ministry of education junior primary …...oku yina wapere varongwa va hepa kuvasiga va gwane ndi va...
TRANSCRIPT
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION: 2015
FIRST LANGUAGE SYLLABUS
GRADES 1-3
RWANGALI VERSION
Ministry of Education
National Institute for Educational Development (NIED)
Private Bag 2034
Okahandja
Namibia
© Copyright NIED, Ministry of Education, 2014
First Language Syllabus Grades 1 - 3
ISBN 978-99945-2-052-7
Printed by NIED
Website: http://www.nied.edu.na
Publication date: 2014
Yikaramo
1. Etwaromo ...................................................................................................................... 1
2. Madinkango ................................................................................................................... 1
3. Yitambo ......................................................................................................................... 1
4. Erongopakerero ............................................................................................................. 1
5. Magwanekero noYirongwa peke ntani yuma yongendesorongotavakano ...................... 2
6. Ngendeso zoKuronga noKulironga ................................................................................ 4
7. Matomporo gokuvhura welima ....................................................................................... 6
8. Eliwapayikiro nelikwamo lyontambo zosiplili dogoro harade 3 ....................................... 8
9. Yikaramo yoKulironga ...................................................................................................27
10. Ngendesokonakono ......................................................................................................67
11. Muzaro gefwatururo varuganesa metjagwa ..................................................................71
1 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
1. Etwaromo Ngendesorongo ezi kuna kusingonona egano lyelirongo nekonakono meRaka lyokuhova
(Rukwangali) lyono Harade 1-3 lyeNtambo zePilili zePevhu. Ngo sirongwa seRaka
lyokuhyova (Rukwangali) Kulironga eraka ntani kuresa nokutjanga moruha rwelirongo
rwengendeserongo, nye pasuma kwa gwanekera kumwe noyirongwa peke mwaza
ngendesorongo.
Yitambo, yitamborongo nomatomporo aga ga lirambakana noyirongwa kwa kara pokatji
koyilirongo yomulyo eyi ya kara mongendesorongo zanyinye. Monda zoukaro wa karapo,
sirongwa esi kwa hepa noperiode 10 (moHarade 1-2) ano 9 (moHarade 3) mosivike.
2. Madinkango Mononvhura ntantu dokuhova delirongo lyakarapo, varongwa kuvhura kuvaronga yirongwa
nayinye meraka lyozina ntene asi Ruhingilisa rukare rooro, ano ntene asi Rukwangali naro
ngosi kwawo. Edemeneno lyenene ntene kuna kuronga Rukwangali mosiruwo soNtambo
zePilili zePevhu ya hepa kuhuguvaresa asi varongwa navenye va gwane maukonentu aga
ngaga tura etateko lyakora mokuresa nokutjanga, momagwanekero nomokutunga egano
lyononomora. Nayinye eyi kuna kara mulyo kerongo lyomunona lyokomeho ngamoomu
eraka lyokurongesa konontambo dekeguru kuna kara Ruhingilisa.
Unenepo yidiviso yeraka lyokuhova (Rukwangali) kuna kara maukonentu gane,
wokupurakena, nokukumburura, kuuyunga nomagwanekero, kuresa nokutara ntani kutjanga.
Ruha routano kuna kara mutungoraka, ndongeraka, ntani eruganeso eraka alyo kwa li
pakerera momaukonentu gane yipo ga kulike evhuro lyovarongwa mokuruganesa
Rukwangali pauhunga. Edemeneno pontambo ezi kuna kara lyokulironga eraka
lyomagwanekero, kuresa nekwategano, kutjanga oku kwa karapo ntani netjangototo.
3. Yitambo Yitambo yoRukwangali nge Raka lyokuhova kuna kara:
Kuninkisa varongwa va gwanekere pauhunga mokuuyunga, kuresa nomokutjanga
moRukwangali.
Kuninkisa varongwa va pwagese magazo, magano, yihoroka ntani mulyo gohepero
gekuliko lyopaumwene
Kukulika eruganeso eraka lyoRukwangali padiwo noyitambo yerongo
4. Erongopakerero Elirongopakerero kuna kara unankondo wa nkenye murongwa mokukulika elihamesero mo
ndi egwano mpito zomalikwamo gomanzi gerongo noyirugana azi gava ngendeso zerongo
monosure da karapo. Alyo kwa demenena ponontambo devatero nepemburo lyokulisiga-siga
eli ava gwana varongwa navenye melirongo.
Erongo lyopantateko kuwapayikira nkarapamwe ngo magazadaro go nzodi zaNamibia zomo
2030, mokukulika elipakerero. Varongwa kugwanekera noyilimbika yoyihoroka ano yihepwa
ya nkenye gumwe ngava yi tura merongo eli lyakarapo, noyihepwa yawo ngava yi tura
megano pokuruganesa nondongeso dokulisiga-siga noyiruganeso eyi yava fira. Varongwa
wounkundi wounene wokudira kugwanena mo mauwa monosure da ngesi delirongopakerero
ngava gwana evatero paumwe, runone paumwe ndi nosure dorunone dogoro nawo apa yina
2 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
wapere ngava va ture monosure delirongopakerero. Ngendeserongo, ndongeso
noyiruganeso kwa tamba varongwa velirongo lyonosure dangesi.
Elirongo demeneno pomurongwamwene ngo ngendeso zelirongo, yilyo lyaliza unene
nerongo lyoyihepwa yovarongwa velirongo lyokulikarera morwa kuruganesa ediwo
lyovarongwa neyi ava vhuru kurugana, yangesi kuvatera varongwa va gwane nondunge
nomaukonentu gomape. Mutungo rugano gongendesorongo gelirongopakerero kuvyukilira
matompo aga vhura kufunda varongwa velirongo lyoyihepwa yokulikarera.
Mapitisiro gamwe gokuhamena mafanayiko gelirongo nokuronga mosure zelirongopakerero
kuga gwana mo mutungo gongendesorongo lyelirongopakerero (2012). Mapitisiro ga ngesi
nga ga vatera varongwa navenye va gwane nondunge, maukonentu nomaukaro
gokuvavatera kuza komeho mouzuni owu una vhuka maudigu gana kulisinta usimbu,
nokungawopa momauzera nomaukonentu gediwoyiruganakonentu.
Ntambo zoPilimere zePevhu kugava siruwo sokulifana kovagara nokovakadi sokuvaninka
vali hamesere mo navenye mokulifana. Varongi va hepa kudiva omu nava tekura navenye
pakulifana noyiruganeso ya hepa kuvatera marudi nagenye pauhunga.
Vakadona unene po kwa hara kusikisamo eraka kupitakana vamati moNtambo zoPilimere
ntani vakadi novamati kwa lisiga omu ava ruganesa eraka. Nomalisigo aga kuvhura
kugaruganesa ngo runone okupongeka vakadona novamati kumwe mosirongwa seRaka.
Yuma yomulyo ngwendi edimbururo, elizuvhu, matokoro nomalirwaneso yigo ava liyongo
nkenye apa moruveze rweraka. Nomukaro dokulisiga-siga dokuhamena mulyo gokutunga
magano govakadi novagara yido dokuruganesa mokunkondopeka nzogero
zomonkondwarongero.
5. Magwanekero noYirongwa peke ntani yuma yongendesorongotavakano Yuma yongendesorongotagakano kwa gwederera mo Elirongo Mukunda, HIVand AIDs,
Elirongo lyVatungimo lyosirongo, Elirongo lyoUnankondo woMuntu Noudemokoli,
mapukururo noMagwanekero neDiwoyirugana konentu nePopero lyoNzira, yangesi va yi tura
nare mongendeserongo ezi za kara po morwa nkenye suma kuna kara unene po
nomatkokotjo nomahomono kuhamena monkarapanwe zaNamibia.
Varongwa vetu navenye va hepa;
Kukwategano nsitwe ezi zomatjokatjoko nomahomono
Kukwategano yikwamako yoyuma monkarapamwe zetu
Kukwategano omu nogusapo matjokatjoko nomahomono aga momukunda gwawo
Matjokatjoko nomahomono gomanene kwa ga dimburura asi;
Kupakera mbili runone rwetu ropansitwe
Yikwamako yoHIV no AIDs
Maudigu goUkanguki gokulipakerera nenyateko, ruhepo royikasayise kumwe nohando
Elisinto lyongenderera lyopankarapamwe eli ali wizapo pahana uhungami
nompangera zencenuno unankando noyitumbukira
Kupira elimburuko komahetayiko goyidimbwiliso yonzira
Yuma youzuni naunye
3 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Yirongwa yimwe ya wapera kurugana kuvyukilira kumwe noyuma yongendeso tavakano.melikwamo lyoyirongwa eli moyili hena
yihonena yoyinzi ya likwata koyuma yongendesotavakano, nye sihonena simwe tupu soyuma ngendesotavakano yiso va gawa oku
konhi.
Elirongo lyeLirongo Mukunda
HIV no AIDS Elirongo lyovatungi
woMosirongo EHRD
Elirongo lyeDiwoyirugankonetu
Epopero lyonzira
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 1 Harade 2 Harade 3
Yikorama: tjanga esanseko lyo sikorama semembo mbwa
Kuuyunga noMagwanekero: Kuliyonga omu nopakera mbili vantu wokuvera
Kutjanga: Tjanga esingonono lyokuhamena vanepata
Kupurakena nokukumburura: Kupurakena kovarongwa vana kuuyunga momaraka gokulisiga-siga
Kuruganesa Intanete: Kuruganesa Intanete mokutura mauzera
Kuresa nokutara: Kuresa nompango do mugendo govasingi mbasikora
4 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
6. Ngendeso zoKuronga noKulironga Ngendeso zokulironga kwa demenena posihonena sazera nawa selirongodemeneno
pomurongwa mwene ngwendi moomu va yisongonona montjangwaveta zouministeli
nopamutungo gegano lyelirongo-demeneno pomurongwa mwene. Ngendeso zangesi
kuhuguvaresa elirongo lyomulyo ntene nompango va disikisamo nokudiktura moyirugana.
Simpe hena momunene, ngendeso zosumapakerero kuna kara edi lyerwameno merongo
nelirongo.
Sitambo kuna kara sekuliko erongo kumwe nekwategano, ediwo, maukonentu nonomukaro
mokukambeka kekuliko lyopankarapamwe. Nkenye murongwa kuwiza kosure nediwo lyenzi
lyonondunge, lyeyi ga gwanekera nayo, yihorokwa yopankarapamwe neyi ga gwana mepata,
monkarapamwe ntani megwanekero kumwe neyi yomomukunda. Elirongo mosure lyahepa
kuhameseramo etungo, etamununo neranyo ediwo lyomuvarongwa eli va kara nalyo kumwe
noyihorokwa.
Vanona kulironga nawa ntene va li turamo nononkondo mongendeso zelirongo mo
kulihameseramo momunene, pokukambekako nopokuretepo yitundwamo. Nkenye munona
kwa kara pwamwene noyihepwa yendi, nosinano selirongo, yihorokwa nevhuro lyamwene.
Murongi ga hepa kudiva yihepwa yovarongwa yipo a tulisepo yihorokwa yelirongo kutwara
moyihepwa nevhuro lyawo. Nonduganeso derongo da hepa kulisiga-siga ado da gomoka
momutungo gelikwamo lyewa goyirongwa. Nampili moomu va ga hangura maukonentu
geraka mongendesorongo varongi va hepa kudiva asi maukonentu aga va ga ronge pankedi
zehangakano.
Murongi ga hepa kutokora, kutwara momalitundakano goyitamborongo nomatomporo
gokuvhura kusikisamo, oku yina wapere kuronga yikaramo pauzera nezuvhoko pausimbu,
oku yina wapere varongwa va hepa kuvasiga va gwane ndi va papare mauzera vene ndi
ntene vana hepa elirongo pankondopeko neyigareko, ndi ntene pana kara ezokomeho
lyomaukonentu ndi mauzera gongandi aga nava vhura kukwama, ndi ntene varongwa
kuvhura kuvapa mukumo mokugwana nonzira davene moyiparatjangwa ndi moruha
royikaramo.
Erugano monombunga, vavali-vavali ndi gumwe-gumwe ndi nkondwarongero mudima
moruvere rweraka lyokuhova (Rukwangali) va hepa kuliwapayika nokulididilika. Eruganeno
kumwe nelivatero kumwe va hepa kulipa mukumo oku vana kuvhura. Sihonena ngwendi
kuvhura pakare nonduganeso dononzi dokuvhura kugusapo maudigu ntani erugano kumwe
momombunga varongwa kulirongerako yuma kovakwawo, mulyo unene asi yirugana yitante
yuma kovarongwa va mone po elihameno. Moomu varongwa vana kukura momaukonentu
gopaumwene, pankarapamwe nomagwanekero, kuvhura nye kuvapa yitumbukirwa
yokulihamesera momafanayiko nomomakonakono gavene, mepitisiro lyomurongi.
Varongwa wovanzi ava va kara asi Rukwangali yilyo eraka lyawo lyokuhova, vangoso va
kara nare nomaukonentu gediwo lyononkango dononzi komeho va tameke sure. Nye
kovarongwa vamwe ayo kapisi yimo yina kara ngoso. Poyiruwo yimwe ngendeso
zokuzuvhika za hepa kusikamo noyirugana yokuronga eraka lyokuhova ya hepa
kuyiwapukurura, kukulika epwageso magazaro nelizuvho pakuzera nopazuvhikiliro.
Varongwa vamwe ngava gwana mo hambara ngendeso zondongeraka nazinye zemeraka,
nye vamwe simpe ngava rugana mapuko moomu tupu vana kuheteka kuhamesera magano
gawo gelizuvho lyawo asi ngapi omu ali rugana eraka, varongi va hepa nye kutungira pweyi
5 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
va diva nare varongwa neyi ava vhuru kurugana, nokuvaronga kuruganesa mutungo geraka
pauhunga, nopokuruganesa eraka pankedi zezokomeho.
Erongo lyoRukwangali lya hepa kugweda mo ediwo usili asi pakara sifano sonkarero zeraka
eli nga li kundama kutjanga momaukaro aga ga karapo nare momunene nokuruganesa
muyungo pakana melikwamo kutunda keraka lyakarapo (lyewa) yize keraka lyahana kuzira
mo.
Nkondwarongenero za hepa kukara zeraka azo zi kare evega omu mwazura nduruka.
Nkenye nkondwarngero mwa hepa kukara ehaneso-bukereso, masanseko
gopankarapamwe, nomutango nomatjangwa aga va rugana kumwe nonkarapamwe
zopamukunda, nomatjangwatoto govarongwa vene nomakarata ndi mapurakate, yizuvhiso
yoyinzi yokulisiga-siga kuvhura kuyiruganesa yimahure maliyongo, sidana nomatjangwatoto
gokutundilira kosasiyona zoradio zopamukunda zomaraka, mafano ga hana nonkango,
yininke youdano wopampo noudano wopampo wovarongwa.
Nampili ngomu asi nonsure dononsesu tupu da weka nokumpyuta dokuruganesa varongwa,
varongi va hepa kukulika ediwo lyomauzera goyiruganakonentu gomazu aga mokatji
kovarongwa wontambo zoPilimere zepevhu. Elikwamo lyongendeso zononkango polili, yipo
asi nosure da kara nonokomputa da hepa kutulisapo elikwamo eli kovarongi novarongwa
yipo ova rugane matjanga. Ediwo lyomauzera gediwoyiruganakonentu va hepa kuga
nkondopeka momaliyongo omu varongwa nava mona nokoputa nomauzera gediwo
yiruganakonentu momukunda gwawo gopankarapamwe, ntani yinke ava ga ruganesa,
nokuresa masanseko ndi kuliyonga mafano gokuhamena mauzera gediworuganakonentu.
Ava nye va gwana mpito zonokomputa kuva korangeda va li simwitilire mauzera aga
nokugaligagavera novakwawo.
Oyo yina kukwamako kuna kara ngendeso zokulikarera zokuvhura kugazara ntene kuna
kuronga maukonentu geraka lyokuhova
Kupurakena nokukumburura
Elirongo eraka pahararasi nopayihorokwa kuna hepa kuyidemenena pontambo ezi yipo
yipindure ekuliko eraka. Varongwa va hepa kuvapa nompito dononzi do kupurakena
komasanseko, kutanga nomutango dononkango dokulifana nokononsumo. Kurugana
mansanseko, nomutango nononsumo davene. Va hepa kudimburara mutango gononkango
demeraka lyoRukwangali nokukulika unene po ukonentu wokuzuvha. Pa hepa kukara
nompito dononzi di likide ekwategano poku gava ekumbururo.
Kuuyunga noMagwanekero
Varongwa va hepa kukara nediwo lyomu nava gwanekera nositambo pokuruganesa nkedi
zouhunga zoRukwangali. Vana hepa kuruganesa mutango geraka pauhunga
nokuvakorangeda va gwanekere pausimbu, palihuguvaro nopamagazaro.
Kuresa noKutara
Kuresa kwa kara ukonentu womulyo mekuliko eraka mosiruwo nasinye separu lyelirongo.
Varongwa va hepa kuruganesa siruwo esi mokugwana ediwo lyokudimburura nomuhagaro,
nonkango, erongotumbwiso, enongonono nongendeso zekwategano yipo ova rese
pavyukiliro hena nositambo. Ediwo kuresa yiwo umbangi wetameko kudimburura
malitundakano pokatji komuhagaro nosidimbwiliso (somuhagaro). Erongo lyelirongo
ntumbwiliso kwa kara sininke somulyo mokuresa yiponye erongo li kare mongendeseso,
6 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
palikwamo nomalihameno gomawa. Nye nampili ngoso kuresa nokuvhurasi kutameka
dogoro varongwa va kare nediwo nawa-nawa lyonomuhagaro domoRukwangali nomu nava
di ruganesa (edimbururo, egwanekedeso neruganeso nomuhagaro mononkango
dokuuyunga.
Varongwa va hepa kuvapa mukumo gokuresa nokutara nobuke dononzi doma sanseko ga
hana usili naga gousili nopokuruganesa intaneti noyikwawo ngwendi ediwoyiruganakonentu
ntene yina moneka. Kuna kara mulyo unene asi varongi va gave sihonena sosiwa
monkareso zokuresa. Noperiode dokuresa edi da kara mongendesorongo da hepa
kudiruganesa yipo di kulike mpo zokuresa yimo nokupa mukumo valizenguli mokuresa yipo
ova gwane mo ehafo mokuresa.
Kutjanga
Yitjangwa yovarongwa yankenye ezuva yoRukwangali ya hepa kukara nositambo ayo hena
yitante yuma yipo yi tulisepo ukonentu wontjangeso zongwa, nonomukakaro dokutjanga,
ukonentu wesipero nonduganeso, eyidayidototo yimo nokuvarongikidira yigwanekera
yokomeho. Va hepa kudiva omu nava wapukurura matjangwa gavene nokutulisapo
yiruganatjangogona yoyiwa. Ntjangeso va hepa kuzironga pafwaturuko nopaureru kutwara
mo noperiode dosirongwa sontjangeso edi da karapo nkenye apa nokuruganesa
maukonentu nokuganomena mwaza ngendesorongo apa yina kara hepero.
Mutungoraka, Ndongeraka neRuganesoraka
Mpo nonompango deRaka lyokuhova (Rukwangali) kwa tura mo eruganeso pauhunga
yidivisoreseso, ndongeraka, maruha goyiuyungwa, yiruwo, etungo ntanto, ediwonkango
nontumbwiso, nomuhagaro, maukonentu gelirongo nkango, nonompango desipero
nononduganeso. Moyihorokwa yangesi varongwa va hepa kugwana nompango edi
pafwaturuko yipo ova kare noukonentu wohepero owu ngava ruganesa nkenye apa
moruveze rweraka. Nye nampili ngoso mulyo unene sili asi elirongo li kare lyehafeso,
lyelituromo alyo hena lyokuziramo, yiponye mpo zoRukwangali ntene ano zi lirongo, kuvhura
hena kuziruganesa pankedi hangakano.
7. Matomporo gokuvhura welima Mokuhwilira moHarade 1 zoNtambo zoPilimere zePevhu, varongwa navenye kuna
kuvandindira va kare vana liwapayikire pankarapamwe, palizuvho, panandunge noparutu
mokutameka elirongo lyoRukwangali eli lyakarapo.
Pokumana Harade 3 Rukwangali MoNtambo zoPilimere zePevhu, varongwa kuna kuva
ndindira mokuvhura kulikida oyo yina kukwamako;
Kupurakera noKukumburura
Varongwa kupurakena nefirosinka, nononkondo, nelituromo komatjangwa gopakana
mokulikida ekwategano nepando. Awo va likide elituromo nefumadeko kommuyungi
pokuruganesa mukaro gorutu pauhunga.
Kuuyunga noMagwanekero
Varongwa kugwanekera pauzera nopazuvhikiliro pokuruganesa marudi gokulisiga-siga
gononkango, ndongeraka nomutango ntanto pauhunga, ntumbwiso pauhunga
nelindagurozwi lyokulisiga-siga. Awo kuuyunga siuuyungwa sosisupi vafanayika pokugava
7 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
edinkango lyenene po, panandunge, melikwamo, pokutura megano sitambo siuyungwa
novapurakeni.
Awo kugwederera komaliyongo pokulisinta mauzera, kuligawinina magazaro, kupwagesa
magano, kupura mapuro gokulihamena nokulihameseramo nononkondo. Awo kulikida
ukonentu welipakerero papando nompo zokulitamburako pankarapamwe, ngwendi kulipa
marufo gokuuyunga nokutumadeka magano govakwawo.
Kuresa Nokutara
Varongwa kuresa marudi gokulisiga-siga gomasanseko gokupira usili nomatjangwa
gomapukururo pwavene paruhafo, mapukururo nekuliko lyopaumwene. Kudimburura
nontanto nomaruhatanto aga va ruganesa momatjangwa yipo va gwane etanto, elituromo
nelizuvho.kudimburura yirugana yomudanintoni nokugava magano gomaukaro goyihorokwa.
Tava ruganesa ediwo lyonomuhagaro ukonentu wepumbo, yidimbwiliso yokulihamena,
maukonentu gehanguro, kuresa nonduganeso zokuresa mokunongonona nonkango
melihameno. Tava resa pakuzura, pavyukiliro nediwo nkango lyokuvatera ekwategano, tava
resa pakana, nokutumbura pauhunga kumwe nelindagurozwi, etunturo, sinano kumwe
nezwihagaro.
Tava rugana elipuragero lyavene, eliwapukururo-lyavene, epwizumuko nonanduganeso
derugururoreso pauhunga yipo yi kwateseko ekwategano. Tava sansukurura, melikwamo,
egazaro lyene lyomomatjangwa, kudimburura egano lyene-lyene po mesanseko. Tava tura
mauzera goliterature, kurugana usili welikwamo pazeruko nokurugana mahuliso kuhamena
magazaro gomomatjangwa.
Va tare yiruganeso yopamoneko yoyinzi, ngwendi nombapira, nombapira domafano,
yifombudi, mangazina, nodayagrama, yitafura, nokarata, no-DVDs noterevisi, nofilima
nonointanete (ntene kodili) kumwe nositambo sekwategano nediwo lyokumanamo.
Kutjanga
Varongwa va nduruke nondanda nononomora pauhunga pokuruganesa unene nelinapuko
lyokulifana, kulikida muzo gumwe, mugendo gomuwa, ukaro wekwato potorota pauhunga
tava tjanga matjangototo gomanzi gokuliza novapurakeni kumwe nositambo pokuruganesa
magano noyihorokwa yokulifana, pokukulika maukaro nopokuruganesa nomukweyo
domasanseko netameko nouhura. Tava tjanga matjangwa gomanzi aga ga karapo
pauhunga ago-hena ga liza novapurakeni nositambo, aw ova ruganese nkedi zontjangeso
nesipero lyouhunga.
Mutungoraka, Ndongeraka neRuganeso Eraka
Varongwa va ruganese nonkango dononene pauhunga, yitwa, yipuliso, noyizigiliso. Va
ruganese yikapura mokulikida masupipiko neweko lyenunu, yikomona yokuhangura yuma
pelikwamo. Edina kudimburura neruganeso pauhunga nonkangodina dopavaro dokupira
kuvara, nononkangodina depongeko, nonkangorugano.
Va ruganese siruwo sosinanaina, siruwo sosinanaina santani, siruwo sosinanare, nosiruwo
sosinameho pauhunga ntani va ruganese matanto, mapuro noyizigiliso. Va tunge nontanto
dehangakano pokuruganesa yitwikakaneso yokulisiga-siga nokuruganesa nonkango
dokuliza nosirongwa pauhungu yimo tupu nontumbwiso zouhunga.Va ruganesa ediwo lyawo
lyonomuhagaro, ukonentu welirongo nononkango, nonompango desipero nononduganeso.
8 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
8. Eliwapayikiro nelikwamo lyontambo zosiplili dogoro harade 3 Mokulikida erunduruko momaukonetu, nondunge nomomaukaro, moNtambo ePilimere
zePevhu eliwapayikiro nelikwamo olyo lina kukwamako kutundilira koNtambo zoSipilili
dogoro ko-harade 3. Nye Nampili ngoso, yikaramo yokulironga yoNtambo zoPilimere ayo
kapi va yi pakamo modokomente ezi nani kuyigwana mo melikwamo lyoyirugana yoPilimere
zePevhu.
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
Kupurakena neFirosinka nokukumburura pauhunga
Kupurakena: Kesanseko Nomuhgaro dokulifana Nonsumo dokuhafesa Kukumburura papando
Kupurakena nefirosinka: Komasanseko Nomuhagaro dokulifana Kukumburura papando Kupwagesa ekumbururo lyawo kelizuvho lyononkareso noyihorokwa
Kupurakena nefirosinka: Komasanseko Nomuhagaro dokulifana Kukumburura papando Kupwagesa ekumbururo lyawo kelizuvho lyonkareso noyihorokwa
Kupurakena nefirosinka: Nomasanseko Nomuhagaro dokulifana Nonsumo Nomuteu Kukumburura papando Kupwagesa ekumbururo lyawo kelizuvho lyononkareso noyihorokwa
Kusansukurura ruha rwesanseko mononkango damwene
Kusansukurura esanseko mokugava edi lye sanseko
Kusansukurura esanseko mokugava egano lyenene nomafwatururo gamwe
Kusansukurura esanseko mokugava egano lyenene nomafwatururo gamwe
Kupurakena nokukumburura konompangera dopakana
Kupurakena nokukumburura kono mpangera, nombudi dopakana, mazuvhiso nomapukururo
Kupurakena nokkumburura konompangero nonombudi, dopakana, mazuvhiso nomapukururo
Kupurakena nokukumburura kelikwamo lyonompangera, nonombudi dopakana,
Mazuvhiso nomapukururo
Kurugurura elikwamo lyononkango da -3 dogoro 4
Kupurakena nokuruguruka pakana elikwamo lyononkango – 2 doureru ntani lyonontato 4-5
Kupurakena nokurugurura pakana elikwamo lyonontanto doureru da 3 ndi 1 (zimwe) donontanto dokupaka kumwe
Kupurakena nokukumburura kelikwamo lyonompangera nonombudi dopakana, mazuvhiso nomapukururo
Kukumburura pokufaneka, kutemwinina
Kukumburura pokufaneka kutemwina
Kukumburura pokufaneka, kutemwinina
9 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nokudana sidana nokudana sidana nokudana sidana
Kulikida etamburo lyoukaro wokupurakena pokundindira siruwo sokuuyunga pahana edonganeso lyongandi
Kulikida ukaro wetamburoko wokupurakena pokundindira siruwo sokuuyunga pahana edonganeso nopokukumburako pagazaro nawa
Kulikida ukaro wetamburoko wokupurakena pokundindira siruwo sokuuyunga, pokulikida mbuyungiso zorutu pauhunga, kupura mapuro yipo yifaturuke nawa nokugava magano gamwene
Kulikida ukaro wetamburoko wokupurakena pokundindira siruwo sokuuyunga, pokulikida mbuyungiso zongwa zorutu, pokukumbururako nopokupwagesa magano ga mwene, pokupanda ndi pokudira kupanda
EGWANEKERO PAVHUKILIRO, PALIHUGUVARO NOPAMAGANO
Kuuyunga kumwe pausimbu nelihuguvaro yokuhamena mwene nomukunda gwendi
Kuuyunga kumwe pausimbu nopalihuguvaro
Kuuyunga kumwe pausimbu nelihuguvaro
Kuuyunga kumwe pausimbu nelihuguvaro
Kuruganesa eraka LYAkenye ezuva pakuzuvhiko nopagazadaro, epwageso, elindaguroezwi pauhunga, etumburo nawa, neruganeso ediwo lyeraka nononkango
Kuruganesa eraka lyankenye ezuva pakuzuvhiko nopagazadaro, nepwageso, elindagurozwi netumburo pauhunga, neruganeso lyeraka nononkango
Kuruganesa eraka nkenye ezuva pakuzuvhika nopagazadaro, nepwageso, elindagurozwi, netumburo pauhunga neruganeso lyeraka nononkango
Kuruganesa nkedi zefumadeka ntene kuna morora, kuna hundira epulisiro, kuna kupandura ndi kuna hundira egusiropo
Kuruganesa nkedi uyungiso zefumadeko ntene kuna kumorora kupura epuro kupura epulisiro kupandura hundira egusiropo ntani kulidivisa nyamoge
Kuruganesa nkedi zefumadeko ntene kuna kuna morora, kupura epuro, kuna kupandura, kuna kuhundira egusiropo ntani kulidivisa nyamoge
Kuruganesa nkedi zefumadeko ntene kuna kumorora, kupura epuro, kupandura kuhundira egusiropo ntani kulidivisa nyamoge.
SITAMBO SERAKA
Kusanseka masanseko
Kusanseka masanseko mokuruganesa nontanto doureru
Kusanseka masanseko gokuliwapayikira naga gokupira
Kusanseka masanseko gokuliwapayikira naga gokupira
10 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nonomutungo deraka pauhunga
kuliwapayikira nontanto doureru nedi dokutwika-kana, nomutungo geraka pauhunga
kuliwapayikira, kuruganesa nontanto doureru nedi dokutwikakana, nomutungo geraka pauhunga
Kuuyunga nomutango dokuhagara kulifana nokudimba nonsumo
Kuuyunga nomutango dokuhagara kulifana nokudimba nonsumo
Kuuyunga nomutango dokuhagara kulifana nomutango, kudinga eraka nokudimba nonsumo
Kuuyunga nomutango dokuhagara kulifana, nongano, nomuteu, kutanga nomutango, kudimba nonsumo
nokurugana euyungo vali lyoureru
kudiworoka yihorokwa yamwene
Kudiworoka yihorokwa yamwenene
Kudiworoka nombudi dononzi danayinye doyihorowka
Kudiworoka yihorokwa nokupwagesa elizuvho nomagano
Kusingonona suma, sininke, sikorama ndi sihorokwa/sipimpo
Kusingonona suma, sikorama, muntu ndi sihorokwa/sipimpo
Kusingonona suma, muntu ndi sihorokwa/simpipo
Kufwaturura moyitumbwiso youreru omu a yirugana yininke
Kufwaturura mokusanseka omu a yirugana yininke
Kufwaturura ngendeso omu ayirugana yininke; gava evyukiso
Kupukurura pokusimwitira nkedi zokuruganesa
Kupukurura pokusimwitira nkedi sokuruganesa
Kupuragera pokupura mapuro o gwane mauzera
Kupuragera pokupura mapuro o gwane mauzera
Kupuragera pokupuragera vantu nositanmbo
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nokuruganesa mutungo geraka pauhunga
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nonontanto va twikakana nokuruganesa mutungo geraka pauhunga
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nonontanto va twikakana nokuruganesa mutungo geraka pauhunga
MAFANO NEGAWOMAUZERA Tumbura egano lyoureru nokulihungameka
Tumbura egano lyoureru nokulihungameka
Kuwapayika nokugava elikido
Kuwapayika nokugava mbudi zankenyezuva
Kuwapayika nokugava siuyungwa
Kuwapaika siuyungwa sosi supi sokulikida asi
11 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
lyoureru nokusimwitira
pokulikida asi yilye, yinke, ezuvake ntani kupi
soureru sokulikida asi yilye, yinke, ezuvake, kupi ntani morwasinke ntani
ezuvake, kupi ntani morawsinke; etameko, pokatji kouhura;
etameko yilivatereso yokumoneka; Nduganeso zokuhokwesa vapurakeni
KURESA NOKUTARA
EDIWO LYELIZUVHO
Kulikida ezuvho lyoyimoneka nezuvhoko (hear)
Kulikida ezuvho lyoyimoneka nezuvhoko
Kulikida ezuvho lyoyimoneka nezuvhoko
Kulikida ezuvho lyoyimoneka nezuvhoko
Edimbururo egwanekero neruganeso nomuharo mononkango dokuuyunga
Kudimburura nonkango montanto
Kuvara nokuruganesa nonkango doureru monontanto nokuvara yintetwa mononkango doureru
Kuruganesa nonkangodina monontanto, nokuvara nokuruganesa yintentwa mono nkango
Kutamununa nontanto mokugwedako efwatururo, ntani kuvara nokuruganesa yintetwa mononkango dononzi doyintetwa
Kudimburura nonkango donomuhagaro dokulifana
Kudimburura nonkango donomuhagaro dokulifana, nokuhangura pokatji konondandazwi donomuhagaro dononsupi nedi dononde
Kudimburura nonkango dono muhagaro dokulifana, nokuhangura pokatji konondazwidomuhagaro gomusupi nogu gomure
Kudimburura nokupinganeseramo nonkango dokulifana nomuhagaro nokuhangura pokatji kononkango domuhagaro gomusupi nogu gomure
kudimburura muhagaro geketameko (pahagaro) mono nkango doureru
Kudimburura nokuruganesa muhagaro geketameko (pamuhagaro) mononkango doureru
Kudimburura nokuruganesa muhagaro geketameko nogu gokouhura (pahagaro) mononkango doureru
Kudimburura nokuruganesa muhagaro geretameko, pokatji nokouhura (pahagaro) mononkango doureru
Kudimburura nokurugana
Kudimburura Kudimburura
marugururo gonomuhagaro
nokuruganesa marugururo gonomuhagaro
nokuruganesa marugururo gonomuhagaro
dokuhova mononkango
Dokuhova mononkango
Dokuhova monontanto
12 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
doureru
kurumbakana (blend) nokuhangura nononkango dosintetwa simwe ( onset) (ketameko nokouhura)
kurumbakana nohangura nonkango dosintetwa simwe kumwe nonomuhagaro donondanda mbali (onset) (etamako nokouhura)
kurumbakana nokuhangura nonkango dosintetwa simwe kumwe nono Muhangaro gonondanda ntatu (ketameko nokouhura)
EWAPAYIKO NONTATEKO ZOYIMONEKA YONDURUKA
Kundimburura kokulituntika asi nduruka kuziresa kutunda korumoho o ze korulyo, kutunda keguru o ze pevhu, mafano nonduruka kutanta yuma ano nonkango kudihangura nomavega
Kudimburura ko kulituntika asi nduruka kuziresa kutnda korumoho o ze korulyo, kutunda keguru o ze pevhu, mafano nonduruka kutanta yuma ano nonkango kudihangura nomavega
Kulikda asi nduruka kuziresa kutunda korumoho o ze korulyo, keguru pevhu
Kulikida asi nduruka kuziresa kutunda korumoho o ze korulyo, keguru pevhu
Kulikida nkedi zouhunga zokukwata nombapira, poku dikwata ado dina vyukilire nokudimburura meho nosikudumiko sonyima zaso
Kulikida nkedi zo uhunga zoku kwata nompapira poku di kwata ado dina vyukilire noku dimburura meho nosikudumiko sonyima zaso
Kulikida nkedi zo uhunga zoku kwata nompapira pokudikwata ado dina vyukilire nokudimburura meho nosikundumiko sonyima zaso
Kulikida nkedi zouhunga zokukwata nombapira pokudikwata ado dina vyukilire nokudimburura meho nosikudumiko sonyima zaso,
nosiparatjangwa nosiparatjangwa nomutjangi
noparatjangwa nomutjangi nomufaneki mafano
NOMUHAGARO
Kudimburura pakulituntika nokutumbura edina lyononondad
Kudimburura madina gonondanda ntani muhagaro gonondanda ntani
Kudimburura madina gono ndanda ntani muhagaro gono ndanda
Kudimburura madina gonondanda ntani muhagaro gonondanda
13 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
na ntanii nonomuhagaro dazimwe
elikwamo lyomukweyo gonondanda
nelikwamo lyomukweyo gonondanda
nelikwamo lyomukweyo gonondanda
Kuresa nonkango donondada ntatu nomuhagaro gomusupi gonondandazwi
Kuresa nonkango donondanda ntatu nomuhagaro gomusupi gonondandazwi
Kuresa nonkango dontambo hetakano dokutameka ndi kuhagesa nonondanda rambakano mbali
Kuresa nonkango dontambo hetakano dokutameka ndi kuhagesa nononda rumbakano mbali
Kuresa nonkango dontambo-hetaka no dokutameka ndi kuhagesa nonondanda rumbakano mbali
Kuresa nonkango dontambo hetakano dokutameka kononondanda rambakano ntatu
Kuresa nonkango dontambo hetakano dokutamekesa konondanda rumbakano ntatu
Kuresa nonkango dontambo hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro nonondanda mbali
Kuresa nonkango dontambo hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro nonondanda mbali
Kuresa nonkango dontambo-hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro dambali, nonondanda da hana
donondandazwi donondandazwi kuzuvika ntani nondandazwi mbali
Kuresa nonkango dontambo – hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro ntantu kulikwama
Kuresa nonkango dontambo hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro ntatu kulikwama
Kuresa nonkango dontambo-hetakano omu muna kara nondanda da hana muhagaro ne dokulikwama
Kuresa nonkango dontambo-hetakano pothongs
Kuresa nonkango dontambo – hetakano nonodiphoghs
Kuresa nonkango dontambo-hetakano nonodipthongs
Kudiworoka nonkangodiwo
Kudiworoka nonkangodiwo
Kudiworoka nonkangodiwo
14 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nononkango da hwa kumonayika mosireswa
nononkango dahwa kumonayika mosireswa
nononkango da hwa kumonayika mosireswa
NDUGANESO ZENONONGONONO
Kunongonona nombapira do mafano pokuresa nopokutunga masanseko
Kunongonona nombapira domafano pokuresa nopo kutunga masanseko
Kunongonona nombapira do mafano nokutunga masanseko
Kunongonona no mbapira domafano nokutunga masanseko
Kunongonona matjangwa goureru pokuruganesa ukonentu wepumbo nediwo lyonomuhagaro gwagumwe
Kunongonona nonkango edi va pira kudiva pokuruganesa ediwo lyonomuhagaro
Kunongonona nonkango nomatjangwa aga va pira kudiva pokuruganesa ukonentu wepumbo noyihorokwa yokugava
Kunonongonona nonkangonoma aga va pira kudiva pokuruganesa ukonentu wepumbo noyihorokwa yokugava
mauzera nediwo lyonomu hagaro
wauzera nediwo lyonomuhagaro
Kuruganesa ndunga neso erugururoreso netwikido reso nokugwana nonkango nomatjangwa aga va pira kudivikwa
Kuruganesa ndunganeso zerugururoreso netwikidoreso mokugwana nonkango ndi matjangwa aga ga pira kudivikwa
NDUNGANESO ZOKURESA NEKWATEGANO
Kuruganesa nduganeso ze kwategano yipo zi tunge etanto; kuruganesa mafano ga gave uzera, nduruka noyihorokwa ya mwene
Kuruganes ndungneso ze kwategano yipo zi tunge etanto; pokukuruganesa yihorokwa yamwene, nediwo, mauzera gomafano noyiparatjangwa
Kuruganesa nduganeso ze kwategano mokusikisamo etanto; kuruganesa yihorokwa yamwene nediwo mauzera gomafano, nduruka, kulipura mapuro nyamoge, kuwapeka mapuko ganyamoge kupwizumuka nokuresurura mo hena
Kuruganesa ndunganeso zekwatogano yipo li sikemo etanto; kuruganesa yihorokwa yamwene nediwo, mauzera gomafano, nduruka, kulipura mapuro nyamoge, kuwapeka mapuko ga nyamoge, kupwizumuka nokuresurura mo hena
EKWATEGANO
Kuresa mbapira
Kuresa esanseko lyoureru
Kuresa esanseko nokudana sidana
Kuresa masanseko, tu
15 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
zomafano nokusimwitira esanseko ndi kudana sidana mo kulikida ezuvho
nokusimwitira esanseko ndi kudana sidana mokulikida ezuvho
mokulikida ezuvho mutango ko tusupi nonkango dokuhagara kulifana
Kutura mafano malikwamo pauhunga nokusansukurura
Kutura mafano melikwamo, nokutjanga nontannto doureru
Kutura melikwamo mauzera ngwendi mafano ngoso nokutura nontanto
Kutura mauzera melikwamo pananaunye ngwendi nontanto,
esanseko mokuninka esanseko
melikwamo lyewa di tante yuma
mafano nodiagarama, mapukururo gomu no tereka nondya ga tante
yuma
Kuuyunga yo kuhamena masanseko nokulimburura mapuro goureru padiwondanda
Kulimburura mapuro goureru padiwondanda nomapuro goureru Gopalikwamo lyokuzeruka goku hamena komatjangwa
Kulimburura mapuro goureru padiwo ndanda palikwamozeruko gana namene Komatjangwa, nokugava magano gokuhamena ko yihorokwa nomaukaro
Kulimburura padiwondanda mapuro yimo nomapuro gopa likwamo zeruko Gana hamene ketjangwa nokugava mafano nepanguro kuhamena yihorokwa. Kugava ekamo lyesupi kuhamena etjangwa
KURESA KOKULIMWENENA NOKURESA KUZIGURUKA NOSITAMBO NOKURESA NEKWATEGANO
Kudiva hepero neharo lyokuresa
Kulikida hepero neharo lyokuresa
Kulikida hepero neharo lyokuresa pwagelike
Kulikida hepero neharo lyokuresa pwagelike
Kulininkisa, kuresa mbapira zomafano zonduruka ndi zokupira nduruka no sitambo sekwategano
Kuresa marudi gomatjangwa goyirukirwa gontambo hetakano pakumwena ndi nopakuziguruka nositambo nekwategano
Kuresa marudi gomatjangwa go pantambo hetakano pakumwena ndi pakuziguruka nomugendo gokuzira mo, nositambo nekwategano
Kuresa marudi gomatjangwa gopantambo hetakano pakumwena ndi pakuziguruka nomugendo gokuziramo nekwategano
Kuresa marudi gomauzera gopamatjangwa
Kuresa marudi gomauzera gomatjangwa
Kuresa marudi gomauzera gomatjangwa
16 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
gontambo hetakano gopontambo hetakano
gopantambo zehetakano
noyiruganeso yokumoneka yokupakesapo
noyiruganeso yokumoneka
noyiruganesa yokumoneka
nokugusisapo mauzera
yokupakesapo nokugusisapo mauzera
yokupakesapo nokugusisapo
Aga va tamba Aga va tamba Mauzera aga va tamba
Kuresa matjangwa gontambo-hetakano pakuziguruka nekwategano, patumburo pauhunga, pazuvhikiliro patunturo pauhunga, evhuliko kepongo
Kuresa matjangwa gontambo –hetakano, kuziguruka, nekwategano netumburo pauhunga, pazuvhikiliro, patunturo
Kuresa matjangwa gontambo hetakano kuziguruka, nekwategano netumburo pauhunga pazuvhikiliro patunturo pazwi sinano pavhuliko kepongo
Kuresa kepiro kuliwapayikira kontambo hetakano matjangwa goureru, pokuziguruka nekwategano pauhunga kuzuvhikilira patunturo
Kuresa kepiro kuliwapayikira kontambo-hetakano, matjangwa goureru, pakuziguruka nekwategano pauhunga, pakuzuvhikilira, patunturo
Kuresa kepiro kuliwapayikira, kontambo hetakano, matjangwa goureru pakuziguruka nekwategano pauhunga pakuzuvhikilira patanturo
EKUMBURURO EDIWONDANDA NOKUTJANGA
Kudimburura maukaro noyihorokwa yoyinene
Kudimburura maukaro, mavega ndi yiruwo yoyihorokwa yoyinene
Kudimburura maukaro, yiruwo nomavega gomanunu
Kudimburura mutungofano gomatjangwa, etameko ne hagero
Kudimburura mtungofano gomatjangwa etameko nehagero
Kudimburura nontanto nomaruha ntanto geturopo malizuvho
MATJANGESO
Kulikida etameko lyekuliko
Lyononsipa Kulikida nonsipa Kulikida ekwato Kulikida ekwato
17 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
dononunu, eruganeno kumwe lyeho nokuwoko, kuwoko komulyo po, ekwato potorota nomukaro gokuhingira
dononunu, eruganeno kumwe lyeho nokuwoko, kuwoko komulyo po, ekwato potorota no mukaro gorutu
nawa potorota nomukaro gorutu
nawa potorota nomukaro gorutu
Kulikida etameko lyekuliko lyeligumaguro lyokuwoko pa ruguruko, pokuruganesa mpo zokutunda korumoho yi ze korulyo, keguru pevhu
Kulikida maukonentu gamwe mokutjanga pampo zeruguruko nomugendo gokutunda korumoho gu ze rulyo, keguru pevhu
Kulikida eruguruko nomugendo montjangeso
Kulikida eruguruko nomugendo montjangeso
Kurundurura nokutjanga madina gawo
Kunduruka nondanda, nonkango, nontanto nonomora pauhaya nopa kuvhura kuresa nomutungofano gouhunga, pokuruganesa unene no mavega
Kunduruka nondanda, nonkango, nontanto, nonomora pauhunga, nopa kuvhura kuresa nomutungofano gouhunga, pokuruganesa unene nomavega
Kunduruka, nondanda, nonkango, nontanto, nonomora pauhunga nopa kuvhura kuresa, no mutungofano gouhunga, pokuruganesa unene nonomavega gokulifana
Kulikida hepero nenyeneno lyokutjanga
Kulikida hepero nenyeneno lyokutjanga
Kulikida hepero nenyeneno lyo kutjanga
Kulikida enyeneno lyokutjanga
Kutjanga eresotjango nkango – 2 ne neresotjango ntanto 4-5 doureru
Kutjanga eresotjango ntanto -3 doureru neresotjango ntanto detwikakano -2
Kutjanga eresotjango ntanto doureru – 4 ndi eresotjango ntanto detwikakano -2
Kutjanga masansekototo gokusika konontanto – 5 doureru
Kutjanga masansekototo gokusika konontanto -5 -6 ntani nontantotwikakano
Kutjanga masanseko toto gonontanto – 6 nonontanto siparatjangwa, etameko pokatji, nokouhura, mukaro
18 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nosiparatjangwa, etameko nehagero
nevega ndi siruwo
Kutjanga tumutango toureru
Kutjanga tumutango toureru
Kutjanga tumu tango toureru tono nkango do kulifana mono muhagaro
Kutjanga, kudiworoka yihorokwa yopa umwene etameko nehagero lyoureru, nokuruganesa matanto yilye, yinke, ezuvake kupi
Kutjanga, kudiworoka yihorowakwa yopaumwene etameko nehagero lyoureru, kuruganesa matanto yilye, yinke, ezuvake, kupi
Kutjanga kudiworoka yihorokwa yopa umwene ndi yoku kunduruka, netameko pokatji nehagero, nopo kuruganesa matanto yilye, yinke, ezuvake, kupi, morwasinke ntani ngapi
Kutjanga esingonono lyousili pokuruganesa no ntanto 4-5 do ureru
Kutjanga esingonono lyousili po kuruganesa nontanto 4-5 nedi detwikakano doureru
Kutjanga esingonono lyousili pokuruganesa nontanto 5-6 doureru nonontanto detwikakano pokuruganesa ntatno zosiparatjangwa
Kutjanga gendeso zoureru ndi muzumo gonompangera gokutanta omu ava rugana yininke
Kutjanga elikwamo lyongendeso zoureru,ndi muzumo gonompangera, ngendeso zewapayiko
nondya ndi nontambo domahetayiko gokutanta omu ava rugana yininke
Kutjanga mapuro goureru mokugwana mauzera pokuruganeso yilye, yinke, ezuvake ntani morwasinke
Kutjanga mapuro goureru mokugwana mauzera pokuruganesa yilye, yinke, ezuvake ntani morwasinke
Kutjanga mapuro gomapuragero goureru mokugwana mauzera pokuruganesa yilye, yinke, ezuvake, morwasinke ntani
19 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
ngapi
Kutjanga matanto goureru pokulikida egano nehungameko
Kutjanga matanto goureru pokulikida egano nehungamoko
Kutjanga tu karata no mazigido goureru
Kutjanga tu karata nomazigido goureru
Kutjanga tu karata no mazigido go ureru
Kutjanga mbilive zopaundambo nomazuva mbarekeso, rutu, ehuliso nedina
NGENDESO ZEWAPUKURURO KUTJANGA
Kutjanga nouhaya nevhuro kuresa sintokora tjango sokuhulilira pokuruganesa ngendeso zewapukururo lyamoge mokugweda, mo nonkango di wapeke etanto, nokuruganesa nondanda dononene, noyitwa, nokuwapeka mapuko gamwe gesipero
Kutjanga nouhaya nevhuro kuresa sintokora sokuhulilira pokuruganesa ngendeso zewapukururo lyamoge mo kugweda mo nokugusamo nonkango yipo di wapeke etanto, yidivisoreseso yimwe eruganeso ndongeraka pauhunga nokuwapeka mapuko gesipero
Kutjanga nouhaya nevhuro kuresa sintokora sokuhulilira pokuruganesa ngendeso zewapakururo moku gweda mo ndi kugusamo nonkango monontanto ndi, kuturo melikwamo yidivisoreseso nokuruganesa nondongera pauhunga nokuwapeka mapuko
Gesipero pauhunga
MUTUNGORAKA, NDONGERA NERUGANESO ERAKA NONDANDA DONONENE NOYIDIVISORESESO
Nondanda dononene noyidivisoreseso
Kunenepeka nkango zokuhova montanto, nkwantelinkangodina “ame” ntani madina goyikorama yemembo
Kunenepeka nkango zokuhova montanto, nkwatelinkangodina ‘ame’, madina goyikorama yemembo novantu, mazuva gomosivike, makwedi go momvhura, ntani nkango zokuhova zosiparatjangwa sombapira
Nenepeka nkango zokuhova montanto, nkwatelinkangodina ‘ame’ madina goyikorama yemembo novantu, mazuva gomosivike, makwedi gomomvhura, nkango zokuhova zosiparatjangwa sombapira, mazuva gokulikarera naga gepwizumuko,
20 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nodoropa, nonkurudoropa (yitata) noyirongo, ndanda zouhova zedina lyomuntu, unasirongo neraka
Kuruganesa sitwa kouhura wontanto
Kuruganesa sitwa kouhura wontanto nosipuliso kouhura wepuro
Kuruganesa sitwa kouhura wontanto, sipuliso kouhura wepuro nosizigiliso sokulikida elizuvho
Kuruganesa sitetonkango mokusupipika nkango ndi nonkango
Kuruganesa sitetonkango silikide eweko sihonena (buke za Joni)(/)
Kuruganesa sikomona si hangure elikwamo lyoyininke
Kuruganesa sikomona si hangure elikwamo lyoyininke
RUHAUYUNGO
Kuruganesa nonkangodina mwadene ntani nomadinadina
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkangodina mwadene ntani nomadinadina
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkangodina dopavaro nononkangodina dokupira kuvara ntani nonkangodina depongeko
Kuruganesa nonkwantelikangodina; ame, ove, age, aso, ose, awo
Kuruganesa nonkwateli nkangodina; ame, ove, age, aso, ose, awo
Kuruganesa nonkwartelinkangodina; ame, ove, age, aso, ose, awo
Kuruganesa nonkwatelinkango dina dopaweko; yange, yoge, yeni, yendi, yawo
Kuruganesa nonkwatelinkangodina dopaweko; zange, zoge, zawo, zetu, zendi
Kuruganesa no nkwatelinkangodina dopaweko; sange, soge, seni, sendi, setu, sawo
Kuruganesa nonkangorugano mwadene
Kudimburura kutumbura nokuruganesa nonkango rugano mwadene
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkango rugano mwadene
21 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
Kuruganesa nonkango dondikedevega doureru
Kuruganesa nonkango dondikedevega doureru
Kuruganesa nonkango dondikedevega
Kuruganesa nonsingonona nkangodina
Kuruganesa nonsingonona nkangodina ngo nkango zina kusingonona nkangodina
Kudimburura kutumbura nokuruganesa nonsingononankangodina ngo nkango zina kusingonona nkangodina
Kuruganesa nkangokwafi ngonkango zina kusingonona nkango rugano
SIRUWO SOSINANAINA NOSIRUWO SOSINANARE
Kurganesa siruwo sosinaina nosiruwo sosinanare (kuuyunga kwelike mokusingonona nkangorugano
Kusinta nkangorugano zi tunde kosiruwo sosi nanaina zize kosiruwo sosinanare sihonena; Kuvatuka/vatukire/ kuuyunga/uyungire
Kusinta nkangorugano zi tunde kosiruwo sosinaina zi ze kosiruwo sosi nanare sihonena; kukuhwa/kuhwire Kupura/pulire
Kusinta nkangorugano zi tunda kosiruwo sosinaina zi ze kosiruwo sosinanare sihonena; kuhageka/hagekere Kuzigida/zigidire
Kusinta nkedi zompipatano zo nkangorugano zi tunde mosiruwo sosinanaina zi ze mosiruwo sosinanare
Kusinta nkendi pataneso zo nkangorugano zi tuned ko siruwo sosinanaina zi ze kosiruwo sosinanare
Kusinta nkedi pataneso zo nkangorugano zi tuned ko siruwo sosinanaina zi ze kosiruwo sosinanare
Kusinta nkangorugano zi tunde kosiruwo sosinanaina zi ze mosiruwo sosinanare sihonena; kulya/lire
Kusinta nkango rugano zi tunde mosiruwo sosinanaina zi ze mosiruwo sosinanare sihonena; kudimba/dimbire kurugana/ruganese
Kusinta nkangorugano zi tunde mosiruwo sosinanare zi ze mosiruwo sosinanare sihonena; kuronga/rongere
Kusinta nkedi zompipatano zonkangorugano zi tunde mosiruwo
Kusinta nkedi zompipatano zo nkangorugano zi tunde mosiruwo
Kusinta nkedi zompipatano zo nkangorugano zi tunde mosiruwo
22 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
sosinanaina zi ze mosiruwo sosinanare
sosinanaina zi ze mosiruwo sosinanare
sosina naina zi ze mosiruwo sosinanare
SIRUWO SOSINANAINA SONTANI
Kuruganesa nkangorogano za divikwa (kuuyunga kwelike) mokusingonona eyi yina kuhoroka ngesi, taantani sihonena; Ame kuna kufaneka (ngesi)
Kuruganesa nkangorugano za divikwa mokusingonona eyi ndi eyi yina kupira kuhoroka ngesi ndi taantani ngesi sihonena; ame kuna kuresa(ngesi) ndi ame kapi nina kuresa (ngesi)
Kuruganesa nkangorugano za divikwa mokusingonona eyi yina ndi eyi yina kupira kuhoroka ngesi ndi taantani (ngesi) sihonena; Age kuna kurara (ngesi) ndi age kapi ana kurara (ngesi)
Kuruganesa nkangorugano za, divikwa mokusingonona eyi yina ndi eyi yina kupira kuhoroka (ngesi) ndi taantani (ngesi) sihonena; Paurusa kuna kurugana yirugana yendi (ngesi) ndi Paurusa kapi ana kurugana yirugana yendi (ngesi)
Kuruganesa nkangorugano za divikwa mokusingonona sihorokwa soko meho sihonena; ame kuna kadingura omama sivike oso
Kuruganesa nkangorugano za divikwa mokuruganesa sihorokwa sokomeho sihonena; Otate tava katuka ko sitenguko
Kuruganesa nkangorugano za divikwa mokuruganesa sihorokwa sokomeho sihonena; mukurwange gomugara kuna kutereka ngurova zeezi
SIRUWO SOSINAMEHO
Kuruganesa nkangorugano za divikwa (kuuyunga kwelike) sihonena; Ame ngani za kembo lyomama
Kuruganesa nkangorugano za divikwa, sihonena; Nga ndi kapi nga tu vamona otate sivike oso
Kuruganesa nkangorugano sihonena: yikorama nga ndi kapi nga yi nwa mema ketope
Kuruganesa nkangorugano sihonena; Mvhura ozo nga ndi kapi ngani kara moHarade 4 ntani mumbyange gomukadi nga wiza aya kare.
23 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
mungura
ETUNGONTANTO, MPO ZOKURUGANA YUMA NONOVETA
Kupakerera nontanto pokuruganesa ntani (kuuyunga kwelike)
Kutunga nontato doureru pokuruganesa nonkangotwikakano ‘ntani’ no ‘ndi’
Kutunga nontanto doureru nonontanto va pakakana kumwe, pokuruganesa no nonkangotwikakano ‘sene’ no ‘ntani’ ‘nye’ morwa
Kutunga nontanto doureru nonontanto va pakana kumwe pokuruganesa nonkangotwikakano dina kutanta ruveze/elikwamo/ pomuhowo/ sokukwamako ntani, siruwo esi, komeho, konyima
Kuruganesa veta zosigwanekede sosinki sokuliza nonkangorugano sihonena; mukadona ta dana vakadona tava dana
Kuruganesa veta sigwanekedesoninki sokuliza nonkangorugano sihonena; Mbwa ta zi rara porugorongwa, nombwa ta di rara porugorongwa
Kuruganesa veta zosisigwanekedesoninki sokuliza nonkangorugano sihonena; nzomvhu ta viragura murondo gwendi vanzomvhu tava viragura nomurondo dawo
Kuruganesa nonkangorugano odo kuvhura, mokupwagesa evhuro nopokuhundira epulisiro
Kuruganesa nkangorugano kuvhura, (evhuro) evhuro (epulisiro) ntani hepa, pokupwagesa yihepwa
Kuruganesa nkango rugano kuvhura, hepa, vhulire, hepere
Kuruganesa yinunu, yinzi
Kuruganesa yinunu, yinzi, yimwe, nkenye, hawe
Kuruganesa yinunu, yinzi, yimwe, nkenye, hawe, nayinye, nkenye simwe, nkenyegu,navenye
Kuruganesa no nkango dondikido yesi, sinontani oyo
Kuruganesa nonkango dondikido yeyi, sino ntani oyo
Kuruganesa nonkango dondikido yeyi, sina ntani oyo
ELIRONGODIWONKANGO
Kudimburura nonkango dosi ntau simwe ntani ruha rononkango doyintau yivali
Kudimburura nonkango dosintau simwe ntani ruha rononkango doyintau yivali noyintau yitatu
Kudimburura nonkango dokulifana metumburo nye
Kudimburura nonkango dokulifana metumburo nye da
24 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
da lisiga metanto yipo o rugane ehoroworo lyouhunga pokutjanga masanseko nomaresotjango
lisiga metanto yipo o rugane ehorowo lyouhunga pokutjanga masanseko nomaresotjango
Kudimburura nonkango dokulifana metumburo nye da li siga metanto nokudiruganesa pauhunga
Kudimburura nonkango doyikara yosigara neyi yosikadi
Kudimburura nonkango doyikara yopasigara nopasikadi dokuhamena kovanepata
Kudimburura nonkango doyikara yopasigara nopasikadi dokuhamenena kovanepata
Kugwedako yitumbikiro huliso yipo ehulisopo lyonkango mesipero lilisinte Sihonena: Ngwe+ndi=ngwendi
Kugwedako yitumbikiro Sihonena: Ndi+no=ndino
Kudimburura nokuhetakanesa malifano
Kudimburura nokuhetakanesa malifano
Kudimburura nokuhetakanesa malifano
nomalisigo goureu nomalisigo goureru
nomalisigo goureru
Kusipera nzira zonsupi zonkango ndi nonkango Sihonena;
Kufwaturura nokuruganesa yisewe Sihonena: tara tako ntani ono kuvatuka unene
Kuforoma payinzi zononkangodina dokulifana pokuturako
Kuforoma payinzi zononkangodina dokulifana pokuturako
Kuforoma payinzi zononkangodina dokulifana pokuturako
Kuforoma payinzi zononkangodina Sihonena: Mugara-vagara Munona-vanona
Kuforoma mopayinzi yononkangodina Sihonena:(Vagara)-mugara
25 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
(nonzwi)-nzwi ((yiyaha)-siyaha (mapenda)-ependa (mukadi)-vakadi
NDUNGANESO ZESIPERO
Kuhageresa nonkango doureru pokuruganesa ediwo lyomalitundakano lyondanda/nomuhagaro
Kuhagaresa nonkango doureru pokuruganesa ediwo lyomalitundakano lyondanda/nomuhagaro
Kuhagaresa nonkango doureru pokuruganesa ediwo lyomalitundakano lyondanda/nomuhagaro
Kuhangura nonkango kuruganesa etameko nehuliso ntani epakerera nondanda
Kuhangura nonkango pokuruganesa etameko nehuliso epakerero nondanda ntani yintetwa
Kuhangura nonkango pokuruganesa etameko nehuliso epakero nondanda ntani yitentwa
Kutemwinino,kurundurura, nokutunga nonkango nonkango adi monayika nkenyepa moyireswa sihonena; ngwendi , po, sene, ntani, aso tantere, ame, ove, gumwe
Kutemwinina kurundurura nokutunga nonkango kusipera nonkango donompe no nonkango do edi adi monayike nkenye apa moyireswa dopantambo hetakano sihonena; yimwe, konyima, rumwe tupu, kupi
Kutemwinina, kurundurura nokutunga nonkango nokurugana udano wokudiworoka mokusipera nonkango donompe nononkango edi adi monayika nkenye apa moyireswa dopantambo hetakano sihonena; yoge, kapisi, yawo
Kulikida omu za fana nkango; kulikida no patorona, ure wononkango, yihwi noyidimbwiliso Yononkango mononkango sihonena; nonkango do nonunu mo nonkango do nonene
Kulikido omu za fana nka ngo; kulikida omu da fana patorora, ure wononkango, yihwi noyidimbwiliso Yononkango mononkango sihonena; Nongweda ndandazwi donondandazwi (diphthongs) nopayinzi
Kulikida omu za fana nkango; kulikida omu da fana nopatorora ure wononkango, yihwi noyidimbwiliso yononkango mononkango Sihonena; Nongwedandandazwi dambali,(diphthongs) Nongwedandanda
26 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Ntambo zopaPilimere zePevhuvhu
Harade 1 Harade 2 Harade 3 Harade 4
nazwi Dantatu, nondanda dahana muhagaro noyitumbukero
Kulikida bukenkango zomafano ga rugana mwene Kuweka buke tjango ............. makarata gononkango,
Kulikida ko buke nkango zomafano ga rugana mwene
Kulikida ko ......................... buke nkango zonaudumba
Nduruka nakunye mo nkondwarongero, nokupura varongi nokurona vamwe va va gave makwafo
Nobuketjango do .......... makarata gononkango, nonduruka nakunye monkondwa rongero, nokupuravarongi novakurona vamwe va va gave makwafo
Makarata go nonkango, nonduruka nakunye monkondwarongero nokupura varongi novakurona vamwe novakwawo vepupi limwe
Kuruganesa nondongeso ngwendi; tara, tanta, kudumika, likida, tjanga
Kuruganesa nondongeso ngwendi; tara, tanta, kudumika, likida, tjanga
Kuruganesa nonkango ngwendi; tara, tanta, kudumika, likida tjanga
Konakona no kulironga nonkango palipongwero
Konakona nokulironga nonkango palipongwero
Konakona nokulironga nonkango palipongwero
ERUGANESO LYONOMPANGO DESIPERO
N/A
N/A
N/A
N/A
27 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
9. Yikaramo yoKulironga Varongwa woHarade 1 kuvapa ko nampili yivike yitano yoyiviyauka yokuresa mosinona sokuhova komeho va ka tameke nelirongo lyakara po.
Mokutwara nye mobuke zomauzera elirongikidirosure/elikwamo lyeliwapayikiro (yivike 5) kwa li hanesa NIED mo 2011.
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kupurakena noKukumburura
Kupurakena nefirosinka nekumbururo pauhunga
Sitamborongo Varongwa va hepa kupurakena nefirosinka mokulikida ekwategano mokukumburura pauhunga
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kupurakena nefirosinka gontambo zomasanseko gokuvafira konomutango dononkango dokulifana nonomuhagaro nononsumo dehafeso nokukumburura papando, kupwagesa ekumbururo kelizuvho lyawo komaukaro noyihorokwa
Kuliyonga nokulimburura komapuro gomasanseko tumutango nononsumo
Kupurakena nefirosinka kontambo zomasanseko gokuvafira, konotango dono nonkango dokulifana monomuhagaro nononsumo dehafeso nokukumburura papando, kupwagesa ekumbururo
Kuliyonga nokulimburura komapuro gomasanseko tumutango nononsumo
Ku purakena nefirosinka masanseko nomutango do nonkango dokulifana momuhagaro, nonsumo, nongano nonomuteu dehafeso dopantambo-hetakano nokukumburura papando kupwagesa ekumbururo lyawo komaukaro noyihorokwa
Kuliyonga matjangwa kulimburura mapuro nokugava mapukururo monontanto doureru ndi nontanto depakerero
Kupurakena koradio noTV sene yina karapo
Kusimwitira esanseko lyopantambo zoHarade kupakamo nzira zedilye sanseko pakana, kumwe no mafano, ndi yiruga melikwamo pauhunga
Kupurakena ko nokukumbururo pakana konompangera, nombudi mazuvhiso nokomapukururo
Kusansurura esanseko lyopantambo zoHarade kugwedamo magano gomulyo nomafwatururo gamwe pakamo nomafano ndi yirugana
Kupurakena ko nokukumburura pakana konompangera, nombudi, mazuvhiso noko
Kusimwitira esanseko lyopontambo zoHarade kugwedamo egano lyomulyo nomafwatururo gamwe
Kupurakena ko nokukumburura pakana melikwamo konompangera, nombudi, mazuvhiso nomapukururo
Kurugurura elikwamo lyonontanto 4
28 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kurugurura elikwamo lyontanto zoureru zina kara nononkango 2 ndi monontanto 4-5 pauhunga sihonena; Ame kwa hara sipopisa sange age kuna kara nomusisi gosikwiliva
mapukururo
Kurugurura elikwamo lyonontanto 3 doureru ndi 1 zonontanto dokupakakana pauhunga, sihonena; Ame kwa kara nambisi gwage. Edina lyendi fluffy. Age kulya nompuku. Ame nambisi gwange ava tumbura asi fluffy ntani age kulya nompuku.
doureru ndi ntanto 1 ze pakakano ntani 1 zoureru sihonena; Monzira zokuza kembo kuna rook. Yidwara yange ka yi rokwa. Kani kankama. Ame kuna zogana mema gomapyu Monzira kembo kuna roko ntani yikoverero yange kayi woro. Ame kani kankama
Kupurakena ntani kukumburura pokufaneka, kutemwinina nokudana sidana
Kulikida ukaro we tamburoko epurakeno
Kupurakena pafumadeko komuuyungi pahana edonganeso, kuruganesa eligwanekero lyomeho
Kugazara magano govakweni nokukumburura pamukaro gopagazaro
Kugwanekera novakweni pokuliyonga, kudana sidana, kutemwinina, kuligumagura, kudimba
Kupurakena ntani kukumburura po kufaneka, kutemwinina nopakudana sidana
Kulikida ukaro we tamburoko epurakeno
Kupurakena pafumadeko komuuyungi, kulikida mbuyungiso zorutu pauhunga nomalizuvho neruganeso eli gwanekero lyomeho pauhunga
Kugazara magano govakweni nokukumburura pokugava magano ga nyamoge pamukaro gopagazaro
Kugwanekera no vakweni, pokuliyonga, kudana sidana, kutemwinina, kuligumagura, kudimba,
Kupurakena ntani kukumburura pokufaneka, kutemwinina nopokudana sidana
Kulikida ukaro we tamburoko epurakeno
Kupurakena pafumadeko komuuyungi kulikida mbuyungiso zorutu pauhunga nomalizuvho neruganeso eligwanekero lyomeho pauhunga
Kugazara magano govakweni nokukumburura papando ndi pokupira kupanda nokupwagesa magano ganyamoge
Kugwanekera novakweni, pokuliyonga, kudana, sidana, kutemwinina, kuligumagura kudimba
Kutanga nopokuuyunga pokuruganesa nkedi
nokuuyunga pokuruganesa Kutanga nokuruganesa zouhunga zokuuyunga sihonena;
29 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nkedi zouhunga zokuuyunga Sihonena; kulipa marufo go kuuyunga
ndunganeso pauhunga sihonena; kulipa marufo gokuuyunga, kupura mapuro gefatururo
Kulikida elizuvho kounankondo nelizuvho lyovakweni, ligwa kugava kupira kugwava nawa, makumbururo noyiturwapo magano
Kulipa marufo gokuuyunga, kupura mapuro gefwatururo no kukumbururako kweyi ono zuvhu
Kulikida elizuvho lyounankondo nelizuvho lyovakweni, pakupanda ndi pakupira kupanda nawa kugava makumbururo/yiturwapo magano ndi ezereso lyomagano nokugava yitundwamo
Pazuvhilikilro, Elihuguvaro nopagazaro magwanekero
Sitamborongo Varongwa va hepa kugwanekera pazuvhikiliro, elihugugaro ntani nopagazaro
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kugwanekera pausimbu palihuguvaro, kupwagesa magazaro gavene, magano noyihorokwa pokuruganesa elituromo, masingonono go harade zokuziramo nonkango doyirugana
Kugwanekera pausimbu palihuguvaro kupwagesa magazaro gavene, magano noyihorokwa pokuruganesa elituromo masingonono yoharade dokuziramo nononkango doyirugana
Kugwanekera pausimbu, palihuguvaro, kupwagesa magazaro gavene, magano noyihorokwa pokuruganesa elituromo masingonono goharade zokuziramo
Kukulika nontumba deraka
korumoho korulyo keguru pevhu maligumaguro gorumoho norulyo
Kuruganesa ngendeso zokudirakuuyunga (egwanekero lyomeho, noukaro worutu pauhunga) wokugwanekera pauhunga, nokutura malisigo gopampo megano
Kuruganesa eraka lyankenyezuva pazuvhikiliro nepwageso, nelindangurezwi
Kuruganesa ngendeso zokudira kuuyunga (egwanekero lyomeho, ukaro worutu pauhunga) dokugwanekera pauhunga nokutara malisigo go pampo megano
Kuruganesa eraka lyankenye ezuva pazuvhikiliro nepwageso,
Kuruganesa ngendeso zokudira kuuyunga (egwanekero lyomeho, ukaro worutu pauhunga) pokutura malisigo gopampo megano
Kuruganesa eraka lyankenye ezuva pazuvhikiliro kumwe nepwageso
30 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nomutumburo
Kuruganesa ediwo lyondongeraka lyontambo zoharade nediwo nkango ntene tava uyunga
Kuliyomberesa eruganeso lyononkango donompe
Kuhageka kouhura wontanto sene kuna kuuyunga
elindangurezwi nomutumburo pauhunga
Kuruganesa ediwo lyondongeraka lyontambo zoharade ntene kuna kuuyunga
Kuliyomberesa eruganeso lyediwonkango ne fwatururo etanto lyokulihamena
eindagurozwi nomutumburo
Kuruganesa ediwo lyondongeraka nediwonkango ntene kuna kuuyunga
Kuliyomberesa eruganeso lyediwonkangodonompe nefwatururo metanto lyokulihamena
Sitambo seRaka Sitambo Varongwa va hepa kuruganesa eraka pauhunga noyitambo yokulisiga-siga
Matomporo Varongwa va hepa:
Matomporo Varongwa va hepa:
Matomporo Varongwa va hepa:
Kusanseka masanseko pokuruganesa nontanto doureru neruganeso eraka pauhunga
Mosiruwo sosinanare
Kuuyunga nomutango dokulifana nomuhagaro nokudimba nonsumo
Kudana udano weraka sihonena; simony kuna kutanta asi
Kudiworoka yihorokwa youpaumwene
Kuruganesa siruwo sosinanare
Kusingonona sirugana noyitundwamo sihonena; kani lireunene (sirugana)
Kusanseka masanseko gokuliwapayikira naga gokudira kuliwapayikira pokuruganesa nontanto doureru nonontanto doku pakakana nomutango geraka pauhunga
Mosiruwo sosi nanare
Kuuyunga nomutango dokulifana nomuhagaro mononkango, nomutango noku petayika eraka nokudimba nonsumo
Kudana udano weraka
Kudiworoka yihorokwa yopaumwene noyihorokwa yonombudi danavenye
Kuruganesa siruwo sosinanare
Kusingonona konda noyikwamako (egano)
Kusanseka masanseko gokuliwapayikira naga gokupira kuliwapayikira pokuruganesa nontanto doureru nonontanto doku pakakana
Mosiruwo sosinanare
Kuuyunga nomutango dokulifana nomuhagaro mononkango, nongano nonomuteu, kutanga nomutango, kudimba nonsumo nokurugana euyungo vali
Kudana maudano geraka sihonena; nzogera pokatji kovantu vavali
Kudiworoka yihorokwa yopaumwene noyihorokwa yonombudi danavenye, nokupwagesa elizuvho nomagano gokuvahamena
Kuruganesa siruwo sosinanare
31 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
yipo
Asi ame, kani verere (yitudamo)
Kusingonona suma sininke ndi sikorama ndi sihorokwa
Kusingonona suma, sininke ndi sikorama ndi sihorokwa
Kulikida nokusanseka, nombudi dankenye ezuva
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; esi sikorama sange sinzogoro, edina lyaso Tomasa. Aso kulya ehidi
Kusingonona malifano nomalisigo sihonena; eli ehako ndombo zalyo kwa lifana ngwendi sosina
Kuruganesa siruwo sosinanaina santani sihonena; Ame kuna kara nokapitogona
Asi sininke simwe yiso sina retesapo sininke esi sihonena; mbwa ka zi takinine nonkanku dange (konda) yiponye asi ntudi nirandeko epando limwe (yikwamako)
Kusingonona suma, sininke, sikorama muntu ndi sihorokwa
Kulikida nokusimwitira; no mbudi dankenye ezuva
Kuruganesa siruwo sosinanaina
Kusimwitira malifano nomalisigo sihonena; mumbwange gomukadona kwa kara nonohuki dononde nye ado nonsovagani
Kuruganesa siruwo sosinanaina santani sihonena; Ose tatu dingura omama vovakadi sivike oso
Kusingonona konda noyikwamoko (asi egano lyosininke yilyo lina simwe yios sina retesapo sininke esi sihonena; Kapi tuna gwana mvhura zonzi (konda) yiponye muzangu kapi guna wapa (yikwamoko)
Kusingonona sikorama, muntu ndi sihorokwa
Nombudi dankenye ezuva
Kuruganesa siruwo sosinanaina
Kusingonona malifano nomalisigo sihonena; Nduno hambara a fane horongo nye age muneneko ntani age kwa kara nonombinga dononene
Kuruganesa siruwo sosinanaina santani sihonena; Ose tatu dingura omama wovakadi sivike oso
Kehampuruko mosikondovike
Kurganesa siruwo sosinanare sontani sihonena; kani mwene mfi azo ka zi kere zo nene
Kuruganesa siruwo -Sosinanare sihonena; Nkera kani zire kembo lyoMaria
Kuruganesa siruwo sosinameho sihonena; ame ngani duka
Kuruganesa siruwo sosinanare sihonena; Nkera kani zire kembo lyoMaria
Kuruganesa siruwo sosinameho sihonena; ose nga tu za kofarama mungura
32 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kuruganesa siruwo sinameho sihonena;
Ame ngani gwanesa nomvhura ntambali mungura
Kufwaturura pokusimwitira montumbwiso zo ureru omu ayi rugana yininke
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; Sihauto sange soku danesa kugenda ntene tani si sindi, aso kwa kara nomakoso gokumbirumuka
marumbasano mungura
Kufwaturura pokusimwitira omu ayi rugana yininke
Kuruganesa siruwo sosinnaina sihonena; Mbasikora kurugana ntene tolyata yilyatero makura makoso taga mbirumuka
Kupukurura po kutanta ngendeso zoureru
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihohena; Nina hara kukutantera omu ava kunu ntanga/ndi omu ava rugana sikuki,
Kufwaturura ngendeso zoureru omu ayi rugana yininke ndi, kugava mavyukiso
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; Ngesi yimo asi rugana siraha sonompuku, ngesi nina kasika kembo
Kupukurura pokutanta ngendeso zoureru
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; Eyi yiyo ayi horoka ntene o dyama eterengenze
Kupulida pokupura mapuro o gwane mauzera
Kuruganesa siruwo sosinanaina o pure yilye, ngapi, ezuvake ntani morwasinke
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nomutungo geraka pauhunga
Kutunga mapuro go ‘yimo’ndi ‘hawe’ malimbururo ntani etanto mpipatano
Omu ava dana marumbasano
Kupulida pokupura mapuro o gwane mauzera
Kuruganesa siruwo sosinanaina, o pure yinye, ngapi, ezuvake ntani morwasinke
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nonontanto dokupakakana nomutungo geraka pauhunga
Kutunga mapuro go ‘yimo’ ndi ‘Hawe’ malimbururo
Kupulida pokupuragera vantu nositambo songandi
Kuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; Pura vantu kembo asi ngapi omu ava pungura nondya
Kulimburura mapuro pokuruganesa nontanto doureru nonontanto dokupakakan nomutungo geraka pauhunga
Kutunga mapuro go ‘yimo’ ndi ‘Hawe’ malimbururo ntani etanto mpipatano mosiruwo sosinanaina nosiruwo sosinanare
33 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
sihonena; Kapi wa hara utovara? yimo, na hara utovara. Hawe, kapi na hara utovara
ntani mpipatano lyepataneso mosiruwo sosinanaina nomosiruwo sosinanare sihonena; Kodukilire kembo? Hi, kani dukilire kembo. Hawe kapi kani dukilire kembo.
Kutanta egano
Kuruganesa siruwo sosinanaina ntani pahungameko sihonena; Ame kwa hara
Kutanta egano
Kuruganesa siruwo sosinanaina ntani pahungameko sihonena;
(muholi zange) morwa (age kudana name)
Ame kwa hara (mauta) morwa ago matovara unene ago hena mawa kwange. Ame kuna kugazara asi (twa hepa kupungura mema) morwa (nondama detu hambara dina ziguka)
Gava mpangero
Zende nokukadanena ponze
Siga nge nyame like
Zeresa nkondwarongero komeho o ze kembo
Mafanayiko negawo lyomapukururo
Sitamborongo Varongwa va hepa kufanayika nokugva mauzera
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kurongikida nokugava mbudi zankenyezuva zokulikida yilye, yinke, ezuva ke, morwasinke sihonena;
otate name (walye) katu zire kondandango (kupi) sivike kasi tundireko (ezuvake) yiyo katuka
Kurongikida nokugava siuyungwa kulikida yilye, yinke, ezuvake, kupi, morwasinke
Kuruganesa siparatjangwa va horowora
Kugava erongikido lyoyiuyungwa yoyisupi yina kulikida; yilye, yinke, ezuvake, kupi ntani etameko, pokatji, ehuliro, yiruganeso yokumoneka, ngendeso zopantateko zokuhamesera mo va purakeni sihonena;
34 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
simbire nsako zepungu (yisinke)
egwanekero lyomeho
Ukonentu nekwategano Sitamborongo Varongwa va hepa kulikida ukonentu wekwategano
Matomporo Varongwa kuvhura;
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kulikida ekwategano lyoyimonekwa
Kudimburura yimonekwa
Kutura melikwamo yimonekwa
Kuhangura yifano
Kuhetakanesa yihwifano
Kudiworoka yimonekwa
Kuteta nokutura kumwe
Kulikida ekwategano lyokuzuvha
Kudimburura yokuzuvha
Kutura melikwamo yokuzuvha
Kuhangura yezuvho
Kuteta nokutura kumwe yezuvho
Kumangakana yokuzuvha no kumona
Kulikida ekwategano lyoyimonekwa
Kudimburura yimonekwa
Kutura melikwamo yimonekwa
Kuhangura yifano
Kuhetakanesa yihwifano
Kudiworo yimonekwa
Kuteta nokutura kumwe
Kulikida ekwategano
Kudimburura yokuzuvha
Kutura melikwamo yokuzuvha
Kudiworoka yokuzuvha
Kuhangura yezuvho
Kuteta nokutura kumwe yezuvho
Kumangakana yokuzuvha noku mona
Kulikida ekwategano lyoyimonekwa
Kudimburura yimonekwa
Kutura melikwamo
Kuhangura yifano
Kuhetakanesa yihwifano
Kudiworoka yimonekwa
Kuteta nokutura kumwe
Kulikida ekwafogano
Kudimburura yokuzuvha
Kutura melikwamo yokuzuvha
Kudiworoka yokuzuvha
Kuhangura yezuvho
Kuteta nokutura kumwe
Kumangakana yokuzuvha nokumona
Edimbururo neDiwo noMuhagaro Etunturo noMagazaro palizuvho
Sitamborongo Varongwa va hepa kulikida kudimbura, kuhangakana nomuhagaro mokuuyunga
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuvara nonkango mantanto Sinta nkangodina nokusinta Repesa nontanto
Asi di ngapi, ntani kusiga ndi ku kusinta nonkango dimwe mo ntanto sihonena; Kani dukilire kembo (sinta kuduka zi kare
Elikwamo lyononkango mo ntanto yipo di sinte etanto sihonena; mukadi gokuhanduka ka tjidire mbwa
Pokugweda ko maruha ntanto/mokutura ko yoyinzi sihonena; Age kuna rara pombete. Age nkenye apa kurara pemumbete lyemunene kembo lyange
35 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
kuvatuka) zonunu. Mbwa, zokuhanduka kazi tjidire mukadi gomununu
Kusakerera noku vara yintentwa monkango
Kudimburura nonkango dokulifana momuhagaro monomutango nononsumo sihonena; O Jeke na Ili kwa zire kondundu
Kudimburura no ndandazwi dono muhangura
Kudimburura nokuvara yintetwa monkango zoureru
Kudongonona nokusinta yintentwa mononkango nokutunga nonkango donompe ndi no nkango da hana kutanta Yuma sihonena:
uyunga potorota; ngesi tanta, simpe hena sa hana rota (poto) nye mevega lyo rota tura reta (potoreta)
Kudimburura nokuhagaresa nonkango dokulifana monomutango nononsumo sihonena; zimwe, mbali kwa kumanga nonkaku dange
Kuhangura pokatji konomuhagaro
Kudimburura noku vara yintentwa monkango zo yintetwa yoyinzi
Kudongonona nokusinta yintetwa mononkango yipo yitunge nonkango donompe ndi da hana kutanta yuma
Kudimburura nokusinta nonkango do nomuhagaro dokulifana monomutango nononsumo sihonena; Jeke na Jill kwa zire kohili Jeke na Bill (Dili, Kill, Till, kwa zire ko hili)
Kuhangura pokatji konomuhagaro dono
dononsupi mononkango dosintetwa simwe sihonena;
Tat, Gco, Mfi, Cwi
Kudimburura muhagaro gonondandazwi gomure sihonena;
mwaa, dwaa, kwaa, rwaa
Kudimburura nomuhagaro deketameko (muuyungo-hagaro) mononkango dosi
donondandazwi donsupi nedi dononde mononkango dosintetwa simwe tupu
Nswe (nsupi) Nswee (nde)
Tu (nsupi) Twe (nde)
Nga- (nsupi) Ngaa –(nde)
Kudimburura nomuhagaro deketameko nedi
Ndanda zwi dononsupi nedi nononde mononkango doyintentwa yoyinzi
sihonena; nondya – no- na no (nsupi), ya (nde) raraa
–ra-ra ra (nsupi) ra (nde) genda ge-a- e (nsupi) da (nde)
Kudimburura nomuhagaro ketameko, pokatji nokouhura, wono nkango dosintau simwe sinta ntani dongonona no muhagaro
36 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
ntetwa simwe ntani kusinta nomuhagaro di foromeko nkango zompe
sihonena; tumbura nkango rwaa mevega lyo
‘r’ tumbura ‘m’ (mwaa), nkango (dwaa) mevega lyo ‘d’ tumbura ‘t’ (twaa)
Kudimburura nokurugana erugururo lyonomuhagaro deketameko mononkango sihonena;
ezoka enunu ere
Kurambakana nokuhangura ketameko nokonyima
sihonena;
dokouhura (muuyungo-hagaro) mononkango dosintetwa simwe
Kudimburura nokurugana erugururo lyonomuhagaro deketameko mononkango sihonena;
Robe reta ranga no radio
Kurambakananokuhangura ketameko nonkonyima kugwederako mavamba-
Kudimburura nokurugana erugururo lyonomuhagaro monontanto
sihonena; Sidira siwa sili singuru sidona silingi-lingi
Kurambakana nokuhangura ketameko nokonyima kugwederera
Mf-i= mfi Nz-o= nzo
kano gonondanda mbali sihonena; mbwa = mb-wa ngwe = ng=we
Erambakano lyonondanda ntatu sihonena; mvhuu = mvh-uu
Ewapayiko noNtateko zoyidimbwiliso yonduruka
Sitamborongo Varongwa va hepa kulikida ekwategano nontateko zomutungo gonduruka
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa Kuvhura:
Matomporo Varongwa Kuvhura:
Kukwama nonkango kutunda korumoho yize korulyo, keguru pevhu, kutunda epenuno zende epenuno
Kuliyomberesa nonsipa domeho
Kudimburura asi nduruka kutanta yuma, kukarerapo eraka lyokuuyunga nononkango kudi hangura nomavega
Kuresa nduruka kutunda korumoho yi ze korulyo, keguru pevhu, tunda epepa zende epepa
Kuliyomberesa nonsipa domeho
Kudimburura asi nduruka kutanta yuma, kwa karerapo eraka lyo kuuyunga nononkango kudihangura nomavega
Kuresa nduruka kutunda korumoho yi ze korulyo, keguru pevhu, tunda epepa zende epepa
Kuyomberesa nonsipa domeho
Kudimburura asi nduruka kutanta yuma, kwa karerapo eraka lyo kuuyunga nononkango kudihangura nomavega
Kudimburura ntateko zoyidivisoreseso monduruka
Kuruganesa yidimbwiliso ye
37 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kudimburura edina lyamwene nononkango va diva, nare, ntani palituntiko “kuresa’ nonkango domomukunda gwawo sihonena; yidiviso va tura nonkango ngwendi “sikama”
Kudimburura ehanguro lyomufano gontanto sihonena;
Kudimburura yidivisoreseso monduruka
Kudimburura siparatjangwa sobuke, mafano, mutjangi nomufaneki mafano
yeliwapayikiro matjangwa ngwendi yikaramo, elikwamo noyiparatjangwagona
Kunenepeka nkango zokuhova, nokuhagesa nositwa
Kudimburura siparatjangwa sobuke
Kulikida nkedi zouhunga zokukwata nobuke sihonena;
kukwata buke kuvyukulira, kudimburura sikudumiko sokomeho nesi sokonyima, kupenuna nawa
Kulikida nkedi zouhunga zokukwata buke, sihonena;
Kukwata buke kuvyukilira, kudimburura sikudumiko sokomeho nesi sokonyima, kupenuna mapepa nawa-nawa
Kulikida nkedi zouhunga zokukukwata buke, sihonena;
kukwata buke kuvyukilira, kudimburura sikudumiko so komeho nesi sokonyima, kupenuna mapepa nawa-nawa
Sitamborongo Varongwa va hepa kudiworoka nokuruganesa ediwo lyonomuhagaro ntene kuna kuresa nonkango dokulifana
Nomuhagaro Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kudimburura madina nonomuhagaro donondanda ntani nelikwamo lyonoAlphabeta
Kuhagaresa ntani madina gonondanda zwi dononsupi nedi dononde
Kudimburura madina gonondanda nomuhagaro gonondanda ntani nelikwamo lyonoalphabeta
Kuhagaresa ntani madina gonondanda zwi donosupi nedidononde
Kudimburura madina gonondanda ntani nomuhagaro donondanda ntani elikwamo lyonoalphabeta
Kuhageresa ntani madina gonondandazwi
38 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kuhagaresa ntani yidiviso yonondanda donongweda ndandazwi
Kuhangura nonkango nonondanda dokuhova (yidona, yikara, yitji, yinzi)
Madina gonondanda kukara ngooro nye nomuhagaro ado kukwateramo kuvhura kulisiga-siga sihonena; ‘e’ mabehehe, eme, etete (dononsupi) ‘e’ moteete, geege, seesi, (dononde)
Kuresa nonkango donondanda ntantu donomuhagaro dononsupi sihonena; nzo, gco, nza
Kuresa nonkango dokuliza nontambo-hetakano dokutameka nerambakano lyono ndandambali
sihonena; (ndara, mbwa, kwandu, ngongo,
swara)
Kuhangura nonkango kutwara merambakano (ndaka, ndema ndombo)
Kuhageresa ntani madina gonongwedandandazwi
Kuhangura nonkango nondanda do kuhova (tate, tooto, tema, took)
Madina gonondanda kukara ngorooro nye nomuhagaro ado kukwateramo kuvhura kulisiga-siga sihonena;
‘u’ moutu, musu, muntu (dononsupi)
‘u’ mo-mbuumbu, nuunu, mvhuu (dononde)
Kuresa nonkango dantantu donomuhagaro dononsupi sihonena; nzo, gco, nza
Kuresa nonkango dokuliza nontambo-hetakano dokutameka nerambakano lyonondanda mbali
sihonena; (pw, dw, mp, nc)
Kuhangura nonkango kutwara merambakano
(dwara, dweura, dwira)
dononsupi nedi dononde
Kuhagaresa ntani madina gonongweda ndandazwi
Madina gonondanda kukara ngoro nye nomuhagaro kukwateramo kuvhura kulisiga-siga sihonena;
‘a’ mo-baba, makara nambaka (dononsupi)
‘a’ mo-vaava, ntaantani lyaalya (dononde)
Kuresa nonkango dokuliza nontambo hetakano dokutameka nerambakano lyono ndanda mbali
sihonena; (vh, zw, bw)
Kuhangura nonkango kutwara merambakano (mbwayura, bwakata,
Kuresa pauhunga nonkango dokuliza nontambo hetakano
Kuresa pauhunga nonkango dokuliza
Bwebweta)
Kuresa pauhunga nonkango doukuliza nontambo – hetakano
39 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
dokuhulisa nonondanda rambakano mbali sihonena; nk, mb, ng
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu mwa kara nongwedandandazwi dopantambo-hetakano nonondandazwi dambali sihonena; (tj; ng; ee; eu)
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro dokulifana nesipero lyokuli siga-siga (woma, wapeka, weka, wura)
nontambo-hetakano dokuhulisa nonondanda rambakano mbali
sihonena; pw,nd,mb
Kuresa pauhunga nonkango dokuliza nontambo-hetakano dokutameka nonondandarambakano ntatu
sihonena; mbw, gcw, ncw
Kuhangura nonkango kutwara merambakano; mbwambwakana, mbwa, mbwembwe
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu muna kara nongweda ndandazwi dopantambo-hetakano nonondanda zwi da mbali sihonena;
(hw, ny, oo, au)
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro nesipero lyoku li siga-siga (yongo, yuma, yakesa, yitji
dokuliza nonondanda rambakano da mbali
Kuresa pauhunga nonkango dokuliza nontambo-hetakano dokutameka nonondandarambakano ntatu
sihonena; (ngw, nkw, nyw)
Kuhangura nonkango kutwara merambakano (ngwe, ngwenya, ngwena)
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu muna kara nongwendandandazwi dopantambo – hetakano nonondanda zwi da mbali sihonena;
(gc, nc, ii, iu)
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro nesipero lyokulisiga-siga
(ngwenda, ngoro, nganga,
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro nesipero lyokulifana (sau, vau taura zaura)
Kudana nkango ntani wokudiworoka; hetakanesa
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro nesipero lyokulifa na
Kudana maudano gokuresa nomaudano gokulironga nonkango
ngwara)
Kuhangura nonkango kutwara monomuhagaro nesipero lyokulifana
40 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nokudimburura nonkango kono nkango ntani no nkango komafano; kuhetakanesa nonkango monontanto pokuruganesa makarata, nonsumo, nomutango notukarata
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu muna kara nonkango dontambo-hetakano donondanda sihonena;
ai, au, ai kulironga ntumbwiso
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu muna kara nonkango dontambo –hetakano donondanda ntatu sihonena;
(ngw),mbw,ngw
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana omu muna kara nonkango dopantambo –hetakano donondanda ntatu
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana dontambo-hetakano donondanda ne
Kuhangura nonkango momapi gokulifana monondanda, dokulisiga monomuhagaro (muliu, viura, tjiura)
Nomuhagaro Kuresa pauhunga nonkango dokulifana dopantambo hetakano muna kara (eu, au)
Kulironga ntumbwiso diphthong kapisi yiyo vana hara)
Kudiworoka nonkango dopantambo-hetakano nononkango edi adi monayika nkenye siruwo ado da divikwa unene
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana dopantambo hetakano omu muna kara (ai, by)
(Kulironga ntumbwiso diphthongs kapisi yiyo vana hara)
Kudiworoka nonkango dopantambo-hetakano nononkango edi adi monayika nkenye apa ado da divikwa
Kuresa pauhunga nonkango dokulifana dopantambo hetakano omu muna kara; (ee, zw)
(kulironga ntumbwiso diphthongs kapisi yiyo vana hara)
Kudiworoka nonkango dopantambo hetakano edi adi monayika nkenye apa ado da divikwa
Ndunganeso zeNongonono
Sitamborongo Varongwa va hepa kuruganesa Ndunganeso zeNongonono ntene tava resa (kurugana etanto lyomafano
noNtumbwiso) etanto lyononkango dokupira kulifana)
Matomporo Varongwa:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
41 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kurugana masanseko komafano gomonobuke sihonena;
Resa buke pokurugana masanseko pokuruganesa mauzera gefano
Kutara kefano nokudimburura sininke noyihorokwa nayinye
Kurugana masanseko gopantambo hetakano gokutunda mobuke zomafano
sihonena;
Resa buke nokurugana masanseko pokuruganesa mauzera gefano
Kuruganesa mauzera pakulihamena
Kurugana masanseko gopantambo-hetakano gokutunda mobuke zomafano
sihonena;
Resa buke nokurugana masanseko pokuruganesa mauzera gefano
Kuruganesa mauzera pakulihamena
Kuruganesa ediwo lyonomuhagaro ntene kuna kuresa nonkango da hana kudiva
sihonena;
kuhagaresa nondanda zimwe-zimwe, ntani marambakano gontambo-hetakano ntani donondanda mbali ntani donondanda................
Kuruganesa etameko nonduganeso ________ sihonena;
Nane; n__ane
Nomaukonentu gepumbo mokukwata kana nonkango nomafano sihonena; Esanseko eli ngwendi kuna hamene komukarompepo. Ezi nkango kwa fana ngwendi ‘mutenya’ kuvhura esanseko lit ante yuma ntene ni resa mutenya?
Kuruganesa ediwo lyonomuhagaro ntene kuna kuresa nonkango da hana kudiva
sihonena;
kuhagaresa nondanda zimwe-zimwe ntani marambaka no gontambo- hetakano ntani donondanda mbali, ntatu ntani______
Kuruganesa etame nonduganeso zo______
Nomaukonentu gepumbo mokukwatakan nonkango nmafano sihonena; Esanseko eli ngwendi kuna hamene komakarompepo ezi nkango kwa fana ngwendi mutenya. Kuvhura esanseko lit ante yuma ntene ni reta ‘mutenya’
Kuruganesa ediwo lyonomuhagaro ntene kuna kuresa nonkango da hana kudiva
sihonena;
kuhagaresa nondanda derambakano –dontambo hetakano dambali dantatu da ne ntani diphthongs
Kuruganesa etameko nonduganeso zo kime sihonena:
Ngwendi _ngw_ndi Nkata __nk__ata Gcwagi __gcw-agi
42 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Tate; t___ate Dika; d___ika
sihonena; Ngandu_ ng_ndu Nsima _ns_ima Mbwa-mbw-a
Ndunganeso zekwatogano Sitamborongo Varongwa va hepa kuruganesa ndunganeso zerero nekwategano mokukwategano matjangwa gontambo-hetakano
Matomporo Varongwa vavhure:
Matomporo Varongwa vavhure:
Matomporo Varongwa vavhure:
Ndunganeso zekwatogano Kuruganesa nondunganeso va tunge entanto
Kuruganesa yihorokwa nediwo lyamwene
Kuruganesa yilikidiso ngamoomu madina, yiparatjangwa, erugururo nomafano va pumbe yihorokwa nomapukururo gomo sitjangwa
Kuruganesa no ndunganeso va ruganese nawa etanto
Kuruganesa yihorokwa lyamwene nediwo
Kuruganesa yilikidiso nga moomu madina, yiparatjangwa erugururo nomafano va pumbe yihorokwa nomapukururo go ma sitjangwa
Kuruganesa elipuragero lyo pwa mwene, kupwizumuka po nokuresurura yireswa yipo varuganese nawa etanto.
Kuruganesa nondungeneso va ruganese nawa etanto
Kuruganesa yihorokwa lyamwene nediwo
Kuruganesa yilikidiso ngamoomu madina, yiparatjangwa, erugururo no mafano va pumbe yihorokwa nomapukururo gomositjangwa
Kuruganesa eliwapukururo lyopwamene, kupwizumuka po nokuresurura yireswa yipo va ruganese nawa etanto
Ekwatogano Sitamborongo: Varongwa va hepa kulikida ekwategano pokukumburura komatjango gokupirabusili naga gokupira usili noyiruganeso yopamoneko pp-kuresera varongwa matjangwa Grade 1-3 matjangwa kuresa vene ndi kuva resera
Matomporo Varongwa vavhure:
Matomporo Varongwa vavhure:
Matomporo Varongwa vavhure:
Kuresa esanseko lyo ureru (lyahoroka usili) makura va lisansukurure valikide ekwatogano
Kuresa esanseko lyoureru (
Kuresa esanseko (lyahoroka) makura tava sansukurura valikide ekwatogano
Kuresa esanseko lyoureru
Kuresa masanseko, rhyme nonomutango makura tava sansukurura valikide ekwato gano
Kuresa esanseko lyoureru
43 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
(lyo kurukirwa) makura tava
lyokurukirwa) makura
vadane sidana valikide ekwatogano
Kutura mafano nonontanto dopatjangwa doureru melikwamo va ninke esanseko lyegano lyewa
Kulimburura (pakana nopatjangwa) Mapuro go pandanda ganahamene komasanseko gokutota po noyitjangwa yomapukururo (gousili) gana kara nomapuro aga
Sihonena:
yilye yinke ntani siruwoke
Kulimburura pakana nopatjangwa mapuro kutundilira kwaga goureru gaze goudigu (gomulyo) gana hamene koyitjangewa sihonena;
mapuro go ngapi, morwa sinke
dana sidana valikide
ekwatogano
Kutura mapukururo mompompa zeli kwamo lyewa
sihonena;
nontanto mafano ga ninke esanseko
Kulimburura (pakana no patjangwa) mapuro gopandanda ganahamene komasanseko (goyirukira) noyitjangwa yomapukururo gousili gana kara nomapuro aga
sihonena:
yilye, yinke ntani siruwo ke
Kulimburura mapuro pakana nopoatjangwa kutundilira kwaga goureru gaze kwaga goudigu (gomulyo) gana hamene koyitjangwa sihonena;
mapuro ga ngapi no morwa sinke
Kunongonona eretesopo noyikwamako mesanseko (morwasinke yahorokerere)
(lyokurukira) makura
tava dana sidana va likide ekwatogano
Kutura mapukururo mompompa zelikwamo lyewa
sihonena;
nontanto mafano, diagram, nkediruganeso, (recipes)
Kulimburura (pakana nopapatjangwa) mapuro gopandanda ganahamene komasanseko (goyirukirwa) yitjangwa yo mapukururo ( gusili) no yiruganeso yimwe yoku moneka
sihonena;
televise mapuro nofilima, internet
sihonena;
yilye yinke siruwoke.
Kulimburura mapuro pakana no patjangwa kutundilira kwaga goureru gaze kwaga goudigu (gomulyo) gahamene kosireswa va ninke ehageso sihonena;
mapuro go ngapi no morwa sinke
Kulimburura kositjangwa po kugava magazaro goureru gokuhamena yihorokwa no
Kunongonona eretesopo noyikwamako Mesanseko (morwasinke yahorokerere)
Kukumburura kositjangwa ndi
44 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
yikara sihonena; Ame kuna ku gazara asi yiwa,
eyi mukadona kadene kumwe nomukadonagona
koyiruganeso yimwe yokumoneka pokugava magazaro nepanguro lyoureru kuhamena koyihorokwa noyikara sihonena;
Ame kapi mumati morwa age kwa kere munakatji kwa mukawo zendi. Ove ono hepa kunongopa kova vakweni
Kugava ekamo lyesupi kosirerwa soureru pakana nopatjangwa
Kuresa pamweno ndi kudameka (kuziguruka)
Sitamborongo: Varongwa vana hepa kuresa yitjangwa (yireswa) yelitwikiro yokuzararara pamweno ndi kuziguruka kumwe nositambo nekwatogano
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kavhura:
Kulikida hepero netokomeno lyokuresa
Kupenagura monobuke,
Kulikida hepero netokomeno lyokuresa pamanguruko pakwatogano nouwaawa
Kulikida hepero netokomeno lyokuresa pamanguruko padiwo ndi
kuliyonga mafano
Kuruganesa siruwo sokuresa va zerure elituromo lyawo mokuresa
Kuresa yitjangwa yokulisiga-siga yontambo zoharade (kutura ko masanseko nomutango noyitjangwa yamwene) pamweno kumwe nositambo nekwatogano
Kunongonona nonkango dokuhagara kulifana momutango
Kuruganesa siruwo sokuresa po kuzerura
Elituromo lyawo mo kuresa
Kuresa yitjangwa yokulisiga-
siga yontambo zoharade zawo rambanga komasanseko nomutango (yitjangwa ya mwene) pamweno nomugendo gokuwapera, no sitambo nekwatogano
Kudimburura yidiviso yononzira dokumanguruka nono mutango doureru, sihonena; sihwi, enyetedo nomora, erugururo (rhyme)
uwaawa tupu.
Kuruganesa siruwo sokuresa va zerure elituromo mo lyawo mokuresa
Kuresa yitjangwa yokulisiga-siga yontambo zoharade zawo rambangako masanseko, yidana, nomutango noyitjangwa yamwene pamweno no mugendo gokuwapera, nositambo nekwatogano
Kudimburura yidiviso yononzira dokumanguruka nonomutango doureru sihonena; sihwi, enyetedo nomona, etugururo (rhyme) pokuruganesa eturoyidiviso reseso
Kuresa yitjangwa yoma pukururo gokulisiga-siga gontambo zoHarade zawo noyiruganeso yokumoneka
45 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kuresa yitjangwa yomapukururo
gokulisiga-siga gontambo zoharade noyiruganeso yokumoneka pokutura nokugusa mo mapukururo gokulikerera
Kuruganesa nobuke do
pokuruganesa eturoyidivisoreseso yopantateko
Kuresa yitjangwa yomapukururo gokulisiga-siga gontambo zoHarade ozo, noyiruganeso yokumoneka pokupaka mo sintokorwa somapukururo gokulikerera
pokupaka mo sintokorwa somapukururo gokulikerera
Kupaka mo nonkango doureru netanto lyado
mafano nonobuke nedi dononene va gwane Mapukururo
Gwana mapukururo pokuruganesa grafika zomafano nonodiagram doureru
Kuruganesa bukenkango zomafano gokurugana Vene va gwane mapukururo ntani va gwane nonkango mobukenkango
Kugwana nokutoroka mapukururo gana kutunda momafano, yidiviso yokudivikwa, yidiviso yonzira nonodiagrama doureru
Mobukenkango
Kugwana nokutoroka mapukururo gana kutunda momafano, nomapa goureru, nodiagrama, tukarata noyiruganeso yokumoneka yimwe hena
Ekumbururo komatjango Sitamborongo Varongwa va hepa kukumburura kediwondanda pakana ndi pa tjangwa
Matomporo Varongwa kuvhura
Matomporo Varongwa kuvhura
Matomporo Varongwa kuvhura
Kudimburura nomukaro noyihoroka yoyinene
Kudimburura asi ngapi nomukaro omu
Kudimburura nomukaro yiruwo noyihoroka yoyinene
Kusingonona nomukaro omu adi kumburura
Kudimburura nomukaro, yiruwo nelikwamo lyoyihorokwa yina tunga esanseko
46 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
dalifana/dalifana dovantu vemeparu lyavene
koyihorokwa yoyinene,nomahomono gemesanseko
Kuliyonga nokupwagesa malizuvho kuhamena nomutango, nonsumo nomasanseko
Kuliyonga (moral) mukaro gomuwa mesanseko
Kufaturura nokugava nokonda zokuhara ndi zokudira kuhara, mukaro gesanseko ndi mutango
Kuliyonga mukaro gomuwa mesanseko
Kudimburura mutungo
gwesanseko, sihonena etameko nehagero
Po esanseko
Kusingonona omu nomikaro adi kumburura koyihoroka yoyinene nokomatjoka –tjoko gemesanseko
Kufaturura nokugava nokonda dokuhara no kupira kuhara mukaro gemesanseko nomutango
Kuliyonga nkareso zesanseko Kudimburura nontanto nomaruhantanto
gemesanseko ndi momutango guna kugava elizuvho ngwendi ehandu,eguwo, ruhafo Sihonena; Mahodi kwa ndandumukira komatuma gendi
NTJANGESO Matomporo Varongwa vana hepa ku-likida ntjangero zopazuvhiko nevhuro kuresa
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kulikida nonsipa dononunu ewoko ndi enho momuzo gumwe mpangera zewoko nkwateso nomukaro gorutu sihonena;
Kulikida nkwateso zo uhunga zopena zekara no mukaro gorutu sihonena;
Kutura mapepa monkareso zouhunga
Kulikida muzo nomugendo gokutjanga kuvyukisa mononzira, sihonena
Kutjangurura yitjangwa yina kara pekarata
Kutilisapo mpangera zewoko pokuruganesa tukonde, yiputjiso, nopena dekara nokuruganesa nawa yininke yoyi nunu
Kutura mapepa monkarero zouhunga
Kutura enduruko po nzira ndi
Kutura enduruko ponzira ndi ponomusunda
Nopositafuratjango
Kutjanga nontanto
47 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
ponomusunda Kulikida unongo umwe
patjangwa momugendo nomuzo gomuwa pokurutanesa kutjanga kutunda ko kumoho aze kokulyo, kuza peguru – nepevhu mo ndunganeso zongwa sihonena;
Kurugurura kutjangamo nokutjangurura mono patorona pononzira doyi ndomo
kutjangurura nonkango nono nomora
Kunduruka nondanda nonkango, nontanto nononomora nouhaya nokumonekesa nawa nomutungofano gouhunga
Kulikida muzo no mugendo go
kutjanga ku vyukisa mononzira (nomusunda) sihonena;
Kutjangurura yitjangwa yina kara pekarata ndi positafuratjango
kutjanga nontanto Kunduruka nondanda,
nonkango, nontanto nononomora nouhaya nokumonekesa nawa, nomutungofano gouhunga.
Kunduruka nondanda nonkango,
nontanto no nonomora nouhaya nokumonekesa nawa, nomutungofano gouhunga, pokuruganesa nonomora do kulifana nokusiga po evaga pokatji
nomusunda (nonzira) 6.5 mm, (nonzira 4 pwa nkenye 25 mm)
Pokuruganesa nonomora dokulifana nokusiga po evega pokatji kononzira
Nomusunda (nonzira) 8.5 mm po kuruganesa nonzira donomusunda 4
Pakuruganesa nonomora dokulifana nokusiga po evega pokatji kononzira
Nomusunda (nonzira) 8.5 mm nonzira (3 pwa nkenye 25 mm)
NONONKEDI DETJANGO Sitamborongo Varongwa vana hepa kutjanga nositambo sokulisiga-siga pokuruganesa nonkedi dontjangeso dokulisiga-siga
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kulikida hepero netokomeno Kulikida hepero netokomeno Kulikida etokomeno lyo kutjanga
48 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
lyawo lyokutjanga, sihonena;
Kudana maudano gokutjanga
kulikida omu kutjanga kwalisiga nokufaneka
Kuligawinina yitjangwa yamwene kumwe novakwawo pokuzaneka ndi pokuresa kudameka
kuhetaika kumwe nonomusunda (nonzira) foroma (sihwi) yiruganeso tjangeso.
kuhetaika kumwe no yitjangwa, sihonena;
lyawo lyokutjanga sihonena;
Kudana maudano gokutjanga
kuligawinina yitjangwa ya mwene kumwe novakwawo pokuzaneka ndi pokuresa kudameka
sihonena;
Kudana maudano gokutjanga
Kuligawinina yitjangwa yamwene kumwe novakwawo pokuzaneka ndi pokuresa kudameka
kutjanga (siparatjangwa) komafano gamwe ndi kobuke sidanauka, kutjanga nositambo
Kutjanga eresero dikitata lyononkango ntanto mbali doureru dokusika kwa 4 dogoro 5, sihonena; Ame nahara sipopisa sange. Age kuna dwara musisi (hema) gosinamahako
Kuruganesa ediwo lyo ntambo zoHarade o ndongeraka, eturoyidivisoreseso, kusipera erongo ntumbwiso (fonetiki) nediwonkango va tjange kuzililira
Kutjanga eresero (diktata) lyonontanto 3 doureru ndi nontanto depompero sihonena; Ame nakara nombisi gedina Fluffy. Age kwa kara nomazego goutwe. Age kulya mangemba Ndi Ame kwa kara nombis gedina Fluffy ano age kulya mangemba. Age kwa kara nomazego gomatwe nye age kapi a humu nge.
Kuruganesa ediwo lyomo ntambo zoHarade mondongeraka,eturo yidivisoreseso, kusipera, erongontumbwiso (fonetiki) nediwonkango va tjange kuzililira
Kutjanga eresero (diktata) nontanto 4 ndi kupita po doureru ndi 2 ndi kupita po depompeko sihonena; Monzira zokuza kembo mvhura kuna roko. YIkoverero yange kuna woro. Ame kuna zuvhu utenda. Ame kuna zogana mema gomapyu.
Monzira zokuza kembo mvhura kuna roko makura yikoverero yange kuna woro. Ame kuna zuvhu utenda yiyo nazoganenene mema gomapyu. Konyima yiyo na hingire komundiro oku tani resa buke
Kuruganesa ediwo lyomo ntambo zoHarade mondongeraka, eturo yidivisoreseso, kusipera, erongo ntumbwiso (fonetiki) nediwo
49 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kutjanga masanseko gokutota mosiruwo sosinanare pokuruganesa nontanto ntano doureru
kutjanga nomutango doureru sihonena;
Kutjanga masanseko gokutota mosiruwo sosinanare kumwe nedina lyo ureru ketameko nekehagero, pokuruganesa nontanto doureru nedi
nkango va tjange kuzililira
ame tani li mboroto am ame tani li ebanana ame tani li no mango mvhura zina woreke muvhura kuna kuroka ame na hara mvhura ame namono mbisi age ana ..... unene tjanga kareswa kononkango dokulifana o manese kamutango koureru
Kutjanga yihorokwa yopapwamwnene nokufaturura momunene kweyi ana kudiworoka yamuhorokera, mosiruwo so sinanare masingonono aga pokuruganesa; yilye, yinke netanto lyosiruwo ke lyakara netameko nehagero lyoureru sihonena; Ame (ogu) na da nene yinke po.
Embo (kupi) kwakere tupu lyo yizoresa
Kutjanga masingonono go usili pokuruganesa nontanto doureru dokusika kwa 4 ndi 5 ngoso
Depompeko do kusika kwa 5 ndi 6
Kutjanga nomutango doureru sihonena;
pokuruganesa nkango sokuhagara kulifana. (siupuka sougara sina liyiapura) sihonena; nomutango domosihwi tjanga mutango guna hamene ehunzu gonga (matugunyu) nonkango di kare mosihwisositemba sehunzu
Kutjanga yihorokwa ya mwene nokufatururo momunene kweyi ana kudiworoka ya muhorokera, mosiruwo sosinanare pokuruganesa masingonono
Kuruganesa esipero lyononkango lyo vaBritish lyokuhaga no ‘ta’ (lita) ruvara rwetu musinda
Kutjanga masanseko go kutota po
mosiruwo sosi nanare kumwe nedina, kutulisa po (evega ndi siruwo) nomukaro netameko, mokatji nehagero; pokuruganesa nontanto doureru 6 ndi kupita po nonontanto pompeko.
Kutjanga nontanto dina kara
nononkango dokuhagara kulifana ndi mutango gonovelise dokulisiga sihonena; kutjanga mutango
Kusingonona mwene, vantu wo kudivikwa, yikorama noyininke mosiruwo sosinantaantani sihonena;
aga. Yilye, yinke, kupi ntani Siruwo nehagero lyoureru. sihonena; sivike pita (siruwoke) kazi rokere sili
gokulivindakana Pokuruganesa edina Fransa Uzerere
50 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
mbwa zange kuzi tumbura asi happy. Azo zosinaumbombo. Azo kulya yisupa. Happy age kurara meharango. Ame na mu hara
Kutjanga mafatururo goureru galikide asi ngapi yininke omu ayi rugana pokuruganesa nontanto do ureru dokusika pwa 3 ndi 4 ngoso
Kusingonona mwene, vantu wo kudivikwa, yikorama noyininke mosiruwo sosinantaantani sihonena;
mbwa zange kuzi tumbura asi happy. azo zosinaumbombo. Azo kulya yisupa. Happy age kurara meharango. Ame na mu hara
Ako kwa kere ko ruhanzo (yinke) mondandango zetu (kupi) Ose (wolye) kwa worere
Kutjanga mafatururo goureru va likide asi ngapi yininke omu ayi rugana pokuruganesa nontanto doureru nedidokutwikira dokusika pwa 4 ndi 5 ngoso,
Kumwe ndi pwahana mafano Kutjanga masingonono gousili
pokuruganesa nontanto doureru nedi depompeko do kusika kwa 4 ndi 5 ngoso
Kulisingonona mwene, vantu wo kudivikwa, yikorama noyininke mosiruwo sosinantaantani sihonena; mumbyange mure age hane muwa. Age
Kuduka momali yombero age nkenye apa kuvatera vakwawo zendi. Age muwa kwa mumbyendi mbara yiwo udano wa muza komutjima
Kutjanga yihorokwa lyopwa mwene nokufaturura momunene kweyi ana kudiworoka ya muhorokera, mosiruwo sosinanare pokuruganesa masingonono pokuruganesa yilye, yinke, kupi siruwo musinke, morwasinke na ngapi, pokuruganesa etameko, mokatji nehagero sihonena;
masiku gamwe gana kapita (siruwoke) otate kwa (yilye) hwamekere mundiro (yinke) ose twa vhulire kutereka (morwasinke) Awo kwa gu hwamekere ponze zonzugo (kupi)
kutjanga mafatururo go ureru va likide asi ngapi yininke omu ayi rugana pokuruganesa nontanto do ureru dokusika pwa 3 ndi 4 ngoso
Kuruganesa siruwo sosi nantaantani sanaina; sihonena etuwa lyange lyokudanesa
Kwa kara no vaholi wovanzi, ntani kwa hara kupwaga nawo. Age kupakera nge mbili mosikondovike. Age muholi zange.
kutjanga mafatururo goureru valikide asi ngapi yininke omu ayirugana pokuruganesa nontanto doureru nedidokutwikida dokusika pwa 4 ndi 5 ngoso
Kumwe ndi pwahana mafano
Kuruganesa siruwo
Kumwe noyitare noyipepa (ngapi) ose kwa terekere nhunhwa nonyama (yinke). Ame kwa hara kutereka kumwe notate morwa ayo kwakere uwaawa
Kutjanga masingonono gousili pokuruganes suma uyungwa sonontanto do kusika pwa 5 ndi 6 doureru nonontanto depompeko.
Kusingonona vantu, yininke yikorama nomavega mosiruwo sosinanaina sihonena; Oryx aso (antelope) esi sa tunga moNamibia. Aso kwa kara norutu roumbombo
51 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
kurugana nsene tani lisindike. alyo kwa kara nomakosa. Makosa galyo kumbirumuka kukulikunduruka
sosinantaantani sanaina sihonena; mbasikora zange kurugana nsene tani sindike ko yilyato. eyi yiyo ayi ninkisa makosa gazo gavali gambirumuke. Makura tani kaza. Ame nahepa kukwterera ko yikwatero
nousovagani ano mosipara saso uzere nousovagani aso kwa kara nonombinga dononde dokulika aso kulya wayi aso kwa tunga mokatji koyikorama yoyinzi. menye azo kwa kara po (mbandi zosirongo) zaNamibia
Kutjanga mapuro goureru (kupuragera) va gwane mapukururo pokuruganesa yilye, yinke, siruwoke ntani morwasinke.
Kuruganesa siruwo sosinantantani sanaina sihonena;
mbwa zoge edina lyazo yilye? morwasinke yilye ogu azi pe nondya. Siruwo musinke azi rara?
Kutjanga tukarata no mazigido
goureru;
Kutjanga nongendeseso doureru va rugane suma sihonena;
Kulipa sirugana sompangera ndi erongo lyomosivike pokuruganesa siruwo sosi nantaantani sanaina sihonena;
Ngesi yimo ava nyeteda sikatafura. Tjanga muzaro goyi ruganeso ntani tjanga muzaro gonontambo ndi nongendeseso melikwamo ezi yizo nzira ngendeseso zoku kuna mbuto 1. Sima ekero mevhu 2. Tura mbuto mekero makura
o fofere ko evhu 3. .......
Kutjanga mapuragero go ureru
va gwane mapukururo pokuruganesa; yilye, yinke, Siruwo ke ntani morwasinke
Kutjanga mafatururo va likide asi ngapi yininke omu ayi rugana pokuruganesa nontanto 5 doureru ndi nontanto depompeko
Kumwe ndi pwahana nodiagrama
kuruganesa siruwo sosinantaantani sihonena;
ngesi yimo azi rugana simbandi sono mpuku. Pomuhow tura nondya dimwe kehagero lyosimbandi. Makura ove tokoko nye karugodi ka tengure konyima dogoro noku nasi nakancakura konyima zeyi ove......
Kutjanga nonkedi ruganeso va divise
asi ngapi noruga suma sihonena;
52 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Tukarata twegwaneso tukarata twezuva lyova zinya ndi vaguhya, tukarata tompandu no mazigido gonokonda
Kuruganesa yiruwo youhunga; siruwo sosi nanare siruwo sosinaina nosiruwo sosinameho
Kuruganesa siruwo sosina ntantani, sihonena;
yinke o rugana apa o pwaga kosure? Morwasinke waharera kuyirugana? Yilye ogu a dana nove? siruwo musinke o li murarero?
Kutjanga masingonono go ureru o likide egazaro ne hungameko
kuruganesa siruwo sosi nantaantani sihonena; Ame nahara (Namibia) morwa (yilyo embo lyange)
Kutjanga tukarata nomazigido
goureru
tukarata twe gwaneso tukaraka twe mezuva lyovaguhya novazinya tukarata to mpandu nomazigido gonokonda
Kutulisa po nompangera dosidana, a (recipe) nontambo edi nava kwama mehetaiko lyoureru pokuruganesa siruwo sosinanaina sihonena; eyi yiyo yina horoka apa ono bomona yiterengenze ku kwamesa muzaro goyiruganeso, kutjanga hena nongendeseso dononsupi monontambo delikwamo, etanto lyoyitundwamo nehageso
Kulikida asi ngapi ava rugana sikuki; (gava edina lyosikuki, kwamesa komuzaro goyitovareso, ntani tjanga ngendeseso monontambo)
kuruganesa yiruwo youhunga (siruwo sosinanare siruwo sosinantaantani nosiruwo sosinameho)
Kutjanga mapuro gepuragero go ureru (kupuragera) vagwane mapukururo pokuruganesa nonkango edi; yilye, yinke, siruwo ke, kupi na ngapi
Kuruganesa siruwo sosinanaina, sihonena;
nondya musinke ava pungura kembo? Ngapi ava dipungura? yilye ogu adi pungura? siruwo o ruganesa nondya dokupungura?
Kutjanga masingonono valikide
53 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
egazoro lyouhunga
Kuruganesa siruwo sosinanaina, sihonena; ame kuna kugazara (ose kuvhura tukare nosiruwo sosinzi sokudana) morwa.....
Kutjanga tukarata twe zigido toureru
Tukarata twegwaneso tukarata twezuva lyovaguhya ndi zinya, tukarata to mpandu nomazigido gono konda
Kuruganesa siruwo souhunga (siruwo sosi naina siruwo sosinananre, siruwo sosinameho)
Kutjanga mbilive zopaukwawo zina kara nomazuva ekundo, rutu, ehageso ne dina
Kukara ono divilisa vatareli sihonena; Mukwawo murongi, mukurona, mukurona sure
kuruganesa siruwo souhunga siruwo sosinanaina, siruwo sosinanare sanaina, siruwo sosi nanare sonaina nosiruwo sosinameho
Ngendeseso zokuwapukurura ntjangeso
Sitamborongo Varongwa vana hepa kukwama ngendeso zokuwapukurura ntjangeso zawo
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa ntjangeso zouhaya nezi zokumoneka nawa moyirugana yokutjanga yokumoneka pokuruganesa ntjangeso
Kuruganesa tjangeso zo uhaya nezi zokumoneka nawa, moyirugana yokutjanga yokumoneka pokuruganesa ntjangeso
Kuruganesa ntjangeso zo uhaya nezi zokumoneka nawa moyi tjangwa yokumoneka pokuruganesa tjangeso nomugendo
54 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nomugendo
Kutjanga nouhaya nopavyukiliro yirugana pokuruganesa ngendeso zontjangeso
sihonena:
Kuliyonga mafano, magano yuma uyungwa yokutjanga kumwe novakwawo womo nkondwarongero nomurongi
Sitjangwa sokuhova
kuresurura nokusitjangwagweda ko nonkango vawapukurure etanto lyado
kudimburura nokuwapukurura mo nondando dononene edi dina pili mo yitwa nomapuko gesipero
Kuligawinina yitjangwa kumwe novakwavawo womonkondwarongero
nomugendo sihonena;
Kuliyonga mafano, magano noyuma uyungwa yokutjanga kumwe novakwawo womonkondwarongero nomurongi
Sitjangwa sokuhova
kuresurura no kupinganesera mo ndi kugwederera k o nonkango vawapukurura etanto lyado
kudimburura nokuwapukurura eturoyi divisoreseso yimwe, ndongeraka, mapuko gosipero pokuruganesa buke nkango nenduruko lyomonkondwa rongero
kuligawinina yitjangwa kumwe novakwawo womo nkondwarongero
sihonena;
Kuruganesa ndunganeso zokomeho – zotjango va pongaike mapukururo kuhamena kosumauyungwa. sihonena;
kuligawinina magano kumwe novakwawo womo nkondwarongero nokurongikida magano nomapukururo komeho zokutjanga
kutulisa po sintokora se tjango yitjangwa, kuhoroworo sitjangwa esi nasiliza nositambo. Sihonena;
kutjanga mobuke zankenye, nondanda (recipe)
kupinganesa, kugweda mo ndi kutura nonkango nonontanto melikwamo
kurugana kutura medikwamo magano ndi yihorokwa yousili yipo etanto li zere.
kudimburura nokuwapukurura
Mo eturoyidivisoreseso ndongeraka, mapuko gesipero
Kuruganesa buke nkango nomarunone peke
Kuliyonga yitjangwa ya mwene neyi yovakwawo vagwane ndi vagave yitundwamo.
Nondanda dononene noyidivisoreseso
Sitamborongo Varongwa vana hepa kuruganes nondanda dononene, eturoyidivisoreseso moyitjangwa mo uhunga
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kutura ndanda zononene ko Kutura ndanda zonene ko Kutura ndanda zononene konkango
55 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nkango zokuhova montanto, nkwatelinkangodina “ame” madina go yikoramagona novantu
nkango zokuhova montanto, nkwatelinkangodina “ame” madina goyikoragona novantu, madina gomazuva gomosivike, makwedi gomumvho nonkango zokuhova zedina lyo mbapira sihonena; kakoramagona kange
zokuhova montanto, nkwatelinkangodina “ame” madina goyikoramagona no vantu, madina gomazuva gomosivike makwedi gomumvho, nkango zokuhova nomadinkango gomadina gonobuke mazuva gokulikerera naga gepwizumuko ngwendi (krisimesa) nodoropa, yitata noyirongo,
Kuruganesa sitwa kehagero
lyontanto
Mulyo unene; madina goyinema nokuya tjanga si nondanda zonene; sihonena:
kwenye, kurombo, kufu, mangenyena
kuruganesa sitwa kehagero lyontanto nosipuliso kehagero lyepuro
Kuruganesa sikomona vagaunune yininke molikwamo sihonena;
ame namono mbahe, nyime, ehumbu na nzovhu
Koneka:madina goyinema kapi ava ga nenepeke Sihonena:
Kuromba epemb, kufu kwenye
Masupipiko gomadina govantu nounasirongo, nomaraka Sihonena: Namibia, Ruingilisa ro vaSouth Afilika noRukwanyama mulyo unene; madina goyinema nokugatjangasi nondanda zonene sihonena; kwenye, kurombo kufu nomangenyena
Koneke:madina goyinema kapi ava ganenpeke Sihonena:
Kuromba, epemba, kufu, kwenye Kuruganesa sitwa kehagero lyontanto, sipuliso kehagero lyepuro no sizigiliso valikide elizuvho
kuruganesa yikapwiso ko
56 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Kurugana sikomona si gaunune yininke melikwamo Sihonena: Ame kwa mwene mbahe, nyime, ehumbu, nanzovhu
Malizuvho goureru; sihonena; ame, age nomalizuvho gamwe hena ngwendi asi; waha
Kuruganesa yikapwiso po kulikida yiwekwa sihonena; mbapira zaJohny
Kuruganesa yikoroma a hangure yuma melikwamo sihonena; ame namono mbahe, nyime ehumbu na nzovhu
Maruha gombuyungiso Sitamborongo Varongwa vana hepa ku-dimburura, kutumbura no-kuruganesa maruha gombuyongiso. Gokulisiga-siga mouhunga pa kuuyunga, mokuresa nomukutjanga
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa nonkango dina mwadene no madina-dina sihonena:
Nonkangodina pwadene; sipundi sitafura, mbanga
madina-dina mugolikadi Linda Namibia Karibibi Windhoek (kulironga ntumbwiso zonkangodina pontambo ezi sihorokwa tupu)
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkangodina pwadene nomadina-dina sihonena;
Nonkangodina pwadene; sipundi, sitafura, mbanga
Madina-dina: mugolikadi Linda, Namibia, Karibibi, Windhoek
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkango dina dokuvara nedidokudira kuvhura kuvara nononkangodina depongeko
Nonkangodina dokudira kuvhura kuvara; mema, usura, mungwa
Nonkango dina depongeko siunda sonongombe/yikombo
Kuruganesa nonkwateli nkangodina; ame, ove, age, aso, ose, awo
Kusilikisa po erugururo lyononkango dimwe pokuruganesa nkwateli nkango ko nkangodina vana tumbura muhowo sihonena;
Otate vange kavazire mositora.
Kuruganesa nonkwateli nkangodina; Ame, ove, age, aso, ose, awo
Kusilikisa po erugururo pokuruganesa nkwatelinkangodina zouhunga ko nkangodina vana tumbura muhowo sihonena;
Embwinda lyoyidira ndi nonzwi Kuruganesa nkwateli nkangodina. ame,
ove, age, aso, ose, awo
Kusilikisa po erugururo pokuruganesa nkwatelinkangodina zouhunga ko nkangodina vana tumbura muhowo sihonena;
Ose katu mwene vayipwa yange awo tava gendi, makura yiyo katu varondekere metuwa lyetu
kusilikisa po esesupiko lyononkango
57 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Age karetere nyama
kusikilisa po esesupiko lyononkango dahana hepero sihonena;
mumbyange..... Nyime kakere munene (kulironga ntumbwiso zonkwatelinkangodina kapisi hepero nawa-nawa pontambo ezi.)
Kuruganesa nonkwateli
nkangodina dopaweko Zange/sange yoge/yeni/sendi/sawo
Biyera kwa kere nonzara
kusilikisa po esesupiko lyononkango dahana hepero sihonena;
mumbyange namukurwange .... mugara kwa kere mure (kulironga ntumbwiso zo nkwatelinkangodina pontambo ezi sihorokwa tupu)
Kuruganesa no
nkwatelinkangodina dopaweko sihonena; Zange/sange/, yoge/yeni,
dahana hepero sihonena;
Name na mumbyange. mbungururu kazi temene (kulironga ntumbwiso zo nkwatelinkangodina po ntambo ezi sihorokwa tupu
kuruganesa nonkweteli nkangodina, dopaweko setu/zetu zawo/sawo aso eli etuwa lyetu. alyo lyetu
Oso sikoverero sange. Aso sange Ozo nzugo zoge. Azo zoge Ozo pena zendi. Ozo zendi Ezi hema zendi. Azo zendi (kulironga ntumbwiso nkwatelinkangodina zopaweko kapisi hepero pontambo ezi)
Kuruganesa no nkangoruganomwadene ngo nkango zina kutanta sirugana sihonena;
duka, vatuka, faneka, kuduka, ngoso..nangoso..... (kulironga ntumbwiso nkangorugano, sihorokwa tupu
Sendi/sawo Oso sikoverero sange. Aso sange Ozo nzugo zoge. Azo zoge Ozo pena zendi. Azo zendi Ezi hema zendi. Azo zendi (kulironga ntumbwiso ezi nkwatelinkango zopaweka dina kapisi hepero pontambo)
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkangorugano pwadene ngo nonkango dina kutanta sirugana sihonena;
kuzora, kutakina, kudana kuzogana, kutereka.
Ezi mbwa zawo. Azo zawo Mbisi ana zanya nge no mambwara gendi (kulironga ntumbwiso ezi nkwatelinkangodina zopaweko kapisi hepero pontambo ezi
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa nonkangorugano pwadene ngo nonkango dina kutanta sirugana. Sihonena:
kuresa, kutjanga, mukunduruko, kusinga Kuruganesa nondikidivega, sihonena;
58 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
pontambo ezi) Kuruganesa nondikidevega
doureru. sihonena; mo, monda, po konyima, pokatji ngoso..nangoso... (kulironga ntumbwiso zo nondikidivega kapisi hepero pontambo ezi)
Kuruganesa nonsingono nonkangodina doureru sihonena;
Nangoso, nangoso.... Kuruganesa nondikidi vega
doureru. sihonena
mo, monda, po, konyima, komehozo, peguru (kulironga ntumbwiso zo ndikidevega pontambo ezi sihorokwa tupu)
Kuruganesa nonsingo nononkangodin doureru ngo nonkango dina kusingonona
mo, monda po, konyima komeho, peguru, ku nkumuka, pepi kulilimba nangos.. nangoso..
Kudimburura, kutumbura nokuruganesa
nonsingonona nkango dina
Etuwa lyokugenderera rugodi rorure mbara zonene
Kuruganensa mafanekeso gononsingononankangodina dankenye apa sihonena;
Genderera/gendererako genderera unene ure / ure unene/ ure unene sili. Unene / unene-nene / unene sili
(kulironga ntumbwiso zonsingononankangodina kapisi hepero pontambo ezi)
Nkangodina sihonena; mukeke gomununu mukadi gomunongo ngoso.. nangoso
Kuruganesa mafanekeso gononsingonona nkango dina dankenye apa nedi (irregular) Kapisi dankenye
Kupaka nonsingonona nkangodina mouhunga sihonena: kandjatogona kokasovagani kokanunu (kapisi kandjatogona kokasovagani) (kulironga ntumbwiso zo nsingononankangodina po ntambo ezi sihorokwa tupu)
Ngo nonkango edi dina kusingonona kusingona sihonena; mbwa zonzara
Kuruganesa mafanekeso gononsingonona nkangodina edi atu ruganesa nedi atu pli kuruganesa nkenye apa. nawa, hansa ko, wapo unene
Kupaka nonsingonona nkangodina mouhunga sihonena;
kandjatogona kokasovagani kokanunu kapisi kandjatogano ko kanunu kokasovagani
kuruganesa nonsingo nonkangodina pokugwederera yikwamako nelituromo monontanto sihonena;
mukadona go mugova ana rondo ko sitji somusu
kuruganesa nkangokwafi nkango zina kusingonona nkangorugano. sihonena;
59 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Ame tani duka Kugenderera unene
(kulironga ntumbwiso zonkango kwafi pontambo ezi sihorokwa tupu)
Siruwo sosinanaina nosiruwo sosinanare pokuruganesa no nkangorugano dankene apa
Sitamporongo Varongwa vana hepa kuuyunga nokutjanga mouhunga pokuruganesa nonkangorugano pwa zene mosiruwo sosinanaina nosiruwo sosinanare
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kusinta nkangorugano mwa zene zi tunde mosiruwo sosinanaina zize mosiruwo sosinanare. sihonena; “kugenda” ame (kugenda ni ze kosure nkenye ezuva
Ame kani gendere nize kosure nkera
Kusinta mpipatano zonkangorugano pwazene zi tunde mosiruwo sosinanaina zize mosiruwo so sinanare. Sihonena:
kugenda ame kapi ani gendi ni ze kosure nkenye ezuva ame kapi kani gendere ni ze kosure nkera
kusinta nkangorugano pwa zene zitunde mosiruwo sosinanaina zize mo siruwo sosinanare. sihonena “kutereka” mumbyange kutereka murarero nkenye ezuva mumbyange katerekere mrarero nkera
Kusinta mpipatano zo nkangorugano pwazene zitunde mosiruwo sosinanaina zize mosiruwo sosinananre sihonena; kutereka Mumbyange kapi katerekere murarero nkera
Kusinta nkangorugano pwa zene zi tunde mosiruwo sosinanaina zize mosiruwo sosinanare. Sihonena:
Etuwa kusikama pembo nkenye ezuva Etuwa ka li sikamene pembo nkera. Kusinta mpipatano zo nkangorugano
pwazene zi tunde mosiruwo sosinaina zi ze mosiruwo sosinanare Etuwa kapi ali sikama po pembo nkenye ezuva Etuwa kapi kali sikame ne ponzugo nkera
Siruwo sosinaina nosiruwo sosinanare po kuruganesa nkangorugano pwa zene
Sitamborongo Varongwa vana hepa kuuyunga nokutjanga mo-uhunga pokuruganesa nonkango rugana pwa dene mosiruwo sosinanaina nosiruwo sosinanare
Kusinta nonkangorugano pwadene di tunde mosiruwo sosinanaina di ze mosiruwo sosinanare sihonena;
Kusinta nonkangorugano pwadene ditunde mosiruwo sosinanaina dize mosiruwo sosinanare. Sihonena; “kuduka”
Kusinta nonkangorugano pwadene ditunde mosiruwo sosinanaina dize mosiruwo sosinanare sihonena; kuronga Age kuronga varongwa sivike pita age karongere varongwa
60 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Ose kuzogana mediva nkenye ezuva Nkera ose katu zoganene mediva Sihonena; Ame naguwu naina aki guwire.Ame kani guvire nkera Sihonena; “kuza” Age kuza kokudimba mo mapeu Nkera age kazire kokudimba
Kusinta mpipatano zo nonkangorugano do (irregular) ditunde mosiruwo sosinanaina dize mosiruwo sosinanare: Sihonena; (“kuzogana”) Ose kapi atu zogana me diva nkenye ezuva
Age kudukira kosure nkenye ezuva Nkera age kadukilire kosure Sihonena; kukara Otate vana hafa naina nkera Otate kava hafere sihonena; Kurugana Age kurugana yiruganenambo yendi nkenye ezuva nkera age karugene yiruganena mbo yendi
Kusinta mpipatano zo nonkangorugano (irregular) ditunde mosiruwo sosinanaina dize mosiruwo sosinanare Sihonena; “kuduka” Age kapi a dukire kosure nkenye ezuva. Nkera age kapi kadukilire
Sihonena; kukara Awo kuna kurugana mosipata naina Siwike pita awo kwa rugene mo sipata Sihonena; kukara no age ana kara nonondya naina Nkera age kakere nonondya
Kusinta mpipatano zo nonkangorugano (irregular) ditunde mosiruwo sosinanaina dize mosiruwo sosinanare sihonena; “kuronga” Age kapi a rongo varongwa Sivinke pita age kapi
Nkera ose kapi katu zoganene mediva Sihonena: Ame kapi naguwu naina. Nkera ame kapi kani guwire Sihonena: kuza Age kapi ana kuza nokukalideura Nkera age kapi ka zire kokulideura
kosure Sihonena; Otate kapi vana hafa naina Nkera Otate kapi kava hafere Sihonena; kurugana Age kapi a rugana yiruganena mbo yendi nkenye ezuva Nkera age kapi ka rugene yiruganenambo yendi
Karongere varongwa Sihonena; kukara Awo kapi vana kurugana mosipata naina Sivike pita awo kapi kavarugene mosipata Sihonena; kukara no Age kapi ana gwana nondya naina Ndi Age kutupu nondya naina Ndi Nkera age kapi kakere nonondya
61 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Siruwo sosinanaina sontani
Sitamborongo Varongwa vana hepa kuuyunga nokutjanga mouhunga pokuruganesa siruwo sosinanaina santani. (yirugana eyi yina kuhoroka ndi eyi yina kudira kuhoroka ntaantani ngesi ndi komeho)
Matomporongo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa va singonone asi yinke (ndi kapi) yina kuhoroka ntaantani ngesi ndi ngesi apa Sihonena; Ame kuna kuresa ntaantani . Ame kapi nokudana (ntaantani)
Kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa va singonone asi yinke (ndi kapi) yina kuhoroka ntaantani ngesi ndi apa ngesi Sihonena;
Mukeke kuna kulira ntaantani. Age kapi ana rara (ntaantani)
kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa vasingonone asi yinke (ndi kapi) yina kuhoroka ntaantani ngesi ndi apa ngesi. Sihonena:
Paurusa kapi ana kurugana yiruganenambo yendi
Kuruganesa nonkago rugano dokudivikwa va singonone sihorokwa sokomeho. sihonena;
Ame ngani ka dingura Omama sivike sokukwama ko
Kuruganesa nonankango rugano dokudivikwa vasingonone sihorokwa sokomeho sihonena;
Otate nava katuka kostenguko
Ntaantani. Age kuna kudana mbara (ntaantani)
Kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa va singonone sihorokwa sokomeho. sihonena;
vamumbya vange nava tereka murarero ngurova
Siruwo sosinameho Sitamborongo Varongwa vana hepa ku-uuyunga nokutjanga mouhunga pokuruganesa siruwo sosinameho
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa wa singonone sihorokwa sokomeho sihonena;
Ose ngatu kamona otate sivike sokukwama ko Ose kapi ngatu (kapi) kamona otate sivike sokukwama ko.
Kuuyunga ndi kutjanga kuhamena mbudi zoyihorokwa
Kuruganensa nonkango rugano dokudivikwa va singonone sihorokwa sokomeho.
sihonena; sikorama nasi kanwa
mombora kositenguko Sikoroma kapi nasi kanwa mombora kositenguko
Kuruganesa nonkango rugano dokudivikwa va singonone sihorokwa sokomeho sihonena; Mvhura azo twa vyuka ame ngani kara mo harade 4 ano mumbyange nga wiza aya kare kumwe name kapi ngazi roka mungura
Kuuyunga ndi kutjanga kuhamena mbudi zoyihorokwa yankenye ezuva eyi yina kuza yikahoroke,
62 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
yankenye ezuva eyi yina kuza yikahoroke sihonena;
mungura ame ngani...
Kuuyunga ndi kutjanga mbudi zoyihorokwa yankenye ezuva eyi yina kuza yikahoroke Sihonena: Mungura ame ngani..
sihonena; Mungura ame ngani ....
Etungontanto mpo nonompango
Sitamborongo Varongwa vana hepa kukwata egano nokuruganesa ediwo lyokutunga nontanto, no kutambura mpo nonompangera ntene uyunga nokutjanga.
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kutunga nontanto doureru pokuruganesa etwikakaneso ‘no, ndi’ sihonena;
Edina lyange nyame andriasa nye ame mumati. Kuvhura o lye siapera ndi ebanana.
Kuruganesa nompangero nkangorugano nomuninki mezilizuvho sihonena; ame/ove/ose/awo dana age/oyo kudana mukadona ta dana vakadona tava dana
kuruganesa (modal) kuvhura va pwagese evhuro
Kutunga nontanto doureru nedi depakokumwe patwikakano nontanto pokudiruganesa patwikakaneso “nsene, ntani, nye, no, morwa, sihonena; Tatu liyomberersa morwa kutu paka moukanguki
Kuruganesa no mpango ko nkangorugano nomuninki melizuvho. sihonena; ame/ove/ose/awo/ dimbi age/ayo kudimba Mbwa zina rara po rugorongwa. nombwa dina rara po rugorongwa
Kuruganesa (modals) vhura (evhuro) nokuvhura
Kutunga nontanto doureru nedi depako kumwe patwikakano nontanto pokudiruganesa po twikakano eyi ayi tanta. siruwo/elikwamo (gopomuhowo gokukwama ko, makura siruwo, komeho, nokonyima sihonena;
maria na Maritin kukuhwa mawoko gawo konyima zokuruganesa kanzugokwafero.
Kuruganesa nompango ko nkangorugano nomuninki. sihonena;
ame/ove/ ose/ awo tuka age/ayo kutuka Nzuvho ta viragura morondo gwendi. Vanzovhu tava viragura nomurondo dawo.
Kuruganesa no (modals) “vhura” kuvhura vana hepa
63 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Nokuvhura pokupura epulisiro sihonena; Lucy kuvhura a sike ngoma zopampo. Ove kuvhura o pwage mo nonkondwarongero ntaantani
Kuruganesa unzi wou, usesu, unzi, unzi unene
Unzi nousesu kutanta yimwe
Ame na kara noyimuna yiyissesu ame kuna hupire nge po tumaliva totusesu
Kuruganesa “unzi” kumwe nonkangodina zopasimwe. Unzi kumwe nonkangodina zopayinzi
Nokuvhura vana hepa va pwagese nombumbwe sihonena; ame na hepa kurugana yiruganenambo
Kuruganesa unzi wousesu, usesu, unzi unzi, wounene; yinzi yinzi ko, unene
Kwina nondya dononzi ko kwina nondya donzi unene ko
Kwina yimuna yoyinzi ko . Kwina yimuna yoyinzi unene ko
Kuruganensa “yimwe” va likide sivaro sokuyereka. Ono hara masini gamwe?
Kuruganesa “nkenye” monontanto dopatano va likide sivaro sokuyereka Ose kapi tuna kara nomboroto nkenye
kuruganesa hawe va likide (emphasis) kwina kutupu siruwo sokudana
No vhulire vana hepa va vhure kuvhura no ngapi vhura sihonena; kuvhura zi roke sitenguko seesi. One kuna hepa kugava epakero sinka monkondwarongero ame na hara ni ze ko maraka kumwe nasipwasange.
Kuruganesa unzi wousesu, usesu, unzi, unzi unenen yinzi, yinzi ko, yimwe nkenye, hawe, nayinye nkenye ogu navenye, nayinye, navenye
Yidira nayinye kuutira mauta. Ame kapi na zuvhu yiuyungwa nayinye
Kuruganesa nkenye ogu ko 2 ndi mounzi kurganesa ‘nkenye apa’ ko 3 ndi mounzi unene
Age kuna dwara sizwe kanyara kwa nkenye ewoko. Age ka twikire nkenye embwara lyokonyara ugeha
Kuruganesa navenye
Kuruganesa eyereko esi, eyi,
Kuruganesa eyereko, esi, eyi,
nsene kuna kuuyunga Kuhamena vantu vavali ndi yininke. Vambahe navenye vare amen a remake ma guru nagenye
Kuruganesa eyereko esi, eyi, oso, vera
Kuruganesa esi no eyi ko yininke eyi
64 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
oso, vena.
Kuruganesa “esi” no “eyi” koyininke eyi yina pili kukara pepi To mono ogo nzovhu yikorama yina yina rara
oso, vena
Kuruganesa esi no eyi koyininke yina kara pepi Ono mumono gwina nzuvho? Yikorama eyi yina rara.
yina kara pepi. Ame na hara eli etuwa ame na hara konompandi
Kuruganesa ‘gwina’ na ‘yina’ koyininke eyi yina pili kukara pepi. To mu mono gwina nzovhu? yikorama yina yina rara?
Nongendeseso desipero Sitamborongo Varongwa hepa kusipera nonkango dopantambo hetakano ezi mouhunga pokuruganesa nongendeseso desipero.
Matomporo Varongwa kuvhure:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa nongendeseso desipero dokulisiga-siga
Kuhagaresa: po kuruganesa ediwo lyono ndanda ndi elihameno lyonomuhagaro (fonetiki) va hangure nonkango. kuvambeka
Kuruganesa nongendeseso desipero dokulisiga-siga
Kuhagaresa: Pokuruganesa ediwo lyondanda ndi elihameno lyo nondanda ndi elihameno lyono muhagaro (fonetiki)
Kuruganesa nonengendeseso desipero dokulisiga-siga.
kuhagaresa: pokuruganesa ediwo lyonondanda ndi elihameno lyonomuhaga-
Kupameka no muhagaro komaruha gononkango no nomuhagaro dokuvhonga-vhonga. yazera nawa-nawa asi nomuhagaro dene-dene yido delike kokuvhura kutjanga makura sihonena; sre (sure) mte (mutwe)
Kuhangura nonkango mo maruha, ketameko, mepako kumwe netwikakano lyono ndanda
Kuvarera, kutjangurura
Vahangure nonkango kuvambeka/kurambeka nomuhagaro komaruha gononkango no nomuhagaro dokuvhonga vhonga nomuhagaro dohepero delike dokuvhura kutjanga sihonena kauv (kauvi)
Kuhangura nonkango momaruha ketameko, mepako kumwe netwikakano lyonondanda nomoyintetwa ndanda
kuvarera (sikura) kutjangurura nokuninka nonkango (kumwe
Ro (fonetiki) va hangure nonkango. Kuvambeka /kurambeka nomuhagaro komaruha gononkango nonomuhagaro do kuvhonga-vhonga
Kuhangura nonkango mo maruha ketameko, mepako kumwe, netwikakano, lyono ndanda nomoyintetwa ndanda.
Kuvarera (sikura) kutjangu rura nokuninka nonkango (kumwe nerova ngoso.. ngoso..) va sipere nonkango donompe kuhetakanesa nawa-nawa muzaro gononkango rugururo depeguru. sihonena;
65 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
nokuninka nonkango kumwe ne rova nangoso.. nangoso..) va sipere nonkango donompe nomuzaro gononkango rugururo depeguru goureru sihonena. ngwendi; po, nsene no mu aso, kara, tanta, ame, ove zimwe
Kutura efano lyokumoneka momagano asi ngapi zafana nkango; kuruganesa yimoneka yokumoneka melikwamo, ure wonkango,
verova ngoso...ngoso... va sipere nonkango donompe kuhetakanesa nawa-nawa muzaro gononkango rugururo depeguru. sihonena;
yimwe, konyima, parumwe, kere kupi
Kutura efano lyokumoneka momagano asi ngapi za fana nkango; kuruganesa yimonke yokumoneka melikwamo,
dawo morwa
Kutura efano lyokumoneka momagano asi ngapi zafana nkango: pokuruganesa yimoneka yokumoneka melikwamo, ure
nonkango dononunu sihwi sonkango, noyidiviso mononkango sihonena; Mononkango dononene mbisi sikwamusere nonondanda dononsupi nedi dononde.
Kutjanga nonkango mo mafano monobukenkango vana rugana vene
Kuruganesa silikaukiso tunda nkango zende zimwe
Kuvalikida makarata gononkango gomonkondwarongero
kupura varongi novakurona vamwe mbatero ndi ekwafo
Kuruganesa ngendeseso ngamoomu ngwendi zo ‘kutara’ no’kuyunga’; kukudumika efano lyokumoneka momagano, kutjanga, kutarurura, vakulironga nonkango melipongwero
ure wonkango sihwi sonkango noyidiviso Mononkango. gokumoneka sihonena; kugwana nonkango dononunu mononkango dononene (mbara) sikwamusere nongwendandazwi donondanda mbali, payinzi nangoso.... nangoso...
Kutjanga nonkango momafano monobukenkango vana rugana vene
kuruganesa silikaikiso tunda nkango zende zimwe
pokutwaredera komakarata gononkango nomanduruko gado momukunduruko gomonkandwarongero
kupura varongi novakurora vamwe mbatero ndi ekwafo
kuruganesa ngendeseso zo kutara nokuuyunga, kukudumika, efano
Wononkango, sihwi sonkango noyidiviso mononkango. sihonena; kugwana nonkango dononunu mononkango dononene. (nzovhu) nongwenda nkango kwa gendere, maruha gamwe goyineya gononkango ngwendi siwa unene
Kugava nonkondo kesiperopeke va horowore mo zouhunga sihonena; eginyo, egenye, eginye egunyu egonyi,
kuruganesa nobukenkango doureru
kuruganesa silikaikiso tunda nkango zende zimwe
pokutwaredera komakarata gononkango nomomanduruko gado momukunduruko gomonkandwarongero.
kupura varongi, vakurona vamwe novakwawo ekwafo ndi
66 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Siparatjangwa Harade 1 Harade 2 Harade 3
Yokumoneka momagano, kutjanga, kutarurura vokulironga nonkango melipongwero
mbatero
Kuruganesa ngendeso zo kutara nokuuyunga, kukudumika, efano lyokumoneka momagano, kutjanga, kutarurura valironge nonkango melipongwero
Eruganeso nompango desipero
Sitamborongo; Varongwa vana hepa kusipera nonkango dontambo hetakano zawo mouhunga pokuruganesa nompango desipero
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Matomporo Varongwa kuvhura:
Kuruganesa nompango desipero mouhunga
(a) kutunda ko nsene ire tazi wiza ko zi yaka rere sihonena;
kara (kwakere) ninka (kwa ninkire) wiza (kwa wizire)
Nondanda zwi i, u, o zokumwena kuninka muhagaro gokumwena ogu atu gwana kehagero lyonkango, kuni ndi kugava ndandazwi zomuhagaro gomure sihonena;
ninka mbiga ehuguvaro, egoma
Kuruganesa nompango desipero mouhunga.
(A) Kutunda ko nsene ire tazi wiza ko zi ya karere sihonena;
kara kwa karere nika (kwa ninkire), wiza (kwa wize) nondanda “, komeho zo e kugusa ko konyima c nye unene papa “e” montumbwiso zono ndanda odo ngamoomu sihonena; hompa muwidi, siteta ngwidi muholi
lyongumi Kutura pwa ruvali ndanda zokuhulilira komeho zokuhaga no suffix noosintetwandanda simwe, nonkango dokuhaga no ndandazwi zonsupi Sihonena:
kuzaruka etata, etata lyenzi ndjakaika, kwa ndjakire nga ndjakaika
67 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
10. Ngendesokonakono Mokuninka asi vakwate egano elikwamo lyokusikilira lyonkareso zomatomporo, ekonakono
twikido lyononkarero dokulisiga-siga mulyo unene mo Pilimere zePevhu, li vhure kugava
efano lyokuzulilira lyezo komeho nomatomporo govarogwa. Ekonakono twikido lyahepa
kukara lina zere alyo hena likare lyoureru pangendeso, zokuzuvhika zakorera
mondongeseso zokutura murongwa akare munakatji, nomontateko zousili woyirugana yendi.
Maditomporo go mongendesesorongo kwa tumbura ekwatogano nomaunongo aga na vhura
kulikida murongwa, naga nava vhura kukonakana. Nampili ngoso, ago kwa tamba asi
ngendesesorongo yizo nazi kara musingi gwelirongo kapisi musingi gwekonakono.
10.1 Yitambo yekonakono Sitambo sekonakonotwikido sokuhuguvaresa usili wekumbururo nomapukururo gomulyo
koyikusikisamo noyirugana yovaronwa momatomporo. Mapukururo aga kuvhura
kugaruganesa vagave yitundwamo kovarongwa, yokuhamena unankondo noupirankondo
wawo, kupi vana kurugana nawa, ntani ngapi omu nava hepa kuliwapukurura. Vakurona
vana hepa nkenye apa ku vapukurura kupitira monzapo zosure ezi zakarapo, kuhamena
ezokomeho lyovanavawo. Awo vana hepa kuvakorangeda mokugava nomfeto
komatomporo nokuvakwatesa ko kelirongo lyovana vawo.
Ekonakono twikido nalyo kukwafa varongi va vhure kuwapukurura ndongeseso zawo
nokugva elirongo horokero lyo hansa ko kovarongwa. Madidiliko vana hepa kuga mona asi
ekonakono lyokelirongo kapisi likare asi ekonakono lyelirongo. Ose kukonakona tu gwane
yitundwamo yokuhuguvara yankenye murongwa momatomporo gendi gomomatomporo
mokuninka tu twikire komeho mokuvyukisa erongo ndi elirongo, kugendesa ekwateso
kelirongo nokutarurura nawa ngendeseso zerongo lyetu.
10.2 Marudi gokukonakona Ngendeseso zekonakono lyokulituntika: Murongi ana hepa kukonakona a tare asi ngapi
nkenye murongwa omu ana kwata ndi ana diva nawa matomporo aga vasingonona
mongendesesorongo zeRaka lyokuhova (moRukwangali) ano kutunda kweyi a gwane efano
lyankenye murongwa lyezokomeho. Mokutamununa momunene, eyi kuvhura ku yirugana
monkedi zokulituntika, kupitira metarero lya nkenye ezokomeho lyomurongwa melirongo
nomo nkarero zoyirugana, siruwo oso awo kuna kuresa kutjanga, kuuyunga kuwme
nemelihamesero molyawo mwanayinye momunene.
Elikwamo lyokutamunuka lyonkediruganeso zekonakono lyokulituntika vana hepa
kuliruganesa, ngamoomu yirugana yoparugano, nkedirugano zenomeno, mapuragero aga
gakara po, kuliyonga nekonakono lyavene-navene ngoso.. nangoso. Ekonakono vana hepa
kulididilika pontanteko zomatomporo hena vana hepa kugahamesera ko yitambo yankenye
sumauyungwa ntani kuvhura hena kutura mo yiviyauka yopamundinda, vavali-vavali neyi
yomombunga. Ekaromo nelihamesero mo lyo varongwa kumwe nomagwederero ko gawo
moyirugana yomombunga. nayo hena vana hepa kuyitura moyirugana. pwa nkenye ntambo
zegendeso elirongo, murongi ana hepa kudivilisa nawa-nawa nsene asi varongwa tava sikisa
momaditomporo gopantateko.
Ngendeseso konakono ezi zakara po: Mweyi kwa hamena mo etuliso po ekonakono
lyopankarero ngwendi mapuragero, makonakonogona gomasupi, makonakono gopakana
68 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
nomakarata goyiviyauka. Makarata goyiviyauka kukwafa unene ntani kuvhura kuyilikida
nampili kositafuratjango ndi posipepa. Ayo mulyo unene asi varongi varongikide nokutulisa
egano, mokuninka vakona-kono varongwa nokugava yitwa posivha so yitwa 6.
Eruganeso lyontjangeso zakarapo nomakonakonogona gopakana tupu gelike gokuvhura
kukonakona palikwamo hagerolyomatomporo ano morweyi ayo nokuvhurasi kugusa siruwo
sosinene sokuyirugana. Makonakonogona gomasupi kuvhura kuga tulisa po monda zoruha
rweraka lyokuhova (Rukwangali) mosiruwo sonoperiode ntani kuvhura kuyilitarera asi
yiviyauka yeRaka yankenye apa.
69 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
10.3 Esingonono lyonoHarade Nkarero zetomporo lyovarongwa melikwatakanokumwe nomaditomporo
gomongendesesorongo gemeRaka lyo kuhova (moRukwangali) kuna kugalikida mono
ndanda doharade edi ava gava. Nsene nondanda doHarade tava digavere mfeto, eyi hepero
unene asi awo vavhure kugazudurura nawa-nawa montambo nkarero zezokomeho
zomurongwa zetomporo melitundakano kumwe nomatomporo. Moharade 1 dogoro 3
nondanda doHarade ado kudihamesera koyitwa 6 yetomporo pokuyiviha, elitundakano
lyopokatji konoharade edi ava gava nomatomporo yilyo eli vana kulikida oku konhi;
Harade Yitwa
(P2 Ha. 1-3)
% Kutunda (etwikiro mo)
Ha. 4-12 Esingonono lyetomporo
A 5 80%+
Kwa sikisa mo matomporo nawa mokupitakana melihanguro: Murongwa ana manamo unene moma ruha nagenye gomatomporo
B 4 70-79 %
Kwa sikisa mo matomporo nawa unene: Etomporo lyomurongwa kwa korera metateko lyomulyo goyihepwa peguru lyounakatji. age ana kara nediwo lyopontambo zepeguru momaruha gomanzi getomporo.
C 3 60-69
Kwa sikisa mo matomporo nawa: murongwa ana kara nediwo lyomatomporo pakupanda mononkarero dahana kudivikwa nomomaruhantanto melihameno
D 2 50-59%
Kwa sikisa mo matomporo pokupamda: etomporo lyo murongwa ku li gwa kumwe noyi nakugwanesa mo younakatji. Murongwa kuvhura a kare nohepero zo mbatero zelirongo lyendi momaruha gamwe
E 1 40-49%
Kwa sikisa mo sivaro sosisesu so matomporo gomanzi aga vagazarera asi kuvhura a rugane yuma: murongwa kuvhura a pire kusikisamo matomporo gomasesu gopontambo ezi yina gwanene a vhure kuza komeho, murongwa ana hepa mbatero zelirongo momaruha nagenye.
U 0 0-39%
Kwato Harade: Murongwa kapi gavhuru kusikisa mo usesu womatomporo gopantambo nampili moomu gagwene mbatero zokupitakanena ko murongi. Murongwa ana hepa mbatero zo kumanenena mo melirongo
10.4 Mbyukiso mpango kwa faturura ekonakono twikido (efatururo kuvhura kuligwana mompango vyukiso zo pantambo zoPilimere zePevhu) ekonakono lya hepa kukara ruha rwe liwapaikire sirongwa nongendeseso konakono zokuzera vana hepa kuzitulisa po. Mosiruwo soyirongwa awo varongwa siruwo oso kuna kutwikira noyiviyauka yonkarero zomonkandwarongero, murongi ta gendesa ekanokano twikido lyakara po (informal) neli lyokutulisa po (formal) komatomporo nagenye gokulisiga-
70 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
siga, nokomaunongo mo yirongwa nayinye. Montambo zoPilimere zepevhu, ekonakono alyo yilyo ngendeseso twaredero. Eyi kuna kutanta asi, nsene yitwa ndi nondanda doharade tava digava, eyi mulyo unene asi, awo vagazadare komatomporo gonontambo dovarongwa nawa, melitundakano kumwe nomatomporo. 10.4.1 Ekonakono twikido lyokulituntika: Ekonakono twikido (CA eli lyakutulisapo alyo kuligendesa kupitira metarero (enomeno) lyoparungamo nokutjanga madidiko (tara yihonena mo 10.4.3). Eyi kuna kutanta asi, siruwo esi varongwa vana kulihamesera vene moyiviyauka yosirongwa oso murongi ta tjanga pelikwamo lyomuhanguro etarero ndi enomeno lyokuhamena matomporo ndi maudigu aga. Madidiliko ndi makumbururo ko kuvhura ga vyukise eliwapaikiro lyo yirongwa yokomeho, yinakugwanesa yekwateso ko elirongo nomu navagava yitwa kekonakono twikido lyokutulisa po. Kapisi hepero kutjanga ekumbururo ndi edidiliko kwa nkenye etomporo sikorekwa (r) kuvhura sikare yiso po tupu vahepa po kw nayinye valikide asi murongwa ana kara nediwo lyo unongo. Nampili ngoso, umbangi wopatjangwa yiwo vahepa po, nsene murongwa ta kondjangana oku ana hepa ekwateso ko lyokomeho. 10.4.2. Ekonakono twikido lyakara po Ekonakono twikido lyakara po, alyo narunye kwa hwa kulirugana konyima zehageso lyosuma uyunga ndi paapa egano lyokudivikwa ali hepa ekonakono lyokomeho zokudivisa egano lyepe. Varongi kuvhura pwarumwe kugava yitjangwa yoyisupi ndi ekonakono lyo pakan andi mapuragero aga vatamwinina mosinema. Morweyi, murongi ta gava yitwa kukwama ko yitwa 6 posiviha sonoharade (tara po 10. 4.3) momakonakono gamwe gomanzi aga, kuga gendesa mwaza sinema, ekonakono lyakarapo limwe tupu yilyo nava tjanga po. Ekonakono eli alyo kulirugana posiruwo so pankarero zomuhanguro. eyi kuna kutanta asi kutupu murongwa go moPilimere zepevhu gomoHarade 1 nezi 3 gokuvhura kutjanga ekonakonogona lyomosinke ndi a kare nosiruwo selikwamo lyekonakono mosiruwo oso omu varongwa vana liwapaikira ndi kulironga si tava tjanga ekonakonogona. yitwa yomakonakono gakara po ku yitjanga po noForoma dokutjanga ekonakono twikido. Pehagero lyo sinema yitwa yankenye sirongwa kuyitura kumwe “mosigwana” somukweyo. “Unakatji” yiwo sivaro sko sigwano so yitwa vana hangura kono nomora dekonakono lyakara po eli vagava nomo yintetwa yonodesimare vana hepa ku yilikida sihonena; 3.2 sitwa so “Unakatji” makura tava simaresa nokusisinta vasi tware moharade ngamoomu vana ku yilikida mo 11.3
71 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
11. Muzaro gefwatururo varuganesa metjagwa Muzaro Gononkango (Mulyo unene) Etanto lyononkango edi vana gava apa kurugana ko nkango mo yikara mo yezi ndongesesorongo zelike kapisi hepero koyikara mo yapeke. Auditory Perception: Elihameno lyomaruha gorutu gokuzuvha ndi ngendeseso
zokuzuvha eruganeso murongwa matwi nouruvi yipo a vhure kutoroka, kuhangura no kukwata egano eyi vana ku zuvhu.
Evhongakano lyondanda: Epakerero lyondanda mbali ndi dononzi nkenye apa
ketameko ndi kehagero lyonkango, sihonena; /mb/mo nkango mbungururu /ng/gonga, sitarapa /st/ ny/ gonya
Matomporo: Mahetaiko gomaunongo aga ava pakere po mbili asi yipo
po gohepero yipo po gohepero yipo vasikisemo yirugana ndi nonkarero doyinakugwanesa.
Ekonakono Twikido: Ehetaiko lye zokomeho lyovarongwa aga vatatekera
poyirugana eyi ava rugana monda zonkondwarongero ndi makagona ndi mapuragero aga ava rugana mwaza sinema ndi elima hansa ko kupitakan mekonakono lyo parumwe tupu.
Ngendeseso nzira: nonzira dononkareso donongwa edi vatambura
papakerero asi dahungama Decode: Kuninka ndi kugava nondunge ko ndi kekwatogano
lyetanto lyononkango edi dopatjangwa Nongwe dandandazwi donondanda Mbali: Epando lyonondanda dina karere po ruuyungo ro
muhagaro gopwa (digraph) gelike nga moomu ngwendi /nz/nzwi /ee/wee/go/ erago/
aa/ uwaawa elipakerero lyonondanda: Muhagaro goruuyungo ogu agu senutuka kutunda
kondandazwi zimwe (Diphthong) guze kondandazwi peke monda zosintetwandanda
zokulifana sihonena; /va/ ezuva/ ti/ mumati /tw/ etwi /vha/ zuvha /nd/ ndanda /ira/ nzira /nz/ nzugo Eraka, nomurungu nonompanda nkenye apa kuligumagura nsene elipakerero lyonondanda tava liforoma
Egano fwatururo paureru: Po Kufaturura egano monkedi zokuzera zo kuzuvhika
pwa hana uhura Souzuni nevhu nalinye: Ezarararo lyouzuni lyo kuliza kumwe nekuliko ngo
yitundwamo yewapukururo ediwo yirugana konentu nomagwanekero, pamwe ayo kukahagera mezumbaneso lyoyidimbwiliso yopampo pwamwene
Buke didiliko: Mapepa ndi bukedidiliko omu varongwa ava heteker ko
kusipera nonkango pwa vene, murongi age nkenye apa
72 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
ana heap kutarurura mo nokuwapukurura mo apa pana kara hepero.
Mapuro gopantambo Ngapi ndi morwasinke aga ninkisa varongwa vatunge
magono zepeguru: ganahamene ndi gan kutwaredera kehagero lyosininke
simwe esi vazuvha ndi varesa pamwe kulikida asi ogo mapuro goupyu. (mapuro gopaunongo wokugazara gopontambo zepeguru)
Nonkango dokumonaika nkenye apa valitulira ntere: Nonkango edi ava ruganesa nkenye apa edi adi moneka
moyitjangwa nedi varongwa nava vhura kuresa vahana kutamangera sihonena: mu, po, yimwe, ,kuuyunga ngoso..nangoso.
Nohomonime: Nonkango dakara nontumbwiso zokulifana, esipero
lyokulifana nye metanto lyado dalisiga, sihonena; ame kwa dene udano wombara. Apo pofarma kwa kere po yidanauka yoyinzi
Nohomofone: Nkango dakara nontumbwiso zo kulifana, esipero
lyokulisiga, netanto lyokulisiga sihonena; Ame kwa kara nomeho gavali, age tazi ko maraka name nahara kuza
Epakerero mo: Sirugana sokupakerera mo nkenye gumwe Nkangorugana pwadene: Nkangorugano ezi azi dili kukwama kepakerero
lyonondanda mosiruwo sosinanare nomosiruwo sosinanare sanare. sihonena; Ame tani zogana(siruwo sosinanare) Ame kani zoganene (siruwo sosinanare) Ame kwa zoganene (siruwo sosinananre sanare) Mulyo unene, ezi ngendesesorongo kapi zakuuyunga siruwo sosinananre sonkangorugano, morwa do kapi ava dirongo moPilimere zepevhu
Mutungo gweraka: Ndongeraka norongontanto lye meraka Mulyo gwelirongo: Esingonono lyeyi vatjanga eyi varongwa navavhura
kudiva neyi navhura kurugana ngo yitundwa mo yelirongo lyawo kehagero, lyosinano soruveze sihonena; kehagero lyoPilimere zepevhu, ayo kuyitumbura asi “mulyo goyikaramo”. Mulyo gwelirongo kusingonona eyi varongi nava vhura kuronga neyi varongwa nava vhura kulironga.
Mapuro gopandanda: Mapuro go – lye yinke /yisinke, kupi, aga varongwa
vahepa kugwana malimbururo goureru Nosure dononene dakarapo: Suze ezi azi sikisa momomunene yihepwa yovarongwa
ava vapira kukara noyihepwa yoparongo lyo kulikerera. Nkenye sure ezi za pira kukara asi sure (zosipesiyare) ndi zokulikerera.
Muhagaro do nondanda hovese nonondanda huliso: Ehanguro lyonomuhagaro moyintetwa ndanda yondanda
zimwe sihonena kara zokuhova (k) kehagero (na) sitora
73 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
(s)nondanda dokuhova, (ra) kehagero lyonkango. Lidinga (li) nondanda dokuhova (nga) kehagero lyonkango. Nonkango dokulihamena kuvhura kuditunga pokuruganesa nondandohoveso dankenye apa ngamoomu ngwendi (p) geguru doropa, pomba ndi kuruganesa nondandahuliso da nkenye apa ngamoomu ngwendi (na) kana para (ra) hingira (ra) mpuku (ku)
Fonomene: Kamuhagarogona kokanunu meraka aka aka vhuru
kugava etanto sihonena. (m) mate (mv) mvhura (s) sipundi
Fonetiki: Ngendeseso zokurongesesa kuresa pokudimburura
nomuhagaro donondanda ndi elipakerero lyonondanda lina kwateremo, malitundakano gopokatji konomuhagaro noyidiviso.
Edimbururo lyonomuhagaro: Kuna kutwaredera kediwo lyo pamwene (pamundinda)
lyonomutungo donomuhagaro dononkango edi ava uyunga. Ayo kwa mo enongonono (manipulation) zo muhagaro omo kwa hamena mo hena yiviyauka ngamoomu ngwendi kuhagara kulifana, yintentwandanda, muhagaro gondanda gokuhova nondanda zekuhagesa, nedimbururo phonemes edimbururo nomuhgaro kwa hamena konomuhagaro dombuyungiso kapisi konondanda dopatjangwa do alfabeti.
Nongwendandazwi donondanda ne: Nomuhagaro donondanda ne dakarera po mbuyungiso
zonomuhagaro dopadelike nga moomu ngwendi: (ough) dough daughter (augh)
Recount/recall: Kusanseka ndi kutjanga kuhamena elimoneno Nonkangorugano dankenye apa: Nkangorugano ezi azi tungo siruwo sosinanare nosiruwo
sosinanare pokugwederera ko tani kani, ngani na. Vatundisa kedinkango (foroma) sihonena ame tani uyunga (edinkango). Ame kani uyungire (siruwo sosinanare). Ame na uyungire (siruwo sosinanare sonare). (Mulyo unene) asi ngendeseso ezi kapi zinakuuyunga (siruwo sosinanare sanare) zononkangorugano morwa ado kapi ava dirongo mo pilimrere zePevhu.
Kusansukurura: Kusanseka esanseko hena konyima zokulipurakena ndi
kuliresa Ngendeseso tarururo pwamwene: Ngendeseso ezi ava ruganesa varongwa moku koreka
(kuwapukurura) yintokora tjangwa ya vene
74 NIED Syllabus: First langageJunior Primary Phase 2014
Elirongikidiro sure neliwapaikiro yirongwa: Elikwamo lyegano vatulisa po kovarongwa wo Harade 1
moNamibia omu vadimburura asi varongwa wo vanzi kapi vasikisa mo eliwapaikiro lyawo sure, komeho zokutameka sure. Ayo kwa liganopeka likwafe varongwa vakwate egano maunongo gena gohepero kelirongo lyakara po
Erongo ntanto: Ngapi nonkango omu ava diwapaike nokudimangakana
ditunge ruhantanto nonontanto Nongwendandazwi donondanda ntatu: Nondanda ntatu dakarera po mbuyungi so zomuhagaro
gopwagwelike ngamoomu; sihonena; (rwa) kaparwa (ntaa) ntaantani, (waa) uwaawa.
Simonekwa: Kutura sihwi sefano lyosinake momagano gawo. Yimoneka yokumoneka: Eruganesa varongwa meho no uruvi wawo eyi nayi vhura
kuvaninkida vapirure, vahangure no kukwata egano eyi vana kumona
Elirongonkango: Ehanguro lyetanto neruganeso lyononkango.
The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 509000 Facsimile: +64 62 509033 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2014