modern yonetim ve orgut teorisi

8/3/2019 Modern Yonetim Ve Orgut Teorisi

1/35

A. GR ...................................................................................................................................................................4

B. MODERN YNETM VE RGT TEORS ........................................................................................................5

Genel Sistem Teorisi ve Tarihesi ............................................................................................................................................5

Sistemin Tanm .........................................................................................................................................................................6

Sistem Nedir?..............................................................................................................................................................................6

Sistem Yaklamnn Temel Kavramlar .................................................................................................................................8i. Sistem ve Alt Sistemler..........................................................................................................................................................8ii. Girdi, Sre, kt ve Geri Besleme ....................................................................................................................................8iii. evre .................................................................................................................................................................................. .9iv. Sistemin Snrlar..................................................................................................................................................................9

Ak Sistem Kapal Sistem .....................................................................................................................................................9

Sistem Trleri ..........................................................................................................................................................................10

C. SSTEM MODELLER ......................................................................................................................................11

1. Fonksiyonlarna gre Modeller............................................................................................................................................11a) Tanmsal (Descriptive) Modeller...................................................................................................................................... ..11ii. ngrl (Predictive) Modeller..........................................................................................................................................12iii. Kuralsal (Normative) Modeller.......................................................................................................................... ......... .....12

Yaplarna gre Modeller........................................................................................................................................................12a) Uyuum (conic) Modelleri.................................................................................................................................................12

ii. Benzeim (Analog) Modelleri.............................................................................................................................................12iii. Sembolik (Symbolic) veya Matematik Modeller...............................................................................................................12

Temsil ekillerine gre Modeller........................................................................................................................................... .12a) Szl (Verbal) Modeller.....................................................................................................................................................12ii. ematik (Schematic) Modeller...........................................................................................................................................12

Zaman Esasna gre Modeller................................................................................................................................................12a) Statik (Static) Modeller..................................................................................................................................................... ..13ii. Dinamik (Dynamic) Modeller.............................................................................................................................................13

Edinilen Bilgi Miktarna gre Modeller.................................................................................................................................14a) Belirlilik Halinde (Deterministic) Modeller.......................................................................................................................14ii. Olaslk Tayan (Probabilistic, Under Risk) Modeller......................................................................................................14iii. Belirsizlik Halinde (Under Uncertainty) Modeller............................................................................................................14

D. SSTEM YAKLAIMI AAMALARI .................................................................................................................15

1. Sistem Analizi........................................................................................................................................................................15a) Problemin Tanmlanmas ve Formlasyonu............................................................................................................ ........ ...15ii. Sistem Projesinin Organizasyonu.......................................................................................................................................15iii. Sistemin Tanm................................................................................................................................................................ .15iv. ncelenen Sistemin Bir Paras Olduu Daha Geni st Sistemin Tanm........................................................................16v. Daha Geni Sistemin Hedeflerinin Tanm.........................................................................................................................16vi. Sistemin Hedeflerinin Tanm.......................................................................................................................................... ..16

vii. Tm Ekonomik ltlerin Tanm....................................................................................................................................17viii. Bilgi ve Veri Toplama.....................................................................................................................................................17

-1-


2/35

Sistem Tasarm....................................................................................................................................................................... .17a) Tahmin................................................................................................................................................................................17ii. Model Kurma ve Simulasyon.............................................................................................................................................17iii. Optimizasyon.....................................................................................................................................................................17iv. Denetim ............................................................................................................................................................................ .18v. Gvenilirlik.........................................................................................................................................................................18

Sistem Hazrlama.....................................................................................................................................................................18a) Belgeleme............................................................................................................................................................................18ii. Kurma.................................................................................................................................................................................18

Sistem lemesi..........................................................................................................................................................................18a) Balang lemi................................................................................................................................................................ ..18ii. Projenin Deerlemesi..........................................................................................................................................................19iii. yiletirilmi lem..................................................................................................................................................... ........19

E. SSTEM OLARAK ORGANZASYON ...............................................................................................................19

1. Modelin Dayand Varsaymlar ........................................................................................................................................20Organizasyonun evresi .........................................................................................................................................................20

Organizasyonun Giri ve klar ........................................................................................................................................21

Organizasyonun Alt Sistemleri ..............................................................................................................................................21a) Fonksiyonel Alt Sistem ..................................................................................................................................................... .21ii. Sosyal Alt Sistem ............................................................................................................................................................. ..22iii. Bilgi Alt Sistemi ...............................................................................................................................................................22iv. Politik Alt Sistem ..............................................................................................................................................................23v. Kltrel Alt Sistem ............................................................................................................................................................23

Yap ve Prosesler .....................................................................................................................................................................24a) Problem zme ve Karar Verme....................................................................................................................................... .24ii. letiim................................................................................................................................................................................24iii. Dntrme........................................................................................................................................................................24

ve D Balantlar ...............................................................................................................................................................24

Gelien Davranlar ve Planlanmam Sonular ..................................................................................................................25a) Hedeflerin Snrlayc Fonksiyonu.................................................................................................................................... ..25ii. Alt Sistemler Aras Etkileim.............................................................................................................................................25

F. SSTEM YAKLAIMININ YNETM FONKSYONLARI AISINDAN NEM.................................................. 26

1. Ynetim bilimi ve sistem yaklam ....................................................................................................................................26

Ynetim fonksiyonlar ve sistem kavram..............................................................................................................................27a) Planlama Fonksiyonu ve Sistem kavram........................................................................................................................ ...28ii. rgtleme Fonksiyonu ve Sistem Kavram.......................................................................................................................28iii. Yneltme Fonksiyonu ve Sistem Kavram.....................................................................................................................28iv. Koordinasyon fonksiyonu ve Sistem Kavram..................................................................................................... ......... ..29v. Kontrol Fonksiyonu ve Sistem Kavram............................................................................................................................29

G. SSTEM YAKLAIMININ DER DSPLNLERLE LKS ...........................................................................31

1. Ynetim bilimi ve sistem yaklam.....................................................................................................................................31

Yneylem aratrmas ve sistem yaklam ...........................................................................................................................31

-2-


3/35

Endstri mhendislii ve sistem mhendislii .....................................................................................................................31

Sibernetik ve sistem yaklam ...............................................................................................................................................31

ekil G.1 : Sistem Biliminin Dier Bilimlerle Olan likisi..................................................................................................32

H. SSTEM YAKLAIMINA GETRLEN ELETRLER ......................................................................................33

I. SONU ..............................................................................................................................................................34

KAYNAKA ..........................................................................................................................................................35

-3-


4/35

A. Giri

Klasik ynetim anlay ve Neo-klasik ynetim anlayndan sonra ortaya km olan modern

ynetim anlay esas olarak iki balk altnda toplanabilir. Bunlar Sistem Yaklam ile

Durumsallk Yaklamdr. Bu aratrma devinde sistem yaklamn ana hatlaryla ele alnp

aada aklanm olan ana balklar dahilinde ele alnmtr.

lk blmde modern rgt teorisine bir giri yaplp genel sistem teorisinin tarihsel geliim

sreci ele alnm ve sisteme ait temel kavramlardan bahsedilmitir.kinci blmde sistem

dncesinin problemleri zmede ve gerek durumlar somut olarak benzetimde kulland

model eitleri ele alnm ve iletmede karlalan, sezilen problemlerin zmnde izlenenaamalar aklanmtr. Daha sonra Organizasyon Olarak Sistem bal altnda sistem

modeline gre organizasyon yaps incelenmi, alt sistemleri ve dier bileenleri modellenmitir.

Bunu izleyen blmlerde ynetim ilevi ve fonksiyonlar sistem yakalam asndan incelenmi

ve disiplinler aras ilikilerin zerinde durulumutur. Sonu olarak sistem yaklamna getirilen

eletiriler ile konu noktalanmtr.

Bu aratrmada tek bana yeni bir bilimsel disiplin olmaktan ok, belirli olaylarn,

durumlarn ve gelimelerin incelenmesinde kullanlan bir dnce tarz, bir metod, bir yaklam

olan sistem teorisi ve sistem yaklam, temel kavram ve esaslar dahilinde ele alnm, ynetim

ve organizasyon bilimi erevesinde deerlendirilmitir.

-4-


5/35

B. Modern Ynetim ve rgt Teorisi

Modern ynetim ve rgt teorisi, klasik ve neoklasik ynetim ve rgt teorilerinden sonraortaya kmtr. Bunlarn eksiklerini gidermek, olumlu yanlarndan yararlanmak modern

teorinin temelidir.

Klasik Ynetim anlaynn hakim olduu yllarda, rgtlerin tek ihtiyac retimin

artrlmasyd. Bu anlayta, i ve pozisyonlar ile bunlarn arasndaki ilikiler n planda

deerlendirilirken, insan unsuru veri olarak kabul edilir ve psiko-sosyal karakteri ile psikolojik

ve sosyal alma koullar gz nne alnmaz. Yani, neyin, nasl, ne zaman ve ne karl

olarak yaplacann ak ve kesin bir ekilde tayin edilmesi gerektiini ve bu i, kural, yntem

ve disiplinine sk bir biimde uymayan cretini kesme, iten atma gibi kesin cezalandrma

nlemleriyle yola getirme zorunluluu ne srer. Bu sebeplerden dolay, klasik yaklam, dar,snrl, mekanik ve brokratik olmakla eletirilir.1

Klasik gre kar eletiriler II.Dnya Sava ncesi balam ve yaplan aratrmalarda

iletmelerin verimliliinde insann nemli rol oynad ortaya kmtr.2

rgtn sosyal ve beeri ynn ele alan Neoklasik grn nderleri, eserlerinde

zamanmzn en nemli sorununun bireyler ve rgtler arasnda ibirlii ruhunun ve anlaynn

gelitirilmesi olduunu ileri srerek klasik organizasyonu bir bakma eletirip bir bakma da

tamamlamlardr. Ancak neoklasik teoride motivasyon konusuna gereinden fazla nem

vermitir ve tm dikkatini insan ve davranlar zerine younlatrd iin eletirilmitir.

Buraya kadar olan ksmdan da anlalaca gibi klasik ve neo-klasik teori ortak olarak rgtkapal bir sistem olarak tasarlamtr. evrenin rgt zerindeki etkisini gznnde

bulundurmamlardr. Birisi sadece i, dieri ise sadece insan faktr zerine younlamlardr.

Modern teoride ise rgt, tm unsurlar ve eitli ynleriyle ele alnr. Modern teoriye gre

rgt uyum gsterebilen, yani yaamn srdrebilmek iin evresindeki deiikliklere uymak

zorunda olan bir sistem olarak ele alnmaldr.3

Modern teorinin temelini iki yaklam etkiler. Bunlar sistem yaklam ve durumsallk

yaklamdr.4

Genel Sistem Teorisi ve TarihesiSistem yaklam, 19.yy.n yzyln balarnda ekillenmeye balamtr. Bu konudaki en

eski ve temel nitelikli baz kavramlar Alman filozofu Georg Wilhem Friedrich Hegel (1770-

1831) tarafndan ileri srlmtr. Bu temel kavramlar unlardr:

1) Fonksiyonu yerine getiren bir btn, daima bileenlerinin toplamnn oluturduu deerdendaha byk bir deere sahiptir.

2) Btn, bileenlerin doasn belirler.1 ATAMAN, Gksel, letme Ynetimi, Trkmen Kitabevi, 2001, s.124.2 A.g.e, s.125.3 A.g.e, s.126.4 A.g.e, s.126.

-5-


6/35

3) Bileenler btnden soyutlanarak incelendiklerinde yeterince anlalamazlar.

4) Bileenler, dinamik olarak birbirleri ile ilikili veya bamldr.5

Hegelin ileri srd bu kavramlar o dnemde yeterli ilgi grmemitir. Bununla birlikte

Genel sistem teorisinin Enerji Mhendisliinin gelimeye balad dnemlerde nemkazanmaya balad sylenebilir.

20.yy. balarnda Khler, konuyu fizik alannda incelemitir. Lotka ise 1925 ylnda sistem

kavramn genel olarak ele alm ve temel formller gelitirmitir.6

Bu dnemlerde sistemleri aklamaya ynelik iki gr mevcuttu. Bunlardan birincisi olan

Mekanistik Gr; her oluumun esasnn, fiziksel ve kimyasal etkenlere bal olduunu ileri

srmekteydi. te bu gre tepki olarak 19.yy.n sonlarnda taraftar toplayan ikinci gr ise

Vitalistik Gr ise canlln metafizik kurallara bal olduunu ileri srmekteydi.7

Genel Sistem Teorisi, uygulama alanndaki en geni hali ile ele alndnda konunun ana

balk altnda uyguland grlecektir:

1) Sistem Mhendislii (System Engineering)

2) Yneylem Aratrmas (Operations Research)

3) Beeri Mhendislik (Human Engineering)8

Genel Sistem Teorisi almalarnda iki yntemden sz edilir. Birincisi, Ludwig Von

Bertalanffynn gelitirdii, temelde deneysel olan bir yntemdir. Buna gre sistemler

alglandklar biimde gzlenip incelenir ve daha sonra bu gzlem sonular ifadelendirilir.

kinci olarak ise, Ashleyin dnebilen btn sistemleri gznne alarak bunlar, zerinde

ilem yaplabilecek ve yarglara varlabilecek en uygun boyuta indirgedii yntem yer

almaktadr.

Kenneth E. Boulding ise genel sistem teorisini Genel sistem teorisinin amac, ilgili disipline

ilikin teorilerden ve saf matematikten yararlanarak yeni bir model inasdr olarak tanmlar.9

Sistemin TanmGnmzde, sistem szc hemen her alanda kullanlmaktadr. yle ki sistem szcne

her yerde ve her zaman rastlayabiliriz. Gerek gnlk konumalarda, gerekse st dzey

toplantlarda sistem szcyle kar karya geliriz. yleyse nedir sistem? Bu kadar geni

anlamlar ieren bir kavramn, tek bir tanmn snrlar iine sdrlmas elbette ki ok gtr ve

dolaysyla sistem hakknda birden ok tanm ortaya kmtr.

Sistem Nedir?Sistem, birbiriyle etkileim halinde olan bileenler kmesidir.

5 ESEN, ner, letme Ynetiminde Sistem Yaklam, 3. Bask, Alfa Basm Yaym Datm, stanbul, 1998, s.4.6 ATAMAN, a.g.e, s.127.7 ESEN, a.g.e, s.5.8 A.g.e, s.6.9 ATAMAN, a.g.e, s.128.

-6-


7/35

Sistem, srekli olarak birbirini etkileyen ve birbirlerine baml olan olaylarn oluturduu

bir btndr.

Sistem, bir amac gerekletirmek iin tasarlanm, entegre bir btn oluturan, karlkl

olarak birbirlerini etkileyen birim ya da elemanlar topluluudur.10

Plana uygun bir amac gerekletirmek zere tasarlanm eitli bileenlerin oluturduubtndr.11.Sistem, fiziksel veya fiziksel olmayan, kendi aralarnda ilikili ve etkileen bir veya

daha ok amaca ynelmi eler kmesidir.

Bu tanmlar listesi daha da uzatlabilir, ancak dikkat edilirse yaplan tanmlarda temel

nokta vardr;

1) Sistem elerden olumutur.

2) eler aras ilikiler vardr.

3)Sistem belli bir amaca ynelmitir.

Buna gre, genel bir sistem tanmn u ekilde verebiliriz:

Sistem, aralarnda bir ilikiler kmesi sergileyen, karlkl etkileim iinde belli bir amaca

doru ynelmi olan eler kmesidir.12

ekil B.1: Sistem modeli

10 Y.T., Sistem Analizi Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi Endstri Mhendislii Blm.11 ESEN, a.g.e, s.9.12 Y.T., Sistem Analizi Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi Endstri Mhendislii Blm.

-7-

ELEMANLK

GRD

GER AKISINIR

IKTI

EVRE


8/35

ekil B.2: Sistemin unsurlar ve ynetimdeki fonksiyonlar

Sistem Yaklamnn Temel Kavramlar

i. Sistem ve Alt SistemlerTanm gerei, bir sistem eitli paralardan olumaktadr. Bu paralar altsistem olarak

adlandrlr. Mekanik, biyolojik, sosyal btn sistemlerin eitli alt sistemleri vardr. rnein

organizasyonda Personel Ynetimi bir alt sistem olarak ele alnrsa, eleman seme,

yerletirme, terfi, maa ve cret ynetimi vs. ile ilgili personel ynetimi faaliyetleri birer alt

sistem olacaktr.13

Sistem yaklamnn temeli, asl nemli olann btn olduu ve paralarn bu btn

etkiledii oranda nemli olduu grne dayanr.14

ii. Girdi, Sre, kt ve Geri BeslemeGirdi, sistemin belirli bir dzeyde faaliyet gsterebilmesi iin evresinden ald her eydir.

Bu girdiler belirli bir teknolojik dzeyde dnme urayarak kt haline gelirler.15

Her dnmn sonunda oluan bilginin tekrar sistemin girdisine veri olarak gnderilmesiyle

geri besleme oluur. Eer bu yeni veri, dnm ncekilerle ayn ynde etkiliyorsa ya da

dnme pozitif ivme kazandryorsa bu pozitif bir geri beslemedir. Eer veri nceki sonularn

tersi ynde bir etkide bulunuyorsa, bu negatif bir geri beslemedir.

13 KOEL, Tamer, letme Yneticilii, 7. Bask, Beta Yaynlar, 1999, s.188.14 ATAMAN, a.g.e, s.131.15 KOEL, a.g.e, s.184.

-8-

EVREEVRE(ENVIROMENT)

GRDGRD(INPUT)

IKTIIKTI(OUTPUT)

SINIRSINIR(BOUNDARIES)

GER BESLEME (FEEDBACK)

SRE(PROCESS)

Snr Kapsam:nsan Kaynaklar,Malzeme Kaynaklar,Finansal Kaynaklar,Bilgi

Ynetim (Karar verme,planlama, kontrol, yap-landrma), retim, Bakm-Destek ve Adaptasyon

Snr Kapsam:(kt ilemleri):Sat ktlar,Reklam ve Halklalikiler


9/35

Geri beslemelerde her art baka bir artya yol aar; etkisi vardr. Nfus patlamas,

zincirleme reaksiyon, endstriyel genileme gibi. Bir eksi baka bir eksiye yol atnda ise

olaylar tamamen durur. flas gibi.16

iii. evreBtn sistemler belirli bir ortamda faaliyet gsterirler. Sistemin snrlar dnda kalan her ey

evreyi oluturur. evrenin nemi, sistemi ve ileyiini etkileyecek potansiyeli tamasndan ileri

gelmektedir. Bir sistemin baarl olabilmesi iin evresi ve evresini oluturan faktrler

hakknda bilgi sahibi olmas gerekir.

evre ile ilgili olarak pek ok faktr saylabilir. Bu faktrlerin hepsi, belli bir sistemi ayn

ekilde etkileyemez. Bu evresel faktrlerin bazlarnn sistemin ileyii zerindeki etkilerinin

ok kritik olmalarna karn, bazlar hemen hemen hi etkin deildir.17

iv. Sistemin SnrlarSistemin evresi ile yakndan ilgili bir dier zellik, sistemin snrlar (boundaries)

konusudur. Snr, sistemin i bnyesine ilikin deerleri, sistemin evresine ilikin faktrlerden

ayrr. Snr, sistemin nerede balayp nerede bittiini gsterir ve her sistemin bir snr vardr.18

Ak Sistem Kapal SistemAk sistemlerin kendileri dndaki sistemlerle etkileim iinde olmalar, bu tr sistemlerin

en byk zeliidir. Bu etkileimin iki yolu vardr: Girdi ve kt. Girdi, sisteme dardan gelen

her ey, kt ise sistemden evreye gitmek iin ayrlan her ey olarak tanmlanabilir.19

Ak Sistem, evresinden veya baka sistemlerden enerji, bilgi, materyal alr, bunlar iler ve

eitli formlarda (mal, hizmet) tekrar evresine veya baka sistemlere gnderir.20

Eer bir organizasyon incelenirse, sadece bu organizasyonun yap ve fonksiyonlarndan sz

ediliyor, fakat d evreden sz edilmiyorsa organizasyon kapal bir sistem olarak alnyor

demektir.21

Kapal Sistemler kendi balarna sreklidirler ve dardan enerji ve kaynak almazlar.

evreleriyle iliki iine girme ihtiyalar yoktur. Enerji ihtiyalar olmadndan entropi adndaki

kme durumunu yaarlar. Organizasyonlarla ilgili en byk ilerleme, onlarn kapal bir sistem

olmadklarnn anlalmasdr. Ak sistemler entropiden kanabilirler ve fiziksel, insan ve

finans kaynaklar eklinde enerji girii salayarak negatif entropi adnda bir durum

yaratabilirler.22

16 ATAMAN, a.g.e, s.131.17 KOEL, a.g.e, s.192.18 A.g.e, s.192.19 ATAMAN, a.g.e, s.133.20 KOEL, a.g.e, s.190.21 A.g.e, s.191.22 ATAMAN, a.g.e, s.133.

-9-


10/35

Sistem Trleri

1) Statik yap dzeyindeki sistemler

2) Baz belirli hareketlere sahip basit dinamik sistem dzeyi

3) Kontrol mekanizmal sistem veya sibernetik sistem

4) Kendi kendini koruyucu ve evre ile etkileimi olan ak sistem

5) Jenetik-toplumsal dzey sistemi

6) Hayvan sistemi

7) nsan sistemi

8) nsan rgt sistemleri veya sosyal sistemler

9) Fizik tesi sistemler.23

23 EREN, Erol, Ynetim ve Organizasyon, 4. Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 1998, s.43.

-10-


11/35

C. SSTEM MODELLER 24

1950 ve 60'larda sistem dncesinin, sibernetik de dahil olmak zere, sistem kavramlarnn

pratik hayattaki problemleri zmlemek iin uygulad mhendislik ve iletmecilik bilimlerine

ok gl etkisi olmutur. Bu uygulamalar, sistem mhendislii, sistem analizi ve sistemsel

ynetim gibi bir ok yeni disiplinin domasna yol at.25

Sistem kavramnn kullanlnn temel nedeni istenilen sonuca ulamak zere sistemi

incelemek, ilkelerini belirlemek ve mmknse onu amalar dorultusunda dzeltmek olarak

yaygnlamtr. Ancak gerek sistemi yeterince incelemek ve ilkelerini belirlemek her zaman

mmkn olmayabilir. Bu nedenle gerek sistemi amalarmz iin nem tayan tm zellikleri

ile temsil edecek bir aracya ihtiyac vardr.Gerek bir sistemi anlama amacyla sistemin bir temsiline model denir. ou alma iin,

sistemin tm detaylarnn ele alnmasna gerek yoktur, bu yzden model sistemin yerine geer ve

sistemin basitletirilmi bir halini gsterir. Dier taraftan, gerek sistemle ilgili doru yarglara

varabilmek iin modelin yeterince detayl olmas da gerekmektedir. Farkl aratrma amalar

iin ayn sistemin farkl modellerine de ihtiya duyulabilir.26

Bir model kurmann aamalarn ksaca aadaki ekilden izlememiz mmkndr:

ok geni kullanm alan olan modelleri eitli zelliklerine gre aadaki gibi snflamakmmkndr.

1. Fonksiyonlarna gre Modeller

a) Tanmsal (Descriptive) ModellerGerek durumu tanmlamaya ynelik olup hi bir tahmin, yorum ve tavsiye sz konusu

deildir. rnek: organizasyon emalar, fabrika layoutdiyagramlar, bilano.

24 ESEN, a.g.e, s. 18 - 2425 CAPRA, Fritjof, The Web of Life, Anchor Books, USA, 1997, s. 7526 BANKS, Jerry, CARSON, John S., Discrete-Event System Simulation, Prentice-Hall, Inc., USA, 1984, s. 9

-11-

Gereklerin Gzlenmesi

Modelin FormleEdilmesi

Modelin Uygulanmas

ModelinTesti

Modelin GzdenGeirilmesi


12/35

ii. ngrl (Predictive) ModellerGereklemesi muhtemel olaydan sonra hangi olayn gereklemesi gerekeceini belirlemeye

yneliktir. rnek: gelecekteki gelir ve harcamalar dengelemeye alan bir bte.

iii. Kuralsal (Normative) ModellerKarlalan soruna ilikin en iyi cevab bulan modellerdir. rnek: satlar arttrma

konusunda bir are olarak, reklam btesi modeli veya ekonomik retim miktar modeli.

Yaplarna gre Modeller

a) Uyuum (conic) ModelleriTemsil ettikleri durumun baz fiziksel zelliklerini ihtiva ederler. rnek: fabrika layoutuna

ilikin olarak yaplm boyutlu maket, bir ev plan, bir araba modelinin prototipi.

ii. Benzeim (Analog) Modelleri

Modeli kurulacak sistem veya srele bir paralellik kuracak ekilde gerek duruma ilikinbileenlerin yerine geebilecek (onlarn fonksiyonlarn ifa edecek) elemanlar desteinde kurulan

modellerdir. rnek: borulardan oluan bir su ebekesinde suyun ak, elektrik telleriyle oluan

bir ebekedeki elektrik akmyla temsil edilebilir.

iii. Sembolik (Symbolic) veya Matematik ModellerBir sistemi temsil etmek iin sembollerden ve matematiksel denklemlerden yararlanan

modellerdir.27

Yneylem aratrmas, ynetim bilimi gibi, kurulan modellerin analizi ve zm gereken

bilim dallarnda en ok yararlanlan model trdr. rnek: Kar = Gelir Maliyet.

Temsil ekillerine gre Modeller

a) Szl (Verbal) ModellerGerek durum veya sistem szle anlatlr. rnek: Dnya gnein etrafnda eliptik bir

yrngede dnmektedir ifadesi.

ii. ematik (Schematic) ModellerGerek durum veya sre resim veya sembollerle temsil edilir. rnek:

Zaman Esasna gre Modeller

27 A.g.e., s. 10

-12-

1

3

2

4 5


13/35

a) Statik (Static) ModellerStatik model, sistemi zaman ierisindeki belirli bir noktada temsil eder.28

rnek: organizasyon emalar, zamana gre deiimleri iermeyen miktar, maliyet, kalite,

yetki ve sorumluklar ieren tm modeller.

ii. Dinamik (Dynamic) ModellerDinamik modeller, zaman iinde deien sistemleri temsil ederler. Bir bankann sabah

9:00'dan leden sonra 16:00'ya kadar almasnn simlasyonu dinamik modele bir rnektir.

Dinamik sistemlere ilikin temel diyagram aadaki ekilde verilmitir:

Bir dinamik sistem zaman boyutu boyunca sisteme olan girdileri dntrerek (ileyerek)

ktlar retir. Girdi ve ktlarn says bir olabilecei gibi binlerce de olabilir. rnein bir petrol

rafinerisinde girdi bir tek ham petrol olmak birlikte yzlerce kt olabilmektedir.

Denetleyicinin ilevi, dzgn nitelik ve nicelikteki ngrlebilir ktnn salanmas iin tm

sistemin ilemek zorunda olduu koullardaki kurallarn belirlenmesidir. Geri bildirim, girdi

aknn sistemin kt ak tarafndan dorudan denetleyici mdahalesi olmadan deitirilmesi

srecidir.29

Geri besleme eylemlerin nasl birbirini glendirebileceini veya birinin brnn etkisini

yok edeceini (dengeleyeceini) gsteren basit bir kavramdr. Sistem dncesinde her etkinin

ayn zamanda hem sebep hem sonu olaca bir aksiyon olarak kabul edilir.30

ki ayr tip geri besleme sreci vardr: Pekitirici ve Dengeleyici. Pekitirici geri besleme

sreleri bymenin motorudur. rnek: Eer rn iyi bir rnse, daha ok sat, daha ok

memnun mteri anlamna gelir. Bu da rn hakknda daha ok olumlu szn azdan aza

dolamas demektir. Bu daha ok sata yol aacak, bunun sonucu rn hakkndaki olumlu szler

daha ok azdan aza yaylacaktr, ve byle srp gidecektir. Dengeleyici geri besleme ortada

amaca ynelik bir davran olduunda ilev yapar. nsan bedeni gibi karmak organizmalardavcut ss ve dengesini koruyan, yaralarmz iyiletiren, grmz k miktarna gre

ayarlayan ve tehdide kar bizi uyaran binlerce dengeleyici geri besleme sreci bulunur.31

28 A.g.e., s. 1029 ERKUT, Haluk, Sistem Analizi, Ky Yaynlar, stanbul, 1989, s. 2930 SENGE, Peter, Beinci Disiplin, ev. Ayegl ldeniz - Ahmet Doukan, 8. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001,s.84, 8631 A.g.e, s.91, 94, 96

-13-

GRDLER DNTRC(LEM)

IKTILAR

DENETLEYC(KONTROL BRM)

GER BESLEME (FEEDBACK)


14/35

Edinilen Bilgi Miktarna gre Modeller

a) Belirlilik Halinde (Deterministic) ModellerModele ilikin tm deiken, parametre ve ilikileri belli olan modellerdir. Bu tip modellere

rnek olarak daha ok statik modeller verilebilir. rnek: Kar = Gelir-Maliyet.

ii. Olaslk Tayan (Probabilistic, Under Risk) ModellerBu tip modellerde girdi deerleri veya sre, olaslk dalmlar ile temsil edilmektedir.

rnek: yan bir fonksiyonu olarak lmleri veren tablolar.

iii. Belirsizlik Halinde (Under Uncertainty) ModellerBu tip modeller gerek modeli oluturan bileenler ve gerekse aralarndaki ilikiler konusunda

kesin veya olaslksal hemen hi bir bilgiye sahip olunamayan durumlarda optimum zmler

gelitirmenin yollarn arar. rnek: oyun teorisi.

-14-


15/35

D. SSTEM YAKLAIMI AAMALARI 32

Bu blmde bir sorunun sistem yaklam ile nasl ele alnaca incelenecek, sistem

yaklamnn admlar verilecektir. Sistem yaklamnda drt temel adm vardr:

1) Sistem Analizi

2) Sistem Tasarm

3) Sistem Hazrlama

4) Sistem lemesi

1. Sistem Analizi

a) Problemin Tanmlanmas ve Formlasyonuletmedeki problemleri ortaya karmak iin ilgili kiilerin u sorular yantlamas gerekir:

1) Sorun nasl ortaya kt?

2) Bir sorun olduuna inananlar kimlerdir?

3) Eer sorun, daha st dzeyde alnan bir karar ile ilgili ise, karar verme noktasna gtren

delil zinciri hangisidir?

4) Sonu neden nemlidir? Ne kadar para tasarruf ettirebilir?

5) Bu, her durumda, doru sorun mudur? Daha baka, daha derin bir baka sorunungrnts olamaz m?

Sonuta, problemin boyutlar ve problemin zmnn getirecei muhtemel yararlarn

miktar da ekillenmeye balayacaktr.

ii. Sistem Projesinin OrganizasyonuSorunun boyutlar ve nitelikleri tanmlandktan sonra sorunun nasl ele alnaca bir ekip

faaliyetidir. deal durumda bu ekibin baz elemanlar iletmenin kk merkezi sistem

blmlerinden alnmaldr. Buna ek olarak, bu sistem elemanlarn, iletmenin deiik

birimlerinden gelen ve zel bilgileriyle problemin zmlenmesini kolaylatracak olan

elemanlarla btnletirmek iyi olacaktr. Sistem ekibi problemlerin nem srasna gre

incelenmesini salayacak proje izelgesini de hazrlamaldr.

iii. Sistemin TanmBu aamada, sistem en nemli a1t sistemlerine ve bu alt sistemler arasndaki etkileimlere

paralanr.Sistem mhendisinin daha sonraki abas sentezdir. Yani tekil alt sistemlerin, btn32 ERKUT, a.g.e., s. 36 - 44

-15-


16/35

bir ama dorultusunda birlikte alacak ekilde tasarmlanmalardr. Sistem tasarm projesi

yeterince esnek olmaldr. Bylece, proje sresinde yeni bilgiler geldike ve deneyimler

biriktike tanm deiebilecektir.

iv. ncelenen Sistemin Bir Paras Olduu Daha Geni st SisteminTanmSistemin hedeflerini tanmlayabilmek iin, sistemin bir parasn oluturduu daha geni

sistem iinde oynad roln ak bir ekilde sergilenmesi gereklidir.

v. Daha Geni Sistemin Hedeflerinin Tanmncelenen sistemin hedeflerinin, incelenen sistemin bir parasn oluturduu daha geni

sistemin hedeflerinden ayr tutmak olanakszdr. ok basit bir rnek alrsak tekil bir kimya

fabrikasnn hedefleri, iletmenin tm retim planna uygun olmaldr. Deiik zamanlarda,

iletme birka hedeften birine ynelebilir. rnein:

1)letme, yapabildii kadar mamul yapar. Ancak yukardaki duruma gre ayn veyamuhtemelen daha az kaliteli bir retim sz konusu olacaktr.

2)letme, ton bana en dk maliyet ile sabit miktarda bir retim yapabilir. Ancak daha ucuz,daha az saf hammadde kullanacaktr.

Buna gre, proses gelitirme almasnda, tam bir hedef deil mmkn hedeflerin bir

katalou olacaktr. Bu adan, herhangi bir verilmi zamanda ilgili hedef daha geni sistemin

gereksinimleri tarafndan belirlenecektir. Sistemler yle tasarmlanmaldrlar ki:

1) Hiyerarideki alt dzey sistemler, hiyerarideki daha st dzey sistemlerin amalarngerekletirmek yoluyla tasarlanm rollerini oynamaldrlar.

2) Hiyerarideki st dzey sistemler, alt dzey sistemlerin katkda bulunmalar beklenendurumlarn ak ve net bir aklamasn yapmaldr.

Hiyerarideki st dzey sistemlerin hedefleri tanmlanrken, incelenen sistem, kendini

deiime hzla uyarlayabilecek beceride tasarmlanmaldr. rnein, bir yan sanayi kuruluunun,

bir byk iletmenin deien taleplerini karlad durumu dnelim. O zaman bu kurulu

deiik kapasitelerde alrken elde edebilecei en iyi iletme koullarn dzenlemelidir.

vi. Sistemin Hedeflerinin TanmHedeflerin Tanmnn son noktas, iletmenin hedefine ulaabilmekteki verimliliini lecek

olan ltn formlasyonudur. Bu lt ou kez ekonomik bir lttr. Sistem incelemesinin

balangcnda muhtemel tm hedeflerin bir listesini yapmak ve bunlar beklenen nemlerine gre

sralamak gerekecektir.Eer srarl abalara ramen hedefler hala tatmin edici bir dzeyde deil

iseler umutsuzlua kaplmak gerekmez. Bunun anlam sistem iin daha ok bilgi toplanmas

gerektiidir. Mmkn olduunca, hedefler basit ve dorudan ak olmaldr. Eer basit nicel

hedefler mmkn deilse, basit nitel hedefler seilmelidir.

-16-


17/35

vii. Tm Ekonomik ltlerin TanmBir sonraki adm, mmkn olduunca ak bir ekilde, sistemin hedeflerine ulamadaki

etkinliini lecek olan lt tanmlamaktr. Ekonomik lt aadaki nitelikleri tamaldr:

1)Hedeflerle ilikili olmaldr.

2)Basit ve ak olmaldr.

3) Nitel bile olsa, zerinde ak bir ekilde anlama salanm olmaldr.

Ekonomik lt formle edebilmek iin sistemin elien hedefleri arasnda bir uzlama

salanmaldr.

viii. Bilgi ve Veri ToplamaSistem analizinde en son ve en youn aama, bilgi ve veri toplama aamasdr. Bu bilgiler ile

sistemin gelecekteki modeli kurulacaktr.Etkin bir bilgi ve veri toplama iin ey gereklidir:1)Soruna ilikin ak dnme,

2)liki kurmada beceri,

3)statistik tekniklerden yararlanma.

Sistem TasarmSorun tanmlandktan ve hedefler belirlendikten sonra sistem tasarm aamasna geilebilir.

a) TahminHerhangi bir sistemin tasarmnda ilk nemli adm tahmindir. rnein bir retim planlama

sistemi kurarken tahmini gerekmektedir.

ii. Model Kurma ve SimulasyonDeiik yollar ile iletmenin maliyetini bulabilmek iin deiik iletme koullarnda sistemin

performansn ngrmek gerekmektedir. Bunun iin de sistemin modelini kurmaya gerek vardr.

Model kurulduktan sonra, sra sistemin davrann incelemeye gelmitir. Bunun iin de

simlasyon yaplr.

Simulasyon sistem veya srecin zaman ierisindeki davrannn bir benzetimidir.Simulasyon sistemin yapay bir gemiinin oluturulmasn ve bunun incelenerek gerek sistemin

operasyonel karakteristikleriyle ilgili karmlarda bulunulmasn ierir.33

iii. OptimizasyonSimlasyondan bir sonraki adm sistemin optimize edilmesidir.Ekonomik ltn en uygun

deerinde oluan sistemin seilmesi, optimizasyondan istenen eydir. te bu noktada hedeflerin

tanmlanmasnn nemi belirginlemeye balamaktadr. Eer sistem ve hedefleri ok kk

lekli olursa, bu dar sistem iin en yararl iletme durumu daha geni bir sistemin en uygun

koullar ile eliecektir. Bu alt-optimizasyon olarak tanmlanr. Sistem mhendisinin en nemli33 BANKS; CARSON, a.g.e., s. 2

-17-


18/35

ilevinden biri de, alt optimizasyonunun bulunmadn gstermek ve bulunmamasn salamak

ve her alt sistemin bamsz olarak optimizasyonunun, sistemin optimum deerinin elde edilmesi

sonucunu vermeyeceini nemle vurgulamaktr.

iv. DenetimDenetim gereklidir. Zira, beklenmeyen bozucu etkiler sisteme girerek onun mevcut

performansnn ngrlen performansndan sapmasna neden olurlar. rnein, bir iletmenin

retim plannn denetlenmesi iin bir ynetim kontrol sistemine gerek vardr. Yani, iletmenin

retim plan yapldnda, bunun gerisinde bir muhasebe sistemi kurularak, plann hedef yn ve

snrlar zerinde kalp kalmadn anlayabilmek iin st ynetime gerekli bilginin verilmesi

salanmaldr. Bylelikle ynetim, plandan yaplan sapmalar karlamak zere dzeltici

nlemleri alabilecektir.

v. Gvenilirlikyi bir denetim sistemi, sistemin iyi bir gvenilirliinin olmasn da salayacaktr. Ancak,

sistem gvenilirlii yalnzca denetim ile ilgili deildir. Sistemin tasarm zerinde, belirsizliin

etkisi de sistemin gvenilirlii ile dorudan ilgilidir.

Sistem HazrlamaHi bir sistem eer pozitif bir eylem dourmam ise kullanlabilir deildir. Bu adan

hazrlama aamas byk nem tamaktadr. Hazrlama aamasnn iki nemli adm vardr:

a) Belgeleme

Sistem mhendislii incelemesinin son rn raporlardr. Raporlar eylem iin nerilerretmektedir. Rapor basit, net ve mantki olmaldr. Bunun iin paral bir rapor nerilebilir:

1) Sorunun ksa bir durum aklamas, incelemenin balca sonularnn ve yararlarnnzeti, tasarruf ve maliyetleri ierecek biimde nerilerin zeti.

2) nerilerin ve yararlarn ana hatlarnn kantlarla akland bir orta blm.

3) ncelemenin teknik ayrntlarn veren bir son blm.

ii. KurmaBaz projelerde hazrlamaya geilmeden nce zel donanm ve yazlmlarn kurulmas

gerekecektir. rnein bir iletmeye yeni bir bilgisayar sistemi alnacak ise deiik donanm ve

denetim aygtlarnn ve bilgisayarn sipari edilmesi, teslim alnmas ve yerletirilmesi gerekir.

Sistem lemesiSistem tasarmlandktan, kurulduktan ve yerletirildikten sonra sra sistemin ilemesine

gelmitir.

a) Balang lemi

Eer sistem incelemesinden tam yarar bekleniyorsa sistem grubu ile sistem kullanclararasnda etkili bir ba kurmak esastr. Yeterli belgeleme ve eitim almalar nceden

-18-


19/35

yrtlmelidir. Sistemin kullanclarndan biri sistem grubuna bir ye olarak katlmaldr.

Bylelikle en azndan bir kullancnn tasarm felsefesiyle yourulmas salanacaktr. Sistem

grubu ve kullanclar arasndaki yeterli bilgi alverii ve haberleme salanmaldr. Bylelikle

yanl anlamalar ge olmadan giderilebilecektir.

ii. Projenin DeerlemesiYeni sistem yeterince uzun bir sre iletildikten sonra sistem grubu sistem kullanclar ile

biraraya gelerek sistem performansn deerlendirmelidir. Eer sistem planlara uygun bir ekilde

iliyor ise, balangtaki sistem dncesi uygulama gerekleri ile uyuuyor demektir. te

taraftan, sistem performans beklenen dzeyde deil ise o zaman yeni abalarn gerekeceini

unutmamaldr. Bu durumda, yeniden bir optimizasyon abas kanlmazdr.

iii. yiletirilmi lemki durumda kendini gsterir: eer sistemin deerlemesi mevcut performansn planda

belirtilenin altna dtn gsteriyor ise, ve belli durumda belli parametrelerin yalnzcailemsel deneyim kazanldktan sonra optimize edilmeleri nedeniyle. Bu durumlarda sistemin

evresine "ayarlanmas" gerekir.

E. Sistem Olarak Organizasyon

-19-


20/35

Sistem yaklam temel olarak organizasyon ve organizasyonun bileenleri arasndaki ilikiler

ile ilgili bir dnce yapsdr. Ynetimde sistem yaklamnn organizasyonun i ve d

ilikilerini tanmlama, bu ilikilerin yapsn grme ve bu ilikilerin ana amacn aa karma

olarak sayabileceimiz amac vardr.34

Ynetimde sistem yaklamnn savunucularnn nerileri dorultusunda organizasyonlarak sistemler olarak incelemek faydal olacaktr. Ak sitem dncesi bir organizasyon ile

evresi arasndaki ilikiye daha gereki bir bak as gelitirmeye izin verir. Fayolun sre

yaklam gibi geleneksel kapal sistem nitelikli yaklamlar evresel etkileri grmezden

gelmilerdir.35

Sistem yaklam asndan bakldnda organizasyonlar, evresinden eitli kaynaklar alan

(giri), bu kaynaklar ileyerek mal veya hizmet haline getiren (sre) ve mal ve hizmetleri

ileride yeniden kaynak salamak zere evresine veren (k) birimler olarak grnr. Yani

organizasyon bir ak sistemdir.36

Ak bir sistem olarak organizasyonun iindeki dinamiklik derecesi endstri ya da hizmetkolu, rekabet ortam ve sistemi etkileyen d faktrlerin deikenlii ve nemine gre deiir.37

1. Modelin Dayand Varsaymlar38

Organizasyonun sistem modeli organizasyon karakteri ile ilgili drt nemli varsayma

dayanr.

1) Organizasyon ak sistem zellikleri tayan karmak bir sistem olarak kabul edilir.Organizasyonal sistemin snrlar belirli bir anda sabittir fakat zaman iinde deiir, yaniorganizasyon, karal yaps bozulmadan deiim gsterir.

2) Bir organizasyonun birden fazla giri ve k olduu ve ak sistem yapsn kazandransrekli bir evre etkileimine sahip olduu kabul edilir.

3) Organizasyonal sistem be alt sisteme blnmtr. Bu alt sistemler birbirlerindenbamsz deildirler ve belirli bir derecede rtmektedirler

4) Organizasyon ve evre arasndaki balantlara ek olarak alt sistemler arasnda dabalantlar vardr. Bunun sonucu olarak alt sistemler arasnda yksek derecede bamllkvardr.

Organizasyonun evresi 39

Her organizasyon bir evre iine yerlemitir. Organizasyonun faaliyet alanna bal olarakevre bir kasaba, eyalet, lke ya da dnya olabilir. rnein byk bir ulusal organizasyonun

evresi tm lke, General Electric ya da Birlemi Milletler gibi uluslararas bir organizasyonun

evresi ise tm dnyadr.

34 MEGGINSON, Leon C.; MOSLEY Donald C.; PIETRI, Poul H., Management: Concepts and Applications, 4.Bask,Harper Collins Publishers, USA, 1992, s.6735 KREITNER, Robert, Management, 4.Bask, Houghton Mifflin Company, USA, 1989, s.282-28336 KOEL, a.g.e., s.16837 MEGGINSON; MOSLEY; PIETRI, a.g.e., s.8038 NARAYANAN, V.K.; NATH, Raghu, Organization Theory: A Strategic Approach, Irwin, USA, 1993, s.69-7039 A.g.e., s.70

-20-


21/35

Organizasyonun Giri ve klar 40

Organizasyonun giri ve k trleri organizasyonun faaliyet alan yannda organizasyonun

yapsna gre de deiir. Baz tipik giri ve klar alanlar, finansman, hammadde, hizmetler

ve bilgi olarak saylabilir. Organizasyonlar ana giri ve klarna gre eitlilik gsterirler. Bir

endstri kuruluu iin ana giri hammadde, niversiteler iin renciler, hastaneler iin isehastalardr. Benzer ekilde bir endstri kuruluu iin ana k retimi yaplan rn, niversiteler

iin eitilmi renciler, hastaneler ise tedavi edilmi hastalardr.

Organizasyonun Alt SistemleriBilindii gibi sistem yaklamna gre bir organizasyon birbirleriyle etkileim iinde olan alt

sistemlerden olumaktadr. Bir organizasyonun alt sistemlerini eitli ekillerde belirleyip

tanmlamak mmkndr. Organizasyonun departmanlarn birer alt sistem olarak kabul edip alt

sistemler arasndaki ilikileri departmanlar aras etkileim ve bamllklar olarak tanmlamak bu

yntemlerden birisidir. Burada organizasyonun alt sistemleri, organizasyon yapsna ok fazla

bal kalmadan daha kavramsal ve her tr organizasyona uyarlanabilecek bir model olarak

incelenmitir. Daha nce de belirtildii gibi organizasyonal sistem ksmen rten be alt

sistemden oluur.

ekil E-1: Organizasyonal Sistemin Alt Sistemleri

a) Fonksiyonel Alt Sistem 41

Bu alt sistem ilerin yapsal tanmlarndan, bu ilerin birbirleriyle ilikilerinden,

organizasyonun resmi veya yasal yetki yapsndan, yazl politika, prosedr ve kurallardan, dl

ve tevik sistemimden ve uzmanlama ve koordinasyondan oluur. Bu bilgilere dayanarak bu alt

sistemin ynetim ve organizasyonun teorisinin geleneksel bak asndan olutuunu

syleyebiliriz. Bu alt sistemdeki nemli noktalar i tanm ve uzmanlama, koordinasyon ve

40 A.g.e., s.7041 A.g.e., s.71-72

-21-


22/35

kontrol, yetki yapsnn yani hiyerarinin yaplandrlmas ve bu yapy idare edecek kural ve

politikalardr. Alt sistem iindeki aktiviteler grev bazl, roller ise teknik zelliklidir.

Bu alt sistemin bileenleri ya da deikenleri otorite, durum, rtbe, kontrol aral, grev ve

i tanm, hiyerarik yap ve kar gibi ekonomik deikenlerdir. Dayand temel varlklara ise

insan, para, ekipman, hammadde gibi varlklar rnek verilebilir.

ii. Sosyal Alt Sistem 42

Bu alt sistem, organizasyon iindeki insanlarn sosyal etkileimlerinden doar. Fonksiyonel

alt sistem, organizasyondaki bireylerin fonksiyonel rollerini tanmlar. Bu rollerin yerine

getirilmesi srasnda insanlar arasnda etkileim sonucu birbirlerine kar sevme, sevmeme, sayg

veya ekim gibi hisler oluur. Sosyal ilikiler zelleir, sosyal yap karmaklar, bu yapy

srdrmek iin sosyal normlar geliir, yapsal olmayan bir haberleme a geliir ve bireylerin

kendi grevleri dnda kendi sosyal rollerini de oynamalar gerekir.

Bu alt sistemin deikenleri tanml grevler dndaki sosyal aktiviteler, hisler, duygular,

ihtiyalar, davranlar, sosyal yap, yapsal olamayan haberleme kanallar, arkadalk ilikileri,

sayg ve benzeri olgulardr. Bu alt sistemin temel varl ise insandr.

iii. Bilgi Alt Sistemi43

Bu alt sistemdeki ana aktivite bilginin yapsal ve yapsal olmayan kanallardan aktarmdr.

Yapsal iletiim sreci bilginin toplanmas, ilenmesi ve organizasyon iinde bir noktadan bir

dierine aktarmn ierir. rnein giderlere ait veriler organizasyonun deiik birimlerinde alnr

ve birletirilerek raporlar halinde sunulur ya da tketici davranlar, rakipler ve ekonomik

koullar ile ilgili bilgiler toplanr ve bu bilgiler kullanlarak sat tahminleri yaplr. Yapsal

olmayan kanallar dedikodu, ikayetler, ve genel olarak yapsal olarak tanmlanmam tmkanallar ierir.

Bu bilgiler nda bu alt sistemin temel olarak fonksiyonel alt sistem ihtiyalarna, bunun

yannda bir derecede sosyal, kltrel ve politik alt sistem ihtiyalarna hizmet eder diyebiliriz.

Fonksiyonel alt sistemin ierdii grev ve i aktivitelerinin koordinasyon ve kontrol ve bu

yapnn idaresi iin bu ilemler ile ilgili bilgilere ihtiya vardr ve bunlar bilgi alt sistemi ile

salanr.

Bilgi alt siteminin fonksiyonel alt sitemin bir paras olmas gerektii dnlebilir, fakat

bilgisayar ve biliim sektrndeki gelimeler sonucunda bu alan fonksiyonel alt sistemin benzeri

aktivitelerinden olduka farkllamtr ve bu nedenle burada ayr bir alt sistem olarak elealnmtr. Bununla beraber bu iki alt sistem arasnda ciddi bir rtme vardr ve bu rtmenin

yok olmas sz konusu deildir.

Bilgi alt sistemi temel olarak organizasyonun bilgi ihtiyacnn karlanmas iini stlenir. Bu

alt sistem iindeki nemli noktalar arsnda bilgi ileme srecindeki gecikmeler, bilginin kalite

ve doruluu, bilgiyi toplama ve iletme kanallarnn dizayn, bilgiyi iletim ortam ve ynteminin

seimi saylabilir. Daha nce de belirtildii gibi bu alan teknolojideki gelimelerin maksimum

etkisi altndadr.

42 A.g.e., s.7243 A.g.e., s.72-73

-22-


23/35

Bu alt sistemin deikenleri yazl dokmanlar, iletim ve saklamada kullanlan ortam, iletim

kanallarnn says, bilginin nicelik ve kalitesi, parazit ve filtre gibi iletiim a zellikleri olarak

saylabilir. Varlklar ise insan ve hesaplama ekipmanlar gibi teknik ekipmanlardr.

iv. Politik Alt Sistem 44

Bu alt sistem katlmclar arasndaki g ilikileri, koalisyonlar ve ittifaklar ile ilgilenir.

Sosyal alt sistem iinde gruplar aras koalisyonlar ve ittifaklar vardr fakat bunlar grup yelerinin

sosyal ihtiyalarnn karlanmas iin oluturulurlar. Dier bir taraftan insanlar g ihtiyalarn

yani kontrol, prestij, kabul grme gibi ihtiyalarn karlamak iin politik koalisyon ve ittifaklar

kurarlar. Ayn zamanda fonksiyonel alt sistem iinde de departman komitesi, koordinasyon

komitesi, icra komitesi gibi otorite ilikilerine dayal ittifaklar vardr. Fakat otorite g

kavramnn sadece bir tarafdr. G, genel olarak, bakalarn planlanm bir sonuca yneltme

yetenei ya da durumu olarak tanmlanabilir. Gcn kaynan oluturan unsurlar arsnda

bulunulan pozisyon veya sahip olunan rtbe, yaplan iin nemi, yer, uzmanlk, ilgi, sahip olma,

koalisyon yelii, itibar, daryla olan ilikiler ve hatta kiisel zellikler saylabilir. Bu

zelliklere sahip olanlar, gce sahip olmada ve kullanmada baarl olur ve organizasyondaki

gce dayal yap detaylanr, kurulan deiik derecelerde g sahibi koalisyon ve ittifaklar bu

sayede daha kalc ve kararl yapda olurlar. Bu birliktelikler pazarlk ve uzlama ve

zerkliklerine kar olan tehditlerle megul olurlar, ayn zamanda organizasyonun amalarnn

belirlenmesinde ve deiiminde rol oynamaya balarlar.

Bu alt sistemin bileenleri g kaynaklar, pazarlk becerisi, atma, az bulunur kaynaklar,

amalar, kontrol ihtiyac olarak saylabilir. Varlklar ise temel olarak insandr.

v. Kltrel Alt Sistem 45

Bu alt sistem, organizasyonun varsaymlara, normlara, deerlere, inanlara sk bal olan,

daha dayankl ve devaml olan, organizasyonun katlmclar arasnda paylalan yn ile

ilgilenir. Organizasyonun yeleri gnlk ileriyle uratka gereklere ortak bir bak as

gelitirirler. Bunlarn arasnda anahtar yelerin evre ile olan ilikilerlerle olan bak alar,

neyin gerek olduunu tanmlayan dil ve davran kurallar, insanlarn birbirleriyle olan

etkileimlerinde doru yolun bileenleri, organizasyon ve yeleri iin yaplmas gereken doru

eyler saylabilir. Zaman getike, gelitirilen bu ortak bak alar ve davran biimleri

sosyalizasyon srecinde organizasyonun yeni yelerine de aktarlr. yeler kltr varolan birolgu olarak kabul ederler ve kltrel deikenler inceleme ve mdahaleye kapal hale gelir.

Bunun sonucu olarak bir anlamda kltrel alt sistem organizasyonun ifade edilmeyen ve ak

olarak grnr olmayan tarafn temsil eder ve bir eit organizasyonal bilinmeyen olarak dier

alt sistemleri bir arada tutar, organizasyona bir kimlik kazandrr.

Bu alt sistemin bileenleri insana zg olgular, inanlar, deerler ve paylalan

varsaymlardr. Temel varl ise insandr.

44 A.g.e., s.7445 A.g.e., s.73-74

-23-


24/35

Yukarda anlatlan be alt sistemle oluturulan organizasyon ile ilgili iki gzlem u ekilde

aklanabilir.

1) Belirlediimiz yap hem teknik hem de sosyal bileenleri organizasyon yapsndabarndrr. Fonksiyonel ve bilgi alt istemleri yapnn teknik bileenlerini, sosyal, politik vekltrel alt sistemler ise sosyal yani insani bileenleri temsil eder. Bu yzden fonksiyonel ve

bilgi alt sistemleri organizasyonun mantksal, politik, sosyal ve kltrel alt sistemler isekarmak ve mantksal olmayan blmlerini temsil eder.

2) Farkl alt sistemler sadece organizasyonun farkl elemanlaryla ilgilenmezler, farkl ve bazen birbirine zt varsaymlar zerinde alrlar. rnein sosyal alt sistem uyumuvurgularken politik alt sistem g oyunlar zerinde durur.

Yap ve Prosesler 46

Sistem olarak organizasyonun be alt sistemi aklanrken fonksiyonel alt sistem iinde i ve

grev yapsndan, sosyal alt sistem iinde yapsal olmayan iletiim ve sosyal yapdan, bilgi altsisteminde iletiim yapsndan, politik alt sistemde koalisyon yapsndan, kltrel alt sistemde ise

varsaymlar, deerler ve inanlardan oluan yapdan bahsedildi. Bu yaplar karal ve sabit

yaplardr.

Organizasyonal sistemin dinamiinin byk blm seyrek ve beklenmeyen olaylar

dndaki sistemin kendi sreleri tarafndan oluturulur. Organizasyonal sistemin en az ana

sreci olduu sylenebilir. Bunlar:

a) Problem zme ve Karar VermeMuhtemelen srelerin en nemlisi olan problem zme ve karar verme, amalarn tespiti,

planlama, uygulama, kontrol ve deerlendirme ilemlerini ierir.

ii. letiimlk srele dorudan balantl olan iletiim sreci bilgini toplanmas, ilenmesi ve iletimi

ilemlerini ierir. Ayn zamanda kararlarn iletiminde de rol oynar.

iii. DntrmeDntrme sreci giriin ilenerek ka dntrlmesi srecidir.

ve D Balantlar47

Daha nce de belirtildii gibi hem bahsi geen be alt sistem arasnda hem de evre ile

organizasyonal sistem arasnda birok balant vardr. evre ile olan balantlar d balant, alt

sistemler arasnda olanlar ise i balant olarak adlandrlr.

evre ile etkileim daha nce giri ve k biiminde anlatld. nsan gibi baz giriler tm alt

sistemler ile balantl iken bazlar sadece bir veya iki alt sistem ile balantldr. rnein

kltrel deerler ve sosyal normlar temel olarak kltrel alt sistem ile balantl iken bunu

yannda politik ve sosyal alt sistemler ile de balantldr, biliim teknolojisi ise temel olarak

bilgi alt sistemi ile balantldr.

46 A.g.e., s.74-7647 A.g.e., s.76

-24-


25/35

Alt sistemler bamsz olduklar ve ayn zamanda nemli miktarda rttkleri iin aralarnda

nemli balantlar vardr. rnein ihtiya duyulan bilgini nitelii fonksiyonel alt sistemden bilgi

alt sistemine gnderilir, bunun karlnda bilgi alt sisteminden fonksiyonel alt sisteme ilgili

bilgiler gider. Alt sistemler arasndaki balantlar organizasyonun btnsel yani sistemsel

yapsn ortaya karr. Buradan yola karak bir alt sistemde yaplacak bir deiikliin baka altsistemlerde de yanklar olaca aktr. Bu deiiklikler birbirlerini dinamik olarak tetikleyerek

sistemi aslnda hedeflenmeyen bir duruma getirebilir. Bu durum bir sonraki blmde

incelenmitir.

Gelien Davranlar ve Planlanmam Sonular48

Organizasyonda karar veren ve seim yapan kiiler genelde sitem hedeflerini takip ederken

organizasyonda belirli davran biimleri tanmlarlar ve bunlar genelde fonksiyonel alt sistemin

ieriindedirler. Bunlara i tanmlar ve standart davran biimleri ve ilemler gibi rnekler

verilebilir. Bununla beraber bilindii gibi fonksiyonel alt sistem dier alt sistemleri etkiler veonlardan etkilenir. Bu etkileim sonucunda bir etkinin yol at deiimler tanmlanm olandan

farl bir davran ve dnce yaps gelimesine neden olursa bu yeni davran yapsna gelien

davranlar ad verilir. Gelien davranlar, organizasyon iindeki eitli gruplarn karlkl

bamll yani beraber almadan organizasyon hedeflerine ulaamayacaklar gereinin

sonucu olarak varlan uzlamann yansmasdr.

Gelien davranlarn batan ngrlmemi sonular olur ve bunlar planlanmam sonular

olarak adlandrlr. Planlanmam sonularn kaynaklarn iki balk altnda toplayabiliriz:

a) Hedeflerin Snrlayc FonksiyonuBir aktivitenin amac muhtemel sonu ve durumlar arasndan hedef olarak seilene

ulamaktr. Seilen hedefe ulamaya konsantre olunmas durumu, hedef dndaki ortaya kmas

muhtemel sonularn gzden karlmasna neden olur.

ii. Alt Sistemler Aras EtkileimDaha nce belirtildii gibi alt sistemler aras etkileim ve bamlln varl, bir alt

sistemdeki etki ya da deiikliin dier alt sistemlerin de bundan etkilenip deimesine ve

sonuta yeni gelien organizasyonal davranlara ve planlanmam sonulara neden olabilir. Bu

durum deiikliin sistem iinde yeni bir uzlama ve uyumun yakalanmas ile oluur.

48 A.g.e., s.77-80

-25-


26/35

F. Sistem Yaklamnn Ynetim Fonksiyonlar Asndan nemi

1. Ynetim bilimi ve sistem yaklamYnetim bilimi, organizasyonun amalarn ve kaynaklarn dikkate alarak, bilimsel problem

zme teknikleriyle, organizasyonun uzun, orta ve ksa dnemli politika ve kararlarn

belirlemektedir.49

letmede grev yapan tm elemanlarn belirlenen amalar dorultusunda uyumlu, planl ve

dzenli almasnn salanmas ynetim ilevini oluturur ve bu grevi de yneticiler yapar.

Birden ok eleman altran her iletmede ynetim ilevi vardr.Yneticinin grevi iletmeyi

alanlar aracl ile en etkin ve en ksa zamanda amalarna ulatrmaktr.50

Sistem btnn birbiri ile ilikili birer paras olarak ortak bir amac baarmak,

gerekletirmek zere biraraya gelmesi ile oluan birlikteliktir. Sistem fonksiyonlar; d

evreden girdilerin alnmas, belirli yntemler ile dntrlmesi ve bir rn olarak tekrar d

evreye verilmesini salarlar. letme organizasyonlarnn bir sistem olarak ele alnmasndakarmza be bileen kar. Bunlar; girdi, dnm sreci, kt,geri besleme ve evredir. Girdi;

insan, fiziki varlklar, bilgi kaynaklar gibi retim ve hizmet iin kullanlan materyallerden

oluur. Dnm sreci, retim teknolojisinin girdiyi ktya dntrmesi;kt rgtn rn

veya hizmet; geri besleme ise sonu bilginin bir daha ki dngde kullanlmasdr.son olarak

evre ise;rgtn etrafnda yer alan sosyal, politik ve ekonomik kuvvetlerdir. Bilindii zere

sistem teorisi ile ilgili baz fikirler ynetim dncesi zerinde nemli etkiler yaratm olup

bunlar; ak kapal sistemler,entropi,sinerji ve alt sistem ayrmlar ile rneklendirilebilir.51

Ynetimde sistem yaklam denildii zaman, ynetim olaylarn ve bu olaylarn cereyan

ettii birimleri birbirleri ile ilikili bir biimde ele alan yaklam anlalmaktadr. Baka bir deyiile sistem yaklam organizasyonu eitli paralar,sreler ve amalardan oluan bir btn

olarak ele alr.52

Bu tanmlamann ardndan ynetimde sistem yaklamnn kullanlmas ve organizasyonlarn

birer sistem olarak ele alnmalarnn nedenlerini incelemek gereklilii domaktadr.

Bir defa byle bir yaklam Klasik (Geleneksel) Ynetim Teorisinin katl ve kapallndan

kurtulmak iin gerekli olmutur. Byle bir yaklam organizasyonlara esneklik salam ve

organizasyonlar daha kapsaml bir ekilde incelemek mmkn olmutur. Ayrca byle bir

yaklam, Neo-Klasik (Davransal) Ynetim Teorisinin Bulgularn daha etkin bir ekilde

uygulamaya olanak salamtr. Bunlara ek olarak ynetimde sistem yaklam yneticilere uyararlar salamtr.

1) Ynetici grevini dar bir ekilde, sadece kendi fonksiyonu asndan yorumlamaktankurtularak, kendi siteminin bal olduu dier alt sistemleri ve evre koullarn da dikkatealmak zorunda kalmtr.

2) Ynetici kendi sisteminin amalarn daha geni bir sistemin amalar ile ilikilendirmefrsat bulmutur.

49 ATAMAN, a.g.e., s.12850 SABUNCUOLU, Zeyyat ; TOKOL Tuncer, letme I-II, Sekin Yaynevi, Bursa, 1997, s.7151 DAFT,Richard, Management,The Dryden Press,New York, 1988, s.5352 KOEL, a.g.e., s.187

-26-


27/35

3) Ynetici organizasyon yapsn alt-sistemlerin amalar ile uyumlu bir ekilde kurmaolanana kavumutur.

4) Ynetici, alt sistemleri deerlerken bu sistemlerin esas sisteme yaptklar katkybelirleme olanana kavumutur.53

Sistem yaklam, ynetimin en nemli zelliklerinden birini vurgulamaktadr:

Organizasyonun yaamas ve gelimesi ve dinamik dengelerin salanmas iin, yneticinin

organizasyonla ilgili btn faktrleri (kontrol ii ve d) bilmesi anlamas ve deerlemesi

gerekmektedir. te sistem yaklam yneticiye bu olana salar. Ynetici sistem ii ve d

evreye ilikin Faktrleri (parametreleri ve deikenleri) deerleyerek organizasyonun bunlara

uymasn salayacaktr.54

Yukarda belirtilen esaslara ek olarak sistem teorisinin organizasyonu dinamik, organik,

btncl bir yap olarak deerlendirii yneticilere kolaylk salam ve onlarn bir tek ey iinfarkl problemlerin zmleyicileri olmadklarn gzler nne serilmi olup buna karn

bileenler ve prosesler aras iliki konusuna mdahale edebilen bir konumda olmalarnn gerei

vurgulanmaktadr.55

Ynetim fonksiyonlar ve sistem kavramletme ierisinde ynetim bir alt sistem olarak dnldnde; organizasyonun tm ile

evresi arasnda balant kurarak amalarn belirlenmesinden, stratejik, operasyonal, kapsaml

planlarn dizayn ve inasna buradan da kontrol srelerine kadar uzana bir yap

sergilemektedir56

Yneticilerin temel amac organize olmam insan, hammadde, makine, tehizat ve para gibi

eitli kaynaklar organize ederek yararl bir kt retmek ve teebbsn nceden belirledii

amalara ulamasn salamaktr. Gerekte ynetim, nceden belirlenmi amalar

gerekletirmek iin birbiri ile ilikisiz eitli kaynaklar bir sistem ierisinde btnletiren bir

sretir. Bir iletmenin sistem kavram nda kurulmas planlama, organizasyon, kontrol ve

haberleme gibi temel fonksiyonlara olan ihtiyac ortadan kaldrmaz. Bununla birlikte bu

fonksiyonlarn birbirinden bamsz eylemler eklinde ele alnmalar yerine, sistemi amalarna

ulatrmak zere, birbirleri ile srekli ilikili ve etkileimli bir biimde ele alnmalar

gerekmektedir. Bir baka ifade ile her ey sistem ve onun amalarn yerine getirecek biimdeoluturulmaldr. Bu grn altnda temel ynetim fonksiyonlarn incelemek yararl

olacaktr. 57

53 A.g.e, s.18854 A.g.e, s.18855 HAMPTON, David, Management, Third Edition, , Mc Graw Hill Book Company, Singapore, 1986, s.6656 KAST,Fremont;ROSENZWEIG, James,Organization and Management,Fourth Edition, Mc Graw Hill Book Company,Washington, 1985, s.11457 ESEN, a.g.e., s.60,61

-27-


28/35

a) Planlama Fonksiyonu ve Sistem kavramPlanlama varlmas tasarlanan hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere giden yol,yntem ve

aralarn nceden seilmesi olarak tanmlanabilir.58

Planlama aamada gerekleen bir sretir. Birinci aama tepe ynetimi tarafndan

gerekletirilir. Bu aamada, politikalar, amalar, iletmenin rettii mal veya hizmete ilikin

kararlar verilir. kinci aamada planlar orta kademe yneticiler tarafndan yaplr. Bu aamada

nceden geni bir ekilde verilmi olan kararlar sonucunda bu planlara kaynak tahsisi yaplr.

nc aamada bu kaynak ve insangc tahsisinin nasl yaplaca sorusu cevaplandrlmaya

allr. Bu dzeyde bir planlama srasnda programlanm karar verme, yneylem aratrmas ve

bilgisayar olanaklarndan yararlanmak mmkndr. 59

Birinci planlama aamasn, evreden ve rekabet alanndan gelen d bilgiler ve iletmeden

gelen geri besleme mesaj gibi eitligirdileri olan bir sistem eklinde ele almak mmkndr.

Bundan sonraki her planlama aamasn benzer ekilde ele almak mmkndr. nk her

planlama aamasnda bir nceki aamadan ulaan bilgiler sonucunda gerekletirilen bir ilem ve

kt szkonusudur.60

Planlama fonksiyonu, bir sistem olarak iletmenin bir amaca ynelik olarak faaliyetlerini

srdrmesinin tek kaynadr. Bu nedenle planlama fonksiyonunun nemi ok byktr.61

ii. rgtleme Fonksiyonu ve Sistem Kavram62

Planlama nda incelediimizde planlanan amalar gerekletirmek zere iletmenin bir

btn olarak faaliyetlerini srdrmesi aamas incelendiinde amalarn, onlara ulamak iin

izlenecek yolun, yaralanlacak olanaklarn bu uurda sarfedilecek abann yani neyin kimler

tarafndan, nerede, nasl ve ne zaman yaplaca sorularnn cevaplandrlm olduu

grlecektir.Ancak tm bunlar kat zerindedir. rgtleme fonksiyonu ise plana uygun bir

biimde gerekletirilecek ileri blmek, gruplamak, ksmlara ayrmak ve ibirimleri haline

sokmak ve bu ileri yapacak kimselerin niteliklerini tayin ve kontrol ederek ilere gerekli

atamalarn yaplmasn salamaktr. Bir baka ifade ile planlama aamasnda amac, ura alan

ve dier zellikleri belirlenen iletmeyi, iler hale getirmek organizasyon fonksiyonu ile

baarlr.

Bir iletme organizasyonunu sistem yaklam kavram organizasyon fonksiyonunun

baarlmas ile gerekleir.

iii. Yneltme Fonksiyonu ve Sistem KavramYneltme ilevinin temel nitelii rgte dinamizm getirmesidir.kurulu ve ileyi planlar,

amalar ve rgtsel dzeni hazrlanm bir iletmede sra rgtn harekete geirilmesine gelir.

Burada ynetici kesin yetki ve otorite gcn kullanarak astlarna i yaptrmak zere buyruklar

vermeye balar ve rgt canllk kazanr.63

58 SABUNCUOLU; TOKOL, a.g.e, s.15559 ESEN, a.g.e,s. 6260 A.g.e, s.6261 A.g.e., s. 6362 A.g.e., s. 6463 SABUNCUOLU; TOKOL, a.g.e, s.161

-28-


29/35

Bu fonksiyon yneticinin astlarnn faaliyetlerini etkilemesi, bu faaliyetlere bir yn vermesi

ile ilgilidir. Emir komuta fonksiyonu ynetimin en karmak Fonksiyonlarndan biridir. nk

emir komuta dorudan insan ile ilgilidir. rgt iinde bireyin her zaman rasyonel hareket

etmedii, insanlarn birbirinden farkl olduu Gibi gerekler emir komuta fonksiyonunu olduka

karmak klmaktadr. Hatrlanaca zere insan ilikileri yaklam ve bu yaklamn etkisi ileortaya kan neo klasik ynetim dncesi arlkl olarak bu konuya deinmektedir.64

Bir yneticinin astlarn ynlendirme ekli iinde bulunulan koullara baldr.deiik

koullar deiik ynetim tarzlar gerektirebilir.65

Kara vermek, iletmek ve eyleme gemek yrtme ilevinin evreleri olarak ortaya

kmaktadr.Daha nce hazrlanan planlar dahilinde gnlk rutin dahilinde baz karalarn

alnmas gerekmektedir. Alnan bu kararlarn ikinci evrede igrenlere iletilmesi gerekmektedir.

Alnan kararn igrenler iletilmesi ile ilerin etkin ve verimli bir ekilde gerekletirilmesi

hedeflenmektedir.

iv. Koordinasyon fonksiyonu ve Sistem KavramKoordinasyon Fonksiyonu almay kolaylatrmak ve baary salamak iin btn

alanlarn uyumlulatrlmasdr.66

koordinasyon tm ynetim fonksiyonlarnn znde yeralan bir faaliyettir. Ynetim

srecinin hazrlk aamasnda planlama ve rgtleme arasnda temel ama iletmede denge

kurulmasdr. Bu ekilde fiziksel faktrlerle insan faktr ve eitli kademeler ve blmler

arasnda denge kurulmaya allmaktadr.

Dncelerin eyleme, eylemlerin renmeye, renmenin karar vermeye dnm,

koordinasyon sayesinde baarlr. letme dndan gelen bilgilerle birlikte iletme iindeoluturulan iyi bir koordinasyon tm fonksiyonlarn (planlama, organizasyon, yneltme, kontrol

ve koordinasyon) yeterince yerine getirilmelerinin ilk ve en nemli gereidir.67

v. Kontrol Fonksiyonu ve Sistem Kavram68

Genel olarak kontrol fonksiyonunun amac, mevcut durumun olmas gereken biimde olup

olmadn aratrmaktr. Dier ynetim fonksiyonlar desteinde yle bir tanm yapmak

mmkndr. Kontrol fonksiyonu organizasyon fonksiyonunun yerine getirilmesi sonucunda mal

veya hizmet reten iletmenin bu faaliyetlerinin plana uygun olup olmadn aratrmak ve

dzeltici tedbirler almaktr.

O halde bir kontrol fonksiyonunda temel e vardr;

1)Arzulanan performans temsil edecek standartlarn oluturulmas( Planlama aamasnda planyapma)

2) Gerekleen performansn llmesi

3) Belirlenen standartlardan sapmalarn belirlenmesi ve dzeltici tedbirlerin alnmas.

64 ATAMAN, a.g.e., s.41265 A.g.e., s.41266 MUCUK,smet, Modern letmecilik,12.Basm, Trkmen Kitabevi, stanbul, 2000, s.14067 ESEN, a.g.e., s.6568 A.g.e., s. 64

-29-


30/35

Grld zere kontrol sadece bir karlatrma ilemi deildir. Sapmalarn dzeltilmesi

faaliyetini de iermektedir. Gerekte kontrol fonksiyonunun asl amac bu sapmalar dzeltmek

ve toleranslar iinde tutmak olduundan dier ynetim fonksiyonlar ile iiedir. Kontrol

fonksiyonu dinamik bir sistem olarak iletmenin planlanan amalarn gerekletirip

gerekletiremedii hakknda, bir geri besleme fonksiyonu grevini ifa eder. Bylece planlama,organizasyon , kontrol ve aradaki iletiimi salayan koordinasyon fonksiyonu ile bir iletme,

sistemler hiyerarisinin en st dzeylerinde yer alan karmak dinamik yapl ak bir sistemdir.

-30-


31/35

G. SSTEM YAKLAIMININ DER DSPLNLERLE LKS

Daha ziyade belirli bir dnce tarzn ifade eden sistem yaklam, phesiz daha nceki

ynetim yaklamlarn ikame eden bir yaklam deildir. Sistem yaklam, ynetim dnce ve

yaklamna yeni boyutlar ve zellikler getiren, deiik bir yaklam olarak yorumlanmaldr.Dolaysyla sistem yaklam ile yneticinin kullanabilecei kavram ve aralar sayca da artm,

kalite ynnden de zenginlemi olmaktadr. Bu nedenle sistem yaklamn her trl

organizasyona uygulamak mmkndr.69

eitli disiplinlerin, sistem yaklam ile ilikisi aada metin ve ekil ile gsterilmitir:70

1. Ynetim bilimi ve sistem yaklamYnetim bilimi, organizasyon amalarn ve kaynaklarn dikkate alarak, bilimsel problem

zme teknikleriyle, organizasyonun uzun, orta ve ksa dnemli politika ve kararlarn

belirlemektedir.

Yneylem aratrmas ve sistem yaklamYneylem aratrmas, rgtn btnleik amalarna en iyi uyum salayacak biimde

organize (insan makine) sistemlerin kontrol edilebilir problemlerinin zmnde disiplinler

aras bir ekiple, bilimsel yntem uygulamasdr.Yneylem aratrmas, zm aral problemi

tm evresindeki sistemle birlikte ele almakta ve ynetimin elverdii lde tm bileenleri

incelemektedir.

Endstri mhendislii ve sistem mhendisliiEndstri mhendislii, insan makine ve dier bileenlerin oluturduu sistemleri bilimsel

yaklamla ele almaktadr.Bu nedenle sistem teorisiyle yakndan ilikilidir.

Sibernetik ve sistem yaklamSibernetik szcnn yaratcs, nl matematiki Norbert Wienerdir.Sibernetik, Tm

hayvanlar ve makinalarla ilgili kontrol ve haberleme teorisi anlamna gelmektedir.Norbert

Wienera gre sibernetik, ikinci endstri devrimini temsil etmektedir.

Bu yeni geliimin amac, sadece insan kaslarnn yerini alan makinalarn (1.endstri devrimi),

yine makinalar tarafndan kontrol edilmesini (2.endstri devrimi) salamaktadr. Sibernetiintemel ura alan sadece sistem kavramdr. Sadece, sistemlerde kontrol, haberleme ve geri

besleme kavramlarn derinliine incelemesi ile genel sistem teorisinden farkllk gstermektedir.

Sibernetik kavramnda en nemli zellik geri beslemedir.

69 KOEL, a.g.e., s.20070 ATAMAN,a.g.e., s.128-129

-31-


32/35

ekil G.1 : Sistem Biliminin Dier Bilimlerle Olan likisi

Sistem yaklamn, sistem biliminin ynetim sorunlarna uygulanmas olarak kabul

edersek, sistem bilimi ilgili disiplinlerin bir eleman olarak almaktadr.Yukardaki ekil, farkl

disiplinlerin birbirleriyle karlkl bamllklarnn , karlkl ilikilerinin vurgulanmasnn biryansmasdr.

-32-

YnetimBilimi

YneylemAratrmas

SistemBilimi

SibernetikEndstri

Mhendislii


33/35

H. SSTEM YAKLAIMINA GETRLEN ELETRLER 71

1970lerin ortalarnda yaamn anlalmasna ynelik molekler yaklamn snrlar

barizdi. Biyologlar ufukta yeni bir ey de gremiyorlard. Sistem teorisi eitli makalelerde

entellektel bir baarszlk olarak grlmeye baland. Robert Lilinfeld, 1978de yazd TheRise of Systems Theory (Sistem Teorisinin Ykselii) adl kitabn yle bir eletiri ile

bitiriyordu; Sistemsel dnrler tanmlarn, kavramlarn cazibesine kaplmlar, farkl

alanlardaki analojileri deerlendiriyorlard. Ancak hibir alanda nemli bir problemin

zlmesinde sistem teorisinin kullanldna dair bir kant yoktur.

Son cmlenin gerek olmadna dair kantlarmz u anda var, mesela;

1)Yaayan organizmalarn enerji olarak ak, rgtsel olarak kapal sistemle olduununanlalmas,

2) Dengenin en nemli mekanizmasnn geri bildirim olmas,

3) Sinirsel (nevral) proseslerin sibernetik modellerinin oluturulmas vbg.

Ancak Lilienfeld, Bogdarov ve Bertalanffy tarafndan hayal edilen trde bir sistem teorisinin

herhangi bir alanda baaryla uygulanamamas ynnden haklyd. Bertalanffynin genel sistem

teorisinin, eitli ampirik birimlere uygulanabilcek, biimsel bir matmatiksel disiplin olarak

gelitirme hedefi hibir zaman tam anlamyla gerekletirilemedi.

Bu baarszln ana nedeni, yaayan sistemlerin karmakln zmleyecek

matematiksel tekniklerin olmamasyd. Bogdarov ve Bertalanffynin zamannda matematik,lineer denklemlerle snrlyd ki, bu denklemler yaayan sistemlerin fazlasyla lineer olmayan

yapsn aklamaya uygun deildi.

Sibernetik ise, daha sonralar geri bildirim dngleri ve nevral ebekeler gibi lineer

olmayan fenomenlere odaklandlar. Buna karlk gelen lineer olmayan matematiin de

temellerini attlar. Ancak gerek srama yllar sonra gl bilgisayarlarn gelitirilmesi ile

gerekleti.

Sistem yaklamna birok eletiri getirilmesine karn, ynetim bilimine nemli katklar

olmutur.

71 CAPRA, a.g.e, s.78-79

-33-


34/35

I. SONU

20. Yzyln ilk yarsnda gelitirilen sistem yaklamlar biimsel bir matematiksel

teoriyle sonulanmasa da, yeni bir dnce ekli, yeni bir dil ve yeni kavramlar yaratt ve bu

daha sonraki yllarda gerekletirilecek nemli bilimsel gelimeler iin gerekli olan entellekteliklimi oluturdu.Biimsel bir sistem teorisinin yerine, 1980ler yaamsal fenomenleri eitli

alardan aklayan bir dizi baarl sistemsel modelin geliimine tanklk etti. Sonu olarak, bu

modellerden, yaayan sistemle ve gerekli matematiksel altyapyla birlikte btnsel bir teoriye

doru gidilmeye balanmtr.72

Sistem yaklamnn getirdii en nemli yeniliklerden birisi organizasyonlar evreleri ile

ilikili bir ak sistem olarak ele almasdr. Dolaysyla organizasyonlar, evresel faktrlerdeki

deimelere uyabilmek iin bnyelerinde eitli deiiklikler yapacaklardr.(Baarsz

organizasyonlar, bu tr deiiklii gerekletiremeyen organizasyonlar olarak grmek

mmkndr).73Sistem yaklam, her birimi bir sistem olarak ele alp, ynetim olaylarnn ve birimlerinin

birbiriyle olan ilikilerini ve bu ilikilerin niteliini, ksaca ynetim olaylarn baka olaylarla ve

d evre artyla ilikili olarak inceleyerek bu alandaki eksiklii giderilmitir.74

Sistem yaklam ile klasik ve davransal ynetim yaklamlarnn nerilerini, bulgularn

ve zelliklerini daha iyi deerlemek; kuvvetli ve zayf ynlerini daha iyi anlamak; dolaysyla

bunlar daha iyi kullanmak imkan domutur.75

Modern ynetim ve rgt teorisinde sistem yaklam, rgtn evresi ile etkileimi ve

buradan salad geri besleme ile srekliliini devam ettirmesi, Klasik ve Neo-klasik

yaklamlardaki kapal rgt sistemlerinden farkl olarak, rgt ak bir sistemedntrmtr.

Sistem teorisi, gnmzde geerliliini koruyan temel bir teoridir. ok eitli grnen

olaylara sistematik bir yaklamla odaklanmaktadr. Sistem olmalar gereine dayanarak sistem

davranlarn tespit etmeye alr ve sistemi anlamaya ve kontrol etmeye abalar. ok ynl bir

yaklam olan sistem teorisi, dar kapsaml bir teknikten geni kapsaml bir filozofiye doru

ynelen bir ilgi gelitirir.76

72 A.g.e., s.7973 KOEL, a.g.e., s.20074 ATAMAN, a.g.e., s.140

75 KOEL, a.g.e., s.20076 ATAMAN, a.g.e., s.141

-34-


35/35

Kaynaka

1. ATAMAN, Gksel, letme Ynetimi, Trkmen Kitabevi, 2001

2. ESEN, ner, letme Ynetiminde Sistem Yaklam, 3. Bask, Alfa Basm Yaym Datm,stanbul, 1998

3. Y.T., Sistem Analizi Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi Endstri Mhendislii Blm.

4. KOEL, Tamer, letme Yneticilii, 7. Bask, Beta Yaynlar, 1999

5. EREN, Erol, Ynetim ve Organizasyon, 4. Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 1998

6. CAPRA, Fritjof, The Web of Life, Anchor Books, USA, 1997

7. BANKS, Jerry, CARSON, John S., Discrete-Event System Simulation, Prentice-Hall, Inc., USA,1984

8. ERKUT, Haluk, Sistem Analizi, Ky Yaynlar, stanbul, 1989

9. SENGE, Peter, Beinci Disiplin, ev. Ayegl ldeniz - Ahmet Doukan, 8. bask, Yap KrediYaynlar, stanbul, 2001

10. MEGGINSON, Leon C.; MOSLEY Donald C.; PIETRI, Poul H., Management: Concepts andApplications, 4.Bask, Harper Collins Publishers, USA, 1992

11. KREITNER, Robert, Management, 4.Bask, Houghton Mifflin Company, USA, 1989

12. NARAYANAN, V.K.; NATH, Raghu, Organization Theory: A Strategic Approach, Irwin, USA,1993

13. SABUNCUOLU, Zeyyat ; TOKOL Tuncer, letme I-II, Sekin Yaynevi, Bursa, 1997

14. DAFT,Richard, Management,The Dryden Press,New York, 1988

15. HAMPTON, David, Management, Third Edition, , Mc Graw Hill Book Company, Singapore, 1986

16. KAST,Fremont;ROSENZWEIG, James,Organization and Management,Fourth Edition, Mc GrawHill Book Company, Washington, 1985

17. MUCUK,smet, Modern letmecilik,12.Basm, Trkmen Kitabevi, stanbul, 2000

modern yonetim ve orgut teorisi

Documents