MIRËSEARDHËT NË SCHAFFHAUSEN

Një udhëzues për të ardhur të rinj

2 DËFTUESI I BOTIMIT:

Botuesi: Kanton Schaffhausen, Departement des InnernTirazhi i 1-rë 2015Redaksia: Integres, Integrationsfachstelle für die Region Schaffhausen Chantal BründlerBurimet e referimit: Sekretariat Departement des Innern Mühlentalstr. 105 8200 Schaffhausen Tel. +41 52 632 74 61 / Email sekretariat.di@ktsh.ch Integres Krummgasse 10 8200 Schaffhausen Tel.+41 52 624 88 67 / Email info@integres.chKrijimi: Sepp PircherBurime të fotografive: BBF Communication + Design: Seite 19 R, 20 R, 21, 23 M, 24, 31 L, 34 M, 35 Chantal Bründler: Seite 11R, 23 L / R, Haus der Kulturen: Seite 11L Höhere Fachschule Schaffhausen, Fotograf Michael Kessler: Seite 29 Koordinationsstelle öV, Kt. SH: Seite 16 Sepp Pircher: Seite 6 M / R, 8 L, 12, 15 R, 18, 20 L, 26, 28, 30, 31 R, 34 R, 36 Stadtarchiv Schaffhausen: Seite 9L Wirtschaftsförderung Kanton Schaffhausen, Fotograf Röbi Bösch: Seite 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8 M, 10, 13, 14, 15 L, 16, 17, 19 L, 22, 25, 27, 32, 33, 34 L, 40 www.parlament.ch: Seite 6 L (L = Links, M = Mitte, R = Rechts auf der Seite)Printimi: Drucksachen- und Materialzentrale Kanton SchaffhausenPrintuar mbi: REFUTURA FSC; 100 % Recyclingpapier, chlorfrei gebleicht, CO2-neutral.

MIrËSEarDhËT! 4

WIllkOMMEn! 5

ZvIcra E ShUMËllOjShME 6

rEgjIOnI SchaFFhaUSEn 7

vlEraT ThEMElOrE 9

MBËrrITja & qËnDrIMI 10

nDËrkUpTIMI DhE InTEgrIMI 11

BanIMI 13

MOBIlITETI 16

pUna 18

SIgUrIa SOcIalE 20

TakSaT 22

MarTESa, FaMIlja DhE FËMIjËT 23

ShkOlla 26

FOrMIMI prOFESIOnal DhE STUDIMI 28

ShËnDETI 30

kOha E l IrË DhE kUlTUra 32

BlErjET/pUnËT E pËrDITShME 34

jETa pOlITIkE 35

aDrESaT 37

3

PASQYRA E LËNDËS

4

MIRËSEARDHËT!

Mirëseardhje e përzemërt në kantonin Schaffhausen!Përshëndetje me njërit-tjetrin!

Ne gëzohemi shumë që ju kini vendosur të jetoni në kantonin e Schaffhausen-in. Kantoni ynë ka shumë për të ofruar. Një ofertë atraktive banimi dhe vendi pune, lidhje të mira qarkullimi, një sistem bashkëkohor arsimor dhe një topografi të pacenuar. Reni madhështor, Randen-i i gjelbër dhe Klettgau me malet e tij me hardhi që bëjnë përshtypje ftojnë për t‘u eksploruar dhe për t‘u çlodhur.

Në kantonin Schaffhausen jetojnë së bashku në paqe njerëz me prejardhje dhe kultura të ndryshme. Respektohen individualiteti dhe identiteti i të gjithëve. Kjo nuk është e vetëkuptueshme dhe të gjithë pjesëmarrësit, të ardhurit si dhe popullsia vendase, duhet të japin kontributin e tyre. Bazat qendrore për këtë janë respekti reciprok, çiltërsia dhe toleranca. Një jetë e gjallë shoqate, oferta të shumta arsimimi dhe një numër i madh aktivitetesh kulturore ofrojnë një shans, të hyhet në kontakt me popullsinë vendase dhe të merret pjesë në jetën shoqërore.

Shfrytëzojeni ju këtë!

Pikësynimi ynë është që ju dhe familjet tuaja të ndiheni mirë në kantonin e Schaffhausen-it, që ju të jeni të suksesshëm dhe të merrni pjesë aktive në jetën shoqërore. Kjo broshurë do të duhet t‘ju ndih-mojë juve gjatë kësaj dhe t‘ju japë juve informacione të rëndësishme dhe me vlerë për atdheun tuaj të ri. Ne ju urojmë juve një nisje të mbarë në vendin tuaj të ri të jetesës, shumë takime me përshtypje dhe përjetime tërheqëse.

Në emër të këshillit të qeverisë ju uroj mirëseardhjen e përzemërt në kantonin e Schaffhausen-it.

Ursula Hafner-Wipf, Këshilltare e shtetit

Herzlich willkommen im Kanton Schaffhausen!Grüezi mitenand!

Es freut uns sehr, dass Sie sich entschieden haben, im Kanton Schaffhausen zu leben. Unser Kanton hat viel zu bieten: Ein attraktives Wohn- und Arbeitsplatzangebot, gute Verkehrsverbindungen, ein zeitgemässes Bildungssystem und eine intakte Landschaft. Der majestätische Rhein, der grüne Randen und der Klettgau mit seinen beeindruckenden Rebbergen laden zur Erkundung und Erholung ein.

Im Kanton Schaffhausen leben Menschen unterschiedlichster Herkunft und Kulturen friedlich zusam-men. Die Individualität und Identität aller werden respektiert. Dies ist nicht selbstverständlich und alle Beteiligten - die Zuziehenden wie auch die einheimische Bevölkerung - müssen ihren Beitrag leis-ten. Zentrale Grundlagen dafür sind gegenseitiger Respekt, Offenheit und Toleranz. Ein reges Vereins-leben, zahlreiche Bildungsangebote und eine Vielzahl kultureller Veranstaltungen bieten die Chance, mit der einheimischen Bevölkerung in Kontakt zu treten und am gesellschaftlichen Leben teilzuneh-men. Nutzen Sie diese!

Unser Ziel ist, dass Sie und Ihre Familien sich wohl fühlen im Kanton Schaffhausen, dass Sie erfolg-reich sind und aktiv am gesellschaftlichen Leben teilnehmen. Diese Broschüre soll Sie dabei unterstüt-zen und Ihnen wichtige und nützliche Informationen zu Ihrer neuen Heimat liefern. Wir wünschen Ihnen einen guten Start an Ihrem neuen Lebensort, viele eindrückliche Begegnungen und spannende Erlebnisse.

Im Namen des Regierungsrates heisse ich Sie herzlich willkommen im Kanton Schaffhausen.

Ursula Hafner-Wipf, Regierungsrätin

WILLkoMMEN!

5

ZVICRA E SHUMËLLoJSHME

SrUkTUra E ZvIcrËSZvicra është një vend i vogël, i cili përbëhet nga katër regjione të ndryshme gjuhe. Në këto zona fliten katër gjuhët zyrtare të vendit: Gjermanisht, frëngjisht, italisht dhe retoromanischt. Por në këto regjione ju do të gjeni pak a shumë mënyra të ndryshme jetese. Zvicra është një komb me dëshirë: Ajo nuk formon as etnikisht, as gjuhësisht, as nga feja një njësi. Ndërtimi i shtetit në Zvicër është federalist dhe ndahet në tre nivele politike: Federata, kantonet dhe komunat. Kushtetuta e federatës formon rregullin themelor dhe cakton parimet më kryesore të bashkëjetesës. Ajo për-cakton ndarjen e detyrave ndërmjet federatës dhe kan-toneve dhe kompetencat e autoriteteve.

FEDEraTaFederata është emërtimi zviceran për shtetin. Fjala tjetër e përdorur më shpesh për këtë është konfedera-ta. Federatë është kudo kompetente, atje ku kushtetuta e federatës e autorizon për këtë. Kështu për shembull në vendosjen e normave të vlefshme ligjore në mbarë vendin, në politikën e jashtme dhe atë të sigurimit ose në rast të doganës ose në çështjet financiare. Detyrat, të cilat nuk janë shprehimisht çështje të federatës, bien në kompetencën e nivelit tjetër të mëposhtëm: të atij të kantoneve.

6

www.bfm.admin.ch >Dokumentation >Publikationen: Broshura e federatës „Mirëserdhët në Zvicër - informacione për të

ardhur të rinj“. E përkthyer në shumë gjuhë.

www.ch.ch: Shpjegon Zvicrën dhe autoritetet e saj.

www.swissworld.org: Informacione për Zvicrën.

kanTOnETKantonet, shpesh të quajtura edhe vende, janë shtetet fillestare, të cilat u bashkuan në vitin 1848 në federatë. Çdo kanton ka një kushtetutë vetjake, një parlament vet-jak, një qeveri dhe gjykata.

kOMUnaTSi të gjitha kantonet është kantoni Schaffhausen i ndarë në komuna. Rreth një e pesta e komunave ka një parla-ment vetjak. Këtu populli mund të vendosë direkt vetëm në rast të pyetjeve të rëndësishme mbi referendumin shtesë ose të detyrueshëm. Katër të pestat e komunave të Schaffhausen-it janë organizuar si demokraci direkte. Vendimet merren këtu në kuvendin e komunës. Komunat mbajnë me porosi të federatës dhe të kantoneve regji-strin e banorëve. Ato vendosin përveç kësaj mbi çështjet e shkollës dhe ato sociale, furnizimin me energji, ndër-timet e rrugëve dhe planifikimin e vendit ose për taksat. Vëllimin e autonomisë së komunave e vendosin kantonet e veçanta. Prandaj kjo e drejtë është e ndryshme.

Krahina rreth Schafhausen-it shtrihet në anën e pjesës qendrore zvicerane. Kodrat e buta dhe luginat bëjnë pjesë tek malet më të ulët të Juras dhe dëshmojnë për lëvizjet e akullnajave gjatë periudhës së fundit të akullnajave. Panorama e topografisë është e shumëformëshe dhe në mënyrë të veçantë e karakterizuar nga Reni me një topografi të pazakontë lumi, nga zonat e mëdha të pyje-ve, tokën e madhe bujqësore dhe malet e vreshtave të shërbyera me kujdes. Sipërfaqja e kantonit është 298 kilometra katrore dhe i përgjigjet 0,7 % të territorit të përgjithshëm të Zvicrës. Rreth 78 000 njerëz jetojnë në 26 komunat e kantonit, këta janë rreth 1 % e popullsisë së përgjithshme zvice-rane. Schaffshausen-i i përket kantoneve më të vegjël në Zvicër.

rEgjIOn I pavarUrKush jeton në Schaffhausen, vlerëson marrëdhëniet e kapshme me një vështrim, kualitetin e lartë të jetës, pozicionin e bukur të banimit, zonat e afërta për çlodh-je përpara derës dhe ofertën mbi mesatare në kulturë dhe sport. Si kantoni më verior i Zvicrës, Schaffhausen-i është i rrethuar në pjesën më të madhe nga Gjermania. 82 % e kufirit prej 185 km të gjatë takohet me landin federal gjerman të Baden-Württemberg-ut. Kantonin e rrethojnë 1740 gurë kufiri. Autoritetet përkujdesen pran-daj në nivelet më të ndryshme për një kontakt të hapur dhe konstruktiv, jo vetëm me kantonet fqinjë, por edhe me fqinjët gjermanë.Kantoni ndahet në tre zona të ndara nga njëra-tjetra, të cilat shtrihen të gjitha në veri të Renit. Pjesa krye-sore shtrihet nga kthesa e Renit në Schaffhausen dhe Neuhausen në ujëvarën e Renit në Klettgau, në zonën e [malit] Rand dhe të rrafshnaltës së Reiat. Në lindje shtri-het Steiner Zipfel në derdhje të liqenit „Untersee“ dhe në jugperëndim pjesa e poshtme e kantonit me të dy fshatra Buchberg dhe Rüdlingen.

REGJIoNI SCHAFFHAUSEN

7

www.sh.ch: Faqja e internetit e kantonit Schaffshausen. Informacione nga administrata, qeveria dhe parlamenti.

www.sh.ch >Kurzportrait: Portret i shkurtër mbi kantonin

1 Bargen 2 Beggingen 3 Beringen 4 Buch

5 Buchberg 6 Büttenhardt 7 Dörflingen 8 Gächlingen 9 Hallau 10 Hemishofen

11 Lohn 12 Löhningen 13 Merishausen 14 Neuhausen 15 Neunkirch 16 Oberhallau 17 Ramsen 18 Rüdlingen 19 Schaffhausen 20 Schleitheim 21 Siblingen 22 Stein am Rhein 23 Stetten 24 Thayngen 25 Trasadingen 26 Wilchingen

1

2

34

5

6

789

10

11

12

13

14

1617

18

19

20

21

22

2324

2526

15

Rhein

hISTOrIaMe popullimin nëpërmjet të alemanëve vendoset në mesjetën e hershme struktura e sotme e ngujimeve e regjionit të Schaffshausen-it. Nga shekulli i 7-të janë të njohura mbetje alemaniane pothuajse nga e gjithë zona e kantonit. Ngujimet më të rëndësishme gjenden si ta-nimë në kohën e romakëve, në Schleitheim dhe Stein am Rhein.Pas fillimit të mijëvjeçarit jeta ekonomike e regjionit, e karakterizuar deri tani para së gjithash nga bujqësia, pë-soi një dinamikë të madhe. Më së voni në shekullin e 11-të lidhja me Renin do të bëhet më e rëndësishme. Dhënia borxh e të drejtave të monedhave dhe të tregut në Schaffhausen dhe Stein am Rhein dhe veçanërisht rritja e shpejtë e qytetit të Schaffhausen-it shpjegohen me rritjen e aktivitetit tregtar. Ndërprerja e rrugës së rën-dësishme ujore nëpërmjet të ujëvarës së Renit banorët e Schaffhausen-it e shfrytëzonin për punime ringarkimi dhe transporti kundrejt taksash dhe tatimesh doganore përkatëse. Me përfitimin e të drejtave të pushtetit mbi fshatrat e rrethinave fillon ndërtimi i një qytet-shteti të fortë.Në mesjetë Schaffhausen-i bie shpesh ndërmjet fronteve të fuqive të mëdha. Për të ruajtur pavarësinë Schaffhau-sen-i hyn në vitin 1501 në lidhjen e konfederatës dhe merr përsipër, të sigurojë kufijtë veriorë të konfederatës, ku bën pjesë po ashtu edhe kalaja e Munot-it e ngritur gjerësisht me punë të detyruar, sot shenjë karakteristike e qytetit.

ZgjIMI DEMOkraTIkNë fund të shekullit të 18-të përfaqësuesit e korporata-ve qytetare qeverisnin pa kufizim mbi të nënshtruarit e krahinave. Me kthesën rrënjësore të revolucionit francez

8

REGJIoNI SCHAFFHAUSEN

banorët e krahinave përfituan me luftë të njëjtat të drejta dhe liri si banorët e qytetit. Në shekullin e 19-të krijohen kantoni, qyteti i Schaffhausen-it si dhe 35 komuna të pavarura.Deri në fillim të shekullit të 19-të banorët e Schaff-hausen-it jetonin nga bujqësia, zejtaria dhe tregtia. Kjo ndryshon me angazhimin e pionierëve të industrisë, të cilët vendosën gurin e themelit për një rindërtim të thellë të ekonomisë. Schaffhausen-i zhvillohet në shekullin e 19-të dhe të 20-të në një vendndodhje të rëndësishme industrie me firma të shumta të dëgjuara.

ZhvIllIMI EkOnOMIkNë vitet 1950 dhe 1960 regjioni përfiton nga rritja e për-gjithshme ekonomike. Ndërmarrjet e ngulura prej kohësh si Georg Fischer, SIG, IVF dhe të tjera bumojnë, këtu shtohen edhe ndërmarrje të reja. Të papunë pothuajse nuk ka fare. Në të kundërtën: Forcat e punës janë të rralla dhe duhet të sillen në vend - në atë kohë para së gjithash nga Italia. Kriza e viteve 1990 çon në një pakësim radikal të ven-deve të punës në industri. Schaffhausen-i duhet të rio-rientohet dhe ta përshtatë ekonominë e tij më gjerë. Me fillimin e ngulimit të firmave të reja dhe me rindërtimin e ndërmarrjeve ekzistuese shtohet domethënia e sektorit të shërbimeve. Pas një rënie të ndjeshme të popull-sisë në vitet 1990, popullsia që prej disa vitesh shtohet përsëri. Përsëri vijnë shumë emigrantë nga jashtë shte-tit, por para së gjithash nga vendi fqinj Gjermania.

www.allerheiligen.ch: Muzeu i gjithë shenjtorëve (Museum zu Allerheiligen) bashkon historinë, arkeologjinë, artin dhe diturinë e natyrën nën një strehë, në veçanti po ashtu nga regjioni i Schaffhausen-it.

9TË DrEjTaT ThEMElOrEZvicra dhe me këtë edhe kantoni Schaffhausen i venë rëndësi lirisë, të drejtave dhe detyrimeve të çdo individi. Bazën për një bashkëjetesë të mirë e formojnë respekti dhe toleranca kundrejt njëri-tjetrit si dhe njohja e vlerave të njëjta themelore. Vlerat themelore janë të përcaktuara në kushtetutën e federatës dhe në kushtetutën e kantonit. Këto të drejta i kanë të gjithë banoret dhe banorët e Zvicrës, pra edhe të huajat dhe të huajt: Barazia ligjoreShteti duhet t‘i trajtojë të gjithë njerëzit njëlloj. Kjo do të thotë që askush nuk lejohet të pengohet, s‘ka rëndësi cilën gjini ose moshë ka dikush, cilën prejardhje, racë, gjuhë, fe, pozitë sociale, botëkuptim, mënyrë jetese ose aftësi të kufizuar. Barazia e të drejtaveBurra dhe gra kanë të njëjtat të drejta në familje, në for-mimin profesional dhe në punë. Burra dhe gra kanë pre-tendim për të njëjtën rrogë për punë me vlerë të njëjtë.E drejta për jetën dhe lirinë personaleÇdo njeri ka të drejtën për jetën. Dënimi me vdekje është i ndaluar. Të gjithë kanë të drejtën për lirinë personale.Kjo kupton që asnjeri nuk lejohet të plagoset dhe që të gjithë lejohet të lëvizin lirshëm.E drejta për martesëÇdo person mbi 18 vjet lejohet të martohet.E drejta e besimitÇdo person lejohet ta zgjedhë dhe ta praktikojë lirë fenë e tij. Askush nuk lejohet të detyrohet, të aderojë ose t‘i përkasë një bashkësie fetare.

VLERAT THEMELoRE

liria e mendimitÇdo person lejohet ta formojë lirë mendimin e tij dhe ta shprehë lirë atë në kuadrin e ligjit.Këto të drejta mund të kufizohen në rrethana të caktuara nga shteti. Për këtë nevojitet një bazë ligjore. Shiheni ju të kërcënuar në të drejtat tuaja personale, ka sipas shtri-mit të pyetjes, ndihmë këshilluese ose ligjore.

Detyrimet: Detyrimi për shërbim ushtarak dhe detyrimi për votim Krahas të drejtave themelore ka për qytetarët zviceranë edhe detyrime. Kështu njeh Zvicra me ushtrinë e saj prej milicësh detyrimin për shërbimin ushtarak. Në këtë janë të përfshirë të gjithë burrat zviceranë.Një tjetër detyrim të veçantë njeh kantoni i Schaffhau-sen-it. Këtu janë të gjithë qytetarët dhe qytetaret të dety-ruar për dhënien e votës gjatë zgjedhjeve dhe votimeve.

Në Schaffhausen ka vende për këshillime ligjore falas ose me kosto të leverdishme për të gjitha çështjet ligjore. Adresat në faqen 37.

www.admin.ch/ch/d/sr/1/101.de.pdf - Kushtetuta Federale e Konfederatës Zvicerane

www.rechtsbuch.sh.ch >Staat/Volk/Behörden >10 Verfassung - Kushtetuta e Kantonit të Schaffhausen-it

10

MBËRRITJA DHE QËNDRIMI

www.sh.ch > Verwaltung > Departement des Innern >Migrationsamt -Zyra Kantonale e Migracionit(Kantonales Migrationsamt): Informacione për hyrjen, lejen e qëndrimit, bashkimin familjar.

www.bfm.admin.ch >Themen >Einreise bzw. >Aufenthalt: Dokumente të hollësishme të Entit Federal për Migracionin për hyrjen dhe

qëndrimin në Zvicër.

www.sh.ch >Verwaltung >Gemeinden: Linke tek të gjitha komunat e kantonit me adresat e kontrolleve përkatëse të banorëve të komunës suaj.

www.sh.ch >Verwaltung >Volkswirtschaftsdepartement >Arbeitsamt: Informacione për lejen e punës dhe procedurën e regjistrimit.

Letërnjoftimet më të rëndësishme të të huajve janë:

Letërnjoftim B: Qëndrues/eLetërnjoftim C: Qëndrues/e i/e përhershëm/meLetërnjoftim L: Qëndrues/e shkurtLetërnjoftim G: Kalues/e kufiriLetërnjoftim N: AzilkërkuesLetërnjoftim F: I/e huaj i/e pranuar paraprakishtLetërnjoftim S: Me nevojë për mbrojtje

Kush merr cilësinë e refugjatit, ka pretendim për një qëndrim. Kjo është e shënuar në letërnjoftimin për të huajt.

BaShkIMI FaMIljarNënshtetas të EU [Bashkimit Evropian]/EFTA [Asocia-cionit Evropian të Tregut të Lirë] si rregull, pavarësisht nga lloji i lejes së tyre të qëndrimit, mund të tërheqin pjesëtarët e familjes së tyre. Si pjesëtarë të familjes vlejnë bashkëshortët, prindërit dhe fëmijët, të cilët nuk janë 21 vjet ose mjetet e jetesës së të cilëve sigurohen. Persona jashtë shteteve të EU/EFTA-së, nën marrjen pa-rasysh të kushteve paraprake ligjore, mund të dorëzojnë tek kontrolli i banorëve të komunës së tyre të banimit një kërkesë për bashkim familjar (bashkëshortë dhe fëmijë të pamartuar nën 18 vjet). Informacione të detajuara dhe formularë përkatës për kërkesa ju merrni në zyrën kan-tonale të migracionit.

rrEgUllaT E qËnDrIMITKush punon gjatë qëndrimit të tij ose qëndron në Zvicër më tepër se tre muaj, ka nevojë për lejë qëndrimi. Dallo-het ndërmjet qëndrimit të shkurtër (më pak se një vit), qëndrimit (të kufizuar) dhe një leje qëndrimi të përhersh-me (e pakufizuar).Regjistrimi bëhet tek kontrolli i banorëve të komunës suaj të banimit. Edhe nëse ju kini banuar tanimë në një komunë tjetër të Schaffhausen-it, regjistrohuni ju perso-nalisht tek kontrolli i banorëve.

TË MËSUarIT E gjErManIShTESNë regjionin e Schaffshausen-it ka shumë kurse gjerma-nishteje. Paleta e ofertës është e gjerë, krahas kurseve të zakonshme të gjermanishtes ka edhe të tilla për nëna me përkujdesje për fëmijët, për të rritur të rinj me formim shkollor të integruar ose edhe oferta për fëmijë dhe gru-pe të tjera. „Integres“ ju këshillon juve gjatë zgjedhjes së një oferte të përshtatshme.

Sipas nenit 4 të ligjit federal mbi të huajat dhe të huajt mund të lidhet zgjatja e një leje të qëndrimit me kushtin, që të vizitohen kurse të gjuhës ose të integrimit. Ky kusht vlen edhe për dhënien e lejes në kuadrin e bashkimit familjar.

11pOlITIka E InTEgrIMIT DhE kËShIllIMIKëshilli i qeverisë së kantonit të Schaffhausen-it dhe këshilli i qytetit i Schaffhausen-it kanë miratuar në vitin 2003 linja drejtuese për një politikë koherente integ-rimi në kanton. Linjat drejtuese parashtrojnë, si mund të përmirësohet hyrja në fushat e jetës së përditshme profesionale, sociale, kulturore, gjuhësore dhe politike për popullsinë migrante. Me këtë angazhohet kantoni dhe qyteti i Schaffhausen-it aktivisht për përmirësimin e mundësive të integrimit në regjionin e Schaffhausen-it.„Integres“ është vendi i specializuar për integrimin i re-gjionit të Schaffhausen-it. Këtu këshillohen persona të veçantë por edhe autoritete dhe institucione, nëse ata kanë pyetje për integrimin dhe migracionin.

gjErManIShTja SI gjUhË E pËrBaShkËTZvicra është një vend shumëgjuhësh. Një komunikim funksionues i mirë është çelësi për integrimin. Të ko-munikosh do të thotë, të kuptosh dhe të kuptohesh. Një gjuhë e përbashkët formon bazamentin për këtë. Në kantonin e Schaffhausen-it flitet gjermanisht. Gjuha jonë zyrtare është gjermanishtja letrare. Në jetën e përditsh-me ne përdorim dialektin, gjermanishten zvicerane. Të kuptohet dhe të flitet gjermanisht është kusht paraprak për këtë, që të mund të kuptoheni në jetën e përditshme dhe në botën e punës. Gjuha e përbashkët formon një bazë për bashkëjetesën.

NDËRkUPTIMI DHE INTEGRIMI

www.integres.ch >Deutschkurse & Integrationsangebote: Pasqyrë e ofertës për kurse të gjermanishtes dhe të integrimit.

www.integres.ch - „Integres“, Vendi i Specializuar për integrimin i regjionit të Schaffhausen-it: Këshillime falas në rast të pyetjeve për integrimin dhe migracionin.

www.integres.ch >Publikationen & Formulare: Linja drejtuese për një politikë koherente integrimi (Leitlinien für eine kohärente Integrationspolitik).

nDËrkUpTIMI InTErkUlTUrOrBiseda e përbashkët është kushti paraprak vendimtar për një bashkëpunim të mirë. Përkthimi interkulturor shkon përtej një përkthimi me fjalë. Ai mundëson që me gjithë prejardhjen dhe kulturën e ndryshme të ndër-kuptohet mbi parafytyrimet e vlerave dhe këndvështrimin vetjak të një situate. Siguria e përfituar nëpërmjet kësaj zgjeron hapësirën e veprimit të të gjithë pjesëmarrësve dhe lehtëson përpunimin e rrugëzgjidhjeve në partne-ritet. Vendi i specializuar „Derman“ ndërmjetëson dhe shoqëron profesionalisht shërbimet. Vendi i specializuar është i arritshëm nga e hëna deri të premten gjatë orëve zyrtare. Shërbimi nacional i përk-thyesve (TDD) pranon në të gjitha ditët e javës dhe për-gjatë 24 orësh telefonata nga gjithë Zvicra dhe ndërm-jetëson përkthyes të përshtatshëm. Ky shërbim është i përshtatshëm në veçanti për sqarime të shkurtra, situata emergjente ose në rast të bisedave, për të cilat nuk ka në dispozicion përkthyes në vend.

12

NDËRkUPTIMI DHE INTEGRIMI

MEDIaT rEgjI IOnalE

Gazeta e Schaffhausen-it www.shn.ch: Schaffhauser Nachrichten www.schaffhauseraz.ch: Schaffhauser az www.bockonline.ch: Schaffhauser Bock www.stammco.ch: Schaffhauser Landzeitung www.augustin.ch: Heimatblatt www.klettgauerzeitung.ch: Klettgauer Zeitung / Schaffhauserland www.schaffhauserpost.ch: Gazeta mujore e regjionit të Schaffhausen-it

www.neuhauserwoche.ch: Neuhauser Woche www.lappi.ch: Lappi tue D’Auge uf, Schaffhauser Schurnalismus

Radiostacione regjionale www.radiomunot.ch: Radio Munot www.rasa.ch: Radio Rasa www.toponline.ch/schaffhausen: Radio Top Regionaljournal SH www.srf.ch >Regionaljournal Zürich/Schaffhausen: Schweizer Radio SRF

Stacione televizive regjionale www.shf.ch: Schaffhauser Fernsehen www.tele-d.ch: Tele D www.teletop.ch: Tele Top Regionalinfos SH

Media në linjë (online) www.schaffhausen.ch: Informacione regjionale për vende pune, kulturë, tregun e banesave dhe shumë të tjera.

www.sah-sh.ch >Bereiche & Projekte >Vermittlung & Beratung - Vendi i specializuar „Derman“ , organizata bamirëse zvicerane e punëtorëve në Schaffhausen (Fachstelle Derman, Schwei-zerisches Arbeiterhilfswerk Schaffhausen): Ndërmjetësim për përkthyes/e.

http://0842-442-442.ch - Shërbimi nacional i përkthimit telefonik Ndërmjetësim 24 orë për përkthyes

InFOrMacIOnI lEhTËSOn nDËrkUpTIMInShumë informacione mbi kantonin e Schaffhausen-it ju mund t‘i merrni nga interneti ose nga mediat. Në veçanti gazetat lokale ju japin juve informacione për jetën në re-gjion. Ju gjeni atje shpallje për vende pune dhe banesa, këshilla për aktivitete si dhe adresa të vlefshme etj. Po ashtu në faqen e internetit të kantonit të Schaffshausen-it ju gjeni informacione për ngjarjet më të rëndësishme në regjion.

13TË gjEnDET njË BanESËPër të gjetur një banesë, si për me qira ashtu edhe për ta blerë, përshtatet mënyra e mëposhtme e të vepruarit: • të kalohen nëpër duar shpalljet në gazetat lokale;• të pyeten të njohur për banesa që do të lirohen:• t‘i drejtohet një administrate për pasuritë e paluajtshme;• të konsultohet një nga faqet e shumta të specializu-

ara të internetit për pasuritë e paluajtshme.

qIrajaKush interesohet për një banesë, mbush si rregull një formular regjistrimi. Atje jepen për shembull mosha, gjendja civile, profesioni, fëmijët, statusi i qëndrimit, punëdhënësi, rroga, kafshët shtëpiake. Për të vërtetuar, që dikush mund ta paguajë qiranë, është i nevojshëm një ekstrakt nga regjistri i zbatimit të detyrueshëm. Ky doku-ment duhet të merret në zyrën e zbatimit të detyrueshëm të kantonit të Schaffhausen-it ose në vendbanimin e fun-dit tuaj (jashtë kantonit të Schafhausen-it).Në një kontratë të qirasë përkasin në rastet më të shumta edhe kushtet e përgjithshme dhe rregullorja e shtëpisë. Qiramarrësi/qiramarrësit duhet të paguajnë në shumicën e rasteve para hyrjes në banesë një depozitë të përqindjes së qirasë (shumë garancie), e cila paguhet sërish me përqindje pas prishjes së marrëdhënieve të qirasë. Pagesa e qirasë është si rregull e detyrueshme në fillim të muajit. Krahas qirasë duhet të paguhen për-veç kësaj edhe kostot shtesë (ngrohja, uji i ngrohtë etj). Nëse nuk janë të përmendura në kontratë kostot shtesë, kështu ato janë të përmbajtura në qira.

InFraSTrUkTUraÇdo shtëpi respektivisht çdo banesë në Zvicër disponon një lidhje telefonike. Aparat telefoni, modem etj duhet të blihen vetë. Lidhja e shtëpisë duhet të njoftohet tek „Swisscom“. Në kantonin e Schaffhausen-it objektet më të shumta banuese ofrojnë një lidhje kabulli për përdo-rimin e radios dhe televizorit. Po ashtu është e pranish-me lidhja e internetit. Tensioni i rrjetit është 240 volt. Përshtatës për prizat mund të merren në tregun e spe-cializuar.

SIgUrIMI pËr OrEnDITË ShTËpIakE DhE pËr pËrgjEgjËSInË lIgjOrEËshtë i këshillueshëm të lidhet një sigurim për orenditë shtëpiake dhe për përgjegjësinë ligjore. Në rast të disa kontratave të qirasë këto janë bile të detyrueshme. Disa sigurime mbajnë përgjegjësi për disa dëme. Për shem-bull, nëse një vaskë derdhet dhe çon në një dëm uji ose nëse ka një çarje të sendeve të larjes.

www.schaffhausen.ch: Regjionale dhe të tjera për tregun e banimit.

www.einkleinesparadies.ch >wohnen: informacione regjionale dhe banka të dhënash në linjë për objekte të qira dhe blerje.

www.bwo.admin.ch - „Të banosh në Zvicër“: Faqe informacioni e Zyrës Federale për Punët e Banimit (BWO) me informacione qendrore rreth të banuarit. Përmbahet në 11 gjuhë (turqisht, tamilisht, spanjisht, serbisht, portugalisht, kroatisht, anglisht, shqip, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht).

BANIMI

www.schkg.sh.ch - Zyra e zbatimit të detyrueshëm dhe konkursit e kantonit të Schaffhausen-it (Betreibungs- & Konkursamt Kanton Schaffhausen): Ekstrakti i regjistrit të zbatimit të detyrueshëm duhet të kërkohet personalisht në sportel (arkë).

14

BANIMI

BaShkËjETESa nË njË ShTËpI ME ShUMË FaMIljEMe qëllim që bashkëjetesa në një shtëpi me qira të funk-sionojë mirë, duhet që të gjithë qiramarrësit të marrin parasysh njëri-tjetrin. Në rregulloren e shtëpisë janë të përmbajtura në rastet më të shumta pikat kryesore. kohët e qetësisëQetësia e natës zgjat si rregull nga ora 22 deri në orën 7, qetësia e drekës nga orën 12 deri në orën 13. Edhe në ditët e diela dhe ato të festave duhet të shmanget zhur-ma. Parimisht duhet që televizori dhe aparatet muzikore në banesë të vendosen në volumin e dhomës. Kush do të festojë një festë, ia njofton këtë më mirë fqinjëve të tij paraprakisht.hapësirat e përbashkëtaHyrja, hapësira e shkallëve, kuzhina për larje, vendet e parkimit e kështu me rradhë, janë në dispozicion të të gjithë qiramarrësve. Është e rëndësishme, të mos bllo-kohen këto vende të përdorura së bashku dhe të kuj-deset për pastërti. Në shumë shtëpi është e rregulluar veçanërisht, kush dhe kur mund ta përdorë kuzhinën e larjes. Në rastet më të shumta është e ndaluar pirja e cigares në hapësirën e shkallëve ose në ashensor res-pektivisht në hapësirat e përbashkëta.nëse shfaqen problemePrishet diçka, drejtohet secili në mirëmbajtësi i shtëpisë ose në qiradhënësi / administrata e pasurive të pa-luajtshme. Veçanërisht në shtëpitë më të mëdha është mirëmbajtësi i shtëpisë për riparime të vogla, por edhe për sigurinë dhe mirëmbajtjen atje. Riparime të thjeshta ose pastrime duhet t‘i ndërmarrin dhe t‘i paguajnë vetë qiramarrësi / qiramarrësit. Për shembull nëse bëhet fjalë për këtë, që të zëvendësohet filtri në thithjen e avullit, një llamarinë për pjekje ose një zorrë për dushin.

prOnË prIvaTE BanIMIBlerja e tokës për ndërtim dhe e banesave private nëpërmjet të huajve iu nënshtrohet përkufizimeve të cak-tuara. Për blerjen e banesave private për vendbanimin vetjak ju nuk keni nevojë për asnjë lejë. Mbi rregullat, të cilat duhet të merren parasysh në rast të blerjes së tokave ose të banesave private, ju orienton juve hipote-ka kantonale ose sekseri për pasuritë e paluajtshme. Në lidhjen e pronarëve të shtëpive ose shoqatës së shtëpive ju merrni informacione rreth zotërimit të një shtëpie, kini mundësinë, të lini të këshilloheni ligjërisht ose të merrni informacione për banimin pajtueshëm me mjedisin.

hYrja nË MEDIaTlidhja e telefonit dhe internetitZvicra disponon një rrjet të zgjeruar mirë të telekomuni-kacionit. Hyrjet në telefon dhe internet janë praktikisht të garantuara kudo. Për një lidhje telefoni dhe interneti ju duhet të regjistroheni tek një ofrues.

www.mieterverband.ch/sh - Lidhja e qiramarrësve e kantonit të Schaffhausen-it (Mieterverband Kanton Schaffhausen): Këshillim ligjor në rast të pyetjeve për qiranë. Për anëtarët këshillimi është falas. Pranimi me efekt të menjëhershëm është i mundur.

www.hev-schweiz.ch & www.hev-sh.ch - Lidhja e pronarëve të shtëpive (Hauseigentümerverband) Zvicër dhe seksioni i Schaffhausen-it.

www.hausverein.ch/artikel/Ostschweiz/Ostschweiz - Shoqata e shtëpive (Hausverein ) seksioni Zvicra lindore (Ostschweiz).

www.einkleinesparadies.ch >Wohnen oder Bauen: Informacione për ndërtimin dhe banimin në regjionin e Schaffhausen-it me bankën në linjë (online) të të dhënave për tokën e ndërtimit.

Nëse shfaqen vështirësi me fqinjët dhe nuk mjafton më dialogu, ju mund të kërkoni një bisedë me mirëmbajtë-sin e shtëpisë ose me administratën. Nëse nuk mund të gjendet asnjë zgjidhje, ju mund të drejtoheni në vendet e mëposhtme:

radioja dhe televizoriMarrje e programeve të radios dhe televizorit është me detyrim pagese. Kjo pagesë merret nga „Billag“. Sapo ju jeni në zotërim të një aparati të gatshëm për punë (edhe telefona mobilë ose inteligjentë të aftë për internet), pra sapo ju dispononi mundësinë, të konsumoni radio dhe televizor, ju duhet të regjistroheni tek „Billag“.

EkOnOMIa ShTËpIakE DhE MBrOjTja E MjEDISITMe heqjen e drejtë të mbeturinave ne japim një kontribut për mbrojtjen e mjedisit tonë. Komunat tuaja ju infor-mojnë juve mbi heqjen e mbeturinave në përshtatje me mjedisin dhe ju japin informacione mbi vendet e grum-bullimit, ditët e grumbullimit dhe më tepër. Financimi pason nga taksat për mbeturinat. Ajo përbëhet nga një taksë bazë dhe një për sasinë. Lëndë me vlerë mund të jepen falas në vendet e grumbullimit.

Mbeturinat shtëpiakeTransportimi i mbeturinave shtëpiake është në të gjitha komunat e kantonit me detyrim pagese. Pullat e pages-ave mund të merren në administratat komunale, në zyrat e postës dhe në dyqane të ndryshme shitjeje. Mbeturinat e gjelbraNë komuna të ndryshme mbeturinat organike (mbeturi-nat e gjelbra) mund të hiqen të ndara nga mbeturinat e tjera shtëpiake pa pulla pagese.

15

BANIMI

Informacione për heqjen në vend dhe për ndarjen e mbeturinave ju merrni në komunën tuaj të banimit.

www.interkantlab.ch: Në faqen e laboratorit ndërkantonal > Schaffhausen ju gjeni të gjitha të dhënat për heqjen e mbeturinave.

www.bafu.admin.ch - Enti Federal për Mjedisin (BAFU) (Bundesamt für Umwelt (BAFU) ). Udhërrëfyesi për mbeturinat dhe informacione të përgjithshme për heqjen e mbeturinave.

www.sh.ch >Departement des Innern - Vendi i koordinimit për mbrojtjen e mjedisit (Koordinationsstelle für Umweltschutz): Pikë kontakti për pyetjet e përgjithshme për mbrojtjen e mjedisit, koordinim i provave për pajtueshmërinë me mjedisin.

qelqi, kutitë prej metali, (llamarinë e bardhë), pET, alumini dhe vaji ushqimor Heqja e qelqit, kutive të metalit, shishesh pijesh prej PET, aluminit dhe e vajit ushqimor duhet të pasojë mbi vendet e grumbullimit me kontejner ose në tregtinë e detajuar.Ju gjeni në dokumentet e komunës informacione të de-tajuara edhe mbi heqjen e mbeturinave kaba, kimikate-ve, tekstileve e kështu me rradhë.letra dhe kartoniGazeta, revista dhe kartoni grumbullohen periodikisht nga organizata të ndryshme ose nga komuna. Terminat e grumbullimit ndodhen gjithashtu në dokumentet e ko-munës përkatëse ose në shtypin ditor.BateritëPër të gjitha bateritë, akumulatorët dhe bateritë e maki-nave vlen në Zvicër detyrimi i dhënies mbrapa i përdoru-esve dhe detyrimi i marrjes mbrapa i tregtarëve. Bateritë e aparateve mund të jepen mbrapa pothuajse në të gjitha dyqanet e shitjes.aparate elektrike dhe elektronikeTë gjithë aparatet që punojnë elektrikisht duke përfshirë pajisjet plotësuese mund të jepen për heqjen në vendet e shitjes së aparateve të të njëjtit lloji. Edhe pa blerje të re dhe pavarësisht nga marka, marrja mbrapa është falas.

www.billag.ch - Billag: Vendi për marrjen e taksave për kapjen e radios dhe televizorit në Zvicër.

16

MoBILITETI

qarkUllIMI I ngaDalShËM: UDhËTIMI MË kËMBË OSE ME BIÇIklETËBiçikleta respektivisht „velo“ është në Zvicër një mjet i pëlqyer për lëvizjen. Rrugët e biçikletës janë të pajisura mirë me tabela ose të shënuara me ngjyrë të verdhë, me qëllim që drejtuesit e biçikletave të lëvizin të sigurt në qarkullimin rrugor. Këshillohet të lidhet një sigurim për përgjegjësinë ligjore, i cili ju siguron juve në rast dëmesh me biçikletë kundrejt të tretësh.Edhe kush udhëton më këmbë do të duhej të ecë mun-dësisht i sigurt nëpërmjet qarkullimit. Këmbësorët/këmbësoret kanë parimisht përparësi në kalimet për këmbësorët. Fëmijë, të cilët rrugën e tyre të shkollës e bëjnë më këmbë, bëhen nëpërmjet të kësaj më të pa-varur, kanë kontakte sociale dhe lëvizin kështu çdo ditë. Prandaj policia e qarkullimit të Schaffhausen-it i mëson fëmijët e kopshtit të fëmijëve dhe nxënësit/nxënëset për sjelljen e drejtë në qarkullim.

www.fussverkehr.ch: „Qarkullimi më këmbë në Zvicër“ kujde-set për çështjet e këmbësorëve/këmbësoreve dhe angazhohet për një planifikim qarkullimi në pajtueshmëri me këmbësorët.

www.provelo-sh.ch: „Pro Velo Schaffhausen“ angazhohet për këtë, që të nxitet biçikleta si mjet i shëndetshëm lëvizjeje, me plot kënaqësi dhe i pajtueshëm me mjedisin në regjionin e Schaffhau-sen-it. Një herë në vit organizohet një bursë për biçikleta.

www.schweizmobil.ch: „Zvicra mobil“, Rrjeti Nacional për Qarkullimin e Ngadalshëm Në faqen e internetit ju mund të kërkoni për shembull rrugë për biçikletë (www.veloland.ch), rrugë ecjeje më këmbë etj.

www.slowup.ch: Dita e përvitshme e përjetimit të qarkullimit të ngadalshëm. Në maj përkatësisht në regjionin e Schaffhausen-it.

www.velofahrkurse-sh.ch: Kurse për drejtimin e biçikletës në Schaffhausen për fëmijë, të rritur dhe në veçanti për migrantët.

www.schulweg-bildet.ch - Rruga e shkollës formon: Rekomandime për prindër, si mund t‘ua mundësojnë ata fëmijëve të tyre rrugën e pavarur dhe të sigurt për në shkollë pa taksi prindërish.

qarkUllIMI pUBlIkNë Zvicër ju qëndron juve në dispozicion një rrjet qar-kullimi publik i zgjeruar mirë dhe i efektshëm, i cili i lidh edhe komunat e vogla. Planet e udhëtimit të trenit, au-tobusit dhe udhëtimet e anijeve janë të përshtatura ndaj njëri-tjetrit. Pikërisht për distanca të gjata dhe për të shkuar e ardhur në punë / shkollë preferohet nga shumë udhëtarë treni. Ka oferta të ndryshme dhe abonime të ndryshme me të cilat ju mund të përdorni me çmim të leverdishëm qarkullimin publik. I pëlqyeshëm është ve-çanërisht abonimi gjysmë takse, me të cilin lejohet të përdoret qarkullimi publik me gjysmën e çmimit. Fëmijë nën 6 vjet udhëtojnë falas. Fëmijë më të rritur deri në 16 vjet mund të udhëtojnë me një biletë të rinjsh re-spektivisht nipërish/mbesash me kosto të leverdishme në shoqërim të prindërve ose të gjysheve dhe gjyshërve. Tek disa komuna ju mund të tërhiqni leverdishëm bileta ditore për gjithë Zvicrën.

qarkullimi regjional në SchaffhausenKush në Schaffhausen do të shkojë nga fshati në qy-tet (dhe anasjelltas), e arrin pikësynimin e tij së shpejti. Lidhje me autobus dhe tren ekzistojnë në çdo komunë. Kush dëshiron të udhëtojë disi më soditës, atij i qën-drojnë në dispozicion lidhje të ndryshme udhëtimesh me anije mbi Ren. Regjioni i Schaffhausen-it është përmb-ledhur në një lidhje tarifore të quajtur „Flextax“. Në këtë lidhje tarifore vlen një tarifë zonash, me këtë pasagjeri mund të udhëtojë me një biletë të vetme udhëtimi në të gjitha linjat e zonave të zhvleftësuara. Kështu gjatë ndërrimit nga një tren në një linjë autobusi nuk duhet të blihet asnjë biletë tjetër, nëse zona përkatëse tanimë është zhvleftësuar.

www.sbb.ch - Shoqëria Federale Zvicerane e Trenave SBB (Schweize-rische Bundesbahnen SBB): Informacione për abonime dhe ulje çmimi biletash si dhe planet e udhëtimit në linjë (online) për gjithë Evropën.

17

DrEjTIMI I aUTOMjETIT nË ZvIcËrpatenta dhe siguria në qarkullimPatentat e huaja janë në Zvicër të vlefshme një vit që nga data e hyrjes. Brenda këtij afati duhet të bëhet kërkesë për një patentë zvicerane pranë zyrës kantonale të qar-kullimit rrugor dhe udhëtimeve me anije. Informohuni ju për rregullat e vlefshme të qarkullimit në Zvicër!Detyrimi për vinjetëPër udhëtimin në autostradë ekziston një detyrim për vinjetë. Vinjeta mund të blihet në zyrat e postës, pikat e karburantit, në garazhet dhe kancelaritë e „TCS“ si dhe në zyrat kantonale të qarkullimit rrugor.Sigurimi për automjete me motorPër të gjitha makinat, motorët, biçikletat me motor dhe po ashtu edhe për anijet është një sigurim për përgjegjë-sinë ligjore i detyruar. Sigurimi i automjeteve me motor mund të zgjerohet me shtesa të tjera.Importimi i automjeteve të huaja në ZvicërNëse ju hyni duke udhëtuar në Zvicër dhe importoni një automjet nga jashtë shtetit, njoftoheni menjëherë au-tomjetin në doganën zvicerane. Automjetet nuk duhet të regjistrohen në dymbëdhjetë muajt e parë që prej hyrjes suaj në Zvicër, nëse targat e huaja janë të vlefshme dhe nëse ekziston një garanci nga sigurimi.

MoBILITETI

Kush në anë të kundërt e ka vendbanimin e tij që prej një viti në Zvicër, duhet ta regjistrojë një automjet të im-portuar në Zvicër. Të gjithë automjetet me motor dhe rimorkiot duhet të kontrollohen zyrtarisht para lejimit të tyre në qarkullimin zviceran. Informohuni ju herët pranë zyrës kantonale të qarkullimit mbi përcaktimet e lejimit dhe dokumentet e nevojshme.

qarkUllIMI ajrOrAeroporti internacional Zyrih-Kloten është afër dhe i arritshëm shpejt. Me makinë secilit i nevojiten deri në aeroport rreth 30 minuta, me lidhjen direkte të trenit 40 minuta. Praktikisht fluturohet nisur nga Zyrihu kushdo metropol ekonomik çdo ditë. Aeroporti vetë është i lidh-ur mirë me mjetet e qarkullimit publik. Regjistrimi (Ein-checken) është i mundur direkt në stacionin e trenit në Schaffhausen. Atje ju merrni edhe një biletë për në bord.

UDhËTIM jaShTË kUFIrIT- DISpOZITaT DOganOrEJashtë shteti i afërt fton për ekskursione. Mendoni që ju do të mbikaloni një kufij shteti dhe që duhet të kini me vete dokumentet e përshtatshme. Informacione në lidhje me dispozitat ligjore ju merrni pranë zyrës zvicerane të doganës.

www.ezv.admin.ch: Informacione të administratës doganore konfederative për privatë dhe firma.

www.sh.ch >Baudepartement - Zyra e qarkullimit rrugor dhe udhëti-meve me anije (Strassenverkehrs- und Schifffahrtsamt): Informacione për patentën, sigurinë në qarkullim etj.

www.tcs.ch - Klubi i turneve Zvicër (TCS) (Touring-Club Schweiz (TCS)): Teston çdo vit shumë ndenjëse për fëmijë dhe jep rekomandime.

www.flextax.ch - Lidhja tarifore në Schaffhausen: Abonime, bileta për regjionin e Schaffhausen-it Pasqyrë e përgjithshme e rrjetit të qarkullimit të regjionit të Schaffhausen-it.

www.vbsh.ch - Ndërmarrjet e qarkullimit të Schaffhausen-it (Verkehrsbetriebe Schaffhausen) dhe autobus-Schaffhausen (SchaffhausenBus): Informacione mbi planet regjionale të udhëtimit dhe abonimet.

www.urh.ch - Shoqëria zvicerane e udhëtimit me anije „Unter-see dhe Reni“ (Schweizerische Schifffahrtsgesellschaft Untersee und Rhein): Planet e udhëtimeve dhe propozime ekskursionesh

www.boev.ch - Vendi i specializuar zviceran për qarkullim publik pa pengesa (Schweizerische Fachstelle Barrierefreier öffentlicher Verkehr): Udhëzime mbi ulje çmimesh për njerëz me aftësi të kufizuar ndaj (Mobilitätsbehinderte )mobilitetit.

18

PUNA

njOhja E DIplOMavE TË hUajaDiploma dhe formime profesionale të ndryshme mund të njihen në Zvicër. Në varësi të përfundimit [të shkollës]/kualifikimit, drejtohuni në vendet e mëposhtme:

paga DhE kOnTrIBUTET SOcIalENë Zvicër janë rrogat bruto relativisht të larta, kjo vlen edhe për kostot e jetesës. Nuk ka një rrogë minimale të vlefshme për të gjithë sektorët. Disa degë njohin me-gjithatë rroga minimale kontraktuese pune të përgjithsh-me. Nga paga hiqen kontributet e detyruara për siguri-min e pleqërisë dhe të pasjetuarve (AHV), sigurimin për invaliditet (IV), sigurimin për papunësi (ALV) dhe për si-gurimin ndaj aksidenteve. Në kantonin e Schaffhausen-it paguajnë punëmarrës dhe punëdhënës, përveç kësaj, një kontribut në fondin social kantonal. Nga të ardhura vjetore prej rreth 20‘000 Fr. hiqen kontribute shtesë për përkujdesjen profesionale (të ashtuquajturënshtylla e 2-të) si një plotësim i AHV. Heqjet për sigurimet e detyrueshme sociale përbëjnë gjithsej rreth 15% të të ardhurave.

www.edk.ch >Arbeiten >Diplomanerkennung - Konferenca zvicerane drejtorët kantonalë të edukimit (Schweizerische Konferenz kantonaler Erziehungsdirektoren): Njohja e profesionit në fushën e edukimit

www.crus.ch >Anerkennung/Swiss ENIC >Zulassung >Ausländische Ausweise oder >einzelne Länder- Rektorenkonferenz der Schweizer Uni-versitäten: Informacione mbi kushtet e lejimit në universitetet zvicerane.

www.sbfi.admin.ch/diploma/ - Sekretariati i Shtetit për Arsim, Kërkime Shkencore dhe Inovacion (SBFI) (Staatssekretariat für Bildung, Forschung und Innovation (SBFI)): Koordinon njohjen e diplomave të huaja.

www.berufsberatung.ch: Informacione të përgjithshme për vende mësimi profesioni, për profesion dhe punë, këshilla për kërkesat për vende pune etj. Dokumente të përkthyera në shumë gjuhë.

www.schreibstube-sh.ch - Shoqata pika e takimit e të papunëve Schaffhausen (VETS) (Verein Erwerbslosentreffpunkt Schaffhausen (VETS)): Ndihmë në rast të përgatitjes së biografi-së dhe të kërkesës për punë.

www.treffpunkt-arbeit.ch: Informacione mbi punën dhe kërkimin e punës në Zvicër.

www.rav-sh.ch - Qendër regjionale për ndërmjetësim pune (Regionales Arbeitsvermittlungszentrum).

www.bsv.admin.ch >Praxis >KMU/Betriebe >Überblick - Enti Federal për Sigurimet Sociale (Bundesamt für Sozialversicherungen): Kuotat e kontributeve.

TË gjEnDET njË pUnËHyrja në tregun e punës është e rregulluar ligjërisht dhe varet nga statusi i qëndrimit. Për të gjetur një punë, është i këshillueshëm një kombinim i metodave të ndry-shme të kërkimit:• të bëhet një kërkesë në ofertat për vende pune në

gazetë;• të kërkohet në internet për shpallje vendesh pune;• të dërgohen kërkesa spontane në ndërmarrje;• të merret kontakt me zyrat për ndërmjetësimin e

vendeve të punës;• bisedoni me persona nga rrethi juaj;• njoftohuni tek një qendër regjionale për ndërmjetë-

sim pune (RAV).

SI BËj UnË kËrkESË pËr pUnË nË ZvIcËr?Në Zvicër bëjnë pjesë në një kërkese për punë një bio-grafi dhe një kërkesë me shkrim për punë. Të rëndësish-me për kërkesën për punë janë edhe dëshmitë e punës dhe vërtetime pune të cilat i bashkëngjiten dosjes.Këshilla të vlefshme për përgatitjen e një dosjeje për kër-kesë pune ju merrni në internet.

19

www.seco.admin.ch >Themen >Arbeit >Schwarzarbeit: IInformacione për temën puna e zezë, dhënie ndihme për të dalë nga puna e zezë, oferta kontakti.

www.sh.ch/Schwarzarbeit-BGSA.3927.0.html: Informacione për punën e zezë.

PUNA

hUMBja E pUnËSKush banon në Zvicër dhe si punëmarrës/punëmarrëse mbetet pa punë, ka të drejtë - në rast se kushtet e ne-vojshme paraprake janë të përmbushura - për pagesat e sigurimeve, të ashtuquajturat të holla ditore të papunë-sisë. Një lejë e vlefshme qëndrimi si dhe një punësim për të paktën 12 muaj gjatë dy viteve të fundit para njoftimit janë kushtet qendrore për transferimin e të holla dito-re të papunësisë. Nëse ju, pas përfundimit të një mar-rëdhënieje pune, nuk gjeni menjëherë punë përsëri, ju duhet menjëherë, më së miri bile gjatë afatit të prishjes së kontratës, të njoftoheni pranë qendrës regjionale për ndërmjetësim pune (RAV). Atje ju merrni informacione në lidhje me hapat e tjerë, të cilat ju duhet të ndërmerrni.

kUShTET E pUnËSZvicra është e njohur për kushtet e saj të mira të punës. Sipas profesionit dhe degëve këto janë megjithatë të përcaktuara ndryshe. Informohuni ju herët mbi kushtet e vlefshme të punës. Në kontratën e punës përcaktohen lloji i punës që duhet të kryhet, kohët e punës, koha e provës, afati i prishjes së kontratës, pushimet, rroga, de-tyrimi i përgjegjësisë profesionale dhe arka e pensionit. Në degë të caktuara ekzistojnë kontrata të përgjithshme pune (GAV) Një kontratë e përgjithshme (GAV) pune është një marrëveshje me shkrim ndërmjet punëdhënësve të veçantë ose disa prej tyre ose lidhjeve të tyre profesio-nale dhe sindikatave. Ajo përmban dispozita mbi kushtet ndërmjet punëdhënësve dhe punëmarrësve si dhe dispo-zita, të cilat drejtohen në palët kontraktuese të „GVA“-së.

www.seco.admin.ch >Themen >Arbeit: Informacione përreth temës punë.

www.bfm.admin.ch >Dokumentation >Publikationen: Broshurat „EURES“- Të punosh dhe jetosh në Zvicër, japin informacion mbi kushtet e punës së Zvicër.

www.sh.ch >Volkswirtschaftsdepartement - Inspektorati i punës (Arbeitsinspektorat): Inspektorati i punës është qendra e zbatimin të këshillimit, shërbimit, kompetencës për sigurinë në punë dhe mbrojtjen e shëndetit në vendin e punës, si dhe për kohët e punës dhe të qetësisë.

MBrOjTja nga prIShja E kOnTraTËS SË pUnËSLigji mbron të punësuarit në rast sëmundjeje, aksiden-ti, shtatzënie ose barrë-lindjeje nga prishja e kontratës. Një prishje kontrate gjatë kësaj hapësire kohore është si rregull e pavlefshme. Në rast keqpërdorimi të prishjes së kontratës nga shkaqe të tjera i punësuari ose e punësu-ara në anë të kundërt nuk mund të përfshihet përsëri në ndërmarrje; mund të bëhet i vlefshëm vetëm një zhdë-mtim para gjyqit.

pUnË E ZEZËEdhe dikush, i cili paguhet për punë të herëpashershme në fushën e pastrimit, përkujdesjes së fëmijëve, punëve të shtëpisë dhe të kopshtit, vlen si me veprimtari pune. Ai ose ajo duhet të jenë në zotërim të një leje sipas të drejtës për të huajt dhe të jetë i regjistruar tek sigurimet sociale (ose të regjistrohet vetë), ndryshe bëhet fjalë për punë ile-gale ose për punë të zezë. Personi, i cili punon në të zezë, nuk është i siguruar në rast të invaliditetit, aksidentit ose papunësisë. Pasojat mund të jenë dramatike. Qëndron pra në interes të punëmarrësit të jetë i regjistruar.

www.sh.ch >Volkswirtschaftsdepartement - Zyra e punës e kantonit të Schaffhausen-it (Arbeitsamt Kanton Schaffhausen): Këshillime në rast të papunësisë, ndërmjetësim vendesh pune, pikë kontakti për lejë pune për të huaj/huaja, pyetje të tjera rreth temës së punës në Zvicër.

www.rav-sh.ch - Qendër regjionale për ndërmjetësim pune (RAV) (Regionales Arbeitsvermittlungszentrum (RAV)): Mbështetje e të papunëve.

www.kas.ch - Sekretariati i punës në Schaffhausen (Arbeitersekretariat Schaffhausen): Këshillim ligjor.

20 pËrkUjDESja nË ZvIcËrRrjeti i dendur prej sigurimesh sociale dhe ndihmave so-ciale publike mbron njerëzit që punojnë dhe jetojnë këtu dhe të afërmit e tyre nga pasojat ekonomike të sëmund-jeve, aksidenteve, papunësisë, invaliditetit dhe rreziqeve të tjera. Pikësynimi është, të pengohet varfëria në Zvicër. Siguria sociale është një pikëmbështetje e sistemit shte-tëror zviceran. Në plan të parë qëndrojnë përgjegjësia vetjake dhe puna. Siguria sociale në Zvicër bazohet mbi sigurimet sociale të 3 shtyllave të përkujdesjes si dhe të ndihmës sociale. Ato sigurojnë bazën e ekzistencës, nëse ju ose një nga të afërmit tuaj bini në shtrëngesa financiare nëpërmjet të paaftësisë për veprimtari pune, papunësisë ose vdekjes. Përveç kësaj është i siguruar

SIGURIA SoCIALE

www.svash.ch - Zyra e sigurimit social në Schaffhausen (Sozialversicherungsamt Schaffhausen): Formularë kërkesash dhe informacione për një ulje të çmimit të primit dhe informacione për sigurimet sociale.

www.bfm.admin.ch >Dokumentation >Publikationen -

Sigurimet sociale: Qëndrimi në Zvicër dhe udhëtimi jashtë: Informacione për nënshtetas të huaj: Broshura jep informacione të hollësishme mbi sigurimet e ndryshme sociale dhe është e përkthyer në shumë gjuhë.

një pension në pleqëri. Nëse ju bini në një gjendje të vështirë sociale, ju mund të kërkoni ndihmë. Informaci-one për këtë ju merrni në komunën e banimit dhe pranë zyrës së sigurimit social në Schaffhasuen.

„ah v“Sigurimi i

pleqërisë dhe i të pasjetuarve

„Iv“Sigurimin për

invaliditet

„El“Pagesa shtesë

„EO“Rregullorja e

shpërblimit pas humbjes së të

ardhurave

„Bvg“Përkujdesja e

detyruar profesionale

Shtylla 2bPërkujdesja e mbidetyruar profesionale

Shtylla 3aPërkujdesja e

lidhur me kushte

Shtylla 3bPërkujdesja vullnetare

përkujdesja në Zvicër

Shtylla e 1-rë Shtylla e 2-të Shtylla e 3-të

Përkujdesja shtetërore Përkujdesja profesionale Përkujdesja private

Sigurimi i ekzistencës Vazhdimi i standardit Plotësime individuale të zakonshëm të jetës

Përkujdesja për pleqërinë, vdekjen dhe invaliditetin ndërtohet mbi tre shtylla: Shtylla e 1-rë: „AHV/IV/EO“ është sigurimi bazë. Të gjithë personat, të cilët jetojnë dhe/ose punojnë në Zvicër, janë të siguruar detyrimisht.

Shtylla e 2-të: Në përkujdesjen profesionale (arka e pensionit) janë të siguruar detyrimisht të gjithë punë-marrësit që nga një e ardhur e caktuar vjetore.Shtylla e 3-të: Përkujdesja private është vullnetare dhe financohet me të holla personale të kursyera.

21përkujdesja profesionale Bv/ arka e pensionitPunëmarrës në Zvicër, që nga të ardhura vjetore të caktuara, duhet t‘i bashkohen institucioneve të përku-jdesjes profesionale të punëdhënësit. Kontributi është ndërmjet 7% deri në 18 % të të ardhurave vjetore. Të paktën gjysma e këtyre primeve duhet të paguhen prej punëmarrësit. Të zënë me punë si të vetëpunësuar nuk i nënshtrohen këtij ligji.Shtesat familjareNë kantonin e Schaffhausen-it të gjithë punëmarrësit kanë pretendim për shtesa familjare si dhe nën kush-te paraprake të caktuara edhe të zënit me punë si të vetëpunësuar dhe jo të zënit me punë. Për fëmijë me vendbanim jashtë shtetit mund të dalin shtesa me re-duktim. Pretendim për shtesa për fëmijë ekziston për fëmijë nga dita e parë e muajit të lindjes deri në fund të muajit, në të cilën atë përfundojnë vitin e 16-të të jetës. Për fëmijë në formim profesional shtesat jepen deri në përfundimin e formimit profesional, megjithatë më së gjati deri në përfundimin e vitit të 25-të të jetës.

EkZISTEnca TË rrEZIkUaraNëse ju nuk mund ta siguroni më vetë ekzistencën tuaj, hyn në fuqi ndihma sociale. Ndihma sociale ka për detyrë, ta largojë, lehtësojë ose ta mënjanojë gjendjen e vështirë materiale dhe personale të njerëzve. Krahas ndihmës materiale, ndihma sociale nxit vetëveprimin ekonomik dhe personal të personit në nevojë dhe mbështet integ-rimin social dhe profesional. Ndihma sociale financohet nëpërmjet taksave. Në kantonin e Schaffhausen-it janë përgjegjëse kantoni dhe komunat së bashku për për-caktimin e ndihmës sociale. Me pyetje në rast të veçantë drejtohuni në komunat tuaja të banimit.

SIGURIA SoCIALE

„ah v“ dhe „Iv“Sigurimi më i rëndësishëm është sigurimi i pleqërisë dhe i të pasjetuarve (AHV). Parimisht të gjithë personat banues në Zvicër i nënshtrohen „AHV“-ut, pavarësisht nga kjo, nëse ata janë të një nacionaliteti zviceran ose të huaj, me veprimtari pune ose pa veprimtari pune. Mosha e pensionit është për burra 65 vjet dhe për gra 64 vjet. Është e mundur të dilet para kohe në pension, atëhe-re pensioni do të shkurtohet. Kontributet për sigurimin ndaj invaliditetin (IV) hiqen së bashku me kontributet për „AHV“ nga rroga. Në rast invaliditeti sigurimi jep të drejtë për një mbështetje në rast të ripërfshirjes në tregun e punës ose për një pension. Nëse ju nuk keni punë ose jeni zënë me punë si të vetëpunësuar, ju duhet t‘i pagu-ani kontributet direkt në arkë.

Shpërblimi gjatë barrë-lindjesPas lindjes gratë me veprimtari pune kanë pretendim për një pushim barrë-lindjeje prej të paktën 14 javësh. Në këtë kohë ato marrin si rregull 80 % të rrogës së tyre. Për këtë ato duhet të kenë qenë gjatë 9 muajve para lindjes të siguruara dhe të kenë punuar të paktën gjatë 5 muajve. Informacione të detajuara ju merrni pranë zyrës së sigurimit social.

www.sh.pro-senectute.ch - „Pro Senectute“ e kantonit të Schaffhausen-it (Pro Senectute Kanton Schaffhausen): Këshillim social për njerëz të moshuar.

www.proinfirmis.ch - „Pro Infirmis“ Thurgau-Schaffhausen: Këshillime dhe mbështetje për njerëz me një aftësi të kufizuar dhe për të afërmit e tyre, deri në arritjen e moshës së „AHV“ (gratë 64 vjet / burrat 65 vjet).

22 DETYrIMI TaTIMOrNë Zvicër, kostot për pagesat publike si infrastruktura, qarkullimi, arsimi, policia dhe ushtria, shëndetësia, siguria sociale etj. paguhen kryesisht nga taksat e personave privatë, ndërmarrjeve si dhe nga tatimi mbi vlerën e shtuar. Me anë të kësaj kontribuojnë të gjithë për një jetë publike funksionuese mirë. Personat privatë paguajnë taksë mbi të ardhurat dhe mbi pasurinë.

SI MBlIDhEnTakSaT?Për llogaritjen e taksave që duhet të paguhen duhet që zviceranet dhe zviceranët si dhe persona me një lejë qëndrimi të përhershme „C“ të mbushin çdo vit një de-klaratë tatimore. Formularët për deklaratën tatimore ju dorëzohen juve përkatësisht në fillim të vitit. Për mbu-shjen qëndron në dispozicion një softuer për taksat pa pagesë. Punëmarrësve të huaj pa lejë qëndrimit të për-hershme „C“, të cilët e kanë vendbanimin tatimor ose qëndrimin në Zvicër, iu hiqen taksat direkt nga rroga (tatimi në burim). Kjo prek personat me një lejë qëndrimi vjetore „B“, kërkues azili si dhe të huaj me qëndrim javor dhe të huaja me qëndrim javor.Në rast të pyetjeve drejtohuni në administratën e finan-cës së komunës suaj, në një vend këshillimi ose në një administratore e besuar, një administrator i besuar.

TAkSAT

www.steuern.sh.ch - Administrata kantonale e financës (Kantonale Steuerverwaltung): Informacione të shumta për pyetje në lidhje me taksat, llogaritës taksash në linjë (online), shkarkim softueri taksash.

www.economy.sh: >Publikationen >Dokumentationen: Udhëzues taksash i nxitjes ekonomike në Schaffhausen. Libri i dorës ju

ndërmjetëson juve në formë kompakte dhe qartë të dhënat për sektorin fiskal në kantonin e Schaffhaunsen-it.

23MarTESaNë Zvicër secili duhet të jetë 18 vjeç, që të mund të mar-tohet. Këtu njihen vetëm martesat, të cilat janë lidhur në një zyrë të gjendjes civile. Në kantonin e Schaffhausen-it është përgjegjëse zyra e gjendjes civile e qytetit të Schaffhausen-it për të gjitha fushat rreth martesës, fa-miljes, lindjes dhe rasteve të vdekjes. Ajo ju informon ju për kushtet paraprake që duhet të mbushen për lidhjen e martesës dhe dokumentet e nevojshme për këtë.

E DrEjTa E ZgjEDhjES SË l IrË TË parTnErIT - MarTESa ME DETYrIMNë Zvicër vlen e drejta e zgjedhjes së lirë të partnerit respektivisht të partneres. Familjet ose persona të tjerë sipas kësaj nuk kanë të drejtë, të detyrojnë gratë ose burrat të martohen kundër dëshirës së tyre. Një detyrim dëmton të drejtat themelore të njeriut si dhe të kushte-tutës zvicerane dhe është i dënueshëm.

parTnErITETE TË rEgjISTrUaraÇifte me gjini të njëjtë kanë mundësinë, ta lenë të njihet partneriteti i tyre, duke e regjistruar këtë. Zyra e gjendjes civile e qytetit të Schaffhausen-it ju informon juve mbi hapat që duhet të merren.

lInDja E njË FËMIjELindja e një fëmije sjell me vete shumë ndryshime. Në regjionin e Schaffhausen-it ka oferta të ndryshme, të ci-lat ju përgatisin juve për këtë hap dhe ju shoqërojnë pas lindjes. Çdo lindje duhet t‘i njoftohet zyrës së gjendjes civile të qytetit të Schaffhausen-it. Lindet fëmija në një spital, kështu e njofton spitali lindjen. Gjatë një lindjeje në shtëpi është mamia e detyruar ta njoftojë fëmijën.

www.pinkcross.ch: Organizata zvicerane e homoseksualëve, ofertë e gjerë këshillimi.

www.los.ch: Organizata zvicerane e lesbikeve.

www.stadt-schaffhausen.ch >Finanzreferat -Zyra e gjendjes civile e qytetit të Schaffhausen-it (Zivilstandsamt der Stadt Schaffhausen): Informacione për parapërgatitjen e martesës

www.bj.admin.ch >Bundesamt für Justiz >Themen > Gesellschaft >Zivilstand: Informacione të shumta të përkthyera

rreth temës martesë dhe partneritet i regjistruar.

www.ig-binational.ch: Bashkësia e interesave të çifteve binacionalë.

www.fsgb-sh.ch - Vend i specializuar për të prekur nga dhuna, Schaffhausen (Fachstelle für Gewaltbetroffene, Schaffhausen): Këshilla viktimash anonime dhe pa pagesë për gra, burra, fëmijë dhe të rinj.

www.gegen-zwangsheirat.ch: Programi federal për luftimin e martesës me detyrim.

MARTESA FAMILJA & FËMIJËT

www.stadt-schaffhausen.ch >Finanzreferat >Zivilstandsamt >Geburt: Fletëshpjegim dhe dokumentet e nevojshme përreth regjistrimit të

ditëlindjes.

www.partnerschaft-schwangerschaft-sh.ch - Vend këshillimi për partneritet dhe shtatzëni (Beratungsstelle für Partnerschaft und Schwangerschaft): Këshillime për çifte dhe për jetën si dhe këshillime mbi shtatzëninë, lindjen, parandalimin e shtatzënisë.

www.geburtshaus-sh.ch: Oferta kursesh për parapërgatitjen për lindjen, kujdestarinë e lehonisë, riformimin etj.

www.hebammensuche.ch: : Platformë interneti e mamive me profesion

të lirë të regjionit të Schaffhausen.

24 EDUkIMI, ShËnDETI DhE ZhvIllIMI Në Zvicër janë mbuluar nëpërmjet të sigurimit bazë në katër vitet e para të jetës tetë kontrolle përkujdesjeje të mjekut të fëmijëve për zhvillimin e fëmijës. Në të njëjtën kohë iu qëndron në krah prindërve me këshilla dhe vep-ra këshillimi për nëna dhe baballarë. Informacione dhe këshilla të vlefshme për jetën e përditshme me fëmijë të vegjël ka në letrat për prindërit të organizatës „Pro Ju-ventute“ Zvicër, të cilat janë përkthyer në shumë gjuhë. Formimi për prindërit (Elternbildung) Schaffhausen orga-nizon rregullisht referate dhe kurse përreth edukimit. Në rast të pyetjeve për zhvillimin dhe edukimin e fëmijëve tuaj ose në rast të problemeve në shkollë, ju mund të drejtohen në vende të ndryshme këshillimi, të cilat kër-kojnë me ju zgjidhje të përbashkëta.

www.spitex-sh.ch >Mütter- & Väterberatung - Kantoni Schaff-hausen: Këshillon në rast të pyetjeve për shëndetin, zhvillimin dhe edukimin e fëmijës suaj (0-5 vjeç).

Koordinimi i formimit për prindërit i kantonit të Schaffhau-sen-it (KES) (Koordination Elternbildung Kanton Schaffhausen (KES)): Kurse dhe referate përreth edukimit. 2x në vit del agjenda e aktiviteteve.

www.sh.ch >Erziehungsdepartement >Primar- und Sekun-darstufe I - Sqarim dhe këshillim shkollor (SAB) (Schulische Abklärung und Beratung (SAB)): Sqarim dhe këshillim në rast të fëmijëve me probleme në të mësuar dhe në rezultate, vështirësi motivimi dhe marrëdhëniesh ose me rënie në sy në sjelljen sociale.

www.hlf-fruehbereich.ch - Vendi i specializuar për peda-gogji kurimi dhe logopedi në fazat e hershme (Fachstelle für Heilpädagogik und Logopädie im Frühbereich): Sqarim, këshillim dhe terapi për fëmijë që nga lindja deri në hyrjen në kopshtin e fëmijëve.

www.spitaeler-sh.ch >Kinder- & Jugendpsychiatrie - Shërbimi psikiatrik për fëmijë dhe të rinj (KJPD) (Kinder - und Jugend-psychiatrischer Dienst (KJPD)): Vend i specializuar për zhvillimin psikik të fëmijëve dhe të rinjve dhe të familjeve të tyre. „KJPD“

-ja kryen krahas sqarimit dhe terapisë edhe këshilla për prindër dhe persona të specializuar.

MARTESA FAMILJA & FËMIJËT

www.sh.ch >Private >Persönliches und Familie – Ndihmë për të rinjtë (Jugendhilfe): Pikë kontakti dhe koordinimi, nëse zhvillimi i fëmijëve dhe të rinjve duket i rrezikuar.

www.jash.ch/Jugendberatung: Këshillim dhe shoqërim në rast të pro-blemeve në familje, në shkollë ose në vendin e punës. Oferta drejtohet ndaj të rinjve në moshën ndërmjet 12/24 vjet si dhe ndaj familjeve të tyre, prindërve, mësuesve/mësueseve, mjeshtërve/mjeshtreve.

www.projuventute-sh.ch - Organizata „Pro Juventute“ në regjionin e Schaffhausen-it (Pro Juventute Region Schaffhausen): Aktivitete për familjet, mbështetje materia nga familjet dhe më tepër. Letrat për prindërit e organizatës „Pro Juventute“: Informacione praktike për ushqimin, shërbimin, zhvillimin dhe edukimin. Të përkthyera në shumë gjuhë. Dërgimi në vitin e parë të jetës çdo muaj, në vitin 1-3 të jetës çdo dy muaj, pastaj tre herë në vit deri në fund të vitit të 6-të të jetës.

www.teddybär-sh.ch - Vendi i specializuar „Teddybär“ (Arushë pelushi) (Fachstelle Teddybär): Këshilla psikologjike për prindër dhe fëmijë.

www.doktor.ch/kinderaerzte >Kanton Schaffhausen: Mjekët për fëmijë në kantonin e Schaffhausen-it.

kUjDESTarIa DhE FOrMIMI jaShTË FaMIljESNë kantonin e Schaffhausen-it qëndrojnë në dispozicion për familjet oferta të ndryshme plotësuese dhe mbësh-tetëse familjare. Ato arrijnë nga vendet e këshillimit, mbi shërbimet e kujdesit për fëmijët, grupet e zvarritjes dhe të lojës e deri në kopshte ditorë fëmijësh dhe strehët ditore. kujdestari plotësuese familjarePër kujdestarinë plotësuese familjare të fëmijëve tuaj ju qëndrojnë në dispozicion në Schaffhausen kopshte di-torë fëmijësh, strehë ditore shkollore dhe tryeza dreke. Sipas nevojës kujdeset atje për fëmijët për gjithë ditën ose me orë. Të gjitha ofertat janë me pagesë. Në disa komuna institucionet subvencionohen. Komuna juaj ju informon juve mbi ofertat në rrethinat e afërta dhe jep informacione mbi pjesëmarrjen në kosto.

25 www.kinderbetreuung.stsh.ch - Informacion i qytetit të Schaffhausen-it për kopshtet ditore të fëmijëve, strehët ditore shkollore, tryezat e drekës dhe oferta të tjera për përkujdesjen e fëmijëve.

www.zweidihei.ch - Shoqata për kujdesin e fëmijëve: Kujdesi në familjet ditore.

www.roteskreuz-sh.ch >Entlastung und Betreuung - Kryqi i kuq i Schaffhausen-it (Rotes Kreuz Schaffhausen):

Lehtësim për familjen, ndërmjetësim i kujdestareve për fëmijë.

Vendi kantonal i ndërmjetësimit dhe koordinimit për nxitjen e hershme: Vendi i specializuar jep informacion mbi ofertat në fazën e parashkollës, përkujdesjen për fëmijën, sqarimin e zhvillimit ose oferta për prindër. Adresa faqja 39

grupet e lojësNë grupet e lojës fëmijët, para hyrjes në kopshtin e fë-mijëve, nxiten duke luajtur në kompetencat e tyre gjuhë-sore dhe sociale. Grupi i lojës zhvillohet si rregull dy herë në javë për 2 deri 4 orë. Orientimi i grupeve të lojës të Schaffhausen-it është i shumanshëm, kështu ka për shembull grupe, të cilët takohen në pyll ose në oborrin e fermës ose të tilla, të cilat e vendosin një fokus special mbi nxitjen e gjuhës.

gjimnastikë nënë-fëmijë“Muki“ dhe babë-fëmijë „vaki“Gjimnastika nënë-fëmijë / babë-fëmijë iu drejtohet nëna-ve dhe baballarëve me fëmijët e vegjël në moshën 3-5 vjet. Në orët e gjimnastikës nxiten në formë loje shëndeti dhe lëvizshmëria. Informohuni ju në komunën tuaj mbi ofertat.

www.spielgruppen-sh.ch - Vendi i specializuar dhe i kontaktit për grupet e lojës në Schaffhausen (Fach- und Kontaktstelle Spielgruppen Schaffhausen): Lista e grupeve të lojës si dhe informacione të përgjithshme për grupet e lojës.

MËSIMI I gjUhËSShumë prindër janë të pasigurt, cilën gjuhë duhet t‘i ndërmjetësojnë ata fëmijëve të tyre në mjedisin e ri. Njo-huritë e sotme dëshmojnë që prindërit duhet të flasin me fëmijët e tyre gjuhën e parë të tyre (gjuhën e nënës) dhe ta nxitin atë. Në të njëjtën kohë prindërit mund t‘i mbësh-tetin fëmijët gjatë mësimit të gjuhës së mjedisit. Kjo do të thotë në linjë të parë, që ju fëmijëve tuaj t‘ua mundësoni kontaktin me fëmijë të tjerë dhe, për shembull, t‘i dërgo-ni ata në një grup loje ose në një kopsht ditor fëmijësh.

OFErTa pËr TË rInjKantoni i Schaffhausen-it angazhohet për çështjet e të rinjve. Komisioni i rinisë lidh në një rrjet komunat dhe shoqatat e punës me rininë dhe i mbështet ato me in-formacione dhe këshilla. Në qytetin e Schaffhausen-it iu ofron mbështetje të rinjve puna me rininë. Ajo është e vendosur në fushën e çështjeve sociale. Me qëllim që t‘iu mundësojë të rinjve integrimin dhe pjesëmarrjen sociale-kulturore, puna me rininë orienton projekte të ndryshme në lagje të ndryshme.

www.integres.ch >Kinder & Jugendliche >Sprachförderung: Oferta për nxitjen e gjuhës të regjionit të Schaffhausen-it. Përveç kësaj ka broshura shkarkuese, të cilat japin këshilla për mësimin e gjuhës, gjermanisht dhe gjuhën e nënës.

MARTESA FAMILJA & FËMIJËT

www.juko-sh.ch - Komisioni i rinisë i kantonit të Schaffhausen-it (Jugendkommission Kanton Schaffhausen): Lidh në një rrjet komunat dhe shoqatat e punës me rininë dhe mbështet me informacione dhe këshilla.

www.jash.ch >Jugendarbeit - Puna me rininë e qytetit Schaffhausen-it (Jugendarbeit der Stadt Schaffhausen): Informacione për administratën.

www.vjps.ch - Shoqata për çështjet e të rinjve, parandalim dhe ndihmë ndaj varësisë (Verein für Jugendfragen, Prävention und Suchthilfe): Vendi i specializuar për nxitjen e shëndetit, parandalimin dhe këshillimin ndaj varësisë.

www.jupa-sh.ch - Parlamenti i rinisë i Schaffhausen-it (Jugendparlament Schaffhausen): Platformë për pjesëmarrjen politike të të rinjve.

26 SISEMI I arSIMIT nË kanTOnIn E SchaFFhaUSEn-ITNë Zvicër sistemet e shkollave ndryshojnë nga kan-toni në kanton. Në kantonin e Schaffhausen-it fëmijët vizitojnë së pari kopshtin e fëmijëve i cili zgjat dy vjet. Pas kësaj ata hyjnë në shkollë. Koha e detyrueshme e shkollës zgjat si rregull deri në përfundimin e shkollës sekondare I. Mësimi deri dhe në shkallën sekondare II është pa pagesë. Materiali shkollor është që nga shkalla sekondare II me detyrim pagese.

kOha E DETYrUEShME E ShkOllËSQë nga përfundimi i vitit të 4-t të jetës fillon më së herëti kopshti i fëmijëve. Në kopshtin e fëmijëve i vihet vlerë në veçanti të mësuarit në formë loje, kontaktit social dhe mësimit të gjuhës. Shkolla primare fillon që nga viti i 6-të i jetës. Koha e shkollës primare zgjat si rregull gjashtë vjet. Pas kësaj pason kalimi në shkollën reale dhe se-kondare (shkalla sekondare I). Fëmijë me një aftësi të kufizuar vizitojnë ose një shkollë të veçantë, ose integro-hen në një klasë të rregullt.

www.sh.ch >Erziehungsdepartement des Kantons Schaffhausen: Informacione për temat e shkollës. Për pyetje konkrete për shkollën e fëmijëve tuaj, drejtohuni ju direkt në komunën tuaj të banimit.

SHkoLLA

BaShkËpUnIMI nDËrMjET ShkOllËS DhE prInDËrvEPrindërit janë përgjegjës kryesorë për edukimin dhe for-mimin e plotë të fëmijëve të tyre. Ata janë të detyruar, t‘i futin fëmijët në shkollë dhe të kujdesen për këtë, që ata të zbatojnë vajtjen në shkollë, planin e orëve dhe rregullin e shkollës. Po ashtu ata duhet të sigurojnë, që fëmijët të kryejnë detyrat e tyre të shtëpisë dhe që atyre t‘iu qëndrojnë në dispozicion kushtet e përgjithshme të nevojshme për to.Bashkëpunimi ndërmjet shkollës dhe prindërve ka në Zvicër një domethënie qendrore. Prindërit ftohen nga shkolla rregullisht për biseda me prindërit dhe mbrëmje me prindërit. Pjesëmarrja e juaj është e rëndësishme, me qëllim që ju t‘i shoqëroni mirë fëmijët tuaj gjatë kohës së shkollës dhe në rast të problemeve në shkollë ose për zgjedhjen e pritur të profesionit të mund të gjenden zgjidhje të përbashkëta.

S h k O l l a E D E T Y r U E S h M E p O p U l l O r E

Shkalla paraprake Shkalla primare Shkalla sekondare I Shkalla sekondare II Shkalla terciare

Kopshti i fëmijëve Shkolla primare Shkolla sekondare Shkolla e mesme Universiteti Shkolla reale (Shkolla e kantonit) ETH Shkolla e mesme Shkolla e lartë e profesionale specializuar Mësim profesioni Shkolla e specializuar Matura profesionale më e lartë 2 vjet 6 vjet 2 – 3 vjet 2 – 4 vjet 2 – 6 vjet

27gjErManIShTja SI gjUhË E DYTË (DaZ) & gjErManIShTja - klaSa E InTEgrIMITNëse fëmija juaj hyn në shkollë me asnjë ose me pak njohuri të gjuhës gjermane, shkolla ofron forma të ndry-shme të mbështetjes. Masa e përshtatshme merret nga personi mësimdhënës dhe nga përgjegjësit për „DAZ“-in. Në linjë të parë integrohen fëmijët në klasën e rregullt dhe marrin si shtesë mësim gjermanisht. Fëmijë më të rritur vizitojnë në raste normale në vitin e parë klasën intensive të gjermanishtes. Pas kësaj pason integrimi në klasat e rregullta.

MËSIM nË gjUhËn DhE kUlTUrËn E vEnDlInDjES (hSk)Njohuri të mira në gjuhën e parë/gjuhën e nënës i mbështetin nxënëset dhe nxënësit me gjuhë të huaj gjatë mësimit të gjuhëve të tjera. Konsullata të ndryshme dhe mbartës privatë ofrojnë prandaj për fëmijë dhe të rinj me gjuhë të huaj kurse në gjuhën dhe kulturën e vendlindjes. Kurset më të shumta fillojnë në klasën e 2-të. Mësimi tamilisht i „HSK“-së fillon tanimë që në vitin e parë të kopshtit. Regjistrimi bëhet nëpërmjet të shkollës publike (përjashtim: tamilisht). Nota e „HSK“-së shënohet në for-më semestri në dëftesën e shkollës.

SHkoLLA

www.sh.ch/schule >Sonderpädagogik Regelschulbereich >Deutsch als Zweitsprache: Informacione për nxitjen e parë dhe të mëtejshme për fëmijë me gjuhë të huaj në shkollën e rregullt.

www.sh.ch/schule >Unterricht >Fachbereiche >Sprache und Kultur: Informacion për mësimin „HSK“ si dhe formularët përkatës të regjistrimit.

ShkOllaT prIvaTENë Schaffhausen ofrojnë disa shkolla private mësim në sisteme alternative shkollash. Shkolla internacionale e Schaffhausen-it „ISSH“ jep mësim sipas planit mësi-mor të „International Baccalaureate Organization (IBO)“; gjuha e mësimi është anglisht. Shkolla e Steiner-it ofron mësim sipas pedagogjikes së Waldorf-it. Shkolla „Stadt-randschule“ (shkolla e anës së qytetit) është një shkollë për gjithë ditën për vitin e 1-9 shkollor.

www.issh.ch: Shkolla internacionale e Schaffhausen-it (International School of Schaffhausen), të gjitha shkallët që nga viti i 3-të i jetës deri në „Diploma Years Curriculum“.

www.steinerschule-sh.ch/steinerschule: Grupi i lojës nga viti i 3-të i jetës, kopshti për fëmijë deri në klasën e 10-të.

www.atelier-a.ch >Berufsausbildung >Stadtrandschule: Shkollë për gjithë ditën për vitin shkollor 1-9.

www.schuleamlindenplatz.ch: Shkollë ditore nga klasa e 6-të deri në klasën e 9-të.

FoRMIMI PRoFESIoNAL DHE STUDIMI

28 ShkOllaT E MËTEjShME DhE FOrMIMI prOFESIOnal - Shka-lla SEkOnDarE I ITë rinjtë, pas kohës së detyrueshme të shkollës, mund të kryejnë një shkollë të mëtejshme ose një mësim profesi-oni. Përfundimi i profesionit formon një pjesë thelbësore të sistemit arsimor zviceran.Formimi bazë profesional i shërben përfitimit të aftësive dhe njohurive, të cilat janë të nevojshme për ushtrimin e një profesioni. Zvicra njeh sistemin e formimit profesi-onal të ashtuquajtur „dual“. Në këtë kuptohet formimi profesional paralel në ndërmarrje dhe në shkollën profe-sionale. Rreth 70% e të gjithë të rinjve e nisin karrierën e profesionit në këtë rrugë. Kusht paraprak për një mësim profesioni është një kontratë për mësim profesioni me një ndërmarrje. Duke u shoqëruar me mësimin [e pro-fesionit] ose pas përfundimit të tij mund të kryhet edhe matura profesionale. Matura profesionale mundëson pastaj hyrjen për në shkollat e larta të specializuara.Dallohen dy formime bazë profesionale:1. Dëshmia e aftësisë: Formimi tre-katër vjeçar bazë përfundohet si rregull me një provim për mësimin e pro-fesionit dhe çon në një dëshmi konfederative aftësish. Dëshmia konfederative e aftësive çon së bashku me përfundimin e një formimi të zgjeruar të përgjithshëm në një pjekuri profesionale.2. certifikata e profesionit: Formimi dyvjeçar bazë përfundohet si rregull me një provim dhe çon në një certifikatë konfederative profesioni. Ajo është e krijuar në këtë mënyrë, që ofertat t‘iu përshtaten veçanërisht nxënësve profesionale të talentuar praktikisht.

www.berufsbildung-sh.ch - Dega formimi profesional Kantoni-Schaffhausen (Abteilung Berufsbildung Kanton-Schaffhausen): Informacione dhe këshilla për formimin e plotë dhe të mëtejshëm profesional, dhënie ndihme në rast të pyetjeve për ndërmarrjet ku mësohet dhe të marrëdhënieve gjatë të mësuarit.

www.kanti.sh.ch: Informacione për shkollën e kantonit të Schaffhausen-it (Kantonsschule Schaffhausen). Shkolla e kantonit në Schaffhausen ofron mundësinë, të jepet një formim dygjuhësor (gjermanisht-anglisht / gjermanisht - frëngjisht).

FoRMIMI PRoFESIoNAL DHE STUDIMI

Vizita e shkollës së kantonit (gjimnazit) me për-fundimin e maturës është kushti paraprak kryesor për lejimin në shkollat e larta.Shkolla e mesme profesionale ofron pas tre vitesh formimi të përgjithshëm dhe një viti praktikë, përfundi-min e pjekurisë profesionale, i cili jep të drejtën e marrjes së një studimi në një shkollë të lartë teknike.

STUDIMI - Shkalla TErcIarEZvicra ka një ofertë të pasur për mundësi studimi. Formi-mi i lartë profesional pas mësimit të profesionit ose pas gjimnazit është me detyrim pagese (universiteti, shkolla e lartë konfederative teknike, shkolla e lartë pedagogji-ke, shkolla e lartë të specializuara, shkolla më e lartë e specializuar).

InFOrMacIOnE DhE kËShIlla pËr ZgjEDhjEn E prOFESIOnIT DhE FOrMIMIn E MËTEjShËMQendra e informacionit për profesionin (BIZ) i qëndron hapur popullsisë së Schaffhausen-it për informacione dhe këshillime përreth zgjedhjes së profesionit, karrierës tjetër profesionale dhe mundësive të formimit të më-tejshëm. Në faqen e internetit dhe në „BIZ“ në rrugën „Herrenacker 9“ mund të shihen portrete të shumta profesioni. Secili mund të lerë të këshillohet në vend pa lajmërim. Në rast të pyetjeve që çojnë më tej do të ven-doset një terminë këshillimi. Për të rinj deri në 20 vjet, të cilët banojnë në kantonin Schaffhausen, këshillimet janë parimisht falas. Të rriturve ju qëndron hapur këshillimi për karrierën. Për persona, të cilët banojnë në kantonin e Schaffhausen-it, janë të tre këshillimet e para nga 1 orë falas. Këshillime e tjera janë me detyrim pagese.

www.biz-sh.ch - Qendra e informacionit për profesionin (BIZ) e kantonit të Schaffhausen-it (Berufsinformationszentrum (BIZ) des Kantons Schaffhausen): Këshillime për profesionin, studimin dhe karrierën. Informacione dhe zgjedhje për oferta urë.

www.bbz-sh.ch: Informacione për ofertat e ndryshme të vitit të parapërgatitjes për profesion, në veçanti për kursin e integrimit të „BBZ“-së për të rinj të huaj.

www.sah-sh.ch: Kursi „JUMA-B“ i organizatës bamirëse zvicerane të punëtorëve „SAH“ (Schweizerischen Arbeiterhilfswerks SAH) në Schaff-hausen si dhe oferta formimi dhe mbështetjeje për integrimin social dhe profesional.

FoRMIMI PRoFESIoNAL DHE STUDIMI

29OFErTa UraKush pas kohës së detyrueshme të shkollës, nuk e gjen dot rrugën direkte për në një formim profesional bazë ose në një shkollë të mëtejshme, mund të vizitojë një ofertë urë. Qendra e informacionit për profesionin (BIZ) ju këshillon juve në rast të zgjedhjes së një oferte të drejtë. Qendra për formimin profesional (BBZ) Schaffhausen ofron në vitin e parapërgatitjes për profesion modele të ndryshme. Për të rinj të huaj, të cilët nuk e kanë vizituar ose e kanë vizituar vetëm shkurt shkollën e detyruesh-me në Zvicër, ka në Schaffhausen kursin „JUMA-B“ të organizatës bamirëse zvicerane të punëtorëve „SAH“ në Schaffhausen dhe pastaj bashkëngjitur me këtë kursin e integrimit të qendrës për formimin profesional (BBZ) Schaffhausen. Synim i kësaj oferte është, të mundëso-het hyrja në formimin profesional bazë në Zvicër.

kUjDESI MjEkËSOrPersonat më të shumtë në Zvicër kanë një mjeke shtëpie ose një mjek shtëpie, e cila/i cili është personi i parë të cilit i drejtoheni në rast të pyetjeve për shëndetin tuaj. Schaffhausen-i disponon dy spitale: spitalin publik të kantonit dhe klinikën private „Belair“. Dërgimi në spital pason zakonisht nëpërmjet mjekes së shtëpisë / mjekut të shtëpisë. Jashtë kohës së orareve të konsultave mund të shkohet në raste emergjente edhe në klinikën emer-gjente ose në stacionin emergjent të spitalit të kantonit.

raSTE EMErgjEnTE MjEkËSOrENë kantonin e Schaffhausen-it sigurohet shërbimi emer-gjent ambulant nëpërmjet mjekeve dhe mjekëve në klini-kat e pavarura. Gjatë orarit normal të hapjes së klinikave drejtohuni ju, edhe në rast emergjence, tek mjekja juaj e shtëpisë ose mjeku juaj i shtëpisë. Në rast të mungesës së tyre ju mësoni emrin dhe numrin e telefonit të klinikës që ka shërbim. Jashtë orareve të hapjes ju mund t‘i drejtoheni klinikës së emergjencës së Schaffhausen-it, e cila në ndodhet në pranimin emergjent në spitalin e kantonit të Schaffhausen-it.

SHËNDETI

30SIgUrIMI ShËnDETËSOr DhE nDaj akSIDEnTEvENë rast të një ardhjeje nga jashtë shtetit ju duhet të lidhni brenda 3 muajsh një sigurim shëndetësor dhe ndaj aksi-denteve. Keni ardhur ju nga një kanton tjetër, duhet t‘i pa-raqitni komunës suaj të re të banimit brenda 30 ditësh një letërnjoftim sigurimi. Arkat e sigurimit shëndetësor janë të detyruara me ligj, t‘ju pranojnë ju në sigurimin bazë. Persona me veprimtari pune janë si rregull të siguruar ndaj aksidenteve. Kujdesuni ju për këtë, që ju të mes jeni të siguruar dyfish. Sigurimi bazë mbulon kostot për trajti-min tek mjeket dhe mjekët në degët e përgjithshme të spitaleve publikë të kantonit Schaffhausen dhe të klinikës „Hirslandeklinik Belair“. Një pjesë të kostove të trajtimit duhet secili megjithatë gjithmonë ta paguajë vetë (varur nga ekskluziviteti dhe kontributi vetjak). Shteti iu siguron personave të siguruar, çifteve dhe familjeve në gjendje ekonomike modeste miratim të uljes së çmimit të primit. Zyra e sigurimit social të kantonit të Schaffhausen-it për-punon kërkesa për miratimin e uljes së çmimit të primit. Çdo person mund të lidhë një sigurim të padetyrueshëm si shtesë tek sigurimi bazë, i cili mbulon kosto të tjera si për shembull qëndrimin në spital në repartet private.

www.bag.admin.ch - Enti Federal për Shëndetësinë (BAG) (Bundesamt für Gesundheit (BAG)): Informacione për shëndetin, sigurimet etj.

www.svash.ch - Zyra e sigurimit social në Schaffhausen (Sozialversi-cherungsamt Schaffhausen): Formularë kërkesash dhe informacione për një ulje të çmimit të primit. dhe informacione për sigurimet sociale.

www.praemien.admin.ch: Krahasime të primeve të arkave të sigurimit shëndetësor për sigurimi bazë.

www.migesplus.ch >Gesundheitswegweiser - Udhërrëfyesi për shën-detin në Zvicër Broshurë për shëndetin, e botuar nga Enti Federal për Shëndetësinë dhe nga kryqi i kuq zviceran për të gjitha temat me rëndësi për shëndetin, përkthyer në shumë gjuhë.

www.aerzte-schaffhausen.ch - Shoqata kantonale e mjekëve në Schaffhausen (Kantonale Ärztegesellschaft Schaffhausen): ndër të tjera kontakte tek mjeket dhe mjekët me veprimtari në Schaffhausen.

www.hausarztverein.ch - Shoqata e mjekëve të shtëpisë në Schaffhausen (Hausarztverein Schaffhausen): Kontakte tek mjeket e shtëpisë / mjekët e shtëpisë me veprimtari në regjion.

www.spitaeler-sh.ch: Institucionet shëndetësore publike të kantonit kanë një platformë të përbashkët. Në këtë faqe ju gjeni informacione për spitalin e kantonit, për qendrën e psikiatrisë dhe të shërbimit si dhe psikiatrinë për fëmijë dhe për të rinj.

www.hirslanden.ch >Kliniken und Zentren >Klinik Belair - Klinika private „Belair“ në Schaffhausen (Privatklinik Belair Schaffhausen).

Numri i emergjencës i sanitareve Tel.: 144

Klinika emergjente në Schaffhausen: Telefoni i shërbimit emergjent: 052 634 34 00 Orari i hapjes së klinikës së emergjencës: Të hënë deri të premte: Ora 18.00 - 22.00 dhe të shtunë, të diel dhe ditë feste: Ora 09.00 - 22.00

31

SHËNDETI

www.sh.pro-senectute.ch - „Pro Senectute“ në kantonin e Schaffhau-sen-it (Pro Senectute Kanton Schaffhausen), këshillim social për njerëz të moshuar dhe për mbështetje në shtëpi.

www.proinfirmis.ch - Pro Infirmis Thurgau-Schaffhausen: Këshillime dhe mbështetje për njerëz me një aftësi të kufizuar dhe për të afërmit e tyre, deri në arritjen e moshës së „AHV“ (gratë 64 vjet / burrat 65 vjet).

www.spitexsh.ch - Lidhja e „Spitex“-it në kantonin e Schaffhausen-it (Spitexverband Kanton Schaffhausen): Shërbimet e „spitex“-it arrijnë nga shërbimi shëndetësor dhe për të sëmurë mbi lehtësimin në ekonominë shtëpiake ose një shërbim për vaktet.

www.roteskreuz-sh.ch: Kryqi i kuq në Schaffhausen (Rote Kreuz Schaffhausen) ofron shërbime të ndryshme dhe dhënie ndihme në fushën e shëndetit, në atë sociale dhe të integrimit. Ofertat më të rëndësishme janë shërbimi i udhëtimit, sistemi i thirrjes emergjente dhe shërbimet e lehtësimit të kryqit të kuq.

www.pallnetz.ch: Rrjeti i lehtësimit dhe kujdesit (Palliative Care Netz-werk) Zyrih-Schaffhausen.

www.migesplus.ch: Fletëshpjegime dhe broshura për tema të ndryshme të shërbimit shëndetësor të përkthyera në shumë gjuhë.

ShËrBIMI I DhËMBËvETrajtimet e dhëmbëve, pa marrë parasysh përjashtime të vogla, nuk janë të përmbajtura në katalogun e shër-bimeve të sigurimit të detyrueshëm bazë. Kostot më të shumta të mjekut të dhëmbëve paguhen, në përputhje me këtë, nga vetë pacientët. Për fëmijë mund të lidhet një sigurim special për shërbimin e dhëmbëve.Në kantonin e Schaffhausen-it fëmijëve dhe të rinjve iu qëndron hapur oferta e klinikës shkollore të dhëmbëve. Klinika shkollore e dhëmbëve kryen tek fëmijët e kopshtit të fëmijëve dhe tek nxënësit/nxënëset çdo vit një kontroll. Kontrolli është përkatësisht falas dhe i detyrueshëm. Të gjitha shërbimet e klinikës shkollore të dhëmbëve janë të subvencionuara nëpërmjet kantonit, kështu që ato mund të ofrohen në kushte të leverdishme. Ndihmëse profilaktike vizitojnë kopshtet e fëmijëve, shkollat primare dhe shkollat e orientimit dhe i mësojnë fëmijët për higjienën e tyre të gojës dhe për ushqimin e drejtë.

www.schulzahnklinik.ch - Klinika shkollore e dhëmbëve e kantonit Schaffhausen (Schulzahnklinik Kanton Schaffhausen): Krahas kontrollit dhe trajtimit ka edhe informacione për masat profilaktike të dhëmbëve.

MBËShTETjE DhE ShËrBIM nË kanTOnIn E SchaFFhaUSEn-ITSëmundje kronike ose invaliditet sjellin me vete krahas ankesave fizike disa vështirësi në jetën e përditshme. Njerëz të moshuar po ashtu janë të konfrontuar me sfidat e reja. Krahas shërbimit dhe mbështetjes në shtëpi ka si alternativë forma të ndryshme banimi si streha spitalore për kujdesjen e të moshuarve, ngujime për të moshuarit etj. Në Schaffhausen ka shumë vende këshillimi si për shembull ajo e „Pro Senectute“ ose „Pro Infirmis“ si dhe shërbime mbështetjeje të „Spitex“-it ose të kryqit të kuq, të cilat ju mund t‘ju mbështetin juve gjatë shërbimit dhe përballimit të jetës së përditshme.

32

koHA E LIRË DHE kULTURA

ZBUlOnI SchaFFhaUSEn-InRegjioni i Schaffhausen-it fton për udhëtime të shumë-llojshme zbulimi. Peizazhi i larmishëm i Renit ndërmjet Schaffhausen-it dhe Stein am Rhein ofrojnë përjetime të pakrahasueshme natyrore. Në verë shijon gjysma e Schaffhausen-it të lagurit freskues të Renit në një nga shumë banjat e Renit ose përgjatë peizazhit të arritshëm lirshëm të brigjeve. Në lojën shkëmbyese të stinëve lë përshtypje bukuria plot fuqi e ujëvarës shungulluese së Renit. Shumë joshëse është një vizitë në dimrin me ngricë. Në verë festohet spektakli natyror me një shfaqje me fishekzjarrë. Topografia e gjerë kodrinore dhe pyjet e Randen-it dhe të Reiats-it ftojnë për ecje më këmbë, shëtitje dhe piknikë. Rrjeti i zgjeruar mirë i rrugëve të biçikletave është ideal për turnetë me biçikleta.

ÇlODhja DhE kOha E l IrËTakimet në jetën e përditshme dhe zënia me punë në kohën e lirë janë të rëndësishme për mirëndjehjen. Ato i shërbejnë lirshmërisë, të mësuarit, shëndetit dhe e zgje-rojnë rrethin shoqëror. Ato ndihmojnë, të lëshosh rrënjë në vendin e banimit.

www.schaffhauserland.ch: Dega e turizmit të krahinës së Schaffhausen-it (Schaffhauserland Tourismus) informon mbi vende të shumta ekskursionesh dhe ecje të vogla më këmbë dhe aktivitete aktuale.

www.kss.ch: Parku i kohës së lirë „KSS“ (KSS Freizeitpark) ofron mundësi të ndryshme sportive nga noti, patinazhi dhe volejboll plazhi deri në shëndet të mirë (Wellness) dhe të qenit në formë sportive (Finess).

www.wanderland.ch: Propozime regjionale dhe lokale për ecje më këmbë me përshkrim rruge dhe harta për ecjen më këmbë në linjë (online).

www.rheinfall.ch: Informacione për aktivitetet dhe udhëheqjet përreth dukurisë natyrore të ujëvarës së Renit.

jeta e lagjes dhe e fshatitFshatra dhe lagje organizojnë festa ose aktivitete, të cilat ju mund t‘i vizitoni dhe ku mund të merrni ju pjesë aktive në zhvillim. Më e mira është të informoheni tek të njohurit tuaj, tek farefisi, shokët dhe tek fqinjët. Më tej ka në lagjet dhe në fshatrat vende takimesh, si për shembull vende lojërash, pishina ose qendra të lagjes ku mund të lidhen kontakte. Nëse ju interesoheni në veçanti për zhvillimin në mjedisin tuaj direkt dhe dëshironi të kontribuoni me diçka aktivisht për bashkëjetesën në lagje ose në fshat, ju mund të angazhoheni në një shoqatë lagjeje ose fshati. Komunat e kantonit Schaffhausen mbështetin, në pjesën më të madhe nën emrin e tyre të komunës, një faqe in-terneti, e cila informon për zhvillimin aktual të ngjarjeve, politikën dhe administratën. Në qytetin e Schaffhausen-it ajo ndihmon përveç kësaj zhvillimin e lagjes në rast të çështjeve dhe projekteve, të cilat nxitin bashkëjetesën, shkëmbimin dhe lidhjen e rrjetit social në lagjet e qytetit të Schaffhausen-it dhe përmirësojnë kualitetin e jetës. Ajo kryen në lagje të ndryshme takime lagjesh, në të cilat takohen njerëzit e çdo moshe dhe prejardhjeje.

Shoqata dhe klubeNë kanton dhe në komuna ka shoqata të ndryshme për gra, burra, fëmijë, të rinj dhe njerëz të moshuar. Për shembull lidhje të të rinjve si udhërrëfyes, shoqata diturie natyre ose historike, klube të qarkullimit, klube shahu, shoqata grash, shoqata muzike dhe kulture, par-ti politike dhe shoqata sporti të të gjitha llojeve. Përveç

www.stadt-schaffhausen.ch >Stadtinfo >Quartiervereine: Ofertë e shumanshme në aktivitete dhe informacione nga lagjet e Schaffhausen-it.

www.freiwillige.ch: „Benevol“ Schaffhausen, vend i specializuar për punë vullnetare ndërmjetëson dhe kërkon vullnetarë për shërbime në të gjitha fushat e jetës.

www.jash.ch - Zhvillimi i lagjeve të Schaffhausen-it (Quartierentwicklung Schaffhausen).

www.blauburgunderland.ch: Aktivitet përreth verës dhe regjionit të verës së krahinës Blauburgunder-it. Kalendarë të aktiviteteve javore botohen si shtojca të gazetave regjionale.

33

koHA E LIRË DHE kULTURA

Në faqen e internetit të komunës suaj ju gjeni informacione për shoqatat në vend.

www.integres.ch: Në kanton ka shoqata të shumta të të huajve dhe kulture. Një pasqyrë përkatëse ju gjeni në faqen e internetit të vendit të specializuar për integrimin, kërkim me fjalë „Auslän-dervereine“, (shoqata për të huajt).

Biblioteka dhe ludotekaBibliotekat japin sot kontribut më tepër se sa vetëm hu-adhënien e librave. Ato ofrojnë hyrje të lirë në infor-macionet dhe dijet për të gjithë. Biblioteka e qytetit në sheshin „Münsterplatz“ dhe biblioteka „Agnesenschütte“ janë biblioteka publike të qytetit të Schaffhausen-it. Ato drejtohen pa përkufizim ndaj të gjithëve, nxitin formimin e lirë të opinionit dhe barazinë e shanseve dhe ofrojnë hapësira për vetëstudim, takime dhe shkëmbime men-dimesh. Biblioteka „Agnesenschütte“ huazon po ashtu libra disagjuhësh fëmijësh dhe media të tjera për fëmi-jë dhe të rinj. Oferta përbëhet nga media në më tepër se 10 gjuhë të ndryshme. Anëtarësia është falas dhe i qëndron hapur gjithë popullsisë të regjionit. Në të njëjtën ndërtesë si biblioteka „Agnesenschütte“ ndodhet edhe ludoteka. Ludotekat japin hua lojëra dhe sende lojërash. Në komunat Hallau, Oberhallau, Neunkirch, Wilchingen, Schleitheim, Neuhausen am Rheinfall, Stein am Rhein dhe Thayngen ju gjeni gjithashtu biblioteka publike.

www.bibliotheken-schaffhausen.ch: Bibliotekë e dorës së lirë me literaturë objektive dhe zbavitëse, me libra në gjuhë të huaj dhe një degë shumëgjuhëshe fëmijësh. Biblioteka e qytetit në sheshin „Münsterplatz“: Pikë kryesore për literaturë të vjetër dhe të re në të gjitha fushat objektive, manuale, përmbledhje të madhe revistash. Në bibliotekë ka hyrje në internet falas (edhe WLAN).

Nën rubrikën >Gemeindebibliotheken ju gjeni bibliotekën e komunës suaj me oraret përkatëse të hapjes.

www.ludo.ch: Me listën e ludotekave për ludoteka të tjera në regjion, p.sh. Thayngen dhe Stein am Rhein.

www.schaffhauserland.ch: Faqja e interneti e degës së turizmit të krahinës së Schaffhausen-it (Schaffhauserland Tou-rismus) ofron informacione për gastronominë sportin, kulturën dhe oferta të tjera për kohën e lirë si dhe për aktivitete aktuale.

www.nordagenda.ch/www.ausgang.sh.ch: Kalendari i aktiviteteve në linjë (online) për për regjionin e Schaffhausen-it

kësaj ka edhe në shumë komuna oferta si gjimnastikë prindër-fëmijë (gjimnastikë-ElKi), gjimnastikë shëndeti, gjimnastikë për të moshuar, kore dhe grupe teatri. Ofer-ta dhe shoqata iu qëndrojnë hapur të gjithë personave të interesuar. Ato gëzohen për anëtarë të rinj. Infor-mohuni tek komuna e banimit për ofertat e ndryshme.

kulturaRegjioni i Schaffhausen-it disponon një ofertë të larmish-me dhe të shumëllojshme kulturore. Duke filluar me teat-rin e qytetit dhe tribunat e vogla në komunat e ndryshme, vazhduar me festivalet regjionale të teatrove, ju mund të merrni pjesë këtu në një jetë të gjallë teatri. Programi i larmishëm i filmit të kinemave në Schaffhausen dhe Stein am Rhein plotësohet nëpërmjet festivalesh të vo-gla filmash dhe panaire spektakulare në „Munotzinne“. Muzeu i gjithë shenjtorëve i njohur gjerë përtej regjionit dhe galeritë e ndryshme ftojnë në ekspozita tërheqëse. Muzetë lokalë si muzeu i prodhimit të verës i Schaffhau-senn-it në Hallau tregojnë veçantitë, zakonet dhe traditat regjionale. Me festivalin e xhazit në Schaffhausen, vende të shumta aktivitetesh muzikore ose festivale lokale pël-qyesit e muzikës së çdo moshe shpërblehen denjësisht.

34

BLERJET/PUNËT E PËRDITSHME

BlErjaRegjioni Schaffhausen disponon mundësi të shumëllojsh-me blerjeje. Dyqane për mjete ushqimore, dyqane spe-ciale, dyqane mallrash dhe qendra blerjeje ofrojnë të gji-tha, çfarë të dëshiron zemra: nga prodhimet për nevojat e përditshme, duke kaluar në moda deri tek orët, orenditë dhe stolitë. Qendrat e vjetra të ruajtura mirë të qyteteve Stein am Rhein dhe Schaffhausen janë pa makina dhe ftojnë për endje dhe dalje të rehatshme në pazar. Shumë komuna mbajnë një faqen e tyre të internetit një listë me dyqane. Informacione për psonisjen në qytetin e vjetër ju merrni në „Pro City“.Oraret e hapjesOraret e hapjes së dyqaneve janë të ndryshëm. Informo-huni ju prandaj para së gjithash në rast të dyqaneve spe-ciale për oraret e tyre të hapjes. Në oraret e mëposhtme janë si rregull shumë dyqane të hapur:Të hënë deri të premte: Ora 8.30 - 18.30Të shtunë: Ora 8:30 - 16:00 (pjesërisht deri në orën 18:00)Dyqanet e mjeteve ushqimore hapen si rregull më herët, disa dyqane mbyllen gjatë mesditës, qendrat e blerjes e kanë hapur pjesërisht deri në orën 20:00.Çdo të enjte ka në qytetin e Schaffhausen-it një shitje në mbrëmje deri në orën 20:00.ÇmimetÇmimet e shënuara të çmimeve janë detyruese dhe përfshijnë edhe tatimin mbi vlerën e shtuar. Kryesisht paguhet me të holla në dorë, me kartë -EC ose me kartë poste. Shumë dyqane pranojnë kartat e zakonshme të kredive. Direkt nga fermaNë tregun javor me ngjyra, në dyqanin e oborrit ose në tregun e fermerëve ju gjeni produkte të freskëta nga regjioni.Tregjet e javës të Schaffhausen-it: Të martë, ora 7.00 - 11.00 dhe të shtunë ora 7.00 - 12.00.

„Schaffuuser Puuremärkt“ (Tregu i fermerëve të Schaff-hausen-it): Të martë, ora 8.00 - 12.00 të premte ora 9.00 - 17.30 dhe të shtunë ora 8:00 - 12:00). „Neuhuuser Märkt“ (Tregu i Neuhausen-it): Të premte ora 15.30 - 19.00 (në dimër ora 18:30)

ZYra, pOSTa DhE BankaVendet zyrtare më të shumta kantonale ndodhen në qy-tetin e Schaffhausen-it. Vendet e ndryshme kantonale dhe komunale paraqitin orare të ndryshme hapjeje. Infor-mohuni ju në administratat tuaja komunale ose në faqen e internetit të kantonit Schaffhausen. Posta ju ofron juve shërbime në zyrat e postës, në ag-jenturat e postës ose në komunat e vogla, në shërbime ndërtesash. Oraret e hapjes janë sipas vendndodhjes, të ndryshme. Më gjatë është hapur zyra kryesore e postës përballë stacionit të trenit në Schaffhausen: Të hënë - të premte ora 7.30 - 18.30, të shtunë ora 8.00 - 17.00.Në kantonin e Schaffhausen-it ushtrojnë banka veprue-se regjionale ose internacionale një ose më tepër filiale. Oraret e hapjes janë të ndryshme. Filiali i bankës që ka të bëjë me këtë ju jep juve informacion.

www.procity.ch: Informacione për psonisjen në qytetin e vjetër të Schaffhausen-it.

www.schaffhauserbauer.ch >In der Region: Informacione dhe adresa për tregtimin direkt të fermerëve të[ Schaffhausen-it. Udhëzime për dyqanet e oborreve dhe vendet e tregut.

www.sh.ch: Faqja kantonale e internetit me informacione për administratën kantonale dhe linke në të gjitha komunat.

www.post.ch: Mbi shërbimet e detajuara të postës ju orienton broshura « Çmime dhe oferta të postës ». Ajo merret në të gjitha zyrat e postës.

35

JETA PoLITIkE

SISTEMI DEMOkraTIkDemokracia zvicerane ofron shumë mundësi, të shpre-het dhe të merret pjesë në jetën publike. Me marrjen e nënshtetësisë ju merrni të gjitha të drejtat politike si në nivelin nacional, ashtu edhe për kantonin e Schaffhau-sen-it dhe për komunën tuaj të banimit. Të drejtat politi-ke, të quajtura edhe të drejta të popullit, janë me shumë ndikim të gjerë: e drejta e votës, e drejta e zgjedhjes, e drejta e iniciativës, e drejta e referendumit. Populli mund të propozojë kështu, të ndryshohet kushtetuta (e drejta e iniciativës) ose mund ta kundërshtojë një ligj të hartuar nga parlamenti (e drejta e referendumit). Nëse në Zvicër bëhet fjalë për «sovran», me këtë nënkuptohet populli. Të drejtat politike ushtrohen në tre nivelet e shtetit: Fe-derata, kantonet, komunat.Zgjedhjet dhe votimetParlamentet konfederativë, kantonalë dhe komunalë dhe ekzekutivët zgjidhen çdo katër vjet nga populli. Krahas zgjedhjeve thirren votueset dhe votuesit po ashtu për projekte objektive në kutitë e votimit. Përveç kësaj që prej dekadash kantoni i Schaffhausen-it tregon në Zvicër pjesëmarrjen më të lartë në votime. Kjo është edhe për shkak të kësaj, që në kantonin e Schaffhausen-it ekzis-ton detyrimi për të votuar. Kush nuk merr pjesë në votim, paguan sipas ligjit të zgjedhjeve një „gjobë“ prej gjashtë franga.

nDarja E pUShTETIT Shteti është i ndarë në tre fusha. Parlamenti (legjisla-tiv), qeveria (ekzekutiv) dhe gjykata (juridiktiv). Legjislativi lëshon ligje dhe kontrollon qeverinë dhe administratën. Ekzekutivi i zbaton ligjet, qeveris dhe administron shtetin. Juridiktivi vendos, gjykon, dënon dhe mbron. Për çdo fushë ka në nivelet federatë, kanton dhe komunë institu-cione të ndara nga njëri-tjetri.Në nivelin e federatës formon këshilli i federatës qeve-rinë zvicerane. Ajo zgjidhet nga parlamenti. Parlamenti zgjidhet nga ana tjetër nga populli dhe përbëhet nga dy këshille, këshillin nacional dhe nga përfaqësia e kan-toneve. Kantoni i Schaffhausent është i përfaqësuar nga përkatësisht dy persona në këshillin nacional dhe në për-faqësinë e kantoneve. Gjykata federale zgjidhet nga parlamenti. Kantoni i Schaffhausen-it dhe komunat e tij e kanë organizuar si vijon ndarjen e pushtetit:legjislativiKantoni: Autoriteti ligjvënës i kantonit është këshilli i kan-tonit. 60 anëtarët përfaqësojnë qarqet e ndryshme dhe partitë politike.Komunat: Legjislativi i qytetit të Schaffhausen-it është këshilli i madh i qytetit. Në disa komuna si Neuhausen am Rheinfall, Stein am Rhein, Beringen dhe Thayngen e ushtron këtë funksion këshilli i banorëve. Në komunat e tjera është asambleja e komunave. EkzekutiviKantoni: Qeveria e kantonit përbëhet nga pesë këshill-tarë të qeverisë të cilët udhëheqin përkatësisht një de-partament. Presidiumi i qeverisë merret përsipër në cikël vjetor nga një këshilltar i qeverisë/këshilltare e qeverisë. Komunat: Ekzekutivi i qytetit të Schaffhausen-it është këshilli i qytetit. Stein am Rhein disponon po ashtu një këshill qyteti, në komunat e tjera autoriteti ekzekutues vendoset nga këshilli i komunës.

36 Marrja E nËnShTETËSISËMe marrjen e nënshtetësisë njeriu përfiton të drejtat poli-tike në Zvicër. Të drejtë e nënshtetësisë zvicerane mund ta kërkojnë persona, të cilët banojnë për një kohë të gjatë në Zvicër. Nëse zbatohet e drejta e rregullt, një pro-cedurë e thjeshtuar ose një marrje e lehtësuar e nënsh-tetësisë, kjo varet kryesisht nga kohëzgjatje e qëndrimit dhe shkaku i qëndrimit në Zvicër. Në rast të marrjes të lehtësuar të nënshtetësisë (më së shumti bashkëshortë të shtetaseve/shtetasve zvicerane/ë) kërkesa dorëzohet direkt tek federata, ndryshe secili e dorëzon kërkesën në kantonin e Schaffhausen-it tek komuna e tij e banimit. Pritet që personi me dëshirën e marrjes së nënshtetësisë të plotësojë kushtet paraprake të mëposhtme:• Ai është përfshirë në raportet komunale, kantonale

dhe zvicerane;• Ai i njeh doket e jetesës zvicerane, zakonet dhe tra-

ditat;• Ai merr parasysh rendin ligjor dhe nuk rrezikon sigu-

rinë e brendshme dhe të jashtme të Zvicrës;• Ai disponon njohuri të mjaftueshme të gjermanish-

tes;• Ai vërteton marrëdhënie të rregullta personale dhe

financiare. (Shpjegime në ligjin e të drejtës së nënshtetësisë të

kantonit Schaffhausen, neni 6).

juridiktivi Gjykata e Lartë është gjyqi më i lartë në kantonin e Schaffhausen-it. Ajo është përgjegjëse për marrjen e vendimeve në të gjitha fushat ligjore dhe mbikëqyrëse mbi të gjitha autoritetet e pavarura të drejtësisë të kan-tonit. Këto janë për shembull gjykata e kantonit, zyra e zbatimit të detyrueshëm dhe konkursit, zyra e gjykatësit të pajtimit, zyra e pajtimit për punët e qirave, autoriteti për mbrojtjen e fëmijëve dhe të të rriturve e më tepër.

MUnDËSI pjESËMarrjEjE pOlI-TIkE pËr TË hUajT / hUajaTMegjithëse në kantonin e Schaffhausen-it të huajt/ huajat nuk mund t‘i shfrytëzojnë të drejtat e përmendura politi-ke , ka mundësi të shumta të mëtejshme, të merret pjesë në jetën publike dhe të influencohet mbi të ardhmen e bashkësisë. Një i/e huaj mund të merret në çdo kohë me punë në një shoqatë të lagjes, në një bashkim lokal, në një organizatë profesionale, në një klub sportiv ose në një komision këshillimi. Një person i huaj zotëron në Zvicër si një zvicerane dhe një zviceran të drejtën e peti-cionit. E drejta e peticionit i jep secilit mundësinë, të drej-tojë pyetje, propozime, kritikë ose ankesë në autoritetet e komunës, të kantonit ose të nivelit të federatës. Me këtë ka të ngjarë që të ndikohet mbi vendime të marra nga organet shtetërore.

www.sh.ch >Verwaltung >Regierungsrat >Parlament >Gerichte: Informacione të detajuara për ekzekutivin, legjislativin dhe juridiktivin e kantonit.

www.echo-ch.ch: Informacione për Zvicrën të shpjeguara thjeshtë.

www.ch.ch: Informacione të hollësishme dhe aktualitetet për Zvicrën.

www.sh.ch >Volkswirtschaftsdepartement - Zyra e drejtësisë dhe komunave (Amt für Justiz und Gemeinden): Informacione mbi marrjen e nënshtetësisë si dhe formularë kërkesash për përfitimin e të drejtave të shtetasit.

JETA PoLITIkE

37

ADRESA

ZvIcra E ShUMËllOjShME Entit Federal për Migracion (BFM) www.bfm.admin.chShërbime të federatës, kantonit dhe komunave www.ch.ch„Swissworld“ (Bota zvicerane) www.swissworld.ch rEgjIOnI I SchaFFhaUSEn-ITMuzeu i gjithë shenjtorëve www.allerheiligen.chKantoni i Schaffhausen-it www.sh.chBargen www.bargen.chBeggingen www.beggingen.chBeringen www.beringen.chBuch www.buch-sh.chBuchberg www.buchberg.chBüttenhardt www.buettenhardt.chDörflingen www.doerflingen.chGaechlingen www.gaechlingen.chHallau www.hallau.chHemishofen www.hemishofen.chLohn www.lohn.chLöhningen www.loehningen.chMerishausen www.merishausen.chNeuhausen am Rheinfall www.neuhausen.chNeunkirch www.neunkirch.chOberhallau www.oberhallau.chRamsen www.ramsen.chRüdlingen www.ruedlingen.chSchaffhausen www.stadt-schaffhausen.chSchleitheim www.schleitheim.chSiblingen www.siblingen.chStein am Rhein www.steinamrhein.chStetten www.stetten.chThayngen www.thayngen.chTrasadingen www.trasadingen.chWilchingen www.wilchingen.ch

vlEraT ThEMElOrE Libër ligjor/ Kushtetuta e kantonit të Schaffhausen-it www.rechtsbuch.sh.chKushtetuta federale zvicerane www.admin.ch/ch/d/sr/1/101.de.pdf Vend këshillimi për të drejtën e azilit dhe të të huajve www.sah-sh.chMbrojtja ndaj diskriminimit www.integres.chVendi i specializuar konfederativ për luftën kundër racizmit (FRB) www.edi.admin.ch/frbZyra konfederative për barazinë e gruas dhe burrit (EBG) www.gleichstellung-schweiz.chVend i specializuar për të prekur nga dhuna në Schaffhausen www.fsgb-sh.chSekretariati kantonal i punës në Schaffhausen www.kas.ch

Rrjeti i përdorimit, qendra e gruas në Schaffhausen www.nutzwerk.ch„Sans-Papiers“ (Skanimi-dokumente) www.sans-papiers.ch Martesë me detyrim - vend këshillimi, këshillim dhe shoqërim i të prekurve www.zwangsheirat.ch MBËrrITja DhE qËnDrIMIZyra e punës e kantonit Schaffhausen www.sh.chEntit Federal për Migracion (BFM) www.bfm.admin.ch Zyra e migracionit e kantonit Schaffhausen www.sh.ch nDËrkUpTIMI DhE InTEgrIMIVendi i specializuar „Derman“, SAH Schaffhausen www.sah-sh.ch„Integres“ - Vendi i specializuar për integrimin i regjionit të Schaffhausen-it www.integres.chShërbimi nacional i përkthimit telefonik http://0842-442-442.chHeimatblatt (Faqet e atdheut) www.augustin.chGazeta „Klettgauerzeitung & Schaffhauserland“ www.klettgauerzeitung.chGazetari schaffhausiane „Lappi“ mbaji sytë hapur www.lappi.chJava e Neuhausen-it www.neuhauserwoche.chRadio Munot www.radiomunot.chRadio Rasa www.rasa.chRadio Top www.toponline.chInformacione regjionale Schaffhausen www.schaffhausen.chGazeta e punëtorëve të Schaffhausen-it www.schaffhauseraz.chDashi i Schaffhausen-it www.bockonline.chTelevizioni i Schaffhausen-it www.shf.chGazeta e krahinës së Schaffhausen-it www.stammco.chLajmet e Schaffhausen-it www.shn.chPosta e Schaffhausen-it www.schaffhauserpost.chRadio Televizioni Zviceran „SRF“ www.srf.chTele D www.tele-d.chTele Top www.teletop.ch

BanIMIZyra e zbatimit të detyrueshëm dhe konkursit Kantoni i Schaffhausen-it www.schkg.sh.chEnti Federal për Mjedisin (BAFU) www.bafu.admin.chEnti Federal për Punët e Banimit (BWO) www.bwo.admin.chLidhja e pronarëve të shtëpive Zvicër www.hev-schweiz.chLidhja e pronarëve të shtëpive, seksoni Schaffhausen www.hev-sh.chShoqata e shtëpive www.hausverein.chLaboratori ndërkantonal www.interkantlab.chVendi i koordinimit për mbrojtjen e mjedisit www.sh.chLidhja e qiramarrësve e kantonit Schaffhausen www.mieterverband.ch/shTaksat për kapjen e radios dhe televizorit www.billag.chInformacione regjionale www.einkleinesparadies.ch

38

ADRESA

MOBIlITETI Administrata doganore konfederative (EZV) www.ezv.admin.chQarkullimi më këmbë në Zvicër www.fussverkehr.chRrjeti për qarkullimin e ngadalshëm www.schweizmobil.ch„Pro Velo“ Schaffhausen www.provelo-sh.chRruga e shkollës formon www.schulweg-bildet.chShoqëria federale zvicerane e trenave (SBB) www.sbb.chVendi i specializuar zviceran për qarkullim publik pa pengesa www.boev.chShoqëria zvicerane e udhëtimit me anije „Untersee dhe Reni“ www.urh.ch„Slow Up“ (Zbrit ngadalë) www.slowup.chZyra e qarkullimit rrugor dhe udhëtimeve me anije www.sh.chLidhja tarifore Schaffhausen www.flextax.chKlubi i turneve Zvicër (TCS) www.tcs.chKurse për drejtimin e biçikletës në Schaffhausen www.velofahrkurse-sh.chNdërmarrjet e qarkullimit të Schaffhausen-it dhe autobus-Schaffhausen www.vbsh.chKlubi i qarkullimit,(VCS) www.verkehrsclub.ch

pUna Sekretariati kantonal i punës në Schaffhausen www.kas.chZyra e punës e kantonit të Schaffhausen-it www.sh.chInspektorati i punës i kantonit të Schaffhausen-it www.sh.chEntit Federal për Migracion (BFM) www.bfm.admin.chEnti Federal për Sigurimet Sociale (BSV) www.bsv.admin.chQendra regjionale për ndërmjetësim pune Schaffhausen www.rav-sh.chKonferenca e rektorëve të universiteteve zvicerane www.crus.chKonferenca zvicerane drejtorët kantonalë të edukimit (EDK) www.edk.chSekretariati i shtetit për arsim, kërkime shkencore dhe novacion (SBFI) www.sbfi.admin.chSekretariati i shtetit për ekonominë (SECO) www.seco.admin.chVendi i takimit-puna www.treffpunkt-arbeit.chShoqata pika e takimit e të papunëve, dhoma e shkrimit në Schaffhausen (VETS) www.schreibstube-sh.ch

SIgUrIa SOcIalE Entit Federal për Migracion (BFM) www.bfm.admin.ch„Pro Infirmis“ Thurgau-Schaffhausen www.proinfirmis.ch„Pro Senectute“ e kantonit të Schaffhausen-it www.sh.pro-senectute.chZyra e Sigurimit Social Schaffhausen www.svash.ch

TakSaT Administrata kantonale e financës e Schaffhausen-it www.steuern.sh.chNxitja e ekonomisë e kantonit të Schaffhausen-it www.economy.sh

MarTESa FaMIlja DhE FËMIjËTPikë kontakti dhe koordinimi, në fushën e ndihmës së të rinjve e kantonit Schaffhausen www.sh.chVend këshillimi për partneritet dhe shtatzëni www.partnerschaft-schwangerschaft-sh.chEnti federal i drejtësisë (BJ) www.bj.admin.chProgrami federal për luftimin e martesës me detyrim www.gegen-zwangsheirat.chVendi i specializuar dhe i koordinimit të grupeve të lojës Schaffhausen www.spielgruppen-sh.chVend i specializuar për të prekur nga dhuna në Schaffhausen www.fsgb-sh.chVendi i specializuar për pedagogji kurimi dhe logopedi në fazat e hershme www.hlf-fruehbereich.chVendi i specializuar „Teddybär“ (Arushë pelushi) Këshilla psikologjike për prindër dhe fëmijë www.teddybär-sh.chShtëpia e lindjes Schaffhausen www.geburtshaus-sh.ch„Integres“, vendi i specializuar për integrimin i regjionit të Schaffhausen-it www.integres.chBashkësia e interesave të çifteve binacionalë www.ig-binational.chPuna me rininë e qytetit të Schaffhausen-it www.jash.chKomisioni i rinisë i kantonit të Schaffhausen-it www.juko-sh.chParlamenti i rinisë i Schaffhausen-it www.jupa-sh.chShërbimi psikiatrik për fëmijë dhe të rinj (KJPD) www.spitaeler-sh.chMjekët për fëmijë në kantonin e Schaffhausen-it www.doktor.ch/kinderaerztePërkujdesja për fëmijë e qytetit të Schaffhausen-it www.kinderbetreuung.stsh.chKoordinimi i formimit për prindërit i kantonit të Schaffhausen-it Tel. 052 625 91 79 Email elternbildung.sh@gmx.netOrganizata zvicerane e lesbikeve www.los.chKëshillimi për nëna e baballarë në Schaffhausen www.spitex-sh.chPlatforma e mamive www.hebammensuche.chOrganizata „Pro Juventute“ në regjionin e Schaffhausen-it www.projuventute-sh.chKryqi i kuq i Schaffhausen-it www.roteskreuz-sh.chSqarim shkollor dhe këshillim (SAB) www.sh.chOrganizata zvicerane e homoseksualëve www.pinkcross.chShoqata për çështjet e të rinjve, parandalim dhe ndihmë ndaj varësisë www.vjps.chVendi i ndërmjetësimit dhe koordinimit për nxitjen e hershme Tel. 052 632 71 67 / Email nicole.hinder@ktsh.chZyra e gjendjes civile e qytetit të Schaffhausen-it www.stadt-schaffhausen.ch„Zweidihei“, Shoqata për kujdesin e fëmijëve www.zweidihei.chTelefoni emergjent i prindërve www.elternnotruf.ch / Tel. 0848 35 45 55

39

ADRESA

kU Marr UnË nË TElEFOn nË raST EMErgjEnT?Ambulanca / mjeku i emergjencës 144Policia 117Zjarrfikësja 118Qendra toksikologjike 145Rega (helikopteri i shpëtimit) 1414

ShkOlla Departamenti i edukimit i kantonit të Schaffhausen-it www.sh.chShkolla internacionale e Schaffhausen-it www.issh.chShkolla „Rudolf Steiner“ në Schaffhausen www.steinerschule-sh.chShkolla në sheshin „Lindenplatz“ www.schuleamlindenplatz.chShkolla „Stadtrandschule“ (shkolla e anës së qytetit) në Schaffhausen www.atelier-a.ch

FOrMIMI prOFESIOnal DhE STUDIMIDega formimi profesional kantoni-Schaffhausen www.berufsbildung-sh.chQendra e formimit profesional të kantonit të Schaffhausen-it www.bbz-sh.chQendra e informacionit për profesionin e kantonit Schaffhausen BIZ www.biz-sh.chKursi „JUMA-B“ i organizatës bamirëse zvicerane të punëtorëve „SAH“ Schaffhausen www.sah-sh.chShkolla e kantonit në Schaffhausen www.kanti.sh.ch

ShËnDETI Enti Federal për Shëndetësinë (BAG) www.bag.admin.chShoqata e mjekëve të shtëpisë në Schaffhausen www.hausarztverein.chShoqata kantonale e mjekëve në Schaffhausen www.aerzte-schaffhausen.chKrahasime të arkave të sigurimit shëndetësor www.praemien.admin.ch„Migesplus“ – kryqi i kuq Zvicër,Publikime për migrante/ë www.migesplus.chRrjeti i lehtësimit dhe kujdesit (Palliative Care Netzwerk) Zyrih-Schaffhausen www.pallnetz.chKlinika private „Belair“ në Schaffhausen www.hirslanden.ch„Pro Infirmis“ Thurgau-Schaffhausen www.proinfirmis.ch„Pro Senectute“ e Kantonit të Schaffhausen-it www.sh.pro-senectute.chKryqi i kuq i Schaffhausen-it www.roteskreuz-sh.chKlinika shkollore e dhëmbëve Schaffhausen www.schulzahnklinik.chZyra e sigurimit social të kantonit të Schaffhausen-it www.svash.chSpitale në Schaffhausen www.spitaeler-sh.chLidhja e „Spitex“-it në kantonin Schaffhausen www.spitex-sh.ch

kOha E l IrË DhE kUlTUra Dalja për argëtim – Aktivitete në Schaffhausen www.ausgang.shShoqata për të huajt në regjionin e Schaffhausen-it www.integres.ch„Benevol“ Schaffhausen www.freiwillige.chBiblioteka www.bibliotheken-schaffhausen.chParku i kohës së lirë „KSS“ Schaffhausen www.kss.chLudotekat e Zvicrës www.ludo.chAgenda e veriut – Aktivitete në Schaffhausen www.nordagenda.chZhvillimi i lagjeve të qytetit të Schaffhausen-it www.jash.chShoqatat e lagjeve të qytetit të Schaffhausen-it – informacione për qytetin www.stadt-schaffhausen.chUjëvara e Renit www.rheinfall.chVera e Schaffhausen-it www.blauburgunderland.chDega e turizmit e krahinës së Schaffhausen-it www.schaffhauserland.ch„Zvicra mobil“- vend për ecjen më këmbë www.wanderland.ch

BlErjET/pUnËT E pËrDITShME Posta zvicerane www.post.ch„Pro City“ qyteti i Schaffhausen-it www.procity.chFermerët e Schaffhausen-it www.schaffhauserbauer.ch

jETa pOlITIkE Zyra e drejtësisë dhe komunave www.sh.chShërbime të federatës, kantonit dhe komunave www.ch.ch„ECHO“ - Informacione për Zvicrën www.echo-ch.ch

40