mİmarİ proje raporu - sedes mimarliksedesmimarlik.com/edirne-yildirim-ibrahim-cesmesi.pdf ·...

17
EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ MİMARİ PROJE RAPORLARI FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK MİMARİ PROJE RAPORU I. YAPI KİMLİK BİLGİLERİ Adı : Edirne Merkez Çeşme Yapısı İl : Edirne İlçe : Merkez Muhit : Yıldırım Mahallesi Yapım Sistemi : Yığma II. TARİHİ ARAŞTIRMALAR II-A Edirne Tarihi OSMANLI ÖNCESİ VE OSMANLI DÖNEMİ EDİRNE Marmara Bölgesi'nin Trakya kısmında yer alan Edirne'nin doğusunda Kırklareli ve Tekirdağ, Güneydoğusunda Çanakkale, Batısında Yunanistan, Kuzeybatısında Bulgaristan, Güneyinde ise Ege Denizi bulunmaktadır. Eski adı Hadrianopolis, M.S. 1020'de Edirne'yi yeniden imar eden Roma İmparatoru Hadrionus'a hitaben verilmiştir. Doğu Roma (Bizans) zamanında Adrinople olarak adlandırılmış, Türkler Edirne'yi fethedince ilk önce Edrine denilmiş daha sonra halk arasında Edirne olmuştur. Odrysler Ainos (Enez) yakınlarında M.Ö. 5500-5000 yıllarına rastlayan dönemde, Anadolu özellikleri taşıyan çanak çömleği ve sur duvarlarıyla bir koloni niteliğinde olan ve Balkanlarda bilinen en eski neolitik kültürlerden de eski bir yerleşim yeri vardı. Sonraları Trakya'ya yerleşen, cesaret ve savaşçılıktaki büyük becerileri pek çok ülkeyi korkutan Traklar'ı, bu niteliklerinden dolayı Atinalılar da, Romalılar da ordularında ücretli asker olarak görevlendirdiler. Traklar da, mağaradan, güçlü kalelere çiftliklerden kazıklar üzerinde inşa edilmiş balıkçı köylerine ve açık kentlere kadar çok çeşitli yerleşme biçimlerine rastlanırdı. Apsintiler; Ainos'un (Enez) doğusunda, Drugeriler; orta Hebros (Meriç) bölgesinde, Tynler; Salmydessos (Midye) bölgesinde, Kalopothaklar; Ainos'un (Enez) güneyinden Kallipolis (Gelibolu) Yarımadası'na kadar olan alanda yerleşmiş Trak kabilelerinden bazılarıydı. Bunların içinde en ünlüsü Tonzos (Tunca) vadisinden sahile uzayan bölgede oturan ve güçlerinin zirvesinde olan Odrysler'di.

Upload: others

Post on 05-Aug-2020

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

MİMARİ PROJE RAPORU I. YAPI KİMLİK BİLGİLERİ

Adı : Edirne Merkez Çeşme Yapısı

İl : Edirne

İlçe : Merkez

Muhit : Yıldırım Mahallesi

Yapım Sistemi : Yığma

II. TARİHİ ARAŞTIRMALAR

II-A Edirne Tarihi

OSMANLI ÖNCESİ VE OSMANLI DÖNEMİ EDİRNE

Marmara Bölgesi'nin Trakya kısmında yer alan Edirne'nin doğusunda Kırklareli ve Tekirdağ,

Güneydoğusunda Çanakkale, Batısında Yunanistan, Kuzeybatısında Bulgaristan, Güneyinde ise Ege

Denizi bulunmaktadır. Eski adı Hadrianopolis, M.S. 1020'de Edirne'yi yeniden imar eden Roma

İmparatoru Hadrionus'a hitaben verilmiştir. Doğu Roma (Bizans) zamanında Adrinople olarak

adlandırılmış, Türkler Edirne'yi fethedince ilk önce Edrine denilmiş daha sonra halk arasında Edirne

olmuştur.

Odrysler

Ainos (Enez) yakınlarında M.Ö. 5500-5000 yıllarına rastlayan dönemde, Anadolu özellikleri

taşıyan çanak çömleği ve sur duvarlarıyla bir koloni niteliğinde olan ve Balkanlarda bilinen en eski

neolitik kültürlerden de eski bir yerleşim yeri vardı. Sonraları Trakya'ya yerleşen, cesaret ve

savaşçılıktaki büyük becerileri pek çok ülkeyi korkutan Traklar'ı, bu niteliklerinden dolayı Atinalılar da,

Romalılar da ordularında ücretli asker olarak görevlendirdiler. Traklar da, mağaradan, güçlü kalelere

çiftliklerden kazıklar üzerinde inşa edilmiş balıkçı köylerine ve açık kentlere kadar çok çeşitli yerleşme

biçimlerine rastlanırdı.

Apsintiler; Ainos'un (Enez) doğusunda, Drugeriler; orta Hebros (Meriç) bölgesinde, Tynler;

Salmydessos (Midye) bölgesinde, Kalopothaklar; Ainos'un (Enez) güneyinden Kallipolis (Gelibolu)

Yarımadası'na kadar olan alanda yerleşmiş Trak kabilelerinden bazılarıydı. Bunların içinde en ünlüsü

Tonzos (Tunca) vadisinden sahile uzayan bölgede oturan ve güçlerinin zirvesinde olan Odrysler'di.

Page 2: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Trakya'da böyle geniş bir alana yayılmış olan Odrys halkının en önemli kasabalarından biri

Odrysai idi. Odrysai, Hebros (Meriç) ile Tonzos'un (Tunca) birleştiği yerde ve bu nehirlerin oluşturduğu

kavisin içinde kurulmuş bir yerleşim ve pazar bölgesiydi. Bölge, Güneydoğu Avrupa'nın Anadolu'ya

zorunlu geçiş yolu üzerinde bulunması nedeniyle, göç, istila, ticaret ve kültür alış verişi konularında

etki altındaydı. Özellikle göçler ve geçişler neredeyse hiç durmadı. M.Ö. 513'te Pers Kralı Darius İskit

seferine, önce Bosphorus'daki (İstanbul Boğazı) Anadolu ve Rumeli'den geçtikten sonra, Trakya'nın

içlerine doğru kıyıdan çok uzak olmayan bir yerden devam etti. Ordunun ilk durak yeri Odrysler'in

memleketi oldu. Artık Trakya Pers egemenliğine giriyordu. M.Ö. 492'de Mardonius'un seferi Persler'in

egemenliğini sağlamlaştırdı. Daha sonra da M.Ö. 480'de Traklar, Kral Kserkses'in ordusuna asker

vermek zorunda kaldılar. Kserkses, Melas Körfezi'nde (Saros Körfezi) Kallipolis (Gelibolu)

Yarımadası'ndan hareket etti. Ainos (Enez) şehrinden geçti ve böylece Hebros (Meriç) Nehri'nin bütün

ovası Persler tarafından alındı.

Persler'in ülkedeki egemenliğine son verilmesinden sonra, dağınık Trak kabilelerinin

birleşmesi gerektiğine inanılarak, önderlik Kral Teres'in idaresi altındaki Odrysler kabilesine verildi.

Böylece Odrysler, Hebros (Meriç) ve Kypsela'dan (İpsala) Varna'ya kadar olan toprakların sahibi

oldular. Odrysler aristokratik, feodal bir devlet olarak kurulup, örgütlendiler.

Roma döneminde (M.Ö. 342-341) Makedonya Kralı Philip'le yaptıkları savaşı kaybeden

Odrysler, giderek zayıflamaya başladılar. M.Ö. 336'da Philip'in öldürülmesinden sonra, huzursuzluk

çıkacağından korkan Büyük İskender, M.Ö. 335'de Trakya içine uzun bir sefere kalktı. Sahil boyunca

devam edip, kralsız kalan Traklar ülkesinden ve Nestos (Mesta) Nehri'nden geçerek on gün içinde

Balkanlar'ın eteğine ulaştı. Doğu Trakya'da sahile yakın bir yerden ilerleyip, Odrysai ve Hebros'dan

(Meriç) sonra Tonzos (Tunca) boyunca ilerleyerek bir dağ geçidinden geçti. İskender'in ölümünden

sonra Trakya başlı başına satraplık oldu.

M.Ö. 280-279'da Trakya, Galatlar'ın istilasına uğradıysa da tekrar güçlenen Odrysler, kralları

Kotys sayesinde Makedonya ile dostluklarını sağlamlaştırdılar. M.Ö. 171-168 yıllarında Roma'ya karşı

yapılan savaşta Perseus'un tek yandaşı Kotys'di. Makedonya Krallığı'nı ortadan kaldıran Romalılar

Trakya'yı etkileri altına aldılar.

Caligula, Rhaimetalkes'i Trakya'ya M.S. 37-38'de kral yaptı. Rhaimetalkes'in öldürülmesinden

Page 3: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın bağımsızlığına son verildi. Artık Trakya bir

eyalet olarak tam anlamıyla Roma İmparatorluğu'na dahil edilmişti.

Hadrianopolis

M.S. 123-124 yıllarında Doğu'ya bir gezi yapan İmparator Hadrianus (117-138), Uscudama

veya Odrysai adıyla çağrılan yerleşim yerinin üzerinde yeni yapılar inşa edilmesini buyurdu. Kasaba

gelişip kent durumuna yükselmeye başlamıştı. Roma İmparatorluğu'nun en önemli yerleşim

yerlerinden biri haline getirilen Odrysai, onu bu konuma yücelten imparatorun adını yaşatmak üzere

"Hadrianus'un Kenti" anlamına gelen Hadrianopolis (Adrianopolis) diye adlandırıldı.

Hadrianus'un kente kazandırdığı en önemli yapı kaleydi. Tümüyle bir Roma Castrum'u planına

sahip olan kalenin dört köşesinde dört yuvarlak burç vardı. Burçların arasında dört köşeli on ikişer

küçük kule ve dokuz kapı dizilmişti. Surların önüne de bir hendek inşa edilmişti. Roma

İmparatorluğu'nun altın devrini yaşadığı 2.yy. ve 3.yy'ın ilk yarısında Trakya şehirleri çok gelişti.

Hadrianopolis de, askeri alanda, ticaret ve ziraat konularında bu altın dönemden nasibini aldı ve

sürekli olarak gelişme gösterdi.

Önemli bir Roma kalesi durumunda olan Hadrianopolis, Diocletianus'un (M.S. 284-305) M.S.

297'de yaptığı yeni bir yönetim bölünmesinde, Trakya eyaletinin altı vilayetinden birini oluşturan

Haemimontus'un başkenti oldu. Diocletianus'un çekilmesinden sonra iç kavgalar başladı.

M.S. 324'de Hadrianopolis yakınında yapılan savaştan Licinius yenilgi alarak çıktı. Savaşın galibi ise,

Constantinus oldu. Constantinus Bizantion'a kadar çekilen Licinus'u önce yenilgiye uğratıp sonra da

katlettikten sonra imparatorluğa egemen oldu. İmparatorluğun başkentini de Roma'dan Bizantion'a

taşıdı. O artık bu yeni kentteki İmparator I. Constantinus'du (M.S. 324-337). Önceleri Nea Roma adı ile

anılan kent, I. Constantinus'un adıyla özdeşleştirilerek, Constantinopolis oldu (11 Mayıs 330).

378'de İmparator Valens (M.S. 364-378) döneminde Hadrianopolis'in kuzeyinde Gotlar ile

yapılan savaş Roma ordusunun yenilgisi ile bitti. İmparator I. Theodosius (M.S. 95) Trakya'daki

karışıklıkları önlemek için Gotlar'a karşı daha ılımlı bir politika izleyerek bir anlamda göç tehlikesini de

uzaklaştırmayı amaçladı. I. Theodosius, 381 yılının Eylül ayını Hadrianopolis'te geçirdi.

M.S. 447 yılları arasında bu defa da Hunlar Trakya'ya akınlar düzenleyerek bölgeyi kırıp geçirip

yağmaladılar.

Page 4: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

M.S. 550'de Avarlar'la yapılan savaşta Bizans ordusu Hadrianopolis önlerinde ağır bir

bozguna uğradı ve çok sayıda askerini esir verirken, Büyük Constantine'in kutsal sancağı da Avarlar'ın

eline geçti. Savaş sonrasında Anastasios suruna kadar dayanarak etrafı talan eden Avarlar'a bir

baskın yapıldı ve kutsal sancakla birlikte bazı esirler kurtarıldı.

Heraklius (M.S. 610-641) sülalesi döneminde Hadrianopolis'in ruhani idaresinde beş

metropolitlik vardı.

M.S. 807'de İmparator I. Nicephorus (802-811), Bulgarlar'a karşı bir sefer düzenleyip

Hadrianopolis'i geri aldı. Ancak kendisine karşı bir ayaklanma hazırlandığını anlayarak,

Constantinopolis'e döndü.

1018'den sonra Bizans için en büyük tehlike Peçenekler'den gelmeye başladı. Constantine

IX. Monomachus (1042-1055) zamanında birleşip büyük bir güç oluşturan Peçenekler, Hadrianopolis

önüne gelerek burada ordugâh kurup etrafı yağmalamaya başladılar. Hadrianopolis, Bizans Devleti

parçalandığı sırada en büyük toprakları alan Venedik'in hissesine düştü.

1336'da Hadrianopolis'te III. Andronicus'un (1328-1341) kızlarından biri Bulgar Prensi Mikhael

ile evlendi. III. Andronicus, 1341'de öldüğünde devleti, dokuz yaşındaki oğlu Ioannes'e (1341-1391)

bıraktı. Naib olarak da güvenilir bir yönetici olan Cantacuzenos'u gösterdi. Bu güvenilir yönetici, 26

Ekim 1341'de kendini Didymoteikhos'da (Dimetoka) imparator ilan ediverdi (1341-1354). İki

imparatorlu ülkede başlayan çekişmeler bir taht kavgasının ötesine geçerek, büyük toprak sahipleri,

asiller ve kentin ileri gelenleri ile halk arasında bir sınıf çatışmasına dönüştü. Hadrianopolis'te

başlayan bu ayaklanma hızla Trakya'ya yayıldı. Hadrianopolis'i Cantacuzenos aldı ve 1347'de

Constantinopolis'e girerek bu kentte hüküm sürmekte olan V. Ioannes Palaiologos'a (1341-1391)

karşın kendini VI. Ioannes olarak bir defa daha imparator ilan etti. Cantacuzenos'un Hadrianopolis

kenti için 1352'de yeniden ve bu defa V. Ioannes Palaiologos'la savaşması gerekiyordu. Palaiologos

Sırp ve Bulgarlardan büyük yardımlarla birlikte 4000 süvari de almıştı. Cantacuzenos ise bu büyük güç

karşısında galip gelebilmek için, dostu ve damadı Orhan Gazi'nin (1326-1360) yardımına başvurdu.

Süleyman Bey idaresinde 10.000 kadar Türk savaşçısı savaşı Cantacuzenos adına zaferle bitirdiler.

Page 5: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

OSMANLI DÖNEMİ

1354'de bir gece Süleyman Bey Kallipolis (Gelibolu) kalesini aldı ve Osmanlı kuvvetleri

Trakya'ya akınlara başladı. 1360'da Didymotheikos (Dimetoka) fethedildi. I. Murad (1359-1389), tahta

çıkışından başlayarak Rumeli'nin ele geçirilmesi için yapılan girişimlere büyük önem ve hız verdi.

Sultan, Çorlu ile Keşan'ın da Osmanlı yönetimine geçmesinin ardından, Lala Şahin Paşa'yı

Hadrianopolis'in fethi ile görevlendirdi. Lala Şahin Paşa, Hacı İlbeyi ile birlikte bu görevi yerine

getirerek kenti Bizanslılardan aldı. 1362'nin Temmuz ayında I. Murad döneminde Hadrianopolis artık

Türklerindi. I. Murad'ın Celayirli hükümdarı Üveys Han'a gönderdiği fetihnamede kentin adı Edirne

olarak yer aldı. Fethedilen bu yeni kenti büyük bir onurla ziyarete gelen I. Murad, kalenin yönetimini

Lala Şahin Paşa'ya bıraktı. Bundan sonra Edirne Türkler'in Rumeli'yi fethetme hareketlerinde çok

önemli bir askeri üs oldu. 1363'de Lala Şahin Paşa Filibe'yi ele geçirmek amacıyla buradan harekete

geçti. Ertesi yıl, Sırp, Eflak ve Macar birliklerinden oluşan haçlı ordusuna karşı Sırpsındığı Savaşı,

Edirne'nin 25 km. batısında gerçekleşti. Sultan Murad bir gece düşünde, ak sakallı, nur yüzlü bir

kimseyle yarenlik ederken, o kişi ona Edirne'de bir saray yaptırmasını söylediğinden, Edirne'de büyük

bir saray inşa ettirildi.

Edirne fethedildikten sonra büyük bir hızla Türkleşmeye başladı. Osmanlıların kenti 1365'de

başkent yapmaları Edirne için yepyeni bir devrin başladığını gösteriyordu. I. Bayezid (1389-1403)

İstanbul'u kuşatma hareketlerini buradan yönetti.

Yıldırım Bayezid'in ölümünden sonra taht kavgası nedeniyle şehzadeleri birbirlerine düştüler.

Bu Fetret Devri'nde (1403-1413) kent daha büyük bir önem kazandı. Bayezid'in büyük şehzadesi Emir

Süleyman Çelebi, devlet hazinesini Bursa'dan Edirne'ye taşıyarak burada tahta çıktı. Daha sonra

şehzadelerden Musa Çelebi, Eflak Voyvodası'nın da yardımı ile ağabeyi ile mücadeleye girerek

1411'de kenti ele geçirdi ve burada kendi adına para bastırdı. 1413'de I. Mehmed Çelebi (1413-1421)

Osmanlı Devleti'ni yeniden toparlayarak Edirne'yi kardeşinin elinden aldı.

1419'da bu defa da I. Bayezid'in Ankara Savaşı'nda kaybolan oğlu olduğunu ileri süren

Mustafa Çelebi (ya da Düzmece Mustafa) sahneye çıktı. Taht üzerinde hak iddia ederek Edirne'yi ele

geçirdi. Bir sultan olduğu inancı ile de burada kendi adına para bastırdı. Ardından güçlü bir orduyla

Edirne'den Anadolu'ya geçtiyse de, Bursa yakınlarında II. Murad'a (1421-1451) yenildi. Edirne'de

bıraktığı hazinesini aldıktan sonra Eflak'a giderken yakalanan Mustafa Çelebi, 1442'de yeniden

Edirne'ye getirilerek öldürüldü. Edirne'de ilk şenlik, işte bu olayın ardından yapıldı. Halk da büyük bir

coşku ile bu şenliklere katıldı.

Page 6: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

II. Murad, Edirne'de şehzadeleri Alaeddin ile Mehmed'e çok görkemli sünnet düğünleri de

düzenletti. Sultan, 1444'de tahtı oğlu II. Mehmed'e bırakarak Manisa'ya çekildi. Edirne başkent

olduktan sonra tahta çıkan ilk sultan olduğu için, Edirne Sarayı'nda yapılan ilk culüs töreni de II.

Mehmed için gerçekleştirildi. Bu ilk tahta çıkışında 12 yaşında olan çocuk sultanın adı, İstanbul'u

fethettikten sonra şanına yakışır biçimde Fatih Sultan Mehmet olarak anılacaktı. Manisa'ya çekilen II.

Murad, bir haçlı ordusunun harekete geçmesi üzerine yeniden Edirne'ye gelmek zorunda kaldı. Bu

haçlı ordusu Varna'da kesin bir yenilgiye uğrayacaktı.

II. Murad zaferin ardından yönetimi yine oğluna bırakmasına karşın, yeniçerilerin ayaklanması

üzerine Edirne'ye gelerek üçüncü kez tahta çıkmak zorunda kaldı. II. Mehmed (1451-1481), II.

Murad'ın 5 Şubat 1451'de ölümüyle kesin olarak tahta çıktı. Artık onun önünde çok önemli bir hedef

vardı. İstanbul’u almak... Bu amacına yönelik harekatı Edirne'den başlattı.

II-B ÇEŞME YAPILARI

Osmanlı Devleti’nin üç kıtaya yayıldığı, en güçlü dönemini yaşadığı ve her alanda olduğu gibi

mimarlıkta da devletin gücünü sembolize eden anıtsal prestij yapılarının inşa edildiği, mimari oran ve

biçem özelliklerinin tanımlandığı, Osmanlı mimarlık tarihinde Klasik dönem olarak adlandırılan XVI.

yy’da inşa edilen İstanbul çeşmeleri, devletin diğer yapı organlarında görülen mimari biçem ve

oranlarla aynı karakteri taşımaktadır.

Bu döneme ait çeşmelerin genel karakteristiği, XV. yy’da olduğu gibi hazne, sivri kemerli derin

bir niş içine yerleştirilmiş ayna taşı, ayna taşının iki yanında tas yuvaları, kimi zaman niş üzerinde,

çoğunlukla niş kemeri altında bulunan kitabe, çeşmeden akan suların toplandığı derin bir tekne/kurna,

kurnanın iki yanında testi koyma sekilerinden oluşan tasarım düzenidir. XVI. yy’ın ilk yarısına ait olan

çeşmeler, genellikle XV. yy çeşmeleri gibi küfeki taşından yapılmışlardır ve yalın görünümlüdürler. XVI.

yy’ın ikinci yarısında inşa edilenlerin ayna taşlarına selvi, palmet, lale, karanfil gibi dönemin diğer

yapılarında da rastlanan stilize motifler/örgeler işlenmiştir (Edirnekapı Yakup Kethüda Çeşmesi-1585;

Eğrikapı Yatağan Çeşmesi-1557). Kimi örneklerde kemerli nişin tam ortasına, kimi örneklerde kemer

üstüne iki yan köşeye simetrik olarak dönemin özelliklerini yansıtan rozetler yerleştirilmiştir (Eyüp Şah

Sultan Çeşmesi-1551). Kimi örneklerde de çeşme yüzeyi, sekilerin hizasından düşey olarak yükselen

ve cepheyi sınırlayan bir silme ile çevrilmiştir.

Sokak köşelerinde yapılan çeşmelerin, iki sokağın kesiştiği noktadaki köşesi kimi örneklerde

hasar görmemesi için belli bir yüksekliğe kadar pahlanmıştır.

Page 7: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Konumlarına göre genellikle tek yüzlü duvar çeşmesi veya köşe çeşmesi tipinde olan

İstanbul’un XVI. yy çeşmeleri, ağırlıklı olarak tarihi yarımada/suriçi bölgesinde bulunmaktadır.

İstanbul’da hüküm süren hemen hemen her sultan, sadrazam, valide sultan ve diğer ileri

gelenler Osmanlı kültüründe, sosyal yaşantısında ve mimarisinde önemli yer tutan; döneminin

ekonomik, sosyal ve siyasi gücünün göstergesi birçok çeşme yaptırmışlardır.

Yaptırılış amaçlarına göre Vakıf Suları, Mülk Suları, Hassa Suları/Miri Sular gibi değişik adlar

altında sınıflanan sulardan kaynaklarını alan bu çeşmeler kimi zaman kamuya açık kent mekânlarını

biçimlendiren Osmanlı külliyelerinin bir parçası, kimi zaman da oda çeşmeleri gibi özel mekânları

süsleyen, anlamlandıran döneminin mimari zevkini ve özelliklerini yansıtan birer gösterge olarak

karşımıza çıkmaktadırlar.

Günümüze ulaşan kimi belgelerden Osmanlı yönetiminin, özellikle XVI. yy’da genellikle evlere

su vermek yerine, mahalle çeşmelerine su götürmeyi yeğlediği anlaşılmaktadır. Bu yaklaşım kendine

özgü içedönük mahallelerin, cumbalı ahşap evleri, çıkmazları, organik sokakları kadar çeşmelerin de

mahalleyi biçimlendiren vazgeçilmez elemanlar olmasına neden olmuştur. İnsan ölçeğine uygun

organik sokakların açıldığı “cami meydanı, kıraathane-çınar altı üçgeninin tamamlayıcı öğesi çeşme

başları” diğer kentlerde olduğu gibi dönemin İstanbul’unun da birer küçük sosyal iletişim mekânıdır.

Hiçbir devirde suyu bol bir şehir olmayan İstanbul’un, XVI. ve daha sonraki yüzyıllarda su

tesislerinin yenilenmesi ve geliştirilmesi ile bu anlayış değişmiş, evlere kadar su götürülmesi

benimsenmiştir. Büyük konak ve yalılarda özel künklerle sultanın izniyle getirilen mülk suları dışında

halkın büyük çoğunluğu tüm su gereksinimini evinin bahçesindeki dolap, su kuyusu gibi yer altı

sularından, sarnıç gibi toplama suyundan ya da mahalle çeşmesinden taşınan sudan sağlardı.

İstanbul halkının temel gereksinimlerinden en önemlisini karşılayan çeşmeler, mahallelinin kullanımına

ve sakalara ait olmak üzere iki grupta toplanıyordu. Özellikle at sakalarının mahalle çeşmelerinden su

almaları yasaklanmasına rağmen, kimi zaman bu yasağa uyulmadığından, kimi zaman da atlı

sakalarla arkalıkla su taşıyan sakaların aynı çeşmeden su almaları yüzünden sık sık anlaşmazlıkların

çıktığı belgelerden anlaşılmaktadır. Bu yüzden kimi çeşme kitabelerinde çeşmeyi yaptıran sakaların

çeşmeden su alamayacakları belirtilmiştir. İstanbul halkının su gereksinimini karşılayan çeşmeler,

kaynakları açısından ikiye ayrılır:

1) Şahısların bulunduğu veya sahibi olduğu, özel kaynaklardan (Vakıf Suları, Mülk Suları)

yararlanan çeşmeler,

Page 8: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

2) Belgelerde Hassa Suları veya Miri Sular olarak anılan, yapım giderlerini devletin üstlendiği

şehir şebekesinden yararlanan çeşmeler.

Yüzyıllara göre yapı malzemesi, biçim ve üslup açısından değişimler gösteren çeşmelerin ana

şeması;

● Suyun depo edildiği, erken dönemlerde çeşme mimarisini etkileyen hazne (Kadırga Esma

Sultan, Yeşilköy Abdülmecid Han çeşmelerinde olduğu gibi kimi örneklerde bu kısmın

üzeri namazgâh olarak kullanılmıştır),

● Üzerinde daima akan (salma) veya kesilebilen (burma) muslukların yer aldığı, genellikle

ait olduğu dönemin mimari modasına uygun süslemelerle bezeli ve çoğunlukla kemerli bir

niş içinde bulunan musluk taşı-ayna taşı.

● Musluk-ayna taşı üzerinde çeşmeyi yaptıran hayırseverin, kimi zaman suyun cinsinin,

çeşmenin yapılış tarihinin belirtildiği kitabe,

● Musluktan akan suların toplanıp aktığı çukur tekne-kurna ve teknenin iki tarafında

bekleme sekilerinden oluşmaktadır.

Bu bölümler yüzyıllara göre değişen mimari modalar, şehircilik anlayışı ve beğenilere göre

değişim göstermişlerdir. Kimi zaman sütun biçiminde (Çengelköy Ahmet Ağa Çeşmesi, 1854) başka

devirlerde görülmeyen çeşmeler yapılırken kimi zaman bir yapı cephesi gibi tasarlanmış, kent siluetine

katkıda bulunan çeşmeler (Yıldız Bezmiâlem Valide Sultan Çeşmeleri) tasarlanmıştır. Osmanlı

mimarlığında Batılı etkilerin görülmesi ile birlikte; ticari ve sosyal hayatın yoğun olduğu, şehircilik

açısından önemli vista noktaları oluşturan, çoğunlukla külliyelerin yanında oluşmuş/oluşturulmuş

meydanlara ya da tören alanı olarak önemi bulunan meydanlara/alanlara yapılmış; Batılı mimari

modalara göre düzenlenmiş cepheleri Batılı benzerler ile yarışan; Osmanlı mimarlığının çağdaşlığının

dolayısı ile gücünün mimari alandaki göstergesi (Topkapı Sarayı Bâb-ı Hümayun önündeki ve

Üsküdar’daki III. Ahmed Çeşmeleri, Tophane II. Mahmud Çeşmesi, Maçka Bezmiâlem Valide Sultan

Çeşmesi), kim zaman da kenti oluşturan yapı toplulukları/külliyelerin birer parçası olarak, cephelere

zenginlik katan İstanbul çeşmeleri Osmanlı mimarlık tarihindeki yerlerini almışlardır.

İstanbul çeşmelerinin yüzyıllar içindeki malzeme, biçim ve üslup değişimlerine koşut olarak

yukarıda sözü edilen bölümlerindeki değişimin temel özelliği; XV. – XVI. – XVII. yy’lardaki klasik kemer

içinde sade bir ayna/musluk taşı, kitabe, tekne-sekileri ve su haznesinden oluşan cephe tasarımının

XVIII. yy’da yerini, çeşitli dekoratif kemerlerin içinde güller, vazoda çiçekler, tabakta meyvelerle

bezenmiş, Barok biçimine uygun, istiridye kabuğu biçimindeki kemer içi süslemelere sahip, kitabe yeri

cephe içinde bir bölüm oluşturan, kimi zaman üzerinde Barok üsluba uygun gölgelikler bulunan cephe

Page 9: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

tasarımına bırakmasıdır. XVIII. yy’la birlikte çeşme mimarisinde görülen diğer değişmeler; ilk

örneklerine XVII. yy’da (Hatice Turhan Valide Sultan Çeşmesi ve Sebili, 1663) rastlanan sebil ve

çeşmelerin birlikte tasarlandığı düzenlemelerin artması, bağımsız birer yapı olarak küçük köşk

şeklindeki anıtsal meydan çeşmeleri (Topkapı Sarayı Bâb-ı Hümayun önündeki III. Ahmed Çeşmesi

vb) nin yapılmaya başlanmasıdır. XIX. yy’a gelindiğinde ise teknolojik gelişmeler sonucu çeşmelerin su

haznesi gibi artık gerekli olmayan bölümlerinin bulunmadığı örnekler ve şehir siluetine katkıda

bulunan, yapı cephesi gibi tasarlanmış örnekler görülmeye başlamıştır.

Erken devirlerde lülesinden devamlı su akan salma lüleli çeşmeler çoğunlukta iken, Kanuni

döneminde Kırkçeşme Tesisleri’nin yapımı sırasında burma lülelerin yani muslukların konulması ile

sokaklar çamurdan kurtarılmış ve suların ziyan olması engellenmiştir. Yüzyıl başından beri çeşitli

kaynaklarda farklı olarak sınıflandırılan İstanbul çeşmeleri bulundukları yerler ve yapılış amaçlarına

göre değişiklikler göstermektedir. Kimi zaman Sürre-i Hümayûn/Sürre Alayı’nın ordunun ve kervanların

durak noktalarına göre Ayrılık Çeşmesi (Sürre-i Hümayûn’la hassa gidenleri, sefere çıkan orduyu veya

kervanlarla kentten ayrılanları yakınları buraya kadar uğurlayıp bu noktadan ayrıldıkları için), Selâmi

Çeşme (kentten ayrılanların/kente girenlerin durakladığı ve kenti selamladığı/selametlendiği ilk/son

durak noktası olduğu için), kim zaman bulunduğu bölgenin özelliğine göre Bostancı Çeşmesi (kente

giriş ve çıkışları kontrol eden Bostancıbaşı’nın bulunduğu noktada olduğu için) kimi zaman da iki veya

daha çok yüzünden su aktığı için biçimine göre Çatalçeşme gibi isimler alan Osmanlı dönemi İstanbul

çeşmeleri, bu çalışmada bulundukları yerler ve yapılış amaçlarına göre Duvar Çeşmeleri, Köşe

Çeşmeleri, Meydan Çeşmeleri, Sebillerle Birlikte Tasarlanan Çeşmeler, Namazgâh Çeşmeleri olarak

gruplandırılmıştır:

Kaynak: PİLEHVARİAN, NK, URFALIOĞLU N., YAZICIOĞLU L., Osmanlı Başkentinde Çeşmeler,

İstanbul 2000

III. MİMARİ PROJE ÇALIŞMASI AÇIKLAMA METNİ

III-A YAPININ YERİ VE TANIMI

Proje konusu yapı, Edirne İli, Merkez İlçesi, Yıldırım Mahallesi Çukur Bakkal Sokak’da bulunmaktadır. Yüksekliği 4.20m, genişliği 2.75 olan çeşme kare bir zemin üzerine oturmaktadır. Çeşmenin güney ve doğu cephelerinde sivri kemerli birer niş bulunmaktadır. Sivri kemerli niş içinde yüzeyi sade tutulmuş ayna taşı bulunmaktadır. Çeşmenin güney cephesi de doğu cephesi de aynı düzende yapılmıştır. Yapı kitabesine göre İbrahim isimli bir hayvansever tarafından yapıldığı için bu isimle anılmaktadır.

Page 10: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

III-B CEPHE ÖZELLİKLERİ Dört yüzlü meydan çeşmesi olan yapının güney ve doğu cephelerinde sivri kemerli birer niş

bulunmaktadır. Çeşmenin diğer cepheleri sağırdır. Yapının doğu yönündeki asıl yüzündeki niş

içerisindeki ayna taşının yüzeyi sade tutulmuştur. Niş boyunca uzanan su yalağı yanlarda oturma yeri

şeklindedir. Sivri kemerli kilit taşı üzerinde mermer kitabe yer almaktadır. Kitabenin yanlarında vazoda

çiçek süsleme bulunmaktadır. Ön cepheyi dıştan içe doğru bir dış bükey ve bir düz olmak üzere

toplam iki silme ters U biçiminde çevirmektedir. Çeşmenin güney cephesi de doğu cephesiyle aynı

düzende yapılmıştır. Bu cephede bulunan nişin içinde yer alan ayna taşı bezemeli yapılmıştır. Ayna

taşının merkezinde dilimli sağır kemer ve bunun iki yanına lale motifleri işlenmiştir. Lalelerin ortasına

çiçek şeklinde gelişen bir rozet yerleştirilmiştir. Ayna taşı önünde niş boyunca uzanan su yalağı

bulunmaktadır. Çeşmenin saçak kısmı öne doğru çıkıntı yapan bir sıra düz silme ile

hareketlendirilmiştir. Hazne örtüsü kubbe biçimlidir ve üzerinde taştan bir alem bulunmaktadır.

III-C Rölöve Çalışması Açıklama Raporu

Yapının üzerinde sonradan eklenen bölüm gözlenmemiştir. Cephe yüzeylerinde yer yer

kararmalar gözlenmiştir. Çeşme özgün kotunun zemin kotunun altında kalmıştır. Kesme taş bloklarla

oluşturulmuş düz bir çatısı ve duvar sınırlarından taşan kesme taş ile oluşturulmuş silmesi

bulunmaktadır.

Dört yüzlü meydan çeşmesi olarak günümüze ulaşmış olan çeşmenin doğu yönündeki niş

içerisinde yer alan ayna aşı mermer malzemeden yapılmış ve sade tutulmuştur. Doğu cephesinde

bulunan mermer kitabenin sağ tarafında muhdes teneke levha bulunmaktadır. Hazne örtüsünde

kararma ve alem yüzeyinde yosunlanma görülmektedir. Niş içerisinde bitkilenme ve muhdes derz

dolgular görülmektedir. Güneye bakan cephe üzerinde kararma ve yosunlanma görülmektedir. Niş

içerisinde muhdes derz dolgu izleri görülmektedir. Arka cephede hazne açıklığı görülmektedir. Hazne

açıklığı muhdes metal bir kapakla kapatılmıştır. Cephede kararma ve yosunlanma görülmektedir.

III-D Restitüsyon Çalışması Açıklama Raporu

Yapıya ait restitüsyon projesi, bölge çeşmeleri üzerinde yapılan çalışmalar doğrultusunda

çizilmiştir. Bozulmalar giderilerek yapı özgün niteliğine kavuşturulmaya çalışılmıştır.

Çeşme özgün kot seviyesi korunmuş ve çevre zemini dönem özelliklerine uygun doğal taş ile

kaplanmıştır. Cepheler üzerinde yer alan yosunlanma, bitkilenme ve kararmalar temizlenmiştir.

Malzeme kayıpları aslına uygun malzeme ile giderilmiştir. Yapının cephelerinde görülen mudes derz

dolgu ve sıvalar temizlenmiştir.

Page 11: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

III-D Restorasyon Çalışması Açıklama Raporu

Oluşturulan restitüsyon projesinden hareketle çeşme özgün kot seviyesi korunmuş ve çevre

zemini dönem özelliklerine uygun doğal taş ile kaplanmıştır.

Yapının cepheleri üzerindeki yosunlanma, bitkilenme ve yazılamalar temizlenmiştir. Cephe

yüzeyinde görülen kararma ve renk değişimleri fiziksel ve kimyasal uygulamalarla temizlenmiştir.

Malzeme kayıpları aslına uygun malzeme kullanılarak giderilmiştir. Yapının cephelerindeki muhdes

derz dolgu ve sıvalar kaldırılarak aslına uygun malzeme ile dolgu yapılmıştır.

Page 12: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

YILDIRIM

İBRAHİM

ÇEŞMESİ

FOTOĞRAF

ALBÜMÜ

Page 13: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Ön Cephe Görünüş

Page 14: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Sağ Yan Cephe Görünüş

Page 15: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Arka Cephe Görünüş

Page 16: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK

Sol Yan Cephe Görünüş

Page 17: MİMARİ PROJE RAPORU - Sedes Mimarliksedesmimarlik.com/Edirne-Yildirim-Ibrahim-Cesmesi.pdf · FOTOĞRAF ALBÜMÜ SEDES MİMARLIK sonra İmparator Claudius zamanında M.S. 45'te Trakya'nın

EDİRNE MERKEZ, YILDIRIM İBRAHİM ÇEŞMESİ

MİMARİ PROJE RAPORLARI

FOTOĞRAF ALBÜMÜ

SEDES MİMARLIK