mirze elekber sâbir

8/7/2019 Mirze Elekber Sbir

1/41

Mirze Elekber Sbir(amah, 30 mays 1862 - amah, 15 temmuz 1911)

Azerbaycan ve tm ark Edebiyat'nda, yeni

mizah iirin, satirik akmn kurucusudur. airinasl ad ve soyad Elekber Tahirzde'dir. Sbir (sabreden, sabrl) ise onun iirlerinde kulland mah-las, yahud takma addr. 30 Mays 1862 'de a-mah'da dodu. Babas Hac Zeynalabdin tacirdi.Lakin 1859 ylnn korkun depreminden sonra,onun ticaret ilerinde bir gerileme olmutu ve ka-labalk ailesini zorlukla geindiriyordu. Hac Zey-nalabdin, genliinde maceralarla dolu, lgn birhayat geirmi, sonraysa piman olarak din ve e-riat yoluna dnmt. Bu adan, dindaramahmuhitinde bu aile, ar dindarl ile ta-

nnmaktayd.Yedi yanda mahalle mollahanesine* verilen

kk Sbir, burada Kur'an ayetlerini, Sa'di'nin"Bostan" ve "Glstan"m ezberliyordu. lkiirinisekiz yanda yazmt. 1874'de Seyid Ezimirvn'nin (1835-1888) amah'da at yeni(usl-i cedid) okula devam etmeye balad. Ta-lebesinin airlik istidadn gren Seyid Ezim, onun-la daha cidd megul olur, yeni iirler yazmaya te-vik eder. Sbir'in ilk iirlerinden birinden okholanan hocas ona, Nizm'nin "Hemse"sini he-diye eder. Sonralar, hayatnn madd adan arve zor dnemlerinde, bir kitap "Hemse"yi ondanyksek bir fiyata satn almak istediinde, Sbir va-karl bir tarzda ona yle cevap vermiti: "Sbir -reksiz yaar, ama Nizm'siz yaamaz". SeyidEzim'in mektebinde geirdii yllar, klasikarka-irlerinin eserleri ile tanma, Sbir'in airlik is-tidadnn meydana kmasna yardmc olmutur.Tabi ki, onun ilk iirleri Divan Edebiyat ge-leneklerine dayanyor ve baz hallerde takliti iirrneklerinden pek de farkedilmiyordu.

Babas, artk 15-16 yalarna gelen olunun ye-

terli renim grdn dnerek, onun ticaretleuramasn istiyordu. Okuldan zorla geri alnarakcanskc bir dkknda oturmak zorunda kalanSbir, burada da iir yazma ve kitap okuma me-guliyetinden uzaklamyordu. Bir defasnda ba-basnn, onun iir defterini yrtmas zerine, ai-lesinden ve doduu ehirden kaarak Buhara'yagiden bir kervana katlm, ancak yar yolda ak-rabalar tarafndan geri dndrlmt. Bu olay-dan sonra babas bir daha olunun hayatna her-hangi bir ekilde mdahale etmemi ve aileierisinde manev bir zgrlk kazanan Sbir dahabyk bir ihtirasla edebiyat almalarna, yeni i-irler yazmaya balamt. Bu alanda hocas SeyidEzim irvn, onun en byk yardmcs ve manevbabasyd.

1883'te kutsal yerleri ziyaret bahanesiyle a-mah'dan kan Sbir, renim yolu ile -renemediklerini geziler yoluyla renmeyi ta-sarlar. ki yla yakn bir srede Horasan',Niabur'u, Buhara'y ve Semerkand' gezip dolar.1885 sonlarnda vatana dner. Ama amah'da ksabir sre yaadktan sonra 1886 ylnn balarnda,

bu defa da Kerbel ziyareti ad altnda yeni bir se-yahate kar. Birka aydan sonra babasnn lmhaberini alarak memleketine dner. Bylece, gen-lik hayat biter ve ailenin btn arl Sbir'inomuzlarna ker. abucak evlenir, birbiri ardncakzlar doar ve air, mrnn sonuna kadar birhayat mcadelesi vermek zorunda kalr.

XX. yy. balarna kadar Sbir, bir air olarakAzerbaycan Edebiyat'nda hl tannmamaktayd.airin kaleminden kan gazel ve kasideler hi biryerde yaynlanmamt. Onun iir yazdn, yalnz

* Mollahana: Azerbaycan'n ky veya mahalle camisindeki din eitim-retimi ifade etmek iin kullanlan zel bir terimdir.Bizdeki Kur'an kursu, basit medrese tahsili anlamna gelir.


2/41

arkadalar bilirdi. 1901'de tahsilini bitirib a-mah'ya dnen Abbas Sehhet'le, bu arada Naseh ve

Terrah gibi airlerle tanma, yeni iirin nasl ol-mas gerektii hususundaki devaml tartmalar,Sbir'in; edebiyatn sosyal hayattaki fonksiyonuylailgili tavrnn deimesine neden olur. 1903'de ha-yatnm 30 ylniirle geirmiairin ilkiiri Tif-lis'te, "ark-i Rus" gazetesinde yaynlanr. Bu aynzamanda Sbir'in sosyal muhtevada yazd ilki-irdir.

1905'teki birinci Rus ihtilli ve btn ark'muyanmas, mill zgrlk mcadelelerinin yay-gnlamas Sbir'in iirlerine de etkisiz kalmaz.1905'te "Hayat" gazetesinde yaynlanan "Bey-nelmilel" adl ve bir edeb program karakteri ta-yan iiri, edebiyata yeni birairin geldiini mj-delemektedir.

Ama Sbir'in hakik istidad ve edeb ba-arsnn ortaya kmas, aslnda 1906'da Tiflis'te,Celil Memmedkuluzde'nin bayazarlnda,"Molla Nesreddin" mizah dergisinin ya-ynlanmas ile gerekleti. Sbir'in 1906-1911 yl-larda bu dergide "Hop-hop" takma ad ile ya-ynlatt mizah iirler tm Azer iiri tarihindeyeni bir devrin, yeni bir dnemin balangc oldu.

Btn ark'a sesini duyuran, ksa zamandayalnz Azerbaycan'da deil, ran'da, Trkiye'de,Orta Asya'da devamclar yetien bu yeni iirslbunun mimar olan Sbir ise, hayatn eyaletamah'smda, kk bir dkkanda, sabun piiripsatmakla geiriyordu. Sosyal hayatn tm alan-larn aydnlatan, din adamlarnn ikiyzlln,servet sahiplerinin acmaszln, aydnlarn halk-tan uzakln, bey ve hanlarn zulmlerini, milletnamna konuanlarn sahtekrln ve mill hislereyabancln aklayan bu ate gibi yakc, kam-layciirlerin yazarnn Sbir olduu bilindiktensonraysa, airin hayat, szn hakik manasyla bircehenneme dnmt.

1907'de, amah'da bir okul amak fikrineder. Ama bunun iin ilk nce Mavera-y KafkasMslmanlar Din daresi'nde snavlardan ge-erek hocalk izini almak gerekti. airin madd vemanev skntlarna kendi ve ailesinin ge-leceinden endie de eklenmiti. 1908'de Sbir'in"Molla Nesreddin" mecmuasndaki mizah i-irlerine kzan fanatik hemehrilerinden birisi onutabancayla vurup ldrmek istemiti.

Snavlardan baaryla kan ve retmenlikizini alan Sbir, 1908'de amah'da "mid" adl bir

okul at. Bu okulda hem eitim, hem de iir ala-nnda hocas sayd Seyid Ezim irvn'nin ge-

leneklerini devam ettirmeye alyordu. Ama cahilve fanatik hemehrileri, aire bu okulu iletmeimkn vermediler. Hi kimse kendi ocuunu buokula vermek istemediinden, ksa zamanda"mid" okulu kapand. Sbir, Baku'ya gerek,Baku yaknlarnda Balaham kasabasndaki "Se-adet" okulunda retmenlik yapmaa balad. i-irlerini "Molla Nesreddin" dergisi ile bir aradaBaku'da yaynlanan ok saydaki gazete ve mec-mualarn sahifelerinde okuyucularna takdim etti.

1910'da ar hastalanan air, tedavi iin Tiflis'egider. Burada Celil Memmedkuluzde'nin evinde

yaar. Ondan ve hanm Hemide Cevanir'denbyk iyilikler grr. Celil Memmedkuluzde, Tif-lis'in en nl doktorlarn hasta airin tedavisinecelb etse de, artk ge kalndndan hibirey ya-pamazlar. Sbir'se, ameliyata raz olmaz. "Benimkarnm sizin iin para czdan deil ki, ab ba-kasmz, sonra da kapadasmz" diye hayatnn enar dakikalarnda bile akasndan geri kalmaz.

amah'ya getirilen air burada hayatnn songnlerini hasta yatanda geirerek 12 Temmuz1911'de, edeb klliyatm, geleceini dostu Sehhet'evasiyet ederek hayata gzlerini yumar.

49 yanda hayattan gen Sbir'in, salndahi bir kitab yaynlanmamt. lmnden bir ylsonra Sehhet'in ve genellikle, yeni fikirli Azer-baycan aydnlarnn mterek abalaryla gnyz gren "Hophopnme" olduka ksa bir sreierisinde Azerbaycan Trklerinin en popler ki-tab oldu. Tm Azerbaycan'da bu kitabn al-mad kap, girmedii ev kalmad. Sbir'in "Hop-hopnme"si; Nizm'nin "Hemse"si, Fuzl'nin"Divan", Mirze Feteli Ahundzde'nin "Temsilaf'gibi, Azerbaycan Edebiyatnda byk bir merhale

oluturacak edeb olaylardan birine dnt. Sbir,Azerbaycan Edebiyat tarihine ilk mill air s-fatyla dahil oldu.

Sbir; Nizam, Fuzl, Seyid Ezim irvn gibibyk sanatkrlarn etkisi altnda bir air olarakyetidiyse de, ileri grllkle XX. yzyln yeni,ada ruhlu, ada ekilli, hepsinden nemlisihalk uyaran, ona derd ve bellarn anlatan, budert ve bellardan kurtulu yolunu gsteren bediieserler talep ettiini grd ve bu tr iirin m-kemmel rneklerini yaratt. Her bir byk airindevamclarmm, taklitilerinin meydana kmas

iin on yllar, hatta bazen yzyllar gerektii halde,


3/41

Sbir, son derece verimli geirdii alt ylda, iiralannda kendi devamclarm ve taklidilerini

grd. Btn Dou Edebiyat

n

kapsayan yeniedeb mektebin stad ve kurucusu olarak hretkazand.

Divan Edebiyat'm gelenekleri ile yetienSbir, Azerbaycan Edebiyatnda tamamyla yenibir iir slbunun temelini att. Yzyllar boyuNizamlere, Nesmlere, Fuzllere nazire yazan,ama ou zaman taklitilikden ileri gitmeyen, halktan, onun fikir ve dncelerinden, sosyal hayat vemcadelesinden uzak, gazel iirinin yerine o, klkadar sert ve keskin bir mizah iir getirdi. HocasSeyid Ezim irvn gazel edebiyatnn son byk

airi olduysa, Sbir de yeni ekil ve konulu, sosyalmuhteval mizah iir mektebinin ilk byk temsilcisi olarakhret kazand.

Yurtseverlik, Sbir mizahnn en nemli ge-lerindendir. O, halkn zarif gazellerle uyutmayadeil, ac gllerle tedavi etmeye kalkt ve bundada muvaffak oldu. Sbir ve onun devamclar,"Molla Nesreddin" dergisi etrafnda birleerek, XX.yy. Azerbaycan iirini, o dneme kadar hayale bilegelmeyen bir ykseklie kaldrdlar.

Eserleri: Hophopname, Bak, 1912; Hop-hopnme, Bak, 1914; Hophopname, Bak 1922;Mntexabat, Bak, 1927; e'rler Mecmuesi, Bak,1929; e'rler, Bak, 1934; Btn Eserleri, Bak, 1934;Din Eleyhine iirler, Bak, 1938; Hophopname,Bak, 1948; Hophopname, Bak, 1954; Hop-hopname, Bak, 1960; Hophopname, Bak, 1961(Arap alfabesi ile); Eserleri, 3 cildde, c. I-III, Bak,1962-1965; Hophopname, Bak, 1976; Hop-hopname, Bak, 1980; Hophopname, Bak, 1992;Hophopname, Bak, 1940; Hophopname, Tebriz,1941; Hophopname, Bellenville (ABD), 1977; Hop-

hopname, stanbul, 1976; Hophopname, Bak, 1993(Latin alfabesi ile), Hophopname, Satire ve Lirika(Rus dilinde); Seilmi Eserleri, Bak, 1962 (Rus di-linde); Seilmi Satiralar, Moskova, 1962 (Rusdilinde): Satira Moskova, 1969 (Rus dilinde),Seilmi Eserleri, Leninqrad, 1983 (airin Ki-tabhanas, Byk Seriya, Rus dilinde) vs.

Kaynaka: Azerbaycan Edebiyat Tarixi, c.II,Bak, 1960, s.614-684; Aleksandra Lukyanova,Sabir Yaradclnn Esas Nqteleri, Bak, 1923;

Sabir Me'eli, Bak

, 1924; Mrd Ezimolu. Sa-

birin Heyat, Bak, 1925; Hseyn Mirzecamalov.Sabir Kimdir? Bak, 1922; Azerbaycan'n Xalx

airi Sabir, Bak

, 1924; Bekir obanzde. Azer-baycan Edebiyat'nn Yeni Dvr, Bak, 1930;Mirze Elekber Sabir Tahirzde. Meqaleler Mec-muesi, Bak, 1936; Cefer Xendan, Sabir, Bak, 1940;Hebib Sebebzde. nqilab Satirik ve Alovlu Ve-tenperver, Bak, 1944; Mxteser Azerbaycan Ede-biyat Tarixi, c.I-III, Bak, 1944; Eziz erif. Sabir'inHeyat ve Poetik Yaradcl, Moskova, 1950 (Rusdilinde); Eziz Mirehmedov Mirze Elekber Sabir,Bak, 1958; Sabir Kitabxanasnm On lliyi. Me-qaleler Mecmuesi, Bak, 1929; Sabir Gzgs,Bak, 1937; Cefer Xendan. Sabir Yaradclnn

Senetkrlq Xsusiyyetleri, Bak, 1962; Mirze b-rahimov. Bykairimiz Sabir, Bak, 1962; Mem-med Cefer. Sabir. Bak, 1962; Midhet Aamirov.Sabir'in Dnya Gr, Bak, 1962; Mirze ElekberSabir, Meqaleler Mecmuesi, Bak, 1962; Sabir veMasirleri. Toplayan ve ve tertib edeni Abbas Za-manov, Bak, 1962, 1973; Eziz Mirehmedov. n-qilabm Seslediyi air, Bak, 1964 (Rus dilinde);Memmed Memmedov. dael Qardalar, Bak,1967; Memmed Memmedov, Sabir ve Metbuat,Bak, 1968; Eli Saleddin, Sabir ve Folklor, Bak,

1969; Mir Celal, Klasikler ve Masirler, Bak, 1973;Nezim Axundov. Mirze Elekber Sabir. Bib-lioqrafiya, Bak, 1958; Memmed Cefer Ceferov.Klassiklerimiz Haqqnda, Bak, 1948; Eziz erif.Sabir Bu Gn, Bak, 1942; Eziz erif, Kemi Gn-lerden, Bak, 1977; Mustafa Hseynov. Sabir'inEtik Grleri, Bak, 1973; Enver Ehmed, Sabir'inPoetikas, Bak, 1978; Abbas Zamanov, Sabir veMasirleri, Bak, 1973; Abbas Zamanov. EmelDostlar, Bak, 1979; Eziz Mirehmedov, XIX-XXEsrler Azerbaycan Edebiyatna Dair Tedqiqler,Bak, 1981; Abbas Zamanov. Sabir Glr, Bak,

1981; Rehile Meherromova, Sabir'in Dili, Bak,1976; Cefer Xendan, Sabir. airin Heyat, Bak,1977; Sabir Xatirelerde, Toplayan ve tertib edeniAbbas Zamanov, Bak, 1982; Gltekin Sultanova.Sabir Poeziyasnn Rus Diline Tercmeleri, Bak,1979 (Rus dilinde); Terlan Novruzov. Sabir rsininTetkiki ve Teblii, Bak, 1981; Terlan Novruzov,Sabir, Bak, 1986; Tofiq Hacyev, Sabir: Kaynaklarve Selefler, Bak, 1980; Ezize Ceferzde, Sabir,Bak, 1989; Eziz Mirehmedov, Alar-Gleyen,Moskova, 1990 (Rus dilinde); Abcan Memmedov.

Sabir'in Elm Tercme-yi Hal, Bak, 1990.


4/41

RLER:(Hop Hopname, Bak-1980, s.20)

NE M VAR ?...

Millet nece trc olur olsun, ne iim var?!Dmenlere mhtc olur olsun, ne iim var?!Qoy men tox olum, zgeler ile nedi krm,Dnya v cahan ac olur olsun, ne iim var?!

Ses salma, yatanlar aylar, qoy hele yatsn,Yatmlar raz deyilem kimse oyatsn,Tek-tek aylan varsa da Haqq dadma atsn,Men salim olum, cmle cahan batsa da batsn,Millet nece trc olur olsun, ne iim var?!Dmenlere mhtc olur olsun ne iim var?!

Salma ydma shbet-i trix-i cahni,Eyym-i selefden deme sz bir de, fni!Hl ise getir meyi eleyim dolmani, nni,Msteqbeli grmek ne gerek, mrd fni;Millet nece trc olur olsun, ne iim var?!Dmenlere mhtc olur olsun, ne iim var?!

vld-i veten qoy hele vre dolansn,Cirkb-i sefletde eli, ba bulansn,Dul vret ise sile olsun, oda yansn,Ancaq menim avze-yi e'nim ucalansn;Millet nece trc olur olsun, ne iim var?!

Her millet eder sehfe-yi dnyade tereqq,Eyler here bir menzil-i me'vde tereqq,Yoran-deyimde de ger yde tereqq,Biz de ederik lem-i ryde tereqq;Millet nece trc olur olsun, ne iim var?!Dmenlere mhtc olur olsun, ne iim var?!

Millet nasl yamalanrsa yamalansn, ne iimvar?! Dmanlara muhta olursa olsun, ne iimvar?! Brak ben tok olaym, bakalar ile ne iim var.Btn dnya a olursa olsun, ne iim var?

Ses yapma, uyuyanlar uyanr, brak hele yatsnlar.Kimsenin yatanlar uyandrmasna raz deilim.Tek tk uyanan varsa da Allah imdadma yetisin.Ben selamette olaym, btn cihan batarsa batsn.Millet nasl yamalanrsa yamalansn, ne iimvar?! Dmanlara muhta olursa olsun bana ne?

Cihan tarihinin sohbetini hatrama getirme. Bir degemi gnlerden sz etme. imdi, ben dolmaya, ek-mee meyilliyim (sadece madd eyler dnrm).Gelecei grmeye gerek yok, mr fanidir. Milletnasl yamalanrsa yamalansn, ne iim var?! D-manlara muhta olursa olsun, ne iim var?!

Vatan evladn brak da avare dolasn. Sefaletinkirli suyunda eli, ba pislensin. Dul kadn ise di-lenci olsun, atee yansm.Ancak benim hretim art-sn, Millet nasl yamalanrsa yamalansn, ne iimvar? Dmanlara muhta olursa olsun, ne iim var?

Her millet dnyann bir safhasndan ilerleme kay-deder. Herbiri yurt yolunun bir menzilinde iler-leme kaydeder. Eer uykuda aklma ilerleme ge-lirse, biz de rya leminde ilerleriz. Millet naslyamalanrsa yamalansn, ne iim var?! D-manlara muhta olursa olsun, ne iim var?!

1906

BAKI FEHLELERNE(s. .27)

Bu cerx-i felek tersine dvrn edir imdi, Bu felein ark, imdi tersine dnyor. i de ken-Fehle de zn dxil-i insan edir imdi. dini insandan sayyorimdi.

Olmaz bu ki, her emre dexlet ede fehle,Dvletli olan yerde cesaret ede fehle,sde nefes ekmeye halet ede fehle,Yinki hqq ste edvet ede fehle...

Bu cerx-i felek tersine dvrn edir imdi,Fehle de zn dxil-i insan edir imdi.

Fehle, mene bir syle, neden hrmetin olsun?xir ne sebeb sz demeye qudretin olsun?El ek, bala, dvletlilere xidmetin olsun.Az-ox sene verdiklerine minnetin olsun!..

Bu cerx-i felek tersine dvrn edir imdi,

Fehle de zn dxil-i inn edir imdi.

irun her ie karmas olmaz. Zenginin olduu yerdeiinin cesaret edip (bir ie karmas) olmaz. Rahat birnefes almaya teebbs etmesi olmaz. Ya da (iinin)haklan iin dmanlk etmesi olacak i deildir.

Bu felein arkimdi tersine dnyor; ii de ken-dini adamdan sayyor.

i, bana bir syle, neden hrmetin olsun? Pekalaneden sz sylemeye kudretin olsun? El ek, yav-rum, zenginlere hizmetin olsun. Az veya ok sanaverdiklerine minnetin olsun!...

Bu felein arkimdi tersine dnyor; ii de ken-

dini adamdan sayyor.


5/41

Dvletli, amandr, zn salma belye,Fehle sz haqq olsa da, baxma o sedye,Yol verme nefes ekmeye hergiz fqarye,z enini pc eyleme her b-ser paye!..


Aldanma, feqrin olamaz eqli, zeks,Cn yoxdur onun sen kimi pkize libs,Yox serveti, yox dvleti, yox ali, ebs,Var khne uxasi, dexi bir teke qebs...


stersen eer olmaa sde cahanda,T olmayasan qemlere lde cahanda,

Fehle zne baxma bu bhde cahanda,z fikrini ek, ol dexi fersude cahanda...


Gr milletinin derdini axtarma devsin,El ekme yetimin baina, kesme sedsin,Zinhar qoyub dehrde bir xeyir binasn,Yd eyleme, d eyleme millet fgersin,


1906 (c.29)

Zengin (kimse), kendini belaya salma, amandr. isz doru olsa da, kulak verme o sese. Asla fa-kirlerin nefes almasna izin verme. Her baldr p-lak iin, kendi ann yok etme.


Fakirin akl, zekas olmaz, aldanma. nk, onunsenin gibi temiz elbiseleri yoktur. Serveti, devleti,al ve abas yoktur. Eski bir uhas ve biricik cb-besi vardr.

Bu felein ark, imdi tersine dnyor; ii de ken-dini adamdan sayyor.

Dnyada eer rahat olmak istiyorsan, derde kederebulamak istemiyorsan, bu bo dnyada iinin y

zne bakma, kendi dncenin kaydna kal, yleceyalan dnyada.


Milletin derdini gr, devasn arama, yetimin banokayp, sesini kesme, sakn dnyada bir hayryapp hatrlama, mutlu eyleme milletin fukarasn.


ETDBU FELEK HER KESE BR TOVR YAMANLIQ(s. 30-31)

Etdi bu felek her kese bir tvr yamanlqSed heyf, keen gn!

Her bir i n xtime-bex oldu bu fq,Olduq yine memnun.

kr eyledik Allah'a yetidikce ziyanlq,Efsrde biz olduq.

ald bize bir zge sayaq ile frldaq,Qemli gne qaldq.

Ne rehm biler, erm qanar, alamaq anlar,Byle felek olmaz!

Yox byle iki dilli, yaman zl cefakr,Bir zerre utanmaz!

Verdi bu ham qonulara senet dvlet,Dny, sene lenet!

Bu felek herkese bir baka trl ktlk etti. Ya-zklar olsun o gemi gn(ler)e!

Bu felek her i iin bir son ltfetti. Yine memnunolduk.

Zarara ziyana uradka Allah'a krettik; (gittike)daha ok gayretsiz olduk.

(Felek) Bize baka trl bir oyun oynad, yinegaml gne kaldk.

Byle felek olmaz! Merhametten, utanmadan, a-lamadan anlad yok.

Yok byle riyakr, acmasz zalim zerre kadar utan-maz!

(Felek), Btn komu (lkelere) sanat ve zenginlikverdi. Dnya, sana lanet olsun!


6/41

Seslendi, gedek, siz yatn hemmmde rhet,

Bcdi bu zehmet!slm ua yatsn ayanda falaqq,Bu nv'di te'lim.

Vursun bularn bana hem Mirze taraqq-,Eylin onu tekrm.

Ey vay, bu felek qoydu bizi lomaya hesretQaldq biz adamsz!

Vermez dex bir para rek tapmaa frset,Get, yatgilen amsz!

z bildiyini qildi Mselmanlara dvrn,El iden zld.

axcax ban artd, kefin ekdi deyirman, hecve dzld.

Bu erx-i sitemkrm aman mesxeresinden,Bis, balan lsn!

Baxm mselmanlara gempenceresindenerxin z dnsn!

Evvel bu felek cmleden eymidi dima,Qcm kasas dad.

xrda bizim bamza vurdu ana,Su badan ad.

Bir Rus grende oluruq xr yannda,Quzu, keiyik biz.

Kemez szmz bir pula serdr yannda,nki neciyik biz?!

Tanr buna hid-Quzu, keiyik biz...1906

(Onlara) seslendi "haydi gidelim, (bize de dedi ki) siz

hamamda rahat yatn, yersizdir (bounadr) bu zahmet!Mslman ocuklar, falakaya ya trlsn, bu e-kildedir retim.

Mirza da bunlarn bana tak tak (diye ubukla) vur-sun, (siz de) ona sayg gsterin.

Eyvanlar olsun ki, bu felek bizi bir lokmaya hasretkoydu, (evimiz) erkeksiz kald.

Bir para ekmek bulmaya dahi frsat brakmaz. Git,akam yemei yemeden (a) yat!

Zamane, Mslmanlara kendi bildiini yapt. Elimiziten koptu.

akak (deirmen ta dndke ses karan tahta)ban artt, deirmen neelendi, i hicve dkld.

Zulm eden bu felein maskaralndan elaman.Sebep olanm ocuu lsn!

(Felek) mslmanlara hep gam keder vermi, teleinark tersine dnsn!

Bu felek nce herkese dudak bkmt, (bylece)gam ksesi dolup tat.

Sonunda, bizim bamza ana arpt; su, ba-mzdan aaya dkld.

Bir Rus grdmzde kendimizi aalyoruz,(Rus'un yannda) kei, kuzu gibiyiz (uysalz) biz .

Komutann yannda szmz bir para etmez, bizneyiz ki?!

Yce Allah buna ahittir; kuzu, keiyiz biz.

Her ne versen, ver, mebde verme bir dirhem zekat Her ne verirsen ver, sakn bir dirhem zekat verme.Qoy acndan lse lsn bnev kendli ve tt.** Zavall kyl ve Tat, brak acndan lrse lsn.

Her ne dz versen, ver, olum, borcunu verme tamm, Olum, hereyini doru, tam ver ama borcunun ta-Her ne alsan, al amandr, alma ksbdan salam. marnm deme. Her ne alrsan al da fakirden sakn

selam alma.

Her ne etsen, et ve lkin etme meyden itinb, Her ne yaparsan yap da, araptan kanma. Ne ya-Her ne dutsan, dut ve lkin durma bir kr-i sevb. parsan yap da sakn sevaba girecek bir i yapma.

Her ne eksen, ek, veli ekme xeclet qbhden, Neden utanrsan utan lakin utanma su ilemekten. Ne-Harda yatsan, yat, aylma, durma hergiz sbhden. rede yatarsan yat asla, sabahleyin erkenden kalkma.

* Mirze (Mirza): Azerbaycan'da eskiden okumu yazm insanlara, retmenlere verilen unvan ve hrmet maksadyla kullanlan birhitap edat. Burada retmen anlamnda.

** Tat: Azerbaycan'da daha ok Hz blgesinde dalk arazide yaayan ran dilli kk bir halk. Bunlarn Baku'ya gelenleri asrn ba-larnda "Dal" mahallesinde gecekondularda yoksul bir hayat sryorlard.

HER NE VERSEN, VER, MEBDE VERME BR DRHEM ZEKATs. 52


7/41

Her yere gelsen, gel, amma gelme derse, mextebe,

Her kese uysan, uy, amma uyma dine, mezhebe Her ne eksen, ek, berder, ekme dz mznini,ekme sen millet qemin, ekme, ek z qelynini.

Baxmasan eytme, baxma, baxma, bax lbetlere,Gelmesen mne, gelme, gelme, gel lenetlere.

Olmasan bir xeyire bis, olma, ol bis sere,Etmesen imdd, etme, et sitem cizlere.

1906

Nereye gidersen git de, sakn derse, okula gitme.

Kime uyarsan uy da dine, mezhebe uyma.Her ne ekersen ek de terazini doru ekme (tartma).ekme sen milletin gamn ek sadece nargileni.

Yetimlere bakmazsan bakma, bak sen gzellere.mana gelmezsen gelme, gel la'netlere.

Hayrl bir ie sebep olmazsan olma, erre sebep ol.Birilerinin imdadna ulamazsan ulama, cizleresitem et.

Amalimiz, efkrimiz ifn-yi vetendir,Kin qerez hirs bize ziynet-i tendir,Ef'l yox, ancaq iimiz lf-i denendir,

Dnyde esaretle btn km a3mz biz,Qafqazllariz, yol kesiriz, nm alrz biz.

Eqreb kimi neter gc var dimamzda,slm susuz olsa, su yox bardamzda,Her kncde bir tlk yatib ardamzda,

Min hiyle qurub, rtbe v ikram alrz biz,Qafqazllarz/ yol kesiriz, nm alrz biz!

Qafqazl ad leme ikrh-resndr,

Cjuldur, qocumuz zlmde mehr-i cahndr,Kim derse tereqq ederik, mence yalandr,Bxl hesede det edib, km alrz biz,Qafqazllanz, yol kesiriz, nm alrz biz!

Biz xolamarq dersi ki, min mekteb alsn,Ger min de maarif sz dnyye salsn,Mektebde ne hrmet ki, o smne qalsm?Meyxnede vodka vurarz, km alrz biz,Qafqazllarz, mest olarz, nm alrz biz!

Avropal z milletin ehy edir, etsin,n ercf-i gvmn e"I edir, etsin,

Insanlq adn dehrde igb edir , etsin,Qeflet.de yatib ad batrb, nm alrz biz,Bae yumuruq zolladariz, km alrz biz!...

1907

AMALMZ, EFKARIMIZ FNA-Y VETENDR(s. 68)

lerimiz, dncelerimiz hep vatann fenaldr.Kin, dmanlk, hrs bizim vcudumuzun ssdr.Yaptmz bir i yok, iimiz sadece bo ko-numaktr. Dnyada, esaretle btn maksadmzaularz biz. Kafkas'lyz, yol keseriz, nam alrz biz.

Akrep gibi neter gc vardr trnamzda. BtnMslmanlar susuz olsa imeleri iin bir bardaksuyumuz yoktur. adrmzn her kesinde birtilki yatmaktadr. Bin hile ile rtbe ve ikram alrzbiz, Kafkas'lyz, yol keseriz, nam alrz biz.

Kafkasyal ad dnyada nefret uyandrr. E-

kyamz, kabadaymz zulm etmede dnyadamehurudur. Kim ilerleriz derse, bence yalandr.Cimrilik ve kskanl det etmiiz, bunnlarla aru-zumuza kavuuruz biz. Kafkas'layz, yol keseriz,nam alrz biz.

Maarifin deeri btn dnyada kabul edilse bile,biz dersten holanmayz ki, binlerce mektep alsn.Mektepte ne hrmet var ki o zenginlie, o dzenekoulsun? Biz meyhanede votka ieriz, nam alrzbiz! Kafkas'I ry iz, sarho oluruz, nam alrz biz.

Avrupal kendi milletini ihya ediyorsa, etsin. Mil-letinin anm, erefini ykseltiyorsa ykseltsin. n-sanlk adn dnyada lmszletiriyorsa lm-szletirsin. Biz ise ancak gaflet uykusunda yatarakadmz batryoruz. Baa yumruk vurarak ar-zumuza kavuuyoruz biz!

Nehl olana metleb andrmaq olur mu?!Sz qanmayana zor ile qandrmaq olur mu?!

Knlm sene maildir ezelden beri, ey pul!Olsam da nolur, tetine il-gn megul,

Senle grrem kendimi her bezinde meqbl,Sensiz bu cahan ehlin inandrmaq olur mu?!Nehl olana metlebi qandrmaq olur mu?!

NAEHL OLANA METLEBI ANDIRMAQ OLUR MU?!s. 78-79

Anlama kabiliyeti olmayana bir ey anlatmakmmkn olur mu? Laf anlamayan (kimseyi) zorlaikna etmek olur mu?

Gnlm sana vurgundur, ezelden beri ey para! Yl-larca sana itaat (ibadet) ile megul olsam ne olur?Her mecliste kendimi seninle makbul gryorum.Sensiz bu dnya ehlini inandrmak olur mu?! Lafanlamayana birey anlatmak olur mu?!


8/41

Sensen menim efzne-yi sermaye-yi fexrim,Senle ucalr mertebe-yi pye-yi fexrim,Ger dnse zm qibleden, ey mye-yi fexrim,

Senden yana gz nuru dolandrmaq olur mu?!Nehl olana mctlebi andrmaq olur mu?!

Canm zlb senden tr xalq soyunca,Bir yatmamam t seni senduqe qoyunca,Derler mana: pul yma bola, ye doyunca,

Eq ehlini sevdadan usandrmaq olur mu?!Nehl olana metlebi andrmaq olur mu?!

Ksb deyiliz, sikke-yi pulu tanrz biz,Pul ile olan e'n nu qanrz biz,Bir hebbe zerer yetse pula, odlanrz biz,

Yansn ciyerim! Dvleti yandrmaq olur mu?!Nehl olana metlebi andrmaq olur mu?!

Se"y eylemiem bir nece il zrek calk,Hardansa keib girime ox servet emlk,Bir cize rehm etmeyib mr eylemiem pk,

ndi bu slki yavalandrmaq olur mu?!Nehl olana metlebi qandirmaq olur mu?!

Bunlar keer, indi db el baqa hevye,Ful istenilir mekteb alsn fqarye,Olan oxusun, qiz oxusun pyebepaye,

Ks

bleri elme ucaland

rmaq olur mu?!Nehl olana metlebi andirmaq olur mu?!

Dexi mene ne elm oxuya millet ua?!Tehsl-i kemlt ede y mmet ua?!Getsin ie bu tenbel bqeyret ua!

Canm, gzm, arifleri qandirmaq olur mu?!Nehl olana metlebi andrmaq olur mu?!

Bizlerde yox idi bele det-yeni xdi,vretlere tedrs-i kitabet yeni xd,slme xelel qatdi bu bd'et-yeni xd,Bu emeni br n'v bulandrmaq olur mu?!

Nehl olana metlebi and

rnaq olur mu?!1907

Benim vnme sermayemin byk bir ksm sen-sin. Seninle ykselir vnmemin derecesi. EerKble'den yzm evirsem (vazgesem), ey vnsermayem senden baka tarafta bakmak olur mu?!Anlama kabiliyeti olmayana birey anlatmak mm-kn olur mu?

Seni elde etmek uruna, halk soyuncaya kadarcanm kt. Seni kasaya koymadan nce bir kerebile yatp uyumamm. Bana "para ymay terket,doyunca ye" derler. Ak ehlini sevdadan usan-drmak olur mu?! Anlama kabiliyeti olmayana birey anlatmak mmkn olur mu?

Yoksul deiliz parann zerindeki iaretleri tanrzbiz, para ile yaplan ilerin ne olduunu anlarz biz.Zerre kadar zarar gelse paraya, yanp tutuuruz

biz. Yans

n cierim! Devleti (paray

, talihi) yakmakolur mu? Anlama kabiliyeti olmayana bir ey an-latmak mmkn olur mu?

Kvraklkla, beceriklikle nice yllar alp a-balayarak, neredense (hangi yollardan ise) bir haylimal mlk elde etmiim. Bir zavallya bile acmayptemiz bir mr srmm. imdi bu yolu (bu hayattarzn) harap etmek olur mu?! Anlama kabiliyeti ol-mayana birey anlatmak mmkn olur mu?

Bunlar geer gider. imdi halk baka bir hevese ka-plm: Fakirlere okullar alsn, derece derece kz-lar ve olanlar okusun diye para isteniyor. Yok-

sullar

ilimle yceltmek olur mu? Anlama kabiliyetiolmayana birey anlatmak mmkn olur mu?

Beni ne ilgilendirir, milletin veya mmetin o-cuklarnn okumas, tam bir tahsil yapmas?! Gitsinbir iin yakasndan tutsun bu tembel ve gay-retsizlerin ocuklar. Canm, gzm arifleri kan-drmak olur mu? Anlama kabiliyeti olmayana birey anlatmak mmkn olur mu?

Bizde yok idi, byle adet, yeni kt. Kadnlara oku-yup yazma retmek yeni kt. slama zarar verdi(onu bozdu), bu bid'at yeni kt. Bu kayna (is-Iarrt) byle birekilde bulandrmak olur mu? An-

lama kabiliyeti olmayana bir ey anlatmak mm-kn olur mu?

Mezlumluq edib balama feryde, ekinci,Qoyma zn tlklye, de, ekinci!

Bir zrle her gnde gelib durma qapmda,Yalvarma mene, boynunu kec burma qapmda,Ghi bana, gh dne vurma qapmda,

Lev olma, edeb gzle bu me'vde, ekinci!Ll ol, a balam, balama feryde, ekinci!

Ekinci, zulme uram gibi balama feryad etmeye,tilki gibi kurnazlk etme, hey ekinci!

Bir bahane ile hergn gelip kapmda durma. Banayalvarma, boynunu bkme kapmda. Bazen banabazen gsne vurup dvnme kapmda. Samasapan eyler syleme, terbiyem takn, ekinci! Kes se-sini a yavrum, balama feryada, ekinci.

MEZLUMLUQ EDB BALAMA FERYADE EKNC(s. 86-87)


9/41

Xo kemedi il llye, dehqne, ne borcum?Yamad ya, bitmedi bir dne, ne borcum?Esdi qara yel eltiye, bostne, ne borcum?

Getdi mene ne fehleliyin bade, ekinci?La-la danb balama feryde, ekinci!

Ald dolu elden ser samann, neylim?Yinki ceyirtke yedi bostann, neylim?Verdin keen il borcuna yorgann, neylim?

Ol indi palaz satmaa mde, ekinci!Ll ol, a balam, balama feryde, ekinci!

Sz ama mene ox alb az yemeyinden,Cmn becehennem ki, lrsen demeyinden,Men gzlemenem, buda xar ver bebeyinden!

eltik de getir, arpa da, buda da ekinci!

Yoxsa soyaram lap derini, de, ekinci!

Sen hey de yoxumdur, xarb canm allam!Vallahi ovub ddey-i girynm allam!allae tutub peyker-i ryann allam!

z halini sal indi zn yde, ekinci!La-la danb balama feryde, ekinci!

ifti babasan, budan ver, dar yeyersen.Su olmasa qida eridib qari yeyersen,Dadan yumuaq zehr nedir, mn yeyersen,

yrememisen et-yaa dnyde, ekinci!

Heyvan kimi mr eylemisen sde, ekinci!Lkin menim insanlq olub vez-i medarm,Beyzadeyim, asayiedir cmle qerrm,Meyiz, mezesiz bitmez oluram nahrm;

te beledir halet-i beyzade, ekinci!Beyzadelerin resmi budur, de, ekinci!

1907

Kyl (hayvanclk yapan) iin, ifti iin bu yl iyigemedi ise bana ne, borcum mu var?Yamur ya-madysa, ekin olmadysa bana ne! Borlu muyum?

Bostanlara, eltiklere kara yel esti, bana ne, borlumuyum? iliin bana ne getirdi, ekinci? Bo bokonuup balama feryada, ekinci?

Dolu elinde varn younu ald ne yapaym? Ya daekirge bostann yedi, ne yapaym? Geen yl borcuniin, yorgann verdin, ne yapaym? imdi, kilimsatmaya hazr ol, ekinci! Sus a yavrum, balamaferyada, ekinci!

Bana, ok alp az yemenden bahsetme! Konumanagre (sylediklerine baklrsa) acndan lyorsun,cann cehenneme! Ben bekleyemem, gznnbebeinde de olsa, kar, buda ver! eltik de, arpa da,

buda da getir ekinci! Yoksa derini de soyarm, heyekinci!

Sen habire yok de, karp cann alrm! Vallahi,oyup, alayan gzlerini alrm. plak yznkamlayp (yle) alrm. Kendi halini kendin dn(hafzanda canlandr) imdi, ekinci! Bo bo konuup,balama feryada, ekinci!

Sen ifti adamsn, buday ver, dar yersin. Su ol-masa kn kar eritip iersin. Tatan yumuak olanhereyi, zehir ne ki, ylan bile yersin. Et, ya yemeyidnyada adet edinmemisin, ekinci! Sadece hayvangibi mr srmsn, ekinci!

Lakin benim hayatmn esas insanlk olmutur.Soyluyum, btn kararm asayi iindir. le veakam yemeklerim, arapsz, mezesiz sona ermez. tebyledir soylularn durumu, ekinci. Soylularn adetibudur, ey ekinci.

NEYLEYM, EY VAY! BU URUS BADILAR! (s. 272)

Neyleyim, ey vay! Bu urus badlar! Ne yapaym, ey vah! Bu Rus kafallar (Rus gibi ka-Bilmeyirem hardan ab-dadlar? fasnda apka olanlar). Bilmiyorum nereden bylelkede gnden-gne oxladlar. kp oaldlar. lkede gnden gne arttlar. Her

Her emele, her ie ulad

lar. niyete, her ie sokuldular (ulland

lar). Koymay

n,Qoymaym, ay khneler, ay yadlar! ey khneler (eski kafallar), ey yallar. EdepsizlerHeyvereler her yere drmadlar! her yere trmandlar.

Her biri min gne i icad edir,Meclis ab nitqler icad edir,ie iken sunnileri ad edir,Snni iken ieye imdad edir,

Sanki bular bire-bir qardadlarYoxdu teessbleri, abadlar.

Her biri z mezhebinin hrmetin,Gzlemeyir, gzleyir el qeyretin.Cmlesi bir yolda qoyub niyyetin,

Xolamayrlar atalar adetin;nk ne snni, ne qzlbadlar,Bir yava eydir bu ba dadlar.

Her biri bin trl i icad ediyor, toplant dzenleyipnutuklar atyor. i olduu halde, Sunnlerisevindiriyor. Snn olmasna ramen i'nin imdadnakouyor. Sanki bunlar birbirinin kardeidir. Bir fikreballklar yoktur, akndrlar.

Her biri kendi mezheblerine deil, halka sayg gs-teriyor. Hepsinin niyeti ayn, atalarmzn adetlerinibeenmiyorlar. nk bunlar ne Snn ne de K-zlba'trlar. Edebsiz bireydirler bu zavalllar.


10/41

Emr teessb ola butlan necin?Snni deye ielere can necin?ie bile sunnini insan necin?

Birlee ye'ni bu mselman necin?Himmet edin, din gedir, ay badlar,Qoymayn, aldatd bizi sadlar.

ndi ki, duyduz bularn niyyetin.Cehd eleyin pozmaa ce'miyyetin.Bunlar pozmaq bize olmaz etin.Harda ki, grdz, oxuyun le'netin:

Hkm eleyin, kfrle uladlar,Din-i Xuda'den qrlb qadlar,Cmlesi kafirlere yoldadlar,nki teessbleri yox,adlar.

(Din) iine ballk niin batl bir ey kabuledilsin? Snn niin iilere cn desin? i deSunnyi niin insan olarak kabul etsin? Yani, niin

bu ms-lmanlar birlesinler? Himmet gsterin,din elden gidiyor, ey dnce sahipleri, izinvermeyin, aldatt bizi uzun sallar (okumular).

imdi ki, bunlarn niyetini anladnz- cemiyetlerinibozmaya gayret edin. Bunlar bozup datmakbizim iin etin olmaz. Nerede grseniz la'net okuyun.

Allah'n dininden kopup uzaklatlar, (bunlarn)hepsi kfirlerle arkadatrlar, dine ballklar yok,ardlar, kfirlere meylediyorlar diye hkmverin!

FEXRIYYE

(s. 92-93)

Hercend esirn-i gydat-i zemnz,Hercend dcarn-i beliyyt-i cahnz,Zenn etme ki, bu esrde vre-yi nanz,Evvel ne idikse, yene biz imdi hemniz...

Turanllarz, di-yi l -i selefiz biz!z qvmmzn bana engelkelefiz biz!

Zlmetsever insanlarz -be yamzdan,Fitne gyerir torpamzdan, damzdan,Trc ederek bac alrz qardamzdan,xmaz, xabilmez de bu det bamzdan...

Eslfmza nki heqiqi selefiz biz!z gvmmzn bana engelkelefiz biz!

Ol gn ki, Melikah- Bzrq eyledirehlet, Etdik iki nmerd vezire tbeiyyt,*Qirdiq o qeder bir-birimizden ki, nehyet,Dmen qatb el taxtmz eyledi qret...

z haqqmz gzlemeye bterefiz biz!Turanllarz, di-yi l-i selefiz biz!

Bir veqt olub leker-i ingiz'e terefdr,Xarezmleri mehv eledik qetl ile yekbr,Xarezmlerin ah ferr eyledi nr,Mescidleri, mektebleri yxdq yere tekrar...

Heqq ki, sezvr-i nan erefiz biz!z dinimizin bana engelkelefiz biz!

Bir veqt de de 'v-y Selb oldu mheyya,De' vde Firenglere qlib gelib, emm,Dinlenmeyib etdik yeni bir facie berp,z timiz z remizi kesdi serp...

Gy ki, biybanda biten bir elefiz biz!z qvmmzn baina engelkelefiz biz!

Her ne kadar zamann endielerinin esirleri isek de,her ne kadar dnyann belalarna yakalanm isekde, bu asrda ekmek peinde avare olduumuzusanma. nceleri ne idiysek imdi de oyuz. Tu-ranllarz, gemilerimizin ilerini (devam et-tirmeyi) adet edinmiiz. Kendi soyumuzun bana.... belayz (engel yumayz) biz.

Daha , be yamzdan itibaren cehaleti sevmeyebalayan insanlarz. Topramzdan tamzdanfitne fkryor. Yamalayarak kendikardeimizden hara alrz. Bu deti aslaterkedemeyiz. Ge-milerimizini nk gerekhalefiyiz biz! Kendi soyumuzun bana belayz biz!

Byk Melik ah'm ahirete gt gn iki na-merd vezire tabi olduk. (Devleti ikiye bldk). Bir-birimizden o kadar ok adam ldrdk ki, sonundadmanlar ie karp tahtmz yamalad.

Bir zamanlar Cengiz'in askerlerine taraftar olup,Harezmleri tamamen katledip yok ettik. Ha-rezmlilerin ah aresiz kalp kat. Camileri, mektepleri tekrar yerle bir ettik... Dorusu eref ve niana lykz biz. Kendi dinimizin bana belayzbiz!

Bir zamanlar da Hal savalar hazrland. SavataFiregileri (Avrupal Hristiyanlar) yendik ama,rahat durdmayp yeni bir facia trettik. Kendi klcmz- hep kendi (soyumuzun) kkn kesti.Sanki lde biten bir otuz biz. Kendi soyumuzunbana belayz biz!

Sbir, Nizam'1-Mlk ve Tac'1-Mlk arasndaki gerginlie, atmaya iaret ediyor. Yalnz Nizam'1-Mlk, melikah'tan bir ay ncezehirlenmitir. Nizam'I-Mlk'n ldrlmesinde de Batmlerin yannda Tac'l-Mlk'n de rol olduu tahmin edilmektedir. Vezirve Sultan'n lmnden sonra Seluklu Devleti i karklklara srklenmitir.


11/41


12/41

:

iddet-i seylnile baran tkr,Bir koma yox, daldalanabilmirem!..

Derler, usan, herze v hedyn deme,Gc getirir derd, usanabilmiremL

Derler otur evde, nedim, kasibem,Kesb elemezsem, qazanabilmirem!..

Derler, a qanmaz, di yxl, l, qurtar!He, balam, dorusu, ay dada, men dexiMeslehet ondan o yana bilmirem!..

1907

Sele sebep olacak kadariddetli yamur yayor. Birkulbe bile yok, (bir yere) snamyorum!...

"Usan, sama sapan konuma" derler, dert baskn -kyor, (konumaktan) usanamyorum!...

"Evde otur" diyorlar, ne yapaym, yoksulum, bir ilemegul olmasam, geimimi kazanamyorum.

"Ey anlamaz, artk d, l de kurtul!" derler, evetyavrum, dorusu, ey aabey, ben de ondan baka birtavsiye bilmiyorum!...

SUAL -CAVAB

(s. 105)-Grme! - Ba ste, yumaram gzlerim.-Dinme! - Mt'iyem, keserem szlerim.

-Bir sz eitme! - Qulam balaram.-Glme! - Pekey, m seher alaram.

-Qanma! - Bacarmam! Meni me'zur tut,Bylece teklf-i mehl unut!

Qbil-i imkn m olur qanmamaq?Mecmer-i nr ire olub yanmamaq?

Eyle xm te-i szmn,Ql meni sde, hem z cnm!

Grme! -Ba stne, gzlerimi yumarmKonuma! -Boyun eerim, hemen susarm.

Bir sz duyma! -Kulaklarm tkarmGlme! -Peki, sabah akam demez hep alarm.

Anlama! -te bunu beceremem! Beni mazur gr.Bylece imknsz teklifi unut!

Anlamamak mmkn m? Mangal iinde yanmamak mmkn m?

Yak

c

ateini sndr, bylece beni de kendini de ra-hatlat.

1907

B-MERHEMET E'YNLARINA KR, XUD'YA!(s. 108)

B-merhemet e'yanlarma kr, Xud'ya!Bu shib-i milyanlarma kr, Xud'ya!

Millet qemine baxmayan enzr-i keremle

an- zevanlarna kr, Xud'ya!

bilmeyen ancaq yemek-icmekden elve,Bu canl deyirmanlarma kr Xud'ya!

Bdd-i berderle olan qnna qeltn,Qafqaz'dak qurbanlarma kr, Xud'ya.

Xasse Bakehrinde, o hretli meknda,Derya tek axan qanlarna kr, Xud'ya.

Xunxr olan efrd-i ben-i nv'ne dimBu vehi-yi qrranlarma kr, Xud'ya.

Qurd ise, eql ise biybanda olurdu,ehr ire bu heyvanlarma kr, Xud'ya.

Ey Allah'm merhametsiz sekinlerine (memleketinileri gelenlerine) kr! Bu milyon sahibi zen-ginlerine krler olsun Tanrm.

Milletin derdine kerem gsterip aldr etmeyen an

hret sahibi din adamlarna krler olsun Tanrm!

Yemek imekten baka i bilmeyen, bu canl de-irmenlerine krler olsun Tanrm!

Karde zulmyle kanma bulanm (kan iinde kalm)Kafkasya'daki kurbanlarna krler olsun. Tanrm!

zellikle Baku ehrinde, o mehur yerde derya gibiakan kanlarna krler olsun Tanrm!

Kendi cinsinden olanlara kar daima kan dkcolan bu homurdayan (nara atan) vahilerine krlerolsun, Tanrm!

(Bunlar) kurt olsalar, akal olsalar bozkrdu olurlard,ehir iindeki bu hayvanlarna krler olsun Tanrm!


13/41


14/41

FISINCAN(Bir yemek ad)

(s. 117)

Sanma ezdike felek bizleri vranlq olur.Un temennas ile buda deyirmanlq olur.

Qarqdr helelik milletin istedd,Elenirse, saf bir yan, tozu bir yanlq olur.

alxalandqca, bulandqca zaman nehre kimi,Ya ya ste xr, ayran ayranlq olur.

Kim ki, insan sever, iq-i hrriyyet olur,Beli, hrriyyet olan yerde de insanlq olur.

Ey ki, dersen, ref rh-i xetda bulunur.Elm-i mentiqce bu sz behre-yi ndanlqolur.

Gzn xireledir mi gnei irfnm?Haydi, xeffsifet, bunca m xuliqanlq olur?

Tanrq biz sizi artq demeyin biz beleyik,Tanlr ol kii kim, tuttuu meydanlq olur.

Baxmazsz ge-yi em ile feqrne teref,Yyrrsz ora kim, ddl fisincanlq olur!..

Felek bizleri ezdike harap olduumuzu sanma,(nk) buday, un olmak arzusuyla deirmenegelir.

imdilik milletin eiliminin neye doru olduubelli deildir. Elenirse un bir yana, tozu bir yanaayrlr.

Zaman yayk gibi alkalandka, bulandka,ya ste kar, ayran kalr.

Kim insan severse (o) hrriyete ak olur, evethrriyet olan yerde de insanlk olur.

Hey, sen ki, "arifler yanl yoldadr" diyorsun,mantk ilmince bu sz cahilliin mahsuldr.

rfan gnei gzn kamatrr m? Haydi, yarasayzl, bu kadar da dzen dmanl olur mu?

Artk biz yleyiz byleyiz demeyin, sizi tanrz.Tuttuu ey meydanda olan insan tannr.

Fakirlerin tarafna gz ucuyla bile bakmazsnz,lezzetli fisincan olan yere koarsnz.

1908MESLEHET

(MEVERET, SOHBET)(s. 124-125)

Arn alm ay Meedi Sijimqulu,*Altma yetdin deme oldun lu,kr ola Allah'a canndr suluox da, kii, tutma be elli pulu.

Ver pulunu, dadl, lezzetli zad al!Qoy babaln boynuma, get arvad al!

z dediyinden grnr vretin,Birdir, olur evde fena haletin,Var imi evlenmeye de quvvetin,Bes nye yox leqel klfetin?

Yoxsa qonum-qonuda, axtar, yd al!Qoy babaln boynuma, get arvad al!

ndi ki, var eli de Sefter kimi,Bir bala qz al, boyu er"er kimi,On-on iki sinnde dilber kimi,Zlf qara, snesi mermer kimi,

Qoy ban sinesine bir dad al!Qoy babaln boynuma, get arvadal!

Sana kurban olaym ey Meedi Sijimkulualtma ulatn (ama) artk l saylrmdeme Allah'a kr ki, (hal) kann kaynyor.Sen paray be elle tutma (paraya drt ellesarlma). Paray ver, tatl, lezzetli bir ey al.Vebali benim boynuma git bir kar al (evlen).

Sylediine gre karn (ein) birdir. (Demekki), evde hlin fenadr. Evlenmeye de kudretinvar imi Peki o hlde niye en az ailen yok?Konu komuda yoksa, ara bul, yabanc birinial. Vebali benim boynuma git, bir kar al.

Sefter adl bir eli (kz isteyen) varken on-onikiya-mda, sa siyah, sinesi mermer gibi, uzunboylu bir kz al. Kzn gsne ban koy, tatal. Vebali benim boynuma, git bir kar al.

*Meed Sijimqulu: Tannm Azer mizah airi Eli Nezmi'nin kulland takma addr. Bu iir E. Nezmi'ye cevap olarak yazlmtr.O iirde 60 yanda bir dul adam, mollaya "evlenip bir kz alaym m?" diye sorar. Sbir cevap veriyor.


15/41

Saxlama kftar kimi bir vreti,Bola onu, basd seni nikbeti,Tap zne bir senemi xelveti,Barna bas yr- meleksreti

Sen de igidler kimi i gr, ad al.Qoy babaln boynuma, get arvad al.

Olun uaqdr hele, xamdr, na,Ancaq iyirmi bee atm ya,xmaz onun bir para iden ba,Neyleyir evlenmeyi, atsn da,

z kefine bax, kii, dad ver, dad al.Qoy babaln boynuma get arvad al.

And verirem men seni mnna,Bala hena riine, qy canna,Bir, iki, vreti dz yanma,Verme zerer servet samanna,

Sen ne qezet qan ve ne de "rad" al,Qoy babaln boynuma, get arvad al.

(O) yal irkin kadn saklama (evinde tutma)onun bahtszl seni de batrd. Kendine gizlice birgzel bul, o melek yzly barna bas.Sen de yiitler gibi i gr, ad al. Vebali benim boynuma, git bir kar al.

Olun henz ocuktur, toydur, fakat ya 25'e ula-mtr, yine de baz ileri beceremez. Evlenmekonun neyine, vazgesin.Sen keyfine bak, km al, km ver. Vebali benimboynuma, git bir kar al.

mann zerine yemin ediyorum, kendine bak, sak-kalma kma yak, bir, iki, kadn yanna diz. Ma-lna mlkne zarar verme.Sen ne gazetenin ne olduunu anla ne de "rad" (odnemde kan bir gazete) al. Vebali benim boy-numa, git bir kar al.

Fikr ele bir, kimdi bir arvad alan?Rus, Yehd.-Deyil erzim yalan.lde bir arvad alr mmin olan,Lezzeti bir, feyzi de mindir, inan.

Dn hele bir kar alan kimdir? Rus, Yahudi! De-diim yalan deil. Mmin olan ylda bir kar alr.(Bunun) lezzeti bir, feyzi de bindir, inan. Bu yollabir kz sana gelmezse, aldat da al.Vebali benimboynuma, git bir kar al.Gelmese bir qz bu cre, aldad, al.

Qoy babaln boynuma, get arvad al.1908

OSMANLILAR, ALDANMAYIN ALLAH'I SEVERSZ(s. 139-140)

Osmanllar, aldanmayn Allah' seversiz! Osmanllar, aldanmayn Allah akna, ranl gibiranl kimi yatmayn Allah' seversiz! yatmayn Allah akna.

d olmayn, ey sevgili millet vkels,Osmanlda car ola qnn-i esasi!Pnn-i ess deme,Iranl ezsi,ranllarn balarnn qanl belsi,Olanlar lm analar matemi, ysi,Derlerse size var bu iin sonra sefsi,

Aldanmayn, aldanmayn Allah' seversiz!ranl kimi yatmayn Allah' seversiz!

Evvelce verirler size hrriyyet-i efkr,Ye'n danb fikrinizi eyleyin izhr;Veqt ki, dandz, vzer oldu xeberdr,Mtleq grecekler ki, cibidna zerer var,Her fenn ile olsa qovacaqlar sizi nr,

nki bu yncaqda olur haqqmz inkr,Yax budur, toplanmayn Allah' seversiz!ranl kimi yatmayn, Allah' seversiz!

Girem ki, teerrzler edib de vzerya,Bir nv ile z fikrinizi soxduz araya,T atd xeber bir sra mfsd ulemya,Mirze Eli Ekber'ler* elin ad duaya,Tekfir oxu, lenet topu deydi refya,Varm ele birexs ki, ede ehrr buiqya?

Bu emri ebes sanmayn, Allh seversiz!ranl kimi yatmayn Allh seversiz!

Ey sevgili milletvekilleri Osmanl (lkesinde) ana-yasa yrrlkte olacak diye sevinmeyin. Anayasademe, anayasa ranllarn matem sebebi ve ba-larnn belasdr. O oullar lm annelerin ma-temidir, yasdr. Size bu iin sorna safas vardr der-lerse aldanmayn, Allah akna, ranl(lar) gibiyatmayn Allah akna.

Size nce fikrinizi aka syleyin diye dncehrriyeti verirler, ne zaman ki konuursunuz, ve-zirler (bakanlar) haber alr, o zaman mutlaka an-layacaklar ki, (sizin konumanzn) onlarn -karlarna zarar var, aresi yok, ne ekilde olursaolsun sizi kovalayacaklar (milletvekillerini mec-listen atacaklar). nk bu toplantda (celsede) hak-knz inkr edilecek. En iyisi (hi) toplanmayn Allahakna, ranllar gibi yatp uyumayn Allah akna.

Diyelim ki vezirlere (bakanlara) saldrp, kendi d-ncelerinizi herhangi birekilde (devlet ilerinde)araya soktunuz. Ve bir sra fesat dkn limlerebu haber ulat, Mirza Ali Ekber* gibileri dua iinellerini at, kfirlik sulamalarnn oku, lanet topuariflere dedi, (o zaman) hr dnceleri ko-ruyacak birahs var m? Bu hususu gereksiz (ma-nasz, bo birey) olarak dnmeyin Allah akna,ranllar gibi yatp uyumayn Allah akna.

* Mirza Ali Ekber: ran'da merutiyet yllarnda etkili olmu Erdebilli, geri kafal bir din adam.


16/41

Ya lel'eceb, Osmanllar, aya ne qanrsz?Qnn-i ess verilib ya inanrsz?Mir Him Fezlullh'mz* yox mu sanrsz?

Eksik deyil onlar, veli sizler ne tanrsz?Bir gn tanyb onlar lbd usanrsz.Ancak usanrszsa da, qane boyanrsz.

Qanszlar gic sanmayn, Allah' seversiz!ranl kimi yanmaym, Allah' seversiz!

Bir vaxtda bizler de olub xrrem xendan,Sandq ki, veribler bize hrriyyet-i vicdan,kr etdik, adamcllar olub dxil-i insan,Ovldmz saxlamadq xanede pnhn,Hac Mirze Hesen* qrx lotuya verdi bir olan,Bu mollanmlar deseler: bizde var iman.

Yox, yox, ona tovlanmaym, Allah' seversiz!ranl kimi yanmayn Allah' seversiz!

1908

Ne tuhaf (ey) Osmanllar, yahu siz ne an-lyorsunuz? Anayasa (haklar) size verilmi mi?Buna inanyor musunuz? Bir Him ve Fazlullah

gibireniz yok mu sanyorsunuz? Onlar sizde deeksik deil, amma siz nereden bilirsiniz? Bir gnonlar ister istemez tanyp, onlardan usanrsnz.Usanrsnz usanmasna ama kana da boyanrsnz.Bu kanszlar (insanlk nedir bilmeyenleri) aptalsanmayn. Allah akna, ranllar gibi yatp uyu-mayn Allah akna.

Bir vakitler bizler de sevinli olup sandk ki bizevicdan hrriyeti vermiler, adam etiyiyenler (bun-dan vazgeip) insan iine karyorlar diye k-rettik, ocuklarmz evimizde gizlemedik. (Amasonra) Hac Mirza Hasan krk ahlksz (lut) ada-mna bir olan verdi. Kendilerini molla gibi gs-terenler (sahtekr din adamlar) bizde iman var de-seler asla, asla onlara aldanmayn Allah akna,ranllar gibi yatp uyumayn Allah akma.

STQALIMIZ LALAIDIR

nanmam, syleme artq ki, feyzbd olur lem,Yaar imkn-i rehmet b-i edl dd olur lem,Doar xurd-i hrriyyet, btn zd olur lem,

Xeyl-i xme dme, bilme bir gn d olur lem.Bu iken ve'zimiz, ox ekmeden berbd olur lem.

Ne istersin, canm, el ek, yeter feryd-i hrriyyet.Ne yapsn khnelerle dilber-i nvzd-i hrriyyet?Btn ixvnm iken sengdil, celld-i hrriyyet?

Xeyl-i xme dme, bilme bir gn d olur lem.Bu iken ve'zimiz, ox ekmeden berbd olur lem

"Oxur, tehsil ile ehrz-i hrriyyet qlr insan..."Bu sz pek dorudur, amma han mekteb, han irfan?Qalrken lkemiz mektebsizin, vldmz ndn,

Xeyl-i xme dme, bilme bir gn d olur lem.Bu iken ve'zimiz, ox ekmeden berbd olur lem

Tecell etdiyin grdk o mehbb-i dilrmn,Feqet al qana qerq olduun da grdkslmm,Bandan xmadqca Rey** havash-i gmnmn,

Xeyl-i xme dme, bilme bir gn d olur lem.Bu iken ve'zimiz, ox ekmeden berbd olur lem.

Alemin bereket ve bolluk lkesi olacan, rahmetimknnn yap lemin adalet ve doruluk ba ola-can, hrriyet gneinin doup btn lemin esa-retten kurtulacan syleme artk inanmam. Aleminbir gn mutlu olabilecei gibi bir ham hayalekendini kaptrma. inde bulunduumuz durumbyle olduktan sonra, ok gemez berbd olurlem.

Ne istersin canm, vazge, hrriyet diye feryat etmekyetiir (artk). Yeni domu hrriyet dilberi khne(fikirlilerle) ne yapsn? Onun btn kardeleri takalpli ve hrriyet cellad iken (ne yapabilir?) Aleminbir gn mutlu olabilecei gibi bir ham hayalekendini kaptrma. inde bulunduumuz durumbyle olduktan sonra, ok gemez berbd olurlem.

"nsan okur, tahsil ile hrriyete kavuur..." Bu szpek doru, ama hani okul, hani irfan (medeniyet)?lkemiz okulsuz, ocuklarmz cahil bir halde iken.

Alemin bir gn mutlu olabilecei gibi bir ham ha-yale kendini kaptrma. inde bulunduumuzdurum byle olduktan sonra, ok gemez berbdolur lem.

O gnl avlayan sevgilinin (hrriyet gzelinin) or-taya ktn grdk, ama slamn al kana bu-landm da grdk. Ad batasca ahn aklndaneski ran ahlar gibi olma hevesi kmadka.Alemin bir gn mutlu olabilecei gibi bir ham ha-yale kendini kaptrma. inde bulunduumuzdurum byle olduktan sonra, ok gemez berbdolur lem.

* Hac Mirza Hasan, Mir Haim,eyh Fazlullah: ran merutiyet hareketleri srasnda (1906-1911) kt rol oynam insanlar dinadamlar.

* Rey: Tahran'n yaknlarnda, eski ran ahlarnn baehri


17/41

Eer sen grmedinse zvgn glzr-i ekvnm, Eer dnyann gl bahesinin zevkini tatmadnsaYaxn et, men de grmem bir sefsin ol glstnn. hi phen olmasn ben de onun bir safasnSen menden sonra ya deyilirmi hli dvrmn? srmem. Sen ve benden sonra acaba dnyann hli

Xeyl-i xme dme, bilme bir gn d olur lem. deiir mi? Alemin bir gn mutlu olabilecei gibiBu iken ve'zimiz, ox ekmeden berbd olur lem bir ham hayale kendini kaptrma. inde bulunduumuz durum byle olduktan sonra, ok ge-

1908 mez berbad olur lem.

ARZU(s. 266)

Ne ders olayd, ne mekteb, ne elm sen'et olayd.Ne derse, elme, mektebe, filne hacet olayd.

Ne sendeli, ne karanda, ne lvh miz, ne tebir,Ne deftere, qeleme, kaiza bu rebet olayd.

Ne medrese, ne mellim, ne bu sl-i cedide,Ve ne uaqlarmzda bu qbiliyyet olayd.

Ne ehlimizde ayqlq elmeti grneydi,Ne bir pare oxumularda bu zekvet olayd.

Ne hiss olayd cavanlarda emr-i millete qar,Ne bu cavanlar olayd ve ne bu millet olayd.

Deydi da o gne kim, qezet-mezet sz xd,Qezet iin xaran nbekra le'net olayd.

Ne erq olayd, ne Eqs-yi erq, hem de Japonya,Ne onlarn hneri xalqa ders-i ibret olayd.

Ne ders, ne mektep ne ilm, ne sanat olayd. Nederse, ne ilme, ne mektebe ne de falana filana ih-tiya olayd.

Ne sandalya, ne kalem, ne yaz tahtas ne masa netebeir, ne de deftere, kaleme, kada bu rabetolayd.

Ne medrese (okul), ne hoca, ne bu yeni usul (-retim), ne de ocuklarmzda bu kabiliyet olayd.

Ne insanlarmzda uyanklk olayd, ne de bir ksmokumularda bu zeka olayd.

Ne genlerde millet iine kar bu duygular olayd,ne de bu millet ve genlik olayd!

Gazete mazete sznn ortaya kt gn hi ol-mayayd, gazete iini karan isize (haylaza) lanetolayd.

Ne Dou, ne Uzak Dou ne Japonya ne de onlarnhneri halka ibret ders olayd.

Ne Trkiye'de bu qnn-i ess ner olunayd,Ne bedeb yeni Trklerde bunca cret olayd.

O khnelerden eceb kim, utanmayb da deyirler:Gerek bu esre gre byle, byle det olayd.

Bu b-urlarm alna, kemlma bax bir.Qadam kemlnza. Bar sizde qeyret olayd...

Ne Trkiye'de bu anayasa (II. Merutiyet) ilan olu-nayd ne edepsiz Yeni Trklerde (Jn Trklerde)bunca cret olayd.

Tuhaf ey ki, o eski kafallardan utanmayp di-yorlar ki, bu asra gre byle, byle detolmalyd...

Bu uursuzlarn, aklna, olgunluuna bir bakn. Ol-gunluunuz Allah belasn versin, bari sizde ter-biye olayd.

ATLA YIR XANBACIQEMDEN REYM(s. 172-174)

atlayr xanbac qemden reyim,Qovuub lap amdan kreyim.

Nola bir evde qoyaydz qaraba,Vermeyeydiz meni bu eblehe k.

Men ki, damdan, bacadan baxmazidim, Su kimi her terefe axmaz idim.

Herze-herze danb-glmez idim,Er ne ey olduunu bilmez idim.

Han bacm (ablacm) gamdan yreim patlyor.Hrsmdan kahroluyorum.

(Beni) bir evde hizmeti koysaydnz (da) buaptala vermeseydiniz, keke!

Ben damdan, bacadan bakmaz, su gibi her tarafaakmaz idim.

Bo bo konuup glmez, koca nedir bilmezdim.


18/41

Oturub ac komasnda atamn,Bi-dn hzr ederdim anamn.

Bitleyerdim nenemin ba-yaxasm,Yamayardm babamn ul-uxasm.

Tez durub sbh saardm ineyi,Xansenem'den dilemezdim kmeyi.

Atam ellaf, babam dlger idi,Qardam culfa, emim karger idi.

Xanbibim falc, nenem ba toxuyan,Bizde ha yox idi bir oxuyan.

Evimizde var idi her ne desen,Qatq, ayran ile qaymaq, ne yesen.

Ne bilirdik ne zehrimard kitab?Biz olan evde haan vard kitab?

Bsbtn gl kimi insanlardq,Ne mellim ve ne ders anlardq.

Defterin andra qalm szn,Eidib grmemi idik zn.

Byle bir terbiyeli evde mdm,Beslediz men kimi bir serv-i xurm!

Vay o gnden ki, meni ad elediz,Ele bildiz de ki, dild elediz.

Men de sandm ki, dnb bextevere,Gedirem bir gzel insana ere.

Ne bilim byle de insan varm.ekl-i insanda da heyvan varm!

Er oxurmu da, yazarm da, atam.Er deyil, mhlik azarm da atam.

Er deyil, ir imi xnexerb,Fikri yazmaq, oxumaq, li kitab.

Saldz xrda yaman hl meni,Ere verdiz de bu qeffle meni.

Gh yazr, gh oxuyur, gh danr,Gnde bir herze kitabnan tanr.

Gh gedir fikre, bereldir gzn,Mehv olur, yle ki, bilmir zn.

Sbh olunca geceler dara kimi,Yatmayr, qr-qr edir qara kimi.

Babamn evinde a oturup, anamn yemeini ha-zrlardm.

Ninemin bandaki bitleri temizler, babamn ul u-hasn yamardm.

Sabah erkenden kalkar inei saar, Hansenem'den(zel isim) yardm istemezdim.

Babam hayvan yemi, zahire satcs dedem dlger,kardeim dokuyucu, amcam ii idi.

Halam falc, ninem kuak dokuyucusu idi. H,bizde okuyan biri yok idi.

(Buna ramen) yourt, ayran, kaymak ne yemek is-tersen hepsi bizim evimizde vard.

Kitabn nasl bir zkkm olduunu bilmezdik. Bizimolduumuz evde ne zaman kitap vard?

Tamamen gl gibi insanlardk, ne hoca ne ders an-lardk. (Hocann da dersin de ne olduunu bilmezdik.)

Kahrolasca defter szn iitip, yzn gr-memitik.

Bylesine terbiyeli bir evde benim gibi bir serviboylu gzel beslediniz!

Kahrolsun beni nianladnz o gn, sandnz kibeni mutlu ettiniz.

Ben de gzel bir insana kocaya gidip mutlu ola-cam sandm.

Ne bileyim byle de insan varm! nsan g-rnmnde de hayvan varm?

Koca okurmu da yazarm da babacm! Kocadeil (sanki), ldrc bir hastalkm bu, ba-bacm.

Koca deil, air imi evi yklasca. Akl fikri yaz-mak, okumak, btn ii kitap.

Beni bu hilekra, kocaya vererek, sonunda yamangne koydunuz.

Bazen yazar, bazen okur, bazen konuur, her gtnbir manasz kitap ile tanr.

Bazen dnceye dalar, diker gzn, ode de-recede mahvolur ki kendinden geer.

Pazar yeri bekisi gibi, sabaha kadar yatmyor,karga gibi gr-gr ediyor (kitap okuyor).

Gh da bir yatsa da vaxtnda eer,ekmeyir yuxlad bir o qeder.

Arada bir vaktinde yatp uyua da, uyumas fazlauzun srmyor.


19/41

Qefleten bir de grrsen ki, durur,Yandrb lampan plaq oturur.

Balayr yatdi yerde tezeden,Oquyub yazmaa bir de tezeden.

Bele od olmaz atam, byle alo[v]!Od deyil, yang deyil, lovdur, lo[v]!

Ghgrrsen ki, miz ste yralr,Baxram halnaqelbim sixlr.Bir karanda, bir-iki pare kaz,O qeder ekmir - olur qre kaz.

Xeyrini, errini qanmr bu kii.Yorulub birce usanmr bu kii.

Bizim evde baxasan her terefe-Taxaya, boxaya, y kim irefe-

Greceksen btn ikbda kazKasada, nimcede, boqabda kz.

Ylb da kimi her yanda kitabEvde, dehlizde, her yanda kitab

Deyirem, ay kii, bir gel zne,

Bu ne idir, a kl olsun gzne.Bu emel etdi seni xanexerb,Pullarn dnd btn oldu kitab.

Oxuduqca gznn gresini,Apanr, tap bann resini.

Pul gedir, tb-i tevnm da gedir,stelik bir quru cnm da gedir.

Kesb krndan elin xd, utan.Er olan yerde grm yox olasan!

Bir de bak

yorsun aniden kalk

p lambay

yak

yor,plak oturuyor.

Yatt yerde yeniden okuyup yazmaya balyor.

Byle yakc dert olmaz babam, byle alev, atedeil, yangn deil, lavdr lav.

Bazen masa stne ylp kalyor, hline ba-kyorum, yreim sklyor.

Bir kurun kalem, bir iki yaprak kat, ok ge-meden kat kapkara oluyor.

iyiliini, ktln anlamyor, yorulup usan-myor da.

Bizim evde her nereye baksan, duvardaki oyua,bohaya veya rafa.

Greceksin btn dolapta kat, kasada, tencerede,tabakta hep kat.

Da gibi her tarafta kitap ylm; evde, koridorda,her yerde kitap.

Ey adam, bir kendine gel, bu nasl itir, kr olsun

gzlerin diyorum.Bu arzun senin evini ykt, paralarn dnp hepkitap oldu.

Kitap okuduka gznn gidiyor, bannaresine bak.

(Okuduka) paran zayi oluyor, gcn kuvvetinelden gidiyor, hatta bu kuru cannda gidiyor.almadan, kazanmadan el ektin artk utan.Kocaln yapmyorsun, seni yok olasn!

1909 YAAMAG STERSEK SIRF AVAM OLMALIYIZ(s. 191-192)

Yaamaq ister isek srf avam olmalyz. Yaamak ister isek zr cahil olmalyz, insanlktanAtib insanl bilcmle hevm olmalyz. vazgeip hep bcek olmalyz.

Yaamaq ister isek dehrde emniyyet ile!Elme, fenne, debya baxalm nifret ile.Uyalm fitnelere eldeki vehiyyet ile,Yatalm bester-i qefletde uzun mddet ile.

Pxtelikden ne yeter, biz hele xm olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Bala ba qoyalm, yorgan berdu edelim!

Penbe-yi qefleti yox, zeybei derq edelim,Xb-i vham grb, seyl kimi c edelim,Qeyret himmet-i Islm feram edehm,

Duta mye-yi qem, dmene km olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Dnyada emniyet ile yaamak ister isek, ilme,fenne, yazarlara nefretle bakalm. imdiki vah-iliimiz ile fitnelere uyalm gaflet deinde uzunzaman yatalm. Olgunluk deinde uzun zamanyatalm. Olgunluktan ne kar, biz hele ham ol-malyz. Yaamak ister isek zr cahil olmalyz.

Yorganmz omuza ekip ty yasta ba koyalm,

gafletin pamuunu deil, c

vay

kula

m

za t

-kayalm. Kuruntularmzn ryasn grp sel gibicoalm. slamn himmet ve gayretini unutalm.Dosta gam sermayesi, dmana sevin vesilesi ol-malyz. Yaamak ister isek zr cahil olmalyz

_


20/41

Fikr tedris eden exs kenar etmeliyiz,Her nasl olsa bu b-dinleri zr etmeliyiz,lkeden bunlar mecbur-i f err etmeliyiz,Tez zamanda veteni, milleti xr etmeliyiz;

Bylece nail meqsed meram olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Baqalar ox da edir balonlarla seyr-i hava,Biz bu seyri edirik xbde her sbh mesa,Qvl-i axundu unutdun mu ki, ve'z etdi sana:Dehr fnidir, ezizim, ona uyma ebed.

Terk-i dny ile firdovs xrm olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Ne bilirsen hele sen sehne-yi r"yade ne var?Ehl-i zahir ne qanr lem-i me'varde ne var?Her ne var-xbde var, yoxsa bu dnyade ne var?Yax yat, qol-qanad a, u, gr o me'vade ne var?

Hezz-i r'y ile meul-i menm olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Yat, dola cennet-i e'ladeki rizvanlar ile,Qol-boyun ol, mezele hriy qlmanlar ile,Ye, i! Artq kefe bax cmle Mselmanlar ile,Qoy bu dnyn bu kfirlere eytanlar ile.

Biz meleklerle uub li meqm olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Qoy olar kef-i bedye elesin sen'et ile,Paraxod, y vaqon icd elesin zehmet ile,Biz verib pul minerik, yol gederik rhet ile,Ne mnsib ki, reqbet edek her millet ile?

Bize aalq eden ehle qulm olmalyz!Yaamaq ister isek srf avam olmalyz!

Bilgi reten kimseleri bir kenara atmalyz. Herne ekilde olursa olsun bu dinsizleri bezdirmeliyiz,bunlar lkeden karmaya mecbur etmeliyiz. Ksazamanda vatan, milleti mahvetmeliyiz, yaamakister isek zr chil olmalyz.

Bakalar balonlarla gkte dolayor ise, biz o se-yahati, her sabah akam uykumuzda (ryada) ya-pyoruz. Ahund'un va'zda sylediklerini unuttunmu? "Dnya fnidir, ona asla uyma azizim. Dn-yay terk ederek, cennette yrmeliyiz! Yaamakister isek zr cahil olmalyz.

Rya sahnesinde ne olduunu sen ne biliyorsun?D grne deer verenler, ma'na leminde neolduunu ne anlarlar? Her ne var ise uykudadr, budnyada ne var? Gzelce yat kol kanadn a, ubak o yerde ne var? Ryada zevk alarak uyumakla

megul olmal

y

z. Yaamak ister isek z

r cahil ol-malyz.

Yat, dola cennet-i ala'daki melekler ile hurilerle,glmanlarla sarma dola ol, zevk al, ye, i! Faz-lasyla keyfine bak btn mslmanlar ile, bu dn-yay kfirlerle, eytanlara brak! Biz meleklerleuup yce makam sahibi olmalyz! Yaamak isterisek zr cahil olmalyz.

Brak onlar sanatla, gzel eyler kefetsinler, zah-met ekip, tren, gemi icad etsinler, biz para veriprahata seyahat ederiz. Her milletle rekabet et-memiz uygun deildir, yle deil mi? Bize arlk

eden kimselere kul olmal

y

z! Yaamak ister isekzr cahil olmalyz.

1909

demi dem eyleyen paradr,Parasz demin z qaradr!

Qoy ne eslin, necbetin olsun,Ne necbne haletin olsun,Ba-ayaq eyb iinde olsan da,Tek bu lemde dvletin olsun.

demi dem eyleyen paradr!

Parasz demin z qaradr!Olmasn fehmin, aln, idrkin,Yar ne qem, t ki, vardr emlkin,te-i xanesz-i millet ikenHer kesin secdeghidir xkm.

demi dem eyleyen paradr!Parasz demin z qaradr!

Olmayr olmasn da insafn,Tut qann e ire esnafn,T ki, var elde be buuq quruun-M'tebersen gznde esnafn.

demi dem eyleyen paradr!

Parasz demin z qaradr!1910

ADEM ADEM EYLEYEN(s. 193)

nsan insan eden paradr, parasz adamn yzkaradr

Brak ne temiz bir soyun ne asaletin olsun, ne desoyluca bir davrann olsun, batan ayaa kadarkusurlar, ayp iler iinde olsan da (nemli deil)yeter ki, bu lemde zenginliin olsun.insan insan eden paradr, parasz adamn yz ka-

rad

r.Maln mlkn olduka, zekan, akln, anlayn ol-mazsa olmasn, dert deil! Topran (ayak bastnyer) milletin evini yakan ate olmasna ramenyine de onlarn secde ettii yerdir.nsan insan eden paradr, parasz adamn yz ka-radr.

nsafn olmaz ise varsn olmasn, esnafn (istersen)kanm em. (Yine de) elde be kuruun olduka,esnafn gznde itibar sahibisin! (nk)nsan insan eden paradr, parasz adamn yzkaradr.


21/41

KM NE DEYER BZDE OLAN jEYRETE?(s. 202-203)

Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Qeyretimiz bellidir her millete...

Biz qoca Qafqazl igid erlerik,Cmle hnermendlerik, nerlerik, grecek yerde sz ezberlerik,

iqik ancaq quru bo sohbete?!Kim ne deyer bizde olan qeyrete?!

rmanrq kemeye ay gelmemi,Balayrq qzmaa yay gelmemi,Sz veririk indi bir ay gelmemi,

Asta qab drtlrk xelvete.Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Cmle cahan yatsa da biz yatmarq,Qeyret-i milliyyemizi atmarq.Ehlimizi baqalara satmarq.

Bir qurua, bir pula, ya bir eteKim ne deyer bizde olan qeyrete.

Bizde grnmez ne fesd nifq,lemede birebirimizden qoaq,Bax, budur, slm getirdik qabaq,

Bylece xidmet olunur millete,Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Bir ie min hmmetimiz var bizim.

Bax, nece cemiyyetimiz var bizim.Bunda gzel niyyetimiz var bizim.Ay berekallah bu gzel niyyete.Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Hans mektib ki, onu amadq?Hans senye ki, para samadq?Verdiyimiz szden uzaq kamadq,

lerimiz mindi btn surete.Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Bax, nece dr'l-eceze, dr-i elm.Bir nece mekteb, nece sr-i elm.Bizlerik, elbette, xirdr-i elm.

atmKj ondand bele hrmete.Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Bizde ne fehle taplar, ne ged.Bizde ne s ve ne bir bnev.Bextever vldmza merheb.

Ba aparb her biri bir senete.Kim ne deyer bizde olan qeyrete?

Etmiik if atalq mehrini,ekmiik vldmzn fikrini,mrmz olsa grerik behrini,Onda ki, onlar uyacaq sirqete,

Hebsde megul olacaq irete,Fexr ederik biz de btn millete.

Bizde olan gayrete kim ne der?! Gayretimiz (na-

musumuz) her millete bellidir...

Biz koca Kafkasl, hereyi yapabilecek gte hnerli, yiit erleriz. yapacak yerde, sz ezberleriz.Sadece kuru, bo sohbete az. Bizde olan gayretekim ne der?!

Dereyi grmeden paay svarz. Yaz gelmedensnmaya balarz. Bir ay ncesinden sz veririzama vakti gelince. aktrmadan svp gizli biryere sokuluruz. Bizde olan gayrete (namusa) kimne der?

Btn cihan yatsa da biz yatmayz. Mill gay-retimizi asla brakmayz. Halkmz, bir kurua, birparaya ya da bir eyrek kurua bakalarna sat-mayz. Bizde olan gayrete (namusa) kim ne der.

Ne fesad, ne nifak bizde grnmez. Hepimiz bir-birimizden alkanz. te, slam ne kardk.Bylece millete hizmet ediyoruz. Bizde olangayrete (namusa) kim ne der?

Bizim (yaplan) bir ie bin himmetimiz var. Bak, nekadar halkmz, ne gzel topluluumuz var! (Mil-leti topluluklara paralamada) gzel niyetimiz varbizim! Aferin! bu gzel niyete! Bizde olan gayrete(namusa) kim ne der?

Hangi mektep ki amadk, hangi sanayi ki para sa-madk. Hangi sz var ki nce vaat ettik, sonra ka-madk?! Bizde olan gayrete (namusa) kim ne der?

Bak, ne kadar yoksullar evi, ilim evi, birka mek-tep, nice ilim eserleri. (Bunlar iin) hepimiz elbetteilim mterisiyiz. Bunun iin de byle hrmet ka-zanmz. Bizde olan gayrete (namusa) kim ne der?

Bizde ne ii ne fakir, ne dilenci ne de zavall birkimse bulunur. Her biri bir sanatla uraan talihli,mutlu evladlarmza merhaba! Bizde olan gayrete(namusa) kim ne der?

Babalk vazifemizi yapmz, evladmza fikir ver-miiz, eer mrmz olursa, karln grrz,(kettii, hapiste iretle megul olduu gnleri gr-dmzde, millet karsnda iftihar ederiz.


22/41

Kim ne deyer bizde olan qeyreteAy berekallah bu gzel niyyete!

1910

Kim ne der bizdeki gayrete (namusa)?!Aferin (bravo)! bu gzel niyete!

REF MARI(s. 205-206)

nteligentik, gezerik nz ile,mr ederik ne'e-yi demsz ile,Heftede bir dilber-i tennz ile

Hemdem olub ileri sahmanlarq!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Xolamrq bir para nadanlar,ve-yi nisvn-i Mselmanlar,Neyleyirik Fatma v Kezbanlar?

Annalar

, Sonyalar

yanlar

q!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Bir para b eql feraset bize,Eyleyir isnd-i qebhet bize.steyir etsin de neshet bize,

Biz bunu qanmr ki, biz irfanlarq!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Kimseye yox dexli ki, biz ireti.Xolayrq, bolayrq klfeti,Ge-yi qestinde olan lezzeti

Xane-yi viranda hacaq anlarq?Ay berekallah, ne gzel canlarq!

nteligentik, bu ki, bhtn deyil,Trki dammaq bize ayan deyil,Trk dili qbil-i irfan deyil,

Biz buna qil olan insanlarq!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Trk qezeti verse de eqle ziya,Men onu almam elime mutleg.nki Mselmanca* konumaq bana.

Eybdir! z eybimizi anlarq!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Yox iimiz mecme-i slm ile,Pxte nasl sohbet eder xm ile?nki klublarda serencm ile,

Her gece bir metlebi nvanlarq!Ay berekallah, ne gzel canlarq!

Aydnlarz, nz ile gezer, her hafta nazl bir dilberledost olup neeli, zevkli bir mr geiririz. Can-cier olur, ileri dzenleriz. Helal olsun (aferin)!Ne gzel insanlarz!

Bir ksm cahilleri, Mslman kadnlarn hl ve ha-reketlerini sevmeyiz. Fatmalar, Kezbanlar ne ya-pacaz?

Annalar

, Sonyalar

yan

m

za al

r

z!Bravo bize, ne gzel insanlarz!

Bir ksm aklsz ve anlaysz adamlar bize kabahatisnad ediyor. Bize nasihat etmek de istiyorlar. Bizirfan sahipleriyle, bunu anlamyoruz. Bravobize, ne gzel insanlarz!

Biz oluk-ocuu bir kenara brakp, zevk sefa ilevakit geiririz. Bu kimseyi ilgilendirmez. Otelkelerindeki lezzeti viran olas evlerimizde nezaman anlarz? Bravo bize ne gzel insanlarz.

Aydnz, bu yalan deil, Trke konumak bize ya-kmaz. Trk dili irfan dili deil. Biz bunu anlayaninsanlarz. Hell olsun bize, ne gzel insanlarz!

Trk gazetesi akla k tutsa da Mslmanca ko-numak ayp olduu iin onu elime asla almam.Biz kendi aybmz biliriz, Hell olsun bize negzel insanlarz.

slm cemiyeti ile iimiz yok. Olgun (insan) haminsan ile nasl konuur?

nk biz her gece bir elence yerinde bir mak-sadmz gerekletiririz. Hell olsun bize ne gzelinsanlarz.

1910

BR BLK BOBOGAZIG, HEYVERELK ADETMZ(s. 221-222)

Bir blk boboazq, heyverelik detimiz,Doludur le'net ile, qeybet ile sohbetimiz,Oxumaqdan paymz yox, yazdan qismetimiz,Bu evmlqla bele her sz tefsir ederik.Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik.

Bir blk boboazz, detimiz serseriliktir. Soh-betimiz lanetle dedikodu ile doludur. Ne oku-madan ne yazmadan haberimiz olmad halde bucahilliimizle her sz tefsir eder, frsat buldukamslmanlarla kfr ile itham ederiz.

* Mselmanca: Azerbaycan'da Azerbaycan Trkesini ifade etmek iin kullanlr.


23/41

Her sze ulgaarq, her bir ii qurdalarq,Harda bir nur grrsek ona qar olarq,Bezine di qcadb, bezine quyruq bularq.

Bize her kes rek atsa onu teqdr ederik!

Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik!Deyilik ni bu ide aarbdr yalmz,Bilirik din-i Mselman bu gn z malmz,zrxq deyilik, bir seledir* saqqalmz,

Terpedib xeyre onu, let-i tezvir ederik!Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik!

Gederik mescide her gn, qlarq onda namaz,Xke m'minlik edib, balayarq rz niyaz,Mescid olsun, -alarq satsa cocuqlar bize nz,

Bu uaqbazl biz zhd ile testr ederik!Mmkn olduqca Mselmanlar tekf ederik!

Danb syleerik her nece nvn olsun.ftira, lehv, ebes, herze v hedyn olsun,Her kese balayrq her cre bhtn olsun,Qoy bizim din evimiz olsa da vrn, olsun,

Gc verib zikre, canan qesrini te'mir ederik!Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik!

M'minik, keflenerik riz-yi cennet ile,Oxumular adm yd ederik le'net ile,Dmenik elm ile, insaf ile, hrriyyet ile,

Biz bu efsneleri cehl ile tefsir ederik!Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik!

lkeni seyr ederek her cre insan grrk,Ancaq z nefsimizi pk Mselman grrk,Bu xeyl ile yatb huri qlman grrk,

Xb-i sdiq deye bu haleti tebr ederik!Mmkn olduqca Mselmanlar tekfir ederik!

Her sze karr, her ie burnumuzu sokarz. Ne-rede birk grsek ona kar oluruz. Kimine di-imizi gsterip kimine kuyruk sallarz. nmzeekmek atan takdir eder, frsat bulduka

mslmanlar kfr ile itham ederiz!Bu ite samz aartmz, acemi deiliz. Bu gnMslman dinini kendi malmz olduunu biliriz.Sakalmz kesilmi deil, bir seledir.

Her gn camiye gidip orada namaz klarz, te-mennasz mminlik edip, yalvarp yakarmaya ba-larz. ocuklar bize -cami de bile olsa- nazlansa(cilve etse) onlara lakayt kalamayz. Bu olancl,biz dindarlkla perdeleriz. Frsat bulduka ms-lmanlar kfirlikle sularz.

Nasl konu olursa olsun konuup syleiriz, ister if-tira, ister sama sapan birey, abes bir mesele, is-terse boboazlk olsun. Herkese bir yolunu bulupiftira atarz. Varsn bizim din evimiz (kalbimiz) ....viran olursa olsun! Daha fazla zirk edip, cennetkkn tamir ederiz! Frsat bulduka ms-lmanlar kfirlikle sularz.

Mminiz, cennet arzusu ile keyfleniriz, oku-mularn adn lanetle hatrlarz, ilimle, insafla, hr-riyetle dmanz, biz bu efsaneleri (bo szleri) ca-hillikle irenilecek bir hle sokarz. Frsat buldukamslmanlar kfirlikle sularz.

lkeyi dolaarak her eit insan grrz, amaancak kendimizi saf mslman olarak grrz, buhayalle yatp huri ve glman grrz. Bu hli ger-ek rya olarak yorumlarz. Frsat bulduka ms-lmanlar kfirlikle sularz.

1910BELYi FEQRE DDN, RAZI OL, BARE, SEBR EYLE

(s. 227-228)

Bel-yi feqre ddn, raz ol,bre, sebr eyle.zn oldise ger klfet yannda qre, sebr eyle.

Esr-i qeyd-i feqr oldun, yazq, teslm-i hirman ol.alma, bir ie getme, feqet me'ys nln ol.Qezye re yox, giryn ol, ryan ol, perian ol.Sebr ol, kir ol, ye"ni Mselman ol, Mselman ol.

atar z rz-i meqsmun, dolan vre, sebr eyle.Bel-yi feqre ddn, raz ol,bre, sebr eyle.

Men t ki, teng oldu, ens ol derd mhnetle,Bo ol, sst ol, midin qe't ql, yr ol etaletle,Bunu teqdre nisbet ver, yaa dim rezaletle.Hevde seyr eden insane baxma cem-i qeyretle.

* ele: Srtta tanabilecek odun veya al rp.

(Ey) zavall yoksulluk belasna yakan kaptrdn,raz ol (hline), sabr et! Ailene kar yzn karaoldu ise (sen yine de) sabret!

Fakirlik zincirinin esiri oldun, (ey) zavall na-sipsizliini kabul et! alma, bir i yapma, ancakzli ve ala! Aln yazsna are yok, ala, a-plakkalperian ol! Sabrl ol, hline kr et, yani ms-lman ol! Babo gez dola, sabr et, ksmetindeolan rzkn gelir sana ular! (Ey) zavall yoksullukbelasna yakan kaptrdn, (hline) raz ol, sabr et.

Madem ki gelirin az (kt) oldu, derde ve mihneteyolda ol! Bo (isiz) ol, sesini kartma, midini kes,isizlikle (tembellikle) dost ol! Bunu (bu hli) takdirolarak kabul et, daima rezillik iinde yaa! Gayretgzyle, havada seyahat eden insana bakma!


24/41

Burax kesbi, unut se'yi yapma kare, sebr eyle,Bel-yi feqre ddn,rz ol, bre, sebr eyle.

Yeterken zlimin zulm sene, dvr-i qezdan bil.atarken mirin zecri, onu seyr-i semdan bil.zn z eczine bis olurken, msevdan bil.Bu me'umiyyeti bigneden gr, indan bil.

Ezil, pmal ol, axtarma buna bir re, sebr eyle.Bel-yi feqre ddn, raz ol, bre, sebr eyle.

Eer ox tengdl olsan, bu iden ql fen ala.Girime baqa bir tedbre, ancaq her zaman ala.

Qapansm gzlerin, fikrin, dnme, grme, yan, ala.Btn dnydan el ek, kr ala, nihn ala.Tpr nmsa, baxma nenge, gelme re, sebr eyle.Bel-yi feqre ddn, raz ol, bre sebr eyle.

Feqet bir i de grmek ister isen, gr Mselmantek.Tehemml eyle cvr-i mlkedra, ile heyvantek.al, ek, bi, aparsm bey, evin qalsn deyirmantek.Aylma, haqqn qanma, xeberdar olma insantek.

Darlma, incime, tb eyle her azre sebr eyle.Bel-yi feqre ddn, raz ol,bre, sebr eyle.

Ve ger az-ox var ise qeyretin, kfirlere baxma.Bir sn kesbe megul olmaq ile dinden xma.Uaqlarm rek xsm deye, ha din evin yxma.Babaln boynuma, get fe'lelik et, qelbini sxma.

Sene i sahibi pul vermese, yan nre, sebr eyle.Bel-yi feqre ddn, raz ol, bre, sebr eyle.

Veyxud ger eser varsa cannda zr qvvetden,Qolun gl, zn qansz, dilin xlise rehmetden.Qutar bir def" elik elemden, br-i mhnetden,Quduzluq ite bir pe, gzel her drl senetden.

Bas al, kes al, vur al, yx al, qoul fccre, fexr eyle.Meqm-i hrmete atdm, dahi hemvre fexr eyle.

Yana erre, fexr eyleBula her kare, fexr eyle.Tutulma nenge, namusaUtanma re, fexr eyle.1910

Bayram olcaq, vketliler, anllar,Dvletliler, pullular, milyanllar,Tirboyunlar, iqarnlar, canllar.Qurban kesir Xellullah eqine,Fair-fur gezir Allah eqine.

Brak kazanmay, gayret gstermeyi, bir iin ucundan tutma, sabr et! (Ey) zavall yoksulluk belasnayakan kaptrdn, (hline) raz ol, sabr et.

Zalimin zulm sana gelip yetiirken, (sen bunu)kader olarak kabul et. Amirinin (i buyurannn)zorbalyla karlatn hlde sen bunu felektenbil. Kendin kendi aczine sebep olurken, bunuAllah'tan baka hereyden bil. Bu uursuzluu ya-bancdan gr, ama dost(larn) sebep olduu ya-bancdan gr, ama dost(larn) sebep oldu diyedn! Ezil, ayaklar altnda inen, bu hle bir arearama, sabr et! (Ey) zavall yoksulluk belasna ya-kan kaptrdn, (hline) raz ol, sabr et.

Bu iten ok usanrsan, bar, ar, ala! Baka birare bulmaya alma, ancak her zaman ala! Btndnyadan el ek, aikr ala, gizli ala! Dncen,gzlerin kapansn, dnme, grme, yan, ala! Ara,namusa aldr etme, utanma, sabret! (Ey) zavallyoksulluk belasna yakan kaptrdn, (hline) razol, sabr et.

Ancak bir i yapmak istersen, mslman gibi yap!Hayvan gibi al, toprak aasnn zulmne katlan!al, ek, bi (elde ettiklerini) bey alp gitsin evindeirmen gibi (bo) kalsn! Uyanma, hakknn (neolduunu) anlama, (bundan) bir insan olarak ha-berdr olma! Darlma, incinme, tahamml et herderde, sabr et! (Ey) zavall yoksulluk belasna ya-kan kaptrdn, (hline) raz ol, sabr et.

Ve eer, az ok gayretin (namusun) var ise kfirlerebakma! Kolay bir kazan yolu iin dinden kma!ocuklarn iin ekmek kazanmak uruna, dikkatet, din evini ykma! (imann kaybetme!). Gnahbenim boynuma git iilik et, kalbini skma! sa-hibi sana para vermese, atee yan (katlan) sabr et!(Ey) zavall yoksulluk belasna yakan kaptrdn,(hline) raz ol, sabr et.

Ve yahut vcudunda gten kuvvetten bir eser varise, kolun gl, yzn kansz, gnlnde merhametyok ise, tamamen kurtul artk dertten, elemden, mih-

net yknden! Kuduzluk! te bir meslek (i), hertrl san'attan daha gzel: Bas al, kes al, vur al, ykal, ahlakszlara (gnahkarlara) katl, bununla vn!Hrmetli bir makama ulatn artk her zaman vn!

Kt insanlara yakla, vn!Her ie bula vn! Aldr etme ra, namusa, hi-bireyden utanma, vn!...

QURBAN BAYRAMI(s. 247)

Bayram olunca, evket ve n sahipleri, zenginler,parallar, milyonlar olanlar- boynu kalnlar, i karnllar- kanl canllar, Allah'n dostu (Hz. Halil brahim) akna kurban kesiyor, fakir fukara da Allaha kna ezi or.


25/41

ki qonu bir-birinin milleti,Her ikisi bir peygember mmeti,Biri kesir qurban, biirir eti,

Bayram edir Xellullah eqine.O biri de baxr Allah eqine.

Bu qonunun olu geyir, sallanr,Qalstuku taxr, qraxmallanr,Atas da ona baxb hallanr,

Fexr eyleyir Xellullah eqine.El cibe salmayr Allah eqine.

Grrsen mi bizim Hac Piri'ni,Qonu sorur barmamm kirini,

Hac yeyir Xellullah eqine,Yatr, iir, kpr Allah eqine.

Dedim, Hac, gzle iin birisin,Diqqet ele irelisin, gerisin,Ver mektebe qoyunlarm derisin,Elm oxunsun Xellullah eqine,Cocuqlard et, Allah eqine.

Dedi, bizde deri vermek smaYoxdur, versem ollam arvad qma,Basdiririq onda xemir anaBereketdir, Xellullah eqine,Saxlayrq evde Allah eqine.1910

ki komusu, bir birinin milleti, her ikisi de aynpeygamberin mmeti, biri kurban kesip eti pi-iriyor. Allah'n dostu akna bayram ediyor, dieri

de Allah akna (sadece) bakyor.

Bir komunun olu giyip kuanr, kravat takphava atar, babas da ona bakp, Allah'n dostu(Halil brahim peygamber) akna keyflenir, fakatAllah ak iin elini cebine atmaz.

Bizim Hac Pri'yi gryor musun, etin onda birinide pay etmiyor, (hlbuki) komusu (acndan) par-mann kirini emiyor. Hac (kurban etini) Allah'ndostu akna yiyor, yatyor, iip kabaryor.

"Hac, bireyin kaygsn ek, enine sonunu dn,koyunlarn derisini mektebe ver, Allah'n dostu a-kna ilim okunsun, Allah ak iin ocuklar se-vindir" dedim:

Dedi "bizde deri vermek adeti yoktur, verirsemkarm beni krar. Berekettir, Allah'n dostu aknaderiden hamur ana yapp, evde muhafaza edi-yoruz, Allah ak iin!

Milletinin hli perian ola,Her bir ii nifrete ayan ola,Chil ola vehi-y nadan ola,

Qem yeme, sebr et, bu da, yahu, keer.

Daire-yi eql edebden kenar,Emr-i Mselman ede dim iar,Olmaya bir kimsede namus r,

Qem yeme, tb et, bu da, yahu, keer.

Her iimiz mesxereli, glmeli,Olsa bizim, pozma kefin, ay deliHer nelese Kelb Cafer, Kelb Eli,

Qem yeme, tb et, bu da, yahu, keer.

Vaizimiz syleye minberde ger,Bi'r-i elem, m'cz-i eqq'l-qemer,Zafer-i cinden sene verse xeber,Skit ll ol, bu da, yahu, keer.

Mersiyexan gnde xa minbere,Xalqi soya, dmeye asla yere,Tb ele, dz byle yaman gnlerencime, sebr et, bu da, yahu keer.

MLLETNN HALI PERAN OLAs. 252-252

Milletin hli perian olsa da, yapt her i nefreteayan olsa da, chil ve vahi olsa da, gam yemesabr et, bu da geer yahu!

Mslmanlar daima akl ve edep ii ileri det et-seler de, bir kimsede (bile) namus ve r olmasa dagam yeme! Katlan! Bu da geer yahu!

Bizim her iimiz maskaralk, gln olsa da, deli,

(hi) keyfini bozma! Kerbelayi Cafer, Kerbela-yi Ali(ve ayn zamanda mam Cafer'in iti, Hz. Ali'nin iti)her ne yaparsa yapsn gam yeme! Bu da geer yahu!

Her ne kadar vaizimiz minberde "Elem ku-yusundan "Ayn ikiye ayrlmasndan (Hz. Mu-hammed'in mucizelerinden biri) cinlerin za-ferlerinden haber verse de sessiz ve sakin dinle. Buda geer yahu!

Mersiyehn (mersiye okuyan kii) her gn minberekp halk soysa, asla oradan inmese, sineye ek,katlan byle kt gnlere! Ksme, sabr et! Bu dageer yahu!


26/41

Oru, ecmir dolua mescide,Zeng vura, toy ala, xsey gede,Ba-qulan qnna qeltn ede,

Dinme, danma, bu da, yahu, keer.

Tst basa mescidi kbcn ola,Tb elemek xric-i imkn ola,Mersiyemiz kizb ola, bhtn ola,ncime, qatda bu da, yahu, keer.

ker* ola mersiye-xn- sehh,Gvli qelet, fe'li tamamen qebh,Ve'de-yi cennet vere xalqa serh,

Dinme, danma, bu da, yahu, kecer.

Bezzzimiz** baa ala zerbeti,

Kendine tergb eleye milleti,Emr sevb edd ede bu bid'eti,Qem yeme, sebr et, bu da, yahu keer.

Mescidine oru gire aikr,Sirget ede ekme, qalo her ne vr,Py-i brehne qalasan zinhar,

Dinme, danma, bu da yahu, keer.

1911

(s. 275)

Dindirir esr bizi, -dinmeyiriz,Atlan toplara diksinmeyiriz,Ecnebi gyde balonlarla gezirBiz hele avtomobil minmeyiriz.Q kimi gyde uur yerdekiler,Bizi kmm yere minberdekiler.

1910

Hrsz (uru), cahil chela camiye dolup zil vursa,def alsa, "ah Hseyn vah Hseyn" deyip d-vnse, ban kulan kana bulasa, sesini karma,konuma! Bu da geer yahu!

Camiyi duman bassa, cami klhana dnse (buna)tahamml etmek imknsz olsa, mersiyemiz yalan,iftira olsa (bile) ksme, katlan! Bu da geer yahu!

Cker (adl kimse) gerek bir mersiyehn olsa, sz-leri yanl hareketleri tamamen irkin olsa, akahalka cennet va'd etse de sesini karma, konuma!Bu da geer yahu!

Kuma tacirinmiz (Meshedi Muhemmed Ke-lenterov) insanlarn bana darbeler vurarak mil-letin rabetini kazansa, bu bid'at ii sevap bir i ola-rak kabul etse sen yine gam yeme! Sabr et! bu dageer yahu!

Camine aka hrsz (uru) girse, izme, ayakkabne ki var alsa, yaln ayak kalsan, asla sesini -karma, konuma! Bu da geer yahu!

TAZYANELER***

As

r bizi sorgu suale ekiyor, sesimizi

-kartmyoruz, irkilmiyoruz, atlan toplardan kork-muyoruz. Yabanclar gkte balonlarla seyahat edi-yor, biz hala otomobile binmiyoruz. Yerdekiler kugibi gkte utuklar halde bizi minberdekiler (vaazverenler) yere gmmler.

(s. 277)

Arif alr ki, millet zd olsun,Zhid arr ki, mescid bd olsun.

Sz boynu qraxmalllarndr ki, deyir:-Bir madmazel olsun ki, perzd olsun.1910

Arif olan, millet bamsz olsun diye alyor,zhid mescid bd olsun diye aryor. Boynu ko-

lal gmlekliler ise, "peri gibi bir madmazel olsun"derler.

(s. 280)

Cennetdeki hurileri, qlmanlar Allah,-Qovdum, -deye bir vehyle etse seni ihfm,Zhid, men lm, gizleme, a, sidqini syle,Sen bir de edersen mi namaz emrine iqdm?1910

Ey zhid, Allah, cenneteki hurileri, glmanlar kov-dum diye seni bir vahy ile haberder etse, Allah ca-nm alsn, doruyu syle ki bir daha namaz klarmsn?

* Cker: O dnemin tan

nm

air ve din adamlar

ndan biri.* Bezzaz Mehedi Mehemmet Kelenterov. Devrin kuma tacirlerinden biri.* Taziyane (Kam): Avrupa'da "Epigram" diye bilinen nkteli, mizah iir.


27/41

(s. 281)

Deyirdik bir zamanlar biz kaml-i fexr hmmetle:"Cahangirne bir dvlet xardq bir eiretden".*

Bu gn de iftixar etsek sezadr fert-i qeyretle:Keremkrne be dvlet yetitirdik reiyyetden.

1910

Bir zamanlar byk bir gayret ve iftiharla "Bir ai-retten neredeyse dnyay zapteden bir devlet -

kardk" diyorduk. Bugnde byk bir gayretle,kerem gstererek (bir lkenin) vatandandan bedevlet yetitirdik (devleti bee bldk) diye vn-sek yeridir.

(s. 286)

ox teeccb edirem terz-i cedide ki, onuEcnebiler oxuduqca hner izhr ediyor.Halbuki milletimizden onu kim ki, oxuyur,Qlib, hezreti Allah da inkr ediyor.

1910

Yeni tarz okuma uslne (usul-i cedid) arp ka-lyorum: Ecnebiler okuduka hner gsteriyor,fakat milletimizden kim ki bu tarzda okuyor, galibahazret-i Allah' da inkr ediyor.

(s. 293)

imdi her millet edir nefsini irfana feda,Veten vld n elme, debistne feda.Qara mexlug deyil, bizdeki arifler de,Veten vldm edir nef-i cibidne feda.

1910

imdi her millet nefsini irfana, vatan evlad iinilme, mektebe feda ediyor. Kara cahiller deil, amabizdeki arifler de vatan evlatlarn kendi karlariin feda ediyor.

EKIBAI

(s. 333)

Yr getdikce teessr dil-i eydde durar,mr vardqca heves iq-i rsvde durar.

Seyl-i te'n yle temevvcle alb dvr berim-Benzerem bir qocaman de ki, deryde durar.

Dyse de canm minlerce melmet lepesi,Zvreq-i himmetim evvelki temennde durar.

Bstn sinesine deyse de min te, yeneCvre temkn ederek durduu mevde durar.

Neqd-i cn ise beha-yi teleb-i yr, ite,Can bekef iq-i sdiq bele sevdde durar.

Ne qem, uratsa da bir gn meni ifnye zaman,Men gedersemse meramm yene dnyde durar.

Durmuam p pes-i te'nde, Sbir, nece kim,O elifler ki, pes p-i ete'nde durar.

* Msra Namk Kemal'indir.

Yar gittike, znts deli gnlmde kalr. mrolduka (ak) hevesi rezil akta durur.

Knama seli yle dalgalarla etrafm sarm ki,Denizin ortasnda duran kocaman bir daa ben-zerim.

Binlerce melamet (knama) dalgas canm dvse dehimmet kaym evvelki isteinde durur (is-teinden vazgemez).

"B-stun"un sinesine bin klng darbesi dese dezulme direnerek nceki yerinde durur.

Sevgilinin istedii bah can ise, ite gerek kbyle sevda iin cann kurban etmeye hazr.

Zaman beni birgn yok etse de ne gam, ben lsemde meramm (arzum) yine dnyada kalr.

Sabir, o ayplamalarn, knamalarn arkasnda vennde durmuum. Tpk i'tina sznn bandave sonundaki elif harfleri gibi (Her trl ayp-lamaya gs germiim).


28/41

irem, nki vezfem budur e'r yazm,Grdym nk bedi eyleyim izhr yazm,Gn parlaq, gnz a, geceni tr yazm,Pisi pis, eyrini eyri, dz hemvr yazm,

Niye bes byle bereldirsen, a qre, gzn?Yoxsa bu yinede eyri grrsen zn?

NE YAZIM?(s. 340)

airim, vazifem iir yazmaktr. yi ve kt gr-. dm eyleri ortaya koyar yazarm. Gnei par-

lak, gndz aydnlk- geceyi karanlk yazarm, k-ty kt, eriyi eri, doruyu olduu gibiyazarm (yazmam gerekir). Pekiyi ey okuyucu, senniye yle gzlerini bereltiyorsun? Yoksa bu aynadakendini eyri mi gryorsun.

e're megul ederek xtir-i gemmyilimi,Qoyuram qenerime kazm, ernilimi,Gelirem yazmaa bir kelme tu tursan elimi,Qorxuram, ya ne n, - nki kesirsen dilimi.

Ey eceb, men ki, sedet yolunu azmayram!Hele grdklerimin drdde birin yazmayram!

Hele men drdde birin yazmayram, krna bax.stme gnde syrsen bu qeder, arma bax.zn insaf ele, efkrna, etvrma bax,stemirsen yazam? z eybli kirdrma bax.

Kii, sen eybini qan, menle ebes ceng eleme!zn, hem meni bu brede dilteng eleme!

Grr erbb-i qelem qye-yi amalinizi,Menden artq yazabilmekde iken hlmz,-Yazmr onlar dexi on drdde bir ef alnz,znzsz olara yazdran envalinizi

Yoxsa bu eybden lemde mberrd

r olar!Byle alaq yazdan min kere e'ldr olar!

Nece men drdde birin yazmaa eymen deyilem,Qorxur on drdde birin yazmaa hem ehl-i qelem.Sen eer sz veresen: "Qorxma, ql ehvl- reqem",Ve'z-i hlm yazlrsa zil-i zil , bem-i bem,

Ele bir hle dersen ki, tkn biz-biz olar!Eynine geymeye ey tapmasan astar z olar!...

Gama meyilli dncemi iirle megul ederek,kalemimi, mrekkebimi nme koyup yazmayabalyorum, (daha) bir kelime yazmadan elimitutuyorsun. Korkuyorum. Niin mi? Dilimi ke-siyorsun da onun iin. alacakey! Ben ki saadetyolundan (islamiyet) azmyorum. Hele gr-dklerimin drtte birini yazmyorum!

Hele drtte birini bile yazmadm ilerine bak. Hergn bana bu kadar svyorsun utanmana bak.insaf et, dncelerine, tavrlarna bak. Yazmamistemiyorsan, utanlacak, ayp ilerine bak. Beadam, sen kusurlarn anla, benimle bo yere kavgaetme. Hem kendini hem de beni bu konuda zme,bezdirme.

Btn kalem ehli (yazarlar) sizin asl maksadnznne olduunu grp anlyorlar. Hlinizi bendendaha iyi yazacak durumda olduklar hlde, onlarda yapp ettiklerinizin on drtte birini bile yaz-

m

yorlar. Bunlar

da onlara yazd

rtan (yazmalar

nasebep olan) yine sizlersiniz... Aksi hlde o yazarlarbu lemde kusurdan uzaktrlar. Byle alak ya-zlardan bin kere daha iyidir onlar!

Nasl oluyor ki, ben drtte birini yazmaktan kork-muyorum da, kalem ehli (yazarlar) on drtte biriniyazmaktan korkuyorlar. (Ey okuyucu) sen eer"korkma vaziyeti yaz" diye sz verirsen, halin ol-duu gibi yazlrsa, yle bir hle dersin ki, ty-lerin diken diken olur, stne giyecek bir ey bu-lamazsn (utancndan kaacak yer bulamazsn)astar yz olur (herey ters evrilir, o zaman benimyerime sen korkarsn).

SETTERXAN'A

(s. 342)

Hl-i meczbim grb, qre, deme dvnedir,Ne're-yi rdemi zenn etme bir efsnedir,irem, teb'im temiz, e'r-i terim drdnedir,Behcetim, eyim, srrim, vecdim ehrrnedir.

ncizbm cr'et-i merdne-yi merdanedir.fernim himmet-i vala-yi Settarxn'edir.

Ey okuyucu, meczup (vurgun) hlimi grp banadeli deme. Akane feryatlarm bir efsane zan-netme. airim, yaratclk gcm deniz (kadarengin), benzersiz iirlerim inci tanesi gibidir. Se-vincim, keyfim, cokunluum, ehrem hr in-sanlara yarar birekildedir. Cezbeye kaplmamn(cokunluumun) sebebi yiitten de daha yiit birekilde gsterilmi olan cesarettir. (Setterhan'm ce-sareti kastediliyor). Aferinim, Setterhan'm yce

himmeti iindir.


29/41

T ki, millet mecmein Tehran'da vrn etdiler,Trkler Setterxan ile ehd peymn etdiler,Zulm istibdade qar nifret e'ln etdiler,Millete, milliyyete can neqdi qurbn etdiler,

ye-yi "zibh-i ezm" itlq ol qurbnedir,*fernim himmet-i vala-yi Settarxn'edir.

Haq mededkr oldu Azerbaycan etrkma,Al-Qacarm protest etdiler Zhkkna,Ol ehdnn selm olsun revn-i pkna,Kim tklm qanlar Tebriz ile Tehran xkina

Onlarn cennet deyil

mirze elekber sâbir

Documents