mitolojinin Şiir Üzerine etkileri

25
Mitolojinin Şiir Üstüne Etkileri

Upload: selen-uecem

Post on 30-Mar-2016

264 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

TRANSCRIPT

Page 1: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Mitolojinin Şiir Üstüne Etkileri

Page 2: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Hazırlayan: Selen Üçem L10-8

İçindekilerGiriş..........................................................................3-4

Şiirler........................................................................5-17

Pandora’nın Sandığı.............................................................................................5

Oidipus..................................................................................................................6

Leandros................................................................................................................7

Omfales ile Herakles............................................................................................8-9

Piramis ile Tisbe...................................................................................................10

Medüza..................................................................................................................11-12

Kolları Bağlı Odysseus.........................................................................................13-15

Panik......................................................................................................................16-17

Kaynakça...................................................................18-19

2

Page 3: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Giriş

Mitos, Latincede söylence yani söylenen ya da duyulan sözdür, masal, mit ve ef-

sane anlamına gelir. Loji ise bilim anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, bu sözcüklerin birleşerek bir araya getirdiği kavram “mitoloji” ise efsaneler bilimi anlamına gelmektedir. Mitolojiyi şekillendiren mitoslar sözlü ya da yazılı edebiyat ve sanat kollarında durmadan konu edinilip işlenmiş ve işlendikçe değişmişlerdir. Bu nedenle de hiçbir zaman tek bir kalıba sığmamışlar ve hep yeni varyantlar ve yeni sınırlar edinmişlerdir. Bu sınırlar mitosları duyanlar ve anlatanlar tarafından sürekli çizilmişler ve bu anlatıcıların yaşadıkları tarihin şekillendirdiği bakış açıları ile değişip dur-muşlardır. Fakat, en başında nasıl ortaya çıktıkları bir sırdır. Bazıları mitolojiyi tarihi olayların ve kişilerin destansı bir şekilde anlatılmaları olarak yorumlarken, bazıları o zamanlar bilim ile açık-lanamayan sorulara cevap verme çabası olarak görür. Eğer genel olarak mitolojinin başlangıcını ararsak, mitolojinin ve mitlerin insanlar hayatta olduklarından beri var oldukları söylenebilir. Fakat dinsel tapınmanın sistemleşmeye başladığı, ve törenlerin belli bir disipline sokulmaya başladığı dönemde kazanmışlardır.

Tarihçi Herodotos’a göre tanrı soylarını bir bir anlatan, onlara isimlerini veren, niteliklerini tanımlayan ve öykülerini anlatan Homeros ile Hesiodos’tur. Yunan ve Roma mitolojisi bu iki büyük ozan ile başlar. Bu iki farklı kültürün mitolojileri şaşırtıcı şekilde benzerlik gösterir; hatta tanrıların

3

Page 4: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

tüm özellikleri neredeyse aynıyken sadece isimleri farklılık göstermekte-dir. Örneğin Afrodit ile Venüs sırasıyla Yunan ve Roma mitolojilerinde güzellik tanrıçalarıyken, Demeter ile Celes bereket tanrıçalarıdır. Bu ben-zerlik ve eşliklerin nedeni ise Romalılar ilk mitolojiye ve mitoslarla il-gilenmeye başladıklarında, Yunan mitolojisindeki öğeleri ‘Roma-lılaştırılmış’lardır. Daha sonra ise kendi özerliklerini kazanacak şekilde (fakat yine Yunanların izinden) mitolojilerini geliştirmişlerdir. Yunanlılar ve Romalılar gibi birbirleri ile etkileşimde olan toplumlarda, kültürlerin ve bunlardan güç olan mitolojinin benzemesi olağandır. Fakat, kültürleri birbirinden etkilenmemiş toplumlarda bile mitolojinin ben-zeşmesi görülür. Mesela, Alman mitolojisi ile Yunan mitolojisinde ortak

bulunan bir öge olan ‘siren’ buna bir örnektir. Yunan mitolojisinde siren adı verilen gemicileri ölüme sürükleyen güzel sesli yaratıklardan söz edilmiştir. Ünlü bir eser olan “Odysseia” ile adlarını duyurmuş bu yaratıkların bu ezgilerini duyanlar nereye gittiklerini unutur, işi gücü, yemeyi içmeyi bırakıp kulak kesilirle , böylece sonunda gemileri batar ve gemiciler ölürler. Bu sirenlerin Alman mitolojisindeki karşılıkları “lorelei” adı verilen yaratıklardır. Lorelei’ları Alman mitolojisine sokan kişiler ise Alman yazar Clemens Brentano ile romantik bir Alman şair olan Heinrich Heine’dir. 1801’de Clemens Brentano yazdığı bir balladda “Loreley” olarak karşımıza çıkar lorelei. Bu şiire göre âşık olduğu adam tarafından terk edilen Loreley adlı güzel bir kız, erkekleri baştan çıkarmakla ve öldürmekle suçlanır. Bu yüzden manastıra kapatılma kararı verilen Loreley, manastıra giderkenki yolsa ona eşlik eden üç şövalyeden Rhine’nin son bir manzarasını görmek için tepeye gitmek istediğini söyler ve üç şövalye de bunu kabul ederler. Fakat erkeklere yaptığından ve terk edilmesinden dolayı kalbi kırılmış olan Loreley bu anı fırsat bilerek uçurumdan atlayarak intihar eder. 1824‘te Loreley’i alarak sirenin karşılığı ola ‘lorelei’ yapan isim Heinrich Heine’dir. “Die Lorelei” adlı şiiriyle lorelei’yi gemicileri baştan çıkaran güzel sesli yaratık olarak tanıtır Heine. O andan sonra da lorelei Alman mitolojisinde kalmıştır. Buradan da görüldüğü gibi mitolojilerin ve mitosların birbirlerinden etkilenmesi için insanların birbirinden etkilenmiş olması yeterlidir.

Günümüzde ise mitoloji sorulara cevap veya tarihi tekrardan anlatmak olarak kullanılmasa da edebiyatta ve sanatta ilham vererek önemli bir yer tutar. Tarihten gücünü alan mitoloji günümüzde de bizleri etkilemektedir. Edebiyattan sanata geniş bir etki kitlesi olan mitos günümüzde eskiden olduğundan farklı yorumlanır. Geçmişte doğaüstü olayları barındaran bu mi-tolojik hikaye ve ögelere inanılırken, artık günümüzde fantastik olarak nitelendirilmekte ve gerçek gözüyle bakılmamaktadır. Örneğin MOMA’da 2010 açılan “The Modern Myth: Drawing Mytholo-gies in Modern Times” adlı sergi birçok ünlü ressamın 1797 ile 2008 yılları arasında çizdiği mi-toloji kaynaklı eserlere yer verir. Film dünyasında ise Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi (ki bun-lar kitaplardan uyarlamadır) gibi yerlerde mitolojik karakterlere rastlayabiliriz. Mitolojinin, sanat ve edebiyat dışında, günlük hayatımızın içinde de örnekleri vardır. Örneğin her gün veya her hafta yo-rumlarına baktığımız burçlarımızın kökeni mitolojiye dayanır. Takımyıldızlar astrolojiden gelse de, adlandırmalar ve yorumlamalar Yunan mitolojisine dayanmaktadır. Bugün ise sirenler gözümüzün en önünde olarak Starbucks’un logosunda görülürler. Kimbilir belki Starbucks bu çekici yaratıkları sembolik bir anlam olarak kullanarak müşterileri çekmeyi hedeflemiştir.

4

Page 5: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Eğer edebiyata yoğunlaşırsak, mitoloji masallardan ro-manlara ve şiirlere kadar birçok esere yön vermiştir. Aşağı- daki şiir örneklerinde de bunu görmek mümkündür. Bu şiirlerde mi-toslar ve mitolojik ögeler mesaj vermek, temayı yoğunlaştır-mak, anlatımı güçlendirmek, hikâyeyi yeniden anlatmak gibi ne-denler ile metaforlar, benzetmeler ve birçok diğer anlatım tekniği ile kullanılmışlardır

ŞiirlerPandora’nın Sandığı

Umut ki eşsiz çeyizi Gelecek denen gelininkaranlıkta açan bir çiçek değil

Gününü göstermek için o günoğlü güveYeiyice kilitlemeli Pandora’nın sandığını(218)

5

“The Lorelei” - Eduard Von Steinle

Page 6: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Erdal Alova tarafından yazılan bu şiir yunan mitolojisine dayanır. Hesiod tarafından yazılmış olan bu hikâyeye göre Pandora Zeus’un emriyle insanlığı cezalandırmak için yaratılmış olan ilk kadındır. Pandora’nın yaratılışında her bir tanrı ona bir hediye ver-miştir: Afrodit güzellik, Athena kıyafet, Her-mes dil gibi. Bundan sonra Zeus, ondan ateşi çalıp insanlığa veren Prometheus’tan öç almak için Pandora’yı Prometheus’un kardeşi olan Epimetheus’a gönderir. Pandora’ya aşık olan Epimetheus kardeşinin uyarılarını dikkate al-mayarak Pandora ile evlenir. Zeus ise Pan-

dora’ya evlilik hediyesi olarak bir kavanoz verir ama bu kavanoz asla açılmamalıdır (bilinenin ak-sine Pandora’nın sandığı bir sandık degil, bir kavanozdur). Fakat, Pandora tanrıların onun yaratılışında verdikleri önemli bir duygu olan meraka yenilerek kavanozu açar ve içindeki bütün kötülükleri kaçmasına neden olur. Pandora son anda kutuyu kapatır ama bütün bu kötülükler, acılar, hastalıklar ve dertler dünyaya yayılmıştır. Daha sonra kutudan onu da dışarı çıkarmasını isteyen cılız bir ses duyulur ve bu ses kötülükleri sadece onun bastırabileceğini söyler. Pandora kavanozu açınca sesin sahibinin umut ruhu olan Elpis olduğunu görür. O günden beri Elpis insanlara umut vererek kötülüklerle başa çıkmaya çalışır.

Alova’nın bu şiiri başlıkla mitolojik hikayeye yapılan göndermeyle incelendiğinde anlam kazanmaktadır. Şiirde şiir kişisi üçüncü bir kişidir ve okuyuculara Pandora’nın sandığının açılma-ması gerektiğini tembihler. Bunu da güve ve çeyiz sembollerini kullanarak yapar. İlk beyitte umudu çeyize benzetir ve umudun da çeyiz gibi yıllar boyunca biriktirilerek kullanılabileceğini söyler. Başka bir deyişle umut hikayedeki gibi Pandora kutuyu açınca bir anda çıkmaz, öylece bir anda açan bir çiçek değildir. Uzun zamanlar boyunca birikmiş değerli bir hazinedir umut. Fakat şiirde, bu umut güve tarafından tehdit edilir. Güve gerçek anlamda çeyizdeki dokuma ve kumaşları yiyebilen bir canlıdır, bu şiirde ise umudu tüketebilecek endişe, korku gibi Pandora’nın içinden çıkan kötü duygulardır. Dolayısıyla güveye gününü göstermek için Pandora’nın sandığı açılmamalıdır ama bunu yaparsak umut da Pandora’nın sandığında bırakılmamalı, yüreğimizde hep yaşayacak bir duygu olmalıdır. Kısacası bu şiirde öğütlenen şey, umudu sadece kötü anda aramamamız gerektiği, aslında yaşadığımız her anda hep umudumuz olması ve geleceğe hep umutla bakmamız gerek-tiğidir. Dolayısıyla, bu şiirde mitoloji bir mesaj vermek için araç olarak kullanılmıştır.

Oidipus

Demiş ki Gül Tanrı’ya:

Niye söyledinBenim GülOnun Diken olduğunü?

Gül gibi yaşıyorduk

(sayfa 143)6

Page 7: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Oidipus’un hikayesi Sofokles’in yazdığı yunan mitolosine dayanan bir üçlemeyle an-latılır. Kısaca anlatmak gerekirse, Oidipus’un annesi ve babası, kral ve kraliçe, Oidipus doğ-madan bir falcıya giderler ve bu falcı büyüdüğünde Oidipus’un babasını öldüreceğini, annesiyle evleneceğini ve bu yüzden ailesine ve şehre felaket getireceğini söyler. Bunun üzerine kral Oidipus’un öldürülmesi emrini verir; fakat bunu yapması gereken görevli bunu yapamaz ve onu bir çobana verir. Çoban ise Oidipus’u çocukları olmayan başka bir kral ve kraliçeye verir. Oidipus büyüdüğünde bir sarhoş tarafın-dan kendisinin evlatlık olduğunu öğrenir. Bir kahine giden Oidipus, falcının gerçek anne babasına verdiği kehaneti öğrenir ve düşün-meden oralardan kaçar. Fakat yolda ona sataşan yaşlı bir adama rastlar ve bunu gururuna yedi-remediği için hemen sert bir karşılık vererek onu ve görgü tanıklarını öldürür. Uzun olaylar sonucu bir meydan okumayı kazanması sonucu kraliçe ile, yani öz annesi ile evlenir. Ondan Ismene ve Antigone adlı iki kızı olur. Şehirde herkes mutludur ve bu birkaç yıl devam eder. Fakat şehre veba sal-gını yaklaşmaktadır. Kahine giden Oidipus bunun nedeninin kralın haksız yere öldürülmesi sonucu tanrıların sinirlenmesi olduğunu öğrenir. Katili uzun süre aradıktan sonra gerçek açığa çıkar ve öldürdüğü kişinin babası, evlendiği kişinin annesi olduğunu öğrenir. Kehanet gerçekleşmiştir ve bunun sonucunda annesi intihar ederken, Oidipus kendini onun elbisesindeki iğne ile kör eder. İlk kitabın sonunda, Oidipus kızlarıyla birlikte sürgüne gönderilir ve Oidipus sonradan intihar eder. Bu hikaye ise yunan mitolojisindeki iki önemli mesajı barındırır: kadere karşı insanlığın güçsüz olduğunu ve insanlığın (Oidipus karakteri ile) kusurlu yapısını.

Erdal Alova’nın yukarıdaki şiirinde ise şiir kişisi olan gül aracılığıyla Oidipus’un düşünceleri dile getirilmiştir. Bu Oidipus karakterini daha iyi anlamamızi sağlayan zekice yazılmış bir şiirdir. Gül, yani Oidipus Tanrı’ya gerçeği ögrenmek istemediğini söyler. Şiirde gül ve diken ne olduklarını ögrenirken, mitolojik hikayede Oidipus ve annesi kim olduklarını öğrenirler. Bu da iki çifte de mutsuzluk getirir. Belki de bu yüzden cehaletin gerçekten mutluluk getirdiği ve bazı gerçeklerin saklı kalmasının gerekliliği öğüdü verilmeye çalışılmıştır.

Leandros

Varmak için sanaBendeki sensinBendeki kerterizim

7

Jean Auguste Dominique Ingres tarafından çizilmiştir.

Page 8: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Alır götürür beniGünden

geceye vuran dalga

Sönsün yeterYüreğimde gözleriniKırpıp duran şu fener

(sayfa 142)

Gene Erdal Alova tarafından yazılmış olan bu şiir yunan mitolojisindeki trajik bir aşk hikayesi olan “Hero ile Leandros”a dayanır. Aslında bu hikaye bizim ülkemizde kız kulesinin hikayelerinden birine benzer. Hero Afrodit’in rahibelerinden biridir ve denizin ortasındaki bir kulede yaşamaktadır. Lean-dros ise Hero’ya aşık olmuş bir gençtir. Leandros Hero’yu görmek için her gece kuleye kadar yüzer ve Hero da Leandros’un yolunu bulabilmesi için ona kulenin tepesinde bir fener yakar. Fakat, talihsiz bir gece fırtına çıkar ve Hero’nun fenerini söndürür. So-nunda dalgalar tarafından sürüklenen Leandros boğu-larak ölür ve Leandros’un ölü bedenini gören Hero ise sevgilisiyle beraber olmak için kendini kuleden

aşağı atarak hayatına son verir. Bu hikayeye tarih boyunca bir sürü göndermeler yapılmıştır ve hikaye edebiyatta önemli bir yer

teşkil etmiştir. Bunlardan en bilineni Christopher Marlowe ve Leigh Hunt tarafından 17. ve 19. yüzyılda yazılan şiirlerdir. Erdal Alova’nın yukarı-

daki şiiri ise Leandros’un iç sesinden oluşmaktadır. Şiir kişisi olan Leandros Hero’ya seslenmekte-dir. İlk iki kıtada her gece Hero’ya nasıl ulaştığından bahseder Leandros. Hero’ya kerteriz, yani bir yerin nerede olduğunu bulmaya yarayan bir çeşit pusula olarak hitap eden Leandros, ikinci kıtada dalgaların onu nasıl Hero’ya taşıdığını anlatır. Üçüncü kıtada ise tek dileğinins fenerin sönmüş ol-ması, yani Hero’ya ulaşmış olmak olduğundan söz eder. Kısaca burada mitolojik bir olay bir karak-terin iç sesini daha iyi ifade etmek için kullanılmıştır.

Omfales ile Herakles

Boğdu postu demir işlemez aslanı

Bir bir kesti dokuz başını Ejder'in

Öldürdü tunç gagalı kartallarını Göl'ün

8

“Hero Finding Leander” - Keller Ferdinand

Page 9: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Atıp getirdi sırtınaBeyaz boğasını Girit'in

Üç altın elma kaçırdıBahçesinden Batı Kızları'nınÇıkardı güneşeYılan kuyruklu köpeğini Ce-hennem'in

Şimdi kuytusunda Tmolos'unGiymiş etekliğini gergef işliyorDizi dibinde aslan postlu Ece'nin Salınırken başında topuz sarkaç

Elma soyuyor ona, yatağına giriyorSorarsan Sardes Pazarı'na'Arınıyormuş,' diyorlar, 'Her-akles’Kimisi, ‘Sırılsıklam aşık’

(sayfa 137-138)

Omfales ile Herakles’in öyküsü gene yunan mitolojisine dayanır, fakat Herakles’un Romalılar tarafından verilen ismi ola Herkül daha iyi bilinir. Hikayeye göre, Iphitus’u öldürme suçu yüzünden bir süre boyunca Herakles Omfales’in kölesi olarak çalış-mak zorundadır. Bu hikaye aslında cinsiyet rollerinin değiştirilmesi üzerine yazılan bir komedidir.

Alova’nın yukarıdaki şiiri de, bu hikayeyi üçüncü bir ağızdan anlatarak bir komedi yapar. Dokuz başlı ejderi ve tunç gagalı kartalları öldüren Herakles’in nasıl klasik bir kadın tiplemesine dönüştüğünü anlatan bu şiir toplumsal cinsiyeti sorgulamaya yöneliktir. Mitolojide ve bu şiirde, Herakles eski kadın tiplemesine bürünmüştür: Ev işlerini yapan, erkeklerin arzularını ve isteklerini karşılamaktan sorumlu insan.

Aslında bu şiire iki yönden bakılabilir: İlkinde, eğer Herakles gibi Kerberos’la (“Yılan kuyruklu köpeğini Cehennem'in”) savaşabilecek bir kahraman eski kadın tiplemesine bürünebiliy-orsa, kadınlarda tam tersini yapabilir olarak algılanabilir bu şiir. Diğer bir yandan bakarsak miolo-jinin klasik mesajlarından birini de veriyor olabilir: aşk her şeyi yaptırabilecek güce sahiptir, Güçlü bir kahramanı bir ev kadınına çevirebilecek güce bile.

Her iki yönden de bakarsak, bu şiir ve mitolojik hikaye cinsiyet rolleriyle oynayarak okuyu-culara bir komedi sunar.

9

“Hercules and Omphale” - Charles-Antoine Coypel

Page 10: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Piramis ile Tisbe

Yanlış bir zamanlamaysa YaşamHer zaman yanlış bir anlamaydı Ölüm

Yağan kar değil, karadutlar gökten

(sayfa 140)

Piramis ile Tisbe’nin hikayesi Roma mitolojisinde Romalı şair Ovid tarafından yazılan “Metamorfozlar” eserinde yer alır. Bu hikaye Leandros ve Hero’nun hikayesi gibi trajik bir aşk hikayesidir ve birçok yönüyle Shakespeare’in “Romeo ile Juliet” adlı eserine benzer. Piramus ile Tisbe düşman ailelerden gelen iki komşudurlar ve yıllar boyu odalarındaki duvardaki delikten konuşarak birbirlerine aşık olurlar. Bir gece kaçmaya karar verirler ve buluşma yeri olarak dut

10

Page 11: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

ağacının altını seçerler. Tisbe buluşma yerine biraz erken gider, fakat beklerken pençeleri kanlı dişi bir aslanla karşılaşır. Ko-rkarak en yakın mağaraya sığınan Tisbe, yanlışlıkla Piramis’in ona verdiği pelerini düşürür. Bu olaydan biraz sonra olay yerine gelen Piramis pençesi kanlı aslanın ayak izlerini ve Tisbe’ye vermiş olduğu pelerini paramparça görünce, Tisbe’nin öldüğünü zanneder ve Tisbe’nin ona vermiş olduğu kılıcı kalbine saplayarak intihar eder. Daha sonra, aslanın gitmiş olduğunu umarak gelen Tisbe’ye Piramis olanları son nefesiyle anlatır. Bunun üzerine Tisbe, Piramas’e onu beklemesini söyler ve Piramis’in kendini öldürmek için kullandığı kılıçla o da inti-har eder. Böylece birlikte ölürler ve yanlarındaki dut ağacındaki dutlar kıpkırmızı olmuştur. Bu dutlara karadut denmektedir ve iki aşığın birbirlerine olan sonsuz aşkının ve fedakarlıklarının kanıtıdır.

Alova’nın yukarıdaki şiirinde şiir kişisi olan üçüncü kişi Pi-ramis ile Tisbe’nin hikayesi üzerine bir değerlendirme yap-mıştır. İlk dizede iki aşığın yanlış yerde ve yanlış zamanda

yaşamalarından söz edilir. Eğer farklı bir zamanda yaşasalardı, bu engellerle karşılaşmayacaklar ve birlikte yaşayabileceklerdi. Ailelerinin birbirlerine kavuşmalarına izin vermemeleri ve buluşma zamanında aslanın ortaya çıkması, iki aşığın önündeki engellerdir ve yaşamlarının

yanlış bir zamanlama olduğunu belirtir. İkinci dizede ise ölümlerindeki talihsizlikten ve yanlış an-laşılmadan söz edilir. Eğer Piramus Tisbe’yi arasaydı veya Tisbe biraz daha erken dışarı çıksaydı, olaylar açığa çıkacak ve yanlış bir anlaşılma olmayacağı için iki aşık yaşayacaklardı. Fakat her nasıl yanlış zamanda yaşadıysalar, yanlış bir anlama sonucu da hayatlarını kaybettiler. Dikkat edersek “Yaşam” ve “Ölüm” kelimelerinin ilk harflerinin büyük olduklarını görürüz. Bu belki de yaşam ile ölüm arasındaki ince çizgiyi temsil ediyor olabilir. Üçüncü dizede ise, şiir kişisi aşkın nasıl karara-bileceğini anlatır. Aşk kar gibi temiz, saf ve güzel bir duygudur, fakat yanlış zamanda yanlış yerde olduğu için kana bulanmış, acı getirmiş ve karaduta dönüşmüştür. Kısacası, bu şiirde de trajik bir aşkın mitolojik bir örneği verilerek anlatım ve etkisi güçlendirilmiştir.

Medüza

Derin, sessiz, iyi böyleceGüz, ölülerini bırakan kuşlarYer kalmadı acıya ülkemizdeDerin, sessiz, iyi böyleceGün ortası alacakaranlık bakışlar.

Bir buluşma yeridir şimdi hüzünlerimizBiz o renksiz, o yalnız, o sürgün meduzalarAsar söylediklerimizi çeker giderizÜlkemiz, toprağımız, her şeyimizKıyısında camların bozbulanık rakılar.

11

Page 12: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Çizeriz yeryüzünü kaygısız ayaklarlaYüzümüzdür bir yağmur ağırlığınca düşerSonra pek anlamadan içkiler ne çabuk biterNe kadar konuşursak o kadar bir sessizlik olurAdımızı sorarız birine, o bize adını söyler.

(sayfa 228)

Edip Cansever’in yukarıdaki şiirine adını veren yunan mitolojisi karakteri ‘Medusa’dır. Medusa, mi-tolojide, bir Gorgon (“keskin dişli, saç yerine başlarında canlı yılanlar olan, dişi canavarlar”)‘dur ve üç kız kardeşinin arasında tek ölümlü olandır. Ayrıca ona bakan her canlının taşa dönüştüğü inanılır ve uğursu-zluk sembolü olarak kabul edilirler.

Şiirde şiir kişisi birinci tekil kişi olan bir insandır ve şiir medusa imgesi ile umutsuz ve karamsar bir atmosfer verilerek yazılmıştır. İlk kıtada yalnızlık ve çaresizlik hakimdir. Şiir kişisi sessiz ve derin bir boşluğa bırakılmıştır, tıpkı yolun sonu ölüm olan bir hayata başlar gibi çaresizdir çünkü yolun sonunu değiştirmesinin hiç bir yolu yoktur. Fakat derin ve sessiz-den sonra gelen ‘iyi böylece’ kelimeleri şiire aynı zamanda bir kabullenmişlik de katar. Gün ortası bakışların alacakaranlık olduğu söylenerek de iç sıkıntıların ve kötümserliğin devam eden bir süreç olduğu söylenmek istenir. Kısaca, ilk kıtada insanlığın oluşumunun çaresizliğinden ve bunun kabul-lenmesi gerektiğinden, yani olması gerekli olduğundan söz edilir.

İkinci kıtada, algılanan çaresizlik ve yalnızlık, insanı bunalıma itmeye başlar. “Meduza” im-gesi ile insanların unuttuğu veya unutmak istediği gerçeklerin onların yaşamlarını dayanılmaz hale getirmesi ve insanlara acı ve hüzün vermesi anlatılır. Ülkemiz de bizim gibi bir Medüza ülkesine dönmeye başlar. Teknoloji ve değişimler insanları yalnızlığa ve dışlanmış ‘meduza’lar olmaya iter.

Üçüncü kıtada ise yanlızlık ve çaresizlik en üst seviyeye ulaşır ve modern insan trajedisini görebiliriz. Şehir hayatının hızlılığı ve karmaşası, insanın benliğini bulmasını zorlaştırır ve onu herkes gibi bir ‘medüza’ olmaya ister. “Ne kadar konuşursak o kadar bir sessizlik olur/Adımızı so-rarız birine, o bize adını söyler.” dizeleriyle de insan hayatının boşluğunu ve nasıl herkesin umutsuz bir şekilde birbirine benzeyerek yok olduğunu görebiliriz. Kısacası, bu şiirde medusa güçlü bir yo-zlaşma imgesi olarak kullanılarak insan hayatının karmaşası ve çaresizliği anlatılır.

12

“Medusa,”- Caravaggio

Page 13: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Kolları Bağlı Odysseus

Bu başlık Melih Cevdet Anday’ın yazdığı mitolojik bir şiir kitabının adıdır ve Odysseus’un İthaca’ya olan yolculuğunu anlatır, tıpkı Homeros’un ünlü eseri “Odysseia” gibi. Fakat, Anday bu şiiri kazarken sadece Homeros’tan yararlanmadığını da belirtir:"Kısaca açıklamak gerekirse; Kolları Bağlı Odysseus’un bazı parçalarında Ezra Pound’un “The Alchemist” şiirinden ve T.S. Eliot’un Waste Land” inin kimi parçalarından -belki dışarıdan bakıldığında sezilmeyecek uzak esinlenmeler, biçim yararlanmaları olmuştur, diyebilirim.”

Aşağıda ise bu şiir kitabının dördüncü bölümünü gorebiliriz ve bu bölümü Anday kendine göre yorumladığını iddia eder.

1. Kara gemi Okeanos ırmağının Akıntısından kurtulup tanrısal Denizde Ayaye adasına varınca Onu kumsala çektik ve uykuya Dalarak tanrısal şafağı bekledik. Sabah sisi içinde doğan

13

“Odysseus” - Jacob Jordaens

Page 14: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Gül parmaklı şafak Elpenor' un yüzüstü yatan ölüsünü Bulmuştu ilk önce kıyıda. Martı leşleri ve deniz kabukları arasına Törenle gömdük onu kederli Gönülle ve yanık yüzlü şaraptan İçerek dinledik Kirke'yi. 2. Tanrıçaların en tanrısalı Güzel belikli Kirke eyitti : "Sen Odysseus iki ölümlüsün Hades'i gördün daha yaşarken Güneş doğmayan neşesiz ülkeyi Günlerce karanlıkta kaldın Çünkü İthaca yaşatıyordu seni Tanrısal denizde ordan oraya Bin yıldır aradığın ada... Konağının sarsılmaz temeli İkarios kızı Penelopeia Ve erdemli dölün Telemakhos Bütün ülkün ve sevgin olan İthaca."3. İyi dinle söyleyeceklerimi Her şeyi olduğu gibi anlatacağım sana Ki yeni uğursuzluklar yüzünden Denizler ortasında kalma bir daha. Önce Sirenlere rast geleceksiniz Koruyun onlardan kendinizi Yabansı ezgilerle büyüleneceksin Ordan çarçabuk uzaklaşmalı ki Büsbütün yok olmasın İthaca. Sirenleri aştıktan sonra kürekçilerin İki yol çıkacak karşına birden Acaba bunlardan hangisi? Artık onu orda sen bileceksin!" 4. Oysa İthaca'yı hiç görmemiştim Penelopeia yoktu, Telemakhos da, Ama İthaca kafamda onlardan kurulu idi. Tanrıçaların en tanrısalı Kirke'nin bile söyleyemediği Bu yolu bulup geçeceğim; Ama ne denli güç olursa olsun Bilerek varmak istiyorum şimdi Sirenlerin ezgilerini dinleyeceğim Dedim ve büyük bir mum peteğini

14

Page 15: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Tunç hançer ucu ile ezdim çabucak Tıkadım kürekçilerin kulaklarını bir bir Orta direğe bağlattım kendimi.5. Kürekçilerim hasatsız denizi Köpürttüler kürekleriyle, Tez yürüyüşlü gemi gün batarken Ulaştı Sirenlerin adasına, Yüreğim kopacak gibiydi Kanatlanıp uçacak gibiydi, ama Sirenlerin izi bile yoktu ortada. Yalnız bir ezgi, ta derinden Ta içerimden gelen bir ezgi Başladı yavaş yavaş yükselmeye; O yabansı, o büyülü türküleri ben Söylüyordum sağır gemicilere Yalnız ben duyuyordum Sirenleri. Kirke, bilge tanrıça, selam sana! Sağ salim geçtim kendimi.

“Kolları Bağlı Odysseus”un yukarıdaki dördüncü bölümünde Odysseus’un İthaca’ya olan yolculuğunun sirenlerle karşılaştığı kısmı ve Kirke’nin bunun hakkında uyarılarını anlatmıştır Melih Cevdet Anday. Kirke’nin uyarılarında “Yabansı ezgilerle büyüleneceksin /Ordan çarçabuk uzaklaş-malı ki /Büsbütün yok olmasın İthaca.” demesiyle, İthaca’ya ulaşmanın amacının aslında Pene-lope’ye ulaşmak olduğunu anlarız. Melh Cevdet Anday Homeros’un “Odysseia” eserinin 9-12. bölümleri arasında olduğu gibi, bu şiir kitabını Odysseus’un ağzından yazmıştır. Ayrıca, gene “Odysseia”da olduğu gibi bu eser de hayatın anlamına yönelik bir sorgulama ve çıkarsamadır. An-day, Odysseus’un mitolojik hikayesini bir kaynak olarak kullanarak bir mesaj vermek ve buna dikkat çekmek için kullanmıştır.

Panik

15

Page 16: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Artık ıssız kırları bıraktı Pan;Şimdi birçok ülkelerin milyonluk kentlerindeAsfaltlarda, betonlarda dolaşıyorKızgın, uzun yazların öğlen saatlerinde.

Blok apartmanların şahane katlarındanEn çalımlı taşıtlara atlıyor.Devcileyin arkalar, koskoca bankalardanYanında yardakçılar, yaşıyor.

Sessiz dilsiz kimseleri kestiriyor gözüne,Dişlilerden kaçıyor.Fabrika duvarları sağır kale kapılarıYılgın yorgun adamlar, bezgin ürkek kadınlar..Çullanıyor onların az ekmek sevincine.

Değil yalnız yazların kızgın sıcaklarındaHemen her gün, hele büyük kentlerdeBulvarları tarıyor, hain gülüşleri sessiz.Pan’la karşı karşıya, gözleri kararıyorKatı cıvık asfaltta yalın ayak bir işsiz.

Yoksullar açlar hastalar sürünürkenKentlerin göbeğinde, kuytu köşelerinde;Hıncını alamamış sanki insanlardanUygarlığı zalim, daha da azıtıyorAtom bombalarında, uzay füzelerinde.

Yarınlar? Gizli kara gazte haberlerindeO varsa ekmeklerde, sularda ağuluHattâ çocuk yüzlerine düşmüşse gölgesi,Keser bizim gibiler yarınlardan umudu.

Renklerde, emeklerde, ırklarda..Yahudiler, işçiler, zenciler.. Pan!Şu dünyada insanca yaşamak da yoksaNe kalıyor geriye, yüzyıllardan?

Behçet Necatigil

Pan yunan mitolojisinde doğanın ve satirlerin (yarı insan, yarı keçi) tanrısıdır. Görünüşü yüzünden korkutucu bir figür olarak algılanır ve herkesin uykuya daldığı kızgın yaz öğlelerinde bir-denbire ürkütücü çığlıklar atarak insanları korkuttuğu için panik sözcüğünün yaratılışını sağlamıştır. Hâlbuki kaynakların çoğunda flütüyle birlikte gezen sevimli bir yaratık olarak bilinir-görüntüsünün aksine. Pan çoğu eserde de arzu ve şehveti haber veren tanrı olarak bilinir. Bunun yanında Pan diğer tanrılar gibi Olimpos’ta yaşamayı reddetmesi ve ormanda yaşamayı tercih etmesiyle de bilinir. Pan

16

“Homage to Diana” - AnnibaleCarracci

Page 17: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

diğer tanrılar gibi değildir, insanlar tarafından büyütülmüştür, ve insanları ve büyük güçleri kullan-mayı sevmez. Bu şekilde de diğer tanrılardan ayrılır Pan, çünkü o egemenlik sahibi bir tanrı değil doğa ve canlılara değer veren, affedici, iyilik sever, eşitlikçi, sade bir yaratıktır. Bu yüzden de ezilenlerin haklarını savunan direnişçi biri olarak da kabul edilmiştir.

Behçet Necatigil’in yukarıdaki şiirinde de Pan imgesi kullanılarak şiir kişisinin içinde yaşadığı kalabalık, hızlı ve ürkütücü şehir hayatından bunaldığını görebiliriz. Tıpkı Pan’ın Olimpos’a uymadığı gibi şiir kişisi de şehre uyum sağlayamaz ve bundan mutsuzluk duyar. Şiir kişisi bu hızlı sanayileşme ve şehirleşmenin getirdiği bunalımdan yakınmaktadır.

KaynakçaAlova, Erdal. Alova Toplu Şiirler (2008-1973). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayın-ları, 2008. Print.

Cansever, Edip. Sonrası Kalır 1: Bütün şiirleri. 9. baskı. ed. İstanbul: YKY, 2005. Print.

17

Page 18: Mitolojinin Şiir Üzerine Etkileri

Doğan, Mehmet Can. "MODERN TÜRK ŞİİRİNDE MİTOLOJİYE BAĞLI KAY-NAKLANMA SORUNU." Gazi Türkiyat Spring 2009: 121-38. Gazi Türkiyat. Web. <https://www.google.com.tr/url sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=0CDE-QFjAB&url=http%3A%2F%2Fturkiyat.gazi.edu.tr%2Fposts%2Fdownload%3Fid%3D33568&ei=FN0TUZ21IaaL4ASJ24GADg&usg=AFQjCNHjeG51iVRTZh3Dc-TKYqjrSPQFxSg>.

Gündoğdu, Ali. "Mitolojide De ‘Siren’ Vardı." Özgür Kocaeli. N.p., 12 Nov. 2012. Web. 24 Apr. 2013. <http://ozgurkocaeli.com.tr/makale/mitolojide-de-siren-vardi-111146.html>.

"Hero and Leander." Wikipedia. Wikimedia Foundation, n.d. Web. 24 Apr. 2013. <http://en.wikipedia.org/wiki/Hero_and_Leander>.

KARABULUT, Mustafa. "Edip Cansever’in “Medüza” Şiirine Varoluşçu Bir Bakış." 2011: 147-58. Erdem Dergisi. Web. 24 Apr. 2013. <http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/mustafa_karabu-lut_edip_cansever_meduza.pdf>.

"Melih Cevdet Anday-Kolları Bağlı Odysseus." Web log post. Günfrfd. N.p., 21 Apr. 2010. Web. 24 Apr. 2013. <http://gunfrfd.blogspot.com/2010/04/melih-cevdet-anday-kollari-bagli.html>.

Necatigil, Behçet. "Panik." Şiir Deryası. N.p., 1 Jan. 2008. Web. 24 Apr. 2013. <http://www.siirderyasi.com/siir-Panik-26365.html>.

"Pan (mitoloji)." Vikipedi. N.p., n.d. Web. 24 Apr. 2013. <http://tr.wikipedia.org/wiki/Pan_(mitoloji)>.

"Pandora's Box." Wikipedia. Wikimedia Foundation, n.d. Web. 24 Apr. 2013. <http://en.wikipedia.org/wiki/Pandora's_box>.

Rivers, Edwand. "Pyramus and Thisbe." Encyclopedia Mythica™. N.p., n.d. Web. 24 Apr. 2013. <http://www.pantheon.org/articles/p/pyramus_and_thisbe.html>.

Tanrıların Ve Egemenlerin Sevmediği Tanrı: Pan. Dicle Üniversitesi. N.p., n.d. Web. 24 Apr. 2013. <http://www.dicleuniversitesi.net/mitoloji/726-tanrilarin-ve-egemenlerin-sevmedigi-tanri-pan.html>.Yüksel, Berk. "Pandora Ve Meşhur Sandığı(kutusu)." Web log post. N.p., 10 June 2009. Web. 24 Apr. 2013. <http://blog.milliyet.com.tr/pandora-ve-meshur-sandigi-kutusu-/Blog/?BlogNo=185213>.

18