ministria e arsimit, shkencës dhe...

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

Programi mësimor ARSIMI PROFESIONAL

Programi 2008

Laborant i shkencave natyrore Niveli I dhe II

Kosovë, 2008

1

UDHEZIMI ADMINISTRATIV

ZBATIMI I PLANIT DHE PROGRAMIT PËR ARSIMIN PROFESIONAL

FUSHA: KIMI-TEKNOLOGJI, PËR NIVELIN E PARË (KL.X, XI) NUMËR: 23/2008

DATË: 19.08.2008 Në bazë të Kapitullit VI, neneve 93 (4) dhe 97 (2) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, nenit 6.1 paragrafi (d) të Ligjit mbi Arsimin Fillor dhe të Mesëm në Kosovë, nenit 6, 8, 11 të Ligjit mbi Arsimin dhe Aftësimin Profesional si dhe nenit 25 paragrafi 7 të Rregullores së Punës të Qeverisë së Kosovës nr. 1/2007, Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë nxjerr këtë Udhëzim administrativ (më tutje UA): Neni 1 Qëllimi Qëllimi i këtij udhëzimi është zbatimi i planit dhe programit mësimor për shkollat profesionale, nivelin e parë (kl.X, XI).

Neni 2

Planprogrami Plani dhe programi i ri për nivelin e parë fusha: Kimi-teknologji, profilet: teknologjia kimike, përfitues i metalit, përpunues i metalit, gjeologji, xehetari, laborant i shkencave të natyrës, i është bashkangjitur këtij Udhëzimi administrativ. Neni 3 Zbatueshmëria Me zbatimin e planit dhe programit të nivelit të parë (kl.X,XI) zëvendësohen planet dhe programet e deritashme të klasës së X,XI. Neni 4 Hyrja në fuqi Ky Udhëzim administrativ hyn në fuqi me fillimin e vitit shkollor 2007/2008.

2

PËRMBAJTJA I. Parathënie II. Korniza e programit mësimor profesional për profilin “laborant i shkencave

natyrore”, Niveli I dhe II. III. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave

profesionale për Nivelin I a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 10. 1. Fizika 2. Kimia 3. Biologjia b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 10. 1. Laboratori i biologjisë 2. Mikroskopimi 3. Ndërtimi i akuariumit dhe akuateriumit 4. Matja dhe operacionet themelore në kimi 5. Përcaktimi i vetive të elementëve kimikë dhe komponimeve të tyre c) Programet e lëndëve profesionale, kl. 11. 1. Fizika 2. Kimia 3. Biologjia 4. Mbrojtje mjedisi d) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 11. 1. Matja e madhësive elektrike dhe magnetike 2. Matja e madhësive optike dhe fotometrike 3. Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma 4. Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujrave toksore 5. Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet toksore 6. Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve 7. Analiza elementare e komponimeve organike 8. Sinteza e komponimeve organike

IV. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale për Nivelin II. a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 12. 1. Biokimi dhe fiziologji e bimëve 2. Fiziologji e shtazëve 3. Ekologji 4. Hematologji

3

b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 12. 1. Udhëheqja e punës në laboratorin e biokimisë 2. Udhëheqja e punës në laboratorin e fiziologjisë së bimëve 3. Udhëheqja e punës në laboratorin e fiziologjisë së kafshëve dhe hematologjisë 4. Montimi i ekosistemeve

4

I. PARATHENIE

Shoqëritë bashkëkohore arsimin e konsiderojnë ndër pasuritë më të rëndësishme të njerëzimit dhe përpiqen të gjurmojnë potencialin e tij të plotë, në mënyrë që t’u ndihmojnë njerëzve të ballafaqohen me sfidat e botës së sotme.

Pas një krize të gjatë, shoqëria kosovare sot ballafaqohet me një sfidë të re për t’iu bashkangjitur rrjedhave aktuale të zhvillimit ndërkombëtar. Në sferën e arsimit, reforma e planprogramit është një reagim ndaj zhvillimeve të reja në shoqërinë kosovare. Procesi i reformës së planprogramit synon rritjen e cilësisë së arsimit dhe barazisë në gëzimin e dobive që ofron ai për të gjithë nxënësit dhe inkuadrimin e sistemit të arsimit në rrjedhat aktuale që kanë të bëjnë me reformat e arsimit në sistemet tjera të përparuara. Nevojat e përhershme për ristrukturimin e shkollimit dhe për ripërkufizimin e qëllimeve dhe objektivave të tij, lidhen me ndryshimet që shfaqen në shoqëri, ekonomi, politikë, shkencë e teknologji.

Që nga fillimi i veprimtarisë në Kosovë, Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë (MASHT) reformën e vet e ka mbështetur në dy shtylla: (a) përfshirja e ekspertëve, specialistëve dhe konsulentëve vendorë për zhvillimin e strukturave të reja, dhe (b) angazhimin e agjencive ndërkombëtare e vendore, të cilat ndihmojnë Ministrinë në sajimin dhe zbatimin e programeve të reja në sistemin e ri të arsimit në Kosovë.

Në planprogramet për arsimin profesional të Kosovës gjerësia dhe thellësia e formimit të nxënësve shikohen si një proces integral që përmbledhë dimensionin e përgjithshëm të njeriut, dimensionin shoqëror të qytetarit dhe dimensionin profesional të punëtorit, të pajisur me dije, shprehi dhe vlera të shumëfishta. Nxënësit do të ndjekin lëndë të përgjithshme dhe profesionale. Në këtë mënyrë, MASHT synon të zhvillojë një kulturë të përgjithshme unike për të gjithë nxënësit që përfundojnë shkollat teknike e profesionale.

Programet e reja të lëndëve të përgjithshme, së bashku me ato të lëndëve e të praktikave të ndryshme profesionale, do të sigurojnë një formim bashkëkohor, sa i përket kulturës së përgjithshme dhe profesioneve të ndryshme, duke synuar të përgatisin brezin e ri si qytetarë të ardhshëm të një shoqërie kosovare të lirë e demokratike, të aftë për t’u ballafaquar me sfidat e zhvillimit kulturor e ekonomik dhe me kërkesat e tregut të punës në shkallë vendi, rajoni e më gjerë.

Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe Teknologjisë i fton të gjithë mësimdhënësit dhe drejtuesit e shkollave profesionale, specialistët, prindërit, nxënësit dhe të gjithë të interesuarit për zhvillimin e sistemit të Arsimit të Mesëm Profesional të Kosovës të japin ndihmesën e tyre për ngritjen e nivelit të këtyre shkollave në nivel të shkollave përkatëse evropiane e më gjerë, sa u përket parametrave e standardeve.

Shfrytëzojmë rastin ti falënderojmë të gjithë ata që me përkushtim të madh punuan në këtë dokument dhe donatorët që kanë ndihmuar dhe përkrahur procesin e zhvillimit të planprogramit deri në këtë fazë.

5

Korniza e programit mësimor profesional

ARSIMI PROFESIONAL

Programi 2008

Laborant i shkencave të natyrës Niveli I dhe II

6

Korniza e programit mësimor profesional

Lëmi: Kimi teknologji Profili: Laborant i shkencave të natyrës Niveli: I dhe II

I. Njoftime të përgjithshme për shkollimin 1. Struktura e shkollimit Arsimimi në profilin mësimor “Laborant i shkencave të natyrës” për nivelet I dhe II trajtohet në kuadrin e shkollimit të mesëm të lartë në Kosovë. – Niveli i parë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje dy vite mësimore pas përfundimit të

arsimit të detyruar (kl. 10 dhe 11), i përgatit nxënësit për kompetencat fillestare (hyrëse) të punësimit në profesionin e laborantit të shkencave të natyrës. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të gjysmëkualifikuar (ndihmës) dhe mundëson kalimin në nivelin e dytë të arsimimit profesional.

– Niveli i dytë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje një vit mësimor (kl. 12) pas përfundimit me sukses të nivelit të parë, i përgatit nxënësit për të fituar një kualifikim profesional që u mundëson atyre integrimin në tregun e punës për laborant të shkencave të natyrës, si dhe vazhdimin e arsimimit në nivele më të larta. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të kualifikuar dhe mundëson kalimin në nivelin e tretë të arsimimit profesional (maturë) që lejon kalimin edhe në studimet universitare.

Ky dokument përmban dokumentet kurrikulare të profilit mësimor “Laborant i shkencave të natyrës” për nivelet I dhe II, të strukturuara në lëndë mësimore (teorike) dhe module mësimore (praktike), në tri grupe kryesore: (i) grupi i lëndëve të përgjithshme, që synojnë formimin shkencor/humanitar të nxënësve për

të lehtësuar integrimin e tyre në shoqëri, si dhe vazhdimin e shkollimit të mëtejshëm. (ii) grupi i lëndëve teorike-profesionale, që synojnë konsolidimin te nxënësit, të koncepteve

shkencore, si dhe bëjnë njohjen e tyre me proceset teknike-teknologjike që lidhen me profesionin e laborantit të shkencave të natyrës.

(iii) grupi i moduleve të praktikës profesionale, që synojnë përgatitjen e nxënësve me kompetencat praktike të nevojshme për t’u integruar me sukses në tregun e punës në sektorin e laborantorit të shkencave të natyrës.

2. Qëllimet e përgjithshme të shkollimit Qëllimi kryesor i shkollimit (dynivelësh) për laborant të shkencave të natyrës është zhvillimi i personalitetit të nxënësve për t’u inkuadruar në një shoqëri demokratike si qytetarë aktivë e kompetentë, si dhe për t’u angazhuar me sukses në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Sfida të rëndësishme për arritjen e këtij qëllimi janë dhe zhvillimi te nxënësit i ndjenjës së vetëbesimit, kultivimi i vullnetit të lirë në marrjen e vendimeve, nxitja e ndjenjës së sipërmarrjes dhe e gatishmërisë për të nxënë gjatë gjithë jetës. Për të mundësuar zhvillimin individual të nxënësve nga pikëpamja emocionale, intelektuale dhe profesionale, është e nevojshme që shkolla profesionale t’u krijojë atyre:

7

− Mundësi të përshtatshme për të nxënë, pavarësisht nga gjinia, raca, etniteti dhe aftësitë fizike e mendore;

− Lehtësi për të kuptuar mjedisin shoqëror dhe ekonomik, lokal, kombëtar dhe rajonal, si dhe për të qenë të vetëdijshëm për rolin që mund të luajnë në shoqëri;

− Mbështetje për të zhvilluar ndjenjën e sipërmarrjes dhe të disiplinës, kureshtjen intelektuale dhe vlerat morale;

− Kushte për t’u zhvilluar psikologjikisht dhe fizikisht, për të përballuar vështirësitë që do të ndeshin gjatë veprimtarive të ardhshme jetësore dhe profesionale;

− Mundësi për të zhvilluar kompetencat profesionale, të bazuara në njohuritë, shprehitë dhe qëndrimet/vlerat, të mjaftueshme për të lehtësuar punësimin dhe përparimin drejt arsimit dhe aftësimit profesional të mëtejshëm;

− Mbështetje për të çmuar me realizëm vlerat dhe potencialin e tyre, për tu orientuar drejt në drejtimet e karrierës profesionale të ardhëshme dhe për të marrë përgjegjësi në procesin e zhvillimit të tyre të vazhdueshëm personal dhe profesional;

− Mbështetje për të zhvilluar format e bashkëpunimit dhe të besimit të ndërsjellë nëpërmjet përvojës së punës praktike;

− Mundësi për t’u njohur me zhvillimet perspektive të profesionit të tyre, të para këto në kontekstet e integrimit rajonal dhe europian;

− Kushte për t’u njohur me teknologjitë dhe proceset teknologjike aktuale e të perspektivës, në sektorin e laborantorit të shkencave të natyrës;

− Kushte për të njohur dhe për të zbatuar rregullat e mbrojtjes në punë e të ruajtjes së mjedisit, në përputhje me standardet ndërkombëtare.

3. Grupi të cilit i drejtohet shkollimi Shkollimin për “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli I dhe II, mund ta ndjekin të gjithë të rinjtë dhe të rejat të cilët kanë përfunduar me sukses arsimin e detyruar nëntëvjeçar, janë në moshë deri 24 vjeç dhe zotërojnë aftësi shëndetësore (fizike e mendore) të mjaftueshme për të kryer këto nivele shkollimi. Në raste të veçanta, kur kërkesat e nxënësve për të ndjekur këtë shkollim janë më të larta se sa mundësitë reale të shkollave profesionale të veçanta, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) përgatit udhëzime me kritere të posaçme pranimi në këto shkolla. 4. Mundësitë e shkollimit të mëtejshëm Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant të shkencave të natyrës” në nivelin I, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në nivelin II të këtij profili. Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli II, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në shkallën III (të punonjësit me shkathtësi të larta) në të njëjtin profil mësimor, për të fituar diplomën e maturës, me të drejtë kalimi në shkollimin e lartë universitar. 5. Mundësitë e punësimit Shkollimi për “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli I dhe II, u referohet punëve në laboratoret e shkencave të natyrës, institucione arsimore dhe në ndërmarrje prodhuese që shihen

8

me përparësi për të ardhmen në tregun e punës në Kosovë. Nisur nga kjo nxënësi për Laborant të shkencave të natyrës i nivelit I dhe II mund të punësohet në laboratore të ndërmarrjeve prodhuese (firma, kompani), institucione shëndetësore, shkencore-hulumtuese dhe arsimore, që kryejnë punë të lidhura me mirëmbajtjen e laboratorëve, matje laboratorike, analiza, testime, në lëmin e shkencave të natyrës në përgjithësi dhe në lëmin e biologjisë, në veçanti. Me kualifikime të mëtejshme dhe pas një përvoje pune të konsiderueshme, ai mund të krijojë një biznes të vetin në këtë sektor dhe të punësojë të tjerë. II. Kompetencat e fituara nga nxënësit në përfundim të shkollimit Kompetencat e përgjithshme Ndjekja e shkollimit në profilin mësimor “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli I, do të zhvillojë te nxënësit një tërësi kompetencash të përgjithshme, të cilat do t’i shërbejnë atij për përvetësimin me efektivitet të programit mësimor, zhvillimin në nivelin e kërkuar të kompetencave profesionale dhe integrimin e mëtejshëm në shoqëri dhe në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Këto kompetenca të përgjithshme do të zhvillohen në një nivel më të lartë gjatë kryerjes së shkollimit për “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli II. Kështu, nxënësi do të jetë i aftë: − Të komunikojë në mënyrë korrekte, me shkrim dhe me gojë, për të shprehur mendimet e

ndjenjat e tij dhe për të argumentuar opinionet për çështje të ndryshme. − Të përdorë burime dhe teknika të ndryshme (përfshirë dhe ato të kompjuterizuara) të

mbledhjes dhe të shfrytëzimit të informacioneve të nevojshme për zhvillimin e tij personal dhe profesional.

− Të angazhohet fizikisht, mendërisht dhe emocionalisht në zgjidhjen e situatave të ndryshme problemore që do të ndeshë në kontekstin profesional, personal dhe shoqëror.

− Të manifestojë qasje të një kritike konstruktive ndaj zhvillimeve profesionale, personale dhe shoqërore.

− Të nxitë potencialin e tij të brendshëm për kërkim të vazhdueshëm në drejtim të zgjidhjeve të reja, më efektive dhe më efiçiente.

− Të respektojë rregullat dhe parimet e një bashkëjetese demokratike në kontekstin e integrimeve lokale, rajonale dhe globale.

− Të manifestojë guxim dhe iniciativë në marrjen e përgjegjësisë për të ardhmen e tij. − Të tregojë vetëkontroll në ushtrimin e veprimtarive të tij në kontekstin e pavarësisë në

vendimmarrje. − Të organizojë drejt procesin e të nxënit të tij dhe të shfaqë gatishmërinë e vullnetin për një të

nxënë që zgjat gjithë jetën. − Të respektojë parimet e punës në grup dhe të bashkëpunojë aktivisht në arritjen e objektivave

të pranuara. − Të bëjë vlerësime dhe vetëvlerësime nisur nga kritere të drejta, si bazë për të përmirësuar

dhe çuar më tej arritjet. − Të hulumtojë vetveten dhe rrugët e mundëshme të karrierës profesionale për të bërë zgjedhje

të përshtatëshme të veprimtarive profesionale të ardhëshme.

9

Kompetencat profesionale Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit dyvjeçar në profilin “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli I, nxënësi do të jetë i aftë të ushtrojë kompetencat profesionale si më poshtë:

- Përgatitë vendin e punës dhe sistemon mjetet laboratorike. - Përdor dhe mirëmban mjetet laboratorike. - Kujdeset për ruajtjen e komponentëve kimike. - Zbaton përdorimin e masave të sigurisë gjatë punës në laborator. - Përdor instrumentet matëse të temperaturës, masës, vëllimit etj. - Bën llogaritjet elementare në bazë të matjeve - Mbledh të dhënat nga matjet, në veçanti duke shfrytëzuar përpunimin e të dhënave dhe e

përgatit dokumentacionin për këto matje - Përdor materialet dhe pajisjet në mënyrë korrekte, duke respektuar rregullat për sigurinë

dhe mbrojtjen në laborator dhe rregullat për mbrojtjen e mjedisit - Respekton procedurat e sigurisë dhe kontrollet e sigurisë - Përgatit vendin e punës për kryerjen e analizës cilësore organike përgatitë aparaturën për

kryerjen e analizës - Përgatit mostrën dhe zhvillon reaksione për lidhje me identifikimin e përbërsve kryesor të

komponimeve organike - Zbaton ecurinë metodike të metodës cilësore organike - Kryen identifikimin e përbërësve të mostrës me përbërje organike. - Vendos substancat reaguese në enë për reaksion dhe të zbaton veprimet tjera adekuate - Vrojton rrjedhën e eksperimentit përmes dukurive karakteristike - Hulumton vetitë karakteristike të substancës së përftuar - Zbatoj ecurinë metodike të metodës për përftimin e substancës organike - Përdor mikroskopin dhe akcesoriet e mikroskopit - Përgatit preparate botanike dhe zoologjike të përkohëshme dhe të përherëshme - Mirëmban mjetet zmadhuese optike - Përgatit preparate in toto( nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e organeve) - Ndërton akuariumin dhe akuaterariumin - Përgatit preparate in toto (nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e organeve)

- Kultivon, ushqen dhe përgatitë për eksperiment kafshët laboratorike(bretkosa, minjë, kavie)

- Përgatit substratin ushqyes dhe kultivon mikroorganizmat - Mbledh, konservon dhe etiketon insekte dhe artropode tjera tokësore - Mbledh shtazë të planktonit dhe bentosit në ekosistemet e ujërave tokësore - Mbledh, gjuan dhe konservon kurrizor ujor dhe tokësor - Përdor kurtha të ndryshme dhe rrjeta për gjuajtjen e kurrizorëve të ndryshëm tokësor - Përgatit preparate të lëngëta dhe të thata të shtazëve - Mbledh dhe konservon materialin bimor të mjediseve të ndryshme jetësore - Përgatit herbariumin - Përzgjedh dhe kalibron pajisjet e duhura për matje elektrike, magnetike dhe optike - Kontrollon gadishmërinë e burimeve të rrymës dhe tensionit, elektrometrit,

ampermetrave, voltmetrave, rezistorëve, mikroskopit optik, spektroskopit dhe interferometrit

10

Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit të mëtejshëm njëvjeçar në profilin mësimor “Laborant të shkencave të natyrës”, niveli II, nxënësi do të rrisë në një shkallë më të lartë nivelin e kompetencave profesionale të fituara në nivelin I, si dhe do të aftësohet të ushtrojë kompetenca të tjera profesionale si më poshtë:

- Përcakton elektrolitet, lipidet totale, kolesterolin, proteinat totale, enzimet dhe glukozën - Përdor vegla, aparate dhe instrumente në laboratorin e biokimisë - Mban protokol për rezulatet e fituara dhe i përpunon statistikisht ato. - Siguron material bimor dhe kemikalie për përcaktimin e parametrave fiziologjik te bimët

si: fotosinteza, frymëmarrja, transpirimi, plazmiliza, deplazmoliza, osmoza etj - Përgatit tretësira ujore me përqëndrim të ndryshme të elementeve minerale esenciale

për kultivimin e bimëve - Përcjell fazat e zhvilimit të bimës prej “farës në farë” dhe rolin e hormoneve bimore në

zhvillim - Përzgjedh dhe përdorë mjetet e nevojshme dhe kemikaliet për analizë biokimike dhe

hematologjike të gjakut dhe urinës - Bën analiza elementare hematologjike - Merr mostrat e gjakut nga kapilarët dhe venat e gjakut - Përdor veglat dhe metodat themelore për ngjyrosjen e gjakutPërcakton numrin e

elementeve korpuskulare në gjak, indeksin eritrocitar si dhe grupet e g - jakut të sistemit ABO dhe Rh - Përdor vegla, aparate, instrumente, kemikalie, material biologjik për të demonstruar - ndotjen e ajrit, ujit, tokës dhe ushqimit më ndotës të ndryshëm - Zbaton metodën për të demonstruar autopurifikimin e ujit në kushte laboratorike dhe

ndikimin e ndotësve të ndryshëm në këtë process. - Cakton zonat saprobe në bazë të organzimave indikatorë - Përgatit eksperimente për matjen e toksicitetit të ujit të ndotur përmes test organizmave

11

III. Plani mësimor për profilin mësimor “Laborant të shkencave të natyrës”, Niveli I, II

Orët javore/vjetore dhe kreditet Niveli I Niveli II

Nr

Lëndët dhe modulet mësimore

Klasa 10 Klasa 11 Klasa 12 A. Lëndët e përgjithshme

(Gjithësej) 16 13 12

1 Gjuhë shqipe dhe letërsi 3 (105) 3 (105) 2 (70) 2 Gjuhë angleze 2 (70) 2 (70) 2 (70) 3 Matematikë 2 (70) 2 (70 2 (70 4 Teknologji e informacionit dhe komunikimit 2 (70) 2 (70 2 (70 5 Ekonomia dhe ndërmarrësia 1 (35) 1 (35) - 6 Edukatë qytetare 1 (35) - 7 Edukatë fizike 2 (70) 2 (70 2 (70 8 Gjihë gjermane 1 (35) 1 (35) 1 (35) 9 Histori 1 (35)

10 Gjeografi 1 (35) 11 Menaxhim i projekteve 1 (35) B. Lëndët profesionale

(Gjithësej) 6 (210) 7 (245) 8 (280)

1 Fizikë 2 (70) 2 (70) - 2 Kimi 2 (70) 2 (70) - 3 Biologji 2 (70) 2 (70) - 4 Mbrojtja e mjedisit - 1 (35) - 5 Biokimi dhe fiziologji e bimëve - - 2(70) 6 Fiziologji e shtazëve - - 2(70) 7 Ekologji - - 2(70) 8 Hematologji - - 2(70)

C. Modulet e praktikës profesionale (Gjithësej)

9 (315) 12 (420) 12 (420)

1 Matja e madhësive mekanike 10K (60) 2 Matja dhe përcaktimi i madhësive termike 7.5K (45) 3 Puna në laboratorin e biologjisë 5K (30) 4 Mikroskopimi 7.5K (45) 5 Ndërtimi i akuariumit dhe akvaterariumit 5K (30) 6 Matjet dhe operacionet themelore ne kimi 10K (60) 7 Përcaktimi i vetive të elementeve kimike dhe

komponimeve të tyre 7.5K (45)

8 Matja e madhësive elektrike dhe magnetike 8K (48) 9 Matja e madhësive optike dhe fotometrike 8K (48)

10 Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma

8K (48)

11 Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore

10K (60)

12

12 Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore

10K (60)

13 Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve

8K (48)

14 Analiza elementare e komponimeve organike 8K (48) 15 Sinteza e komponimeve organike 10K (60) 16 Udhëheqja me punët në laboratorin e biokimisë 17K (102) 17 Udhëheqja me punët në laboratorin e fiziologjisë së

bimëve 17K (102)

18 Udhëheqja me punët në laboratorin e fiziologjisë animale dhe hematologjisë

18K (108)

19 Monitorimi i ekosistemeve 18K (108) Gjithësej A+B+C 31 (1085) 32 (1120 32 (1120

IV. Udhëzime për zbatimin e Kornizës së programit mësimor profesional:

Programet e hollësishme të lëndëve të përgjithshme parashtrohen në një dokument të veçantë të MASHT. Javët mësimore sipas klasave: – Klasa 10 – 35 javë; Klasa 11 – 35 javë (niveli I); – Klasa 12 – 35 javë (niveli II). Java mësimore (5 ditë mësimore) përmban 30 – 32 orë mësimore. Një orë mësimore ka 45 minuta. Si njësi e ngarkesës mësimore për praktikat mësimore profesionale do të përdoret krediti (K), i cili do të jetë i barasvlershëm me 6 orë mësimore (1 ditë praktikë mësimore). Rekomandohet që praktikat profesionale të realizohen ditore (6 orë në ditë), si më poshtë: Klasa 10: Praktikë – 1.5 ditë në javë dhe Teori – 3.5 ditë në javë Klasa 11: Praktikë – 2 ditë në javë dhe Teori – 3 ditë në javë Klasa 12: Praktikë – 2 ditë në javë dhe Teori – 3 ditë në javë Rekomandohet që modulet praktike për çdo vit mësimor, të realizohen në përputhje me radhën e paraqitur në planin mësimor. Shkollat profesionale, në varësi nga kushtet dhe situatat e veçanta në të cilat ndodhen, mund të bëjnë ndryshime të radhës së trajtimit të moduleve mësimore praktike, gjithnjë duke synuar të mos e dëmtojnë procesin e përvetësimit të tyre. Mbështetur në programet e detajuara të lëndëve profesionale, mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale bëjnë planifikimin e njësive mësimore përkatëse. Mbështetur në përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, mësimdhënësit e praktikave profesionale përgatisin plane më të detajuara, ku parashtrohen veprimtaritë praktike konkrete. Njëkohësisht, ata përgatisin instrumentet e vlerësimit për çdo rezultat mësimor të paraqitur në përshkruesit e moduleve. Vlerësimi përfundimtar i nxënësve, në mbarim të secilit prej të dy niveleve të përgatitjes në profilin “Laborant të shkencave të natyrës”, do të organizohet në formë provimesh: Në Nivelin I: Provimi i integruar i përgatitjes praktike që organizohet nga shkolla profesionale. Në Nivelin II: (a) Provimi i integruar për lëndët e teorisë profesionale, që organizohet nga shkolla profesionale, dhe (b) Provimi i integruar për praktikën profesionale që organizohet nga shkolla profesionale.

13

Rezultatet e provimeve do të pasqyrohen në certifikatat përkatëse të përfundimit të shkollimeve profesionale në të dy nivelet e përgatitjes. Modalitetet e procedurave të provimeve përfundimtare, kriteret e vlerësimit të nxënësve me nota dhe të përmbajtjes së certifikatave, përcaktohen me udhëzime të veçanta të MASHT. V. Udhëzime të përgjithshme didaktike Mësuesit e lëndëve teorike profesionale dhe të praktikave profesionale duhet të përzgjedhin dhe përdorin forma dhe metoda mësimdhënieje të tilla që të nxisin sa më shumë të nxënit aktiv të nxënësve dhe të çojnë në krijimin tek ata, të kompetencave sociale e profesionale, të plota dhe të qëndrueshme. E rëndësishme është që planifikimi i mësimdhënies të bazohet në një proces analize fillestare, i cili të marrë parasysh faktorë të tillë të rëndësishëm si, niveli i hyrjes së nxënësve, përmbajtja e hollësishme e lëndëve të teorisë profesionale dhe e moduleve të praktikave profesionale, shkalla e integrimit të tyre, objektivat konkretë që do të arrihen, mundësitë reale që ka shkolla për realizimin e veprimtarive mësimore etj. Për këtë planifikim duhet një bashkëpunim i ngushtë i të gjithë personelit drejtues dhe mësimdhënës të shkollës. Elementi kyç për arritjen e suksesit në një proces të nxëni, është motivimi i nxënësve. Njohja e vazhdueshme e nxënësve me shkallën e përmbushjes së objektivave nga ana e tyre, përbën një mekanizëm të fuqishëm motivimi, i cili duhet të shihet me përparësi nga mësimdhnësit e lëndëve teorike dhe moduleve praktike. Një element tjetër që ndihmon suksesin është integrimi i teorisë me praktikën e profesionit. Parimi i “të nxënit duke bërë” duhet të gjejë vendin e duhur në procesin e të mësuarit në shkollën profesionale që përgatit nxënësit në profesionin Laborant i shkencave të natyrës. Mësimdhënësit duhet të përdorin metoda të tilla të të mësuarit që zhvillojnë jo vetëm njohuritë teorike, shkathtësitë dhe shprehitë praktike të nxënësve, por edhe qëndrimet e tyre ndaj jetës, punës dhe shoqërisë në përgjithësi. Puna në grup dhe Puna me projekte janë dy nga format bazë të organizimit të mësimit (teorik apo praktik) për të zhvilluar kompetencat kyçe, të nevojshme për zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë me veprimtarinë profesionale, në veçanti, dhe veprimtarinë sociale të qytetarit të ardhshëm, në përgjithësi. Një parim tjetër që duhet respektuar nga mësuesit dhe instruktorët është fakti që të nxënët nuk ndodh vetëm në mjediset e shkollës, por edhe jashtë tyre. Dhënia e detyrave dhe puna kërkimore e pavarur e nxënësve ka një ndikim të dukshëm në formimin e tyre si profesionistë të ardhshëm. Format dhe metodat e të mësuarit janë të shumta e të shumëllojshme dhe mësimdhënësit, në konsultim të ngushtë me njëri-tjetrin, duhet të përzgjedhin ato që janë më të përshtatshme për kontekstin e tyre konkret. Të tilla janë: ligjërata tradicionale, demonstrimi, zgjidhja e problemit teorik, ushtrimi praktik, projektet praktike, veprimtaritë në grupe të vogla etj. Rekomandohet që në përmbajtjet teorike të përdoren kryesisht ligjërata, zgjidhja e problemit teorik dhe demonstrimi, kurse në zbatimin e moduleve praktike të përdoren kryesisht demonstrimi nga mësimdhënësi, praktika e mbikqyrur dhe praktika e pavarur e nxënësve. Projektet praktike, sidomos ato që integrojnë kompetenca të lidhura me shumë aspekte të profesionit, janë një metodë që rekomandohet sidomos në fazat përmbyllëse të shkollimit. Në kushtet e mungesës së mjediseve reale të punës, duhet të synohet krijimi i mjediseve të simuluara të punës. Për sa i përket vlerësimit të nxënësve, rekomandohet të përdoren metoda dhe instrumente vlerësimi që të nxisin përparimin e nxënësve, shmangin subjektivizmin në vlerësim dhe pasqyrojnë arritjet reale të tyre. Me rëndësi është vlerësimi i vazhdueshëm dhe ai përfundimtar,

14

ku format dhe instrumentet e vlerësimit përzgjidhen apo hartohen nga vetë mësimdhënësit. Duhet të synohet vlerësimi i arritjeve i bazuar në kriteret, ku arritjet e nxënësit krahasohen me standardet e paracaktuara dhe të shmanget sa më shumë të jetë e mundur vlerësimi i bazuar në renditjen, ku nxënësit krahasohen me njëri-tjetrin. Format dhe instrumentet e vlerësimit që rekomandohen janë: pyetjet me gojë, pyetjet me shkrim, detyrat me shkrim,vëzhgimi i veprimtarisë së nxënësve, listat e kontrollit, projekte për vlerësim etj. Në veprimtaritë praktike, listat e kontrollit duhet të jenë instrumenti vlerësues që duhet të mbizotërojë. Mësimdhënësi përzgjedh ato që janë më të përshtatshme, duke marrë parasysh kushtet konkrete. Edhe gjatë provimeve përfundimtare në teori profesionale dhe praktikë profesionale, në përputhje me udhëzimet përkatëse të MASHT, duhet të mbizotërojë vlerësimi i kompetencave të punës së nxënësve, që testohen në situata pune reale ose të simuluara. Në përgjithësi, si për mësimdhënien, ashtu edhe për vlerësimin duhet të synohen forma e metoda që e vendosin nxënësin në qendër të veprimtarive mësimore dhe e shndërrojnë rolin e mësimdhënësit nga ligjërues (lektor) i thjeshtë, në një moderator, mbikëqyrës dhe vlerësues i veprimtarisë së nxënësve.

15

Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve profesionale

ARSIMI PROFESIONAL

Laborant i shkencave të natyrës Niveli I dhe II

16

Klasa 10

Programet e lëndëve profesionale

Programi i lëndës

“Fizikë” Lëmi: Kimi-Teknologji Profili: aborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës: Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të, nxënësi duhet të: - shpjegojë qëllimin e lëndës së fizikës, metodologjinë dhe zbatimet e saj - përshkruajë rregullat e përgjithshme të punës dhe me rregullat e mbrojtjes gjatë punës në

laboratorin e fizikës - përkufizojë dhe të diskutojë shpejtësinë dhe nxitimin te lëvizjet drejtvizore - diskutojë dhe zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen dhe gravitacionin e përgjithshëm - përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione dhe lëkundjet harmonike - përshkruajë dhe të diskutojë rolin e energjisë dhe të sasisë së lëvizjes në përshkrimin e

sjelljes së trupave që lëvizin - diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies dhe të përshkruajë fazat e

materies - diskutojë proceset termike dhe ekuilibrin termik dhe rrjedhimet e tyre - diskutojë marrëdhënjen ndërmjet nxehtësisë dhe punës dhe të përshkruajë ligjet e

termodinamikës - përshkruajë bartjen e energjisë përmes valëve dhe karakteristikat e lëvizjes valore - përshkruajë zërin si lëvizje valore II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Fizika dhe metodologjia e saj 2 orë a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të: - përshkruajë metodat shkencore - përshkruajë vetitë themelore të materies - diskutojë marrëdhënjet ndërmjet materies dhe energjisë - përshkruajë dhe diskutojë ndarjen e fizikës në lëmenj

17

b) Temat e kapitullit: - Metodat shkencore - Ligjet dhe teoritë shkencore - Hipoteza shkencore - Fizika dhe ndarja e saj c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj. - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të hulumtimit

d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - projektor për prezentim të punimeve të nxënësve - literaturë plotësuese në bibliotekë - lidhje interneti Kapitulli 2: Laboratori i fizikës 4 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të: - klasifikojë llojet e eksperimenteve në fizikë - ketë njohuri për laboratorët e fushave të ndryshme të hulumtimit në fizikë - zbatojë metodat e vlerësimit të gabimeve të matjeve në fizikë - dijë rregullat e punës dhe sjelljes në laboratorin e fizikës - ketë njohuri për llojet e instalimeve të nevojshme në laboratoret e fizikës - zbatojë masat e mbrojtjes në punë dhe masat e mbrojtjes së laboratorit

b) Temat e kapitullit: - Llojet e eksperimenteve në fizikë - Matjet, gabimet e matjeve dhe njësitë matëse - Laboratoret e fizikës - Rregullat dhe procedurat e punës dhe laborator - Instalimet në laborator - Masat e mbrojtjes gjatë punës në laboratorin e fizikës c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të eksperimenteve të njohura në fizikë - shtrojë detyra numerike për zgjidhje mbi vlerësimin e gabimeve të matjes - përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, etj., për laboratoret e fizikës - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet)

18

d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - Komplete të eksperimenteve të thjeshta demonstruese - projektor (opsional) Kapitulli 3: Shpejtësia dhe nxitimi 6 orë a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të: - përkufizojë zhvendosjen, shpejtësinë, vektorin e shpejtësisë dhe nxitimin - zgjidhë detyra numerike për lëvizjet drejtvizore - paraqesë grafikisht marrëdhënjet ndërmjet madhësive kinematike te lëvizja drejtvizore - shkruajë ekuacionet e rrugës, shpejtësisë dhe nxitimit si funksione të kohës b) Temat e kapitullit: - Pika materiale - Përkufizimi i shpejtësisë - Lëvizjet e njëtrajtshme drejtvizore - Përkufizimi i nxitimit - Lëvizjet drejtvizore me nxitim konstant - Paraqitja grafike e lëvizjeve drejtvizore - Shpejtësia dhe nxitimi si madhësi vektoriale c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve drejtvizore - shtrojë detyra numerike për zgjidhje - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj. - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi shpejtësinë

dhe nxitimin - përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - shkruesë të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve - projektor (opsional)

Kapitulli 4: Forca 8 orë a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - diskutojë dhe të zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen

19

- diskutojë dhe zbatojë ligjin e Njutonit për gravitacionin e përgjithshëm - identifikojë forcat si madhësi vektoriale - përkufizojë dhe të njehsojë forcat rezultuese dhe ekuilibruese - zbërthejë forcat në komponente - përkufizojë dhe të identifikojë forcat e fërkimit - përkufizojë dhe të njehsojë momentin e forcës - zgjidh detyra numerike duke zbatuar ligjet e Njutonit për lëvizjen b) Temat e kapitullit: - Inercia dhe masa - Forca - Ligji i inercisë - Ligji themelor i dinamikës - Ligji i veprimit dhe kundërveprimit - Ligji i Njutonit për gravitetin. Fusha e gravitetit - Lëvizjet në fushën e gravitetit të Tokës - Hedhja vertikale, rënja e lirë dhe gjendja e papeshë - Ligjet e Keplerit - Mbledhja dhe zbërthimi i forcave në komponente - Qendra e rëndimit - Momenti i forcës - Forcat e fërkimit c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të Njutonit për lëvizjen - demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi zbatimin e ligjeve të Njutonit për lëvizjen - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e Njutonit për lëvizjen - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës - shkruesë të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve - projektor (opsional) Kapitulli 5: Lëvizja dydimensionale dhe lëvizja periodike 6 orë a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione - përkufizojë dhe të njehsojë zhvendosjen këndore, shpejtësinë këndore dhe nxitimin këndor

20

- përkufizojë dhe të njehsojë nxitimin centripetal - bëjë dallimin ndërmjet forcës centripetale dhe forcës centrifugale - përkufizojë dhe të njehsojë shpejtësinë e parë kozmike - përkufizojë dhe të identifikojë lëvizjen harmonike - zgjidh detyra numerike për lëvizjen dydimensionale dhe lëvizjen periodike b) Temat e kapitullit: - Lëvizja e njëtrajtshme e pikës materiale nëpër vijë rrethore - Lëvizja e nxituar e pikës materiale nëpër vijë rrethore - Lidhja ndërmjet shpejtësisë këndore dhe shpejtësisë lineare - Nxitimi këndor - Forca centripetale dhe forca centrifugale - Shpejtësia e parë kozmike - Ligji themelor i dinamikës së rrotullimit - Lëvizja periodike - Lëvizja harmonike - Lavjerrësi c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve rrotulluese dhe periodike - demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi lëvizjet rrotulluese - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi lëvizjet

rrotulluese dhe periodike - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës së rrotullimit - shkruesë të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve - projektor (opsional) Kapitulli 6: Ligji i ruajtjes së energjisë dhe i sasisë së lëvizjes 8 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përkufizojë dhe të njehsojë punën dhe fuqinë - përkufizojë dhe të njehsojë energjinë kinetike dhe energjinë potenciale - përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e lëvizjes dhe impulsin - zbatojë ligjet e ruajtjes së energjisë dhe të sasisë së lëvizjes për të zgjidhur detyra numerike të

lëvizjes - bëjë dallimin ndërmjet goditjeve elastike dhe joelastike

21

b) Temat e kapitullit: - Puna dhe fuqia - Puna e një force të ndryshueshme - Puna në lëvizjen rrotulluese - Makinat e thjeshta - Sistemi i mbyllur. Ligji i ruajtjes së impulsit - Energjia kinetike dhe energjia potenciale - Puna në fushën e gravitetit. Energjia potenciale gravitacionale - Ligji i ruajtjes së energjisë mekanike - Ligji i ruajtjes së momentit të sasisë së lëvizjes c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të ruajtjes - demonstrojë në klasë eksperimente me makina të thjeshta (llozi, rrafshi i pjerrët, rrotullat,

pyka, çekërku dhe vida) - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e ruajtjes - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave të thjeshta - projektor (opsional) Kapitulli 7: Fazat e materies 10 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies - shpjegojë ligjin e Avogadros - identifikojë vetitë e materialeve në fazën e ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë - përkufizojë shtypjen hidrostatike dhe të zbatojë parimin e Arkimedit dhe parimin e Paskalit - përkufizojë tensionin sipërfaqësor - shpjegojë dukuritë kapilare - identifikojë vetitë elastike të trupave të ngurtë - zbatojë ligjin e Hukut për të zgjidhur detyra numerike për sforcimin dhe tendosjen - shpjegojë vetitë e gazeve nëpërmjet teorisë kinetike të materies

22

b) Temat e kapitullit: - Struktura e materies - Teoria kinetike-molekulare e materies - Forcat ndërmjet molekulave - Faza e ngurtë e materies - Elasticiteti - Ligji i Hukut - Faza e lëngtë e materies - Shtypja hidrostatike, ligji i Arkimedit dhe ligji i Paskalit - Tensioni sipërfaqësor - Dukuritë kapilare - Qarkullimi i gjakut - Pompat-shtypja e zemrës dhe gjakut - Shkrirja dhe ngrirja - Lëvizja e lëngjeve - Faza e gaztë e materies - Difuzioni i gazeve dhe osmoza - Avullimi dhe vlimi c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të sjelljes së trupave në të tri fazat e materies - demonstrojë në klasë eksperimente me zbatime të ligjeve të Arkimedit dhe Paskalit - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi fazat e materies - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese vetive të materies në të tri fazat - projektor (opsional) Kapitulli 8: Nxehtësia 10 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - bëjë dallimin ndërmjet nxehtësisë dhe temperaturës - zgjidh detyra numerike për zgjerimin termik të trupave të ngurtë dhe të lëngjeve - shpjegojë izoproceset dhe të thotë ligjin e Bojl-Mariotit, ligjin e Gej-Lisakut dhe ligjin e

Sharlit - zgjidh detyra numerike për gazet ideale - përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e nxehtësisë, termokapacitetin e trupave dhe të gazeve,

nxehtësinë e shkrirjes dhe nxehtësinë e avullimit

23

- interpretojë ekuacionin e gjendjes së gazeve ideale - shpjegojë parimin e parë të termodinamikës dhe proceset adiabatike - shpjegojë dhe të njehsojë punën gjatë zgjerimit të gazeve - shpjegojë proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme - përkufizojë energjinë e brendshme të trupave dhe të gazeve ideale b) Temat e kapitullit: - Kuptimi i temperaturës. Termometrat dhe llojet e tyre - Ekuacioni i Klauziusit - Ligji i Bojl-Mariotit, Ligji i Gej-lisakut dhe ligji i Sharlit - Temperatura absolute dhe izoproceset - Ekuacioni i gjendjes së gazit ideal - Energjia e brendshme e trupave - Ndryshimi i energjisë së brendshme të trupave. Energjia e brendshme e gazeve ideale - Sasia e nxehtësisë. Termokapaciteti i trupave - Termokapaciteti i gazeve - Parimi i parë i termodianmikës - Proceset izotermike dhe adiabatike. Efekti i Xhaul-Tomsonit - Puna gjatë zgjerimit të gazeve - Proceset kuazistatike - Proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të termodinamikës - demonstrojë në klasë eksperimente me zgjerimin termik të trupave dhe izoproceset - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e termodinamikës - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të termodinamikës - projektor (opsional) Kapitulli 9: Makinat termike 4 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - diskutojë marrëdhënjen ndërmjet nxehtësisë dhe punës - përkufizojë rendimentin e makinave termike - të diskutojë dhe të zbatojë dhe ligjin e dytë të termodinamikës

24

- shpjegojë punën e makinave termike - shpjegojë ciklin e Karnos - përshkruajë parimet dhe karakteristikat e makinave të ndryshme me djegje të jashtme dhe të

brendshme b) Temat e kapitullit: - Rendimenti i makinave termike ideale - Parimi i dytë i termodinamikës - Entropia - Cikli i Karnos - Aparatet për ftohje - Makinat me djegje të jashtme. Makinat dhe turbinat me avull - Makinat me djegje të brendshme. Makinat me lëndë djegëse - Turbinat me gaz - Motorët reaktivë. Raketat - Pompat termike c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të makinave termike - demonstrojë në klasë eksperimente mbi punën e makinave termike - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi makinat termike - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave termike - projektor (opsional) Kapitulli 10: Valët mekanike 6 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë bartjen e energjisë me anë të valëve - përkufizojë dhe përshkruajë karakteristikat e va;ëve periodike - përkufizojë dhe të dallojë përhapjen drejtvizore, reflektimin, refraktimin, interferencën dhe

difraksionin e valëve - zbatojë parimin e superponimit të valëve - përshkruajë konditat e nevojshme për të krijuar valë të qëndrueshme b) Temat e kapitullit:

25

- Natyra e valëve. Bartja e energjisë - Valët mekanike - Valët transversale dhe valët longitudinale - Karakteristikat e valëve - Amplituda dhe energjia - Përhapja drejtvizore e valëve - Reflektimi dhe refraktimi i valëve - Difraksioni i valëve - Parimi i superponimit - Interferenca e valëve - Valët e qëndrueshme c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të përhapjes së valëve mekanike - demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e valëve mekanike - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi përhapjen e valëve

mekanike - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve mekanike - projektor (opsional) Kapitulli 11: Valët e zërit 6 orë

a) Qëllimet e kapitullit: Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë spektrin e zërit - përkufizojë dhe të përshkruajë vetitë e valëve të zërit - përshkruajë matjen e eve të zërit - përkufizojë dhe përshkruajë efektin e Doplerit - përshkruajë natyrën e tingujve muzikorë - zbatojë ligjet e telave lëkundës - përshkruajë lëkundjet e detyruara dhe rrahjet b) Temat e kapitullit: - Spektri i zërit - Prodhimi dhe bartja e zërit - Vetitë e zërit. Intensiteti dhe lartësia e zërit

26

- Matja e intensitetit relativ të zërit - Frekuenca dhe lartësia e tonit - Efekti i Doplerit - Karakteristikat e valëve të zërit. Tonet themelore dhe harmonikët - Kualiteti i tingullit - Ligjet e lëkundjes së telave - Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca - Rrahjet c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të përhapjes së zërit në mjedise të ndryshme - demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e zërit në mjedise të ndryshme - të shtrojë detyra numerike për zgjidhje - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim - nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në biblioteka

dhe internet) - angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të hulumtimit - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj. - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve të zërit - projektor (opsional)

27

Programi i lëndës

“Kimia” Lëmi: Teknologji - Kimi Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të nxënësi duhet të:

- dallojë ndryshimet fizike nga ato kimike, - zhvillojë njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë, - klasifikojë substancat në bazë të përbërjes së tyre, - krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar Mayerit

dhe Moseleyit - dallojë reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - klasifikojë elementet në bazë të numrit oksidues, - barazon reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike - dallon elementet dhe vetitë e elementeve të bllokut s, p dhe d - krahasojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin elektronik

dhe gjendjen oksiduese të tyre, - shpjegojë veçoritë dhe karakteristikat e komponimeve inorganike, vetitë fizike dhe

kimike të metaleve, jometaleve dhe metaloideve, komponimeve të tyre, mënyrën e përftimit në industri dhe laborator dhe përdorimin e tyre.

II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës Kapitulli 1: Kimia si shkencë natyrore 3 orë a. Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të

- të shpjegojë rëndësinë e kimisë për jetën - shpjegojë lidhjen e kimisë me shkencat tjera natyrore - dalloj ndryshimet fizike nga ato kimike, - të demonstroj njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë, - shpjegojë shenjat që tregojnë për rrezikshmërinë e substancave kimike

b. Temat e kapitullit

- Kimia si shkencë natyrore dhe eksperimentale - Objekti i studimit të kimisë, - Lidhshmëria e kimisë me shkencat tjera natyrore,

28

c. Udhëzime didaktike për kapitullin rekomandohet që mësuesi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e kimisë si shkencë natyrore, objektivat e studimit të saj dhe lidhjen e saj me shkencat tjera, ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më ë njohur nga fusha e kimisë - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 2: Nocionet themelore në kimi 8 orë a. Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të

- shpjegojë ligjshmëritë themelore në kimi - shpjegojë simbolet, formulat dhe barazimet kimike - shpjegojë masat absolute dhe relative atomike e molekulare, - dallojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim

b. Temat e kapitullit

- Ligji i ruajtjes së masës - Ligji i qëndrueshmërisë së përbërjes - Ligji i përpjesëtimeve shumëfishe - Hipoteza e Daltonit për atomin - Ligji i vëllimeve të bashkueshme - Hipoteza e Avogadros - Ligji i ekuivalentëve - Simbolet kimike - Formulat kimike - Barazimet kimike - Masat absolute atomike dhe molekulare - Masat relative atomike dhe molekulare - Moli, - Masa e atomit dhe masa e molekulës - Vëllimi molar i gazeve - Numri i Avogadros

c. Udhëzime didaktike për kapitullin rekomandohet që mësuesi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e ligjeve themelore në kimi - shpjegojë ligjet themelore të kimisë dhe njehsimet elementare në kimi - shpjegojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim.

29

ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të njohur nga fusha e kimisë - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 3: Struktura e atomit dhe sistemi periodik i elementeve 4 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- shpjegojë grimcat bazë të ngarkesës elektrike dhe të masës së tyre - shpjegojë ndërtimin e atomit, numrin e masës dhe lidhjen midis tyre - dallojë modelin planetar dhe mekanik-valor të atomit, - analizojë shpërndarjen e elektroneve nëpër orbitale të atomeve të elementeve të grupeve

kryesore të sistemit periodik të elementeve - krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar Mayerit

dhe Moseleyit - kuptojë rradhitjen e elementeve në sistemin periodik si pasojë e strukturës së tyre atomike

b) Temat e kapitullit

- Përbërja e atomit (bërthama dhe mbështjellësi elektronik) - Struktura e atomit - Modeli planetar i atomit - Numrat kuantik - Struktura e sistemit periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike - (Varësia e vetive fizike dhe kimike të elementeve dhe Ligji periodik)

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të - shpjegojë përbërjen dhe strukturën e atomit, modelet e ndryshme të atomit, - japë detyrë nxënësve për vizatimin e orbitaleve të atomeve - shpjegojë sistemin periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike - shpjegojë përdorimin e tabelës së sistemit periodik të elementeve për përcaktimin e struktures së atomit. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për përbërjen dhe strukturën e atomit - tabela e sistem periodik të elementeve - skema të orbitaleve të atomeve - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme

30

Kapitulli 4: Klasifikimi i komponimeve inorganike 3 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të;

- shpjegojë klasifikimin e komponimeve inorganike - shpjegojë formimin e oksideve, ndarjen dhe vetitë e tyre - shpjegojë teoritë e acideve dhe bazave - shpjegojë formimin e kripërave, ndarjen dhe vetitë e tyre


- Oksidet - Acidet - Bazat - Kripërat

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoje kategoritë kryesore të komponimeve inorganike, klasifikimin e tyre, vetitë dhe mënyrat e përftimit të tyre ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - material didaktik në lidhje me komponimeve inorganike - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, - sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti Kapitulli 5: Lidhjet kimike dhe struktura e molekulave 4 orë a) Qëllimet e kapitullit në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të - shpjegojë lidhjet kimike në përgjithësi, - tregojë ndryshimet e molekulave polare dhe atyre jopolare - kuptojë momentin dipolar si kriter për përcaktimin e polaritetit të molekulave - përcaktojë forcat ndërmjet molekulave - shpjegojë lidhjen hidrogjenore dhe ndikimin e saj tek uji b. Temat e kapitullit

- Lidhja jonike - Lidhja kovalente - Lidhja kordinative - Molekulat polare dhe jopolare – momenti dipolar - Forcat ndërmolekulare - Lidhja hidrogjenore - Lidhja metalike

31

c. Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë njohuritë e reja duke i mbështetur me materiale vizuale - aktivizojë nxënësit nëpërmjet pyetjeve me gojë - duke aplikuar strukturën ERR të orës, në evokim me metodat e reja p.sh. Brainstrorming, kllaster informohet për shkallen e njohurive që disponojnë nxënësit për lidhjet kimike dhe strukturën e molekulave. ç. Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për lidhjet kimike - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme - programe simuluese kompjuterike. Kapitulli 6: Tretësirat 4 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të

- dallojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes - shpjegojë dallimin midis tretësirave - analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes - njehsojë llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave


- Tretësirat ujore - Tretshmëria e gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në ujë - Të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave - Vetitë e tretësirave të holluara

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- shpjegojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes - shpjegojë dallimet gjatë tretjes së gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në ujë - shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes - shpjegojë të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave - shpjegojë vetitë e tretësirave të holluara - shpjegojë njehsimet për llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike vizuale për tretshmërinë e substancave kimike dhe tretësirat - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme

32

Kapitulli 7: Kinetika kimike dhe ekuilibri kimik 5 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të

- përcaktojë shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë ndikimin e faktorëve të ndryshëm në shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë reaksionet katalitike dhe veprimin e katalizatorëve

b) Temat e kapitullit - Shpejtësia e reaksioneve kimike - Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik - Kataliza dhe katalizatorët - Ekuilibrat kimik - Mënjanimi i ekuilibrit kimik-parimi le Shatelie

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të

- shpjegojë shpejtësinë e reaksioneve kimike - shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik - shpjegojë fenomenin e katalizës dhe katalizatorët - shpjegojë ekuilibrat kimik dhe mënjanimin e ekuilibrit kimik-parimin le Shatelie

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për kinetikën e reaksioneve kimike - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme Kapitulli 8: Reaksionet Kimike 6 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të dijë të: - të dalloj reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - të barazoj reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike të tyre, - shpjegojë reaksionet e oksidoreduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit dhe reduktimit, b) Temat e kapitullit

- llojet e reaksioneve kimike - reaksionet e analizës dhe sintezës, - reaksionet e zëvendësimit, - reaksionet e neutralizimit, - reaksionet e precipitimit, - reaksionet e oksido-reduktimit, - barazimi i reaksioneve të oksido-reduktimit.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të

- shpjegojë llojet e reaksioneve kimike

33

- shpjegojë reaksionet e analizës dhe sintezës, - shpjegojë reaksionet e zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit, - shpjegojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit dhe

reduktimit - shpjegojë barazimin e reaksioneve të oksido-reduktimitsi

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për reaksionet e ndryshme kimike - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të ndryshme - skema e proceseve të reaksione kimike - programe simuluese kompjuterike. Kapitulli 9. Elementet e bllokut s 10 orë a) Qëllimet e kapitullit Në fund të kapitullit nxënësi duhet të

- të dalloj elementet e bllokut s, - të krahasoj izotopet e hidrogjenit, - të analizoj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline, mënyrën e përftimit të tyre,

komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre, - të dalloj vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkalino-toksorë mënyrën e përftimit të

tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre, b) Temat e kapitullit

- Hidrogjeni-përhapja, vetitë, - Komponimet e hidrogjenit dhe përdorimi i tyre, - Metalet alkaline - Vetitë e metaleve alkaline, - Konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Natriumi, përhapja, përftimi dhe vetitë, - Komponimet e natriumit dhe përdorimi i tyre, - Kaliumi, përhapja, përftimi dhe vetitë, - Komponimet e kaliumit dhe përdorimi i tyre, - Metalet alkalinotoksorë - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Magnezi, përhapja, përftimi dhe vetitë,, - Komponimet e magnezit dhe përdorimi i tyre, - Kalciumi, përhapja, përftimi dhe vetitë, - Komponimet e kalciumit dhe përdorimi i tyre

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë elementet e bllokut s, duke filluar me hidrogjenin - shpjegojë komponimet e hidrogjenit dhe përdorimin e tyre,

34

- shpjegojë metalet alkaline, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese dhe komponimet e tyre - shpjegojë metalet alkalino-tokësore, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese dhe komponimet e tyre d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për elementet e bllokut s - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi - skema për procesin e ndryshme në lidhje me elementet e bllokut s - mjete për konkretizimin e përftimit dhe vetive të elementeve të bllokut s. Kapitulli 10. Elementet e bllokut p 15 orë b) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- të dalloj elementet e bllokut p, - të analizoj vetitë fizike dhe kimike të tyre, konfiguracionin elektronik dhe numrin

oksidues, - të përshkruaj komponimet më të rëndësishme të elementeve të grupit 17,16,15,14 dhe 13

të sistemit periodik dhe rëndësinë e tyre. b) Temat e kapitullit - Elementet halogjenë-elementet e grupit 17, - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Fluori dhe komponimet e tij, - Klori dhe komponimet e tij, - Bromi dhe komponimet e tij, - Jodi dhe komponimet e tij, - Elementet kalkogjene-elementet e grupit 16 - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Oksigjeni dhe komponimet e tij, - Sulfuri dhe komponimet e tij, - Elementet e grupit 15 të sistemit periodik - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Azoti dhe komponimet e tij, - Amonjaku, - Plehërat azotik. - Fosfori dhe komponimet e tij, - Plehërat fofsforike. - Elementet e grupit 14 të sistemit periodik - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Karboni dhe komponimet inorganike të tij, - Modifikimet alotropike të karbonit, - Silici dhe silikatet,

35

- Elementet e grupit 13 të sistemit periodik - Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese, - Alumini dhe komponimet e tij, c) Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet halogjene, vetitë, konfiguracioni

elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalogjene, vetitë, konfiguracioni

elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre - shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 15, vetitë, konfiguracioni



elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale didaktike për elementet e bllokut p - diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elementëve të bllokut p - projektor - sllajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit Kapitulli 11. Elementet Kalimtare 6 orë c) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të

- të përcaktoj elementet e bllokut d në sistemin periodik - të krahasoj vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin elektronik

dhe gjendjen oksiduese të tyre.

b) Temat e kapitullit - Elementet kalimtare - Përhapja, konfiguracioni elektronik, - Vetitë dhe gjendja oksiduese, - Nikeli, - Kromi - Mangani, - Hekuri dhe komponimet, c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të

- shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalimtare, duke i ilustruar ato me diapozitiva, figura, sllajde, modele të ndryshme, skema ( të siguruara nga vet mësuesi ose nxënësit).

36

- organizojë nxënësit te punojnë individualisht për të sqaruar rëndësinë e përdorimit të elementeve kalimtare

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - materiale të ndryshme në lidhje me elementet kalimtare, përhapjen, konfiguracionin elektronik, vetitë dhe gjendjen oksiduese. - diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elemnetve kalimtare - projektor - sllajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit

37

Programi i lëndës

“Biologji” Lëmia: Kimi-teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10 të nxënësi duhet:

- të shpjegoje rolin e biologjisë si shkencë për jetën e njeriut dhe lidhjen e biologjisë me shkencat tjera

- të përshkrujë ndërtimin e qelizës prokariote dhe eukariote dhe funksionin e organeleve të qelizës

- të tregojë se energjia kinetike dhe potenciale përbëjnë energjinë e përgjithshme të qenieve të gjalla dhe si shfrytëzohet kjo energji prej tyre

- të shpjegojë ndërtimin e ADN dhe ARN si dhe bazën molekulare të trashëgimisë - të shpjegoje procesin e shumëzimit të qenieve te gjalla dhe si ndikon mjedisi në këtë

proces - të shpjegojë rëndësinë e mjedisit jetësor dhe pasojat e implikimit të faktorit antropogjen

në mjedisn jetësor. II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Biologjia dhe lidhja e saj me shkencat tjera 4 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet:

- të përshkruajë biologjine si shkencë dhe lidhjen e saj me shkencat tjera - të shpjegojë proceset jetësore të së gjallës - të shpjegojë kuptimin e sistemit biologjik


- Biologjia bashkëkohore dhe roli i saj për veterinën, mjekësine, farmacine, bujqësine , prodhimin e ushqimit

- Veçoritë strukturale dhe funksionale të qenieve të gjalla - Sistemet biologjike dhe udhëheqja me sistemet biologjike


- Shpjegojë përmbajtjen duke theksuar në vazhdimësi rëndësinë e biologjisë për njeriun

39

- rrisë vemendjen e nxënësve duke hapur diskutime për strukturat dhe proceset jetësore të së gjallës

- organizojë orën sipas strukturës ERR, aplikohen metodat e reja të mësimdhënies me nxënësin në qendër

- përdorë mjete vizuele, audio- vizuele për përforcim të fakteve, koncepteve etj. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - diapozitivë, figura, fotografi e modele , lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, programe simuluese kompjuterike - sllajde, videokaseta, burime nga interneti Kapitulli 2: Qeliza, struktura dhe funksioni 7 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - shpjegojë strukturën e qelizës prokariote dhe eukariote - përshkruaje ndërtimin dhe funksionin e organeleve qelizore ( membranat biologjike, organelet

qelizore) - shpjegojë transportin e materieve nëpër menbranë qelizore - krahasojë ndërtimin e qelizës bimore dhe shtazore - përshkruajë ciklin qelizor, ndarjen mitotike dhe mejotike

b) Temat e kapitullit - evolucioni i qelizës, qelizat prokariote dhe eukariote, bërthama dhe kromozomet - transporti materieve nëpër membranë-difuzioni, osmoza, transporti aktiv - përbërja kimike e qelizës – komponimet organike dhe inorganike - ndarja e qelizës, amitoza, mitoza, - mejoza dhe pasojat e çrregullimit të ndarjes qelizore-tumoret

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - zbaton metodat e mësimdhënies që nxisin të menduarit kritik sipas strukturës ERR të orës

mësimore - mësuesi me nxënësin në qendër i plotëson këto njohuri duke përdorur mjete demonstrimi,

diapozitiva, sllajde, fotografi, modele - përdorë mjete pamore, si p.sh, skema e ndarjes së qelizës - udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime me

mikroskop të qelizës bimore dhe shtazore dhe të mbajë shënime përkatse. d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - mikroskopi - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të qelizës - skema të ndarjes qelizore - programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe funksionin e membranave qelizore

40

Kapitulli 3: Metabolizmi 13 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - shpjegojë se qelizat e gjalla për të jetuar dhe funksionuar shfrytëzojnë energjinë potenciale

të lidhjeve kimike - përshkruajë strukturën, larminë dhe rolin e enzimave në reaksionet biokimike - shpjegojë rolin e enzimeve si ndërmjetsues në proceset metabolike - përshkruajë proceset themelore që ndodhin gjatë procesit të fotosintezës - shpjegojë rolin e fotosintezës si fabrika më e rëndësishme kimike në Planetën tonë b) Temat e kapitullit - metabolizmi si veçori kryesore e qenieve të gjalla - enzimet - mënyrat e të ushqyerit - fotosinteza, produktet e saj dhe roli i fotosintezës për botën e gjallë - kemosinteza c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë proceset bazë që lidhen me procesin e metabolizmit duke i ilustruar këto koncepte

me diapozitiva, figura, sllajde, bimë të ndryshme, skema ( të siguruara nga mësuesi ose nxënësit).

- organizojë nxënësit që të punojnë individualisht për të shprehur parafytyrimin e tyre për fotosintezën dhe kemosistezën

- jep ushtrime për reaksionete sintezës biokimike - aplikojë variantat e ndryshme të vlerësimit të nxënësve me gojë, ushtrimeve praktike d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të qenieve te gjalla - sllajde për aktivitetin e enzimeve - skema për procesin e fotosintezës dhe kemosintezës - diapozitive, fotografi, për konkretizimin e strukturës anatomike të gjethes Kapitulli 4: Proceset katabolike, burim i energjisë për jetën 12 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë proceset katabolike si burim i energjisë për qeniet e gjalla - shpjegojë proceset katabolike të sheqernave dhe yndyrnave - shpjegojë procesin e frymëmarrjes dhe oksidoreduktimin - përshkruajë zhvillimin e procesit të fermentimit

41

b) Temat e kapitullit - proceset katabolike si burim i energjisë së qenieve të gjalla - katabolizmi sheqernave, lipideve dhe proteinave - procest oksidoreduktuese - frymëmarrja qelizore dhe fermentimi - glikoliza dhe cikli i Krebsit - fermentimi alkoolik dhe qumështor c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi duhet të: - shpjegojë konceptet bazë që lidhen me burimet e energjisë kimike për jetën e qenieve të

gjalla, duke i ilustruar këto koncepte me diapozitiva, figura, sllajde, gjallesa të ndryshme, skema ( të siguruara nga vet mësuesi ose nxënësit).

- organizojë nxënësit të punojnë individualisht për të vizatuar skemen e glikolizës, ciklit të Krebsit, fermentimit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - diapozitiv dhe pamje të proceseve katabolike - projektor - sllajde lidhur me përbajtjen e kapitullit - skema e ciklit të Krebsit, glikolizës dhe fermentimit - tharmi i bukës për të demonstruar fermentimin - fara dhe mostra të bimëve Kapitulli 5: Baza materiale e trashëgimisë 10 a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë ndërtimin e acideve nukleike ADN dhe ARN - shpjegojë nocionet themelore gjenetike, gjen, gjenotip, fenotip - përshkruajë rregullat themelore të trashëgimisë dhe ndikimin e mjedisit në shfaqjen e

tipareve të organizmit - përshkruaj strukturën e kromosomeve dhe rolin e tyre në trashëgimi - shpjegojë së sëmundjet trashëguese janë pasojë e ndryshimit në materialin gjenetik - shpjegojë rolin e inxhinierisë gjenetike për njeriun dhe botën e gjallë b) Temat e kapitullit - baza molekulare e trashëgimisë - biosinteza e proteinave - gjenet, gjenotipi, fenotipi - rregullat themelore të trashëgimisë - burimet e variabilitetit gjenetik - ndikimi i mjedisdit në shfaqjen e tipareve të organzimit - gjenetika e njeriut - kromosomet e njeriut - determinimi i seksit te njeriu

42

- sëmundjet trashëguese - inxhinieria gjenetika dhe rëndësia e saj për njeriun dhe botën e gjallë c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë koncepet bazë të gjenetikës - aplikojë metoda të reja të mësimdhënies si insert, kllaster për të testuar njohuritë e nxënësve

për trashëgiminë, dhe i plotëson këto njohuri duke përdorur diapozitiva, sllajde, fotografi - përdorë mjete vizuele për të treguar skemën e ndërtimit të molekulës së ADN dhe ARN - udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime me

mikroskop ose programe simuluese kompjuterike për pëcaktimin e strukturës së ADN dhe preparate bimore ose shtazore si dhe të mbajë shënime përkatse.

- aplikojë variantat e ndryshme për vlerësimin e njohurive të nxënësve( me goje, test me shkrim etj.)

d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - tretësira të ndryshme - karton, gërshërë, për të treguar modelin e ndërtimit të molekulës së ADN - mikroskop - projektor - preparate për përcaktimin e ADN dhe ARN Kapitulli 6: Cikli jetësor, shumëzimi dhe zhvillimi i gjallesave 8 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë mënyrat e shumëzimit dhe zhvillimit të bimëve dhe shtazëve - përshkruajë fazat kryesore të zhvillimit të bimëve dhe të shtazëve - tregojë se kategori të ndryshme organizmash shtazor zhvillimin embrional e kryejnë në

mjedise të ndryshme - numrojë faktorët e mjedisit , të cilit ndikojnë në zhvillimin embrional të bimëve dhe shtazëve b) Temat e kapitullit - koncepte të përgjithshme për riprodhimin dhe zhvillimin e bimëve dhe shtazëve - shembuj për riprodhimin aseksual dhe seksual të bimëve dhe shtazëve - riprodhimi seksual i shtazëve, gametogjeneza, frytnimi - fazat e zhvillimit individual - adaptimet embrionale - zhvilimi me metamorfozë , mplakja dhe vdekja c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë koncepet bazë që lidhen me riprodhimin e bimëve dhe shtazëve

duke i ilustruar këto koncepete me sllajde, diapozitiva, figura, skema, bimë dhe shtazë të ndryshme

43

- rrisë përqëndrimin e nxënësve duke aplikuar metodat e reja të mësimdhënies dhe mësimnxënies, me nxënësin në qendër.

- organizon punën në grupe me nxënës për të dalluar ata organet vegjetative nga organet reproduktive te një lloj bimë të rrethit ku jetojnë.

- shpjegon si mund të përcillet zhvillimi me metamorfozë i bretkosës - vlersojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë, punëve praktike (ushtrimeve) dhe testit me

shkrim d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - diapozitivë me pamje të figurave të qenieve të gjalla që riprodhohen në mënyrë seksuale

dhe aseksuale duke i ilustruar këto koncepte me figura, sllajde, skema. Kapitulli 7: Principet e klasifikimit të qenieve të gjalla 6 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- përshkruaj historinë e klasifikimit të shtazëve - përcaktojë njësitë sistematike sipas hierarkisë taksonomike - shpjegojë shkaqet e diversitetit biologjik - grupoj qeniet e gjalla sipas kritereve shkencore të klasifikimit - përshkruaj tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik të grupeve të gjallesave - shpjegojë tipin protoza, ndërtimin , shumimin dhe zhvillimin. - Shpjegojë rëndësinë e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e gjallë

b) Temat e kapitullit - grupet e gjallesave, historiku i zhvillimit të tyre - Tipi Protozoa ( ameba, euglena, parameciumi) - Tipi Metazoa (Karakteristikat e përgjithshme) - Klasifikimi i metazoave - Rëndësia e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e gjallë. c) Udhëzime didaktike për akpitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- Shpjegojë tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik duke ilustruar me atlasa, fotografi, vizatime etj.

- Zhvillojë bisedë me nxënësit lidhur me historikun e klasifikimit të shtazëve - Udhëzoj nxënësit për përcjelljen e emisioneve shkencore në Tv lidhur me temat e

përmendura - Organizojë nxënësi të punojnë në laborator (për të vrojtuar në mikroskop optik dhe

stereomikroskop parashtazorët dhe shumëqelizorët e ndryshëm) - Vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - diapozitivë dhe figura të qenieve të gjalla - projektorë - sllajde

44

- skemë e klasifikimit të shtazëve - atlasa Kapitulli 8: Ekologjia dhe mbrojtja e mjedisit jetësor 10 orë a. Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - analizoj lidhjen ndërmjet gjallesave dhe mjedisit - shpjegojë nocionet themelore ekologjike - numrojë burimet e ndotjes së ujit, ajrit, tokës,dhe ushqimit - shpjegojë rëndësinë e rezervateve natyrore dhe parqeve nacionale në mbrojtjen e mjedisit b) Temat e kapitullit - nocionet themelore ekologjike - mbrojtja dhe përmirsimi i mjedisit jetësor - ndotja dhe mbrojtja nga ndotja e ujit, ajrit, tokës dhe ushqimit - sistemi montiring, moitoringu biologjik - parqet nacionale dhe rezervatet natyrore c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë nocionet themelore ekologjike me shembuj konkret nga mjedisi ku jeton - shpjegojë rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit për jetën në tokë duke ilustruar me shembuj nga

Kosova dhe bota për rastet e ndotjes së mjedisit dhe pasojat që kanë sjellë këta ndotës - organizon ekskursione në mjedise të ndryshme ku ndjehet efekti indotjës së mjedisit - nxitë nxënësit të grumbullojnë informacione rreth këtyre çështjeve nga burime te ndryshme ,

gazeta, revista, interneti etj. d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - vizita në mjedise të ndotura, fotografi të mjediseve të ndotura në Kosovë e më gjerë,

fotografi të parqeve nacionale dhe rezervateve

45

Klasa 10

Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale

“Matja dhe përcaktimi i madhësive mekanike”

Lëmia: Kimi-teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit

1

Qëllimi i modulit

Modul praktik që përgatit dhe aftëson nxënësit për planifikimin dhe përgatitjen e eksperimentit, për të përdorur instrumentet matëse mekanike, për të përcaktuar madhësitë dhe vetitë mekanike të trupave.

Kohëzgjatja e modulit

10 kredite (60 orë)

Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja

RM 1 Nxënësi mat dhe përcakton madhësitë themelore mekanike, duke përdorë noniusin, vidën mikrometrike, sferometrin dhe peshoren. Përmbajtja - Matja e gjatësisë dhe trashësisë me vidë mikrometrike dhe

nonius. - Përcaktimi i rrezes së përkulshmërisë së sipërfaqeve me

sferometër. - Përcaktimi i momentit të forcës në anët e peshores.

RM 2 Nxënësi mat, përcakton dhe hulumton madhësitë dhe vetitë

mekanike të trupave të ngurtë, duke zbatuar ligjet e Njutonit, ligjin e Hukut dhe proceset lëkundëse. Përmbajtja - Përcaktimi i koeficientit të fërkimit me anë të rrafshit të

pjerrët. - Përcaktimi i modulit të elasticitetit të telit. - Histereza mekanike. - Përcaktimi i nxitimit të rënjes së lirë me lavjerrës

matematik.

46

RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë themelore dhe verifikon ligjet e mekanikës së lëngjeve, përcakton dhe hulumton vetitë dhe sjelljen e gazeve. Përmbajtja - Verifikimi i ligjit të Arkimedit - Përcaktimi i dendësisë së trupave të ngurtë me peshore

hidrostatike. - Përcaktimi i viskozitetit të lëngjeve - Përcaktimi i tensionit sipërfaqësor të lëngjeve

a) me gyp kapilar b) me metodën e unazës

- Përcaktimi i lagështisë së ajrit - Përcaktimi i dendësisë së lëngjëve:

a) me hidrometër b) me peshore të Mohrit

RM 4 Nxënësi përcakton madhësitë dhe karakteristikat themelore të

valëve mekanike. Përmbajtja - Përcaktimi i shpejtësisë së zërit me anë të rezonancës së

shtyllës së ajrit - Përcaktimi i gjatësisë valore të valëve të qëndrueshme.

Procedurat e vlerësimit

Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit. Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit

RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli.

KR Nxënësi duhet të:

- përcaktojë vëllimin e gypave me anë të vizorit me nonius

- përcaktojë trashësinë e telave, kubëzave dhe pllakave me mikrometër

- përcaktojë rrezen e përkulshmërisë së sipërfaqeve me sferometër:

a) qelqit të dritares b) xhamit të orës c) thjerrave të zakonshme dhe thjerrave të

syzave - mat peshën e artikujve të ndryshëm me peshore

47

- përcaktojë momentin e forcës në krahët e peshores - bëjë baraspeshimin e momenteve të forcës në krahët e

peshores


KR Nxënësi duhet të: - përcaktojë koeficientin e fërkimit me anë të rrafshit të

pjerrët - përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit për

mënjanime të vogla, si funksion të gjatësisë së fijes - përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit si

funksion të mënjanimit - përcaktojë frekuencën e lavjerrësit - përcaktojë nxitimin e rëndimit tokësor me lavjerrës

matematik - paraqet grafikisht varshmërinë e periodës së lavjerrësit

nga gjatësia e fijes së lavjerrësit - përcaktojë modulin e elasticitetit të çelikut, aluminit

dhe mesingut - përftojë lakoren e histerezës për shufrat e çelikut dhe

bakrit - përftojë lakoren sforcim-relaksacion për kohë të

ndryshme të relaksacionit të materialeve të ndryshme


KR Nxënësi duhet të: - verifikojë ligjin e Arkimedit me anë të peshores

hidrostatike, për materiale të ndryshme (hekur, bakër, dru, alumin dhe mesing)

- të mat viskozitetin e: a) përzierjeve metanol-ujë me përbërje të ndryshme,

në temperaturë konstante b) ujit, si funksion të temperaturës c) metanolit, si funksion të temperaturës

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të metanolit me metodën e krahasimit të lartësive të ngritjes në gypin kapilar

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të vajit të ullirit si funksion i temperaturës, me metodën e unazës

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të përzierjeve ujë-metanol si funksione të herësit të përzierjes, me metodën e unazës

- përcaktojë lagështinë e ajrit me metodën e pikës së vesës

48



- përcaktojë shpejtësinë e zërit në ajër me anë të rezonancës së shtyllës së ajrit

- mat frekuencën f, e cila varet nga gjatësia valore e valës që përhapet përgjatë litarit, me forcë konstante të tensionit të litarit.

λ

- paraqet grafikisht frekuencën si funksion të 1/ dhe nga ky grafiku të përcaktojë shpejtësinë e fazës c.

λ

- mat shpejtësinë e fazës c të valëve të litarit, e cila varet nga forca e tensionit në litar dhe të paraqet grafikisht kuadrantin e shpejtësisë së fazës si funksion të forcës së tensionit.

Metodat e rekomanduara të mësuarit

- Moduli organizohet në laboratorin shkollor të fizikës - Arsimtari u siguron nxënësve udhëzimet për çdo ushtrim

eksperimental - Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim ushtrimin

eksperimental - Nxënësit punojnë në grupe me më së shumti nga tre vetë dhe

ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë. - Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se

paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim

- Nxënësi përgatit raportin për përpunimin e rezultateve të ushtrimit eksperimental për orën vijuese

- Ushtrimi eksperimental duhet të përsëritet në qoftë se nuk fitohen rezultatet e kërkuara dhe në qoftë se gabimi relativ tejkalon 5%

- Nxënësit duhet të nxiten të analizojnë dhe diskutojnë marrëdhënjet ndërmjet madhësive fizike

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet kontrolli i demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata

Baza materiale e domosdoshme

Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:

- klasa për laboratorin e fizikës - banka laboratorike me nga tri karrika - ujësjellës në klasë - kyçje në rrjetin elektrik - kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës te

Përmbajtja - Fletoret e punës laboratorike për nxënës

49

- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave

- Material shpenzues: vizorë, kronometra, dërhemë, gypa, pllaka, sferëza të materialeve të ndryshme, tela shufra dhe copëza metalike, etj.

50

PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE

“Matja dhe përcaktimi i madhësive termike”


2

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit të bëjnë planifikimin dhe përgatitjen e eksperimentit, të përcaktojnë madhësitë termodinamike në konditat e ekuilibrit termodinamik, të hulumtojnë vetitë termike të trupave të ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë.


7.5 kredite (45 orë)


RM 1 Nxënësi përcakton vetitë termike të trupave të ngurtë dhe zbaton ligjin e ruajtjes së energjisë në proceset termike. Përmbajtja - Zgjerimi termik i trupave të ngurtë - Përcaktimi i termokapacitetit specifik të trupave të ngurtë - Përcaktimi i ekuivalentit mekanik të nxehtësisë

RM 2 Nxënësi studjon sjelljen e lëngjeve në varshmëri nga shtypja

dhe temperatura. Përmbajtja - Përcaktimi i varshmërisë së pikës së vlimit të ujit nga

shtypja - Shtypja e ujit në temperaturë të lartë - Përcaktimi i nxehtësisë së avullimit të ujit

RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë termike të gazeve dhe hulumton

proceset termike në gaze. Përmbajtja - Vërtetimi i ligjit të Bojl-Mariotit - Vërtetimi i ligjit të Gej-Lisakut - Vërtetimi i ligjit të Sharlit - Përcaktimi i raportit cp/cV për ajrin me metodën e

Klement-Desormesit Procedurat e vlerësimit

Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit.

51

Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit



- përcaktojë zgjerimin vëllimor të etil-acetatit (C4H8O2), shpiritusit të metilizuar, vajit të ullirit, glicerolit dhe ujit, si funksion i temperaturës, duke përdorë piknometrin

- përcaktojë zgjerimin linear të mesingut, hekurit, bakrit, aluminit, qelqit duran dhe qelqit të kuarcit, si funksion të temperaturës, duke përdorë piknometrin

- hulumtojë marrëdhënjet ndërmjet ndërrimit të gjatësisë dhe gjatësisë së përgjithshme në rastin e aluminit

- përcaktojë kapacitetin termik të kalorimetrit duke e mbushur me ujë të nxehtë dhe të përcaktojë ngritjen e temperaturës

- përcaktojë kapacitetin termik të aluminit, hekurit dhe mesingut

- verifikojë ligjin e Dulong-Petit-s nga rezultatet e këtij eksperimentit për përcaktimin e termokapacitetit të trupave të ngurtë

- përcaktojë ekuivalentin mekanik të nxehtësisë - përcaktojë kapacitetit termik specifik të aluminit dhe

mesingut



- masë shtypjen e avullit të ujit si funksion të temperaturës

- hulumtojë shtypjen e avullit të ujit në intervalin e temperaturave nga deri në 85 40 C° C°

- përftojë lakoren e varshmërisë së pikës së vlimit të ujit nga shtypja

- njehsojë nxehtësinë e avullimit të ujit në temperatura të ndryshme, nga vlerat e matura

- përcaktojë nxehtësinë e avullimit të ujit me anë të kalorimetrit


52

KR Nxënësi duhet të: - hulumtojë marrëdhënjen ndërmjet vëllimit dhe

shtypjes në temperaturë konstante (ligji i Bojl-Mariotit)

- hulumtojë marrëdhënjen ndërmjet vëllimit dhe temperaturës në shtypje konstante (ligji i Gej-Lisakut)

- hulumtojë marrëdhënjen ndërmjet temperaturës dhe shtypjes në vëllim konstante (ligji i Sharlit)

- përcaktojë raportin cp/cV për ajrin me metodën e Klement-Desormesit

Metodat e rekomanduara të të mësuarit


eksperimental - Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim ushtrimin


ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë te Përmbajtja

- Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim








Përmbajtja - Fletoret e punës laboratorike për nxënës - Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental

me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave

- Material shpenzues: termometra, kalorimetër, etil-acetat, shpiritus të metilizuar, vaj ulliri, glicerol, menzura,

53

piknometër, shufra mesingu, hekuri, bakri, alumini, sferëza plumbi, qelq duran, qelq kuarci, gypa gome, burim të rrymës alternative, etj.

54


“Puna në laboratorin e biologjisë” Lëmia: Kimi-teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 Numri i modulit 3 Qëllimi i modulit

Ky modul praktik i aftëson nxënësit për të emërtuar substancat laboratorike si dhe për të përdorur mjetet, instrumentet dhe aparaturat themelore laboratorike e laboratorit.


5 kredite (30 orë)


RM 1 Nxënësi emërton mjetet dhe substancat themelore laboratorike Përmbajtja - Emërtimi i mjeteve themelore laboratorike (gotat,

erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat.

- Emërtimi i substancave themelore kimike në laboratorin e biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikaliet për mikroskopim).

- Përshkrimi i funksionit të mjeteve themelore laboratorike (gotat, erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat.

- Përshkrimi i funksionit të substancave themelore kimike në laboratorin e biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikaliet për mikroskopim).

RM 2 Nxënësi emërton dhe përshkruan funksionin e instrumeneteve dhe aparateve themelore laboratorike në laboratorin e biologjisë Përmbajtja - Emërtimi i lupa, mikroskopi, stereomikroskopi në

laboratorin e biologjisë - Përshkrimi i funksionit të lupa, mikroskopi,

stereomikroskopi në laboratorin e biologjisë - Emërtimi i termometrit, termostati, peshorja në laboratorin

e biologjisë - Përshkrimi i funksionit të termometrit, termostati, peshorja

në laboratorin e biologjisë - Emërtimi i pH-metri, banjo ujore autokllavi, centrifuga,

kolorimetri, spektrofotometri etj.në laboratorin e biologjisë

55

- Përshkrimi i funksionit të pH-metri, banjo ujore autokllavi, centrifuga, kolorimetri, spektrofotometri etj.në laboratorin e biologjisë

RM 3 Nxënësi përdorë instrumente, aparate dhe substanca kimike

për matje të ndryshme Përmbajtja - Matja e vëllimit dhe masës së lëndëve të ndryshme kimike

me instrumentet dhe mjetet e duhura - Matja e veçorive fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me

instrumente dhe aparate laboratorike me instrumentet dhe mjetet e duhura

- Përgatitja e tretësirave kimike (procentuale, normale dhe molare) me instrumentet dhe mjetet e duhura

RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli. KR Nxënësi duhet të:

- Emërton dhe përshkruan mjetet themelore laboratorike gotat, erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat.

- Emërton dhe përshkruan substancat e domosdoshme kimike për laboratorin biologjik sipas destinimit të tyre (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikaliet për mikroskopim)



KR Nxënësi duhet të: - Emërton dhe përshkruan funksionin e lupës,

stereomikroskopit dhe mikroskopit - Emërton dhe përshkruan funksionin e termometrit,

termostatit dhe peshores - Emërton dhe përshkruan funksionin e pH-metrit, banjos

ujore, autokllavit, centrifugës, kolorimetrit, spektrofotometrit.


- Matë vëllimin dhe masën e lëndëve të ndryshme kimike të nevojshme për laboratorin biologjik

- Matë vetitë fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me instrumente dhe aparate laboratorike

56

- Përgatitë tretësira normale, molare, procentuale për nevojat e laboratorit biologjik


KR Nxënësi duhet të: - Zbaton masat themelore të sigurisë personale dhe kolektive

në laborator gjatë punës me pajisje elektrike, material biologjik, substanca toksike, acide, baza etj.

- Kujdeset dhe mirëmbanë pajisjet laboratorike dhe elektrike


- Ky modul do të realizohet në punëtori të shkollës dhe natyrë ose në një kënd të oborrit të shkollës

- Nxënësit do të përvetsojnë kompetencat nëpërmjet të veprimtarive praktike.Gjate gjithë kohës së zhvillimit të modulit nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete për ndërtimin e akvariumit dhe akvaterrariumit si dhe për mirëmbajtjen e tyre.

- Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten.

- Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejnë veprimet praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga arsimtari.Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për udhëzimet që i jep arsimtari

- Gjate vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i demonstrimit praktik të njohurive, aftësive shkathtësive dhe shprehive të fituara nga ata.


Për realizimin si duhet të modulit, është e domosdoshme të sigurohen : - ena e qelqit me vëllim 25 ,50 ose 100 l - filri për pastrimin e ujit - pompa për ajrosje të ujit në akuarium - substrati për akuarium ( rerë, zhavor) - bimë dhe shtazë ujore - sipërfaqe e caktuar në një kënd të oborrit të shkollës - kompleti i veglave për mihje të tokës për aquaterarium (lopata,

kazma, grebuja) - folie e trashë plastike - doracak për akvariume dhe akvaterrariume

57


“Mikroskopimi”


4

Qëllimi i modulit

Ky modul aftëson nxënësit për të manovruar me mjete zmadhuese optike për vrojtimin e materialit biologjik dhe jobiologjik si dhe të përgatitin preparate të përkohshme dhe të përhershme mikroskopike .


7.5 kredite (45 orë)


RM 1 Nxënësi dallon veçoritë e mjeteve zmadhuese optike dhe atyre ndihmëse për mikroskopim. Përmbajtja - Përzgjedhja e lupës sipas veçorive - Përzgjedhja e mikroskopit optik dhe stereomikroskopit. - zbërthimi i pjesëve të mikroskopit dhe stereomikroskopit

RM 2 Nxënësi përdorë mikroskopin

Përmbajtja - Vendosja e mikroskopit në tavolinën e punës; - Kontrolli i gjendjes së mikroskopit; - Fokusimi i fushës së vrojtimit; - Vendosja e qelqit me material - Rregullimi i distancës punuese - Vrojtimi i materialit

RM 3 Nxënësi mirëmban mikroskopin

Përmbajtja - kujdesi gjatë çvendosjës së mikroskopit - pastrimi i pjesëve optike te mikroskopit dhe mirëmbajtja e

pjesëve mekanike të mikroskopit - rregullimi i mikroskopit pas mikroskopimit

58

RM 4 Nxënësi përdorë objektivat e mikroskopit me fuqi të ndryshme zmadhuese dhe vrojton preparatet mikroskopike Përmbajtja - zmadhimi i mikroskopit - matja e preparateve mikroskopike,llogaritja e koeficientit - vizatimi i preparateve mikroskopike - okulari me rrjetw, okulari dhe objektivi mikrometrik

RM 5 Nxënësi përgatitë fiksativë, ngjyra dhe tretësira për

mikroskopim Përmbajtja - Përgatitja e tretësirës së Bouin-it, formaldehidit, Zenkeri-t,

etj. - Përgatitja e tretësirës fiziologjike, eozinit, karminit të

thartë, hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutralrot, e kaltërta e metilenit etj.

RM 6 Nxënësi përgatitë preparate të përkohëshme dhe të përherëshme mikroskopike Përmbajtja - Përgatitja e preparatit të përkohëshëm mikroskopik nga

materiali bimor ose shtazor - Fiksimi, dehidrimi, parafinimi, prerja në mikrotom,

ngjyrosja, dhe ngjitja e prerjes së materialit të vrojtimit në xhamin e objektit dhe mbulimi me xham mbulues

Proçedurat e vlerësimit

Realizimi i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjithë kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mesuarit. Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit

RM 1 IV Pyetje- pergjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli.


- Përzgjedh mjetet themelore optike që përdoren gjatë mikroskopimit

- Emërton dhe përshkruan funksionin e pjesëve optike dhe mekanike të mikroskopit dhe stereomikroskopit

RM 2 IV Vëzhgim me listë kontrolli

59


- vendosë mikroskopin në tavolinë - kontrolloj gjendjen e mikroskopit - fokusoj fushën e vrojtimit - vendosë qelqin e objektit me material - rregulloj distancën punuese të mikroskopit - vrojtoj materialin në preparatin mikroskopik

RM 3 IV Pyetje- pergjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli.


- Pastron pjesët optike dhe mekanike të mikroskopit - Rregullon pozitën normale të mikroskopit - Çvendosë me kujdes mikroskopin



- Përcaktojë fuqinë zmadhuese të mikroskopit duke shumëzuar aftësinë zmadhuese të okularit dhe objektivit.

- Matë gjatësinë dhe gjerësinë e objektit të vrojtuar përmes okularit për matje dhe preparatit mikroskopik

- Vizatoj pjesët e preparatit të vrojtuara në mikroskop


KR Nxënësi duhet të: - Përgatitë tretësirën e Bouin-it, tretësirën fiziologjike, të

formaldehidit, Zenker-it, acidit kromik etj. sipas udhëzimeve të shkruara

- Përgatitë tretësirat e eozinit, karminit të thartë, hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutral rot, kaltërta e metilenit etj. sipas udhëzimeve të shkruara


KR Nxënësi duhet të: - Përgatitë preparatin e përkohëshëm mikroskopik sipas

procedurës duke përdorur materialin bimor ose shtazor.

- Përgatitë preparatin e përhershëm mikroskopik sipas procedurës duke bërë fiksimin, parafinimin, prerjen në mikrotom, ngjyrosjen, ngjitjen dhe mbulimin e prerjes mikroskopike në xhamin e objektit

60


- Veprimet praktike lidhen ngushtë me mjetet zmadhuese optike, llupën, stereomikroskopin, mikroskopin optik, përgatitjen e tyre për punë, mirëmbajtjën e tyre para dhe pas përfundimit të punës, pastaj përgatitjen e preparateve miroskopike të përkohëshme dhe të përheëshme, vrojtimin e tyre me mikroskop dhe vizatimin e tyre.

- Veprimtaritë praktike do të kryhen duke u bërë më parë nga arsimtari. Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për udhëzimet që jep arsimtari, kurse arsimtari duhet të mbikqyrë gjatë manovrimit të nxënësve me pjesët mekanike dhe optike të mikroskopit si dhe gjatë vrojtimit, zmadhimit dhe vizatimit të materialit biologjik që vrojtohet.

- Vlerësohet demonstrimi praktik i njohurive dhe shprehive të punës.

- Nxënësit shfrytëzojnë katalogët udhëzues për punë me mjete zmadhuese optike.


- Për të realizuar si duhet modulin është e domosdoshme të sigurohen: mjetet optike zmadhuese (llupa, stereomikroskopi, mikroskopi i dritës), kemikaliet për përgatitjen e fiksativëve, tretësirave dhe ngjyrave të ndryshme, mikrotom, zhileta, okipor, xhama mikroskopik, pikatore, vatë, flakëdhënësi, kompleti i pincave dhe gjilpërave preparuese, etj.

61


“Ndërtimi i akvariumit dhe akvaterariumit”


5

Qëllimi i modulit

Ky modul aftëson nxënësit të zhvillojnë aftësi praktike për të ndërtuar akvariumin dhe akvaterariumin.


5 Kredite (30 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore dhe përzgjedhë elementet e domosdoshme për ndërtimin e akvariumit. Përmbajtja - Përcaktimi i radhës së punës - Zgjedhja e materialeve të punës sipas përdorimit, - Ena e akvariumit, filtri për pastrim dhe ajrosje të ujit me

termostat, burimi i ndriçimit, - Sigurimi i substratit (rërës, zhavorit) të shtratit të

akuariumit. - Sigurimi i bimëve dhre shtazëve që do të kultivohen në

aquarium - Shmangia e ndotjes së mjedisit gjatë punës.

RM 2 Nxënësi kryen në sërë veprimesh për ndërtimin e aquariumit

Përmbajtja - Pastrimi dhe shpërlarja e themeltë e enes së akvariumit - Sterilizimi dhe shpërlarja e substratit të aquarimumit - Shtrirja e substratit në enën e akvarimumit dhe vendosja e

papjisjeve plotësuese - Mbjellja e bimëve në akvarium dhe mbushja e tij me ujë - Vendosja e shtazëve në akvarium. - Përputhja e saktë, pamja estetike, qëndrueshmëria e

pjesëve, funksioni i lidhjeve të infrastrukturës së akvariumit

- Kujdesi ndaj veglave, pajisjeve dhe instrumenteve

RM 3 Nxënësi përgatit hapësirën e tokës për ndërtimin e hurdhës -

62

akvaterariumit Përmbajtja - Përzgjedhja e mjeteve për mihjen e sipërfaqës së tokës

për ndërtimin e akvaterrariumit sipas konstruksioneve bazë - Mbulimi i fundit të akvaterrariumit me folie të trashë

plastike - Mbjellja e bimëve ujore tipike për kënetën dhe mbushja e

akvaterrariumit me ujë - Furnizimi i akvaterrariumit me shtazë të ujit nga përrojet,

lumejt dhe kënetat e afërta,psh. vezë të bretkosave ,larva të insekteve, kërminj, triton etj)dhe vendosja në akvaterarium.

- Kujdesi ndaj veglave të punës - Rregullat e sigurisë personale dhe ruajtja e mjedisit





- zgjedhe elemenetet për ndertimin e akvariumit - Siguroj bimët dhe shtazët ujore adekuate për

kultivimin e tyre në akvarium

RM 2 IV Vëzhgim me listë kontrolli.


- pastroj dhe sterilizoj enën e akvariumit - sterilizoj rëren dhe zhavorin, mbulojë me to fundin e

aquariumit - mbushë aquariumin me ujë - siguron dhe mbjellë bimët në akvarium sipas rregullit të

paraparë - Siguroj dhe vendosë shtazët ujore në akvarium

RM 3 IV Vëzhgim me listë kontrolli.


63

- Përdorë veglat për mihjen e gropës së hudhrës (akvaterrariumit) sipas konstruksioneve bazë; - Rregullojnë shtratin e hudhrës (akvaterrariumit) duke e

mbuluar me folie të trashë plastike - Sigurojnë dhe mbjellin bime ujore ne aquaterarium - Mbledhin shtazë ujore në terren dhe i mbjellin në

hurdhë ( akvaterrarium). - Kontrollojnë kualitetin e punës - Pastrojnë vendin e punës; - respektojë rregullat e sigurisë përsonale dhe të ruajtjes

së mjedisit. Metodat e rekomanduara të të mësuarit

- Ky modul do të realizohet në punëtori të shkollës dhe natyrë ose në një kënd të oborrit të shkollës

- Nxënësit do të përvetsojnë kompetencat nëpërmjet të veprimtarive praktike.Gjate gjithë kohës së zhvillimit të modulit nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete për ndërtimin e akvariumit dhe akvaterrariumit si dhe për mirëmbajtjen e tyre.

- Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten.

- Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejnë veprimet praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga arsimtari.Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për udhëzimet që i jep arsimtari

- Gjate vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i demonstrimit praktik të njohurive, aftësive shkathtësive dhe shprehive të fituara nga ata.


Për realizimin si duhet të modulit, është e domosdoshme të sigurohen : - ena e qelqit me vëllim 25 ,50 ose 100 l - filri për pastrimin e ujit - pompa për ajrosje të ujit në akuarium - substrati për akuarium ( rerë, zhavor) - bimë dhe shtazë ujore - sipërfaqe e caktuar në një kënd të oborrit të shkollës - kompleti i veglave për mihje të tokës për aquaterarium (lopata,

kazma, grebuja) - folie e trashë plastike - doracak për akvariume dhe akvaterrariume

64


“Matjet dhe operacionet themelore ne kimi”


6

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për të zbatuar teknikat eksperimentale në laboratorin e kimisë, për të kryer matjeje me mjetet themelore në laborator si dhe për të bërë përgatitjen e pajisjeve dhe aparaturave përkatëse laboratorike.


10 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore për punë në laborator me mjete të ndryshme nga materialet e ndryshme. Përmbajtja - Njohja me laboratorin e kimisë - Përdorimi i enëve dhe mjeteve laboratorike - Matja e vëllimit - Matja e masës (peshoret) - Matja e temperaturës - Mënyrat e dhënies së ndihmës së parë në laborator. - Rregullat e sigurimit teknik dhe mrojtjes së mjedisin në

laboratorin e kimisë. RM 2 Nxënësi kryen operacionet themelore për përftimin e

substancave të pastra kimike. Përmbajtja - Peshimi në laboratorin e kimisë - Fundërrimi në laboratorin e kimisë - Dekantimi në laboratorin e kimisë - Filtrimi në laboratorin e kimisë - Distilimi - Sublimimi - Kristalizimi - Avullimi

RM 3 Nxënësi zhvillon reaksionet fillestare të shpërndarjes, bashkimit dhe të zëvendësimit. Përmbajtja - Zhvillimi i realsioneve të shpërbërjes e oksidit të merkurit - Shpërbëja e karbonatit bazik të bakrit - Reaksioni i bashkimit të squfurit me hekurin

65

- Reaksioni i zëvendësimit - Shpërhapja e avujve të bromit dhe të jodit - Shpërhapja në lëngje - Madhësitë e vogla të molekulave dh të atomeve – Vrojtimi

në tretësirën e permanganatit të kaliumit. RM 4 Nxënësi përfton komponime inorganike dhe analizon vetitë

e tyre. Përmbajtja - Përftimi i oksideve - Hidratimi i oksideve bazike - Bashkëveprimi i oksideve me acidet - Hidratimi i oksideve acidike. - Bashkëveprimi i oksideve acide me baza - Bashkëveprimi i oksideve bazike me okside acidike - Përftimi i bazave, acideve, kriprave - Tretshmëria e bazave, acideve, kriprave në ujë. - Sigurimi teknik dhe mbrojtja në laboratorin e kimisë.



RM 1 IV Pyetje- përgjigje me gojë dhe test para laboratorik. KR Nxënësi duhet të:

- përdorë mjetet laboratorike; - zbatojë masat e sigurisë gjatë punës në laborator; - ofrojë ndihmën e parë në laborator - përdorë enët dhe mjetet laboratorike - përdorë mjetet për matjen e vëllimit - përdorë mjetet për matjen e masës (peshoret) - përdorë mjetet për matjen e temperaturës - përdorë mjetet për ngrohje - zbatojë rregullat e sigurisë dhe mbrojtjes në laboratorin

e kimisë RM 2 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në

laborator. KR Nxënësi duhet të:

- kryej eksperimentin e fundërrimit - kryej eksperimentin e dekantimit - përgatisë dhe të kryej eksperimentin e filtrimit - përgatisë pajisjen për distilim dhe të kryej

eksperimentin e distilimit - përgatisë pajisjen për sublimim dhe të kryej

eksperimentin e sublimimit.

66

- kryej eksperimentin e kristalizimit - kryej eksperimentin e avullimit.

RM 3 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në laborator.

KR Nxënësi duhet të: - Zhvilloj reaksionin e shpërbërjes së e oksidit të

merkurit - Zhvilloj reaksionin e shpërbërjes së karbonatit bazik të

bakrit - Zhvilloj reaksionin e bashkimit të squfurit me hekurin - Zhvilloj reaksionet e zëvendësimit - Zhvilloj reaksionin e shpërhapjes së avujve të bromit

dhe të jodit - Zhvilloj reaksionin e shpërhapjes në lëngje - Zhvilloj reaksionin e vrojtimit në tretësirën e

permanganatit të kaliumit. - shënojë në fletoren e punës të gjitha veprimet

eksperimentale RM 4 IV Ushtrime laboratorike të shoqëruara me fletore pune.

KR Nxënësi duhet të - përftojë oksidet - kryejë reaksione hidratimi të oksideve bazike - kryejë reaksione të bashkëveprimit të oksideve me

acidet - kryejë reaksione të hidratimin e oksideve acidike. - kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve acide me

baza - kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve bazike me

okside acidike - kryejë reaksione përftimi të bazave, acideve, kriprave - zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes në

laboratorin e kimisë. Metodat e rekomanduara të mësuarit

- Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë. Rekomandohet të organizohen vizita njohëse në laboratorët tjera kimike dhe të ngjashme.

- Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike.

- Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata.


Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - laboratorët për kimi;

67

- kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike; - lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin

kimik; - materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

68


“Përcaktimi i vetive të elementeve kimikë dhe komponimeve të tyre”


7

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për të përftuar substanca të ndryshme inorganike, si oksidet, acidet, bazat, kripërat si dhe të përftojë në kushte laboratorike hidrogjenin dhe oksigjenin, metalet dhe jometalet e ndryshme, të dallojë vetitë e tyre dhe të komponimeve më të rëndësishme të tyre.


7.5 kredi (45 orë)


RM 1 Nxënësi zhvillon reaksione të përftimit të hidrogjenit dhe oksigjenit dhe dallon vetitë e tyre. Përmbajtja - Përftimi i hidrogjenit - Interpretimi i vetive fizike, kimike të hidrogjenit - Zhvillimi i reaksionit të djegies së hidrogjenit - Zhvillimi i reaksionit të reduktimit të oksidit të bakrit në

hidrogjen. - Përftimi i oksigjenit - Interpretimi i vetive fizike, kimike të oksigjenit - Përftimi i ozonit - Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë.

RM 2 Nxënësi zhvillon reaksione për përftimin e azotit . Përmbajtja

- Përftimi i azotit dhe interpretimi i vetive të tij. - Përftimi i amoniakut dhe interpretimi i vetive të tij. - Përftimi i oksideve të azotit - Përftimi i acidit nitrik dhe interpretimi i vetive të tij. - Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë

RM 1 IV Vëzhgim me listë kontrolli, pyetje përgjigje me gojë



69

KR Nxënësi duhet të: - Zhvilloj reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e

hidrogjenit dhe vtitë fizike e kimike të tij - Zhvilloj reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e

oksigjenit dhe vtitë fizike e kimike të tij - Zhvilloj reaksionet për përftimin e ozonit. - shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për

hidrogjenin, oksigjenin dhe ozonin si dhe karakteristikat e këtyre reaksioneve

RM 2 IV Vëzhgim me listë kontrolli, pyetje përgjigje me gojë KR Nxënësi duhet të:

- Zhvilloj reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e klorit dhe vtitë fizike e kimike të tij

- Zhvilloj reaksione laboratorike në lidhje me vtitë e bromit dhe jodit

- Zhvilloj reaksionet për përftimin e gazit fluorhidrik dhe acidi fluorhidrik

- shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për klorin, bromin, jodin, gazin fluorhidrik dhe acidin fluorhidrik si dhe karakteristikat e këtyre reaksioneve


- zhvillojë reaksionet për përftimin e formave alotropike të squfurit dhe sulfureve të metaleve

- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e gazit sulfhidrik, gazit sulfuror dhe anhidridit sulfurik

- shënojë në fletoren e punës karaktteristikat për të gjitha reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në laborator


- zhvillojë reaksionet për përftimin e azotit, amoniakut dhe tregimin e vetive të tyre

- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e oksideve të azotit, acidit nitrik dhe vetive të tyre

- zhvillojë reaksione për përftimin e fosforit, kthimit të fosforit të kuq në të bardhë dhe përftimin e acidit fosforik


RM 5 IV Vëzhgim me listë kontrolli, pyetje përgjigje me gojë

70

KR Nxënësi duhet të: - zhvillojë reaksionet për karbonin dhe absorbimin e

gazeve me qymyr - zhvillojë reaksione për distilimin e thatë të drurit - zhvillojë reaaksione për përftimin dhe djegien e

oksidit të karbonit, përftimi i gazit karbonik dhe vetitë e tij.

- zhvillojë resaksine për përftimi dhe vetitë e kripërave të acidit karbonik

- zhvillojë reaksione për silicin, përftimin e qelqit dhe vetitë e silikateve



- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive fizike të metaleve alkaline

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive kimike të metaleve alkaline

- zhvillojë reaksione për përftimin e hidroksidit të natriumit nga elektroliza e kripës së kuzhinës

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive të metaleve alkalino-tokësore



- zhvillojë reaksionet për aluminin dhe lluminoterminë - zhvillojë reaksione për kromin dhe manganin - zhvillojë reaksione për hekurin, kalitjen dhe zbutjen e

tij si dhe për vetitë kimike të hekurit - zhvillojë reaksione për korrozionin e metaleve dhe

mbrojtjen nga korrozioni - shënojë në fletoren e punës karaktteristikat për të gjitha

reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në laborator


- Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë. - Mësuesi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e mundur

demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike. - Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në eksperimente

konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimkie në kushte laboratorike.

71

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata dhe rregullisht të kontrollohet fletorja e punës (ditari laboratorik).


Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - laboratorët për kimi; - kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike; - kimikatet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin


72

Klasa 11

Programet e lëndëve profesionale

Programi i lëndës

“Fizika” Lëmia: Kimi-teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 10 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të nxënësi duhet të: - shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të elektricitetit dhe të tregojë raste të zbatimit praktik

të tyre; - shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të magnetizmit dhe të tregojë raste të zbatimit praktik

të tyre dhe optikës; - zbatojë parimet dhe ligjet e elektricitetit, magnetizmit dhe optikës në zgjidhjen e problemeve; - përshkruajë parimin e punës dhe ndërtimin e pajisjeve elektrike dhe optike; - përshkruajë zbatimin e pajisjeve elektrike dhe optike në shkencën dhe teknologjinë

bashkëkohore. II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Elektrostatika 10 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të: - shpjegojë kuptimin e nocionit fushë elektrike; - tregojë kuptimin dhe rastet e zbatimit të ligjit të bashkëveprimit elektrik (Ligji i Coulomb-it); - tregojë lidhjen dhe marrëdhëniet midis potencialit, punës dhe energjisë elektrike; - dallojë rastet e zbatimit të potencialit elektrik; - shpjegojë kuptimin e nocionit “dipol elektrik”; - tregojë veçoritë e materialeve dielektrike dhe përdorimin e tyre; - përshkruajë vetitë themelore të dielektrikëve; - zbatojë nocionin e tensionit në pajisjet elektrike dhe elektronike.

73

b) Temat e kapitullit - Fusha elektrike. - Ligji i Coulomb-it për forcën elektrike. - Potenciali elektrik. - Energjia elektrike. - Dipoli elektrik. - Kapaciteti elektrik dhe kondensatorët. - Dielektrikët. - Zbatimi i tensionit në gypin katodik-në monitorët kompjuterikë dhe osciloskopët. c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - Shpjegojë konceptet parashikuara në lidhje me elektricitetin; - ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika mbi elektricitetit statik; - zhvillojë diskutime, debate, punë në grupe rreth temave të ligjëruara dhe të nxisë nxënësit të

marrin pjesë në diskutim; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - demonstron dukuritë elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese; - vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Mjete demonstruese të elektricitetit: - elektroskop, - sfera përçuese, - kondensatorë shufra eboniti, - etj. Kapitulli 2: Rrymat elektrike 10 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të: - vendosë lidhjen ndërmjet rrymës, rezistencës dhe tensionit; - zbatojë rregullat e Kirhofit në qarkun e rrymës së vijueshme; - përshkruajë parimet themelore të punës së pajisjeve matëse elektrike. b) Temat e kapitullit - Ligji i Omit. - Rezistenca elektrike. - Forca elektrolëvizore. - Rregullat e Kirhofit. - Ampermetrat dhe voltmetrat e rrymës së vijueshme. c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi rrymën e vijueshme elektrike; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim;

74

- demonstrojë dukuritë e rrymës elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Përbërës themelorë të qarkut të rrymës së vijueshme: elemente galvanike, përçuesë, rezistorë,

etj. Kapitulli 3: Magnetizmi 14 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - krijojë përfytyrim të qartë mbi nocionin fushë magnetike; - përshkruajë vetitë e magnetëve të përhershëm; - shpjegojë ligjin e bashkëveprimit ndërmjet përçuesve me rrymë; - zbatojë parimet themelore të magnetizmit në ndërtimin e pajisjeve matëse, si galvanometri

dhe spektrometri masave; - përshkruajë vetitë magnetike të materialeve; - përshkruajë dukurinë e histerzës magnetike. b) Temat e kapitullit

- Magnetët dhe fushat magnetike. - Fusha magnetike e rrymës elektrike. - Induksioni i fushës magnetike. - Ligji i Amperit. - Galvanometrat. - Elektromagnetët dhe bobinat. - Efekti i Hollit. - Spektrometri i masave. - Vetitë magnetike të materialeve. - Histereza magnetike.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi dukuritë magnetike; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim; - demonstron dukuritë magnetike me mjete të thjeshta konkretizuese; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - Magnetë të përhershëm, bobina, përçuesë të trajtave të ndryshme, galvanometër.

75

Kapitulli 4: Induksioni elektromagnetik 10 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - shpjegojë ligjin e Faradejit mbi induksionin elektromagnetik; - përshkruajë parimin e punës së gjeneratorëve elektrikë dhe transformatorëve; - përshkruajë zbatimin e induksionit elektromagnetik në lëmenj të ndryshëm të shkencës dhe

teknologjisë; - përshkruajë gjenerimin e rrymës alternative; - shpjegojë valët elektromagnetike; - përshkruajë zbatimin e valëve elektromagnetike në praktikë. b) Temat e kapitullit

- Ligji i Faradejit. - Gjeneratorët elektrikë. - Transformatorët. - Zbatime: Sistemet e zërimit, memoria kompjuterike dhe seizmografi. - Qarqet e rrymës alternative. - Valët elektromagnetike. - Radio dhe televizioni.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të induksionit elektromagnetik dhe valëve

elektromagnetike në jetën e përditshme; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim; - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj.; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Gjenerator elektrik, transformator, radio, televizor. Kapitulli 5: Optika gjeometrike 7 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë ligjet e reflektimit dhe përthyerjes; - përshkruajë zbatimin e ligjeve të reflektimit dhe përthyerjes në fijet optike; - përshkruajë rolin e thjerrave në sistemin optik. b) Temat e kapitullit:

- Ligjet e reflektimit dhe përthyerjes. - Reflektimi i brendshëm i plotë. - Fijet optike. - Thjerrat.

76

c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - demonstrojë në klasë shembuj nga praktika mbi reflektimin dhe përthyerjen; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Pasqyra të rrafshta dhe sferike, thjerra, prizma, fije optike. Kapitulli 6: Natyra valore e dritës 11 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë konditat e shfaqjes së interferencës dhe difraksionit; - përshkruajë parimin e veprimit të rrjetës difraksionale dhe zbatimin e saj në spektrometri dhe

spektroskopi; - përshkruajë ndërtimin e interferometrave në bazë të parimit të intereferencës; - përshkruajë polarizimin e dritës dhe zbatimin e tij në praktikë. b) Temat e kapitullit

- Interferenca. - Difraksioni. - Rrjeta difraksionale. - Spektrometri dhe spektroskopia. - Interferometrat. - Polarizimi i dritës. - Polarizatorët.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - ilustrojë ligjëratat me shembuj të dukurisë së interferencës dhe difraksionit në jetën e

përditshme; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim; - të përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj.; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Apertura të vogla rrethore dhe drejtkëndëshe, rrjetë difraksionale.

77

Kapitulli 7: Instrumentet optike 8 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues; - përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve; - identifikojë të metat e thjerrave dhe të pasqyrave. b) Temat e kapitullit

- Kamera. - Qelqi zmadhues. - Teleskopët. - Mikroskopët. - Të metat e thjerrave dhe pasqyrave.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - demonstrojë në klasë parimin e punës së instrumenteve; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në diskutim; - japë detyra ne klasë dhe në shtëpi; - të vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve. d) Kushtet për realizimin e kapitullit

- thjerra, pasqyra, teleskop, mikroskop.

78

Programi i lëndës

“Kimia” Lëmia: Kimi-Teknologji Profili: Teknik/Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të nxënësi duhet të: - dallojë veçoritë, komponimet e karbonit dhe vetit fizike dhe kimike të tyre; - shpjegojë rëndësinë e komponimeve të karbonit që kanë rol kyç për jetën; - shpjegojë metodat e përfitimit dhe përdorimin e komponimeve organike; - zbaton formulat e komponimeve të thjeshta dhe te përbëra organike në raste konkrete; - emërtojë komponimet organike sipas sistemit IUPAC (Unioni ndërkombëtar për kimi të

pastër dhe të aplikuar); - shpjegon veçoritë e modeleve molekulare në komponime organike; - shpjegojë mekanizmin e reaksioneve në komponime organike; - shpjegon rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike për proceset jetësore; - shpjegon rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike në industri dhe ndikimin e

tyre në mjedis. II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Hyrje në kimi Organike 8 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të: - përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues; - përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve; - shpjegon rëndësinë dhe zbatimin e kimisë organike; - tregon lidhjen e kimisë organike me shkencat tjera; - shpjegojë strukturën e atomit të karbonit; - shpjegon kuptimin e hibridizimit të atomeve të karbonit në komponime organike; - tregon kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike në komponimet organike; - tregojë ndërtimin e strukturës së komponimeve organike; - dallojë veçoritë e komponimeve organike; - klasifikojë komponimet organike sipas grupeve funksionale; - shpjegon reaksione të ndryshme të komponimeve organike; - dallojë izomerinë te komponimet e thjeshta organike.

79


- Hyrje në kiminë organike. - Konfiguracioni elektronik i atomit të karbonit. - Hibridizimi sp3sp2dhe sp. - Lidhjet kimike në komponimet organike. - Veçoritë e komponimeve organike dhe klasifikimi tyre. - Izomeria e komponimeve organike. - Llojet e reaksioneve të komponimeve organike.

c) Udhëzime didaktike për kapitullin: Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë dallimin në mes të kimisë organike dhe inorganike; - shpjegojë rëndësinë e komponimeve organike për jetë; - zhvillojë objektivat e studimit të kimisë organike; - shpjegon konfiguracionin elektronik tëw atomit tëw karbonit dhe hibridizimin; - shpjegon lidhjen e kimisë organike me lëmitë tjera të kimisë; - shpjegon izomerinw e komponimeve organike me shembuj konkret; - krahason kiminë organike me shkencat tjera d) Kushtet për realizimin e kapitullit

- figura. - fotografi të zbuluesve të ndryshëm në lëminë e kimisë organike, tabela etj. - modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit. - projektor, videobim, sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti. Kapitulli 2: Komponimet e karbonit me hidrogjen. 16 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- shpjegon hidrokarburet dhe rëndësine tyre - tregon vetit fizike dhe kimike të hidrokarbureve - tregon për reaksionet e përftimit të tyre - dallojë përdorimin e hidrokarbureve për nevoja industriale dhe jetësore - dallojë efektet negative të hidrokarbureve për mjedisin - tregon kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike të hidrokarbureve - shpjegon reaksione të ndryshme të hidrokarbureve

b) Temat e Kapitullit

- Hidrokakarburet. - Klasifikimi i hidrokarbureve. Hidrokarburet e ngopura dhe të pangopura. - Alkanet. Struktura, përftimi, vetit fizike dhe kimike, përdorimi. - Alkenet . Strukrura perftimi, vetit fizike dhe kimke, përdorimi. - Alkinet dhe dienet. Struktura, përftimi, vetit fizike dhe kimike, përdorimi. - Hidrokarburet aromatike. Struktura,përftimi,vetit fizike dhe kimike, përdorimi.

80

- Dervatet e halogjenuara të hidrokarbureve. Struktura, përftimi,vetit fizike dhe kimike, përdorimi.

c) Udhëzimet didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të :

- shpjegojë hidrokarburet, rëndësinë dhe përdorimin e tyre. - emërtojë hidrokarburet sipas nomenklaturës IUPAC. - shpjegojë ndarjen e hidrokarbureeve sipas vetive të tyre. - dallojë hidrokarburet sipas strukturës së vargut karbonik - shpjegojë përberjen e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve. - shpjegon përdorimin e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve dhe ndikimin e tyre

në mjedis. - shpjegojë hidrokarburet aromatike dhe vetit e tyre toksike.

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit

- figura - fotografi - laborator - modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit - projektor , videobim, sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti

Kapitulli 3: Komponimet organike me oksigjen 20 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- dallojë komponimet organike me oksigjen - tregon për përfitimin e alkooleve - tregojë për vetit fiziko-kimike të alkooleve - shpjegojë strukturën e fenolëve - dallojë alkoolet nga fenolet - shpjegojë reaksionet karakteristike të fenolëve - shpjegojë vetit dhe reaksionet e etereve - dallojë aldehidet dhe ketonet në bazë të strukturës së tyre - klasifikojë acidet karboksilike sipas grupeve funksionale - shpjegojë strukturën e monosakarideve - tregojë ndërtimin e strukturës së polisakarideve - shpjegojë vetit e karbohidrateve dhe reaksionet e tyre

b) Temat e kapitullit - Alkoolet - Fenolet - Eteret - Aldehidet dhe ketonet - Acidet karboksilike dhe derivatet e tyre - Esteret dhe lipoidet - Sapunet dhe detergjentet

81

- Karbohidratet dhe klasifikimi i tyre - Monosakaridet - Disakaridet - Polisakaridet

c) Udhëzimet didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- shpjegojë komponimet organike me oksigjen - tregoj me shembuj konkret komponimet organike me oksigjen - tregojë për përftimin dhe përdorimin e alkooleve - shpjegojë vetit fizike dhe kimike të alkooleve - shpjegojë dallimin në mes të alkooleve dhe fenolëve - shpjegojë përftimin dhe vetitë e etereve - shpjegojë rëndësinë e karbohidrateve për jetë

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura ,fotografi - laboratori - diapozitva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit - projektor , videobim,sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti

Kapitulli 4 : Komponimet oraganike me azot 18 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të :

- dallojë komponimet organike me azot - shpjegojë përfitimin e nitrokomponimeve - dallojë vetit fiziko-kimike dhe përdorimin e nitrokomponimeve - shpjegojë aminat me formula strukturore - tregojë vetit dhe reaksionet karakteristike të aminave - dallojë strukturën e aminoacideve dhe proteinave - shpjegojë rëndësinë e proteinave për zhvillimin e proceseve jetësore - klasifikojë alkaloidet sipas veprimit të tyre - shpjegojë rëndësinë e vitaminave për funksionim normal të organizmit - tregojë për funksionin katalitik të enzimave


- nitrokomponimet - aminat - komponimet heterociklike - aminoacidet dhe proteinat - enzimet - acidet nukleike - alkaloidet dhe vitaminet

82


- shpjegojë për komponimet organike me azot - dallojë në shembuj konkret emërtimin e këtyre komponimeve - shpjegojë për metodat e përftimit të nitrokomponimeve - shpjegojë për metodat e përftimit të aminave - shpjegojë komponimet heterociklike - shpjegojë për veprimin e dëmshëm fiziologjik të alkaloideve në organizëm - shpjegojë strukturën e ADN-së me modele të thjeshta - tregon për rëndësinë e ADN-së për bartjen e vetive trashëguese - dallojë faktorët që ndikojnë në veprimin katalitik të enzimeve - shpjegojë funkionin e enzimeve si biokatalizatorë në proçeset jetësore


- figura, fotografi - laborator - diapozitva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim,sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti

Kapitulli 5: Polimerët sintetikë 8 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:

- shpjegojë metodat e përftimit të polimëreve sintetikë - tregojë strukturën e polimerëve - shpjegojë përdorimin e polimerëve në jetën e përditëshme - dallojë plasmasat sipas përbërjes dhe vetive të tyre - shpjegojë për fijet sintetike dhe metodat e përfitimit të tyre - shpjegojë ndikimin e produkteve polimere në ndotjen e mjedisit


- masat plastike - fijet sintetike - zbatimi i polimerëve


- shpjegojë për polimerët dhe përdorimin e tyre - shpjegojë reaksionet e polimerizimit dhe polikondenzimit - vlerësojë rëndësinë e polimerëve sintetik për prosperitetin e pergjithëshëm. - analizojë ndikimin e tyre në ndotjen e mjedisit


- figura ,fotografi - labvorator

83

- diapozitva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit - projektor , videobim,sllajde, videokaseta dhe burime nga interneti

84

Programi i lëndës

“Biologji”

Lëmia: Kimi-teknologji Profili: Ndihmës-laborant i Shkencave të Natyrës Niveli: I Klasa: 11 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së biologjisë të zhvilluar në klasën e 11- të nxënësi duhet të:

- shpjegojë fakte, terma, koncepte dhe ligjshmëri lidhur me biodiversitetin sistematik të qenieve të gjalla

- përshkruajë ndërtimin, mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të qenieve të gjalla që u takojnë 5 mbretërive të qenieve të gjalla: Monera, Protista, Fungi, Vegetalia dhe Animalia

- identifikojë dhe emërtoj lloje përfaqësues nga pesë mbretëritë e qenieve të gjalla - analizoj rolin e mbretërive të qenieve të gjalla në natyrë dhe jetën e njeriut - vlerësoj rëndësinë e mbretërive të qenieve të gjalla në funksionimin e ekosistemeve në

natyrë

II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Mbretëria e Monera-ve (Bakteret dhe virusët) 8 orë e) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

- emërtojë dhe dalloj pesë mbretëritë e qenieve të gjalla - përshkruajë ndërtimin e qelizës bakteriale dhe virusit - përshkruajë mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të baktereve - përshkruajë dëmet dhe dobitë nga bakteret në natyrë dhe jetën e njeriut - përshkruajë ndërtimin e virusit dhe mënyrën e riprodhimit - emërtojë sëmundje të ndryshme të njeriut të shkaktuara nga bakteret dhe viruset

f) Temat e kapitullit

- Karakteristikat e pesë mbretërive të qenieve të gjalla :Monera, Protista, Fungi, Vegetalia, Animalia

- Bakteret, ndërtimi, mënyra e ushqimit dhe riprodhimit - Roli i baktereve në natyrë- bakteret e dobishme dhe shkaktare të sëmundjeve të njeriut - Viruset, ndërtimi, riprodhimi dhe sëmundjet që shkaktojnë

85

- Kontrolli i sëmundjeve bakteriale dhe virusale – pastërtia dhe higjiena, antibiotikët dhe vaksinimi.

g) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- Shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull duke theksuar rëndësinë e biodiversitetit për funksionimin e natyrës.

- Shfrytëzon material të gjallë ose foto me përfaqësues të pesë mbretërive të qenieve të gjalla.

- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e madhe e të pazëvendësueshme të baktereve në natyrë dhe jetën e njeriut.

- Tregon shembuj konkret nga jeta e përditshme e veprimit të baktereve në natyre dhe jetën e njeriut.

h) Kushtet për realizimin e kapitullit - diapozitivë, figura, fotografi e modele , lidhur me përmbajtjen e kapitullit - projektor, videobim, programe simuluese kompjuterike - videokaseta, burime nga interneti Kapitulli 2: Mbretëria Protista 6 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - identifikoi karakteristikat themelore të protistëve - krahasoi ndryshimet në formë, madhësi , mënyrë të sigurimit të ushqimit ndër protistët - vlerësoi rolin e protistve autotrofë në ekosistem - emërton sëmundjet e shkaktuara te njeriu nga protistët - përshkruan hapat e shkaktimit të sëmundjes së malaries b) Temat e kapitullit - Karakteristikat themelore të protistëve - Diversiteti i protistëve - Sëmundjet e shkaktuara nga protistët - Vrojtimi nën mikroskop i protistëve në ujin e marrë nga ndonjë pellg ujor

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - përdorë mjete demonstrimi, diapozitiva, sllajde, fotografi, modele me protistë - përdorë mjete pamore - udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime me

mikroskop të llojeve të ndryshme të protistëve d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - mikroskopi - projektori

86

- sllajde - diapozitiv me fotografi të protistëve - programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të protistëve. Kapitulli 3: Mbretëria Fungi (Kërpudhat) 4 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të: - Identifikoi karakteristikat themelore të kërpudhave - Përshkruaj mënyrën e të ushqyerit dhe riprodhimit të kërpudhave - Përshkruaj rolin e kërpudhave në natyrë dhe jetën e njeriut - Emërton lloje të ndryshme të kërpudhave b) Temat e kapitullit - Karakteristikat e kërpudhave dhe klasifikimi i tyre - Rëndësia e kërpudhave për natyrën dhe njeriun - Vrojtimi me mikroskop i mykut dhe makroskopisht të kërpudhave me kapelë

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - shpjegojë karakteristikat themelore të kërpudhave duke përdorur material të gjallë ose foto

me kërpudha të grupeve të caktuara. - demonstron praktikisht mënyrën e kultivimit të mykut në bukë ose fryt të portokallit - demonstron teknikën e mikroskopimit për të vrojtuar ndërtimin e mykut nën mikroskop d) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - projektori - sllajde - diapozitiv me fotografi të kërpudhave - myk të kultivuar për vrojtim në mikroskop - fotografi të ilustruara me ngjyra të kërpudhave johelmuese dhe helmuese Kapitulli 4: Karakteristikat e bimëve – bimët jovaskulare dhe vaskulare 7 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

- përshkruaj përshtatjet e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë - shpjegojë konceptet e alternimit të gjeneratave te bimët - dallon bimët jo vaskulare nga ato vaskulare - shpjegon rëndësinë e zhvillimit të farës te bimët për të jetuar në mjedise të ndryshme - përmbledh procesin e riprodhimit te farëzhveshurat - përshkruan rolin e luleve në ciklin jetësor të farëveshurave - identifikon disa familje të rëndësishme të bimëve farëveshura

87

b) Temat e kapitullit - Përshtatshmëritë e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë dhe koncepti i alternimit të gjeneratave - Bimët jo vaskulare dhe vaskulare - Bimët me farë, rëndësia e farës për bimën për të jetuar në mjedise të ndryshme - Karakteristikat e bimëve farëzhveshura, riprodhimi- Gymnospermae - Karakteristikat e bimëve farëveshura , riprodhimi –Angyospermae


- shpjegoj karakteristikat e bimëve përmes materialit të gjallë, fotografive ose modeleve të bimëve

- përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare - përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të bimëve

farëzhveshura dhe farëveshura ç) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - projektori - sllajde - herbari Kapitulli 5: Forma dhe funksioni i bimëve 9 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

- përshkruan strukturat dhe funksionet e rrënjëve dhe pjesëve mbitokësore të bimëve - krahason dhe dallon indet përçuese, indet deponuese dhe indet epidermale - përshkruan rolin e indeve krijuese për rritjen e bimës - dallon bimët monokotiledone nga ato dikotiledone - përshkruan se si uji dhe lëndët tjera ushqyese lëvizin nëpër ksilemë dhe floemë - përshkruan rolin e hormoneve bimore në rritjen e bimëve - përshkruan mënyrat se si bima i përgjigjet ndryshimeve stinore

b) Temat e kapitullit - Ndërtimi dhe funksioni i organeve vegjetative dhe riprodhuese të bimëve - Llojet e indeve bimore , ndërtimi dhe funksioni i tyre - Karakteristikat e bimëve monokotiledone dhe dikotiledone - Lëvizja e ujit dhe lëndëve tjera ushqyese nëpër trupin e bimës - Faktorët që rregullojnë rritjen dhe zhvillimin e bimës c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- shpjegoj ndërtimin dhe funksionin e organeve vegjetative dhe riprodhuese përmes materialit të gjallë, fotografive ose modeleve

- përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare

88

- përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të bimëve farëzhveshura dhe farëveshura

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - projektori - sllajde - fotografi dhe modele nga plastika lidhur me ndërtimin e bimëve Kapitulli 6: Karakteristikat e shtazëve-Origjina e indeve dhe zgavrave trupore 6 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

- Emërton tri karakteristikat themelore të shtazëve - Shpjegon përparësitë e organizmave shtazorë shumëqelizor për tu përshtatur për të jetuar

në kushte të ndryshme të mjedisit jetësor - Dallon konceptin e indit nga koncepti i qelizës së specializuar - Dallon simetritë e ndryshme trupore të shtazëve - Emërton indet dhe organet që kanë origjinë prej tri fletëzave embrionale - Përshkruan karakteristikat e zgavrave trupore të shtazëve

b) Temat e kapitullit - Plani i ndërtimit të shtazëve - Karakteristikat e shtazëve shumëqelizore të thjeshta në shembullin e sfungjerëve - Diferencimi i indeve në botën shtazore në shembullin e knidarieve . - Simetritë trupore të shtazëve - Origjina e zgavrave trupore te shtazët dhe fletëzat embrionale c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të:

- Shpjegon karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor shumëqelizorë në shembullin e sfungjerit nga fotografitë ose konturat e skeletit të sfungjerit

- Shpjegon ndërtimin e shtazëve të vërteta shumëqelizore me inde të diferencuara nga fotografia ose preparati mikroskopik i hidrës së ujërave të ëmbëla

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - projektori - sllajde - fotografi të ndërtimit të sfungjerit dhe hidrës

89

Kapitulli 7: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë pa shtyllë rruazore 16 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

- Krahason mënyrën e jetës së sfungjerit me hidrën e ujërave të ëmbla - Përshkruan alternimin e gjeneratës polip dhe meduzë te knidariet - Përshkruan ciklin jetësor të krimbave të shtypur dhe cilindrik - Emërton disa lloje të krimbave cilindrik që jetojnë në organizmin e njeriut - Identifikon tri klasët kryesore të butakëve - Përmbledhë përparësitë evolutive të procesit të tagmatizimit (diferencimit të regjioneve

trupore) të këmbënyjëtuarit-Arthropoda - Emërton pesë grupet e Arthropodeve - Përshkruan planin e ndërtimit të merimangoreve - Përshkruan ndërtimin e jashtëm të insekteve - Përshkruan metamorfozën e plotë dhe jo të plotë të insekteve - Përshkruan rolin e insekteve në natyrë dhe jetën e njeriut - Përshkruan ndërtimin e jashtëm të gaforreve - Identifikon tri grupet e gaforreve - Emërton përfaqësues të gaforreve të ulëta planktonike dhe të gaforreve të larta - Përshkruan karakteristikat e lëkurëgjemborëve- Echinodermata - Emërton përfaqësues të ndryshëm të lëkurëgjemborëve - Përshkruan ndërtimin e kordateve primitive dhe emërton përfaqësuesit e tyre.

b) Temat e kapitullit - Sfungjerët, knidariet, krimbat e shtypur dhe cilindrik - Butakët, krimbat unazorë dhe artropodet - Iinsektet dhe miriapoda - Gaforret – Crustacea - Echinodermata- lëkurëgjemborët dhe Chordata- primitive


- Shpjegon karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor pa shtyllë kurrizore nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve pa shtyllë kurrizore

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - atlase biologjike - material faunistik i konservuar Kapitulli 8: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë me shtyllë rruazore 14 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të këtij kapitulli nxënësi duhet të:

90

- Përshkruan karakteristikat morfologjike dhe ekologjike të Agnatha-gojërrumbullakëve dhe peshqve kërcor

- Emërton përfaqësues të këtyre dy grupeve të kurrizorëve - Përshkruan karakteristikat morfo-anatomike të peshqve eshtëror - Emërton lloje të ndryshme të peshqve eshtëror - Përshkruan përshtatshmëritë morfologjike dhe fiziologjike të ujëtokësorëve- Amphibia

për të jetuar në ujë dhe tokë - Përshkruan ciklin jetësor të amfibeve - Përshkruan përmes përfaqësuesve tipik karakteristikat e dy rendeve të amfibeve (Anura

dhe Urodella) - Përshkruan karakteristikat e zvarranikëve posaçërisht përshtatshmërinë e tyre për të jetuar

në tokë të thatë - Përshkruan grupin e dinosaurëve si grup i lashtë dhe i zhdukur i zvarranikëve - Përshkruan ndërtimin e jashtëm të shpendëve dhe përshtatshmëritë për të pushtuar

mjedisin ajror - Emërton përfaqësues të grupeve të ndryshme të shpendëve - Përshkruan karakteristikat unike të gjitarëve - Identifikon tri grupet themelore të gjitarëve - Emërton përfaqësues të secilit grup të gjitarëve

b) Temat e kapitullit - Peshqit Agnatha dhe peshqit kërcor - Peshqit eshtëror – Teleostei - Amfibet - Zvarranikët - Shpendët - Gjitarët


- Shpjegon karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor me shtyllë kurrizore nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve me shtyllë kurrizore

ç) Kushtet për realizimin e kapitullit: - laboratori biologjik - atlase biologjike - material faunistik i konservuar

91

Programi i lëndës

“Mbrojtja e mjedisit” Lëmia: Kimi-Teknologji Profili: Teknik/Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të nxënësi duhet të:

- shpjegojëe faktet, termat, konceptet dhe ligjshmëritë që kanë të bëjnë me strukturën dhe funksionimin e mjedisit jetësor

- identifikojë dhe të analizojë problemet e mjedisit, qofshin ato natyrore apo të shkaktuara nga njeriu

- të vlerësojë rreziqet relative të shoqëruara me këto probleme - studjojë zgjidhjet alternative për t’i evituar apo parandaluar pasojat e ndotjes së

mjedisit II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 1 orë/javë = 35 orë III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Burimet e energjisë 8 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:

- përshkruajë efektet e revolucionit industrial në ndotjen globale të mjedisit jetësor - shpjegojë se rritja eksponenciale e popullatës njerëzore është një nga shkaqet

kryesore të ndotjes së mjedisit - përshkruajë përparësitë dhe mangësitë e prodhimit të energjisë hidroelektrike - analizojë dhe diskutojë shfrytëzimin e lëndëve djegëse fosile në veprimtaritë e

ndryshme të njeriut - emërtojë format e ndryshme të energjisë së ripërtëritshme dhe jo të ripërtëritshme - përshkruajë mënyrat e shfrytëzimit dhe kursimit të burimeve të ndryshme të

energjisë b) Temat e kapitullit

- Revolucioni industrial - Rritja eksponenciale e popullatës njerëzore - Energjia hidroelektrike - Lëndët djegëse fosile dhe shfrytëzimi i tyre - Energjia e ripërtëritshme - Kursimi i energjisë

92


- Shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull përmes mësimdhënies së drejtpërdrejtë dhe jo të drejtpërdrejtë.

- Shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj. - Rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e shfrytëzimit të

energjisë në Kosovë. - Organizojë vizita sistemeve industriale që shfrytëzojnë burime të ndryshme të energjisë.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit

- Projektor, postera Kapitulli 2: Ajri 8 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:

- përshkruajë shtresat e ndryshme të atmospheres - përkufizojë rëndësinë e mbështjellësit të ozonit për jetën në Tokë - emërtojë burimet dhe lëndë ndotëse të ajrit - analizojë aspekte të ndryshme të ndotjes së ajrit në hapësira të mbyllura - përshkruajë procesin e formimit të shirave acidike dhe pasojat e tyre në sistemet e

gjalla - përshkruajë metodat bashkëkohore dhe masat për zvogëlimit e emitimit të

ndotësve të ajrit - emërtojë rreziqet dhe sëmundjet e ndryshme të shkaktuara nga ndotja e ajrit në

sistemet e gjalla b) Temat e kapitullit

- Atmosfera - Ozoni - Burimet e ndotjes së ajrit - Ndotja e ajrit në hapësira të mbyllura - Shirat acidike - Mënyrat e reduktimit të emisioneve të ndotësve të ajrit - Efektet e ndotjes së ajrit në shëndetin e njeriut



- Shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj. - Rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ajrit në

rrafshin lokal dhe global. ç) Kushtet për realizimin e kapitullit

- Projektor, postera - Programe simuluese mbi ndoitjen e ajrit

93

Kapitulli 3: Uji 7 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:

- emërtojë kategoritë e ndryshme të ujërave tokësore dhe përshkruan karakteristikat e tyre

- emërtojë dhe përshkruajë llojet e ndotjes së ujërave - përkufizon nocionin e eutrofikimit të ujëve tokësore në kushte natyrore dhe të

veprimit të njeriut - përshkruan zbatimin e metodave fizike, kimike dhe biologjike të vlerësimit të

kualitetit të ujit - përshkruan efektet e ndotjes fizike, kimike dhe biologjike në sistemet e gjalla me

theks të veçantë në njeriun b) Temat e kapitullit

- Ujërat tokësore të ndenjura - Ujërat tokësore rrjedhëse - Llojet e ndotjes së ujërave - Eutrofikimi i ekosistemeve ujore - Metodat e kontrollit të cilësisë së ujit - Efektet e ndotjes së ujit në shëndetin e njeriut

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësuesi të: - Shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull përmes mësimdhënies së drejtpërdrejtë dhe jo të

drejtpërdrejtë. - Shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj. - Rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ujit në rrafshin

lokal dhe global. ç) Kushtet për realizimin e kapitullit

- Projektor, postera - Programe simuluese mbi ndotjen e ajrit

Kapitulli 4: Ndryshimet globale 7 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:

- përshkruajë dukurinë e kopshtit qelqor (greenhouse) dhe efektet e tij në ndryshimet klimatike globale

- diskutojë dhe analizojë nëse ngrohja globale është proces real ose jo - vlerësojë rëndësinë e reduktimit të emitimeve të gazrave në parandalimin e

ndryshimeve klimatike - emërton dhe përshkruan shkaktarët e ndryshëm të varfërimit të biodiverzitetit në

përmasa lokcale dhe globale - përshkruan metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiverzitetit

94

b) Temat e kapitullit - Efekti i kopshtit qelqor (greenhouse) - Pasojat e ngrohjes globale - Reduktimi i ndryshimeve klimatike - Shkaqet e varfërimit të biodiverzitetit - Metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiverzitetit



- Shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj. - Rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e rrezikut nga

ngrohja globale. d) Kushtet për realizimin e kapitullit

- Projektor, postera - Programe simuluese mbi ndotjen e ajrit

Kapitulli 5: Mbeturinat dhe riciklimi 5 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:

- përshkruajë format e ndotjes së mjedisit jetësor me mbeturina të ngurta - përshkruajë metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta - përshkruajë metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta - vlerëson rëndësinë e riciklimit për ruajtjen e mjedisit të shëndosh dhe përfitimit

ekonomik - emërton dhe vlerëson rreziqet e ndryshme nga substancat toksike për shëndetin e

njeriut b) Temat e kapitullit

- Mbeturinat e ngurta - Metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta - Metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta - Riciklimi i mbeturinave të ngurta - Rreziqet dhe mbeturinat toksike



- Shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj. - Rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e riciklimit të

mbeturinave. - Vizitë një reparti për riciklimin e mbeturinave të ngurta.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - Projektor, postera

95

Klasa 10

Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale

“Matja dhe përcaktimi i madhësive elektrike dhe magnetike” Lëmi: Kimi-Teknologji Profili: Teknik/Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit

8

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për planifikimin, përgatitjen e eksperimentit, të përcaktojë madhësitë elektrike dhe magnetike zbatojë ligjet e elektricitetit dhe magnetizmit, të shënojë të dhënat, të bëjë paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.


8 Kredite (48 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjeve. Përmbajtja

- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;

- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje elektrike; - Kontrolli i gadishmërisë së burimeve të rrymës dhe

tensionit; - Kontrolli i gadishmërisë së elektrometrit,

ampermetrave, voltmetrave dhe rezistorëve; - Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes

së mjedisit.

RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjeve.

Përmbajtja - Përcaktimi i kapacitetit të elektrometrit; - Vërtetimi i ligjit të Omit për rrymën e vijueshme; - Matja e rezistencës së panjohur me anë të urës së

Uetstonit; - Vërtetimi i ligjit të Omit për qarkun e rrymës

96

alternative; - Vërtetimi i ligjit të Kulonit për polet magnetike.



RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë

Vëzhgim me listë kontrolli.

KR Nxënësi duhet të: - përgatisë vendin e punës për realizimin e

eksperimentit sipas rregullit; - përzgjedh pajisjet e duhura për matje elektrike dhe

magnetike; - kontrollojë funksionimin e burimeve të rrymës dhe

tensionit, të ampermetrave, voltmetrave dhe rezistorëve;

- kontrollojë qarqet elektrike sipas skemave të duhura;

- zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe vendit të punës;

- zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.



- përcaktojë kapacitetin e elektrometrit duke matur sasitë e elektricitetit statik;

- përfitojë lakoren e varshmërisë së intensitetit nga rezistenca;

- përcaktojë rezistencën e panjohur me anë të metodës së Uetstonit;

- përcaktojë varshmërinë reciproke ndërmjet intensitetit, tensionit dhe impedancës për rrymën alternative;

- vërtetojë varshmërinë e bashkëveprimit të poleve magnetike nga katrori i largësisë ndërmjet tyre.

97



eksperimental - Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën


ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë te Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim







- klasa për laboratorin e fizikës - banka laboratorike me nga tri karrika - ujësjellës në klasë - kyçje në rrjetin elektrik - kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës - Fletoret e punës laboratorike për nxënës - Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental


- Tela përçuesë, burime të rrymës dhe tensionit, kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra, rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër, bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.

98


“Matja dhe përcaktimi i madhësive optike dhe fotometrike”

Lëmi: Kimi-Teknologji Profili: Teknik/Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit

9

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për planifikimin, përgatitjen e eksperimentit, të përcaktojë madhësitë optike të shënojë të dhënat, të bëjë paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.


8 Kredite (48 orë)

RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e

eksperimenteve të optikë, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjeve. Përmbajtja

- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;

- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje optike; - Kontrolli i gadishmërisë së elementeve optike dhe

bankës optike; - Kontrolli i gadishmërisë së mikroskopit, spektroskopitt

dhe interferometrit; - Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes

së mjedisit.

RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të optikës, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjeve. Përmbajtja

- Përcaktimi i treguesit të përthyerjes të qelqit me anë të mikroskopit optik;

- Përcaktimi i largësisë fokale të thjerrës me metodën direkte dhe të Beselit;

- Përcaktimi i gjatësisë valore të dritës me anë të unazave të Njutonit;

- Përfitimi i spektrit optik me anë të spektroskopit optik; - Përfitimi i tablosë interferenciale me anë të

inteferometrit të Majkëllsonit.

99




KR Nxënësi duhet të: - përgatisë vendin e punës për realizimin e

eksperimentit sipas rregullit; - përzgjedh pajisjet e duhura për matje optike; - kontrollojë funksionimin e bankës optike dhe

elementeve optike; - kontrollojë funksionimin e mikroskopit optik,

spektroskopit dhe interferometrit; - zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe

vendit të punës; - zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.



- përcaktojë treguesin e përthyerjes të qelqit me anë të mikroskopit optik;

- përcaktojë largësinë fokalë të thjerrës me metodën direkte dhe të Beselit;

- përcaktojë gjatësinë valore të dritës me anë të unazave të Njutonit;

- përdorë spekroskopin optik për përfitimin e spektrit të dritës së bardhë;

- të përdorë interferometrin e Majkëllsonit për përfitimin e tablosë interferenciale.



eksperimental - Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën


ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë te

100

Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim








Përmbajtja - Fletoret e punës laboratorike për nxënës - Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental


- Tela përçuesë, burime të rrymës dhe tensionit, kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra, rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër, bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.

101


“Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma”


10

Qëllimi i modulit

Ky modul u mundëson nxënësve të zhvillojnë shkathtësitë e përdorimit të mjeteve laboratorike në praktikën mikrobiologjike për përgatitjen e preparateve mikroskopike, ngjyrosjen e tyre, kultivimin e mikroorganizmave, identifikimin dhe numërimin e tyre.


8 Kredite (48 orë)


RM 1 Nxënësi përgatitë preparate mikrobiologjike për mikroskopim. Përmbajtja

- Marrja e mostrave mikrobiologjike nga substrate të ndryshme

- Përzgjedhja e materialit dhe pajimeve të nevojshme për mikroskopim;

- Kryerja e veprimeve sipas hapave kronologjik për përgatitjen e preparatit nativ mikrobiologjik;

- Fiksimi i preparateve mikroskopike mikrobiologjike; - Ngjyrosja e mikroorganizmave;

RM 2 Nxënësi sterilizon veglat, mjetet e punës dhe terrenet

ushqyesetë mikroorganizmave. Përmbajtja

- Përgatitja e enëve dhe qelqurinave për sterilizim; - Sterilizimi me metoda fizike- flakë, ajër të nxehtë,

avull uji pa presion dhe nën presion;

RM 3 Nxënësi kryen veprime për kultivimin e mikroorganizmave Përmbajtja

- Përgatitja e terreneve ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për kultivimin e mikroorganizmave;

- Derdhja e terreneve ushqyese; - Mbjellja e terreneve ushqyese të lëngëta; - Mbjellja e terreneve ushqyese të ngurta;

102

- Inkubimi i kulturës së mbjellë

RM 4 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me metodën e drejtpërdrejtë

Përmbajtja - Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e

mikroorganizmave në substrat; - Njehsimi i numrit të përgjithshëm të

mikroorganizmave në substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për njehsim;

- Llogaritja e numrit të përgjithshëm të qelizave të mikroorganizmave në 1 ml të substancës- mostrës;

RM 5 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me metodën indirekte me pllakën e agarit sipas Kohut.

Përmbajtja - Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e

mikroorganizmave në terrenin ushqyes; - Përgatitja e hollimeve të mostrave për hulumtim; - Mbjellja e mikroorganizmave në terrenet ushqyese; - Inkubimi i terreneve ushqyese të mbjella; - Kontrollimi i terreneve ushqyese të mbjella; - Njehsimi i kolonive të mikroorganizmave në terrenin

ushqyes; - Llogaritja e numrit të qelizave të mostrës në njësi

vëllimore;





KR Nxënësi duhet të: - përzgjedh materialin dhe pajimet e nevojshme për

mikroskopim; - kryej veprime sipas hapave kronologjik për

përgatitjen e preparatit nativ mikrobilologjik;

103

- bëjë fiksimin e preparateve mikrobiologjike mikroskopike;

- ngjyrosë mikroorganizmat sipas metodave standarde;

RM 2 IV Pyetje-përgjigje me gojë Vëzhgim me listë kontrolli.


- përgatitë enët dhe qelqurinat për sterilizim; - sterilizoj me metoda përkatëse veglat, mjetet dhe

terrenet ushqyese;



KR Nxënësi duhet të: - përdorë termostatin, frigoriferin dhe liofilizatorin

për ruajtjen, zhvillimin dhe pastërtinë e kulturave mikrobiologjike;

- përgatitë terrenet ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për kultivimin e mikroorganizmave me metoda përkatëse;

- bënë derdhjen e terreneve ushqyese në enët përkatëse për kultivim;

- mbjellë terrenet ushqyese të lëngëta; - mbjellë terrenet ushqyese të ngurta; - bëjë inkubimin e kulturës së mbjellë me

mikroorganizma;

RM 4 IV Pyetje-përgjigje me gojë Vëzhgim me listë kontrolli.


- përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e mikroorganizmave në substrat natyror;

- njehsoj numrin e përgjithshëm të mikroorganizmave në substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për njehsim;

- llogarit numrin e përgjithshëm të qelizave të mikroorganizmave në 1ml të substancës me formulën e dhënë;

IV Pyetje-përgjigje me gojë

104

RM 5 Vëzhgim me listë kontrolli.

KR Nxënësi duhet të: - përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e

mikroorganizmave në terrenin ushqyes; - përgatitë hollimet e mostrave për hulumtim; - mbjellë mikroorganizmat në terrenet ushqyese; - bëjë inkubimin e terreneve ushqyese të mbjella me

mikroorganizma - kontrolloj terrenet ushqyese të mbjella; - njehsoj kolonitë e mikroorganizmave në terrenin

ushqyes; - llogaritë numrin e qelizave të mostrës në njësi të

vëllimit Metodat e rekomanduara të të mësuarit

- Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë. - Në mungesë të mjeteve dhe pajisjeve mikrobiologjike në

laboratorin e biologjisë rekomandohet që moduli të realizohet në Institutin e Shëndetit Publik të komunës përkatëse me grupe të vogla nxënësish.

- Arsimtari përgatitë paraprakisht me shkrim udhëzimet themelore për çdo përmbajtje të RM përkatës.

- Çdo aktivitet praktik nga ky modul duhet të kryhet nën kontrollin rigoroz të mësimdhënësit.

- Nxënësi duhet t’i përmbahet plotësisht rregullave të sjelljes në laboratorin mikrobiologjik.

- Nxënësit punojnë në grupe të vogla varësisht nga natyra e ushtrimit praktik.

- Nxënësi duhet të përgatitë raportin për çdo ushtrim me rezultate të përpunuara të ushtrimit.




- Mikroskopë - Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim - Xhama objekti për njehsim të mikroorganizmave - Epruveta bakteriologjike - Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm - Pipeta dhe mikropipeta - Boca të ndryshme (Erlnamjer-it, për pika, për balsam) - Flakëdhënësi i Bunsenit - Ansat (gjilpërat) mikrobiologjike - Vaskat ose havanët për ngjyrosje - Shporta e telit për sterilizimin e epruvetave

105

- Autoklavi ose Furra e Pasterit, Kazani i Kohut - Termostati - Frigoriferi - Liofilizatori

106


“Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore”


11

Qëllimi i modulit

Është që nxënësi të zhvilloj shkathtësi të mbledhjes së materialit bimor dhe shtazor në ekosistemet e ujërave të ëmbël - tokësore (burime, përrenj, lumenj, këneta dhe liqene) dhe përpunimit të tij në laborator.


10 Kredite (60 orë)


RM 1 Nxënësi mbledh mostra të fitoplanktonit, zooplanktonit dhe makrovegjetacionit në ekosistemet e ujërave të ëmbël amull. Përmbajtja

- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e materialit biologjik në ujërat e ëmbël amull;

- Përdorimi i rrjetës planktonike për mbledhjen e fito dhe zooplanktonit;

- Mbledhja e mostrës reprezentative të fitoplanktonit apo zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujit;

- Mbledhja e makrovegjetacionit flotant, emerz dhe submerz në këneta dhe liqene;

- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;

- Etiketimi i mostrës së planktonit me të dhënat e nevojshme;

RM 2

Nxënësi përcakton dendësinë e fitoplanktonit dhe zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujit. Përmbajtja

- Përgatitja e mjeteve për mikroskopim dhe mostrës së planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;

- Vrojtimi dhe numërimi i planktonit përmes mikroskopit përkatësisht stereomikroskopit;

- Llogaritja e dendësisë së planktonit në njësi të vëllimit të ujit;

107

RM 3 Nxënësi mbledh mostra me makroinvertebrorë të bentosit në ekosisteme të ujërave të ëmbla rrjedhëse. Përmbajtja

- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e makrofaunës së bentosit;

- Përdorimi i rrjetës së bentosit për mbledhjen e mostrës kualitative të makrozoobnetosit;

- Përdorimi i rrjetës së Surber-it për mbledhjen e mostrës kuantitative të makrozoobentosit;


- Konservimi i mostrës së makrozobentosit në alkool 70% ose formalinë 4%.

- Etiketimi i mostrës së makrozoobnetosit me të dhënat e nevojshme;

- Kujdesi ndaj biodiversitetit të eksositemit të caktuar

RM 4 Nxënësi përpunon mostrën e makrozoobnetosit në laborator. Përmbajtja

- Përgatitja e vendit të punës për përpunimin e mostrës së makrozoobentosit;

- Ndarja- veçimi i grupeve të makroinvertebrorëve me ndihmën e llupës zmadhuese dhe vendosja në kiveta të posaçme;

- Etiketimi i kivetave me grupet e caktuara të makrozoobentosit;

- Identifikimi i individëve të makroinvetebrorëve gjer në nivel të familjes me ndihmën e çelësa për determinim dhe stereomikroskopit;

- Përpunimi i parametrave faunistik dhe ekologjik lidhur me mostrat e makrozoobnetosit





108

KR Nxënësi duhet të: - Përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e

materialit biologjik në ujërat e ëmbël amull; - Përdorë rrjetën planktonike për mbledhjen e fito

dhe zooplanktonit; - Mbledhë mostrën reprezentative të planktonit në

njësi të vëllimit të ujit; - Mbledhë ekzemplarë të makrovegjetacionit flotant,

emerz dhe submerz në këneta dhe liqene - Shënon të dhënat për karakteristikat e

përgjithshme të lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;

- Etiketon mostrën e planktonit me të dhënat e nevojshme;



- Përgatitë mjetet për mikroskopim dhe mostrën e planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;

- Vrojton dhe numëron individët e planktonit përmes mikroskopit përkatësisht stereomikroskopit;

- Llogaritë dendësinë e planktonit në njësi të vëllimit të ujit;



makrofaunës së bentosit; - Përdorë rrjetën e bentosit për mbledhjen e mostrës

kualitative të makrozoobnetosit; - Përdorë rrjetën e Surber-it për mbledhjen e mostrës

kuantitative të makrozoobentosit; - Shënon të dhënat për karakteristikat e


- Konservon mostrën e makrozobentosit në alkool 70% ose formalinë 4%.

- Etiketon mostrën e makrozoobnetosit me të dhënat e nevojshme;

- Kujdeset që gjatë punës në ekosistemet ujore të mos dëmtoj botën e gjallë të tyre.

109


KR Nxënësi duhet të: - Përgatitë vendin e punës për përpunimin e mostrës

së makrozoobentosit; - Ndanë - veçon grupet e makroinvertebrorëve me

ndihmën e llupës zmadhuese dhe i vendosë në kiveta të posaçme;

- Etiketon kivetat me grupet e caktuara të makrozoobentosit;

- Identifikon individët e makroinvetebrorëve gjer në nivel të familjes me ndihmën e çelësave për determinim dhe stereomikroskopit.

- Përpunon parametra faunistikë dhe ekologjikë lidhur me mostrat e makrozoobentosit.


- Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë dhe në natyrë në ekosistemet përkatëse.

- Arsimtari përgatitë paraprakisht planin e punës për hulumtim në terren.


- Arsimtari kujdeset që të gjitha fazat e punës në natyrë dhe laborator të kryhen me përpikëri.

- Nxënësi duhet t’i përmbahet plotësisht rregullave të sjelljes në natyrë

- Nxënësit punojnë në grupe të vogla varësisht nga natyra e mbledhjes së mostrave.





- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë - Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim - Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik - Alkool 70% dhe formalinë 4% - Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm - Rrjeta planktonike , rrjeta e bentosit, rrjeta e Surber-it - Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e

mostrës së makrozoobentosit - Kompleti i pincave - Kompleti i ndihmës së parë - Notesi për shënime në terren - Lapsi grafi

110


“Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore”

Lëmi: Kimi-Teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit

12

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësiit për mbledhur materialin shtazor në ekosistemet tokësore (livadh, pyll, oborr shkollor etj.) dhe përpunojë në laborator.




RM 1 Nxënësi mbledh mostra të artropodave tokësore. Përmbajtja

- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e mostrave të artropodave tokësore;

- Mbledhja e insekteve që fluturojnë me ndihmën e rrjetës;

- Mbledhja e artropodave nga vegjetacioni barishtor dhe shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës;

- Mbledhja e faunës së invertebrorëve në substratin e gjetheve të rëna në kalbje e sipër në ekosistemin e pyllit;

- Mbledhja e artropodave tokësore me ndihmën e kurtheve me joshës;

- Konservimi i materiali shtazor të mbledhur në alkool 70% ose formalinë 4%;


- Etiketimi i mostrës me të dhënat e nevojshme;

RM 2 Nxënësi përpunon mostrat faunistike të mbledhura në ekosistemet tokësore. Përmbajtja

- Përgatitja e vendit të punës në laborator për përpunimin e mostrës faunistike;

- Ndarja-veçimi i grupeve themelore të mostrës së artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe stereomikroskopit;

111

- Identifikimi dhe numërimi i individëve të artropdave tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e rendit;

- Llogaritja e dendësisë, dominimit dhe ngjashmërisë llojore

- Përgatitja e koleksionit të insekteve; Procedurat e vlerësimit





mostrave të artropodave tokësore; - Mbledhë insekte që fluturojnë, me ndihmën e

rrejtës; - Mbledhë artropoda nga vegjetacioni barishtor dhe

shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës; - Mbledhë mostrën e faunës së invertebrorëve në

substratin e gjetheve të rëna në kalbje e sipër në ekosistemin e pyllit;

- Mbledhëe artropoda tokësore me ndihmën e kurtheve me joshës;

- Konservon materialin shtazor të mbledhur në alkool 70% ose formalinë 4%;

- Shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;

- Etiketion mostrën me të dhënat e nevojshme;



- Përgatitë vendin e punës në laborator për përpunimin e mostrës faunistike;

- Ndanë-veçon grupet themelore të mostrës së artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe stereomikroskopit;

112

- Identifikon dhe numëron individët e artropdave tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e rendit;

- Llogaritë dendësinë, dominimin dhe ngjashmërinë llojore;

- Përgatitja e koleksionit të insekteve; Metodat e rekomanduara të të mësuarit











- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë - Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim - Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik - Alkool 70% dhe formalinë 4% - Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm - Rrjeta të ndryshme për mbledhjen e artopodeve në ajër dhe

tokë - Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e

mostrës faunistike - Kompleti i pincave - Kompleti i ndihmës së parë - Notesi për shënime në terren - Lapsi grafit

113


“Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve”


13

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për të mbledhur, konservuar, herbarizuar dhe identifikuar bimët jo vaskulare dhe vaskulare.


8 Kredite (48 orë)


RM 1 Nxënësi mbledh lloje të ndryshme të bimëve barishtore, drunore dhe shkurreve . Përmbajtja

- Përgatitja e mjeteve, veglave dhe pajisjeve për mbledhjen e bimëve në ekosistemet tokësore;

- Mbledhja e bimëve barishtore; - Mbledhja e pjesëve të bimëve shkurre dhe drunore; - Mbledhja e myshqeve dhe likeneve; - Etiketimi i ekzemplarëve të bimëve të mbledhura; - Konservimi i pjesëve vegjetative dhe reproduktive në

alkool 70% ose formalinë 4%; - Etiektimi i materialit të konservuar. - Shënimi i të dhënave për karakteristikat e


- Kujdesi për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar

RM 2 Nxënësi përgatitë herbariumin

Përmbajtja - Presimi i bimëve për herbarium; - Tharja dhe ruajtja e bimëve të herbarizuara; - Determinimi i bimëve me ndihmën e çelësave për

determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e familjes:


Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit.

114

Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit



KR Nxënësi duhet të: - Përgatitë mjetet, veglat dhe pajisjet për mbledhjen

e bimëve në ekosistemet tokësore; - Mbledhë bimët barishtore; - Mbledhë pjesët e bimëve shkurre dhe drunore; - Mbledhë myshqet dhe likene; - Etiketon ekzemplarët e bimëve të mbledhura; - Konservon pjesët vegjetative dhe reproduktive të

bimëve në alkool 70% ose formalinë 4%; - Etiketon materialin e konservuar. - Shënon të dhënat për karakteristikat e


- Kujdeset për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar


KR Nxënësi duhet të: - Preson bimët e përgatitura për herbarium; - Thanë dhe ruan bimët e herbarizuara; - Determinon bimët me ndihmën e çelësave për

determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e familjes:








115





- Llupa zmadhuese dhe stereomiroskopë - Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik - Alkool 70% dhe formalinë 4% - Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm - Letër që absorbon lagështinë e formatit të gazetës - Kapakë të herbarit nga kartoni i trashë ose dërrasat - Dorëza - Qese të najlonit ose gomës për bartjen e përkohshme të

bimëve. - Gërshërë për krasitjen e bimëve - Daltë - Aparat fotografik për fotografimin e bimës së tërë ose

pjesëve të mbledhura për herbar. - Kompleti i pincave - Kompleti i ndihmës së parë - Notesi për shënime në terren - Lapsi grafit

116


“Analiza elementare e komponimeve organike”


14

Qëllimi i modulit

Modul praktik që aftëson nxënësit për punë praktike në laborator të kimisë si dhe zhvillon përgjegjësinë gjatë punës me substanca dhe aparatura.


8 Kredite (48 orë)


RM 1 Nxënësi përgatit vendin, mjetet dhe reagentët për realizimin e analizës elementare të substancave të ndryshme organike. Përmbajtja:

- Përgatitja e vendit të punës për kryerjen e analizës cilësore organike

- Marrja dhe përgatitja e mostrës për analizë - Pregatitja e aparaturës për kryerjen e analizës - Mbikqyrja e ecurisë së eksperimentit. - Identifikimi i përbërsve të mostrës. - Nxjerrja e rezultatit të analizës cilësore. - Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.

RM 2 Nxënësi kryen analiza të thjeshta të një mostre të komponimit organik. Përmbajtja: - Përgatitja e mostrës. - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të hidrogjenit - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të karbonit - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të oksigjenit - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të azotit - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të sulfurit - Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të halogjeneve - Evidentimi i përbërësve të analizës - Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit


Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit. Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit

117

RM 1 IV Kontrolli me pyetje përgjigje me gojë, listë kontrolli

KR Nxënësi duhet të: - Përgatisë vendin e punës për kryerjen e analizës

cilësore organike sipas rregullit - Marrë mostrën për analizë sipas rregullit - Përgatisë mostrën për analizë sipas procedurës - pregatisë aparaturën për kryerjen e analizës sipas

skemës - mbikqyrë ecurinë e eksperimentit sipas procedurës. - Iientifikojë përbërsit e mostrës. - Nxjerrë rezultatin e analizës cilësore. - Zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes

së mjedisit.

IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit

RM 2 IV Kontrolli me pyetje përgjigje me gojë, listë kontrolli


- përgatisë mostrës për analizë - zhvillojë reaksione të identifikimit të hidrogjenit - zhvillojë reaksione të identifikimit të karbonit - zhvillojë reaksione të identifikimit të oksigjenit - zhvillojë reaksione të identifikimit të azotit - zhvillojë reaksione të identifikimit të sulfurit - zhvillojë reaksione të identifikimit të halogjeneve - evidentojë përbërësit nga analiza - zbatojërregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit Metodat e rekomanduara të mësuarit


demonstrime konkrete gjatë punës me mjete laboratorike. - Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të

angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimike në kushte laboratorike.


118


Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme: - laboratorët për kimi; - kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike; - kimikatet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin


119


“Sinteza e komponimeve organike”

Lëmi: Kimi-Teknologji Profili: Laborant i Shkencave të Natyrës Shkalla: I Klasa: 11 Numri i modulit 15 Qëllimi i modulit

Nëpërmjet këtij moduli nxënësit aftësohen për të kryer sinteza të komponimeve të thjeshta organike si dhe për të nxjerrë dhe analizuar të dhënat.




RM 1 Nxënësit përgatisin vendin dhe mjetet për të kryer sintezën e substancave të thjeshta organike. Përmbajtja:

- Përgatitja e vendit të punës - Përgatitja e substancave reaguese për sintezën e

komponimit organik - Përgatitja e aparaturës për sintezë - Mbikqyrja e ecurisë metodike e metodës

eksperimentale - Identifikimi i vetive të komponimit të sintetizuar - Nxjerrja e rezultatit të sintezës. - Interpretimi i rezultatit. - Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit. RM 2

Nxënësi sintezën e substancave të thjeshta organike në laborator. Përmbajtja - Vendosja e substancave reaguese në enë për reaksion. - Mbikqyrja e ecurisë metodike të metodës për përftimin e

substancës organike - Analiza e ecurisë së eksperimentit përmes dukurive

karakteristike - Hulumtimi i vetive të substancës së izoluar - Shënimi i ecurisë së punës dhe shënimi i reaksioneve të

zhvilluara - Zbatimi i rregullave të sigurisë në punë në laborator dhe

të ruajtjes së mjedisit Procedurat e vlerësimit

Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit. Me poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren: RM Rezultatet e të mësuarit

120

RM 1 IV Kontrolli me pyetje përgjigje me gojë, listë kontrolli. KR Nxënësi duhet të:

- Përgatisë vendin e punës - Përgatisë substancat reaguese për sintezën e

komponimit organik - Përgatisë aparaturën për sintezë - Zbatojë ecurinë metodike të metodës

eksperimentale - Identifikojë vetitë e komponimit të sintetizuar - Nxjerrë rezultatet e sintezës - Zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes

së mjedisit RM 2 IV Kontrolli me pyetje përgjigje me gojë, listë kontrolli.

KR Nxënësi duhet të: - Vendossë substancat reaguese në enë për reaksion

sipas procedurës. - Mbikqyrë e ecurisë metodike të metodës për përftimin

e substancës organike sipas procedurës - Analizojë ecurinë e eksperimentit përmes dukurive

karakteristike sipas rregullit - Hulumtojë vetitë e substancave të izoluara sipas

procedurës - shënojë ecurinë e punës dhe reaksionet e zhvilluara

- Zbatojë rregullave e sigurisë në punë në laborator dhe të ruajtjes së mjedisit.



demonstrime konkrete gjatë punës me mjete laboratorike. - Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të

angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimike në kushte laboratorike.


IV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit

121

Përpilimi i këtij planprogrami është mbështetur nga Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ), Projekti: „Ripërtëritja e Arsimit dhe Aftësimit Profesional në Kosovë“ dhe është financuar nga Ministria Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim.

ministria e arsimit, shkencës dhe...

Documents