modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

54
Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stronę energetyki prosumenckiej

Upload: forum-rozwoju-efektywnej-energii-free

Post on 29-Nov-2014

1.037 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

Dokument opracowany przez Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE)

TRANSCRIPT

Page 1: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Page 2: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

Modernizacja energetyczna polskiej wsi:

w stron! energetyki prosumenckiej

Warszawa, marzec 2013

Page 3: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

2 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Forum Rozwoju Efektywnej EnergiiForum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) propaguje wiedz! na temat nowoczesnych "ró-de# energii i dzia#a na rzecz zwi!kszania dost!pu do nich, w szczególno$ci na obszarach wiejskich. W ocenie cz#onków FREE modernizacja energetyczna jest warunkiem udzia#u ob-szarów wiejskich w konkurencyjnym rozwoju gospodarczym Polski. Jednocze$nie wymaga ona odr!bnego podej$cia i innowacyjnych mechanizmów wsparcia.

FREE prowadzi dialog z lokalnymi spo#eczno$ciami. Pomaga im zabiera% g#os w publicznej debacie na temat ich energetycznych potrzeb i mo&liwo$ci. Wspó#pracuje z ekspertami, or-ganizacjami pozarz'dowymi i przedsi!biorcami, którzy dostrzegaj' problemy, ale i ogromny potencja# drzemi'cy w obszarach wiejskich w Polsce.

FREE przekonuje, &e rozwój energetyki prosumenckiej, powstaj'cej na podstawie rozpro-szonych "róde# energii, jest wielk' szans' dla mieszka(ców obszarów wiejskich. Szans' na mniejsze rachunki za energi! elektryczn', nowe miejsca pracy i ochron! $rodowiska naturalnego.

Zró&nicowanie "róde# energii na wsi ju& dzi$ jest mo&liwe. W Polsce dost!pne s' tech-nologie i urz'dzenia efektywne energetycznie, wykorzystuj'ce "ród#a odnawialne i paliwa przyjazne dla $rodowiska, takie jak gaz ziemny, p#ynny czy biogaz. Konieczne jest jednak dotarcie z t' wiedz' do wszystkich, którym jako$% &ycia i prowadzenia biznesu na wsi nie s' oboj!tne.

To w#a$nie jest g#ównym zadaniem Forum Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) na poziomie krajowym i europejskim.

Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) jest projektem paneuropejskim. Zosta#o zapo-cz'tkowane przez firm! SHV Energy – globalnego lidera rynku LPG. W Polsce dzia#a pod mecenatem firmy GASPOL, która w ten sposób postanowi#a rozwin'% rozpocz!ty w 2009 roku program „GASPOL kibicuje klimatowi”.

Raporty z dzia#alno$ci FREE dost!pne s' na stronie www.forumfree.pl

Page 4: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

3 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

S#owo wst!pneSzanowni Pa(stwo,

przekazuj! na Pa(stwa r!ce wa&ny doku-ment, którego celem jest zaproszenie do dyskusji, ale równie& pobudzenie do wspól-nego dzia#ania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w Polsce.

Sytuacja spo#eczno-gospodarcza w Europie w ostatnich latach bardzo mocno wp#yn!-#a na energetyk!, na nowo okre$laj'c wa-runki jej dzia#ania. W Polsce otwarty zosta# proces legislacyjny najwa&niejszych aktów prawnych dotycz'cych rynku energii. Decy-zje, jakie podejmiemy w tym procesie, na wiele lat okre$l' now' rzeczywisto$% biz-nesow'. Wp#ynie ona nie tylko na sposób funkcjonowania firm z rynku energii, ale tak&e na sytuacj! ca#ych regionów kraju i ró&nych grup spo#ecznych. Nie wolno zapomina% o grupach, których g#os bywa mniej s#yszalny – o mieszka(cach i przedsi!biorcach z obszarów wiejskich.

Decyzja o tym, jak ma wygl'da% rynek energii w Polsce w ci'gu nast!pnych 20 lat, musi uwzgl!dnia% potrzeby i mo&liwo$ci rozwoju wsi. Drzemie w niej ogromny potencja#, który mo&na uwolni%, wzmacniaj'c jej najwi!ksze atuty. Rozproszony charakter zabudowy na wsi mo&na postrzega% jako przeszkod! dla modernizacji energetycznej. Jednak przy wspar-ciu "róde# rozproszonych – bariera stanie si! atutem, bo oka&e si!, &e pomaga domkn'% bilans i wzmacnia bezpiecze(stwo energetyczne ca#ego kraju. Umo&liwiaj'c rozwój "róde# odnawialnych i niskoemisyjnych, zadbamy o nowe miejsca pracy oraz dodatkowe "ród#a dochodów dla mieszka(ców. Dzi!ki temu unikniemy pog#!biania si! dysproporcji w jako$ci &ycia pomi!dzy miastem a wsi', nie mówi'c ju& o tym, &e b!dziemy mieli znacz'cy wk#adzie w ochron! $rodowiska naturalnego.

W niniejszym dokumencie zawarli$my wyniki bada( przeprowadzonych na zlecenie FREE, opracowanie „Miks Energetyczny dla terenów wiejskich” oraz warte szczególnej uwagi przyk#ady zastosowania nowoczesnych technologii energetycznych w Polsce. Wskazali$my optymalne modele i warunki rozwoju nowoczesnej energetyki na obszarach wiejskich.

Zapraszam do lektury dokumentu i kontaktu z FREE.

Sylwester )migiel

Przewodnicz'cy Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE)

Page 5: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

4 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Spis tre$ciPodzi!kowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Gospodarka niskoemisyjna – nowe tory rozwoju obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Racjonalny rozwój gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Gazowe rozwi'zanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Energetyka prosumencka po&'danym modelem rozwoju energetyki na terenach wiejskich . 11Energetyka w ma#ej skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12G#ówne wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Rosn'cy potencja# . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Nowoczesne technologie warunkiem realnej modernizacji na wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Panele fotowoltaiczne i kolektory s#oneczne w zestawach hybrydowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Gazowe pompy ciep#a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Mikrokogeneracja (mikro-CHP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Kot#y grzewcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16LNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17LPG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Polska wie$ i jej sytuacja spo#eczno-ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Po pierwsze, polska wie$ zmienia si! demograficznie i ekonomicznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Po drugie, polska wie$ przestaje by% wsi' rolnicz' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Po trzecie, na tereny wiejskie coraz cz!$ciej migruj' mieszka(cy miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Po czwarte, $wiadomo$% ekologiczna na wsi jest zbyt niska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Po pi'te, polska wie$ u&ywa tradycyjnych "róde# energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Uwarunkowania systemowe i trendy w polskiej elektroenergetyce . . . . . . . . . . . . . . . . 24Zobowi'zania mi!dzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Planowana modernizacja energetyczna Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Nowe trendy w energetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Polska wie$ i jej potrzeby energetyczne – wnioski z bada( . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Obszary wiejskie w polityce energetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Infrastruktura budowlana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Ocieplenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Sposoby ogrzewania i podgrzewania na wsi oraz ich koszty w gospodarstwach domowych . . . . 34Preferowane "ród#a energii – kierunki modernizacji wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Polska wie$: postulowane kierunki modernizacji energetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Po pierwsze, rozproszenie i dywersyfikacja "róde# energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Rekomendowany miks energetyczny dla obszarów wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Rekomendowany miks zu&ycia energii przez gospodarstwo domowe na obszarach wiejskich w latach 2030-2035 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Rekomendowany miks zu&ycia energii przez rolnictwo jako sektor gospodarki w latach 2030-2035 . . 41Po drugie, miks technologii gazowych z energi' odnawialn' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Po trzecie, efektywne technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Przyk#ady nowoczesnych zastosowa( energetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Pierwsza w Polsce instalacja mikrokogeneracyjna w rozlewni gazu p#ynnego . . . . . . . . . . . . . . . . 45Najwi!ksza w Polsce farma fotowoltaiczna w Wierzchos#awicach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystuj'ce pompy ciep#a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystuj'ce kolektory s#oneczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48S#owniczek – wyja$nienie terminów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Page 6: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

5 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Podzi!kowaniaPrzyjaciele FREE:– dr Andrzej Ha"asiewicz – Kancelaria Prezydenta RP– prof. Danuta Hübner – pose# do Parlamentu Europejskiego– prof. Lena Kolarska-Bobi#ska – pose# do Parlamentu Europejskiego– Lambert van Nistelrooij – pose# do Parlamentu Europejskiego

Mecenat:

Partnerzy:

Koalicjanci:

Projekt: Piotr Rogalski MENOS PR www.menos.zam.pl

Page 7: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

6 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

PodsumowanieWyzwania na rynku energiiNadchodz'ce lata b!d' trudne zarówno dla odbiorców, jak i dostawców energii. Presja na wytwarzanie coraz wi!kszej ilo$ci energii, w tym zwi!kszanie udzia#u "róde# odnawialnych w miksie energetycznym, a tak&e poprawa efektywno$ci energetycznej wp#yn' na wyso-ko$% cen energii. Dotyczy% to b!dzie zarówno cen na rynku hurtowym, jak i dla odbiorców ko(cowych.

Rozwi'zania dzisiejszych problemów wiele osób upatruje w gazie #upkowym i energetyce nuklearnej. Jednak dyskusja o nich nie uchroni nas przed ogromnymi inwestycjami w infra-struktur! przesy#ow' oraz moce produkcyjne, chocia&by ze wzgl!du na planowane wy#'-czenie z eksploatacji przestarza#ych bloków energetycznych i przewidywany wzrost zu&ycia energii elektrycznej.

Je$li chodzi o "ród#a energii, eksperci Komisji Europejskiej, Agencji Rynku Energii, Mi!dzy-narodowej Agencji Energetycznej oraz Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) zgadzaj' si! co do tego, &e w ci'gu najbli&szych 20 lat dodatkowe zapotrzebowanie na energi! b!-dzie zaspokajane przez energi! odnawialn' i gaz, co doprowadzi do dywersyfikacji miksu.

Kierunki przysz"o$ciTrend budowania gospodarek niskoemisyjnych jest wyra"nie zauwa&alny na $wiecie. Zosta# te& zauwa&ony w Polsce pomimo naszych znacz'cych zasobów w!gla i jego dominacji w miksie energetycznym. Budowa gospodarki niskoemisyjnej ma bezpo$rednie prze#o&enie na wzrost innowacyjno$ci i efektywno$ci energetycznej. Wraz z ni' powinna si! rozwija% energetyka prosumencka, oparta na wysokowydajnych "ród#ach rozproszonych, w której konsument mo&e sta% si! jednocze$nie producentem energii.

Energetyka prosumencka, oparta na "ród#ach rozproszonych, jest sposobem na pe#ne wykorzystanie potencja#u energetycznego kraju. Rozwijana w przemy$lany sposób mo&e sta% si! doskona#ym uzupe#nieniem du&ej energetyki systemowej, wsz!dzie tam, gdzie ze wzgl!dów ekonomicznych czy $rodowiskowych nie jest ona optymalnym rozwi'zaniem.

Kluczowe postulatyZwrot w kierunku energetyki prosumenckiej i rozproszonej powinny wesprze% odpowiednie przepisy legislacyjne, u#atwiaj'ce uruchamianie mikro"róde# oraz fiskalne zach!caj'ce do inwestowania w te mikro"ród#a odbiorców indywidualnych oraz przedsi!biorców.

W naszych warunkach klimatycznych docenienia wymagaj' "ród#a gazowe (gaz ziemny i p#ynny (LPG)), które w instalacjach #'czonych (hybrydowych) sprawdzaj' si! jako doskona-#y stabilizator "róde# odnawialnych.

Eksperci zwracaj' te& uwag! na ogromny potencja# zwi'zany z popularyzacj' skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w mikroskali, czyli tzw. mikrokogeneracji. Jest to technologia bardzo wydajna, a urz'dzenia mCHP osi'gaj' nawet 96% sprawno$ci skojarzonej.

Wsparcie rozwoju mikrokogeneracji to du&y krok w przysz#o$%, który powinien zosta% wy-konany w Polsce ju& dzi$. Mikro"ród#a kogeneracyjne powinny zosta% obj!te takim samym

Page 8: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

7 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

wsparciem jak mikro"rod#a odnawialne. Wielkie korzy$ci jakich dostarcza ta technologia dostrzegli ju& Brytyjczycy i Niemcy, którzy zd'&yli wdro&y% specjalne programy wsparcia dla rozwoju mikro"róde# kogeneracyjnych.

Teraz PolskaPolska jest w trakcie formu#owania najwa&niejszych aktów prawnych, które na wiele lat okre$l', jak b!dzie wygl'da#a energetyka w naszym kraju. Czy do#'czymy do czo#ówki eu-ropejskiego peletonu, rozwijaj'c swoj' innowacyjno$% i dobrobyt, czy b!dziemy jednym z wielu krajów, które nie wykorzysta#y swojej szansy – wszystko to oka&e si! ju& niebawem. Przyjecie tzw. „du&ego trójpaku” – pakietu najwa&niejszych dla energetyki ustaw – zosta#o przesuni!te na rok 2014.

Nadal istnieje szansa, &e do tego czasu uda si! zwróci% uwag! na nowe w Polsce techno-logie.

Nadal istnieje szansa, &e w nowej polityce energetycznej uwzgl!dnione zostan' potrzeby mieszka(ców wsi, dla których mikro"ród#a s' sposobem na niezale&no$%, mniejsze rachunki za pr'd i dodatkowe "ród#a dochodów.

Page 9: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

8 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Gospodarka niskoemisyjna – nowe tory rozwoju obszarów wiejskich

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 10: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

9 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Nie ma ucieczki od stopniowego przechodzenia polskiej gospodarki na rozwi'zania niskoemisyjne. Jednak dobrze przygotowana strategia takiej transformacji mog#aby stanowi% bardzo silny impuls rozwojowy dla Polski. W szczególno$ci dotyczy% to mo&e obszarów wiejskich. Eksperci podkre$laj', &e kluczem do sukcesu s' sprawdzone "ród#a i technologie, które spo#eczno$ciom wiejskim zapewni' bezpiecze(stwo energetyczne. Jednocze$nie te urz'dzenia i technologie powinny prowadzi% do ograniczenia emisji oraz wi!kszej efektywno$ci energetycznej. Pomostowym paliwem pomi!dzy powszech-nie wykorzystywanym w kraju w!glem a wymogami UE mo&e sta% si! gaz.

Racjonalny rozwój gospodarczyPrzed Polsk' stoi konieczno$% podj!cia decyzji o kierunku rozwoju energetyki i ca#ej gospodarki. Wynika to zarówno z kryzysu sektora energetycznego, jak i z dzia#a( po-dejmowanych przez UE – w tym wprowadzenia obligatoryjnych celów oszcz!dno$ci energii czy nowych wymogów dla efektywno$ci energetycznej oraz udzia#u odnawial-nych "róde# energii w zaopatrzeniu w energi!.

Zdaniem Ministerstwa Gospodarki perspektywy zawarcia prawnie wi'&'cego globalne-go porozumienia w zakresie ochrony klimatu nie s' pewne. Zgodnie z polskim stanowi-skiem, które ju& od kilku lat jest prezentowane na forum UE i ONZ, nowe porozumienie powinno dotyczy% wszystkich pa(stw. Ponoszenie ci!&arów redukcji CO2 i, co si! z tym wi'&e – transformacji gospodarki – tylko przez niektóre pa(stwa nie ma &adnego sensu ekologicznego.

Takie rozwi'zanie mog#oby tak&e spowodowa% niepo&'dane skutki ekonomiczne. Je$li tylko niektóre kraje podejm' zobowi'zania w kwestii redukcji CO2, powstanie niebez-piecze(stwo, &e na skutek zaostrzania polityki klimatycznej w danym kraju firmy zaczn' przenosi% produkcj! do innych pa(stw, w których obowi'zuj' #agodniejsze lub nie obo-wi'zuj' &adne rozwi'zania w zakresie ochrony klimatu.

Polska jest jednym z wi!kszych emitentów CO2 w Europie ($redni poziom jest porówny-walny z Francj' czy Hiszpani'). Wynika to z wielko$ci kraju, przestarza#ej infrastruktury wytwórczej oraz powszechno$ci w!gla jako surowca nap!dzaj'cego polskie elektrow-nie. Zdaniem ekspertów z Instytutu Bada( Strukturalnych Polska mo&e liczy% na obni&e-nie energoch#onno$ci o 45%, a emisyjno$ci – o 50% wzgl!dem 2010 roku tylko dzi!ki post!powi technologicznemu, nadrabianiu opó"nie( wobec Europy Zachodniej oraz restrukturyzacji gospodarki do 2050 roku. Warunkiem zaistnienia tych procesów jest modernizacja energetyczna i wzrost zapotrzebowania na energi! w g#ównych sekto-rach gospodarki, z wyj'tkiem rolnictwa.

Przej$cie do gospodarki niskoemisyjnej – czyli takiej, w której zasoby wykorzystywane s' w sposób efektywny przy u&yciu technologii bezpiecznych dla $rodowiska – to je-den z celów opracowywanego w#a$nie Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki, które koordynuje dzia#ania zwi'zane z opra-cowywaniem NPRGN, argumentuj', &e w obliczu braku porozumienia globalnego to w#a$nie na podstawie strategii krajowych nale&y podejmowa% kroki s#u&'ce redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Uruchomienie takiego programu b!dzie z pewno$ci' kierunkiem s#usznym, ale tyl-ko pod warunkiem uwzgl!dnienia w jego za#o&eniach specyficznych warunków

Page 11: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

10 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

panuj'cych na terenach wiejskich. Do tej pory w polskiej polityce energetycznej prezentowany by# punkt widzenia przede wszystkim wielkich, cz!sto pa(stwowych korporacji.

Modernizacja energetyczna jest wi!c niezb!dna, aby ograniczy% emisyjno$% naszej go-spodarki i musi obj'% wszystkie obszary kraju. Pierwsze zmiany zosta#y ju& zainicjo-wane. W listopadzie 2012 r. zosta#a opublikowana dyrektywa o efektywno$ci energe-tycznej. Na#o&y#a ona na pa(stwa cz#onkowskie obowi'zek dokonania do ko(ca 2015 roku kompleksowej oceny potencja#u zastosowania wysokosprawnej kogeneracji oraz efektywnych systemów ciep#owniczych i ch#odniczych. Praktycy dzia#aj'cy na rynku energii zwracaj' uwag!, &e realna zmiana energetyczna powinna by% powi'zana z ra-cjonalnym rozwojem gospodarczym. Polska powinna postawi% na rozwi'zania ju& do-st!pne, czyli na sprawdzone "ród#a i technologie. Istotnym elementem motywuj'cym do przechodzenia na gospodark! niskoemisyjn' s' te& kwestie zdrowotne. G#o$nym echem odbi# si! apel prezydenta Krakowa o wprowadzenie zakazu palenia w!glem w piecach ze wzgl!du na permanentne przekraczanie norm zanieczyszcze( powietrza w mie$cie. Mo&na przypuszcza%, &e pod wzgl!dem zanieczyszczenia powietrza sytuacja na terenach wiejskich, szczególnie zim', jest jeszcze gorsza, natomiast u&ywanie wyso-koemisyjnych "róde# jest spo#ecznie akceptowane z uwagi na ograniczone mo&liwo$ci finansowe mieszka(ców.

Gazowe rozwi%zanieW polityk! energetyczn' UE i Polski dobrze wpisuj' si! "ród#a gazowe. Niezale&nie od ich pochodzenia (czy jest to gaz ziemny, biogaz czy gaz p#ynny (LPG)), cechuj' si! one wysok' efektywno$ci' energetyczn' i nisk' emisyjno$ci' – emisje CO2 ze spalania gazu s' znacznie mniejsze ni& w przypadku spalania tradycyjnych "róde# energii, takich jak w!giel czy olej opa#owy. Czyni to "ród#a gazowe wartym rekomendowania rozwi'za-niem dla polskich terenów wiejskich. Rozpowszechnienie u&ycia gazu ziemnego na tych obszarach mo&e jednak napotka% na przeszkod! w postaci braku odpowiedniej infra-struktury. Kwesti! t! mo&na jednak rozwi'za%, popularyzuj'c na wsiach i poza miastami wykorzystywanie gazu p#ynnego (LPG) w butlach.

Gaz p#ynny (LPG) to paliwo, które posiada wiele przewag nad innymi "ród#ami energii. Oprócz #atwej dost!pno$ci, zaletami LPG s' wydajno$% i wygoda stosowania. Gaz ten mo&e by% wykorzystywany w ró&norodnych celach: do ogrzewania budynków, goto-wania, podgrzewania wody czy ekologicznego transportu. Mo&e tak&e pos#u&y% jako "ród#o energii dla urz'dze( wykorzystywanych w ogrodzie, w tym grilli gazowych czy parasoli grzewczych. Dodatkowym atutem LPG jest te& fakt, &e rynek gazu p#ynnego jest w Polsce bardzo dobrze rozwini!ty, a odpowiednia infrastruktura (sieci dystrybucyj-ne, rozlewnie, terminale kolejowe i morskie) ju& jest dost!pna – dlaczego by wi!c nie oprze% modernizacji energetycznej terenów wiejskich na rozwi'zaniach, którymi ju& dysponujemy.

Decyduj'c o kierunku rozwoju energetyki i ca#ej gospodarki, Polska mo&e wybra% po-lityk! unikania, decyduj'c si! na niedokonywanie trudnych wyborów i niepodejmowa-nie niepopularnych decyzji. Mo&e te& broni% interesów sektora w!glowego i energe-tyki opartej na monopolu wielkich pa(stwowych korporacji. Jednak o wiele bardziej s#usznym kierunkiem wydaje si! rozs'dne wykorzystanie tych zasobów, które Polska ju& posiada, przy jednoczesnym wspieraniu nowych "róde# energii.

Page 12: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

11 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Energetyka prosumencka po&%danym modelem rozwoju energetyki na terenach wiejskich

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 13: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

12 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

W powszechnym przekonaniu energetyka to moloch tworzony przez gigantyczne elektrow-nie zapewniaj'ce pr'd ca#emu krajowi. Wizja ta jednak mo&e wkrótce odej$% do lamusa. Mo&e tak si! sta% dzi!ki tzw. rozwi'zaniom prosumenckim, opartym na rozproszonych mi-kro"ród#ach. U&ytkownicy takich rozwi'za( – prosumenci – maj' mo&liwo$% sprzedawania nadwy&ek energii do sieci krajowej.

Energetyka w ma"ej skaliJu& dzi$ trzeba zacz'% my$le% o energetyce nie tylko w kontek$cie wielkich elektrowni, ale tak&e rozproszonych mikro"róde# energii. Jest to konieczne tym bardziej, &e najwi!ksze bloki energetyczne mog' wkrótce przesta% spe#nia% swoje funkcje. Do 2017 roku Polska powinna zamkn'% te elektrownie, które nie spe#niaj' standardów $rodowiskowych Unii Eu-ropejskiej. Jest to realny problem, gdy& wytwarzana przez nie energia dostarcza pr'du dla 1/3 ludno$ci kraju.

Nie ma jednocze$nie stuprocentowej pewno$ci, &e wielkie koncerny na czas zrealizuj' swoje ambitne plany, które zak#adaj' dostarczenie ok. 14,8 GW nowych mocy (jak prognozuje raport ING Banku )l'skiego i PwC). Realizacja tych za#o&e( mo&e napotka% wiele przeszkód, pocz'wszy od k#opotów ze znalezieniem wiarygodnych wykonawców, a na problemach z finansowaniem sko(czywszy.

Jednym ze sposobów na domkni!cie bilansu energetycznego Polski po 2015 roku jest roz-wój tzw. ma#ej energetyki, która opiera si! na prosumentach – $wiadomych konsumentach energii, którzy produkuj' energi! na w#asne potrzeby, a jej ewentualne nadwy&ki sprzedaj' do sieci. Produkcja tej energii odbywa si! w mikro"ród#ach, wykorzystywanych na potrzeby w#asne przez gospodarstwa domowe czy przedsi!biorstwa.

Rozwój mikro"róde# i mikrosieci daje ogromn' szans! na polepszenie dost!pu do "róde# energii na terenach wiejskich. Warunek jest jeden: polscy bierni konsumenci energii mu-sz' sta% si! prosumentami.

Chocia& dzi$ mo&e trudno to sobie wyobrazi%, to sytuacja, w której w ca#ym kraju po-wstaj' tysi'ce lub setki tysi!cy ma#ych producentów energii, wytwarzaj'cych energi! na w#asne potrzeby i sprzedaj'cych jej nadwy&ki swoim s'siadom, jest bardzo praw-dopodobna. Tak sta#o si! chocia&by w Niemczech czy Wielkiej Brytanii, gdzie powsta#y specjalne mechanizmy wsparcia dla tego typu ma#ych instalacji.

G"ówne wyzwaniaPodczas debaty po$wi!conej nowym "ród#om energii, zorganizowanej w grudniu 2012 roku przez Kancelari! Prezydenta RP, Prezes URE Marek Woszczyk podkre$li#, &e energetyka prosumencka, o ile oparta b!dzie na "ród#ach rozproszonych, pozwoli na dostosowanie oferty do indywidualnych potrzeb i ustanowienie optymalnych cen energii.

Energetyka prosumencka wymaga jednak budowy odpowiedniej infrastruktury, a zatem podj!cia szeregu inwestycji w zakresie dostosowania do obecnej sieci elektroenergetycznej. Na obszarach wiejskich, cz!sto charakteryzuj'cych si! przestarza#' infrastruktur' energe-tyczn' lub nieposiadaj'cych jej w ogóle, to do$% du&y problem. Szczególnie istotne jest wprowadzenie mechanizmów dzia#ania tzw. inteligentnych sieci energetycznych, bowiem tylko one pozwol' na w#'czanie ma#ych instalacji do sieci w optymalny sposób.

Page 14: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

13 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Rozwój energetyki prosumenckiej w Polsce w najbli&szych latach b!dzie wymaga% zastoso-wania nowoczesnych technologii. B!d' one oparte zarówno na "ród#ach odnawialnych, jak i na konwencjonalnych. Do takich technologii nale&' m.in. mikrokogeneracja czy zestawy hybrydowe (np. mikrowiatrak i panel fotowoltaiczny albo kocio# gazowy i panel solarny). Jednak tego typu rozwi'zania nie b!d' stosowane na szersz' skal! – a ju& na pewno nie na terenach wiejskich – je$li nie zostan' obj!te odpowiednim systemem wsparcia, równie& w postaci przyjaznych przepisów legislacyjnych.

D#ugo dyskutowana ustawa o OZE, która do pewnego stopnia b!dzie regulowa% obszar energetyki prosumenckiej, odnosi si! jedynie do mikroinstalacji opartych na "ród#ach odna-wialnych i nie przewiduje wsparcia cho%by dla mikrokogeneracji. Jej autorzy argumentuj', &e nie jest to "ród#o odnawialne. Specjali$ci, w tym przewodnicz'cy Narodowej Rady ds. Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej Krzysztof *mijewski, zwracaj' uwag!, &e mikrokoge-neracja, jako rozwi'zanie zwi!kszaj'ce efektywno$% energetyczn', powinna by% obj!ta wsparciem podobnym do wsparcia odnawialnych "róde# energii.

Dodatkowo konieczna jest zmiana nastawienia Operatorów Sieci Dystrybucyjnych (OSD). Obecne bariery biurokratyczne, przez które musz' przej$% osoby chc'ce pod#'czy% ma#e "ród#o do sieci, s' uci'&liwe, a przepisy odnosz'ce si! do pod#'czenia urz'dze( mikrokoge-neracyjnych do sieci s' podobne do uregulowa(, którym podlega du&a energetyka.

Rosn%cy potencja"Promowanie efektywnej energetyki na obszarach wiejskich zyskuje mocnych sojuszników. Na pocz'tku stycznia tego roku Parlament Europejski zdecydowan' wi!kszo$ci' g#osów przyj'# raport autorstwa europose# Leny Kolarskiej-Bobi(skiej, w którym znalaz#o si! wiele odniesie( do terenów wiejskich oraz efektywno$ci energetycznej. W ten sposób Parlament Europejski odnotowa# potrzeb! zwi!kszania efektywno$ci energetycznej i rozwoju odna-wialnych "róde# energii na obszarach wiejskich.

Podkre$li# równie& rosn'cy potencja# w zakresie oszcz!dno$ci energii w wiejskich gospo-darstwach domowych, który mo&e wymaga% innowacyjnych sposobów finansowania (ze wzgl!du na fakt, &e spo#eczno$ci nie maj' odpowiednich instytucji finansowych mog'cych wspiera% takie projekty). Poparto równie& d'&enie do u#atwienia dost!pu do nowych tech-nologii na obszarach wiejskich, zw#aszcza w zakresie mikrokogeneracji. Wsparciem dla od-nawialnych "róde# energii na obszarach nieobj!tych sieci' gazow' móg#by by% gaz p#ynny (LPG) lub skroplony gaz ziemny, co przynios#oby dodatkowe korzy$ci $rodowiskowe.

Pr'd z mikro"róde# naprawd! mo&e pop#yn'%. Rosn'ca rola konsumenta, wzrost jego pod-miotowo$ci i d'&enie do niezale&no$ci sprawi', &e sam b!dzie wybiera# technologie, na których mo&e polega%. To ogromna szansa dla polskich terenów wiejskich. Niestety, d#u-go dyskutowana ustawa o OZE stwarza mo&liwo$ci dla rozwoju energetyki prosumenckiej opartej tylko na odnawialnych "ród#ach energii. Tymczasem rynek nowoczesnych techno-logii energetycznych nie b!dzie si! powi!ksza# bez wsparcia dla innych mikro"róde# – oczy-wi$cie takich, które s' wysokoefektywne energetycznie i przyjazne dla $rodowiska. Mog' one odegra% istotn' rol! szczególnie w naszych warunkach klimatycznych, w których nie zawsze mo&na polega% na odnawialnych "ród#ach energii z uwagi na brak odpowiedniego nas#onecznienia czy bezwietrzn' pogod!. Wi!ksza mo&liwo$% wyboru technologii w wielu przypadkach zadecyduje o tym, czy polskie tereny wiejskie b!d' przechodzi% na jasn' – ni-skoemisyjn' stron! energetyki, czy te& pozostan' przy rozwi'zaniach tradycyjnych.

Page 15: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

14 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Nowoczesne technologie warunkiem realnej modernizacji na wsi

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 16: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

15 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Poprawa dost!pu obszarów wiejskich do nowoczesnych i niskoemisyjnych "róde# energii jest konieczno$ci'. Nie nast'pi ona jednak bez popularyzacji urz'dze( i technologii, które odpowiadaj' specyficznym potrzebom tych terenów. Nie jest jednak tak, &e polska wie$ stwarza jedynie bariery. Oferuje ona bowiem dobre warunki rozwoju dla niekonwencjonal-nych rozwi'za( energetycznych.

Jedno jest pewne: modernizacja energetyczna polskiej wsi nie mo&e opiera% si! wy#'cznie na energetyce wielkosystemowej. Du&e bloki energetyczne zaspokajaj' potrzeby przede wszystkim wielkich miast. Tymczasem obszary wiejskie ró&ni' si! od miejskich nie tylko ze wzgl!du na ubo&sz' infrastruktur! energetyczn', ale tak&e z powodu odmiennej ekono-micznej i spo#ecznej sytuacji ich mieszka(ców. St'd g#ównymi kryteriami doboru rozwi'za( energetycznych powinny by%: mo&liwo$% dzia#ania niezale&nie od konwencjonalnych sieci elektroenergetycznych i gazowych, wygoda u&ytkowania, niskie koszty instalacji, wysoka wydajno$% i niska emisyjno$%.

Takie urz'dzenia i technologie ju& istniej'. Cz!$% z nich jest ju& powszechnie wykorzystywa-na w niektórych krajach Unii Europejskiej i zaczyna by% coraz bardziej popularna równie& w Polsce. Inne s' rozwi'zaniami stosunkowo nowymi, a wi!c wci'& do$% kosztownymi. Ich cena b!dzie jednak male% w ramach upowszechniania si! nowych technologii.

Rozwi'zaniami, które wpisuj' si! w potrzeby energetyczne terenów wiejskich, s':

Panele fotowoltaiczne i kolektory s"oneczne w zestawach hybrydowychO ogromnym potencjale obszarów wiejskich w zakresie wykorzystywania odnawialnych "róde# energii mówi si! nie od dzisiaj. Jednak bardzo cz!sto porusza si! ten temat g#ów-nie w kontek$cie produkcji biomasy i wytwarzania biogazu. Nie mo&na jednak zapomi-na% o mo&liwo$ciach, jakie terenom wiejskim oferuje energia s#oneczna. Chocia& kolektory s#oneczne i panele fotowoltaiczne s' coraz powszechniejszym widokiem na polskiej wsi, urz'dze( tych jest w Polsce o wiele mniej ni& w Niemczech, gdzie panuj' podobne warunki nas#onecznienia.

Obydwa rodzaje urz'dze( s' cz!sto ze sob' mylone. Panele fotowoltaiczne sk#adaj' si! z ogniw, które przetwarzaj' $wiat#o s#oneczne na energi! elektryczn'. Mog' produkowa% pr'd na potrzeby zarówno elektrowni czy fabryk, jak i przedsi!biorstw czy gospodarstw domowych. S' rozwi'zaniem niemal zeroemisyjnym.

Kolektory s#oneczne energi! s#oneczn' zamieniaj' w ciep#o u&ytkowe. W polskich warun-kach pogodowych s' g#ównie "ród#em energii wykorzystywanym do podgrzewania wody u&ytkowej, ale równie& zdarzaj' si! przypadki ogrzewania pomieszcze(.

Warto rozwi'zania te #'czy% z konwencjonalnymi systemami – gdy brakuje s#o(ca, wykorzy-stuje si! np. gaz. Do ogrzewania pomieszcze( przez ca#y rok mo&na wykorzystywa% zesta-wy hybrydowe: kolektory s#oneczne po#'czone ze "ród#ami gazowymi (gazem ziemnym lub p#ynnym (LPG)). Wówczas mo&na u&ywa% gazu p#ynnego (LPG) do gotowania i ogrzewania, a kolektorów s#onecznych do podgrzewania wody.

W przypadku paneli fotowoltaicznych warto wspomnie% o wysokich kosztach inwesty-cyjnych oraz skomplikowanym procesie przy#'czania paneli do sieci elektrycznej. Program wsparcia tych rozwi'za( oraz uproszczenia procedur – podobny do tych, jakie istniej' ju&

Page 17: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

16 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

w niektórych krajach Unii Europejskiej – móg#by znacznie wp#yn'% na zwi!kszenie produkcji energii w tych "ród#ach.

Gazowe pompy ciep"aPaliwa gazowe mog' tak&e wspomaga% wykorzystywanie na terenach wiejskich pomp cie-p#a – urz'dze(, które zas#uguj' na rekomendacj! ze wzgl!du na swoj' wysok' sprawno$%, niskie koszty dzia#ania (wykorzystywanie energii odnawialnej) oraz szerok' dost!pno$% (w przypadku braku gazu ziemnego mo&na wykorzysta% gaz p#ynny (LPG)).

Pompy ciep#a to urz'dzenia, które pobieraj' ciep#o z powietrza, gleby lub wody, czasami dodatkowo je podgrzewaj', a nast!pnie przenosz' w inne miejsce. Pompa ciep#a mo&e z po-wodzeniem zapewni% ciep#o oraz, w razie potrzeby, ch#ód w du&ych budynkach. Rozwi'zanie to jest powszechnie spotykane w sklepach, hotelach, restauracjach czy biurach, lecz mo&e by% tak&e stosowane na obszarach wiejskich, w budynkach u&yteczno$ci publicznej i obiektach handlowo-us#ugowych, szczególnie tam, gdzie infrastruktura elektryczna jest s#abo rozwini!-ta. Problematyczny w kontek$cie terenów wiejskich mo&e by% fakt, &e wi!kszo$% obecnie dzia-#aj'cych pomp ciep#a zasilanych jest energi' elektryczn', której potrzebuj' w du&ych ilo$ciach. Dla wiejskich sieci elektroenergetycznych mo&e by% to zbyt du&e obci'&enie. Rozwi'zaniem s' pompy ciep#a zasilane gazem p#ynnym (LPG), których praca wymaga tylko niewielkiej ilo$ci energii elektrycznej, a wi!kszo$% energii pochodzi ze spalania gazu.

U&ywane do celów ogrzewania i klimatyzacji gazowe pompy ciep#a pozwalaj' na obni&enie emisji dwutlenku w!gla do 30% w porównaniu z konwencjonalnymi klimatyzorami na pr'd. Cz!sto te& korzystanie z pomp ciep#a okazuje si! ta(sze ni& korzystanie z klimatyzatorów.

Mikrokogeneracja (mikro-CHP)Jednostki mikrokogeneracyjne zainstalowane w budynkach to ma#e urz'dzenia wielko$ci kot#a, s#u&'ce do produkcji ciep#a i elektryczno$ci oraz podgrzewania wody. Urz'dzenia te s' bardzo efektywne, a je$li s' przy tym zasilane gazem – naturalnym lub p#ynnym (LPG) – s' te& rozwi'zaniem niskoemisyjnym. W porównaniu do tradycyjnych rozwi'za( wykorzysty-wanych w produkcji ciep#a i energii emituj' do ok. 25% mniej dwutlenku w!gla. W krajach takich jak Polska, gdzie dominuje energetyka oparta na w!glu, popularyzacja urz'dze( mikrokogeneracyjnych mo&e wi!c przyczyni% si! do znacznego obni&enia emisji. W kon-tek$cie produkcji energii mikrokogeneracja pozwala nie tylko na zmniejszenie rachunków za elektryczno$%, lecz nawet na generowanie dodatkowych dochodów w przypadku, je$li nadprodukcj! energii si! sprzedaje.

Jest to rozwi'zanie polecane szczególnie w tych budynkach, gdzie istnieje potrzeba ci'g#ych dostaw ciep#a i energii, np. budynkach handlowo-us#ugowych i u&yteczno$ci publicznej, hotelach, o$rodkach sportowo-rehabilitacyjnych po#'czonych z basenami.

Technologia mikrokogeneracyjna jest obecnie testowana w wielu domach i przedsi!bior-stwach na terenie Unii Europejskiej. Szczególnie du&o dostaw i instalacji urz'dze( mikroko-genracyjnych obserwuje si! w Niemczech i Wielkiej Brytanii, gdzie istniej' systemy wspiera-j'ce tego typu rozwi'zania.

Kot"y grzewczeKot#y kondensacyjne to nowoczesne urz'dzenia grzewcze, które s#u&' do ogrzewania po-mieszcze( oraz podgrzewania wody u&ytkowej. Efektywno$% gazowych kot#ów kondensa-

Page 18: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

17 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

cyjnych wobec konwencjonalnych kot#ów grzewczych mo&e osi'gn'% nawet 109% – dzi!ki odzyskowi ciep#a ze spalin. W porównaniu do nowych kot#ów konwencjonalnych efektyw-no$% kondensacyjnych kot#ów gazowych jest wi!ksza o 10-15%. Na tych obszarach wiej-skich, które nie maj' dost!pu do konwencjonalnej sieci gazowej, kot#y mog' by% zasilane gazem p#ynnym (LPG).

Oprócz opisanych wy&ej rozwi'za( technologicznych warto pami!ta% o innych rodzajach paliwa gazowego, które s' dost!pne poza istniej'c' sieci' gazu ziemnego, takich jak:

LNG LNG to gaz ziemny skroplony do bardzo niskiej temperatury i przechowywany w postaci p#ynnej. Zazwyczaj transportuje si! go z miejsca produkcji drog' morsk' i przechowuje w du&ych terminalach zlokalizowanych w strategicznie wa&nych portach. Na ca#ym $wiecie dostarczany jest powszechnie do sieci gazowych, które nie maj' bezpo$redniego dost!pu do miejsc wydobycia gazu. Z terminali mo&e by% równie& rozwo&ony cysternami bezpo$red-nio do instalacji u&ytkowników. Wówczas po dostawie do odbiorcy ko(cowego jest prze-chowywany w specjalnych zbiornikach, zamieniany w faz! gazow' oraz wykorzystywany w procesach ogrzewania lub technologicznych. Dzi!ki temu gaz niskoemisyjny mo&e by% u&ywany na obszarach nieposiadaj'cych dost!pu do konwencjonalnej sieci gazowej.

LPGGaz p#ynny mo&e by% wykorzystywany do zasilania wielu urz'dze( domowych oraz prze-mys#owych, w tym kuchenek i podgrzewaczy wody, a tak&e do ogrzewania i produkcji energii elektrycznej. Je$li u&ywany jest w zast!pstwie tradycyjnych "róde# energii, przyczynia si! do obni&enia poziomu emisji. Istotn' zalet' gazu p#ynnego przechowywanego w zbior-nikach lub w butlach jest brak konieczno$ci przy#'czania odbiorcy do sieci gazowej oraz fakt, &e jest to paliwo dost!pne szybko i #atwo w ka&dym miejscu.

Bez czystych i nowoczesnych rozwi'za( energetycznych polsk' wie$ czeka energetyczna stagnacja. Z bada( zrealizowanych dla FREE wynika, &e najpowszechniej wykorzystywany-mi "ród#ami energii na terenach wiejskich w Polsce s' obecnie te wysokoemisyjne: w!giel i drewno. Wi'&e si! to z negatywnym wp#ywem na stan $rodowiska naturalnego i zdrowie mieszka(ców, a tak&e utrudnia spe#nienie przez Polsk! klimatycznych celów wyznaczonych przez Uni! Europejsk'. Prezentowane powy&ej rozwi'zania s' przyjazne dla $rodowiska naturalnego i przynosz' korzy$ci lokalnym spo#eczno$ciom, przyczyniaj'c si! do lepszego wykorzystania energii, zmniejszenia rachunków za energi! oraz do poprawy $rodowiska, w którym &yj'.

Page 19: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

18 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Polska wie$ i jej sytuacja spo"eczno-ekonomiczna

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 20: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

19 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Polska AD 2013 to Polska zmian – spo#ecznych, ekonomicznych, gospodarczych, wizerun-kowych. Obszary wiejskie zamieszkiwane s' przez ponad 14 mln obywateli i zajmuj' ok. 93% terytorium naszego kraju. Wed#ug danych G#ównego Urz!du Statystycznego w Polsce jest obecnie 1571 gmin wiejskich oraz 602 gminy miejsko-wiejskie. Oznacza to, &e w ca#ym kraju s' a& 2173 gminy, w obr!bie których znajduj' si! tereny wiejskie, i tylko 306 gmin miejskich. Pomimo faktu, &e obszary wiejskie zajmuj' wi!kszo$% terytorium Polski, wydaj' si! pozostawa% w tle wi!kszo$ci zjawisk i przeobra&e( zachodz'cych w kraju. Zbyt cz!sto polska wie$ postrzegana jest w sposób stereotypowy. Patrz'c na obszary wiejskie tylko przez pryzmat rolnictwa, trudno dostrzec ich wieloaspektowo$% i potencja#. Tymczasem, jak zauwa&a dr Andrzej Ha#asiewicz, to w#a$nie poza miastami zachodz' w Polsce g#!bokie przemiany spo#eczne i gospodarcze. Równie& Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w swo-im raporcie Polska 2011 podkre$la, &e skala zmian obserwowanych na polskiej wsi ma niespotykane od lat nat!&enie. Jaka jest wi!c dzi$ polska wie$?

Po pierwsze, polska wie$ zmienia si! demograficznie i ekonomicznieTendencje obserwowane w naszej cz!$ci $wiata, takie jak spadek liczby urodzin, starzenie si! spo#ecze(stwa oraz globalizacja, nie pozostaj' bez wp#ywu na demografi! i sytuacj! ekonomiczn' polskich obszarów wiejskich. Chocia& dzietno$% na polskiej wsi utrzymuje si! na niskim poziomie, to jednak pozostaje wy&sza ni& w miastach. Pomimo niskiej dzietno-$ci liczba mieszka(ców terenów wiejskich wzrasta. Dzi!ki temu mieszka(cy ci maj' coraz wi!kszy udzia# w ogólnej liczbie ludno$ci Polski. Wed#ug danych G#ównego Urz!du Sta-tystycznego w 2009 roku obszary wiejskie zamieszkiwa#o 14,9 mln obywateli. Stanowi#o to niemal 40% ludno$ci kraju. Wed#ug informacji podanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2010 roku na wsi mieszka#o ju& ponad 15 mln Polaków.

Wzrost liczby ludno$ci na terenach wiejskich dotyczy jednak w g#ównej mierze obszarów po#o&onych w pobli&u aglomeracji miejskich. Tym samym do wzrostu przyczynia si! g#ównie ludno$% nap#ywowa migruj'ca z centrów du&ych miast na ich peryferie i obrze&a. Jedno-cze$nie na wielu obszarach wiejskich w Polsce ludno$% starzeje si!, a m#odzi mieszka(cy migruj' ze wsi do miast w celu zdobycia pracy lub wykszta#cenia. Wi!kszo$% wsi w Polsce, zw#aszcza na wschodzie kraju, jest rozproszonych i ma zazwyczaj stosunkowo niewielk' liczb! mieszka(ców. Z powodu ma#ej liczby potencjalnych odbiorców doprowadzenie sie-ci kanalizacyjnej lub wodoci'gowej do wielu miejscowo$ci jest znacznie utrudnione. Sami mieszka(cy maj' natomiast mniejsze mo&liwo$ci zak#adania dzia#alno$ci pozarolniczej.

Zjawiskiem pozytywnym, wartym odnotowania w kontek$cie sytuacji ekonomicznej miesz-ka(ców wsi, jest konsekwentne zmniejszanie si! ró&nicy dochodów pomi!dzy miastem i wsi'. Wci'& jednak dysproporcja ta jest znaczna – na podstawie danych GUS-u dochód rozporz'dzalny na jedn' osob! by# w 2009 roku a& o 41,1% mniejszy na obszarach wiej-skich w porównaniu do analogicznego dochodu na obszarach miejskich. Nadal obserwuje si! te& wyra"n' ró&nic! w strukturze wydatków. Przyk#adowo mieszka(cy wsi wydaj' na kultur! $rednio po#ow! kwoty wydawanej przez mieszka(ców miast. Mieszka(cy terenów wiejskich równie& bardziej ni& mieszka(cy miast s' zagro&eni ubóstwem.

Zmiany obserwowane na polskiej wsi b!d' w najbli&szych latach nadal zachodzi#y i spra-wi', &e w 2050 roku wie$ b!dzie zupe#nie innym miejscem ni& obecnie. W perspektywie najbli&szych kilkudziesi!ciu lat tereny wiejskie, przynajmniej pod wzgl!dem demograficz-nym, b!d' upodabnia% si! do miast. Coraz powszechniejsze migracje ludno$ci na wie$ spo-woduj', &e na grunt wiejski przeszczepiony zostanie miejski model rodziny, sk#adaj'cy si!

Page 21: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

20 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

z rodziców i maksymalnie dwojga dzieci. Równolegle post!powa% te& b!dzie starzenie si! spo#ecze(stwa na wsiach, czego nie zahamuje nawet migracja do nich m#odych, wykszta#-conych osób.

Po drugie, polska wie$ przestaje by' wsi% rolnicz% Przeobra&enia demograficzno-ekonomiczne na polskich terenach wiejskich nie pozostaj' bez zwi'zku z innym wartym odnotowania zjawiskiem. Jest nim dezagraryzacja wsi, która z kolei poci'ga za sob' konieczno$% zmiany dotychczasowej struktury pracy na tych obszarach.

Tradycyjnie wie$ w Polsce definiowana jest przede wszystkim poprzez swój zwi'zek z rol-nictwem i dzia#alno$ci' oko#orolnicz'. Tymczasem polska wie$ nie tylko staje si! mniej rolnicza, ale i samo rolnictwo stopniowo zmienia swój charakter. Wed#ug najnowszych danych obecnie &adnego zwi'zku z produkcj' roln' nie ma ju& ok. 60% mieszka(ców wsi, a wy#'cznie lub w g#ównej mierze z rolnictwa &yje zaledwie 1/3 osób mieszkaj'cych na wsi. Coraz mniejsza jest tak&e powierzchnia gruntów przeznaczanych na u&ytki rolne.

Wszystkie wy&ej wymienione tendencje maj' swoje konsekwencje w zmieniaj'cej si! struktu-rze polskiego rolnictwa. Systematycznie maleje liczba gospodarstw rolnych, i to zarówno tych najmniejszych, jak i tych o powierzchni si!gaj'cej 30 ha. Aby móc kontynuowa% sw' dzia#al-no$%, szczególnie mniejsze gospodarstwa zmuszone s' cz!sto szuka% "róde# dochodu poza rolnictwem. W 2011 roku dzia#alno$% pozarolnicza by#a "ród#em 8,4% dochodów osi'ganych na wsiach. W$ród g#ównych kierunków dzia#alno$ci pozarolniczej nale&y wymieni% turystyk!, us#ugi, handel, le$nictwo, drobn' wytwórczo$% i mieszkalnictwo. Na wsi w Polsce od kilku lat obserwuje si! tak&e systematyczny wzrost podmiotów gospodarczych, w tym tych prowadzo-nych przez osoby fizyczne. Coraz wi!cej z nich dzia#a w handlu, budownictwie, przetwórstwie przemys#owym czy us#ugach. Nale&y doda%, &e pomimo wyra"nej dezagraryzacji zatrudnienia na wsiach rolnictwo pozostaje t' ga#!zi' polskiej gospodarki, w której pracuje do$% du&a gru-pa (wed#ug ró&nych "róde# – od ok. 13% do ok. 16%) zatrudnionych w Polsce.

W ci'gu najbli&szych kilkudziesi!ciu lat wszystkie wymienione powy&ej zjawiska b!d' si! nasila%. Wraz z post!puj'c' dezagraryzacj' &ycia na wsi rolnictwo przestaje by% g#ównym czynnikiem wp#ywaj'cym na rozwój i dobrobyt polskiej wsi. Warto przy tym nadmieni%, &e chocia& udzia# rolnictwa w PKB b!dzie si! stopniowo zmniejsza#, a tym samym zmaleje jego znaczenie na terenach tradycyjnie z nim uto&samianych, pozostanie ono jedn' z klu-czowych ga#!zi polskiej gospodarki. Nadal bowiem tylko rolnictwo b!dzie gwarantowa#o bezpiecze(stwo &ywno$ciowe kraju, a tak&e coraz cz!$ciej – dzi!ki produkcji biomasy i udost!pnianiu terenów pod rozwój energetyki wiatrowej czy s#onecznej – bezpiecze(-stwo energetyczne.

Po trzecie, na tereny wiejskie coraz cz!$ciej migruj% mieszka#cy miast Malej'ce powi'zanie wsi z rolnictwem jest by% mo&e jednym z czynników, który powoduje, &e wie$ jest coraz cz!$ciej wybierana jako miejsce do &ycia. Wed#ug dost!pnych danych w 2010 roku z miast na pobyt sta#y przenios#o si! ok. 139 tys. Polaków, podczas gdy ze wsi do miast przeprowadzi#o si! kilkadziesi't tysi!cy osób mniej.

Osoby, które podj!#y decyzj! o zamieszkaniu na wsi, to cz!sto ludzie m#odzi i zamo&ni. Wie$ kojarzy si! im nie tyle z ci!&k' prac' na roli, co ze spokojem i zdrowszym stylem &ycia. Przyczyn' zamieszkania na wsi bywa równie& ch!% zdobycia dodatkowych "róde# docho-du poprzez wykorzystanie warunków, jakie oferuj' tereny wiejskie (np. dzi!ki dzia#alno$ci

Page 22: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

21 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

agroturystycznej). Mówi'c ogólnie, wie$ przestaje by% tym gorszym od miasta miejscem zamieszkania, a staje si! pod wieloma wzgl!dami miejscem atrakcyjniejszym.

Polska wie$ oferuje coraz lepsze warunki do &ycia m.in. dzi!ki wsparciu unijnych programów pomocowych, przede wszystkim dop#at bezpo$rednich oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Jak podaje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, do 2011 roku $rodki z PROW umo&liwi#y realizacj! na wsiach wielu inwestycji budowlanych oraz unowocze$nienie dziesi'tek firm. Ponadto, dzi!ki wsparciu PROW, stworzono na te-renach wiejskich w Polsce ok. 20 tys. miejsc pracy niezwi'zanych z rolnictwem – g#ównie w nowych sklepach, lokalach gastronomicznych i firmach. Na wsiach powstaj' równie& place zabaw, odnawiane i wyposa&ane s' $wietlice, buduje i modernizuje si! wodoci'gi oraz kanalizacj!, unowocze$nia gospodark! wodno-$ciekow'.

Nie nale&y przy tym zapomina%, &e nadal istniej' obszary, w których sytuacja mieszka(ców terenów wiejskich jest znacznie gorsza ni& osób mieszkaj'cych w miastach. W dalszym ci'gu mieszka(cy wsi maj' utrudniony dost!p np. do dóbr kultury, odpowiedniej opieki zdrowotnej czy informacji. Zazwyczaj korzystaj' te& ze s#abszej infrastruktury drogowej, wodoci'gowej oraz kanalizacyjnej, a tak&e maj' wi!ksze trudno$ci ze znalezieniem pracy. Ponadto mieszka(cy wsi znacznie bardziej od osób mieszkaj'cych w miastach s' zagro&eni wykluczeniem z powy&szych sfer &ycia.

Pomimo istnienia tych zagro&e( osoby mieszkaj'ce na terenach pozamiejskich, w tym na wsiach, s' w du&ej mierze zadowolone ze swojego miejsca zamieszkania. Wykaza#o to ba-danie TNS OBOP zrealizowane w 2010 roku na zlecenie Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE). Zadowolenie wyrazi#o 80% ankietowanych, a jego brak – zaledwie 6%. W$ród zalet mieszkania na wsi wymieniano m.in. cisz!, spokój, dost!p do czystego i zdrowego powietrza, blisko$% natury, bezpiecze(stwo, spokojne tempo &ycia, mniejsz' ni& w miastach anonimowo$% i mniejsze zagro&enie przest!pczo$ci'.

Nale&y przypuszcza%, &e swoje miejsce do &ycia na wsi znajdowa% b!dzie coraz wi!ksza liczba osób pracuj'cych w du&ych miastach. Zm!czeni zbyt gwa#townym tempem &ycia w aglomeracjach miejskich przyw!druj' na wie$ w poszukiwaniu ciszy i spokoju. Wraz z prognozowanym na ca#ym $wiecie rozwojem telepracy odleg#o$ci pomi!dzy miejscem zamieszkania i zatrudnienia b!d' traci#y na znaczeniu. Tendencja ta b!dzie jedynie u#atwia#a coraz silniejsz' migracj! m#odych i obeznanych w nowych technologiach osób poza miasta. Walory wsi b!d' te& coraz powszechniej wykorzystywane w pozarolniczej dzia#alno$ci go-spodarczej – tu równie& spory udzia# b!d' mieli nowi mieszka(cy wsi. W 2050 roku wie$ nie tylko nie b!dzie przegrywa% z miastem jako miejsce do &ycia, ale b!dzie bardziej ni& teraz przypomina% miasto, zachowuj'c jednocze$nie te cechy, które $wiadcz' o jej wyj'tkowo$ci.

Po czwarte, $wiadomo$' ekologiczna na wsi jest zbyt niska W$ród cech, które powszechnie kojarz' si! z wsi' i obszarami wiejskimi, jest blisko$% natury i ekologiczny tryb &ycia. Niestety – jak pokazuj' cytowane ju& wyniki badania TNS OBOP dla Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) – to ostatnie wyobra&enie o polskiej wsi ma wci'& niewiele wspólnego z rzeczywisto$ci'.

Uczestników badania, którymi byli mieszka(cy terenów wiejskich i podmiejskich, zapy-tano o kryteria, jakimi kierowali si! przy wyborze "ród#a energii dla swoich gospodarstw domowych. Kwestie ekologiczne by#y dla nich o wiele mniej istotne ni& chocia&by koszt

Page 23: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

22 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

u&ytkowania, koszt instalacji, prostota obs#ugi czy bezpiecze(stwo u&ytkowania danego "ród#a. Du&a grupa respondentów &ywi#a przy tym nie zawsze s#uszne przekonanie o ni-skim koszcie instalacji, uruchomienia i eksploatacji tradycyjnych "róde# energii. Równie& w przypadku kryteriów stosowanych przy wyborze "ród#a ogrzewania ekologia znalaz#a si! na odleg#ym miejscu. Wa&niejsze dla respondentów by#y chocia&by koszt u&ywania, koszt instalacji czy bezpiecze(stwo u&ywania danego "ród#a.

By% mo&e przyczyna takiego stanu rzeczy le&y w niskiej pozycji, jak' ekologia zajmuje w ran-kingu warto$ci &yciowych wyznawanych przez mieszka(ców terenów wiejskich. Co ciekawe, wi!kszo$% respondentów by#a $wiadoma negatywnych dla $rodowiska skutków u&ywania naj-bardziej popularnych "róde# energii, takich jak w!giel czy drewno. W$ród najbardziej niekorzyst-nych skutków wymieniano brud, osad na budynkach i oknach oraz zwi!kszon' emisj! CO2.

Mo&na przypuszcza%, &e prognozowany wcze$niej nap#yw na wie$ nowych mieszka(ców pochodz'cych z miast poprawi ogóln' $wiadomo$% ekologiczn' na terenach wiejskich w Polsce. Jednocze$nie, patrz'c na wyniki badania, trudno oprze% si! wra&eniu, &e bez odpowiedniej polityki informacyjnej pa(stwa i programów pomocowych w zakresie finan-sowania poprawa tej $wiadomo$ci b!dzie procesem raczej powolnym.

Po pi%te, polska wie$ u&ywa tradycyjnych (róde" energiiNiska $wiadomo$% ekologiczna to nie jedyny $rodowiskowy problem terenów wiejskich w Polsce. Jednym z obszarów, w którym sytuacja mieszka(ców wsi jest zdecydowanie gor-sza ni& mieszka(ców miast, jest dost!p do "róde# energii, w tym szczególnie tych nowocze-snych i niskoemisyjnych. Polska wie$ jest tak&e znacznie bardziej ni& polskie miasta zagro-&ona zjawiskiem ubóstwa energetycznego. Nara&one na nie mo&e by% obecnie ponad 1/3 mieszka(ców terenów wiejskich w Polsce.

W swoim codziennym funkcjonowaniu gospodarstwa wiejskie potrzebuj' du&ych ilo$ci energii. Jest ona wykorzystywana nie tylko tam, gdzie niezb!dna jest równie& w mie$cie – podczas przygotowywania posi#ków, ogrzewania pomieszcze(, w pracach umys#owych, procesach pro-dukcyjnych i w transporcie – lecz tak&e w pracach oko#o gospodarskich i dzia#alno$ci rolniczej.

Tymczasem, dost!p do "róde# energii jest na polskich terenach wiejskich znacznie utrudnio-ny. W 2009 roku wi!kszo$% gospodarstw domowych w mie$cie (58,6%) ogrzewana by#a przez ciep#o z sieci, a paliwa sta#e do ogrzewania mieszka( wykorzystywane by#y w mniej ni& 1/3 gospodarstw. W tym samym czasie na wsiach prawie 90% gospodarstw u&ywa#o w celach grzewczych paliw sta#ych, a ciep#o z sieci dociera#o tylko do 3,4% gospodarstw. Bardzo cz!sto na wsiach u&ywano paliw sta#ych równie& do ogrzewania wody – wyko-rzystywa#a je oko#o po#owa gospodarstw (tylko 1,9% mieszka( pozyskiwa#o ciep#' wod! z sieci ciep#owniczej), podczas gdy w miastach by#o to tylko 10% gospodarstw (ponad 1/3 korzysta#a z sieci ciep#owniczej).

Dane GUS-u potwierdzaj' równie&, &e chocia& w ostatnich latach d#ugo$% sieci gazowej roz-dzielczej na obszarach wiejskich si! zwi!kszy#a, to poza obszarami miejskimi sie% dystrybu-cyjna gazu jest s#abo rozwini!ta. W 2008 roku dost!p do niej mia#o jedynie 18,8% ludno$ci wiejskiej oraz, dla porównania, 73,6% ludno$ci w miastach.

Wed#ug badania TNS OBOP przeprowadzonego na zlecenie Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) na wsi wyra"nie dominuje u&ycie tradycyjnych "róde# energii, przede wszyst-

Page 24: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

23 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

kim drewna (83% u&ytkowników tradycyjnych "róde#) i w!gla (80% tych u&ytkowników). Du&o mniejsz' popularno$ci' cieszy si! najpowszechniejsze wed#ug badania nietradycyjne "ród#o energii – olej opa#owy (52% u&ytkowników innych ni& tradycyjne "róde# energii) oraz gaz p#ynny (LPG) (niespe#na 1/5 u&ytkowników innych ni& tradycyjne "róde# energii). Energia s#oneczna u&ywana jest przez zaledwie 9% u&ytkowników nietradycyjnych "róde# energii.

Warto nadmieni%, &e na podstawie tego samego badania, to w#a$nie energia s#oneczna by-#aby przez badanych wykorzystywana najch!tniej, gdyby nie istnia#y ograniczenia w postaci barier finansowych i ekologicznych. Energia s#oneczna zosta#a tak&e przez respondentów oceniona jako najbardziej przysz#o$ciowe "ród#o energii; kojarzona jest przede wszystkim z czysto$ci' u&ytkowania oraz niskimi kosztami eksploatacji.

Na stosunkowo nisk' efektywno$% energetyczn' polskiej wsi wp#ywa jeszcze jedno zjawi-sko. Cz!sto, poza w!glem i drewnem, w domowych piecach spalane s' ró&nego rodzaju odpadki. Niektóre z nich, takie jak odpadki plastikowe, s' przez to "ród#em jeszcze wi!k-szych zanieczyszcze( dla $rodowiska ni& w!giel. W wielu przypadkach przyczyn' takiego stanu rzeczy jest niewiedza, wynikaj'ca przede wszystkim z niskiej $wiadomo$ci ekologicz-nej mieszka(ców wsi.

Mo&na domniemywa%, &e post!puj'ca modernizacja polskiej wsi poci'gnie za sob' zmiany w $wiadomo$ci jej mieszka(ców oraz – co za tym idzie – wi!ksze wykorzystanie efektyw-nych "róde# energii. Niew'tpliwy wp#yw na sytuacj! w tym obszarze b!d' mia#y wymagania, jakie w kontek$cie redukcji CO2 nak#ada na Polsk! Unia Europejska.

Podsumowanie Polska wie$ by% mo&e nie ulega tak widocznym transformacjom jak miasta, jednak i ona przeobra&a si! na wielu p#aszczyznach. Przede wszystkim jest to p#aszczyzna demograficzno-ekonomiczna – zmieniaj'ca si! struktura populacji, coraz wy&sze dochody, ale tak&e – w du&ym stopniu – odchodzenie od rolnictwa jako podstawowej dzia#alno$ci wiejskiej. Wszystko to powoduje, &e dezaktualizuje si! stereotypowe postrzeganie wsi, a coraz wi!cej osób w Polsce wybiera jako miejsce zamieszkania w#a$nie tereny wiejskie. W$ród aspektów, które daj' wsi przewag! nad miastem, jest blisko$% natury i wi!ksze mo&liwo$ci &ycia zgodnie z zasadami ekologii. Niestety – jak pokazuj' badania – ze $wiadomo$ci' ekologiczn' w$ród mieszka(ców terenów wiejskich nie jest najlepiej. Przek#ada si! to na wci'& powszechne wykorzystanie na wsiach tradycyjnych, wysokoemisyjnych "róde# energii. Odej$cie od ich stosowania powinno by% nieod#'cznym elementem dalszej modernizacji wsi w Polsce. Du&ego znaczenia nabiera tutaj d'&enie do zwi!kszenia wykorzystania na terenach wiejskich odnawialnych oraz niskoemisyjnych "róde# energii.

Page 25: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

24 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Uwarunkowania systemowe i trendy w polskiej elektroenergetyce

fot.

dep

ositp

hoto

.com

Page 26: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

25 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Tereny wiejskie, pomimo zauwa&alnych przemian, zachowuj' sw' specyfik! oraz od-mienne od terenów miejskich problemy i potrzeby – równie& w zakresie elektroener-getyki. Kwestii tych nie da si! rozwi'za%, obieraj'c za punkt wyj$cia potrzeby wielkich miast. A jednak, chocia& to w#a$nie tereny wiejskie stanowi' zdecydowan' wi!kszo$% terytorium Polski, nie istnieje ani jeden kluczowy krajowy akt prawny, który w ca#o-$ci odnosi#by si! tylko i wy#'cznie do rozwoju elektroenergetyki na tych obszarach, przy uwzgl!dnieniu ich obecnej sytuacji i warunków, które tam panuj'. Istotne czynniki kszta#tuj'ce polityk! energetyczn' i tym samym wp#ywaj'ce na miks energetyczny Pol-ski to zobowi'zania mi!dzynarodowe, krajowe ustawodawstwo oraz trendy pojawia-j'ce si! na rynku.

Zobowi%zania mi!dzynarodoweWiele decyzji, które dotycz' elektroenergetyki na terenach wiejskich, jest podej-mowanych w zwi'zku z zobowi'zaniami, jakie na Polsk! nak#ada Unia Europejska. Nale&y tutaj wspomnie% przede wszystkim o przyj!tym w 2008 roku pakiecie ener-getyczno-klimatycznym. Jest to zestaw projektów legislacyjnych, których celem jest przeciwdzia#anie negatywnym skutkom zmiany klimatu. Pakiet zobowi'zuje kraje Unii Europejskiej do spe#nienia konkretnych celów, zwi'zanych przede wszystkim z reduk-cj' emisji dwutlenku w!gla (zmniejszenie jej poziomu o 20% w stosunku do poziomu emisji z 1990 roku), wzrostem zu&ycia energii z odnawialnych "róde# (dla Polski – z obecnych 7% do 15%) oraz zwi!kszeniem efektywno$ci energetycznej (do 2020 roku o 20%).

Postanowienia pakietu energetyczno-klimatycznego wymagaj' transpozycji na grunt krajowy w postaci rodzimych aktów prawnych. Najnowszym z dokumentów, które maj' gwarantowa% pe#ne wdro&enie zobowi'za( okre$lonych w pakiecie, jest projekt Usta-wy o odnawialnych "ród#ach energii zaprezentowany we wrze$niu 2012 roku. Istotne dla rozwoju odnawialnych "róde# energii na terenach wiejskich s' niew'tpliwie zapisy wspieraj'ce rozwój mikroinstalacji wykorzystuj'cych OZE oraz biogaz rolniczy. W dal-szym ci'gu jednak proponowana ustawa nie wspiera w &aden szczególny sposób "róde# niskoemisyjnych, bazuj'cym na gazie ziemnym i p#ynnym (LPG). Projekt nowelizacji in-nej ustawy, Prawa energetycznego, wprowadza natomiast system wsparcia dla energii wytwarzanej w nowych jednostkach kogeneracji. Wsparcie to b!dzie dost!pne tylko dla tych jednostek, które rozpoczn' wytwarzanie energii i ciep#a po 2012 roku. Zak#ada si!, &e system tzw. pomara(czowych certyfikatów b!dzie zach!t' do budowy jednostek kogeneracyjnych w najbli&szych latach (w zamierzeniu ma on obowi'zywa% tylko do 2030 roku).

Celem innego kluczowego dla elektroenergetyki aktu prawnego, Ustawy o efektywno-$ci energetycznej z kwietnia 2011 roku, jest stworzenie ram prawnych niezb!dnych do poprawy efektywno$ci energetycznej ca#ej polskiej gospodarki. Ustawa ma zapewni% pe#ne wdro&enie dyrektyw unijnych zwi'zanych z popraw' efektywno$ci energetycznej. W szczególno$ci s' to zapisy Dyrektywy 2006/32/WE dotycz'cej ko(cowego wykorzy-stania energii i us#ug energetycznych. Jednym z wa&niejszych wprowadzonych przez ustaw! rozwi'za( jest system bia#ych certyfikatów, pomy$lany jako mechanizm rynko-wy pozwalaj'cy na uzyskanie wi!kszych oszcz!dno$ci energii, wymaganych przepisami Dyrektywy. Zgodnie z tre$ci' ustawy pozyskanie okre$lonej liczby certyfikatów b!dzie obowi'zkowe dla wszystkich firm, które zajmuj' si! dystrybucj' energii, ciep#a lub gazu b'd" sprzedaj' je odbiorcom ko(cowym, a tak&e dla jednostek samorz'du terytorial-

Page 27: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

26 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

nego. Wed#ug zapowiedzi Ministerstwa Gospodarki system bia#ych certyfikatów ma za-cz'% funkcjonowa% ju& w 2013 roku.

Bardzo wa&ne dla polskich celów energetycznych b!d' tak&e zapisy nowej Dyrektywy o Efektywno$ci Energetycznej, zatwierdzonej w pa"dzierniku 2012 roku przez Rad! Unii Europejskiej. Dyrektywa ta zalicza do rozwi'za( efektywnych energetycznie tak-&e mikrokogeneracj!, obliguj'c wszystkie pa(stwa cz#onkowskie – w tym Polsk! – do wprowadzenia przepisów wspieraj'cych t! technologi!.

Planowana modernizacja energetyczna PolskiWype#nienie przez Polsk! zobowi'za( unijnych, w szczególno$ci pakietu energetyczno--klimatycznego, wi'&e si! z gruntown' modernizacj' ca#ego systemu energetycznego, a tak&e konieczno$ci' wprowadzenia odpowiednich przepisów lub uchwalenia zupe#nie nowych aktów prawnych. Kluczowym dokumentem, który nakre$la prognozowane kie-runki rozwoju polskiej elektroenergetyki, jest strategia Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, przyj!ta przez rz'd polski w listopadzie 2009 roku. Jest to pierwszy doku-ment, który w tak obszerny sposób odnosi si! do przysz#o$ci polskiej elektroenergetyki.

W strategii wyznaczono 6 kierunków, zgodnie z którymi powinna rozwija% si! polska elektroenergetyka. S' nimi poprawa efektywno$ci energetycznej, wzrost bezpiecze(-stwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j'drowej, rozwój wykorzystywania efektywnych "ró-de# energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych "róde# energii oraz ograniczenie oddzia#ywania energetyki na $rodowisko. Ka&demu z przyj!tych kierunków przypisa-no cele szczegó#owe i dzia#ania wykonawcze. Co istotne, równie& ten kluczowy dla przysz#o$ci elektroenergetyki w Polsce dokument nie odnosi si! w &aden sposób do specyficznej sytuacji tego sektora na terenach wiejskich. Wskazuje jedynie, w$ród naj-wa&niejszych elementów polityki lokalnej i regionalnej, na konieczno$% modernizacji i dostosowania do aktualnych potrzeb odbiorców sieci dystrybucji energii elektrycznej na terenach wiejskich oraz rozbudowy sieci dystrybucyjnej na terenach s#abo zgazyfi-kowanych.

Planowanie energetyczne jest równie& istotn' cz!$ci' Koncepcji Przestrzennego Zago-spodarowania Kraju – najwa&niejszego dokumentu dotycz'cego #adu przestrzennego Polski. Dokument, przyj!ty przez Rad! Ministrów w grudniu 2011 roku, wskazuje poli-tyk! energetyczn' jako jedn' z polityk, które maj' szczególne znaczenie dla zagospoda-rowania przestrzennego kraju. Co istotne, w dokumencie zauwa&ono wk#ad obszarów wiejskich w zapewnienie zrównowa&onego rozwoju kraju (przede wszystkim w sferze produkcji, oddzia#ywania na $rodowisko oraz konsumpcji), a tak&e zwrócono uwag! na istniej'ce wci'& dysproporcje pomi!dzy miastem a wsi' (w tym równie& w kontek$cie dost!pno$ci energetycznej). Podkre$lono tak&e konieczno$% wykorzystywania walorów tych obszarów, np. w zakresie produkcji energii w na podstawie lokalnych "róde# surow-ców oraz modernizacji infrastruktury energetycznej. Jako jeden z sze$ciu celów polityki przestrzennego zagospodarowania Polski Koncepcja podaje zwi!kszenie odporno$ci struktury przestrzennej kraju m.in. na utraty bezpiecze(stwa energetycznego. W opisie celu s#usznie zwrócono uwag! na wyj'tkowo niekorzystn' sytuacj! sieci dystrybucyj-nych na terenach wiejskich. Sie% ta charakteryzuje si! wysok' awaryjno$ci'. Jednak&e, chocia& w dokumencie za#o&ono zwi!kszenie produkcji energii ze "róde# odnawialnych i zapewnienie wi!kszej dywersyfikacji "róde#, a tak&e kilkakrotnie wspomniano o nie-

Page 28: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

27 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

zb!dnej rozbudowie i modernizacji sieci elektroenergetycznych, Koncepcja nie odnosi si! szerzej do energetycznej przysz#o$ci obszarów wiejskich.

Dokumentem, w którym zauwa&ono specyfik! obszarów wiejskich w kontek$cie ich po-trzeb energetycznych, jest projekt strategii Bezpiecze(stwo energetyczne i $rodowisko. W projekcie podkre$lono, &e energetyczny rozwój tych obszarów przyczynia si! do za-pewnienia ca#emu krajowi pewnych i bezpiecznych dostaw energii. Do 2020 roku pla-nuje si! podj!cie szeregu dzia#a(, m.in. opracowanie Programu rozwoju energetyki na obszarach wiejskich, upowszechnianie $wiadomo$ci ekologicznej na terenach wiejskich oraz stworzenie mo&liwo$ci rozwoju energetyki rozproszonej wykorzystuj'cej lokalne, odnawialne "ród#a energii.

Mówi'c o planowanej modernizacji elektroenergetycznej, mo&na powiedzie%, &e trzy obszary, w których najbardziej widoczne s' dzia#ania polskiego rz'du, to zapewnienie dalszego wykorzystywania lokalnych zasobów w!gla, rozpocz!cie wydobycia lokalnych zasobów gazu #upkowego oraz budowa pierwszej w Polsce elektrowni atomowej.

W przeciwie(stwie do trendów obserwowanych w niektórych innych pa(stwach Unii Europejskiej Polska nie chce rezygnowa% z wydobycia i wykorzystywania w!gla, które-go jest w UE najwi!kszym producentem. Polskie w#adze stoj' na stanowisku, &e w!gla nie nale&y traktowa% jako brudne paliwo, lecz jako wspólne dobro Unii Europejskiej. W Polityce energetycznej do 2030 roku przewidziano, &e w Polsce nadal wykorzysty-wane b!d' wszelkie dost!pne technologie wytwarzania energii z w!gla; za#o&ono jednak, &e technologie te b!d' stosowane tylko wtedy, je$li b!d' si! przyczynia% do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. Sam w!giel ma pe#ni% rol! „wa&nego stabilizatora bezpiecze(stwa energetycznego kraju”, szczególnie w kontek$cie ko-nieczno$ci uniezale&nienia polskiej gospodarki od zewn!trznych dostaw gazu i ropy naftowej. Do roku 2030 planuje si! tak&e rozpocz!cie eksploatacji nowych z#ó& w!gla kamiennego i brunatnego.

Warto w tym miejscu odnotowa%, &e skierowanie si! w stron! gospodarki w!glowej nie jest w skali globalnej podej$ciem wyj'tkowym. Zgodnie z informacjami podanymi przez Mi!dzynarodow' Agencj! Energetyczn' $wiatowe zu&ycie w!gla w ci'gu ostatnich dziesi!ciu lat zwi!kszy#o si! niemal o po#ow!, a tylko w ostatnim roku w Europie wzro-s#o o 3,3%. Oznacza to, &e nie tylko w Polsce wzgl!dy ekologiczne wci'& przegrywaj' z ekonomi', a w dobie kryzysu trudniej jest zawalczy% o "ród#a energii mniej szkodz'-ce $rodowisku, lecz dro&sze. Jednak, o czym równie& nie nale&y zapomina%, obecnie u&ywane technologie w!glowe wraz z instalacjami pro$rodowiskowymi zdecydowanie mniej zanieczyszczaj' atmosfer! ni& bloki ju& istniej'ce.

Polsk! od wielu innych krajów UE – chocia&by w#a$nie od s'siaduj'cych Niemiec – od-ró&nia natomiast skierowanie polityki elektroenergetycznej w stron! energii atomowej. Plany rz'du zak#adaj' wybudowanie przez PGE dwóch elektrowni j'drowych o #'cznej mocy ok. 6000 MW. Zak#ada si!, &e elektrownia atomowa powstanie w Polsce najpraw-dopodobniej w 2023 roku.

Kolejnym, obok z#ó& w!gla i energii atomowej, zabezpieczeniem dla Polski ma by% wi!ksze wykorzystanie gazu jako paliwa, w tym wydobycie lokalnych z#ó& gazu niekon-wencjonalnego, a dok#adniej – gazu z #upków.

Page 29: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

28 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Wed#ug prognoz Mi!dzynarodowej Agencji Energetycznej, zamieszczonych w ostatnim ra-porcie World Energy Outlook, gaz ziemny to jedyne paliwo kopalne, na które popyt na $wiecie b!dzie wzrasta#; sama za$ MAE ju& w 2011 roku zapowiedzia#a nadej$cie „z#otej ery gazu ziemnego”. Opublikowany w czerwcu 2012 roku raport BP, zatytu#owany Statistical Review of World Energy, wskazuje na wzrost konsumpcji gazu na $wiecie z 2453,6 mld m3 w 2001 roku do 3153,1 mld m3 w 2010 roku. W 2011 roku konsumpcja ta wzros#a jeszcze o 2,2% i wynios#a 3222,9 mld m3. Wed#ug tego samego raportu, w analogicznym okresie w Polsce konsumpcja gazu ziemnego zwi!kszy#a si! z 11,5 mld m3 w 2001 do 15,5 mld m3 w 2010.

W Polsce za kilkadziesi't lat wykorzystanie "róde# gazowych b!dzie z pewno$ci' wi!k-sze ni& obecnie. W tej chwili ich popularno$% nie jest ustabilizowana. Dane z ostatniego kwarta#u 2012 roku wskazuj' na pewien spadek sprzeda&y w sektorze kot#ów gazo-wych w stosunku do analogicznego okresu rok wcze$niej. Dotyczy to zw#aszcza sektora konwencjonalnych gazowych kot#ów wisz'cych. Spowodowane to by#o niepewno$ci' i wstrzymywaniem wydatków wynikaj'cych ze spowolnienia gospodarczego. Powol-ny wzrost zaobserwowano w sektorze gazowych kot#ów kondensacyjnych. Znaczny spadek sprzeda&y mia# miejsce w przypadku kot#ów gazowych stoj'cych. Je$li jednak uwzgl!dni si! dane SPIUG-u z ostatnich kilku lat, zauwa&alny jest wzrost sprzeda&y kot#ów gazowych kondensacyjnych, szczególnie wisz'cych (od 51 tys. w 2009 roku do prognozowanych 116 tys. w 2013 roku).

Gaz ziemny jest paliwem czystym, #atwo dost!pnym i niewymagaj'cym drogiej infra-struktury. Podobnie przysz#o$ciowym paliwem jest gaz p#ynny (LPG), którego zu&ycie na $wiecie równie& si! zwi!ksza – w 2011 roku o 4% w stosunku do roku poprzedniego. W odró&nieniu od gazu ziemnego, który wymaga jednak konwencjonalnej infrastruk-tury, gazu p#ynnego (LPG) mo&na u&ywa% w zasadzie wsz!dzie, równie& tam, gdzie nie ma dost!pu do innych "róde# energii.

Pomimo &e wci'& nieznana jest rzeczywista wielko$% wydobywalnych zasobów gazu #up-kowego w Polsce, a kolejne raporty podaj' sprzeczne dane na ten temat, od ko(ca 2007 roku wydano w Polsce ponad 100 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekon-wencjonalnych z#ó& w!glowodorów. Chocia& wi!kszo$% koncesjonariuszy to firmy zagra-niczne, g#ównie ameryka(skie, plany polskiego rz'du zak#adaj' uruchomienie wydobycia gazu #upkowego przez spó#ki polskie przed ko(cem 2014 lub z pocz'tkiem 2015 roku. O tym, jak istotnym obszarem w polskiej elektroenergetyce ma si! sta% wydobycie gazu #upkowego, $wiadczy fakt, &e jego wydobycie b!dzie regulowane przez specjaln' ustaw!, której za#o&enia przyj'# rz'd w pa"dzierniku 2012 roku. Nie bez znaczenia jest tutaj tak&e utworzony w lipcu 2012 roku program bada( nad gazem #upkowym.

Nowe trendy w energetyce Obserwuj'c i analizuj'c plany polskiego rz'du odno$nie kierunków rozwoju polskiej energetyki, trudno nie ulec wra&eniu, &e inwestycje te s' rozwi'zaniem dora"nym i nie b!d' w stanie zaspokoi% rosn'cych potrzeb energetycznych w przysz#o$ci. W szczegól-no$ci dotyczy to potrzeb energetycznych na terenach wiejskich, które ze wzgl!du na brak odpowiedniej infrastruktury nie b!d' mog#y zosta% zaspokojone przez du&e insta-lacje energetyczne. Dlatego – planuj'c modernizacj! polskiej wsi – warto zwróci% uwa-g! na energetyk! rozproszon' i energetyk! prosumenck'. Zdaniem ekspertów, prof. Jana Popczyka czy prof. Krzysztofa *mijewskiego, s' to tendencje, na których powinna opiera% si! polska polityka energetyczna.

Page 30: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

29 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Energetyka rozproszona, czyli instalowanie ma#ych jednostek wytwórczych na terenie ca#ego kraju, jest rozwi'zaniem korzystnym. Pozwala na wytwarzanie energii i cie-p#a w sposób zdecentralizowany, bardzo cz!sto dzi!ki u&yciu lokalnych zasobów. W rezultacie wytworzone ciep#o lub energia mog' w bardziej efektywny sposób by% wykorzystane na gruncie lokalnym, obci'&enie szczytowe maleje, a w przypadku za-stosowania w kogeneracji odnawialnych lub niskoemisyjnych "róde# energii – zmniej-sza si! emisja gazów cieplarnianych. Model energetyki rozproszonej realizowany jest w s'siaduj'cych z Polsk' Niemczech. Konieczno$% znalezienia alternatywnych "róde# energii przek#ada si! tam na stopniowe zast!powanie produkcji energii w wielkich elektrowniach produkcj' energii w "ród#ach rozproszonych. W energetyce odnawial-nej zatrudnionych jest obecnie wi!cej osób ni& w energetyce nuklearnej i w!glowej #'cznie. Co ciekawe, dotyczy to nie tylko zawodów zwi'zanych bezpo$rednio z ener-getyk' odnawialn', ale równie& zawodów zwi'zanych z przemys#em tradycyjnym. Od kwietnia 2012 roku w Niemczech funkcjonuje ponadto system wsparcia dla mikro-kogeneracji. Niemiecka ustawa o mikrokogeneracji (Kraft-Wärme-Kopplungsgesetz), której ostatnia nowelizacja wesz#a w &ycie w lipcu 2012 roku, przewiduje, &e do 2020 roku udzia# energii elektrycznej produkowanej w tego typu instalacjach wzro-$nie w Niemczech do 25%.

Model energetyki prosumenckiej to taki, w którym odbiorca energii jest jednocze$nie jej producentem i konsumentem. Produkuj'c ciep#o lub energi! elektryczn' na w#asne potrzeby, prosument mo&e przy tym ewentualne ich nadwy&ki odst'pi% innym odbior-com. Energetyka prosumencka to trend obserwowany w coraz wi!kszej ilo$ci pa(stw na $wiecie. Przyk#adem mo&e by% Wielka Brytania, gdzie w 2010 roku uruchomiono specjalny program energetyki prosumenckiej. Zak#ada si!, &e do roku 2020 w Wielkiej Brytanii powstanie ok. 40 tys. MW nowych mocy, g#ównie dzi!ki instalacjom fotowol-taicznym na dachach domów.

Do$wiadczenia tak Niemiec, jak Wielkiej Brytanii pokazuj', &e rozwój energetyki prosu-menckiej oraz energetyki rozproszonej to kierunek, w którym warto pod'&a%. Ten zwrot powinny wesprze% odpowiednie przepisy legislacyjne dotycz'ce wytwarzania energii na potrzeby domowe w mikro"ród#ach. Istotn' kwesti' jest równie& wspieranie rozwoju "róde# niskoemisyjnych poprzez rozbudow! sieci gazu ziemnego, a tam, gdzie nie jest to mo&liwe, wspieranie zastosowania gazu p#ynnego (LPG).

Przysz#o$% i dynamika rozwoju energetyki prosumenckiej zale&y jednak&e w du&ej mie-rze od jednego wa&nego czynnika. Jest nim rozwój inteligentnych sieci energetycznych (ISE), dzi!ki którym energia i ciep#o mog' pop#yn'% od prosumenta do sieci. Nie mniej istotny jest fakt, &e wyprodukowana przez prosumenta i ewentualnie sprzedana przez niego do sieci energia powinna by% w#a$ciwie rozliczana, co nie jest mo&liwe przy wy-korzystaniu tradycyjnych, pasywnych sieci energetycznych. Równolegle z rozbudow' inteligentnych sieci powinno zmienia% si! otoczenie prawne, tak aby przy#'czenie mi-kro"róde# do inteligentnej sieci by#o szybkie i #atwe.

Tylko pod takimi warunkami konsumenci b!d' sk#onni przestawi% si! na energetyk! pro-sumenck'. Pewne uproszczenia obowi'zuj'cych przepisów wprowadzi# projekt Ustawy o odnawialnych "ród#ach energii, zaprezentowany przez Ministerstwo Gospodarki we wrze$niu 2012 roku. Istotne jest, aby kierunek wprowadzania u#atwie( dla tych osób, które zainteresowane s' wytwarzaniem energii we w#asnym zakresie i sprzedawaniem

Page 31: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

30 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

jej ewentualnych nadwy&ek do sieci, by# kontynuowany. Przede wszystkim nale&a#oby tutaj zadba% o potrzeby mniejszych konsumentów, w tym tych produkuj'cych pr'd i ciep#o na potrzeby w#asne. Równie wa&ne jest, aby u#atwienia legislacyjne i proce-duralne dotyczy#y nie tylko mikro"róde# opartych o energi! odnawialn', ale w szerszej perspektywie "róde# niskoemisyjnych, w tym rozwi'za( bazuj'cych na paliwach gazo-wych. Dope#nieniem koniecznych zmian powinno by% konsekwentne rozwijanie, obok niew'tpliwie potrzebnych nowych du&ych instalacji energetycznych, tak&e "róde# ma-#ych i rozproszonych.

PodsumowanieAnalizuj'c planowane g#ówne kierunki rozwoju polskiej elektroenergetyki w kontek$cie specyficznej sytuacji polskich obszarów wiejskich i ich potrzeb energetycznych trudno nie zauwa&y%, &e rozwój energetyki opartej na w!glu, samym tylko gazie #upkowym czy energii nuklearnej znacz'co polepszy sytuacj! tylko w skali ogólnokrajowej. Rozwój ten b!dzie mia# ponadto wp#yw na sytuacj! przede wszystkim w wielkich miastach. Zasoby kopalne nadaj' si! g#ównie do wytwarzania du&ych ilo$ci energii na potrzeby przemys#u, który w wi!kszo$ci przypadków zlokalizowany jest w obr!bie aglomeracji miejskich. Nawet je$li w 2015 roku ostatecznie dojdzie do produkcji gazu z #upków na skal! komercyjn' zgodnie z planami rz'du, a posiadane przez Polsk! zasoby tego surowca pozwol' na produkowanie gazu ziemnego w du&ych ilo$ciach, jego wykorzystanie na terenach pozamiejskich b!dzie wymaga#o budowy sieci gazoci'gów oraz elektrociep#owni. Ze wzgl!dów czysto ekonomicznych raczej ma#o prawdopodobne jest, &e uda si! to osi'gn'% w krótkim czasie. Po&'danym kierunkiem jest natomiast rozproszenie "róde# oraz wykorzystanie potencja#u konsumentów zarówno pod k'tem efektywno$ci energetycznej, jak i produkcji energii na w#asne potrzeby.

Page 32: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

31 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Polska wie$ i jej potrzeby energetyczne – wnioski z bada#

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 33: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

32 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Polska wie$ i jej potrzeby energetyczne by#y przedmiotem wielokrotnych bada( prowadzonych przez Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE). Wychodz'c z za#o&enia, &e proponowane rekomendacje musz' znajdowa% swoje uzasadnienie w istniej'cym stanie faktycznym, badania zawsze s' realizowane przez niezale&ne instytuty badawcze (TNS OBOP w Polsce oraz Ecofys w Europie) i s' opiniowane przez ekspertów. W ramach dotychczasowych prac FREE przeanalizowano postawy, opinie oraz zwyczaje mieszka(ców wsi w zakresie stosowania ró&nych "róde# energii, zbadano $wiadomo$% mieszka(ców Polski w zakresie efektywno$ci energetycznej, sprawdzono tak&e opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich w polityce energetycznej. Ponadto w ramach bada( porównawczych dokonano analizy wykorzystania "róde# energii na wsi w porównaniu z Francj', Niemcami, W#ochami oraz Wielk' Brytani'. Aby uzyska% najbardziej dok#adne dane, badano oddzielnie u&ytkowników tradycyjnych (w!giel, drewno) i pozosta#ych "róde# energii (gaz p#ynny, energia odnawialna).

Tak syntetyczne podej$cie pozwoli#o na uzyskanie jedynych w swoim rodzaju, unikalnych wyników pozwalaj'cych na ustalenie faktycznego obrazu postaw zachowa( i preferencji mieszka(ców polskiej wsi, w zakresie potrzeb i braków energetycznych. Poni&ej zamieszczamy g#ówne elementy, jakie w opinii FREE kszta#tuj' energetyk! na wsi – wp#ywaj' na jej stan obecny oraz mog' kszta#towa% przysz#o$%. Szczegó#owe wyniki s' dost!pne na stronie internetowej www.forumfree.pl

Obszary wiejskie w polityce energetycznejEnergetyczne zachowania mieszka(ców terenów wiejskich s' wypadkow' istniej'cej infrastruktury, preferencji indywidualnych oraz polityki energetycznej kszta#towanej na poziomie kraju i samorz'du terytorialnego.

Rys. 1 Co Pani/Pana zdaniem mo&e by% przeszkod' dla realizacji polityki energetycznej w polskich gminach? – Opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich w polityce energetycznej RAPORT TNS OBOP

67

51

47

41

19

3

2

2

Protesty mieszka!ców / obawy spo"ecze!stwa lokalnego

Brak #rodków w"asnych gminy / zad"u$enie

Brak wiedzy nt. mo$liwo#ci i korzy#ci

Brak regulacji prawnych u"atwiaj%cych inwestycje

Brak zach&t dla gmin dla realizacji za"o$e! polityki energetycznej

Brak programów dotacji ze #rodków publicznych dla indywidualnych odbiorców

Ograniczone mo$liwo#ci dofinansowania ze #rodków publicznych

Inne

Page 34: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

33 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Przykrym faktem jest stwierdzenie, &e zdaniem wi!kszo$ci burmistrzów i prezydentów miast obszary wiejskie obecnie nie realizuj' za#o&e( polityki energetycznej Polski. Stoj' temu na przeszkodzie g#ównie wzgl!dy finansowe – ograniczone mo&liwo$ci dofinansowania ze $rodków publicznych oraz brak programów dotacji dla indywidualnych odbiorców.

Jednocze$nie, mimo przeszkód, na terenach polskich gmin s' realizowane inwestycje sprzyjaj'ce podniesieniu efektywno$ci energetycznej. Najcz!$ciej jest to termomodernizacja budynków – stosowana w wi!kszo$ci badanych gmin (82%). Popularne jest równie& inwestowanie w odnawialne "ród#a energii (56%). Jednak aby polityka energetyczna by#a kszta#towana w sposób pe#ny, niezb!dne jest w#a$ciwe prze#o&enie priorytetów i $rodków na grunt statystycznego mieszka(ca wsi – jego specyficznych uwarunkowa( i potrzeb.

Infrastruktura budowlanaDla mieszka(ców wsi korzystanie z okre$lonych "róde# energii jest zdeterminowane przede wszystkim istniej'c' infrastruktur' budowlan' – wiekiem oraz powierzchni' budynku mieszkalnego. )rednia powierzchnia u&ytkowa budynku mieszkalnego w$ród u&ytkowników tradycyjnych "róde# energii wynosi oko#o 117 m2. W przypadku osób korzystaj'cych z nowoczesnych "róde# energii – $rednia powierzchnia to 149 m2. Z kolei $redni wiek budynku mieszkalnego, w którym korzysta si! z tradycyjnych "róde# energii, wynosi 43 lata; u&ytkownicy pozosta#ych "róde# energii mieszkaj' natomiast w budynkach m#odszych – maj'cych $rednio 25 lat. Ju& to pierwsze rozró&nienie pokazuje znacz'cy wp#yw "ród#a energii na komfort &ycia na wsi i potrzeb! modernizacyjn'.

Rys. 2 Powierzchnia u&ytkowa budynku mieszkalnego; wszyscy respondenci n=800

18%

8%

19% 20%

15%

15%

21%

21%

36%

7%

13%8%

tradycyjne !ród"aenergii

pozosta"e !ród"aenergii

do 60 m2 61 – 90 m 2 91 – 110 m 2

141 – 200 m2 powy#ej 200 m2

111 – 140 m2

OcieplenieEfektywne wykorzystanie z energii w budynkach mieszkalnych zwi'zane jest z zastosowanymi technologiami termicznymi. W przypadku osób korzystaj'cych ze "róde# tradycyjnych najcz!$ciej wyst!puj'ce typy ocieplenia budynku mieszkalnego to energooszcz!dne okna, obecne w 60% przypadków, izolacja termiczna $cian (np. styropian, we#na mineralna – 48% przypadków) oraz izolacja termiczna dachu (33%). U osób korzystaj'cych z nowoczesnego ogrzewania systemy ocieplenia s' zdecydowanie cz!$ciej stosowane. W efekcie prowadzi to do wniosku, &e korzystanie z nowoczesnych "róde# energii na wsi jest bezpo$rednio powi'zane z wysok' efektywno$ci' energetyczn' budynków, w których te "ród#a zastosowano.

Page 35: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

34 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Rys. 3. Metody ocieplenia budynku; wszyscy respondenci n=800

60%

48%75%

75%

26%

19%

6%17%

23%

13%

33%

14%

66%

42%

energooszcz!dne okna izolacja termiczna "cian (np.styropian, we#na mineralna)

izolacja termiczna dachu

izolacja termiczna pod#óg

izolacja termiczna piwnicy (np.ocieplenie sufitu w piwnicach)

wentylacja mechaniczna

brak dodatkowego ocieplenia

tradycyjne $ród#a energii pozosta#e $ród#a energii

Sposoby ogrzewania i podgrzewania na wsi oraz ich koszty w gospodarstwach domowychNajbardziej powszechn' form' ogrzewania budynku mieszkalnego na wsi jest centralne ogrzewanie. To w zasadzie jedyna wspólna cecha osób korzystaj'cych z tradycyjnych i nowoczesnych "róde# energii. Poza tym wida% wyra"nie, &e osoby, które postawi#y na nowoczesne "ród#a energii, wykorzystuj' je na wiele sposobów – jak najbardziej efektywnie i adekwatnie do sytuacji. U&ytkownicy "róde# tradycyjnych na tym tle s' ich „zak#adnikami” i nawet w przypadku niewielkiej dodatniej temperatury na zewn'trz s' zmuszeni w#'cza% ca#y system centralnego ogrzewania, by zapewni% ciep#o domownikom.

Rys 4. Sposób ogrzewania budynku; wszyscy respondenci n=800

tradycyjne !ród"a energii pozosta"e !ród"a energii

centralne ogrzewanie (piec/kocio" rozprowadzaj#cy ciep"o do kaloryferów)

piec kaflowy

kominek ogrzewaj#cy jedno pomieszczenie

ogrzewanie pod"ogowe pod"#czone do pieca centralnego ogrzewania

kominek, który rozprowadza ciep"o do wielu pomieszcze$

piece elektryczne (np. farelki)

ogrzewanie pod"ogowe elektryczne

pompa ciep"a

solary

84%

16%

90%

4%

9%

11%

4%

2%

2%

1%

5%

3%

4%

3%

15%

11%

Page 36: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

35 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Podstawowym "ród#em energii wykorzystywanym do palenia w piecu centralnego ogrzewania jest w!giel (72%). Na drugim miejscu znajduje si! drewno (44%), a na trzecim odmiana w!gla tzw. ekogroszek (6%). W przypadku u&ytkowników nowoczesnych "róde# na pierwszym miejscu jest olej opa#owy/grzewczy – 57%, dalej gaz p#ynny (LPG) – 19%, oraz drewno – 12%. Piec rozprowadzaj'cy ciep#o do kaloryferów centralnego ogrzewania w wi!kszo$ci budynków mieszkalnych znajduje si! w wydzielonym pomieszczeniu w piwnicy (65%) lub jest zlokalizowany na parterze/pi!trze budynku (23%).

Rys. 5 +ród#o energii wykorzystywane do paleniu w piecu/kotle centralnego ogrzewania; respondenci posiadaj'cy CO

tradycyjne !ród"a energii (n=540) pozosta"e !ród"a energii (n=218)

W#giel

Drewno

Olej opa"owy/ grzewczy

Gaz p"ynny (LPG)

Ekogroszek

Biomasa / Pelety

Koks

Mia" / mia" w#glowy

Energia elektryczna

Trociny

Inne

72%

44%

1%

1%

11%

12%

3%

3%

1%

1%

1%

1%

1%

6%

57%

19%

W 70% budynków u&ywaj'cych tradycyjnych "róde# energii woda do mycia podgrzewana jest poprzez wykorzystanie pieca (centralne ogrzewanie + podgrzewanie wody). 43% gospodarstw podgrzewa wod! w bojlerze, a a& 9% na kuchence. Inaczej ta sytuacja wygl'da u u&ytkowników nowoczesnych "róde# energii – w 74% budynków woda do mycia podgrzewana jest przez kocio# grzewczy (centralne ogrzewanie + podgrzewanie wody), 29% gospodarstw podgrzewa wod! w bojlerze, a 9% poprzez kolektory s#oneczne. Do gotowania posi#ków niezmiennie wykorzystywane s' w zdecydowanej wi!kszo$ci kuchenki na butle gazowe (odpowiednio 84% i 66% u&ytkowników tradycyjnych i nowoczesnych "róde# energii).

)redni koszt ogrzewania tradycyjnymi "ród#ami energii wykosi ok. 3200 z#otych rocznie. U&ytkownicy pozosta#ych "róde# energii wydaj' rocznie wi!cej pieni!dzy na ogrzewanie

Page 37: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

36 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

budynku, bo przeci!tnie 5100 z#otych. Obie grupy nie ró&ni' si! pod wzgl!dem subiektywnej oceny wysoko$ci kosztów ponoszonych na ogrzewanie; w jednej i drugiej grupie oko#o 60% badanych uwa&a, &e koszty te s' za wysokie w stosunku do ich mo&liwo$ci finansowych.

Preferowane (ród"a energii – kierunki modernizacji wsiGdyby koszty i dost!p do "róde# nie gra#y &adnej roli przy wyborze rozwi'za( energetycznych, najwi!kszym zainteresowaniem w$ród respondentów, niezale&nie od obecnie wykorzystywanego przez nich "ród#a, cieszy si! energia s#oneczna oraz "ród#a gazowe. To pokazuje kierunek, w jakim mo&e przebiega% modernizacja energetyczna polskiej wsi. Dalekie miejsce w!gla oraz jego pochodnych $wiadczy, &e odwrót od tych "róde# jest ju& nieunikniony. Zaskakuj'co nisko w$ród preferencji znajduje si! biomasa, co tak&e pokazuje, &e nie jest to w#a$ciwy kierunek zmian energetycznych dla polskiej wsi.

Rys. 6 +ród#a energii s#u&'ce do ogrzewania budynków mieszkalnych, których u&ywaniem respondent by#by zainteresowany, gdyby decyzja nie by#a ograniczona ani cen', ani dost!pno$ci'

tradycyjne !ród"a energii pozosta"e !ród"a energii

energia s"oneczna

gaz ziemny z sieci

olej opa"owy/ grzewczy

energia pozyskiwana z wiatru

drewno

energia elektryczna

energia geotermalna – pompy ciep"a

gaz p"ynny (LPG)

w#giel

ekogroszek

energia pozyskiwana z wody

biomasa / pelety

koks

wierzba energetyczna

torf

nie wiem

30%

23%

9%

4%

3%

1%

1%

1%

1%

13%

39%

15%

5%

11%

12%

10%

2%

5%

4%

2%

1%

11%

9%

10%

8%

11%

13%

12%

23%

13%

Page 38: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

37 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Wprowadzanie nowoczesnych energetycznych rozwi'za( na rynek i ich akceptacja spo#eczna cz!sto jest uwarunkowana systemami wsparcia. Gdyby istnia# taki system, 70% mieszka(ców Polski jest sk#onnych inwestowa% w modernizacj! energetyczn'. Te osoby najch!tniej zastosowa#yby w swoim gospodarstwie domowym kolektory s#oneczne (63%). Co ciekawe, inwestycja w t! technologi! by#a wskazywana ponad dwa razy cz!$ciej ni& wymiana domowych urz'dze( na energooszcz!dne. To pokazuje, &e w Polsce ci'gle jeszcze liczy si! bardziej zapotrzebowanie na now' energi! ni& oszcz!dzanie energii.

Rys. 7 Jakie rozwi'zania chcia#(a)by Pan/i zastosowa% w domu/firmie/przedsi!biorstwie, je$li by#yby dofinansowane? – Efektywno$% energetyczna. Wyniki badania TNS OBOP

Kot!y grzewcze

Mikrokogeneracja: produkcja energii cieplnej i elektrycznej w skojarzeniu, czyli !"cznie

Gazowe pompy ciep!a

Zamiana paliw wysokoemisyjnych (np.w#giel) na niskoemisyjne (np. LPG - gaz)

Modernizacja lub wymiana urz"dze$ przeznaczonych do u%ytku domowego

Termomodernizacja budynku (np. ocieplenie budynku)

Kolektory s!oneczne

Nie wiem

63

33

28

10

6

6

5

11

Rys. 8 Jakie rozwi'zania by#(a)by Pan/i sk#onny/a wdro&y% na poziomie gminy, je$li by#yby dofinansowane ze $rodków publicznych? – Opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich w polityce energetycznej RAPORT TNS OBOP

Termomodernizacja budynków

Odnawialne !ród"a energii (np. kolektory s"oneczne, energia geotermalna, biogazownie)

Modernizacja lub wymiana urz#dze$ cieplnych

Biogazownie

Instalacja urz#dze$ mikrokogeneracji w budynkach komunalnych

Kot"y grzewcze

Gazowe pompy ciep"a

Inne

67

63

46

27

22

13

13

1

Page 39: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

38 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Co ciekawe – preferencje indywidualne nie pokrywaj' si! ze wskazaniami w#odarzy gmin. W zasadzie wszyscy badani burmistrzowie i prezydenci (99%) gotowi s' wdra&a% na poziomie gminy rozwi'zania efektywne energetycznie, pod warunkiem &e uzyskaliby dofinansowanie ze $rodków publicznych. Jednak pozyskane $rodki najch!tniej przeznaczyliby na termomodernizacj! budynków (67%) oraz odnawialne "ród#a energii (63%), czyli te rozwi'zania, które obecnie s' najcz!$ciej przez nich praktykowane. W efekcie powstaje wra&enie rozmijania si! priorytetów u&ytkowników indywidualnych z w#odarzami gmin. Z uwagi na fakt, &e ma to bezpo$rednie prze#o&enie na decyzje inwestycyjne, warto, by te dzia#ania by#y prowadzone w sposób spójny. Tylko to pozwoli na osi'gni!cie wymiernych korzy$ci zarówno ekonomicznych, jak i w zakresie ochrony $rodowiska naturalnego oraz zdrowia mieszka(ców, przy jednoczesnym zwi!kszaniu bezpiecze(stwa energetycznego.

Przywo#ywane badania dobitnie pokazuj', &e obszary wiejskie maj' swoj' specyfik! i uwarunkowania, których nie mo&na pomija% w planowaniu polityki energetycznej. Istniej'ca na wsi infrastruktura energetyczna wymaga d#ugofalowego programu modernizacyjnego. Wyniki bada( zarysowuj' te& wst!pne kierunki tej modernizacji oraz ramy kszta#towania przysz#ego miksu zu&ycia energii na terenach wiejskich. G#ównym za#o&eniem powinno by% wi!c stopniowe przechodzenie na "ród#a odnawialne i gazowe oraz wzrost efektywno$ci energetycznej. Skuteczno$% i powodzenie takiej modernizacji zale&y jednak w du&ej mierze od funkcjonowania programów wsparcia, ich dost!pno$ci oraz w#a$ciwej promocji.

Page 40: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

39 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Polska wie$: postulowane kierunki modernizacji energetycznej

fot.

iSto

ckph

oto.

com

Page 41: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

40 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Wobec istniej'cej sytuacji, konieczne jest sformu#owanie takich kierunków modernizacji energetycznej, które b!d' si! odnosi#y wy#'cznie do obszarów wiejskich, uwzgl!dniaj'c ich potrzeby i specyfik!. Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) stoi na stanowisku, &e poli-tyka energetyczna dla terenów wiejskich powinna opiera% si! na trzech podstawowych fila-rach. S' nimi:

Po pierwsze, rozproszenie i dywersyfikacja (róde" energiiKluczem do efektywnych rozwi'za( gwarantuj'cych zaspokojenie potrzeb energetycznych wsi jest rozproszenie "róde# energii i energetyka prosumencka. Obydwa modele wpisuj' si! idealnie w zmieniaj'c' si! struktur! wsi i rozwi'zania, których ona wymaga. Warto w tym kontek$cie przypomnie%, &e w niektórych rejonach Polski wiele wsi jest do$% mocno rozpro-szonych, a w dodatku zamieszkuje je stosunkowo niewielka liczba osób. Trudno w takiej sytuacji b!dzie zagwarantowa% dostawy energii z jednego, du&ego "ród#a. Sytuacj! pogar-sza s#abo rozwini!ta sie% elektroenergetyczna i gazowa tych obszarach. Rozproszenie "róde# energii zapewnia nie tylko bezpiecze(stwo dostaw, ale równie& – w przypadku zastosowania niskoemisyjnych, nowoczesnych "róde# energii – zmniejszenie emisyjno$ci i ograniczenie ne-gatywnego wp#ywu na $rodowisko naturalne. Niew'tpliwym wparciem b!dzie tu kszta#towa-nie i promowanie modelu prosumenckiego, co przyczyni si! tak&e do poprawy $wiadomo$ci ekologicznej w$ród mieszka(ców wsi i terenów pozamiejskich. Idealnym rozwi'zaniem dla terenów wiejskich s' niskoemisyjne "ród#a energii, które mo&na z powodzeniem wykorzysty-wa% w mikroinstalacjach do produkcji energii i ciep#a na potrzeby w#asne mieszka(ców oraz w#a$cicieli gospodarstw rolnych i przedsi!biorstw.

Rekomendowany miks energetyczny dla obszarów wiejskichBior'c pod uwag! fakt, &e obecnie nie istniej' opracowania pokazuj'ce miks energetycz-ny dla obszarów wiejskich, niniejsza propozycja Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) uwzgl!dnia sytuacj! i tendencje aktualne na obszarach wiejskich w Polsce i w Europie. Osi'-gni!cie takiego miksu jest wypadkow' tych&e tendencji i trendów. Jego osi'gni!cie b!dzie mo&liwe w wyniku zmian spo#ecznych i modernizacji energetycznej polskiej wsi. Miks ten nie powinien by% traktowany jako stan rzeczywisty, lecz jako kierunek, w którym b!dzie si! kszta#towa% zu&ycie energii na obszarach wiejskich. Zak#adany horyzont czasowy realizacji takiego miksu to lata 2030-2050, tzn. perspektywa $rednio i d#ugookresowa.

Rekomendowany miks zu&ycia energii przez gospodarstwo domowe na obszarach wiejskich w latach 2030-2035

12%

30%

16%

25%

1%

10%

6%

!""Ciep#o !""Energia elektryczna !""Gaz ziemny !""Gaz p#ynny (LPG)

!""Olej opa#owy !""Pozosta#e, g#ównie OZE ! W!giel

Page 42: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

41 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Uzasadnienie:• W 2035 roku w Polsce ma by% ok. 14800 tys. gospodarstw domowych, w tym

ok. 5450 tys. zlokalizowanych na terenach wiejskich.• W postulowanym miksie maleje zu&ycie w!gla w stosunku do stanu obecnego wzrasta

zu&ycie paliw gazowych (gazu ziemnego i LPG) oraz energii odnawialnej.• Wi!kszo$% ciep#a sieciowego, produkowanego g#ównie z biogazu, zostanie zu&yta

w ma#ych zamkni!tych wiejskich sieciach.• Zu&ywana energia elektryczna jest cz!$ciowo produkowana w miejscu jej zu&ycia ze

s#o(ca i gazu p#ynnego (LPG).

Rekomendowany miks zu&ycia energii przez rolnictwo jako sektor gospodarki w latach 2030-2035

35%

8%

8%

10%

3% 1%

35%

!""Ciep#o !""Energia elektryczna !""Gaz ziemny !""Gaz p#ynny (LPG)

!""Olej opa#owy !""Pozosta#e, g#ównie OZE ! W!giel

Uzasadnienie:• W!giel, OZE, gaz p#ynny (LPG) oraz biomasa i biogaz s#u&' do ogrzewania

gospodarstw rolnych.• Zu&ywana energia elektryczna jest cz!$ciowo produkowana na miejscu z OZE

i gazu (energia s#oneczna, gaz p#ynny (LPG) lub biogaz).• Zak#adany jest wzrost konsumpcji gazu ziemnego, która wynosi obecnie ok. 2% (na

podstawie danych GUS) do 3%.• Wy&sza ni& w przypadku gospodarstw domowych konsumpcja w!gla wynika

z obecnej wy&szej konsumpcji tego surowca.

Page 43: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

42 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Po drugie, miks technologii gazowych z energi% odnawialn%Odnawialne "ród#a energii, chocia& przyjazne $rodowisku i #atwe w u&yciu, napotykaj' na te-renach wiejskich na wiele barier. Nale&y do nich m.in. wysoka cena ich instalacji. St'd Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) postuluje, aby polityka energetyczna dla terenów wiejskich wspiera#a #'czenie technologii OZE z technologiami niskoemisyjnymi, g#ównie gazowymi.

Rekomendowane technologie i urz'dzenia wykorzystuj'ce gaz i "ród#a odnawialne dla te-renów wiejskich to kolektory s#oneczne (w zestawach hybrydowych), pompy ciep#a, panele fotowoltaiczne i mikrokogeneracja.

Kolektor s#oneczny pozwala na zamian! promieniowania s#onecznego w ciep#o u&ytko-we. Urz'dzenie wyposa&one jest w absorber, który poch#ania promieniowanie s#oneczne. Wytworzone ciep#o odbierane jest przez p#yn solarny – glikol – który transportuje je do zbiornika. Tam ciep#o jest akumulowane i oddawane wodzie u&ytkowej. W Polsce podczas miesi!cy zimowych sam kolektor s#oneczny nie jest w stanie zapewni% odpowiedniej ilo$ci ciep#a potrzebnej do ogrzania budynku. Rozwi'zaniem, które jest dope#nieniem zestawu solarnego, mo&e by% gaz ziemny, a na obszarach, gdzie nie ma dost!pu do konwencjonal-nej sieci gazowej – gaz p#ynny (LPG).

Panele fotowoltaiczne to urz'dzenia cz!sto mylone lub uto&samiane z kolektorami s#o-necznymi. W odró&nieniu od kolektorów, panele fotowoltaiczne zamieniaj' energi! pro-mieniowania s#onecznego nie w energi! ciepln', lecz elektryczn'. Najcz!stszym elementem wykorzystywanym do produkcji ogniw fotowoltaicznych jest krzem.

Pompy ciep#a to urz'dzenia pobieraj'ce ciep#o z powietrza, gleby lub wody i dostarczaj'ce je w inne miejsce. Jest to rozwi'zanie bardzo efektywne i #atwe w eksploatacji. Pompa cie-p#a mo&e by% zasilana energi' elektryczn' lub wspó#pracowa% z kot#em gazowym w zimie, kiedy jest wy&sze zapotrzebowanie cieplne ni& ilo$% ciep#a pochodz'ca z otoczenia.

Mikrokogeneracja to rozwi'zanie, które polega na skojarzeniu produkcji cieplnej i ener-gii elektrycznej. Instalacje mikrokogeneracyjne to tak naprawd! ma#e elektrociep#ownie o mocy od 1 do 20-50 kW. Rozmiary urz'dze( mikrokogeneracyjnych s' niewielkie i z tego wzgl!du mog' by% z powodzeniem stosowane w domach jedno– i wielorodzinnych oraz gospodarstwach rolnych czy ma#ych firmach. Technologia mikrokogeneracji pozwala na przetworzenie energii pierwotnej (pochodz'cej np. z gazu ziemnego, p#ynnego (LPG) czy biomasy) jednocze$nie na energi! elektryczn' i ciepln'. Nadwy&ka wyprodukowanej ener-gii mo&e w ca#o$ci lub cz!$ci zosta% sprzedana do sieci lub innym odbiorcom.

Technologia )ród"a tradycyjne )ród"a odnawialne

Kolektory s#oneczne (w zestawach hybrydowych) V V

Pompy ciep#a V V

Panele fotowoltaiczne V

Mikrokogeneracja V V

+ród#o: opracowanie w#asne

Page 44: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

43 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

+ród#ami, które idealnie wpisuj' si! w model rozproszenia energii na wsi, s' s#o(ce oraz gaz (gaz ziemny, biogaz, gaz p#ynny (LPG)), przy za#o&eniu, &e dane gospodarstwo domowe musi wykorzystywa% przynajmniej dwa rodzaje "róde# energii, by zapewni% bezpiecze(stwo i ci'g#o$% dostawy. Rekomendowana przez Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) ener-gia s#oneczna oraz gazowa s' tak&e efektywne, poniewa& mog' by% wykorzystywane do produkcji energii cieplnej i elektrycznej równie& oddzielnie.

Technologie gazowe i energia s#oneczna w idealny sposób uzupe#niaj' si! wzajemnie; aby zapewni% ciep#o bez wzgl!du na por! dnia oraz poziom nas#onecznienia, mo&na wykorzysta% gazowy kocio# kondensacyjny. W ten sposób spalanie gazu mo&e odbywa% si! w zale&no-$ci od potrzeb. W podobny sposób cz!stym uzupe#nieniem energii elektrycznej wytwarzanej przez panele fotowoltaiczne oraz energii cieplnej przez kolektory s#oneczne jest u&ywanie gazu p#ynnego (LPG) do ogrzewania danego budynku i gotowania. Pozwala to na unikni!cie kosztownego przy#'czenia do konwencjonalnej sieci gazowej.

Po#'czenie gazu (gazu ziemnego, biogazu, gazu p#ynnego (LPG)) z energi' odnawialn' jest rozwi'zaniem niskoemisyjnym, pozwalaj'cym na zminimalizowanie negatywnego wp#ywu produkcji energii na $rodowisko naturalne. Obecnie bardzo #atwo dost!pnym paliwem jest gaz p#ynny (LPG). Co równie& istotne w kontek$cie specyfiki polskich obszarów wiejskich – jest to paliwo, które nie wymaga skomplikowanych technik przechowywania, transporto-wania i u&ycia czy te& wielkich nak#adów na infrastruktur!.

Popularyzacja tego typu modeli wymaga przede wszystkim szeroko zakrojonych dzia#a( informacyjno-edukacyjnych (skierowanych nie tylko do potencjalnych u&ytkowników, lecz tak&e do decydentów i w#adz lokalnych), a ponadto zapewnienia mo&liwo$ci uzyskania dofinansowania na tego typu instalacje. Patrz'c na korzy$ci, jakie polska energetyka mo&e dzi!ki temu odnie$%, z pewno$ci' warto zainwestowa% w opisane powy&ej dzia#ania.

Po trzecie, efektywne technologieDefiniuj'c technologie produkcji energii lub ciep#a warto zastanowi% si!, które z nich fak-tycznie sprawdz' si! w specyficznych warunkach polskich terenów wiejskich. Bior'c pod uwag! rozproszenie wsi w Polsce, ma#' liczb! mieszka(ców oraz problemy z dost!pem do infrastruktury gazowej, ciep#owniczej i elektrycznej, Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE) za kluczowe kryteria rekomendowanych technologii uznaje koszty ich u&ytkowania oraz efektywno$%.

Optymalne technologie i urz'dzenia dla polskiej wsi:• Pompy ciep#a w instalacjach indywidualnych – z uwagi na swoj' wysok' sprawno$%. Pom-

py korzystaj' z energii odnawialnej, a ich dzia#anie powinno by% wspierane poprzez pa-liwa niskoemisyjne.

• Mikrokogeneracja w instalacjach indywidualnych i zbiorowych, czyli ma#e elektrociep#ow-nie – z uwagi na stabilno$% dzia#ania i efektywno$%.

• Fotowoltaika w instalacjach indywidualnych i zbiorowych – z uwagi na istniej'cy poten-cja# modernizacyjny wiejskich domów. Wymiana dachów eternitowych mo&e by% okazj' do instalacji zestawu na budynkach, z kolei istniej'ce nieu&ytki rolne mog' z powodze-niem s#u&y% jako miejsce budowy farm na potrzeby gmin.

Istotnym czynnikiem wp#ywaj'cym na powodzenie modernizacji energetycznej polskiej wsi b!d' oczywi$cie koszty zastosowanych rozwi'za(. Nale&y pami!ta% o tym, &e wraz z up#y-

Page 45: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

44 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

wem czasu i rozwojem technologii ich cena b!dzie spada%. Oczywi$cie, nie mo&na na obec-nym etapie ca#kowicie wyeliminowa% zastosowania na wsiach tradycyjnych "róde# energii, takich jak w!giel i drewno. B!d' one w dalszym ci'gu wykorzystywane, jednak udzia# ich powinien male% wraz z wzrastaj'cym u&yciem energii s#onecznej oraz "róde# niskoemisyj-nych.

Podsumowanie Z uwagi na swoj' specyficzn' sytuacj! – mowa tu przede wszystkim o ograniczonym dost!-pie do tradycyjnych sieci energetycznych – tereny wiejskie w Polsce potrzebuj' niekonwen-cjonalnych rozwi'za( poprawiaj'cych ich dost!p do "róde# energii. Idealnym rozwi'zaniem jest dla nich przestawienie si! na energetyk! rozproszon' i prosumencki model wytwarza-nia energii. Proponowane w tym modelu technologie powinny by% przyjazne $rodowisku, #atwe w u&yciu oraz zapewnia% bezpiecze(stwo dostaw. Pompy ciep#a, mikrokogeneracja oraz fotowoltaika to technologie, które optymalnie wpisuj' si! w potrzeby modernizacji energetycznej polskiej wsi.

Page 46: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

45 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Przyk#ady nowoczesnych zastosowa( energetycznych Pierwsza w Polsce instalacja mikrokogeneracyjna w rozlewni gazu p"ynnegoInstaluj'c urz'dzenie mikrokogeneracyjne, GASPOL przekszta#ci# swoj' rozlewni! gazu w Ple-szewie (woj. wielkopolskie) w zrównowa&on' elektrowni!. Dzi!ki instalacji GASPOL produ-kuje ciep#o i energi! elektryczn' na w#asne potrzeby, a nadwy&ki b!dzie sprzedawa% do sieci. Urz'dzenie pozwala na zmniejszenie kosztów zu&ycia energii o 25% i rocznej emisji CO2 o ponad 20%. Planowany zwrot z inwestycji to 6 lat, a przy sprzeda&y &ó#tych certyfikatów – 5 lat.

Mikrokogeneracja jest odmian' kogeneracji – powszechnie stosowanej w przemy$le wyso-koefektywnej technologii wytwarzania ciep#a i energii elektrycznej. Jest to odmiana dosto-sowana do potrzeb mikro. Dzi!ki niej z korzy$ci zarezerwowanych do tej pory dla du&ego przemys#u mog' ju& korzysta% ma#e i $rednie przedsi!biorstwa, gospodarstwa rolne, stacje paliw, hotele i pensjonaty, szpitale, szko#y i wszystkie obiekty u&yteczno$ci publicznej, w któ-rych wyst!puje równocze$nie zapotrzebowanie na ciep#o i energi! elektryczn' do 50 kW.

W rozlewni GASPOLU zainstalowano urz'dzenie mCHP du(skiej firmy EC Power, wykorzy-stuj'ce jako paliwo gaz p#ynny (LPG). Mikrokogenerator produkuje 20 kW energii elektrycz-nej i 40 kW energii cieplnej na godzin!. Aktualnie rozlewnia w 100% zu&ywa je na w#asne potrzeby. Po uzyskaniu koncesji firma b!dzie sprzedawa% nadwy&ki do sieci.

Page 47: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

46 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

GASPOL z sukcesem przeprowadzi# proces inwestycyjny, który by# dla firmy wyzwaniem ze wzgl!du na otwarty proces legislacyjny najwa&niejszych dla polskiej energetyki aktów prawnych. Wypracowano unikalne rozwi'zania organizacyjne, techniczne i prawne, które umo&liwi#y firmie wprowadzenie urz'dze( i instalacji mikrokogeneracyjnych na gaz p#ynny i ziemny do swojej regularnej oferty.

– Mikrokogeneracja, z mo&liwym 5 letnim okresem zwrotu z inwestycji, staje si! techno-logi' bardzo interesuj'c', teraz tak&e w Polsce – mówi Bo&ena Wróblewska, ekspert ds. innowacji GASPOL. – Jest to nowoczesna technologia grzewcza, która mo&e znale"% szcze-gólne zastosowanie w sektorze ma#ych i $rednich firmy wytwórczych, a tak&e w rolnictwie.

Najwi!ksza w Polsce farma fotowoltaiczna w Wierzchos"awicachFarma w Wierzchos#awicach, zbudowana w 2011 roku, to pierwsza w Polsce tak du&a inwestycja w fotowoltaik!. Na farmie produkowana jest energia elektryczna z promienio-wania s#onecznego. W ci'gu pierwszego roku funkcjonowania farma w Wierzchos#awi-cach wyprodukowa#a oko#o 1000 MWh pr'du, przy wst!pnie zak#adanych 850-950 MWh. Sprzeda& wyprodukowanej energii oraz uzyskane za ni' zielone certyfikaty przynios#y gmi-nie Wierzchos#awice zyski rz!du 500 tys. z#.

Panele fotowoltaiczne s' to urz'dzenia zamieniaj'ce energi! promieniowania s#onecznego w energi! elektryczn'. To odró&nia je od kolektorów s#onecznych, które energi! zamieniaj' w ciep#o u&ytkowe.

Page 48: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

47 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Na farmie w Wierzchos#awicach zamontowano ponad 4445 paneli fotowoltaicznych. Sprawne funkcjonowanie obiektu mo&liwe jest dzi!ki nowoczesnym rozwi'zaniom tech-nicznym – panele przy#'czone s' do dwóch samodzielnych uk#adów przetwornic pr'do-wych.

Koszt inwestycji wyniós# 8,6 mln z#otych, z czego po#ow! kosztów uzyskano dzi!ki $rodkom unijnym Ma#opolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. 50-procentowy wk#ad w#a-sny gminy umo&liwi#a po&yczka udzielona przez Wojewódzki Fundusz Ochrony )rodowiska w Krakowie.

W najbli&szych latach gmina Wierzchos#awice planuje rozbudowa% farm! o kolejne 3000 paneli, powi!kszaj'c jej moc do 1,8 MW.

– W Polsce mamy niemal 3 tys. samorz'dów. Gdyby ka&da gmina wybudowa#a elek-trowni! s#oneczn' o mocy 1 MW, da#oby to nam rozproszone "ród#o energii o mocy 3 tys. MW. To rozwi'zanie mog#oby by% alternatyw' np. dla elektrowni j'drowej. Wystarczy przeznaczy% 10 proc. kwoty zaplanowanej na budow! elektrowni j'drowych na wsparcie budowy elektrowni s#onecznych, &eby w krótkim czasie wype#ni% unijny warunek obni&enia emisji CO2 i nie p#aci% kar. Gminy s' w stanie to zrobi% – przekonuje wójt gminy Wierzcho-s#awice Wies#aw Rajski.

Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystuj%ce pompy ciep"a Decyduj'c si! w 2012 r. na instalacj! pompy ciep#a, w#a$ciciele Dworku ,ukowiska w miejsco-wo$ci Bubel-,ukowiska (woj. lubelskie) mieli ju& do$wiadczenie w u&ytkowaniu niskoemisyjnych "róde# energii. Rok wcze$niej wyposa&yli swoje gospodarstwo w kolektory s#oneczne. Pompy ciep#a to urz'dzenia pobieraj'ce ciep#o z powietrza, gleby lub wody i dostarczaj'ce je w inne miejsce. Mog' by% zasilane energi' elektryczn' lub wspó#pracowa% z kot#em gazowym.

Dzi!ki pompie ciep#a w#a$ciciele Dworku ,ukowiska mogli zrezygnowa% z opalania go-spodarstwa drewnem. W rezultacie w obiekcie obni&y#y si! op#aty zwi'zane z ociepleniem budynku (brak konieczno$ci zakupu drewna opa#owego i pokrywania kosztów jego trans-

Page 49: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

48 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

portu), a ilo$% zu&ywanej energii cieplnej wyra"nie spad#a. Energi! ciepln' pozyskiwan' za pomoc' pompy ciep#a w#a$ciciele obiektu w ca#o$ci zu&ywaj' na potrzeby w#asne.

Wygoda u&ytkowania pompy ciep#a w porównaniu z piecem opalanym drewnem pozwala po$wi!ci% wi!cej czasu na dzia#alno$% $ci$le zwi'zan' z prowadzeniem gospodarstwa. U&yt-kowanie nowoczesnych i niskoemisyjnych "róde# ma te& w przypadku Dworku ,ukowiska walor $rodowiskowy, poniewa& obiekt zlokalizowany jest na terenie parku krajobrazowego Podlaski Prze#om Bugu.

Koszt zakupu urz'dzenia sfinansowany zosta# ze $rodków w#asnych w#a$cicieli Dworku ,u-kowiska. Nie licz'c kosztów instalacji, sam koszt pompy ciep#a sukcesywnie zwraca si!.

– Pompa ciep#a wspomaga prac! kolektorów s#onecznych, gdy& wykorzystywana jest do kumulowania ciep#a w miesi'cach zimowych i w pochmurne dni – mówi Adam Wróbel, w#a$ciciel Dworku ,ukowiska. – Energia cieplna wyprodukowana za pomoc' urz'dzenia ca#kowicie zaspokaja nasze potrzeby.

Gospodarstwo agroturystyczne wykorzystuj%ce kolektory s"oneczneGospodarstwo agroturystyczne Cztery K'ty z miejscowo$ci K'ty Bystrzyckie (wojewódz-two dolno$l'skie) od pi!ciu lat wykorzystuje kolektory s#oneczne. S#u&' one w obiekcie do ogrzewania wody u&ytkowej od kwietnia do pa"dziernika. W pozosta#ych miesi'cach wykorzystywana jest instalacja gazowa na gaz p#ynny (LPG), która ogrzewa ca#y dom.

Kolektor s#oneczny to urz'dzenie, które pozwala na zamian! promieniowania s#onecznego w ciep#o u&ytkowe. Ka&dy kolektor wyposa&ony jest w absorber, który poch#ania promie-niowanie s#oneczne. Wytworzone ciep#o odbierane jest przez p#yn solarny – glikol – który transportuje je do zbiornika. W zbiorniku ciep#o jest akumulowane i oddawane wodzie u&ytkowej.

Page 50: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

49 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Na obiekcie zainstalowanych jest 5 kolektorów. Pierwsze trzy zosta#y zamontowane w 2008 roku. Wcze$niej w#a$ciciele Czterech K'tów wykorzystywali piec na drewno i instalacj! elektryczn'.

Energia z kolektorów w ca#o$ci przeznaczana jest na zaspokajanie potrzeb gospodarstwa. Osi'gni!te korzy$ci to przede wszystkim oszcz!dno$ci finansowe (si!gaj'ce nawet 20%), wygoda u&ytkowania (w porównaniu z piecem, który wymaga# rozpalania i czyszczenia) oraz korzy$ci $rodowiskowe (gospodarstwo znajduje si! w obr!bie krajobrazowego parku Masywu )nie&nika, który jest obszarem chronionym NATURA 2000).

– Koszty zakupu i instalacji kolektorów pokryli$my w ca#o$ci z w#asnych oszcz!dno$ci – mówi Alina Kuczwalska, w#a$cicielka Czterech K'tów. – Inwestycja ta nie by#a kosztowna w porównaniu do osi'gni!tych efektów.

Page 51: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

50 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

S#owniczek – wyja$nienie terminówEnergetyka rozproszona – polega na budowaniu niewielkich jednostek wytwórczych rozproszonych na terenie ca#ego kraju.

Kolektor s"oneczny – pozwala na zamian! promieniowania s#onecznego w ciep#o u&ytko-we. Urz'dzenie wyposa&one jest w absorber, który poch#ania promieniowanie s#oneczne. Wytworzone ciep#o odbierane jest przez p#yn solarny – glikol – który transportuje je do zbiornika. Tam ciep#o jest akumulowane i oddawane wodzie u&ytkowej.

Mikrokogerenacja – to ma#e elektrociep#ownie o mocy od 1 do 20-50 kW. Polega na sko-jarzeniu produkcji cieplnej i energii elektrycznej. Technologia mikrokogeneracji pozwala na przetworzenie energii pierwotnej (pochodz'cej np. z gazu ziemnego, p#ynnego (LPG) czy biomasy) jednocze$nie na energi! elektryczn' i ciepln'.

Panele fotowoltaiczne – to urz'dzenia zmieniaj'ce energi! promieniowania s#onecznego w energi! elektryczn'. Najcz!stszym elementem wykorzystywanym do produkcji ogniw fotowoltaicznych jest krzem.

Pompy ciep"a – to urz'dzenia pobieraj'ce ciep#o z powietrza, gleby lub wody i dostarcza-j'ce je w inne miejsce. Mo&e by% zasilana energi' elektryczn' lub wspó#pracowa% z kot#em gazowym.

Prosument – w odniesieniu do energetyki jest to $wiadomy konsument energii, który pro-dukuje j' w mikro"ród#ach na potrzeby w#asne. Prosumenci mog' nadwy&ki wyproduko-wanej energii sprzedawa% do sieci.

Page 52: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

51 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

Bibliografia1. BP Statistical Review of World Energy June 2012, www.bp.com

2. Bukowski M., )niegocki A., Miks energetyczny 2050. Analiza scenariuszy dla Polski, Mi-nisterstwo Gospodarki, Warszawa 2011

3. Bundesrat beschließt Novellierung des Gesetzes zur KWK-Förderung; http://www.energie-experten.org

4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 pa"dziernika 2012 r. w sprawie efektywno$ci energetycznej

5. Efekty wsparcia udzielanego przez ARMiR z unijnych programów pomocowych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

6. Elektrownia atomowa ruszy dopiero w 2023 roku, www.forbes.pl

7. Ha#asiewicz Andrzej, Rozwój obszarów wiejskich w kontek$cie zró&nicowa( przestrzen-nych w Polsce i budowania spójno$ci terytorialnej kraju, Warszawa 2011

8. Król M., Szyma(ski A., Wi!cek T., W sprawie rozproszonej energetyki ze "róde# odnawial-nych, Fundacja Nauk dla Przemys#u i Przedsi!biorstwa

9. Krzemi(ski J., Renesans w!gla. To dobry surowiec na kryzys, www.forsal.pl

10. Kurowski P., Zagro&enie ubóstwem energetycznym. Próba ustalenia zjawiska [w:] Biule-tyn Urz!du Regulacji Energetyki, 01/2012

11. Ludwiczak W., Podsumowanie trendów rynku urz'dze( grzewczych w Polsce, www.spiug.pl

12. Morris C., Mity i fakty: niemiecki zwrot od atomu do energii odnawialnej, www.zielonewiadomosci.pl

13. Obszary wiejskie w Polsce. G#ówny Urz'd Statystyczny, Warszawa 2011

14. Podsumowanie trendów rynku budowlanego i instalacyjno-grzewczego w trzecim kwartale 2012. Stowarzyszenie Importerów i Producentów Urz'dze( Grzewczych, War-szawa 2011

15. Potrzeby i braki energetyczne spo#eczno$ci wiejskich i podmiejskich w Polsce, Forum Rozwoju Efektywnej Energii (FREE), Warszawa 2010

16. Powierzchnia i ludno$% w przekroju terytorialnym w 2011 roku, G#ówny Urz'd Staty-styczny, Warszawa 2011

17. Raport roczny 2011, Polska Organizacja Gazu P#ynnego, Warszawa 2012

Page 53: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

52 Modernizacja energetyczna polskiej wsi: w stron! energetyki prosumenckiej

18. Raport Sektor gazowy a energetyka, PwC, ING Bank )l'ski, Warszawa 2012

19. Raport z badania Efektywno$% Energetyczna – wyniki badania, TNS OBOP, Warszawa 2011

20. Raport z badania Opinie burmistrzów i prezydentów na temat roli obszarów wiejskich w polityce energetycznej, TNS OBOP, Warszawa 2011

21. W brytyjskiej energetyce rz'dz' gaz i w!giel, www.wnp.pl

22. Wilkin J., Nurzy(ska I. /red./, Polska wie$ 2012. Raport o stanie wsi, Wydawnictwo Na-ukowe Scholar, Warszawa 2012

23. www.freechoices.eu

24. Zu&ycie energii w gospodarstwach domowych w 2009 roku. G#ówny Urz'd Statystycz-ny, Warszawa 2012

25. Zu&ycie energii w gospodarstwie domowym i rolnictwie 2010-2011. G#ówny Urz'd Statystyczny, Warszawa 2011

26. *uber P., Sudak S. /red./, Raport Polska 2011. Gospodarka – Spo#ecze(stwo – Regiony, Warszawa 2011

Page 54: Modernizacja energetyczna polskiej wsi w strone energetyki prosumenckiej

ul. Duchnicka 301-769 Warszawa

@forumfreePLwww.forumfree.energo24.pl www.forumfree.pl

fot. iStockphoto.com