ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

Programi mësimor ARSIMI PROFESIONAL

Laborant i kimisëNiveli I dhe II

Kosovë 2013

UDHËZIMI ADMINISTRATIV

2

PËRMBAJTJA

I. Parathënie

II. Korniza e programit mësimor profesional për profilin “Laborant i kimisë”, Niveli I dhe II.

III. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale për Nivelin I

a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 10.1. Fizika2. Kimia3. Biologjia

b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 101. Laboratori i biologjisë2. Mikroskopimi3. Ndërtimi i akuariumit dhe akuateriumit4. Matja dhe operacionet themelore në kimi5. Përcaktimi i vetive të elementëve kimikë dhe komponimeve të tyre

c) Programet e lëndëve profesionale, kl. 111. Fizika2. Kimia3. Biologjia4. Mbrojtje mjedisi

d) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 111. Matja e madhësive elektrike dhe magnetike 2. Matja e madhësive optike dhe fotometrike3. Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma4. Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore5. Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore6. Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve7. Analiza elementare e komponimeve organike8. Sinteza e komponimeve organike

3

IV. Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale për Nivelin II.

a) Programet e lëndëve profesionale, kl. 121. Kimi analitike 2. Biokimi 3. Kimi e zbatuar4. Kimi fizike

b) Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, kl. 121. Kryerja e analizës cilësore në laboratorin e kimisë2. Kryerja e analizës sasiore në laboratorin e kimisë3. Përcaktimi i numrit saponifikues te yndyrat dhe vajrat4. Përcaktimi i këndit të rrotullimit të substancave optikisht aktive5. Përcaktimi elektrogravimetrik i metaleve në tretësirë me elektrolizë me

tension të kontrolluar të rrymës6. Përcaktimi i fortësisë së ujit

4

I. PARATHENIE

Shoqëritë bashkëkohore arsimin e konsiderojnë ndër pasuritë më të rëndësishme të njerëzimit dhe përpiqen të gjurmojnë potencialin e tij të plotë, në mënyrë që t’u ndihmojnë njerëzve të ballafaqohen me sfidat e botës së sotme.

Pas një krize të gjatë, shoqëria kosovare sot ballafaqohet me një sfidë të re për t’iu bashkangjitur rrjedhave aktuale të zhvillimit ndërkombëtar. Në sferën e arsimit, reforma e planprogramit është një reagim ndaj zhvillimeve të reja në shoqërinë kosovare. Procesi i reformës së planprogramit synon rritjen e cilësisë së arsimit dhe barazisë në gëzimin e dobive që ofron ai për të gjithë nxënësit dhe inkuadrimin e sistemit të arsimit në rrjedhat aktuale që kanë të bëjnë me reformat e arsimit në sistemet tjera të përparuara. Nevojat e përhershme për ristrukturimin e shkollimit dhe për ripërkufizimin e qëllimeve dhe objektivave të tij, lidhen me ndryshimet që shfaqen në shoqëri, ekonomi, politikë, shkencë e teknologji.

Në planprogramet për arsimin profesional të Kosovës gjerësia dhe thellësia e formimit të nxënësve shikohen si një proces integral që përmbledhë dimensionin e përgjithshëm të njeriut, dimensionin shoqëror të qytetarit dhe dimensionin profesional të punëtorit, të pajisur me dije, shprehi dhe vlera të shumëfishta. Nxënësit do të ndjekin lëndë të përgjithshme dhe profesionale. Në këtë mënyrë, MASHT synon të zhvillojë një kulturë të përgjithshme unike për të gjithë nxënësit që përfundojnë shkollat profesionale.

Programet e reja të lëndëve të përgjithshme, së bashku me ato të lëndëve e të praktikave të ndryshme profesionale, do të sigurojnë një formim bashkëkohor, sa i përket kulturës së përgjithshme dhe profesioneve të ndryshme gjatë tri viteve të shkollimit profesional, duke synuar të përgatisin brezin e ri si qytetarë të ardhshëm të një shoqërie të lirë e demokratike, të aftë për t’u ballafaquar me sfidat e zhvillimit kulturor e ekonomik dhe me kërkesat e tregut të punës, kërkesave universitare në shkallë vendi, rajoni e më gjerë.

Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe Teknologjisë i fton të gjithë mësimdhënësit dhe drejtuesit e shkollave profesionale, specialistët, prindërit, nxënësit dhe të gjithë të interesuarit për zhvillimin e sistemit të Arsimit të Mesëm të Lartë Profesional të Kosovës të japin ndihmesën e tyre për ngritjen e nivelit të këtyre shkollave në nivel të shkollave përkatëse evropiane e më gjerë, sa u përket parametrave e standardeve.

Shfrytëzojmë rastin ti falënderojmë të gjithë ata ekspertë që me përkushtim të madh punuan në rishikimin e planprogrameve ekzistuese.

5

Korniza e programit mësimor profesional

ARSIMI PROFESIONAL

Programi 2013

Laborant i kimisëNiveli I dhe II

6

Korniza e programit mësimor profesional

Lëmi: Kimi teknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: I dhe II

I. Njoftime të përgjithshme për shkollimin

1. Struktura e shkollimit

Arsimimi në profilin mësimor “Laborant i kimisë” për nivelet I dhe II trajtohet në kuadrin e shkollimit të mesëm të lartë në Kosovë. – Niveli i parë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje dy vite mësimore pas

përfundimit të arsimit të detyruar (kl. 10 dhe 11), i përgatit nxënësit për kompetencat fillestare (hyrëse) të punësimit në profesionin e laborantit të shkencave të natyrës. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të gjysmëkualifikuar (ndihmës) dhe mundëson kalimin në nivelin e dytë të arsimimit profesional.

– Niveli i dytë i arsimimit profesional, me kohëzgjatje një vit mësimor (kl. 12) pas përfundimit me sukses të nivelit të parë, i përgatit nxënësit për të fituar një kualifikim profesional që u mundëson atyre integrimin në tregun e punës për laborant të kimisë, si dhe vazhdimin e arsimimit në nivele më të larta. Jep një certifikatë të përgatitjes profesionale të nivelit të punonjësit të kualifikuar dhe mundëson të drejtën për t’ju nënshtruar testit të maturës , e cila ju lejon nxënësëve kalimin edhe në studimet universitare.

– Ky dokument përmban dokumentet kurrikulare të profilit mësimor “Laborant i kimisë”, për nivelet I dhe II, të strukturuara në lëndë mësimore (teorike) dhe module mësimore (praktike), në tri grupe kryesore:

(i) grupi i lëndëve të përgjithshme, që synojnë formimin shkencor/humanitar të nxënësve për të lehtësuar integrimin e tyre në shoqëri, si dhe vazhdimin e shkollimit të mëtejshëm.

(ii) grupi i lëndëve teorike-profesionale, që synojnë konsolidimin te nxënësit, të koncepteve shkencore, si dhe bëjnë njohjen e tyre me proceset teknike-teknologjike që lidhen me profesionin e laborantit të shkencave të natyrës.

(iii) grupi i moduleve të praktikës profesionale, që synojnë përgatitjen e nxënësve me kompetencat praktike të nevojshme për t’u integruar me sukses në tregun e punës në sektorin e laboratorit të shkencave të natyrës.

2. Qëllimet e përgjithshme të shkollimit

Qëllimi kryesor i shkollimit (dynivelësh) për laborant të kimisë është zhvillimi i personalitetit të nxënësve për t’u inkuadruar në një shoqëri demokratike si qytetarë aktivë e kompetentë, si dhe për t’u angazhuar me sukses në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Sfida të rëndësishme për arritjen e këtij qëllimi janë dhe zhvillimi te nxënësit i ndjenjës së vetëbesimit, kultivimi i vullnetit të lirë në marrjen e vendimeve, nxitja e ndjenjës së sipërmarrjes dhe e gatishmërisë për të nxënë gjatë gjithë jetës. Për të mundësuar zhvillimin individual të nxënësve nga pikëpamja emocionale, intelektuale dhe profesionale, është e nevojshme që shkolla profesionale t’u krijojë atyre:

7

Mundësi të përshtatshme për të nxënë, pavarësisht nga gjinia, raca, etniteti dhe aftësitë fizike e mendore;

Lehtësi për të kuptuar mjedisin shoqëror dhe ekonomik, lokal, kombëtar dhe rajonal, si dhe për të qenë të vetëdijshëm për rolin që mund të luajnë në shoqëri;

Mbështetje për të zhvilluar ndjenjën e sipërmarrjes dhe të disiplinës, kureshtjen intelektuale dhe vlerat morale;

Kushte për t’u zhvilluar psikologjikisht dhe fizikisht, për të përballuar vështirësitë që do të ndeshin gjatë veprimtarive të ardhshme jetësore dhe profesionale;

Mundësi për të zhvilluar kompetencat profesionale, të bazuara në njohuritë, shprehitë dhe qëndrimet/vlerat, të mjaftueshme për të lehtësuar punësimin dhe përparimin drejt arsimit dhe aftësimit profesional të mëtejshëm;

Mbështetje për të çmuar me realizëm vlerat dhe potencialin e tyre, për tu orientuar drejt në drejtimet e karrierës profesionale të ardhshme dhe për të marrë përgjegjësi në procesin e zhvillimit të tyre të vazhdueshëm personal dhe profesional;

Mbështetje për të zhvilluar format e bashkëpunimit dhe të besimit të ndërsjellë nëpërmjet përvojës së punës praktike;

Mundësi për t’u njohur me zhvillimet perspektive të profesionit të tyre, të para këto në kontekstet e integrimit rajonal dhe evropian;

Kushte për t’u njohur me teknologjitë dhe proceset teknologjike aktuale e të perspektivës, në sektorin e laboratorit të shkencave të natyrës;

Kushte për të njohur dhe për të zbatuar rregullat e mbrojtjes në punë e të ruajtjes së mjedisit, në përputhje me standardet ndërkombëtare.

1. Grupi të cilit i drejtohet shkollimi

Shkollimin për “Laborant të kimisë”, niveli I dhe II, mund ta ndjekin të gjithë të rinjtë dhe të rejat të cilët kanë përfunduar me sukses arsimin e detyruar nëntëvjeçar, janë në moshë deri 24 vjeç dhe zotërojnë aftësi shëndetësore (fizike e mendore) të mjaftueshme për të kryer këto nivele shkollimi.Në raste të veçanta, kur kërkesat e nxënësve për të ndjekur këtë shkollim janë më të larta se sa mundësitë reale të shkollave profesionale të veçanta, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) përgatit udhëzime me kritere të posaçme pranimi në këto shkolla.

1. Mundësitë e shkollimit të mëtejshëm

Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant i kimisë” në nivelin I, u lejon nxënësve vazhdimin e shkollimit në nivelin II të këtij profili.Përfundimi me sukses i shkollimit për profilin mësimor “Laborant i kimisë niveli II, ju mundëson të drejtën për t’ju nënshtruar testit të maturës , e cila ju lejon nxënësëve kalimi në shkollimin e lartë universitar.

2. Mundësitë e punësimit

Shkollimi për “Laborant i kimisë”, niveli I dhe II, u referohet punëve në laboratorët e shkencave të natyrës, institucione arsimore dhe në ndërmarrje prodhuese që shihen me përparësi për të ardhmen në tregun e punës në Kosovë. Nisur nga kjo nxënësi për Laborant të kimisë i nivelit I mund të punësohet në laboratorë të ndërmarrjeve prodhuese (firma, kompani), institucione shëndetësore, shkencore-hulumtuese dhe

8

arsimore, që kryejnë punë të lidhura me mirëmbajtjen e laboratorëve, matje laboratorike, analiza, testime, në lëmin e shkencave të natyrës në përgjithësi dhe nxënësi për Laborant të kimisë i nivelit II, mund të punësohet në laboratorë të kimisë në veçanti. Me kualifikime të mëtejshme dhe pas një përvoje pune të konsiderueshme, ai mund të krijojë një biznes të vetin në këtë sektor dhe të punësojë të tjerë.

II. Kompetencat e fituara nga nxënësit në përfundim të shkollimit

Kompetencat e përgjithshmeNdjekja e shkollimit në profilin mësimor “Laborant i kimisë”, niveli I, do të zhvillojë te nxënësit një tërësi kompetencash të përgjithshme, të cilat do t’i shërbejnë atij për përvetësimin me efektivitet të programit mësimor, zhvillimin në nivelin e kërkuar të kompetencave profesionale dhe integrimin e mëtejshëm në shoqëri dhe në tregun e punës gjithnjë në ndryshim. Këto kompetenca të përgjithshme do të zhvillohen në një nivel më të lartë gjatë kryerjes së shkollimit për “Laborant i kimisë”, niveli II. Kështu, nxënësi do të jetë i aftë: Të komunikojë në mënyrë korrekte, me shkrim dhe me gojë, për të shprehur

mendimet e ndjenjat e tij dhe për të argumentuar opinionet për çështje të ndryshme.

Të përdorë burime dhe teknika të ndryshme (përfshirë dhe ato të kompjuterizuara) të mbledhjes dhe të shfrytëzimit të informacioneve të nevojshme për zhvillimin e tij personal dhe profesional.

Të angazhohet fizikisht, mendërisht dhe emocionalisht në zgjidhjen e situatave të ndryshme problemore që do të ndeshë në kontekstin profesional, personal dhe shoqëror.

Të manifestojë qasje të një kritike konstruktive ndaj zhvillimeve profesionale, personale dhe shoqërore.

Të nxitë potencialin e tij të brendshëm për kërkim të vazhdueshëm në drejtim të zgjidhjeve të reja, më efektive dhe më efiçiente.

Të respektojë rregullat dhe parimet e një bashkëjetese demokratike në kontekstin e integrimeve lokale, rajonale dhe globale.

Të manifestojë guxim dhe iniciativë në marrjen e përgjegjësisë për të ardhmen e tij.

Të tregojë vetëkontroll në ushtrimin e veprimtarive të tij në kontekstin e pavarësisë në vendimmarrje.

Të organizojë drejt procesin e të nxënit të tij dhe të shfaqë gatishmërinë e vullnetin për një të nxënë që zgjat gjithë jetën.

Të respektojë parimet e punës në grup dhe të bashkëpunojë aktivisht në arritjen e objektivave të pranuara.

Të bëjë vlerësime dhe vetëvlerësime nisur nga kritere të drejta, si bazë për të përmirësuar dhe çuar më tej arritjet.

Të hulumtojë vetveten dhe rrugët e mundshme të karrierës profesionale për të bërë zgjedhje të përshtatshme të veprimtarive profesionale të ardhshme.

9

Kompetencat profesionale

Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit dyvjeçar në profilin “Laborant i kimisë”, niveli I, nxënësi do të jetë i aftë të ushtrojë kompetencat profesionale si më poshtë:

- Përgatitë vendin e punës dhe sistemon mjetet laboratorike. - Përdorë dhe mirëmban mjetet laboratorike.- Kujdeset për ruajtjen e komponentëve kimike.- Zbaton përdorimin e masave të sigurisë gjatë punës në laborator.- Përdorë instrumentet matëse të temperaturës, masës, vëllimit etj.- Bën llogaritjet elementare në bazë të matjeve. - Mbledhë të dhënat nga matjet, në veçanti duke shfrytëzuar përpunimin e të

dhënave dhe e përgatit dokumentacionin për këto matje.- Përdorë materialet dhe pajisjet në mënyrë korrekte, duke respektuar rregullat

për sigurinë dhe mbrojtjen në laborator dhe rregullat për mbrojtjen e mjedisit.- Respekton procedurat e sigurisë dhe kontrollet e sigurisë.- Përgatitë vendin e punës për kryerjen e analizës cilësore organike përgatitë

aparaturën për kryerjen e analizës.- Përgatitë mostrën dhe zhvillon reaksione për lidhje me identifikimin e

përbërësve kryesor të komponimeve organike.- Zbaton ecurinë metodike të metodës cilësore organike.- Kryen identifikimin e përbërësve të mostrës me përbërje organike.- Vendosë substancat reaguese në enë për reaksion dhe të zbaton veprimet tjera

adekuate.- Vrojton rrjedhën e eksperimentit përmes dukurive karakteristike. - Hulumton vetitë karakteristike të substancës së përftuar.- Zbatojë ecurinë metodike të metodës për përftimin e substancës organike- Përdorë mikroskopin dhe akcesoriet e mikroskopit.- Përgatitë preparate botanike dhe zoologjike të përkohshme dhe të përhershme.- Mirëmban mjetet zmadhuese optike.- Përgatitë preparate in toto (nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e

organeve).- Ndërton akuariumin dhe akuaterariumin.- Përgatitë preparate in toto (nga organizmi i tërë, organet e tij apo sistemet e

organeve)- Kultivon, ushqen dhe përgatitë për eksperiment kafshët laboratorike (bretkosa,

minj, kavie). - Përgatitë substratin ushqyes dhe kultivon mikroorganizmat.- Mbledhë, konservon dhe etiketon insekte dhe artropode tjera tokësore.- Mbledhë shtazë të planktonit dhe bentosit në ekosistemet e ujërave tokësore.- Mbledhë, gjuan dhe konservon kurrizor ujor dhe tokësor.- Përdorë kurthe të ndryshme dhe rrjeta për gjuajtjen e kurrizorëve të ndryshëm

tokësor.- Përgatitë preparate të lëngëta dhe të thata të shtazëve.- Mbledhë dhe konservon materialin bimor të mjediseve të ndryshme jetësore.- Përgatitë herbariumin.- Përzgjedhë dhe kalibron pajisjet e duhura për matje elektrike, magnetike dhe

optike.

10

- Kontrollon gatishmërinë e burimeve të rrymës dhe tensionit, elektrometrit, ampermetrave, voltmetrave, rezistorëve, mikroskopit optik, spektroskopit dhe interferometrit.

Me përfundimin e suksesshëm të shkollimit të mëtejshëm njëvjeçar në profilin mësimor “Laborant i kimisë”, niveli II, nxënësi do të rrisë në një shkallë më të lartë nivelin e kompetencave profesionale të fituara në nivelin I, si dhe do të aftësohet të ushtrojë kompetenca të tjera profesionale si më poshtë:

- Përzgjedhë dhe përgatitë pajisjet dhe mjetet e duhura për realizimin e analizave cilësore dhe sasiore në laboratorin e kimisë.

- Përgatitë tretësirat standarde me përqendrim të njohur, indikatorët dhe reagensët tjerë që duhen gjatë punës në laboratorin e kimisë.

- Instalon instrumentet dhe pajisjet tjera laboratorike në laboratorin e kimisë dhe kujdeset për to.

- Kryen kalibrimin e pajisjeve dhe aparaturave në laboratorin e kimisë.- Mirëmban dhe riparon mjetet dhe pajisjet në laboratorin e kimisë.- Përcakton cilësinë e produkteve të ndryshme duke aplikuar metoda të

ndryshme fiziko-kimike (metodat optike, metodat instrumentale etj.) në laboratorin e kimisë.

- Përcakton parametrat rëndësishëm fiziko-kimik të yndyrave dhe vajrave (numrin saponifikues, numrin esterik, numrin jodik etj.) në laboratorin e kimisë.

- Zbaton metodat e analizës cilësore për identifikimin e përbërësve në mostër.- Zbaton metodat e analizës sasiore për përcaktimin sasior të përbërësve në

mostër.- Përcakton cilësinë e lipideve dhe aplikon metodat për përcaktimin e lipideve

sipas Soxlet-it, Weibull-it dhe Stold-it në lëndën e parë ose në produkte të ndryshme ushqimore.

- Përcakton fortësinë e ujit që përdoret për furnizim të vendeve urbane (uji i pijshëm) dhe ujit që përdoret për industri.

- Përpunon të dhënat pas procesit të matjeve dhe përcaktimit në laboratorin e kimisë.

- Interpreton rezultatet e përcaktimeve dhe matjeve në laboratorin e kimisë.- Përgatit raport të shkruar në lidhje me rezultatet e matjeve në laboratorin e

kimisë.- Zbaton përdorimin e masave të sigurisë gjatë punës në laborator.- Përdor materialet dhe pajisjet në mënyrë korrekte, duke respektuar rregullat

për sigurinë dhe mbrojtjen në laborator dhe rregullat për mbrojtjen e mjedisit.

11

III. Plani mësimor për profilin mësimor “Laborant i kimisë”, Niveli I, II

Nr Lëndët dhe modulet mësimoreOrët javore/vjetore dhe kreditet

Niveli I Niveli IIKlasa 10 Klasa 11 Klasa 12

A. Lëndët e përgjithshme (Gjithsej) 16 (560) 13 (455) 11 (352)1 Gjuhë shqipe dhe letërsi 3 (105) 3 (105) 3 (96)2 Gjuhë angleze 2 (70) 2 (70) 2 (64)3 Matematikë 2 (70) 2 (70) 2 (64)4 Teknologji e informacionit dhe komunikimit 2 (70) 2 (70) 1 (32)5 Ekonomia dhe ndërmarrësia 1 (35) 1 (35) -6 Edukatë qytetare 1 (35) -7 Edukatë fizike 2 (70) 2 (70) 2 (64)8 Histori 1 (35)9 Gjeografi 1 (35)

10 Menaxhim i projekteve 1 (32)11 Psikologji 1 (35)B. Lëndët profesionale (Gjithsej) 8 (280) 7 (245) 6 (192)1 Fizikë 2 (70) 2 (70) -2 Kimi 3 (105) 2 (70) -3 Biologji 3 (105) 2 (70) -4 Mbrojtja e mjedisit - 1 (35) -5 Kimi analitike - - 2 (64)6 Biokimi - - 2 (64)7 Kimi fizike - - 2 (64)

C. Modulet e praktikës profesionale (Gjithsej) 8 (280) 13 (455) 14 (448)1 Matja e madhësive mekanike 4.5 (45)2 Matja dhe përcaktimi i madhësive termike 4.5K (45)3 Puna në laboratorin e biologjisë 3K (30)4 Mikroskopimi 4.5K (45)5 Ndërtimi i akuariumit dhe akuaterariumit 3K (30)6 Matjet dhe operacionet themelore ne kimi 6K (60)7 Përcaktimi i vetive të elementeve kimike dhe

komponimeve të tyre4.5K (45)

8 Matja e madhësive elektrike dhe magnetike 4.8K (48)9 Matja e madhësive optike dhe fotometrike 4.8K (48)

10 Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma 4.8K (48)11 Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e

ujërave tokësore6 K (60)

12 Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore

6 K (60)

13 Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve

4.8K (48)

14 Analiza elementare e komponimeve organike 6 K (60)15 Sinteza e komponimeve organike 6 K (60)16 Kryerja e analizës cilësore në laboratorin e kimisë 19.2K (192)17 Kryerja e analizës sasiore në laboratorin e kimisë 19.2 K (192)

12

18 Përcaktimi i numrit saponifikues te yndyrat dhe vajrat

1.8 K (18)

19 Përcaktimi i këndit të rrotullimit të substancave optikisht aktive

1.8 K (18)

20 Përcaktimi elektrogravimetrik i metaleve në tretësirë me elektrolizë me tension të kontrolluar të rrymës

1.8 K (18)

21 Përcaktimi i fortësisë së ujit 1.8 K (18)Gjithsej A+B+C 32 (1120) 32 (1120) 31 (992)

13

IV. Udhëzime për zbatimin e Kornizës së programit mësimor profesional:

Programet e hollësishme të lëndëve të përgjithshme parashtrohen në një dokument të veçantë të MASHT.Javët mësimore sipas klasave:– Klasa 10 – 35 javë; Klasa 11 – 35 javë (niveli I);– Klasa 12 – 32 javë (niveli II). Java mësimore (5 ditë mësimore) përmban 30 – 32 orë mësimore.Një orë mësimore ka 45 minuta.Një orë praktike zgjatë 60 minuta.Puna praktike në laborator duhet ti ketë 24 orë.Puna praktike në ekonomi të shkollës, ndërmarrje, industri, firma ushtrimore etj., duhet ti ketë 20 orë pune me nga 60 minuta.Si njësi e ngarkesës mësimore për praktikat mësimore profesionale do të përdoret krediti (K), i cili do të jetë i barasvlershëm me 10 orë mësimore (1 ditë praktikë mësimore). Rekomandohet që praktikat profesionale të realizohen ditore (6 orë në ditë), si më poshtë:

Klasa 10: Praktikë – 1 ditë në javë dhe Teori – 4 ditë në javëKlasa 11: Praktikë – 1.5 ditë në javë dhe Teori – 3.5 ditë në javëKlasa 12: Praktikë – 2 ditë në javë dhe Teori – 3 ditë në javë

Rekomandohet që modulet praktike për çdo vit mësimor, të realizohen në përputhje me radhën e paraqitur në planin mësimor. Shkollat profesionale, në varësi nga kushtet dhe situatat e veçanta në të cilat ndodhen, mund të bëjnë ndryshime të radhës së trajtimit të moduleve mësimore praktike, gjithnjë duke synuar të mos e dëmtojnë procesin e përvetësimit të tyre.Mbështetur në programet e detajuara të lëndëve profesionale, mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale bëjnë planifikimin e njësive mësimore përkatëse.Mbështetur në përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale, mësimdhënësit e praktikave profesionale përgatisin plane më të detajuara, ku parashtrohen veprimtaritë praktike konkrete. Njëkohësisht, ata përgatisin instrumentet e vlerësimit për çdo rezultat mësimor të paraqitur në përshkruesit e moduleve.Vlerësimi përfundimtar i nxënësve, në mbarim të secilit prej të dy niveleve të përgatitjes në profilin “Laborant i kimisë”, do të organizohet në formë provimesh:Në Nivelin I: Provimi i integruar i përgatitjes praktike që organizohet nga shkolla profesionale.Në Nivelin II: (a) Provimi i integruar për lëndët e teorisë profesionale, që organizohet nga shkolla profesionale, dhe (b) Provimi i integruar për praktikën profesionale që organizohet nga shkolla profesionale.Rezultatet e provimeve do të pasqyrohen në certifikatat përkatëse të përfundimit të shkollimeve profesionale në të dy nivelet e përgatitjes.Modalitetet e procedurave të provimeve përfundimtare, kriteret e vlerësimit të nxënësve me nota dhe të përmbajtjes së certifikatave, përcaktohen me udhëzime të veçanta të MASHT.

V. Udhëzime të përgjithshme didaktike

Mësimdhënësit e lëndëve teorike profesionale dhe të praktikave profesionale duhet të përzgjedhin dhe përdorin forma dhe metoda mësimdhënieje të tilla që të nxisin sa më shumë të nxënit aktiv të nxënësve dhe të çojnë në krijimin tek ata, të kompetencave sociale e profesionale, të plota dhe të qëndrueshme.

14

E rëndësishme është që planifikimi i mësimdhënies të bazohet në një proces analize fillestare, i cili të marrë parasysh faktorë të tillë të rëndësishëm si, niveli i hyrjes së nxënësve, përmbajtja e hollësishme e lëndëve të teorisë profesionale dhe e moduleve të praktikave profesionale, shkalla e integrimit të tyre, objektivat konkretë që do të arrihen, mundësitë reale që ka shkolla për realizimin e veprimtarive mësimore etj. Për këtë planifikim duhet një bashkëpunim i ngushtë i të gjithë personelit drejtues dhe mësimdhënës të shkollës.Elementi kyç për arritjen e suksesit në një proces të nxëni, është motivimi i nxënësve. Njohja e vazhdueshme e nxënësve me shkallën e përmbushjes së objektivave nga ana e tyre, përbën një mekanizëm të fuqishëm motivimi, i cili duhet të shihet me përparësi nga mësimdhënësit e lëndëve teorike dhe moduleve praktike.Një element tjetër që ndihmon suksesin është integrimi i teorisë me praktikën e profesionit. Parimi i “të nxënit duke bërë” duhet të gjejë vendin e duhur në procesin e të mësuarit në shkollën profesionale që përgatitë nxënësit në profesionin Laborant i kimisë.Mësimdhënësit duhet të përdorin metoda të tilla të të mësuarit që zhvillojnë jo vetëm njohuritë teorike, shkathtësitë dhe shprehitë praktike të nxënësve, por edhe qëndrimet e tyre ndaj jetës, punës dhe shoqërisë në përgjithësi. Puna në grup dhe Puna me projekte janë dy nga format bazë të organizimit të mësimit (teorik apo praktik) për të zhvilluar kompetencat kyçe, të nevojshme për zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë me veprimtarinë profesionale, në veçanti, dhe veprimtarinë sociale të qytetarit të ardhshëm, në përgjithësi.Një parim tjetër që duhet respektuar nga mësimdhënësit dhe instruktorët është fakti që të nxënët nuk ndodh vetëm në mjediset e shkollës, por edhe jashtë tyre. Dhënia e detyrave dhe puna kërkimore e pavarur e nxënësve ka një ndikim të dukshëm në formimin e tyre si profesionistë të ardhshëm.Format dhe metodat e të mësuarit janë të shumta e të shumëllojshme dhe mësimdhënësit, në konsultim të ngushtë me njëri-tjetrin, duhet të përzgjedhin ato që janë më të përshtatshme për kontekstin e tyre konkret. Të tilla janë: ligjërata tradicionale, demonstrimi, zgjidhja e problemit teorik, ushtrimi praktik, projektet praktike, veprimtaritë në grupe të vogla etj. Rekomandohet që në përmbajtjet teorike të përdoren kryesisht ligjërata, zgjidhja e problemit teorik dhe demonstrimi, kurse në zbatimin e moduleve praktike të përdoren kryesisht demonstrimi nga mësimdhënësi, praktika e mbikëqyrur dhe praktika e pavarur e nxënësve. Projektet praktike, sidomos ato që integrojnë kompetenca të lidhura me shumë aspekte të profesionit, janë një metodë që rekomandohet sidomos në fazat përmbyllëse të shkollimit. Në kushtet e mungesës së mjediseve reale të punës, duhet të synohet krijimi i mjediseve të simuluara të punës.Për sa i përket vlerësimit të nxënësve, rekomandohet të përdoren metoda dhe instrumente vlerësimi që të nxisin përparimin e nxënësve, shmangin subjektivizmin në vlerësim dhe pasqyrojnë arritjet reale të tyre. Me rëndësi është vlerësimi i vazhdueshëm dhe ai përfundimtar, ku format dhe instrumentet e vlerësimit përzgjidhen apo hartohen nga vetë mësimdhënësit. Duhet të synohet vlerësimi i arritjeve i bazuar në kriteret, ku arritjet e nxënësit krahasohen me standardet e paracaktuara dhe të shmanget sa më shumë të jetë e mundur vlerësimi i bazuar në renditjen, ku nxënësit krahasohen me njëri-tjetrin. Format dhe instrumentet e vlerësimit që rekomandohen janë: pyetjet me gojë, pyetjet me shkrim, detyrat me shkrim,vëzhgimi i veprimtarisë së nxënësve, listat e kontrollit, projekte për vlerësim etj. Në veprimtaritë praktike, listat e kontrollit duhet të jenë instrumenti vlerësues që duhet të mbizotërojë. Mësimdhënësi përzgjedh ato që janë më të përshtatshme, duke

15

marrë parasysh kushtet konkrete. Edhe gjatë provimeve përfundimtare në teori profesionale dhe praktikë profesionale, në përputhje me udhëzimet përkatëse të MASHT, duhet të mbizotërojë vlerësimi i kompetencave të punës së nxënësve, që testohen në situata pune reale ose të simuluara.

Në përgjithësi, si për mësimdhënien, ashtu edhe për vlerësimin duhet të synohen forma e metoda që e vendosin nxënësin në qendër të veprimtarive mësimore dhe e shndërrojnë rolin e mësimdhënësit nga ligjërues (lektor) i thjeshtë, në një moderator, mbikëqyrës dhe vlerësues i veprimtarisë së nxënësve.

16

Programet e lëndëve profesionale dhe përshkruesit e moduleve profesionale

ARSIMI PROFESIONAL

Niveli I dhe II

17

Klasa 10

Programet e lëndëve profesionale

Programi i lëndës

“Fizikë”

Lëmi: Kimi-TeknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: IKlasa: 10

I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të, nxënësi duhet të:- shpjegojë qëllimin e lëndës së fizikës, metodologjinë dhe zbatimet e saj; - përshkruajë rregullat e përgjithshme të punës dhe me rregullat e mbrojtjes gjatë

punës në laboratorin e fizikës;- përkufizojë dhe të diskutojë shpejtësinë dhe nxitimin te lëvizjet drejtvizore;- diskutojë dhe zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen dhe gravitacionin e

përgjithshëm;- përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione dhe lëkundjet

harmonike;- përshkruajë dhe të diskutojë rolin e energjisë dhe të sasisë së lëvizjes në

përshkrimin e sjelljes së trupave që lëvizin;- diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies dhe të përshkruajë

fazat e materies;- diskutojë proceset termike dhe ekuilibrin termik dhe rrjedhimet e tyre;- diskutojë marrëdhënien ndërmjet nxehtësisë dhe punës dhe të përshkruajë ligjet e

termodinamikës;- përshkruajë bartjen e energjisë përmes valëve dhe karakteristikat e lëvizjes valore;- përshkruajë zërin si lëvizje valore.

II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë

III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Fizika dhe metodologjia e saj 2 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë metodat shkencore;- përshkruajë vetitë themelore të materies;- diskutojë marrëdhëniet ndërmjet materies dhe energjisë;- përshkruajë dhe diskutojë ndarjen e fizikës në lëmenj.

18

b) Temat e kapitullit- Metodat shkencore- Ligjet dhe teoritë shkencore- Hipoteza shkencore- Fizika dhe ndarja e saj

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj;- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në

biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të

hulumtimit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- projektor për prezantim të punimeve të nxënësve;- literaturë plotësuese në bibliotekë;- lidhje interneti.

Kapitulli 2: Laboratori i fizikës 4 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- klasifikojë llojet e eksperimenteve në fizikë;- ketë njohuri për laboratorët e fushave të ndryshme të hulumtimit në fizikë;- zbatojë metodat e vlerësimit të gabimeve të matjeve në fizikë;- dijë rregullat e punës dhe sjelljes në laboratorin e fizikës;- ketë njohuri për llojet e instalimeve të nevojshme në laboratorët e fizikës.- zbatojë masat e mbrojtjes në punë dhe masat e mbrojtjes së laboratorit.

b) Temat e kapitullit- Llojet e eksperimenteve në fizikë- Matjet, gabimet e matjeve dhe njësitë matëse- Laboratorët e fizikës- Rregullat dhe procedurat e punës dhe laborator- Instalimet në laborator- Masat e mbrojtjes gjatë punës në laboratorin e fizikës

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të eksperimenteve të njohura në fizikë;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje mbi vlerësimin e gabimeve të matjes;- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, etj., për laboratorët e fizikës;- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në

biblioteka dhe internet).

19

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplete të eksperimenteve të thjeshta demonstruese;- projektor (opsional).

Kapitulli 3: Shpejtësia dhe nxitimi 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përkufizojë zhvendosjen, shpejtësinë, vektorin e shpejtësisë dhe nxitimin;- zgjidhë detyra numerike për lëvizjet drejtvizore;- paraqesë grafikisht marrëdhëniet ndërmjet madhësive kinematike te lëvizja

drejtvizore;- shkruajë ekuacionet e rrugës, shpejtësisë dhe nxitimit si funksione të kohës.

b) Temat e kapitullit- Pika materiale- Përkufizimi i shpejtësisë- Lëvizjet e njëtrajtshme drejtvizore- Përkufizimi i nxitimit- Lëvizjet drejtvizore me nxitim konstant- Paraqitja grafike e lëvizjeve drejtvizore- Shpejtësia dhe nxitimi si madhësi vektoriale

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve drejtvizore;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- përdorë materiale pamore, si slajde, fotografi, vizatime etj;- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në

biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi

shpejtësinë dhe nxitimin;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- shkruese të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve;- projektor (opsional).

20

Kapitulli 4: Forca 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- diskutojë dhe të zbatojë tri ligjet e Njutonit për lëvizjen;- diskutojë dhe zbatojë ligjin e Njutonit për gravitacionin e përgjithshëm;- identifikojë forcat si madhësi vektoriale;- përkufizojë dhe të njehsojë forcat rezultuese dhe ekuilibruese;- zbërthejë forcat në komponente;- përkufizojë dhe të identifikojë forcat e fërkimit;- përkufizojë dhe të njehsojë momentin e forcës;- zgjidhë detyra numerike duke zbatuar ligjet e Njutonit për lëvizjen.

b) Temat e kapitullit- Inercia dhe masa- Forca- Ligji i inercisë- Ligji themelor i dinamikës- Ligji i veprimit dhe kundërveprimit- Ligji i Njutonit për gravitetin. Fusha e gravitetit- Lëvizjet në fushën e gravitetit të Tokës- Hedhja vertikale, rënia e lirë dhe gjendja e papeshë- Ligjet e Keplerit- Mbledhja dhe zbërthimi i forcave në komponente- Qendra e rëndimit- Momenti i forcës- Forcat e fërkimit

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të Njutonit për lëvizjen;- demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi zbatimin e ligjeve të Njutonit

për lëvizjen;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- nxit nxënësit për të shfrytëzuar literaturë plotësuese rreth temave të caktuara (në

biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e Njutonit për

lëvizjen;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës;- shkruese të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve;- projektor (opsional).

21

Kapitulli 5: Lëvizja dydimensionale dhe lëvizja periodike 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë dhe të identifikojë lëvizjen në dy dimensione;- përkufizojë dhe të njehsojë zhvendosjen këndore, shpejtësinë këndore dhe

nxitimin këndor;- përkufizojë dhe të njehsojë nxitimin centripetal;- bëjë dallimin ndërmjet forcës centripetale dhe forcës centrifugale;- përkufizojë dhe të njehsojë shpejtësinë e parë kozmike;- përkufizojë dhe të identifikojë lëvizjen harmonike;- zgjidh detyra numerike për lëvizjen dydimensionale dhe lëvizjen periodike.

b) Temat e kapitullit- Lëvizja e njëtrajtshme e pikës materiale nëpër vijë rrethore- Lëvizja e nxituar e pikës materiale nëpër vijë rrethore- Lidhja ndërmjet shpejtësisë këndore dhe shpejtësisë lineare- Nxitimi këndor- Forca centripetale dhe forca centrifugale- Shpejtësia e parë kozmike- Ligji themelor i dinamikës së rrotullimit- Lëvizja periodike- Lëvizja harmonike- Lavjerrësi

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të lëvizjeve rrotulluese dhe periodike;- demonstrojë në klasë eksperimente të thjeshta mbi lëvizjet rrotulluese;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë e fituara mbi

lëvizjet rrotulluese dhe periodike;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të dinamikës së rrotullimit;- shkruese të ngjyrave të ndryshme për paraqitjen grafike dhe të vektorëve;- projektor (opsional).

22

Kapitulli 6: Ligji i ruajtjes së energjisë dhe i sasisë së lëvizjes 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përkufizojë dhe të njehsojë punën dhe fuqinë;- përkufizojë dhe të njehsojë energjinë kinetike dhe energjinë potenciale;- përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e lëvizjes dhe impulsin;- zbatojë ligjet e ruajtjes së energjisë dhe të sasisë së lëvizjes për të zgjidhur detyra

numerike të lëvizjes;- bëjë dallimin ndërmjet goditjeve elastike dhe joelastike.

b) Temat e kapitullit- Puna dhe fuqia- Puna e një force të ndryshueshme- Puna në lëvizjen rrotulluese- Makinat e thjeshta- Sistemi i mbyllur. Ligji i ruajtjes së impulsit- Energjia kinetike dhe energjia potenciale- Puna në fushën e gravitetit. Energjia potenciale gravitacionale- Ligji i ruajtjes së energjisë mekanike- Ligji i ruajtjes së momentit të sasisë së lëvizjes

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të ruajtjes;- demonstrojë në klasë eksperimente me makina të thjeshta (llozi, rrafshi i pjerrët,

rrotullat, pyka, çekërku dhe vida);- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e ruajtjes;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave të thjeshta;- projektor (opsional).

23

Kapitulli 7: Fazat e materies 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- diskutojë konceptet themelore të teorisë kinetike të materies;- shpjegojë ligjin e Avogadros;- identifikojë vetitë e materialeve në fazën e ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë;- përkufizojë shtypjen hidrostatike dhe të zbatojë parimin e Arkimedit dhe parimin

e Paskalit;- përkufizojë tensionin sipërfaqësor;- shpjegojë dukuritë kapilare;- identifikojë vetitë elastike të trupave të ngurtë;- zbatojë ligjin e Hukut për të zgjidhur detyra numerike për sforcimin dhe

tendosjen;- shpjegojë vetitë e gazeve nëpërmjet teorisë kinetike të materies.

b) Temat e kapitullit- Struktura e materies- Teoria kinetike-molekulare e materies- Forcat ndërmjet molekulave- Faza e ngurtë e materies- Elasticiteti- Ligji i Hukut- Faza e lëngtë e materies- Shtypja hidrostatike, ligji i Arkimedit dhe ligji i Paskalit- Tensioni sipërfaqësor- Dukuritë kapilare- Qarkullimi i gjakut- Pompat-shtypja e zemrës dhe gjakut- Shkrirja dhe ngrirja- Lëvizja e lëngjeve- Faza e gaztë e materies- Difuzioni i gazeve dhe osmoza- Avullimi dhe vlimi

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të sjelljes së trupave në të tri fazat e materies;- demonstrojë në klasë eksperimente me zbatime të ligjeve të Arkimedit dhe

Paskalit;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi fazat e

materies;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

24

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese vetive të materies në të tri fazat;- projektor (opsional).

Kapitulli 8: Nxehtësia 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- bëjë dallimin ndërmjet nxehtësisë dhe temperaturës;- zgjidhë detyra numerike për zgjerimin termik të trupave të ngurtë dhe të lëngjeve;- shpjegojë izoproceset dhe të thotë ligjin e Bojl-Mariotit, ligjin e Gej-Lisakut dhe

ligjin e Sharlit;- zgjidhë detyra numerike për gazet ideale;- përkufizojë dhe të njehsojë sasinë e nxehtësisë, termokapacitetin e trupave dhe të

gazeve, nxehtësinë e shkrirjes dhe nxehtësinë e avullimit;- interpretojë ekuacionin e gjendjes së gazeve ideale;- shpjegojë parimin e parë të termodinamikës dhe proceset adiabatike;- shpjegojë dhe të njehsojë punën gjatë zgjerimit të gazeve;- shpjegojë proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme;- përkufizojë energjinë e brendshme të trupave dhe të gazeve ideale.

b) Temat e kapitullit- Kuptimi i temperaturës. Termometrat dhe llojet e tyre- Ekuacioni i Klauziusit- Ligji i Bojl-Mariotit, Ligji i Gej-lisakut dhe ligji i Sharlit- Temperatura absolute dhe izoproceset- Ekuacioni i gjendjes së gazit ideal- Energjia e brendshme e trupave- Ndryshimi i energjisë së brendshme të trupave. Energjia e brendshme e gazeve

ideale- Sasia e nxehtësisë. Termokapaciteti i trupave- Termokapaciteti i gazeve- Parimi i parë i termodinamikës- Proceset izotermike dhe adiabatike. Efekti i Xhaul-Tomsonit- Puna gjatë zgjerimit të gazeve- Proceset kuazistatike- Proceset e kthyeshme dhe të pakthyeshme

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të ligjeve të termodinamikës;- demonstrojë në klasë eksperimente me zgjerimin termik të trupave dhe

izoproceset;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë ligjet e termodinamikës;

25

- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të termodinamikës;- projektor (opsional).

Kapitulli 9: Makinat termike 4 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- diskutojë marrëdhënien ndërmjet nxehtësisë dhe punës;- përkufizojë rendimentin e makinave termike;- diskutojë dhe të zbatojë dhe ligjin e dytë të termodinamikës;- shpjegojë punën e makinave termike;- shpjegojë ciklin e Karnos;- përshkruajë parimet dhe karakteristikat e makinave të ndryshme me djegie të

jashtme dhe të brendshme.

b) Temat e kapitullit- Rendimenti i makinave termike ideale- Parimi i dytë i termodinamikës- Entropia- Cikli i Karnos- Aparatet për ftohje- Makinat me djegie të jashtme. Makinat dhe turbinat me avull- Makinat me djegie të brendshme. Makinat me lëndë djegëse- Turbinat me gaz- Motorët reaktivë. Raketat- Pompat termike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të makinave termike;- demonstrojë në klasë eksperimente mbi punën e makinave termike;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi makinat

termike;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

26

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të makinave termike;- projektor (opsional).

Kapitulli 10: Valët mekanike 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë bartjen e energjisë me anë të valëve;- përkufizojë dhe përshkruajë karakteristikat e va;ëve periodike;- përkufizojë dhe të dallojë përhapjen drejtvizore, reflektimin, refraktimin,

interferencën dhe difraksionin e valëve;- zbatojë parimin e superponimit të valëve;- përshkruajë konditat e nevojshme për të krijuar valë të qëndrueshme.

b) Temat e kapitullit- Natyra e valëve. Bartja e energjisë- Valët mekanike- Valët transversale dhe valët longitudinale- Karakteristikat e valëve- Amplituda dhe energjia- Përhapja drejtvizore e valëve- Reflektimi dhe refraktimi i valëve- Difraksioni i valëve- Parimi i superponimit- Interferenca e valëve- Valët e qëndrueshme

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të përhapjes së valëve mekanike;- demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e valëve mekanike;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë njohuritë mbi përhapjen

e valëve mekanike;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve mekanike;- projektor (opsional).

27

Kapitulli 11: Valët e zërit 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë spektrin e zërit;- përkufizojë dhe të përshkruajë vetitë e valëve të zërit;- përshkruajë matjen e valëve të zërit;- përkufizojë dhe përshkruajë efektin e Doplerit;- përshkruajë natyrën e tingujve muzikorë;- zbatojë ligjet e telave lëkundës;- përshkruajë lëkundjet e detyruara dhe rrahjet.

b) Temat e kapitullit- Spektri i zërit- Prodhimi dhe bartja e zërit- Vetitë e zërit. Intensiteti dhe lartësia e zërit- Matja e intensitetit relativ të zërit- Frekuenca dhe lartësia e tonit- Efekti i Doplerit- Karakteristikat e valëve të zërit. Tonet themelore dhe harmonikët- Kualiteti i tingullit- Ligjet e lëkundjes së telave- Lëkundjet e detyruara dhe rezonanca- Rrahjet

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të përhapjes së zërit në mjedise të

ndryshme;- demonstrojë në klasë eksperimente mbi përhapjen e zërit në mjedise të ndryshme;- shtrojë detyra numerike për zgjidhje;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika;- hapë diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në


biblioteka dhe internet);- angazhojë nxënësit me tema, në të cilat ata do të zbatojnë metodën shkencore të

hulumtimit;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- komplet të eksperimenteve demonstruese të përhapjes së valëve të zërit;- projektor (opsional).

28

Programi i lëndës

“Kimia”

Lëmi: Teknologji - KimiProfili: Laborant i biologjisëNiveli: IKlasa: 10

I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të, nxënësi duhet të: - dallojë ndryshimet fizike nga ato kimike;- zhvillojë njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë;- klasifikojë substancat në bazë të përbërjes së tyre;- krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar

Mayerit dhe Moseleyit;- dallojë reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe

precipitimit;- klasifikojë elementet në bazë të numrit oksidues;- barazojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqes skemën elektrokimike;- dallojë elementet dhe vetitë e elementeve të bllokut s, p dhe d;- krahasojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin

elektronik dhe gjendjen oksiduese të tyre;- shpjegojë veçoritë dhe karakteristikat e komponimeve inorganike, vetitë fizike dhe

kimike të metaleve, jometaleve dhe metaloideve, komponimeve të tyre, mënyrën e përftimit në industri dhe laborator dhe përdorimin e tyre.

II. Fondi i orëve të lëndës 35 javë x 3 orë/javë = 105 orë


Kapitulli 1: Kimia si shkencë natyrore 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të- shpjegojë rëndësinë e kimisë për jetën;- shpjegojë lidhjen e kimisë me shkencat tjera natyrore; - dallojë ndryshimet fizike nga ato kimike;- demonstrojë njehsimet kimike duke u bazuar në ligjet e kimisë;- shpjegojë shenjat që tregojnë për rrezikshmërinë e substancave kimike.

b) Temat e kapitullit- Kimia si shkencë natyrore dhe eksperimentale- Objekti i studimit të kimisë- Lidhshmëria e kimisë me shkencat tjera natyrore

29

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e kimisë si shkencë

natyrore, objektivat e studimit të saj dhe lidhjen e saj me shkencat tjera.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të

njohur nga fusha e kimisë;- diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 2: Nocionet themelore në kimi 12 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të- shpjegojë ligjshmëritë themelore në kimi;- shpjegojë simbolet, formulat dhe barazimet kimike;- shpjegojë masat absolute dhe relative atomike e molekulare;- dallojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim.

b) Temat e kapitullit- Ligji i ruajtjes së masës- Ligji i qëndrueshmërisë së përbërjes- Ligji i përpjesëtimeve shumëfishe- Hipoteza e Daltonit për atomin- Ligji i vëllimeve të bashkueshme- Hipoteza e Avogadros- Ligji i ekuivalentëve- Simbolet kimike- Formulat kimike- Barazimet kimike- Masat absolute atomike dhe molekulare- Masat relative atomike dhe molekulare- Moli, - Masa e atomit dhe masa e molekulës- Vëllimi molar i gazeve- Numri i Avogadros

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të - shpjegoje përmbajtjen duke theksuar ne vazhdimësi rendësin e ligjeve themelore

në kimi; - shpjegojë ligjet themelore të kimisë dhe njehsimet elementare në kimi;- shpjegojë nocionin e molit, shprehjen e molit në numër, në masë dhe vëllim.

30

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura, fotografi të themeluesve të shkencës së kimisë dhe të shpikësve më të

njohur nga fusha e kimisë; - diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 3: Struktura e atomit dhe sistemi periodik i elementeve 9 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë grimcat bazë të ngarkesës elektrike dhe të masës së tyre;- shpjegojë ndërtimin e atomit, numrin e masës dhe lidhjen midis tyre;- dallojë modelin planetar dhe mekanik-valor të atomit;- analizojë shpërndarjen e elektroneve nëpër orbitale të atomeve të elementeve të

grupeve kryesore të sistemit periodik të elementeve;- krahasojë radhitjen e elementeve kimike sipas Dobereinerit, Newlendsit, Lotar

Mayerit dhe Moseleyit;- kuptojë radhitjen e elementeve në sistemin periodik si pasojë e strukturës së tyre

atomike.

b) Temat e kapitullit- Përbërja e atomit (bërthama dhe mbështjellësi elektronik)- Struktura e atomit- Modeli planetar i atomit- Numrat kuantik- Struktura e sistemit periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike (varësia e

vetive fizike dhe kimike të elementeve dhe Ligji periodik)

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të - shpjegojë përbërjen dhe strukturën e atomit, modelet e ndryshme të atomit;- japë detyrë nxënësve për vizatimin e orbitaleve të atomeve;- shpjegojë sistemin periodik dhe vetitë periodike të elementeve kimike;- shpjegojë përdorimin e tabelës së sistemit periodik të elementeve për përcaktimin

e strukturës së atomit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen dhe strukturën e atomit;- tabela e sistem periodik të elementeve;- skema të orbitaleve të atomeve;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

31

Kapitulli 4: Klasifikimi i komponimeve inorganike 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të;- shpjegojë klasifikimin e komponimeve inorganike;- shpjegojë formimin e oksideve, ndarjen dhe vetitë e tyre;- shpjegojë teoritë e acideve dhe bazave;- shpjegojë formimin e kripërave, ndarjen dhe vetitë e tyre.

b) Temat e kapitullit- Oksidet- Acidet- Bazat- Kripërat

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegoje kategoritë kryesore të komponimeve inorganike, klasifikimin e tyre,

vetitë dhe mënyrat e përftimit të tyre.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- material didaktik në lidhje me komponimeve inorganike;- diapozitiv dhe modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 5: Lidhjet kimike dhe struktura e molekulave 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitMë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë lidhjet kimike në përgjithësi;- tregojë ndryshimet e molekulave polare dhe atyre jopolare;- kuptojë momentin dipolar si kriter për përcaktimin e polaritetit të molekulave;- përcaktojë forcat ndërmjet molekulave;- shpjegojë lidhjen hidrogjenore dhe ndikimin e saj tek uji.

b) Temat e kapitullit- Lidhja jonike- Lidhja kovalente- Lidhja kordinative- Molekulat polare dhe jopolare – momenti dipolar- Forcat ndërmolekulare- Lidhja hidrogjenore- Lidhja metalike

32

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë njohuritë e reja duke i mbështetur me materiale vizuale; - aktivizojë nxënësit nëpërmjet pyetjeve me gojë;- duke aplikuar strukturën ERR të orës, në evokim me metodat e reja p.sh.

brainstrorming, kllaster informohet për shkallen e njohurive që disponojnënxënësit për lidhjet kimike dhe strukturën e molekulave.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për lidhjet kimike; - projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme; - programe simuluese kompjuterike.

Kapitulli 6: Tretësirat 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes; - shpjegojë dallimin midis tretësirave;- analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;- njehsojë llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave.

b) Temat e kapitullit- Tretësirat ujore- Tretshmëria e gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në ujë- Të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave- Vetitë e tretësirave të holluara

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes; - shpjegojë dallimet gjatë tretjes së gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në

ujë;- shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;- shpjegojë të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave;- shpjegojë vetitë e tretësirave të holluara;- shpjegojë njehsimet për llojet e ndryshme të përqendrimeve të tretësirave.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike vizuale për tretshmërinë e substancave kimike dhe tretësirat;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

33

Kapitulli 7: Kinetika kimike dhe ekuilibri kimik 9 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përcaktojë shpejtësinë e reaksioneve kimike; - shpjegojë ndikimin e faktorëve të ndryshëm në shpejtësinë e reaksioneve kimike;- shpjegojë reaksionet katalitike dhe veprimin e katalizatorëve.

b) Temat e kapitullit- Shpejtësia e reaksioneve kimike- Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik- Kataliza dhe katalizatorët- Ekuilibrat kimik- Mënjanimi i ekuilibrit kimik-parimi le Shatelie

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të - shpjegojë shpejtësinë e reaksioneve kimike- shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik- shpjegojë fenomenin e katalizës dhe katalizatorët- shpjegojë ekuilibrat kimik dhe mënjanimin e ekuilibrit kimik-parimin le Shatelie

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për kinetikën e reaksioneve kimike; - projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

Kapitulli 8: Reaksionet kimike 9 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë reaksionet e analizës, sintezës, zëvendësimit, neutralizimit dhe

precipitimit;- të barazojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe të paraqesë skemën elektrokimike

të tyre;- shpjegojë reaksionet e oksidoreduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit

dhe reduktimit.

b) Temat e kapitullit- Llojet e reaksioneve kimike- Reaksionet e analizës dhe sintezës- Reaksionet e zëvendësimit- Reaksionet e neutralizimit- Reaksionet e precipitimit- Reaksionet e oksido-reduktimit- Barazimi i reaksioneve të oksido-reduktimit

34

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të - shpjegojë llojet e reaksioneve kimike;- shpjegojë reaksionet e analizës dhe sintezës;- shpjegojë reaksionet e zëvendësimit, neutralizimit dhe precipitimit;- shpjegojë reaksionet e oksido-reduktimit dhe lidhjen midis procesit të oksidimit

dhe reduktimit;- shpjegojë barazimin e reaksioneve të oksido-reduktimitsi.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për reaksionet e ndryshme kimike;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme; - skema e proceseve të reaksione kimike;- programe simuluese kompjuterike.

Kapitulli 9: Elementet e bllokut 15 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë fund të kapitullit, nxënësi duhet të- dallojë elementet e bllokut s;- krahasojë izotopet e hidrogjenit;- analizojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline, mënyrën e përftimit të

tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre;- dallojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve alkaline-tokësorë mënyrën e

përftimit të tyre, komponimet më të rëndësishme dhe përdorimin e tyre.

b) Temat e kapitullit- Hidrogjeni-përhapja, vetitë,- Komponimet e hidrogjenit dhe përdorimi i tyre- Metalet alkaline- Vetitë e metaleve alkaline- Konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Natriumi, përhapja, përftimi dhe vetitë- Komponimet e natriumit dhe përdorimi i tyre- Kaliumi, përhapja, përftimi dhe vetitë- Komponimet e kaliumit dhe përdorimi i tyre- Metalet alkaline-tokësore- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Magnezi, përhapja, përftimi dhe vetitë- Komponimet e magnezit dhe përdorimi i tyre- Kalciumi, përhapja, përftimi dhe vetitë,- Komponimet e kalciumit dhe përdorimi i tyre

35

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë elementet e bllokut s, duke filluar me hidrogjenin;- shpjegojë komponimet e hidrogjenit dhe përdorimin e tyre;- hpjegojë metalet alkaline, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen oksiduese

dhe komponimet e tyre;- shpjegojë metalet alkalino-tokësore, vetitë, konfiguracioni elektronik, gjendjen

oksiduese dhe komponimet e tyre.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për elementet e bllokut s;- projektori; slajde; diapozitiv me fotografi; - skema për procesin e ndryshme në lidhje me elementet e bllokut s; - mjete për konkretizimin e përftimit dhe vetive të elementeve të bllokut s.

Kapitulli 10: Elementet e bllokut p 17 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë elementet e bllokut p;- analizojë vetitë fizike dhe kimike të tyre, konfiguracionin elektronik dhe numrin

oksidues;- përshkruajë komponimet më të rëndësishme të elementeve të grupit 17,16,15,14

dhe 13 të sistemit periodik dhe rëndësinë e tyre.

b) Temat e kapitullit- Elementet halogjenë-elementet e grupit 17- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Fluori dhe komponimet e tij- Klori dhe komponimet e tij- Bromi dhe komponimet e tij- Jodi dhe komponimet e tij- Elementet kalkogjene-elementet e grupit 16- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Oksigjeni dhe komponimet e tij- Sulfuri dhe komponimet e tij- Elementet e grupit 15 të sistemit periodik- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Azoti dhe komponimet e tij- Amoniaku- Plehrat azotik- Fosfori dhe komponimet e tij- Plehrat fosforike- Elementet e grupit 14 të sistemit periodik- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese- Karboni dhe komponimet inorganike të tij- Modifikimet alotropike të karbonit- Silici dhe silikatet- Elementet e grupit 13 të sistemit periodik- Vetitë, konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese

36

- Alumini dhe komponimet e tij

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet halogjene, vetitë, konfiguracioni

elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 15, vetitë,

konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 14, vetitë,

konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre;- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me elementet e grupit 13, vetitë,

konfiguracioni elektronik dhe gjendja oksiduese të tyre.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për elementet e bllokut p;- diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elementëve të

bllokut p;- projektor; slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit.

Kapitulli 11: Elementet kalimtare 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të- përcaktojë elementet e bllokut d në sistemin periodik;- krahasojë vetitë fizike dhe kimike të elementeve kalimtare, konfiguracionin

elektronik dhe gjendjen oksiduese të tyre.

b) Temat e kapitullit- Elementet kalimtare- Përhapja, konfiguracioni elektronik- Vetitë dhe gjendja oksiduese- Nikeli - Kromi - Mangani- Hekuri dhe komponimet

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të- shpjegoje konceptet bazë që lidhen me elementet kalimtare, duke i ilustruar ato

me diapozitiva, figura, slajde, modele të ndryshme, skema (të siguruara nga vet mësimdhënësi ose nxënësit);

- organizojë nxënësit të punojnë individualisht për të sqaruar rëndësinë e përdorimit të elementeve kalimtare.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale të ndryshme në lidhje me elementet kalimtare, përhapjen,

konfiguracionin elektronik, vetitë dhe gjendjen oksiduese;- diapozitiv dhe pamje të proceseve të ndryshme për përftimin e elementeve

kalimtare;- projektor; slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit.

37

Programi i lëndës

“Biologji”Lëmia: Kimi-teknologjiProfili: Laborant i biologjisëNiveli: IKlasa: 10

I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 10-të, nxënësi duhet të:- shpjegojë rolin e biologjisë si shkencë për jetën e njeriut dhe lidhjen e biologjisë

me shkencat tjera;- përshkruajë ndërtimin e qelizës prokariote dhe eukariote dhe funksionin e

organeleve të qelizës;- tregojë se energjia kinetike dhe potenciale përbëjnë energjinë e përgjithshme të

qenieve të gjalla dhe si shfrytëzohet kjo energji prej tyre;- shpjegojë ndërtimin e ADN dhe ARN si dhe bazën molekulare të trashëgimisë;- shpjegoje procesin e shumëzimit të qenieve te gjalla dhe si ndikon mjedisi në këtë

proces;- shpjegojë rëndësinë e mjedisit jetësor dhe pasojat e implikimit të faktorit

antropogjen në mjedisin jetësor.

II. Fondi i orëve të lëndës35 javë x 3 orë/javë = 105 orë


Kapitulli 1: Biologjia dhe lidhja e saj me shkencat tjera 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitulli, nxënësi duhet të:- përshkruajë biologjinë si shkencë dhe lidhjen e saj me shkencat tjera;- shpjegojë proceset jetësore të së gjallës;- shpjegojë kuptimin e sistemit biologjik.

b) Temat e kapitullit- Biologjia bashkëkohore dhe roli i saj për veterinën, mjekësinë, farmacinë,

bujqësinë, prodhimin e ushqimit- Veçoritë strukturale dhe funksionale të qenieve të gjalla- Sistemet biologjike dhe udhëheqja me sistemet biologjike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë përmbajtjen duke theksuar në vazhdimësi rëndësinë e biologjisë për

njeriun;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për strukturat dhe proceset

jetësore të së gjallës;- organizojë orën sipas strukturës ERR, aplikohen metodat e reja të mësimdhënies

me nxënësin në qendër;- përdorë mjete vizuale, audio-vizuale për përforcim të fakteve, koncepteve etj.

38

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiv, figura, fotografi e modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, programe simuluese kompjuterike;- slajde, videokaseta, burime nga interneti.

Kapitulli 2: Qeliza, struktura dhe funksioni 11 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë strukturën e qelizës prokariote dhe eukariote;- përshkruaje ndërtimin dhe funksionin e organeleve qelizore (membranat

biologjike, organelet qelizore);- shpjegojë transportin e materieve nëpër membranë qelizore;- krahasojë ndërtimin e qelizës bimore dhe shtazore;- përshkruajë ciklin qelizor, ndarjen mitotike dhe mejotike.

b) Temat e kapitullit - Evolucioni i qelizës, qelizat prokariote dhe eukariote, bërthama dhe kromozomet- Transporti materieve nëpër membranë-difuzioni, osmoza, transporti aktiv- Përbërja kimike e qelizës – komponimet organike dhe inorganike- Ndarja e qelizës, amitoza, mitoza- Mejoza dhe pasojat e çrregullimit të ndarjes qelizore-tumoret

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësimdhënësi të: - zbatojë metodat e mësimdhënies që nxisin të menduarit kritik sipas strukturës

ERR të orës mësimore;- mësimdhënësi me nxënësin në qendër i plotëson këto njohuri duke përdorur mjete

demonstrimi, diapozitiva, slajde, fotografi, modele;- përdorë mjete pamore, si p.sh, skema e ndarjes së qelizës;- udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime

me mikroskop të qelizës bimore dhe shtazore dhe të mbajë shënime përkatëse.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- mikroskopi;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të qelizës;- skema të ndarjes qelizore;- programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe funksionin e membranave

qelizore.

39

Kapitulli 3: Metabolizmi 17 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë se qelizat e gjalla për të jetuar dhe funksionuar shfrytëzojnë energjinë

potenciale të lidhjeve kimike;- përshkruajë strukturën, larminë dhe rolin e enzimave në reaksionet biokimike;- shpjegojë rolin e enzimave si ndërmjetësues në proceset metabolike;- përshkruajë proceset themelore që ndodhin gjatë procesit të fotosintezës;- shpjegojë rolin e fotosintezës si fabrika më e rëndësishme kimike në Planetin tonë.

b) Temat e kapitullit - Metabolizmi si veçori kryesore e qenieve të gjalla- Enzimet- Mënyrat e të ushqyerit- Fotosinteza, produktet e saj dhe roli i fotosintezës për botën e gjallë- Kemosinteza

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë proceset bazë që lidhen me procesin e metabolizmit duke i ilustruar

këto koncepte me diapozitiva, figura, slajde, bimë të ndryshme, skema (të siguruara nga mësimdhënësi ose nxënësit);

- organizojë nxënësit që të punojnë individualisht për të shprehur parafytyrimin e tyre për fotosintezën dhe kemosistezën;

- japë ushtrime për reaksionet e sintezës biokimike;- aplikojë variantet e ndryshme të vlerësimit të nxënësve me gojë, ushtrimeve

praktike.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të qenieve te gjalla;- slajde për aktivitetin e enzimave;- skema për procesin e fotosintezës dhe kemosintezës; - diapozitiv, fotografi, për konkretizimin e strukturës anatomike të gjethes.

40

Kapitulli 4: Proceset katabolike, burim i energjisë për jetën 16 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë proceset katabolike si burim i energjisë për qeniet e gjalla;- shpjegojë proceset katabolike të sheqernave dhe yndyrave;- shpjegojë procesin e frymëmarrjes dhe oksidoreduktimin;- përshkruajë zhvillimin e procesit të fermentimit.

b) Temat e kapitullit- Proceset katabolike si burim i energjisë së qenieve të gjalla- Katabolizmi sheqernave, lipideve dhe proteinave- Proceset oksidoreduktuese- Frymëmarrja qelizore dhe fermentimi- Glikoliza dhe cikli i Krebsit- Fermentimi alkoolik dhe qumështor

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi duhet të:- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me burimet e energjisë kimike për jetën e

qenieve të gjalla, duke i ilustruar këto koncepte me diapozitiva, figura, slajde, gjallesa të ndryshme, skema (të siguruara nga vet mësimdhënësi ose nxënësit);

- organizojë nxënësit të punojnë individualisht për të vizatuar skemën e glikolizës, ciklit të Krebsit, fermentimit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiv dhe pamje të proceseve katabolike;- projektor;- slajde lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- skema e ciklit të Krebsit, glikolizës dhe fermentimit;- tharmi i bukës për të demonstruar fermentimin;- fara dhe mostra të bimëve.

Kapitulli 5: Baza materiale e trashëgimisë 15 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit nxënësi, duhet të:- përshkruajë ndërtimin e acideve nukleike ADN dhe ARN;- shpjegojë nocionet themelore gjenetike, gjen, gjenotip, fenotip;- përshkruajë rregullat themelore të trashëgimisë dhe ndikimin e mjedisit në

shfaqjen e tipareve të organizmit;- përshkruaj strukturën e kromozomeve dhe rolin e tyre në trashëgimi;- shpjegojë së sëmundjet trashëguese janë pasojë e ndryshimit në materialin- gjenetik;- shpjegojë rolin e inxhinierisë gjenetike për njeriun dhe botën e gjallë.

b) Temat e kapitullit- Baza molekulare e trashëgimisë- Biosinteza e proteinave- Gjenet, gjenotipi, fenotipi

41

- Rregullat themelore të trashëgimisë- Burimet e variabilitetit gjenetik- Ndikimi i mjedisit në shfaqjen e tipareve të organizmit- Gjenetika e njeriut- Kromozomet e njeriut- Determinimi i seksit te njeriu- Sëmundjet trashëguese- Inxhinieria gjenetike dhe rëndësia e saj për njeriun dhe botën e gjallë

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë konceptet bazë të gjenetikës;- aplikojë metoda të reja të mësimdhënies si insert, kllaster për të testuar njohuritë e

nxënësve për trashëgiminë, dhe i plotëson këto njohuri duke përdorur diapozitiva, slajde, fotografi;

- përdorë mjete vizuale për të treguar skemën e ndërtimit të molekulës ADN dhe ARN;

- udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime me mikroskop ose programe simuluese kompjuterike për përcaktimin e strukturës së ADN-së dhe preparate bimore ose shtazore si dhe të mbajë shënime përkatëse;

- aplikojë variantet e ndryshme për vlerësimin e njohurive të nxënësve (me goje, test me shkrim etj).

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- tretësira të ndryshme; - karton, gërshërë, për të treguar modelin e ndërtimit të molekulës së ADN;- mikroskop;- projektor;- preparate për përcaktimin e ADN dhe ARN.

Kapitulli 6: Cikli jetësor, shumëzimi dhe zhvillimi i gjallesave 14 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë mënyrat e shumëzimit dhe zhvillimit të bimëve dhe shtazëve;- përshkruajë fazat kryesore të zhvillimit të bimëve dhe të shtazëve;- tregojë se kategori të ndryshme organizmash shtazor zhvillimin embrional e

kryejnë në mjedise të ndryshme;- numërojë faktorët e mjedisit të cilit ndikojnë në zhvillimin embrional të bimëve

dhe shtazëve.

b) Temat e kapitullit- Koncepte të përgjithshme për riprodhimin dhe zhvillimin e bimëve dhe shtazëve- Shembuj për riprodhimin aseksual dhe seksual të bimëve dhe shtazëve- Riprodhimi seksual i shtazëve, gametogjeneza, frytnimi- Fazat e zhvillimit individual- Adaptimet embrionale- Zhvillimi me metamorfozë, mplakja dhe vdekja

42

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë konceptet bazë që lidhen me riprodhimin e bimëve dhe shtazëve duke i - ilustruar këto koncepte me slajde, diapozitiva, figura, skema, bimë dhe shtazë të - ndryshme;- rrisë përqendrimin e nxënësve duke aplikuar metodat e reja të mësimdhënies dhe

mësimnxënies, me nxënësin në qendër;- organizojë punën në grupe me nxënës për të dalluar ata organet vegjetative nga

organet reproduktive te një lloj bimë të rrethit ku jetojnë;- shpjegon si mund të përcillet zhvillimi me metamorfozë i bretkosës;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë, punëve praktike (ushtrimeve) dhe

testit me shkrim.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiv me pamje të figurave të qenieve të gjalla që riprodhohen në mënyrë

seksuale dhe aseksuale duke i ilustruar këto koncepte me figura, slajde, skema.

Kapitulli 7: Principet e klasifikimit të qenieve të gjalla 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë historinë e klasifikimit të shtazëve;- përcaktojë njësitë sistematike sipas hierarkisë taksonomike;- shpjegojë shkaqet e diversitetit biologjik;- grupojë qeniet e gjalla sipas kritereve shkencore të klasifikimit;- përshkruajë tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik të grupeve të gjallesave;- shpjegojë tipin protoza, ndërtimin, shumimin dhe zhvillimin;- shpjegojë rëndësinë e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e

gjallë.

b) Temat e kapitullit- Grupet e gjallesave, historiku i zhvillimit të tyre- Tipi Protozoa (ameba, euglena, parameciumi)- Tipi Metazoa (karakteristikat e përgjithshme)- Klasifikimi i metazoave- Rëndësia e protozoarëve dhe metazoarave për njeriun dhe botën e gjallë.

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë tiparet kryesore të përfaqësuesve tipik duke ilustruar me atlase,

fotografi, vizatime etj;- zhvillojë bisedë me nxënësit lidhur me historikun e klasifikimit të shtazëve;- udhëzojë nxënësit për përcjelljen e emisioneve shkencore në TV lidhur me temat e

përmendura;- organizojë nxënësi të punojnë në laborator (për të vrojtuar në mikroskop optik dhe

stereomikroskop parashtazorët dhe shumëqelizorët e ndryshëm); - vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve me gojë dhe testit me shkrim.

43

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiv dhe figura të qenieve të gjalla;- projektorë;- slajde;- skemë e klasifikimit të shtazëve; - atlase.

Kapitulli 8: Ekologjia dhe mbrojtja e mjedisit jetësor 14 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- analizojë lidhjen ndërmjet gjallesave dhe mjedisit;- shpjegojë nocionet themelore ekologjike;- numërojë burimet e ndotjes së ujit, ajrit, tokës, dhe ushqimit;- shpjegojë rëndësinë e rezervateve natyrore dhe parqeve nacionale në mbrojtjen e

mjedisit.

b) Temat e kapitullit- Nocionet themelore ekologjike- Mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit jetësor- Ndotja dhe mbrojtja nga ndotja e ujit, ajrit, tokës dhe ushqimit- Sistemi montiring, monitoringu biologjik- Parqet nacionale dhe rezervatet natyrore

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë nocionet themelore ekologjike me shembuj konkret nga mjedisi ku

jeton;- shpjegojë rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit për jetën në tokë duke ilustruar me

shembuj nga Kosova dhe bota për rastet e ndotjes së mjedisit dhe pasojat që kanë sjellë këta ndotës;

- organizojë ekskursione në mjedise të ndryshme ku ndjehet efekti i ndotjes së mjedisit;

- nxitë nxënësit të grumbullojnë informacione rreth këtyre çështjeve nga burime te ndryshme, gazeta, revista, interneti etj.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- vizita në mjedise të ndotura, fotografi të mjediseve të ndotura në Kosovë e më

gjerë, fotografi të parqeve nacionale dhe rezervateve.

44

Klasa 10

Përshkruesit e moduleve të praktikave profesionale

PËRSHKRUESI I MODULIT TË PRAKTIKËS PROFESIONALE

“Matja dhe përcaktimi i madhësive mekanike”

Lëmia: Kimi-teknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: IKlasa: 10

Numri i modulit 1Qëllimi i modulit

Modul praktik që përgatit dhe aftëson nxënësit për planifikimin dhe përgatitjen e eksperimentit, për të përdorur instrumentet matëse mekanike, për të përcaktuar madhësitë dhe vetitë mekanike të trupave.

Kohëzgjatja e modulit

4.5 kredi (45 orë)

Rezultatet e të mësuarit (RM) dhe përmbajtja

RM 1 Nxënësi matë dhe përcakton madhësitë themelore mekanike, duke përdorë noniusin, vidën mikrometrike, sferometrin dhe peshorenPërmbajtja:- Matja e gjatësisë dhe trashësisë me vidë mikrometrike dhe

nonius;- Përcaktimi i rrezes së përkulshmërisë së sipërfaqeve me

sferometër;- Përcaktimi i momentit të forcës në anët e peshores.

RM 2 Nxënësi matë, përcakton dhe hulumton madhësitë dhe vetitë mekanike të trupave të ngurtë, duke zbatuar ligjet e Njutonit, ligjin e Hukut dhe proceset lëkundësePërmbajtja- Përcaktimi i koeficientit të fërkimit me anë të rrafshit të

pjerrët;- Përcaktimi i modulit të elasticitetit të telit;- Histereza mekanike;- Përcaktimi i nxitimit të rënies së lirë me lavjerrës

matematik.

45

RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë themelore dhe verifikon ligjet e mekanikës së lëngjeve, përcakton dhe hulumton vetitë dhe sjelljen e gazevePërmbajtja:- Verifikimi i ligjit të Arkimedit; - Përcaktimi i dendësisë së trupave të ngurtë me peshore

hidrostatike;- Përcaktimi i viskozitetit të lëngjeve;- Përcaktimi i tensionit sipërfaqësor të lëngjeve:

a) me gyp kapilar;b) me metodën e unazës;

- Përcaktimi i lagështisë së ajrit;- Përcaktimi i dendësisë së lëngjeve:

a) me hidrometër;b) me peshore të Mohrit.

RM 4 Nxënësi përcakton madhësitë dhe karakteristikat themelore të valëve mekanikePërmbajtja:- Përcaktimi i shpejtësisë së zërit me anë të rezonancës së

shtyllës së ajrit;- Përcaktimi i gjatësisë valore të valëve të qëndrueshme.

Procedurat e vlerësimit

Realizim i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjitha kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit.

Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:RM Rezultatet e të mësuaritIV Instrumentet e vlerësimitKR Kriteret e realizimit

RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli

KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë vëllimin e gypave me anë të vizorit me

nonius;- përcaktojë trashësinë e telave, kubëzave dhe pllakave

me mikrometër;- përcaktojë rrezen e përkulshmërisë së sipërfaqeve me

sferometër:a) qelqit të dritares;b) xhamit të orës;c) thjerrave të zakonshme dhe thjerrave të

syzave;- mat peshën e artikujve të ndryshëm me peshore;- përcaktojë momentin e forcës në krahët e peshores;- bëjë baraspeshimin e momenteve të forcës në krahët e

peshores.

46


KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë koeficientin e fërkimit me anë të rrafshit të

pjerrët;- përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit për

mënjanime të vogla, si funksion të gjatësisë së fijes;- përcaktojë periodën e oscilimit të lavjerrësit si

funksion të mënjanimit;- përcaktojë frekuencën e lavjerrësit;- përcaktojë nxitimin e rëndimit tokësor me lavjerrës

matematik;- paraqet grafikisht varshmërinë e periodës së lavjerrësit

nga gjatësia e fijes së lavjerrësit;- përcaktojë modulin e elasticitetit të çelikut, aluminit

dhe mesingut;- përftojë lakoren e histerezës për shufrat e çelikut dhe

bakrit;- përftojë lakoren sforcim-relaksacion për kohë të

ndryshme të relaksacionit të materialeve të ndryshme.


KR Nxënësi duhet të:- verifikojë ligjin e Arkimedit me anë të peshores

hidrostatike, për materiale të ndryshme (hekur, bakër, dru, alumin dhe mesing);

- të mat viskozitetin e:a) përzierjeve metanol-ujë me përbërje të ndryshme,

në temperaturë konstante;b) ujit, si funksion të temperaturës;c) metanolit, si funksion të temperaturës;

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të metanolit me metodën e krahasimit të lartësive të ngritjes në gypin kapilar;

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të vajit të ullirit si funksion i temperaturës, me metodën e unazës;

- përcaktojë tensionin sipërfaqësor të përzierjeve ujë-metanol si funksione të herësit të përzierjes, me metodën e unazës;

- përcaktojë lagështinë e ajrit me metodën e pikës së vesës.

47


KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë shpejtësinë e zërit në ajër me anë të

rezonancës së shtyllës së ajrit;- mat frekuencën f, e cila varet nga gjatësia valore e

valës që përhapet përgjatë litarit, me forcë konstante të tensionit të litarit;

- paraqet grafikisht frekuencën si funksion të dhe nga ky grafiku të përcaktojë shpejtësinë e fazës c;

- mat shpejtësinë e fazës c të valëve të litarit, e cila varet nga forca e tensionit në litar dhe të paraqet grafikisht kuadratin e shpejtësisë së fazës si funksion të forcës së tensionit.

Metodat e rekomanduara të mësuarit

- Moduli organizohet në laboratorin shkollor të fizikës.- Arsimtari u siguron nxënësve udhëzimet për çdo ushtrim

eksperimental.- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim ushtrimin

eksperimental.- Nxënësit punojnë në grupe me më së shumti nga tre vetë dhe

ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë.- Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se

paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim.

- Nxënësi përgatitë raportin për përpunimin e rezultateve të ushtrimit eksperimental për orën vijuese.

- Ushtrimi eksperimental duhet të përsëritet në qoftë se nuk fitohen rezultatet e kërkuara dhe në qoftë se gabimi relativ tejkalon 5%.

- Nxënësit duhet të nxiten të analizojnë dhe diskutojnë marrëdhëniet ndërmjet madhësive fizike.

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet kontrolli i demonstrimit praktik të aftësive të fituara nga ata.

Baza materiale e domosdoshme

Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Klasa për laboratorin e fizikës. - Banka laboratorike me nga tri karrige.- Ujësjellës në klasë. Kyçje në rrjetin elektrik.- Komplet të ushtrimeve eksperimentale sipas listës Përmbajtja.- Fletoret e punës laboratorike për nxënës.- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave.- Material shpenzues: vizorë, kronometra, dërhemë, gypa, pllaka, sferëza të materialeve të ndryshme, tela shufra dhe copëza metalike, etj.

48


“Matja dhe përcaktimi i madhësive termike”



Modul praktik që aftëson nxënësit të bëjnë planifikimin dhe përgatitjen e eksperimentit, të përcaktojnë madhësitë termodinamike në konditat e ekuilibrit termodinamik, të hulumtojnë vetitë termike të trupave të ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë.


4.5 kredi (45 orë)


RM 1 Nxënësi përcakton vetitë termike të trupave të ngurtë dhe zbaton ligjin e ruajtjes së energjisë në proceset termikePërmbajtja:- Zgjerimi termik i trupave të ngurtë;- Përcaktimi i termokapacitetit specifik të trupave të ngurtë;- Përcaktimi i ekuivalentit mekanik të nxehtësisë.

RM 2 Nxënësi studion sjelljen e lëngjeve në varshmëri nga shtypja dhe temperaturaPërmbajtja:- Përcaktimi i varshmërisë së pikës së vlimit të ujit nga

shtypja;- Shtypja e ujit në temperaturë të lartë;- Përcaktimi i nxehtësisë së avullimit të ujit.

RM 3 Nxënësi përcakton madhësitë termike të gazeve dhe hulumton proceset termike në gazePërmbajtja:- Vërtetimi i ligjit të Bojl-Mariotit;- Vërtetimi i ligjit të Gej-Lisakut;- Vërtetimi i ligjit të Sharlit;- Përcaktimi i raportit cp/cV për ajrin me metodën e Klement-

Desormesit.



Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:RM Rezultatet e të mësuaritIV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit

49


KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë zgjerimin vëllimor të etil-acetatit (C4H8O2),

shpiritusit të metilizuar, vajit të ullirit, glicerolit dhe ujit, si funksion i temperaturës, duke përdorë piknometrin;

- përcaktojë zgjerimin linear të mesingut, hekurit, bakrit, aluminit, qelqit duran dhe qelqit të kuarcit, si funksion të temperaturës, duke përdorë piknometrin;

- hulumtojë marrëdhëniet ndërmjet ndërrimit të gjatësisë dhe gjatësisë së përgjithshme në rastin e aluminit;

- përcaktojë kapacitetin termik të kalorimetrit duke e mbushur me ujë të nxehtë dhe të përcaktojë ngritjen e temperaturës;

- përcaktojë kapacitetin termik të aluminit, hekurit dhe mesingut;

- verifikojë ligjin e Dulong-Petit-s nga rezultatet e këtij eksperimentit për përcaktimin e termokapacitetit të trupave të ngurtë;

- përcaktojë ekuivalentin mekanik të nxehtësisë;- përcaktojë kapacitetit termik specifik të aluminit dhe

mesingut.


KR Nxënësi duhet të:- masë shtypjen e avullit të ujit si funksion të

temperaturës; - hulumtojë shtypjen e avullit të ujit në intervalin e

temperaturave nga deri në ;- përftojë lakoren e varshmërisë së pikës së vlimit të ujit

nga shtypja;- njehsojë nxehtësinë e avullimit të ujit në temperatura të

ndryshme, nga vlerat e matura;- përcaktojë nxehtësinë e avullimit të ujit me anë të

kalorimetrit.


KR Nxënësi duhet të:- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet vëllimit dhe

shtypjes në temperaturë konstante (ligji i Bojl-Mariotit);

- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet vëllimit dhe temperaturës në shtypje konstante (ligji i Gej-Lisakut);

- hulumtojë marrëdhënien ndërmjet temperaturës dhe shtypjes në vëllim konstante (ligji i Sharlit);

- përcaktojë raportin cp/cV për ajrin me metodën e Klement-Desormesit.

50

Metodat e rekomanduara të të mësuarit


eksperimental.- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim ushtrimin


ushtrimet u jepen në mënyrë ciklike sipas rendit të paraparë te Nxënësi nuk pranohet të kryejë ushtrimin po që se paraprakisht nuk e ka përgatitur ushtrimin eksperimental me shkrim.

- Nxënësi përgatit raportin për përpunimin e rezultateve të ushtrimit eksperimental për orën vijuese.





Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Klasa për laboratorin e fizikës.- Banka laboratorike me nga tri karrige.- Ujësjellës në klasë.- Kyçje në rrjetin elektrik.- Komplet të ushtrimeve eksperimentale sipas listës te Përmbajtja.- Fletoret e punës laboratorike për nxënës.- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave.- Material shpenzues: termometra, kalorimetër, etil-acetat, shpiritus të metilizuar, vaj ulliri, glicerol, menzura, piknometër, shufra mesingu, hekuri, bakri, alumini, sferëza plumbi, qelq duran, qelq kuarci, gypa gome, burim të rrymës alternative, etj.

51


“Puna në laboratorin e biologjisë”



Ky modul praktik i aftëson nxënësit për të emërtuar substancat laboratorike si dhe për të përdorur mjetet, instrumentet dhe aparaturat themelore laboratorike e laboratorit.


3 kredi (30 orë)


RM 1 Nxënësi emërton mjetet dhe substancat themelore laboratorike Përmbajtja:- Emërtimi i mjeteve themelore laboratorike (gotat,

erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat;

- Emërtimi i substancave themelore kimike në laboratorin e biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikalet për mikroskopim);

- Përshkrimi i funksionit të mjeteve themelore laboratorike (gotat, erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat;

- Përshkrimi i funksionit të substancave themelore kimike në laboratorin e biologjisë (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikalet për mikroskopim).

RM 2 Nxënësi emërton dhe përshkruan funksionin e instrumenteve dhe aparateve themelore laboratorike në laboratorin e biologjisëPërmbajtja:- Emërtimi i llupa, mikroskopi, stereomikroskopi në

laboratorin e biologjisë;- Përshkrimi i funksionit të llupa, mikroskopi,

stereomikroskopi në laboratorin e biologjisë;- Emërtimi i termometrit, termostati, peshorja në laboratorin

e biologjisë;- Përshkrimi i funksionit të termometrit, termostati, peshorja

në laboratorin e biologjisë;- Emërtimi i pH-metri, banjë ujore autokllavi, centrifuga,

kolorimetri, spektrofotometri etj, në laboratorin e biologjisë;

- Përshkrimi i funksionit të pH-metri, banjë ujore autokllavi, centrifuga, kolorimetri, spektrofotometri etj, në laboratorin e biologjisë.

52

RM 3 Nxënësi përdorë instrumente, aparate dhe substanca kimike për matje të ndryshmePërmbajtja:- Matja e vëllimit dhe masës së lëndëve të ndryshme kimike

me instrumentet dhe mjetet e duhura;- Matja e veçorive fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me

instrumente dhe aparate laboratorike me instrumentet dhe mjetet e duhura;

- Përgatitja e tretësirave kimike (procentuale, normale dhe molare) me instrumentet dhe mjetet e duhura.


Realizimi i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjithë kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit.





53

KR Nxënësi duhet të:- emërton dhe përshkruan mjetet themelore laboratorike gotat,

erlenmajerët, enët e petrit, vaskat e qelqit, menzurat, havanët e porcelanit, epruvetat;

- emërton dhe përshkruan substancat e domosdoshme kimike për laboratorin biologjik sipas destinimit të tyre (acidet, bazat, kripërat, alkooli, formaldehidi, kemikalet për mikroskopim).

KR Nxënësi duhet të:- emërton dhe përshkruan funksionin e llupës,

stereomikroskopit dhe mikroskopit;- emërton dhe përshkruan funksionin e termometrit,

termostatit dhe peshores;- emërton dhe përshkruan funksionin e pH-metrit, banjës

ujore, autokllavit, centrifugës, kolorimetrit, spektrofotometrit.

KR Nxënësi duhet të:- matë vëllimin dhe masën e lëndëve të ndryshme kimike të

nevojshme për laboratorin biologjik;- matë vetitë fiziko-kimike të lëndëve të ndryshme me

instrumente dhe aparate laboratorike;- përgatitë tretësira normale, molare, procentuale për nevojat e

laboratorit biologjik.



54


“Mikroskopimi”

Lëmia: Kimi-teknologjiProfili: Laborant i Kimisë Niveli: IKlasa: 10


Ky modul aftëson nxënësit për të manovruar me mjete zmadhuese optike për vrojtimin e materialit biologjik dhe jobiologjik si dhe të përgatitin preparate të përkohshme dhe të përhershme mikroskopike.


4.5 kredit (45 orë)


RM 1 Nxënësi dallon veçoritë e mjeteve zmadhuese optike dhe atyre ndihmëse për mikroskopimPërmbajtja:- Përzgjedhja e llupës sipas veçorive;- Përzgjedhja e mikroskopit optik dhe stereomikroskopit;- Zbërthimi i pjesëve të mikroskopit dhe stereomikroskopit.

RM 2 Nxënësi përdorë mikroskopinPërmbajtja:- Vendosja e mikroskopit në tavolinën e punës;- Kontrolli i gjendjes së mikroskopit;- Fokusimi i fushës së vrojtimit;- Vendosja e qelqit me material;- Rregullimi i distancës punuese; - Vrojtimi i materialit.

RM 3 Nxënësi mirëmban mikroskopinPërmbajtja:- Kujdesi gjatë zhvendosjes së mikroskopit;- Pastrimi i pjesëve optike te mikroskopit dhe mirëmbajtja e

pjesëve mekanike të mikroskopit;- Rregullimi i mikroskopit pas mikroskopimit.

RM 4 Nxënësi përdorë objektivat e mikroskopit me fuqi të ndryshme zmadhuese dhe vrojton preparatet mikroskopikePërmbajtja:- Zmadhimi i mikroskopit;- Matja e preparateve mikroskopike,llogaritja e koeficientit;- Vizatimi i preparateve mikroskopike;- Okulari me rrjetë, okulari dhe objektivi mikrometrik.

55

RM 5 Nxënësi përgatitë fiksativ, ngjyra dhe tretësira për mikroskopimPërmbajtja:- Përgatitja e tretësirës së Bouin-it, formaldehidit, Zenkeri-t; - Përgatitja e tretësirës fiziologjike, eozinit, karminit të

thartë, hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutralrot, e kaltërta e metilenit etj.

RM 6 Nxënësi përgatitë preparate të përkohshme dhe të përhershme mikroskopikePërmbajtja:- Përgatitja e preparatit të përkohshëm mikroskopik nga

materiali bimor ose shtazor;- Fiksimi, dehidrimi, parafinimi, prerja në mikrotom,

ngjyrosja, dhe ngjitja e prerjes së materialit të vrojtimit në xhamin e objektit dhe mbulimi me xham mbulues.


Realizimi i pranueshëm i modulit do të konsiderohet arritja e kënaqshme e të gjithë kritereve të realizimit të specifikuara për çdo rezultat të të mësuarit.



KR Nxënësi duhet të:- përzgjedhë mjetet themelore optike që përdoren gjatë

mikroskopimit;- emërtojë dhe përshkruan funksionin e pjesëve optike

dhe mekanike të mikroskopit dhe stereomikroskopit.

RM 2 IV Vëzhgim me listë kontrolli

KR Nxënësi duhet të:- vendosë mikroskopin në tavolinë;- kontrollojë gjendjen e mikroskopit; - fokusojë fushën e vrojtimit;- vendosë qelqin e objektit me material;- rregullojë distancën punuese të mikroskopit;- vrojtojë materialin në preparatin mikroskopik.


KR Nxënësi duhet të:- pastrojë pjesët optike dhe mekanike të mikroskopit;- rregullojë pozitën normale të mikroskopit;- zhvendosë me kujdes mikroskopin.

56

RM 4 IV Vëzhgim me listë kontrolliKR Nxënësi duhet të:

- përcaktojë fuqinë zmadhuese të mikroskopit duke shumëzuar aftësinë zmadhuese të okularit dhe objektivit;

- matë gjatësinë dhe gjerësinë e objektit të vrojtuar përmes okularit për matje dhe preparatit mikroskopik;

- vizatojë pjesët e preparatit të vrojtuara në mikroskop.

RM 5 IV Vëzhgim me listë kontrolliKR Nxënësi duhet të:

- përgatitë tretësirën e Bouin-it, tretësirën fiziologjike, të formaldehidit, Zenker-it, acidit kromik etj. sipas udhëzimeve të shkruara;

- përgatitë tretësirat e eozinit, karminit të thartë, hematoksilinit, alaunkarminit, kongorot, neutral rot, kaltërta e metilenit etj. sipas udhëzimeve të shkruara.


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë preparatin e përkohshëm mikroskopik sipas

procedurës duke përdorur materialin bimor ose shtazor;

- përgatitë preparatin e përhershëm mikroskopik sipas procedurës duke bërë fiksimin, parafinimin, prerjen në mikrotom, ngjyrosjen, ngjitjen dhe mbulimin e prerjes mikroskopike në xhamin e objektit.


- Veprimet praktike lidhen ngushtë me mjetet zmadhuese optike, llupën, stereomikroskopin, mikroskopin optik, përgatitjen e tyre për punë, mirëmbajtjen e tyre para dhe pas përfundimit të punës, pastaj përgatitjen e preparateve mikroskopike të përkohshme dhe të përhershme, vrojtimin e tyre me mikroskop dhe vizatimin e tyre.

- Veprimtaritë praktike do të kryhen duke u bërë më parë nga arsimtari. Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për udhëzimet që jep arsimtari, kurse arsimtari duhet të mbikëqyrë gjatë manovrimit të nxënësve me pjesët mekanike dhe optike të mikroskopit si dhe gjatë vrojtimit, zmadhimit dhe vizatimit të materialit biologjik që vrojtohet.

- Vlerësohet demonstrimi praktik i njohurive dhe shprehive të punës.

- Nxënësit shfrytëzojnë katalogët udhëzues për punë me mjete zmadhuese optike.


- Për të realizuar si duhet modulin është e domosdoshme të sigurohen: mjetet optike zmadhuese (llupa, stereomikroskopi, mikroskopi i dritës), kemikalet për përgatitjen e fiksativëve, tretësirave dhe ngjyrave të ndryshme, mikrotom, zhileta, okipor, xhama mikroskopik, pikatore, vatë, flakëdhënësi, kompleti i pincave dhe gjilpërave preparuese, etj.

57


“Ndërtimi i akuariumit dhe akuaterariumit”

Lëmia: Kimi-teknologjiProfili: Laborant i KimisëNiveli: IKlasa: 10


Ky modul aftëson nxënësit të zhvillojnë aftësi praktike për të ndërtuar akuariumin dhe akuaterariumin.


3 kredi (30 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore dhe përzgjedhë elementet e domosdoshme për ndërtimin e akuariumitPërmbajtja: - Përcaktimi i radhës së punës;- Zgjedhja e materialeve të punës sipas përdorimit;- Ena e akuariumit, filtri për pastrim dhe ajrosje të ujit me

termostat, burimi i ndriçimit;- Sigurimi i substratit (rërës, zhavorrit) të shtratit të

akuariumit;- Sigurimi i bimëve dhe shtazëve që do të kultivohen në

akuarium;- Shmangia e ndotjes së mjedisit gjatë punës.

RM 2 Nxënësi kryen në sërë veprimesh për ndërtimin e akuariumitPërmbajtja:- Pastrimi dhe shpëlarja e themeltë e enës së akuariumit;- Sterilizimi dhe shpëlarja e substratit të akuariumit;- Shtrirja e substratit në enën e akuariumit dhe vendosja e

pajisjeve plotësuese;- Mbjellja e bimëve në akuarium dhe mbushja e tij me ujë;- Vendosja e shtazëve në akuarium;- Përputhja e saktë, pamja estetike, qëndrueshmëria e

pjesëve, funksioni i lidhjeve të infrastrukturës së akuariumit;

- Kujdesi ndaj veglave, pajisjeve dhe instrumenteve.

RM 3 Nxënësi përgatit hapësirën e tokës për ndërtimin e hurdhës -akuaterariumitPërmbajtja- Përzgjedhja e mjeteve për mihjen e sipërfaqes së tokës

për ndërtimin e akuaterariumit sipas konstruksioneve bazë;- Mbulimi i fundit të akuaterariumit me folie të trashë

plastike;- Mbjellja e bimëve ujore tipike për kënetën dhe mbushja e

58

akuaterariumit me ujë;- Furnizimi i akuaterariumit me shtazë të ujit nga përrojet,

lumejt dhe kënetat e afërta, psh. vezë të bretkosave ,larva të insekteve, kërmij, triton etj)dhe vendosja në akuaterarium;

- Kujdesi ndaj veglave të punës;- Rregullat e sigurisë personale dhe ruajtja e mjedisit.





KR Nxënësi duhet të:- zgjedhë elementet për ndërtimin e akuariumit;- sigurojë bimët dhe shtazët ujore adekuate për

kultivimin e tyre në akuarium.


KR Nxënësi duhet të:- pastrojë dhe sterilizojë enën e akuariumit;- sterilizojë rërën dhe zhavorrin, mbulojë me to fundin e

akuariumit;- mbushë akuariumin me ujë;- sigurojë dhe mbjellë bimët në akuarium sipas rregullit

të paraparë;- sigurojë dhe vendosë shtazët ujore në akuarium.


KR Nxënësi duhet të:- përdorë veglat për mihjen e gropës së hudhrës

(akuaterariumit) sipas konstruksioneve bazë;- rregullojë shtratin e hudhrës (akuaterariumit) duke e

mbuluar me folie të trashë plastike;- sigurojë dhe mbjellë bimë ujore në akuaterarium;- mbledhë shtazë ujore në terren dhe i mbjellin në

hurdhë (akuaterarium);- kontrollojë kualitetin e punës;- pastrojë vendin e punës;- respektojë rregullat e sigurisë personale dhe të ruajtjes

së mjedisit.

59


- Ky modul do të realizohet në punëtori të shkollës dhe natyrë ose në një kënd të oborrit të shkollës.

- Nxënësit do të përvetësojnë kompetencat nëpërmjet të veprimtarive praktike. Gjatë gjithë kohës së zhvillimit të modulit, nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete për ndërtimin e akuariumit dhe akuaterariumit si dhe për mirëmbajtjen e tyre.

- Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten.

- Gjatë gjithë kohës që nxënësit kryejnë veprimet praktike, ata vëzhgohen dhe udhëzohen nga mësimdhënësi. Rekomandohet që nxënësit të mbajnë shënime për udhëzimet që i jep arsimtari.

- Gjate vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i demonstrimit praktik të njohurive, aftësive shkathtësive dhe shprehive të fituara nga ata.


Për realizimin si duhet të modulit, është e domosdoshme të sigurohen:- Ena e qelqit me vëllim 25 ,50 ose 100 l.- Filri për pastrimin e ujit.- Pompa për ajrosje të ujit në akuarium.- Substrati për akuarium (rërë, zhavorr).- Bimë dhe shtazë ujore.- Sipërfaqe e caktuar në një kënd të oborrit të shkollës.- Kompleti i veglave për mihje të tokës për akuaterarium (lopata,

kazma, grabuja).- Folie e trashë plastike.- Doracak për akuariume dhe akuaterariume.

60


“Matjet dhe operacionet themelore ne kimi”



Modul praktik që aftëson nxënësit për të zbatuar teknikat eksperimentale në laboratorin e kimisë, për të kryer matjeje me mjetet themelore në laborator si dhe për të bërë përgatitjen e pajisjeve dhe aparaturave përkatëse laboratorike.


6 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprimet përgatitore për punë në laborator me mjete të ndryshme nga materialet e ndryshmePërmbajtja:- Njohja me laboratorin e kimisë;- Përdorimi i enëve dhe mjeteve laboratorike;- Matja e vëllimit;- Matja e masës (peshoret);- Matja e temperaturës;- Mënyrat e dhënies së ndihmës së parë në laborator;- Rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së mjedisit në

laboratorin e kimisë.

RM 2 Nxënësi kryen operacionet themelore për përftimin e substancave të pastra kimikePërmbajtja:- Peshimi në laboratorin e kimisë;- Fundërrimi në laboratorin e kimisë;- Dekantimi në laboratorin e kimisë;- Filtrimi në laboratorin e kimisë;- Distilimi;- Sublimimi;- Kristalizimi;- Avullimi.

RM 3 Nxënësi zhvillon reaksionet fillestare të shpërndarjes, bashkimit dhe të zëvendësimitPërmbajtja:- Zhvillimi i reaksioneve të shpërbërjes e oksidit të

merkurit;- Shpërbëja e karbonatit bazik të bakrit;- Reaksioni i bashkimit të squfurit me hekurin;- Reaksioni i zëvendësimit;- Shpërhapja e avujve të bromit dhe të jodit;

61

- Shpërhapja në lëngje;- Madhësitë e vogla të molekulave dh të atomeve – Vrojtimi

në tretësirën e permanganatit të kaliumit.

RM 4 Nxënësi përfton komponime inorganike dhe analizon vetitë e tyrePërmbajtja:- Përftimi i oksideve;- Hidratimi i oksideve bazike;- Bashkëveprimi i oksideve me acidet;- Hidratimi i oksideve acidike;- Bashkëveprimi i oksideve acide me baza;- Bashkëveprimi i oksideve bazike me okside acidike;- Përftimi i bazave, acideve, kripërave;- Tretshmëria e bazave, acideve, kripërave në ujë;- Sigurimi teknik dhe mbrojtja në laboratorin e kimisë.




RM 1 IV Pyetje- përgjigje me gojë dhe test para laboratorik

KR Nxënësi duhet të:- përdorë mjetet laboratorike;- zbatojë masat e sigurisë gjatë punës në laborator;- ofrojë ndihmën e parë në laborator;- përdorë enët dhe mjetet laboratorike;- përdorë mjetet për matjen e vëllimit;- përdorë mjetet për matjen e masës (peshoret);- përdorë mjetet për matjen e temperaturës;- përdorë mjetet për ngrohje;- zbatojë rregullat e sigurisë dhe mbrojtjes në laboratorin

e kimisë.

RM 2 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në laborator

KR Nxënësi duhet të:- kryejë eksperimentin e fundërrimit;- kryejë eksperimentin e dekantimit;- përgatisë dhe të kryej eksperimentin e filtrimit;- përgatisë pajisjen për distilim dhe të kryejë

eksperimentin e distilimit;- përgatisë pajisjen për sublimim dhe të kryej

62

eksperimentin e sublimimit;- kryejë eksperimentin e kristalizimit;- kryejë eksperimentin e avullimit.

RM 3 IV Kontrolli me listë kontrolli i punës eksperimentale në laborator

KR Nxënësi duhet të:- zhvillojë reaksionin e shpërbërjes së e oksidit të

merkurit;- zhvillojë reaksionin e shpërbërjes së karbonatit bazik

të bakrit;- zhvillojë reaksionin e bashkimit të squfurit me

hekurin;- zhvillojë reaksionet e zëvendësimit;- zhvillojë reaksionin e shpërhapjes së avujve të bromit

dhe të jodit;- zhvillojë reaksionin e shpërhapjes në lëngje;- zhvillojë reaksionin e vrojtimit në tretësirën e

permanganatit të kaliumit;- shënojë në fletoren e punës të gjitha veprimet

eksperimentale.

RM 4 IV Ushtrime laboratorike të shoqëruara me fletore pune

KR Nxënësi duhet të- përftojë oksidet;- kryejë reaksione hidratimi të oksideve bazike;- kryejë reaksione të bashkëveprimit të oksideve me

acidet;- kryejë reaksione të hidratimin e oksideve acidike;- kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve acide me

baza;- kryejë reaksione bashkëveprimi të oksideve bazike me

okside acidike;- kryejë reaksione përftimi të bazave, acideve, kripërave;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes në


63


- Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë. Rekomandohet të organizohen vizita njohëse në laboratorët tjera kimike dhe të ngjashme.

- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike.

- Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata.


Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve

laboratorike.- Lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin

kimik.- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

64


“Përcaktimi i vetive të elementeve kimikë dhe komponimeve të tyre”



Modul praktik që aftëson nxënësit për të përftuar substanca të ndryshme inorganike, si oksidet, acidet, bazat, kripërat si dhe të përftojë në kushte laboratorike hidrogjenin dhe oksigjenin, metalet dhe jometalet e ndryshme, të dallojë vetitë e tyre dhe të komponimeve më të rëndësishme të tyre.


4.5 kredi (45 orë)


RM 1 Nxënësi zhvillon reaksione të përftimit të hidrogjenit dhe oksigjenit dhe dallon vetitë e tyrePërmbajtja:- Përftimi i hidrogjenit;- Interpretimi i vetive fizike, kimike të hidrogjenit;- Zhvillimi i reaksionit të djegies së hidrogjenit;- Zhvillimi i reaksionit të reduktimit të oksidit të bakrit në

hidrogjen;- Përftimi i oksigjenit;- Interpretimi i vetive fizike, kimike të oksigjenit;- Përftimi i ozonit;- Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë.

RM 2 Nxënësi zhvillon reaksione për përftimin e azotit Përmbajtja:- Përftimi i azotit dhe interpretimi i vetive të tij;- Përftimi i amoniakut dhe interpretimi i vetive të tij;- Përftimi i oksideve të azotit;- Përftimi i acidit nitrik dhe interpretimi i vetive të tij;- Masat për mbrojtjen dhe sigurinë në laboratorin e kimisë.




65

RM 1 IV Vëzhgim me listë kontrolli dhe pyetje-përgjigje me gojëKR Nxënësi duhet të:

- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e hidrogjenit dhe vetitë fizike e kimike të tij;

- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e oksigjenit dhe vetitë fizike e kimike të tij;

- zhvillojë reaksionet për përftimin e ozonit;- shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për

hidrogjenin, oksigjenin dhe ozonin si dhe karakteristikat e këtyre reaksioneve.


- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me përftimin e klorit dhe vetitë fizike e kimike të tij;

- zhvillojë reaksione laboratorike në lidhje me vetitë e bromit dhe jodit;

- zhvillojë reaksionet për përftimin e gazit fluorhidrik dhe acidi fluorhidrik;

- shënojë në fletoren e punës reaksionet e zhvilluar për klorin, bromin, jodin, gazin fluorhidrik dhe acidin fluorhidrik si dhe karakteristikat e këtyre reaksioneve.


- zhvillojë reaksionet për përftimin e formave alotropike të squfurit dhe sulfureve të metaleve;

- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e gazit sulfhidrik, gazit sulfuror dhe anhidridit sulfurik;

- shënojë në fletoren e punës karakteristikat për të gjitha reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në laborator.


- zhvillojë reaksionet për përftimin e azotit, amoniakut dhe tregimin e vetive të tyre;

- zhvillojë reaksione për përftimin dhe vetitë e oksideve të azotit, acidit nitrik dhe vetive të tyre;

- zhvillojë reaksione për përftimin e fosforit, kthimit të fosforit të kuq në të bardhë dhe përftimin e acidit fosforik;


66

RM 5 IV Vëzhgim me listë kontrolli dhe pyetje përgjigje me gojëKR Nxënësi duhet të:

- zhvillojë reaksionet për karbonin dhe absorbimin e gazeve me qymyr;

- zhvillojë reaksione për distilimin e thatë të drurit;- zhvillojë reaksione për përftimin dhe djegien e oksidit

të karbonit, përftimi i gazit karbonik dhe vetitë e tij;- zhvillojë reaksione për përftimi dhe vetitë e kripërave

të acidit karbonik;- zhvillojë reaksione për silicin, përftimin e qelqit dhe

vetitë e silikateve;- shënojë në fletoren e punës karakteristikat për të gjitha

reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në laborator.

RM 6 IV Vëzhgim me listë kontrolli dhe pyetje përgjigje me gojë|KR Nxënësi duhet të:

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive fizike të metaleve alkaline;

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive kimike të metaleve alkaline;

- zhvillojë reaksione për përftimin e hidroksidit të natriumit nga elektroliza e kripës së kuzhinës;

- zhvillojë reaksionet për karakterizimin e vetive të metaleve alkaline-tokësore;


RM 7 IV Vëzhgim me listë kontrolli dhe pyetje përgjigje me gojëKR Nxënësi duhet të:

- zhvillojë reaksionet për aluminin dhe lluminoterminë;- zhvillojë reaksione për kromin dhe manganin;- zhvillojë reaksione për hekurin, kalitjen dhe zbutjen e

tij si dhe për vetitë kimike të hekurit;- zhvillojë reaksione për korrozionin e metaleve dhe

mbrojtjen nga korrozioni;- shënojë në fletoren e punës karakteristikat për të gjitha

reaksioneve të zhvilluara eksperimentalisht në laborator.


- Ky modul duhet të trajtohet në laboratorin e kimisë. - Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e

mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike.

- Nxënësit duhet të angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me

67

rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimike në kushte laboratorike.

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike të aftësive të fituara nga ata dhe rregullisht të kontrollohet fletorja e punës (ditari laboratorik).


Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike;- Kemikalet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin


68

Klasa 11


Programi i lëndës

“Fizika”Lëmia: Kimi-teknologjiProfili: Laborant i KimisëNiveli: IKlasa: 11

I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të, nxënësi duhet të:- shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të elektricitetit dhe të tregojë raste të

zbatimit praktik të tyre;- shpjegojë kuptimin për ligjet themelore të magnetizmit dhe të tregojë raste të

zbatimit praktik të tyre dhe optikës;- zbatojë parimet dhe ligjet e elektricitetit, magnetizmit dhe optikës në zgjidhjen e

problemeve;- përshkruajë parimin e punës dhe ndërtimin e pajisjeve elektrike dhe optike;- përshkruajë zbatimin e pajisjeve elektrike dhe optike në shkencën dhe

teknologjinë; bashkëkohore.



Kapitulli 1: Elektrostatika 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë kuptimin e nocionit fushë elektrike;- tregojë kuptimin dhe rastet e zbatimit të ligjit të bashkëveprimit elektrik (Ligji i

Coulomb-it);- tregojë lidhjen dhe marrëdhëniet midis potencialit, punës dhe energjisë elektrike;- dallojë rastet e zbatimit të potencialit elektrik;- shpjegojë kuptimin e nocionit “dipol elektrik”;- tregojë veçoritë e materialeve dielektrike dhe përdorimin e tyre; - përshkruajë vetitë themelore të dielektrikëve;- zbatojë nocionin e tensionit në pajisjet elektrike dhe elektronike.

b) Temat e kapitullit- Fusha elektrike- Ligji i Coulomb-it për forcën elektrike- Potenciali elektrik- Energjia elektrike

69

- Dipoli elektrik- Kapaciteti elektrik dhe kondensatorët- Dielektrikët- Zbatimi i tensionit në gypin katodik-në monitorët kompjuterikë dhe osciloskopët

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë konceptet parashikuara në lidhje me elektricitetin;- ilustrojë ligjëratat me shembuj të ndryshëm nga praktika mbi elektricitetit statik;- zhvillojë diskutime, debate, punë në grupe rreth temave të ligjëruara dhe të nxisë

nxënësit të marrin pjesë në diskutim;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- demonstron dukuritë elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- mjete demonstruese të elektricitetit;- elektroskop;- sfera përçuese;- kondensatorë shufra eboniti.

Kapitulli 2: Rrymat elektrike 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- vendosë lidhjen ndërmjet rrymës, rezistencës dhe tensionit;- zbatojë rregullat e Kirhofit në qarkun e rrymës së vijueshme;- përshkruajë parimet themelore të punës së pajisjeve matëse elektrike.

b) Temat e kapitullit- Ligji i Omit- Rezistenca elektrike- Forca elektrolëvizore- Rregullat e Kirhofit- Ampermetrat dhe voltmetrat e rrymës së vijueshme

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi rrymën e vijueshme elektrike;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- demonstrojë dukuritë e rrymës elektrike me mjete të thjeshta konkretizuese;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- përbërës themelorë të qarkut të rrymës së vijueshme: elemente galvanike, përçues,

rezistorë, etj.

70

Kapitulli 3: Magnetizmi 14 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- krijojë përfytyrim të qartë mbi nocionin fushë magnetike;- përshkruajë vetitë e magneteve të përhershëm;- shpjegojë ligjin e bashkëveprimit ndërmjet përçuesve me rrymë;- zbatojë parimet themelore të magnetizmit në ndërtimin e pajisjeve matëse, si

galvanometri dhe spektrometri masave;- përshkruajë vetitë magnetike të materialeve;- përshkruajë dukurinë e histerezës magnetike.

b) Temat e kapitullit- Magnetet dhe fushat magnetike- Fusha magnetike e rrymës elektrike- Induksioni i fushës magnetike- Ligji i Amperit- Galvanometrat- Elektromagnetet dhe bobinat- Efekti i Hollit- Spektrometri i masave- Vetitë magnetike të materialeve- Histereza magnetike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj nga praktika mbi dukuritë magnetike;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- demonstron dukuritë magnetike me mjete të thjeshta konkretizuese;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit:- magnete të përhershëm, bobina, përçues të trajtave të ndryshme, galvanometër.

71

Kapitulli 4: Induksioni elektromagnetik 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë ligjin e Faradejit mbi induksionin elektromagnetik;- përshkruajë parimin e punës së gjeneratorëve elektrikë dhe transformatorëve;- përshkruajë zbatimin e induksionit elektromagnetik në lëmenj të ndryshëm të

shkencës dhe teknologjisë;- përshkruajë gjenerimin e rrymës alternative;- shpjegojë valët elektromagnetike;- përshkruajë zbatimin e valëve elektromagnetike në praktikë.

b) Temat e kapitullit- Ligji i Faradejit- Gjeneratorët elektrikë- Transformatorët- Zbatime: Sistemet e zërimit, memoria kompjuterike dhe seizmografi- Qarqet e rrymës alternative- Valët elektromagnetike- Radio dhe televizioni

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të zbatimit të induksionit elektromagnetik dhe

valëve elektromagnetike në jetën e përditshme;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj.;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- gjenerator elektrik, transformator, radio, televizor.

Kapitulli 5: Optika gjeometrike 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë ligjet e reflektimit dhe përthyerjes;- përshkruajë zbatimin e ligjeve të reflektimit dhe përthyerjes në fijet optike;- përshkruajë rolin e thjerrave në sistemin optik.

b) Temat e kapitullit- Ligjet e reflektimit dhe përthyerjes- Reflektimi i brendshëm i plotë- Fijet optike- Thjerrat

72

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- demonstrojë në klasë shembuj nga praktika mbi reflektimin dhe përthyerjen;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- pasqyra të rrafshëta dhe sferike, thjerra, prizma, fije optike.

Kapitulli 6: Natyra valore e dritës 11 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë konditat e shfaqjes së interferencës dhe difraksionit;- përshkruajë parimin e veprimit të rrjetës difraksionale dhe zbatimin e saj në

spektrometri dhe spektroskopi;- përshkruajë ndërtimin e interferometrave në bazë të parimit të interferencës;- përshkruajë polarizimin e dritës dhe zbatimin e tij në praktikë.

b) Temat e kapitullit- Interferenca- Difraksioni- Rrjeta difraksionale- Spektrometri dhe spektroskopia- Interferometrat- Polarizimi i dritës- Polarizatorët

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- ilustrojë ligjëratat me shembuj të dukurisë së interferencës dhe difraksionit në

jetën e përditshme;- hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- përdorë mjete konkretizimi, materiale pamore si slajde, fotografi, vizatime etj.;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- aparatura të vogla rrethore dhe drejtkëndëshe, rrjetë difraksionale.

73

Kapitulli 7: Instrumentet optike 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues;- përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve;- identifikojë të metat e thjerrave dhe të pasqyrave.

b) Temat e kapitullit- Kamera- Qelqi zmadhues- Teleskopët- Mikroskopët- Të metat e thjerrave dhe pasqyrave

c) Udhëzime didaktike për kapitullin:Rekomandohet që mësimdhënësi të:- demonstrojë në klasë parimin e punës së instrumenteve; - hap diskutim rreth temave të ligjëruara dhe të nxit nxënësit të marrin pjesë në

diskutim;- japë detyra ne klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- thjerra, pasqyra, teleskop, mikroskop.

74

Programi i lëndës

“Kimia”


I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të, nxënësi duhet të:- dallojë veçoritë, komponimet e karbonit dhe vetit fizike dhe kimike të tyre;- shpjegojë rëndësinë e komponimeve të karbonit që kanë rol kyç për jetën;- shpjegojë metodat e përfitimit dhe përdorimin e komponimeve organike;- zbaton formulat e komponimeve të thjeshta dhe te përbëra organike në raste

konkrete;- emërtojë komponimet organike sipas sistemit IUPAC (Unioni ndërkombëtar për

kimi të pastër dhe të aplikuar);- shpjegon veçoritë e modeleve molekulare në komponime organike;- shpjegojë mekanizmin e reaksioneve në komponime organike;- shpjegon rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike për proceset

jetësore;- shpjegon rëndësinë dhe përdorimin e komponimeve organike në industri dhe

ndikimin e tyre në mjedis.



Kapitulli 1: Hyrje në Kimi organike 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë parimin e punës së kamerës dhe qelqit zmadhues;- përshkruajë ndërtimin e teleskopëve dhe mikroskopëve;- shpjegon rëndësinë dhe zbatimin e kimisë organike;- tregon lidhjen e kimisë organike me shkencat tjera;- shpjegojë strukturën e atomit të karbonit;- shpjegon kuptimin e hibridizimit të atomeve të karbonit në komponime organike;- tregon kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike në komponimet organike;- tregojë ndërtimin e strukturës së komponimeve organike;- dallojë veçoritë e komponimeve organike;- klasifikojë komponimet organike sipas grupeve funksionale;- shpjegon reaksione të ndryshme të komponimeve organike;- dallojë izomerinë te komponimet e thjeshta organike.

75

b) Temat e kapitullit- Hyrje në kiminë organike- Konfiguracioni elektronik i atomit të karbonit- Hibridizimi sp3sp2dhe sp- Lidhjet kimike në komponimet organike- Veçoritë e komponimeve organike dhe klasifikimi tyre- Izomeria e komponimeve organike- Llojet e reaksioneve të komponimeve organike

c) Udhëzime didaktike për kapitullin:Rekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë dallimin në mes të kimisë organike dhe inorganike;- shpjegojë rëndësinë e komponimeve organike për jetë;- zhvillojë objektivat e studimit të kimisë organike;- shpjegon konfiguracionin elektronik të atomit të karbonit dhe hibridizimin;- shpjegon lidhjen e kimisë organike me lëmit tjera të kimisë;- shpjegon izomerinë e komponimeve organike me shembuj konkret;- krahason kiminë organike me shkencat tjera.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura;- fotografi të zbuluesve të ndryshëm në lëmin e kimisë organike, tabela etj;- modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 2: Komponimet e karbonit me hidrogjen 16 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë hidrokarburet dhe rëndësinë tyre;- tregojë vetit fizike dhe kimike të hidrokarbureve;- tregojë për reaksionet e përftimit të tyre;- dallojë përdorimin e hidrokarbureve për nevoja industriale dhe jetësore;- dallojë efektet negative të hidrokarbureve për mjedisin;- tregojë kuptimin dhe veçoritë e lidhjeve kimike të hidrokarbureve;- shpjegon reaksione të ndryshme të hidrokarbureve.

b) Temat e kapitullit - Hidrokakarburet- Klasifikimi i hidrokarbureve. Hidrokarburet e ngopura dhe të pangopura- Alkanet. Struktura, përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi- Alkenet. Struktura përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi- Alkinet dhe dienet. Struktura, përftimi, vetitë fizike dhe kimike, përdorimi- Hidrokarburet aromatike. Struktura,përftimi,vetitë fizike dhe kimike, përdorimi- Derivatet e halogjenuara të hidrokarbureve. Struktura, përftimi, vetitë fizike,

kimike, dhe përdorimi

76

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë hidrokarburet, rëndësinë dhe përdorimin e tyre;- emërtojë hidrokarburet sipas nomenklaturës IUPAC;- shpjegojë ndarjen e hidrokarbureve sipas vetive të tyre;- dallojë hidrokarburet sipas strukturës së vargut karbonik;- shpjegojë përbërjen e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve;- shpjegon përdorimin e derivateve të halogjenuara të hidrokarbureve dhe ndikimin

e tyre në mjedis;- shpjegojë hidrokarburet aromatike dhe vetit e tyre toksike.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura;- fotografi;- laborator;- modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 3: Komponimet organike me oksigjen 20 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë komponimet organike me oksigjen;- tregojë për përfitimin e alkooleve;- tregojë për vetitë fiziko-kimike të alkooleve;- shpjegojë strukturën e fenolëve;- dallojë alkoolet nga fenolet;- shpjegojë reaksionet karakteristike të fenolëve;- shpjegojë vetitë dhe reaksionet e etereve;- dallojë aldehidet dhe ketonet në bazë të strukturës së tyre;- klasifikojë acidet karboksilike sipas grupeve funksionale;- shpjegojë strukturën e monosakarideve;- tregojë ndërtimin e strukturës së polisakarideve;- shpjegojë vetitë e karbohidrateve dhe reaksionet e tyre.

b) Temat e kapitullit- Alkoolet- Fenolet- Eteret- Aldehidet dhe ketonet- Acidet karboksilike dhe derivatet e tyre- Esteret dhe lipoidet- Sapunët dhe detergjentet- Karbohidratet dhe klasifikimi i tyre- Monosakaridet- Disakaridet- Polisakaridet

77

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë komponimet organike me oksigjen;- tregojë me shembuj konkret komponimet organike me oksigjen;- tregojë për përftimin dhe përdorimin e alkooleve;- shpjegojë vetitë fizike dhe kimike të alkooleve;- shpjegojë dallimin në mes të alkooleve dhe fenolëve;- shpjegojë përftimin dhe vetitë e etereve;- shpjegojë rëndësinë e karbohidrateve për jetë.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi;- laboratori;- diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 4: Komponimet organike me azot 18 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë komponimet organike me azot;- shpjegojë përfitimin e nitrokomponimeve;- dallojë vetitë fiziko-kimike dhe përdorimin e nitrokomponimeve;- shpjegojë aminat me formula strukturore;- tregojë vetitë dhe reaksionet karakteristike të aminave;- dallojë strukturën e aminoacideve dhe proteinave;- shpjegojë rëndësinë e proteinave për zhvillimin e proceseve jetësore;- klasifikojë alkaloidët sipas veprimit të tyre;- shpjegojë rëndësinë e vitaminave për funksionim normal të organizmit;- tregojë për funksionin katalitik të enzimave.

b) Temat e kapitullit- Nitrokomponimet- Aminat- Komponimet heterociklike- Aminoacidet dhe proteinat- Enzimet- Acidet nukleike- Alkaloidët dhe vitaminat

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë për komponimet organike me azot; - dallojë në shembuj konkret emërtimin e këtyre komponimeve;- shpjegojë për metodat e përftimit të nitrokomponimeve;- shpjegojë për metodat e përftimit të aminave;- shpjegojë komponimet heterociklike;- shpjegojë për veprimin e dëmshëm fiziologjik të alkaloidëve në organizëm;- shpjegojë strukturën e ADN-së me modele të thjeshta;- tregojë për rëndësinë e ADN-së për bartjen e vetive trashëguese;

78

- dallojë faktorët që ndikojnë në veprimin katalitik të enzimeve; - shpjegojë funksionin e enzimeve si biokatalizatorë në proceset jetësore.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi; - laborator;- diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 5: Polimerët sintetikë 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë metodat e përftimit të polimëreve sintetikë;- tregojë strukturën e polimerëve; - shpjegojë përdorimin e polimerëve në jetën e përditshme; - dallojë plasmasat sipas përbërjes dhe vetive të tyre;- shpjegojë për fijet sintetike dhe metodat e përfitimit të tyre;- shpjegojë ndikimin e produkteve polimere në ndotjen e mjedisit.

b) Temat e kapitullit- Masat plastike- Fijet sintetike- Zbatimi i polimerëve

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë për polimerët dhe përdorimin e tyre; - shpjegojë reaksionet e polimerizimit dhe polikondenzimit;- vlerësojë rëndësinë e polimerëve sintetik për prosperitetin e përgjithshëm;- analizojë ndikimin e tyre në ndotjen e mjedisit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi; - laborator;- diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta dhe burime nga interneti.

79

Programi i lëndës

“Biologji”


I. Qëllimet e lëndës Në përfundim të lëndës së biologjisë të zhvilluar në klasën e 11- të, nxënësi duhet të:- shpjegojë fakte, terma, koncepte dhe ligjshmëri lidhur me biodiversitetin

sistematik të qenieve të gjalla;- përshkruajë ndërtimin, mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të qenieve të gjalla që

takojnë 5 mbretërive të qenieve të gjalla: Monera, Protista, Fungi, Vegetalia dheAnimalia;

- identifikojë dhe emërtoj lloje përfaqësues nga pesë mbretëritë e qenieve të gjalla;- analizojë rolin e mbretërive të qenieve të gjalla në natyrë dhe jetën e njeriut;- vlerësojë rëndësinë e mbretërive të qenieve të gjalla në funksionimin e

ekosistemeve në natyrë.



Kapitulli 1: Mbretëria e Monera-ve (bakteret dhe viruset) 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- emërtojë dhe dallojë pesë mbretëritë e qenieve të gjalla;- përshkruajë ndërtimin e qelizës bakteriale dhe virusit;- përshkruajë mënyrën e ushqimit dhe riprodhimit të baktereve;- përshkruajë dëmet dhe dobitë nga bakteret në natyrë dhe jetën e njeriut;- përshkruajë ndërtimin e virusit dhe mënyrën e riprodhimit;- emërtojë sëmundje të ndryshme të njeriut të shkaktuara nga bakteret dhe viruset.

b) Temat e kapitullit- Karakteristikat e pesë mbretërive të qenieve të gjalla: Monera, Protista, Fungi,

Vegetalia, Animalia- Bakteret, ndërtimi, mënyra e ushqimit dhe riprodhimit- Roli i baktereve në natyrë - bakteret e dobishme dhe shkaktare të sëmundjeve të

njeriut- Viruset, ndërtimi, riprodhimi dhe sëmundjet që shkaktojnë- Kontrolli i sëmundjeve bakteriale dhe virusale – pastërtia dhe higjiena,

antibiotikët dhe vaksinimi

80

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull duke theksuar rëndësinë e biodiversitetit për

funksionimin e natyrës;- shfrytëzojë material të gjallë ose foto me përfaqësues të pesë mbretërive të

qenieve të gjalla;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e madhe e të

pazëvendësueshme të baktereve në natyrë dhe jetën e njeriut;- tregojë shembuj konkret nga jeta e përditshme e veprimit të baktereve në natyre

dhe jetën e njeriut.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiv, figura, fotografi e modele, lidhur me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, programe simuluese kompjuterike;- videokaseta, burime nga interneti.

Kapitulli 2: Mbretëria Protista 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- identifikojë karakteristikat themelore të protistëve;- krahasojë ndryshimet në formë, madhësi, mënyrë të sigurimit të ushqimit ndër

protistët;- vlerësojë rolin e protistëve autotrofë në ekosistem;- emërtojë sëmundjet e shkaktuara te njeriu nga protistët; - përshkruajë hapat e shkaktimit të sëmundjes së malaries.

b) Temat e kapitullit - Karakteristikat themelore të protistëve- Diversiteti i protistëve- Sëmundjet e shkaktuara nga protistët- Vrojtimi nën mikroskop i protistëve në ujin e marrë nga ndonjë pellg ujor

c) Udhëzime didaktike për kapitullin Rekomandohet që mësimdhënësi të: - përdorë mjete demonstrimi, diapozitiva, slajde, fotografi, modele me protistë;- përdorë mjete pamore;- udhëheqë punën në laborator duke i dhënë mundësi çdo nxënësi të bëjë vrojtime

me mikroskop të llojeve të ndryshme të protistëve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit:- laboratori biologjik;- mikroskopi;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të protistëve;- programe simuluese kompjuterike për ndërtimin dhe mënyrën e ushqimit dhe

riprodhimit të protistëve.

81

Kapitulli 3: Mbretëria Fungi (Kërpudhat) 4 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- identifikojë karakteristikat themelore të kërpudhave;- përshkruajë mënyrën e të ushqyerit dhe riprodhimit të kërpudhave;- përshkruajë rolin e kërpudhave në natyrë dhe jetën e njeriut;- emërtojë lloje të ndryshme të kërpudhave.

b) Temat e kapitullit - Karakteristikat e kërpudhave dhe klasifikimi i tyre- Rëndësia e kërpudhave për natyrën dhe njeriun- Vrojtimi me mikroskop i mykut dhe makroskopisht të kërpudhave me kapelë

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë karakteristikat themelore të kërpudhave duke përdorur material të gjallë

ose foto me kërpudha të grupeve të caktuara;- demonstron praktikisht mënyrën e kultivimit të mykut në bukë ose fryt të

portokallit;- demonstron teknikën e mikroskopimit për të vrojtuar ndërtimin e mykut nën

mikroskop.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të kërpudhave;- myk të kultivuar për vrojtim në mikroskop;- fotografi të ilustruara me ngjyra të kërpudhave johelmuese dhe helmuese.

Kapitulli 4: Karakteristikat e bimëve-bimët jovaskulare dhe vaskulare 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë përshtatjet e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë;- shpjegojë konceptet e alternimit të gjeneratave te bimët;- dallojë bimët jo vaskulare nga ato vaskulare;- shpjegojë rëndësinë e zhvillimit të farës te bimët për të jetuar në mjedise të

ndryshme;- përmbledhë procesin e riprodhimit të farëzhveshurave;- përshkruajë rolin e luleve në ciklin jetësor të farëveshurave;- identifikojë disa familje të rëndësishme të bimëve farëveshura.

b) Temat e kapitullit - Përshtatshmëritë e bimëve për të jetuar në mjedisin ajër-tokë dhe koncepti i

alternimit të gjeneratave- Bimët jo vaskulare dhe vaskulare- Bimët me farë, rëndësia e farës për bimën për të jetuar në mjedise të ndryshme- Karakteristikat e bimëve farëzhveshura, riprodhimi - Gymnospermae

82

- Karakteristikat e bimëve farëveshura, riprodhimi - Angyospermae

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë karakteristikat e bimëve përmes materialit të gjallë, fotografive ose

modeleve të bimëve; - përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare;- përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të

bimëve farëzhveshura dhe farëveshura.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- projektori;- slajde;- herbari.

Kapitulli 5: Forma dhe funksioni i bimëve 9 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë strukturat dhe funksionet e rrënjëve dhe pjesëve mbitokësore të

bimëve;- krahasojë dhe dallon indet përçuese, indet deponuese dhe indet epidermale;- përshkruajë rolin e indeve krijuese për rritjen e bimës;- dallon bimët monokotiledone nga ato dikotiledone;- përshkruajë se si uji dhe lëndët tjera ushqyese lëvizin nëpër ksilemë dhe floemë;- përshkruajë rolin e hormoneve bimore në rritjen e bimëve;- përshkruajë mënyrat se si bima i përgjigjet ndryshimeve stinore.

b) Temat e kapitullit - Ndërtimi dhe funksioni i organeve vegjetative dhe riprodhuese të bimëve- Llojet e indeve bimore, ndërtimi dhe funksioni i tyre- Karakteristikat e bimëve monokotiledone dhe dikotiledone- Lëvizja e ujit dhe lëndëve tjera ushqyese nëpër trupin e bimës- Faktorët që rregullojnë rritjen dhe zhvillimin e bimës c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë ndërtimin dhe funksionin e organeve vegjetative dhe riprodhuese

përmes materialit të gjallë, fotografive ose modeleve; - përdorë skema të ciklit jetësor të bimëve jo vaskulare dhe vaskulare;- përgatitë herbarium me lloje përfaqësuese të familjeve më të rëndësishme të

bimëve farëzhveshura dhe farëveshura.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- projektori;- slajde;- fotografi dhe modele nga plastika lidhur me ndërtimin e bimëve.

83

Kapitulli 6: Karakteristikat e shtazëve-Origjina e indeve dhe zgavrave trupore 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- emërtojë tri karakteristikat themelore të shtazëve;- shpjegojë përparësitë e organizmave shtazorë shumëqelizor për tu përshtatur për të

jetuar në kushte të ndryshme të mjedisit jetësor;- dallojë konceptin e indit nga koncepti i qelizës së specializuar;- dallojë simetritë e ndryshme trupore të shtazëve;- emërtojë indet dhe organet që kanë origjinë prej tri fletëzave embrionale;- përshkruajë karakteristikat e zgavrave trupore të shtazëve.

b) Temat e kapitullit - Plani i ndërtimit të shtazëve- Karakteristikat e shtazëve shumëqelizore të thjeshta në shembullin e sfungjerëve- Diferencimi i indeve në botën shtazore në shembullin e knidarieve- Simetritë trupore të shtazëve- Origjina e zgavrave trupore te shtazët dhe fletëzat embrionale

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor shumëqelizorë në

shembullin e sfungjerit nga fotografitë ose konturat e skeletit të sfungjerit;- shpjegojë ndërtimin e shtazëve të vërteta shumëqelizore me inde të diferencuara

nga fotografia ose preparati mikroskopik i hidrës së ujërave të ëmbla.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- projektori;- slajde;- fotografi të ndërtimit të sfungjerit dhe hidrës.

84

Kapitulli 7: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë pa shtyllë rruazore 16 orë a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- krahasojë mënyrën e jetës së sfungjerit me hidrën e ujërave të ëmbla;- përshkruajë alternimin e gjeneratës polip dhe meduzë te knidariet;- përshkruajë ciklin jetësor të krimbave të shtypur dhe cilindrik;- emërtojë disa lloje të krimbave cilindrik që jetojnë në organizmin e njeriut;- identifikojë tri klasat kryesore të butakëve;- përmbledhë përparësitë evolutive të procesit të tagmatizimit (diferencimit të

regjioneve trupore) të këmbënyjëtuarit-Arthropoda;- emërtojë pesë grupet e Arthropodeve;- përshkruajë planin e ndërtimit të merimangoreve;- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të insekteve;- përshkruajë metamorfozën e plotë dhe jo të plotë të insekteve;- përshkruajë rolin e insekteve në natyrë dhe jetën e njeriut;- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të gaforreve;- identifikojë tri grupet e gaforreve;- emërtojë përfaqësues të gaforreve të ulëta planktonike dhe të gaforreve të larta;- përshkruajë karakteristikat e lëkurëgjemborëve - Echinodermata;- emërtojë përfaqësues të ndryshëm të lëkurëgjemborëve;- përshkruajë ndërtimin e kordateve primitive dhe emërton përfaqësuesit e tyre.

b) Temat e kapitullit - Sfungjerët, knidariet, krimbat e shtypur dhe cilindrik- Butakët, krimbat unazorë dhe artropodet- Insektet dhe miriapoda- Gaforret – Crustacea- Echinodermata- lëkurëgjemborët dhe Chordata- primitive

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor pa shtyllë kurrizore

nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve pa shtyllë kurrizore.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit:- laboratori biologjik;- atlase biologjike;- material faunistik i konservuar.

85

Kapitulli 8: Llojllojshmëria e organizmave shtazorë me shtyllë rruazore 14 orë a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë karakteristikat morfologjike dhe ekologjike të Agnatha

gojërrumbullakëve dhe peshqve kërcor;- emërtojë përfaqësues të këtyre dy grupeve të kurrizorëve;- përshkruajë karakteristikat morfo-anatomike të peshqve eshtëror;- emërtojë lloje të ndryshme të peshqve eshtëror;- përshkruajë përshtatshmëritë morfologjike dhe fiziologjike të ujëtokësorëve-

Amphibia për të jetuar në ujë dhe tokë;- përshkruajë ciklin jetësor të amfibeve;- përshkruajë përmes përfaqësuesve tipik karakteristikat e dy rendeve të amfibeve

(Anura dhe Urodella);- përshkruajë karakteristikat e zvarranikëve posaçërisht përshtatshmërinë e tyre për

të jetuar në tokë të thatë;- përshkruajë grupin e dinozaurëve si grup i lashtë dhe i zhdukur i zvarranikëve;- përshkruajë ndërtimin e jashtëm të shpendëve dhe përshtatshmëritë për të pushtuar

mjedisin ajror;- emërtojë përfaqësues të grupeve të ndryshme të shpendëve;- përshkruajë karakteristikat unike të gjitarëve;- identifikojë tri grupet themelore të gjitarëve;- emërtojë përfaqësues të secilit grup të gjitarëve.

b) Temat e kapitullit - Peshqit Agnatha dhe peshqit kërcor- Peshqit eshtëror – Teleostei- Amfibet- Zvarranikët- Shpendët- Gjitarët

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë karakteristikat e ndërtimit të organizmave shtazor me shtyllë kurrizore

nga fotografitë ose preparatet e thata, të njoma ose koleksionet e shtazëve me shtyllë kurrizore.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- laboratori biologjik;- atlase biologjike;- material faunistik i konservuar.

86

Programi i lëndës

“Mbrojtja e mjedisit”


I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11-të, nxënësi duhet të:- shpjegojë faktet, termat, konceptet dhe ligjshmëritë që kanë të bëjnë me strukturën

dhe funksionimin e mjedisit jetësor;- identifikojë dhe të analizojë problemet e mjedisit, qofshin ato natyrore apo të

shkaktuara nga njeriu;- vlerësojë rreziqet relative të shoqëruara me këto probleme;- studiojë zgjidhjet alternative për t’i evituar apo parandaluar pasojat e ndotjes së

mjedisit.



Kapitulli 1: Burimet e energjisë 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë efektet e revolucionit industrial në ndotjen globale të mjedisit jetësor;- shpjegojë se rritja eksponenciale e popullatës njerëzore është një nga shkaqet

kryesore të ndotjes së mjedisit;- përshkruajë përparësitë dhe mangësitë e prodhimit të energjisë hidroelektrike;- analizojë dhe diskutojë shfrytëzimin e lëndëve djegëse fosile në veprimtaritë e

ndryshme të njeriut;- emërtojë format e ndryshme të energjisë së ripërtërishme dhe jo të ripërtërishme;- përshkruajë mënyrat e shfrytëzimit dhe kursimit të burimeve të ndryshme të

energjisë.

b) Temat e kapitullit- Revolucioni industrial- Rritja eksponenciale e popullatës njerëzore- Energjia hidroelektrike- Lëndët djegëse fosile dhe shfrytëzimi i tyre- Energjia e ripërtërishme- Kursimi i energjisë

87

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë përmbajtjen nga ky kapitull përmes mësimdhënies së drejtpërdrejtë dhe

jo të drejtpërdrejtë;- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e shfrytëzimit të

energjisë në Kosovë;- organizojë vizita sistemeve industriale që shfrytëzojnë burime të ndryshme të

energjisë.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- projektor, postera.

Kapitulli 2: Ajri 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë shtresat e ndryshme të atmosferës;- përkufizojë rëndësinë e mbështjellësit të ozonit për jetën në Tokë;- emërtojë burimet dhe lëndë ndotëse të ajrit;- analizojë aspekte të ndryshme të ndotjes së ajrit në hapësira të mbyllura;- përshkruajë procesin e formimit të shirave acidike dhe pasojat e tyre në sistemet e

gjalla;- përshkruajë metodat bashkëkohore dhe masat për zvogëlimit e emitimit të

ndotësve të ajrit;- emërtojë rreziqet dhe sëmundjet e ndryshme të shkaktuara nga ndotja e ajrit në

sistemet e gjalla.

b) Temat e kapitullit- Atmosfera- Ozoni- Burimet e ndotjes së ajrit- Ndotja e ajrit në hapësira të mbyllura- Shirat acidike- Mënyrat e reduktimit të emisioneve të ndotësve të ajrit- Efektet e ndotjes së ajrit në shëndetin e njeriut


jo të drejtpërdrejtë;- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ajrit në

rrafshin lokal dhe global.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- projektor, postera;- programe simuluese mbi ndotjen e ajrit.

88

Kapitulli 3: Uji 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- emërtojë kategoritë e ndryshme të ujërave tokësore dhe përshkruan karakteristikat

e tyre;- emërtojë dhe përshkruajë llojet e ndotjes së ujërave;- përkufizojë nocionin e eutrofikimit të ujërave tokësore në kushte natyrore dhe të

veprimit të njeriut;- përshkruajë zbatimin e metodave fizike, kimike dhe biologjike të vlerësimit të

kualitetit të ujit;- përshkruajë efektet e ndotjes fizike, kimike dhe biologjike në sistemet e gjalla me

theks të veçantë në njeriun.

b) Temat e kapitullit- Ujërat tokësore të ndenjura- Ujërat tokësore rrjedhëse- Llojet e ndotjes së ujërave- Eutrofikimi i ekosistemeve ujore- Metodat e kontrollit të cilësisë së ujit- Efektet e ndotjes së ujit në shëndetin e njeriut


jo të drejtpërdrejtë;- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rreziqet nga ndotja e ujit në

rrafshin lokal dhe global.


Kapitulli 4: Ndryshimet globale 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë dukurinë e kopshtit qelqor (greenhouse) dhe efektet e tij në

ndryshimet klimatike globale;- diskutojë dhe analizojë nëse ngrohja globale është proces real ose jo;- vlerësojë rëndësinë e reduktimit të emitimeve të gazrave në parandalimin e

ndryshimeve klimatike;- emërtojë dhe përshkruan shkaktarët e ndryshëm të varfërimit të biodiversitetit në

përmasa lokale dhe globale;- përshkruajë metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiversitetit.

89

b) Temat e kapitullit- Efekti i kopshtit qelqor (greenhouse)- Pasojat e ngrohjes globale- Reduktimi i ndryshimeve klimatike- Shkaqet e varfërimit të biodiversitetit- Metodat e ruajtjes dhe përmirësimit të biodiversitetit


jo të drejtpërdrejtë;- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e rrezikut nga

ngrohja globale.


Kapitulli 5: Mbeturinat dhe riciklimi 5 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përshkruajë format e ndotjes së mjedisit jetësor me mbeturina të ngurta;- përshkruajë metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta;- përshkruajë metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta;- vlerësojë rëndësinë e riciklimit për ruajtjen e mjedisit të shëndoshë dhe përfitimit ekonomik;- emërtojë dhe vlerësojë rreziqet e ndryshme nga substancat toksike për shëndetin e

njeriut.

b) Temat e kapitullit- Mbeturinat e ngurta- Metodat e deponimit të mbeturinave të ngurta- Metodat e eliminimit të mbeturinave të ngurta- Riciklimi i mbeturinave të ngurta- Rreziqet dhe mbeturinat toksike


jo të drejtpërdrejtë;- shfrytëzojë material konkretizues: foto, diagrame, skica, etj;- rrisë vëmendjen e nxënësve duke hapur diskutime për rëndësinë e riciklimit të

mbeturinave;- vizitë një reparti për riciklimin e mbeturinave të ngurta.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- projektor, postera.

90

Klasa 11



“Matja dhe përcaktimi i madhësive elektrike dhe magnetike”



Modul praktik që aftëson nxënësit për të përcaktojë madhësitë elektrike dhe magnetike zbatojë ligjet e elektricitetit dhe magnetizmit, të shënojë të dhënat, të bëjë paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.


4.8 kredi (48 orë)


RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjevePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje elektrike;- Kontrolli i gatishmërisë së burimeve të rrymës dhe

tensionit;- Kontrolli i gatishmërisë së elektrometrit, ampermetrave,

voltmetrave dhe rezistorëve;- Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të elektricitetit dhe magnetizmit, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjevePërmbajtja:- Përcaktimi i kapacitetit të elektrometrit;- Vërtetimi i ligjit të Omit për rrymën e vijueshme;- Matja e rezistencës së panjohur me anë të urës së

Uetstonit;- Vërtetimi i ligjit të Omit për qarkun e rrymës alternative;- Vërtetimi i ligjit të Kulonit për polet magnetike.

91





KR Nxënësi duhet të:- përgatisë vendin e punës për realizimin e eksperimentit

sipas rregullit;- përzgjedhë pajisjet e duhura për matje elektrike dhe

magnetike;- kontrollojë funksionimin e burimeve të rrymës dhe

tensionit, të ampermetrave, voltmetrave dhe rezistorëve;

- kontrollojë qarqet elektrike sipas skemave të duhura;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe

vendit të punës;- zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.


KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë kapacitetin e elektrometrit duke matur sasitë

e elektricitetit statik;- përfitojë lakoren e varshmërisë së intensitetit nga

rezistenca;- përcaktojë rezistencën e panjohur me anë të metodës së

Uetstonit;- përcaktojë varshmërinë reciproke ndërmjet intensitetit,

tensionit dhe impedancës për rrymën alternative;- vërtetojë varshmërinë e bashkëveprimit të poleve

magnetike nga katrori i largësisë ndërmjet tyre.

92



eksperimental.- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën








Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:

- Klasa për laboratorin e fizikës.- Banka laboratorike me nga tri karrige.- Ujësjellës në klasë.- Kyçje në rrjetin elektrik.- Kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës.- Fletoret e punës laboratorike për nxënës.- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental

me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave.

- Tela përçues, burime të rrymës dhe tensionit, kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra, rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër, bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.

93


“Matja dhe përcaktimi i madhësive optike dhe fotometrike”



Modul praktik që aftëson nxënësit për planifikimin, përgatitjen e eksperimentit, të përcaktojë madhësitë optike të shënojë të dhënat, të bëjë paraqitjen analitike dhe grafike të të dhënave, të bëjë vlerësimin e gabimeve, analizën dhe diskutimin e rezultateve të matjes.


4.8 kredi (48 orë)


RM 2 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të optikës, bën matje eksperimentale dhe nxjerr dhe analizon rezultatet e matjevePërmbajtja:- Përcaktimi i treguesit të përthyerjes të qelqit me anë të

mikroskopit optik;- Përcaktimi i largësisë fokale të thjerrës me metodën direkte

dhe të Beselit;- Përcaktimi i gjatësisë valore të dritës me anë të unazave të

Njutonit;- Përfitimi i spektrit optik me anë të spektroskopit optik;- Përfitimi i tablosë interferenciale me anë të inteferometrit të

Majkëllsonit.



Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:

RM Rezultatet e të mësuaritIV Instrumentet e vlerësimit KR Kriteret e realizimit


KR Nxënësi duhet të:- përgatisë vendin e punës për realizimin e eksperimentit

94

RM 1 Nxënësi kryen veprime përgatitore për kryerjen e eksperimenteve të optikës, bën matje eksperimentale dhe nxjerrë dhe analizon rezultatet e matjevePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës për realizimin e eksperimentit;- Përzgjedhja e pajisjeve të duhura për matje optike;- Kontrolli i gatishmërisë së elementeve optike dhe bankës

optike;- Kontrolli i gatishmërisë së mikroskopit, spektroskopit dhe

interferometrit;- Zbatimi i rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

sipas rregullit;- përzgjedh pajisjet e duhura për matje optike;- kontrollojë funksionimin e bankës optike dhe

elementeve optike;- kontrollojë funksionimin e mikroskopit optik,

spektroskopit dhe interferometrit;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik të pajisjeve dhe

vendit të punës;- zbatojë rregullat e mbrojtjes së mjedisit.


KR Nxënësi duhet të:- përcaktojë treguesin e përthyerjes të qelqit me anë të

mikroskopit optik;- përcaktojë largësinë fokale të thjerrës me metodën

direkte dhe të Beselit;- përcaktojë gjatësinë valore të dritës me anë të unazave

të Njutonit;- përdorë spekroskopin optik për përfitimin e spektrit të

dritës së bardhë;- të përdorë interferometrin e Majkëllsonit për përfitimin

e tablosë interferenciale.

95



eksperimental.- Nxënësi paraprakisht përgatit me shkrim procedurën









- Klasa për laboratorin e fizikës.- Banka laboratorike me nga tri karrige.- Ujësjellës në klasë.- Kyçje në rrjetin elektrik.- Kompletet e ushtrimeve eksperimentale sipas listës te

Përmbajtja.- Fletoret e punës laboratorike për nxënës.- Udhëzimet e shkruara pranë çdo ushtrimi eksperimental

me vërejtjet e posaçme për përdorim të drejtë të aparaturave.

- Tela përçues, burime të rrymës dhe tensionit, kondensatorë, elektrometër, ampermetra, voltmetra, rezistorë, rezistenca induktive dhe kapacitive, vatmetër, bankë optike, thjerra, prizma, burim drite, mikroskop optik, spektroskop optik, interferometër të Majkëllsonit.

96


“Teknikat e punës laboratorike me mikroorganizma”



Ky modul u mundëson nxënësve të zhvillojnë shkathtësitë e përdorimit të mjeteve laboratorike në praktikën mikrobiologjike për përgatitjen e preparateve mikroskopike, ngjyrosjen e tyre, kultivimin e mikroorganizmave, identifikimin dhe numërimin e tyre.


4.8 kredi (48 orë)


RM 1 Nxënësi përgatitë preparate mikrobiologjike për mikroskopimPërmbajtja:- Marrja e mostrave mikrobiologjike nga substrate të

ndryshme;- Përzgjedhja e materialit dhe pajimeve të nevojshme për

mikroskopim;- Kryerja e veprimeve sipas hapave kronologjik për

përgatitjen e preparatit nativ mikrobiologjik;- Fiksimi i preparateve mikroskopike mikrobiologjike;- Ngjyrosja e mikroorganizmave.

RM 2 Nxënësi sterilizon veglat, mjetet e punës dhe terrenet ushqyese të mikroorganizmavePërmbajtja:- Përgatitja e enëve dhe qelqurinave për sterilizim;- Sterilizimi me metoda fizike-flakë, ajër të nxehtë, avull uji

pa presion dhe nën presion.

RM 3 Nxënësi kryen veprime për kultivimin e mikroorganizmavePërmbajtja:- Përgatitja e terreneve ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për

kultivimin e mikroorganizmave;- Derdhja e terreneve ushqyese;- Mbjellja e terreneve ushqyese të lëngëta; - Mbjellja e terreneve ushqyese të ngurta;- Inkubimi i kulturës së mbjellë.

97

RM 4 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me metodën e drejtpërdrejtëPërmbajtja:- Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e

mikroorganizmave në substrat;- Njehsimi i numrit të përgjithshëm të mikroorganizmave në

substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për njehsim;- Llogaritja e numrit të përgjithshëm të qelizave të

mikroorganizmave në 1 ml të substancës-mostrës.

RM 5 Nxënësi përcakton numrin e mikroorganizmave me metodën indirekte me pllakën e agarit sipas KohutPërmbajtja:- Përzgjedhja e materialit dhe mjeteve për njehsimin e

mikroorganizmave në terrenin ushqyes;- Përgatitja e hollimeve të mostrave për hulumtim;- Mbjellja e mikroorganizmave në terrenet ushqyese;- Inkubimi i terreneve ushqyese të mbjella;- Kontrollimi i terreneve ushqyese të mbjella;- Njehsimi i kolonive të mikroorganizmave në terrenin

ushqyes;- Llogaritja e numrit të qelizave të mostrës në njësi

vëllimore.





KR Nxënësi duhet të:- përzgjedhë materialin dhe pajimet e nevojshme për

mikroskopim;- kryejë veprime sipas hapave kronologjik për

përgatitjen e preparatit nativ mikrobiologjik;- bëjë fiksimin e preparateve mikrobiologjike

mikroskopike;- ngjyrosë mikroorganizmat sipas metodave standarde.

98


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë enët dhe qelqurinat për sterilizim;- sterilizojë me metoda përkatëse veglat, mjetet dhe

terrenet ushqyese.


KR Nxënësi duhet të:- përdorë termostatin, frigoriferin dhe liofilizatorin për

ruajtjen, zhvillimin dhe pastërtinë e kulturave mikrobiologjike;

- përgatitë terrenet ushqyese të lëngëta dhe të ngurta për kultivimin e mikroorganizmave me metoda përkatëse;

- bënë derdhjen e terreneve ushqyese në enët përkatëse për kultivim;

- mbjellë terrenet ushqyese të lëngëta;- mbjellë terrenet ushqyese të ngurta;- bëjë inkubimin e kulturës së mbjellë me

mikroorganizma.


KR Nxënësi duhet të:- përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e

mikroorganizmave në substrat natyror;- njehsojë numrin e përgjithshëm të mikroorganizmave

në substratin e dhënë me ndihmën e dhomës për njehsim;

- llogaritë numrin e përgjithshëm të qelizave të mikroorganizmave në 1ml të substancës me formulën e dhënë.

RM 5 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolliKR Nxënësi duhet të:

- përzgjedhë materialin dhe mjetet për njehsimin e mikroorganizmave në terrenin ushqyes;

- përgatitë hollimet e mostrave për hulumtim;- mbjellë mikroorganizmat në terrenet ushqyese; - bëjë inkubimin e terreneve ushqyese të mbjella me

mikroorganizma;- kontrollojë terrenet ushqyese të mbjella;- njehsoj kolonitë e mikroorganizmave në terrenin

ushqyes;- llogaritë numrin e qelizave të mostrës në njësi të

vëllimit.

Metodat e - Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë.

99

rekomanduara të të mësuarit

- Në mungesë të mjeteve dhe pajisjeve mikrobiologjike në laboratorin e biologjisë rekomandohet që moduli të realizohet në Institutin e Shëndetit Publik të komunës përkatëse me grupe të vogla nxënësish.

- Arsimtari përgatitë paraprakisht me shkrim udhëzimet themelore për çdo përmbajtje të RM përkatës.

- Çdo aktivitet praktik nga ky modul duhet të kryhet nën kontrollin rigoroz të mësimdhënësit.

- Nxënësi duhet t’i përmbahet plotësisht rregullave të sjelljes në laboratorin mikrobiologjik.

- Nxënësit punojnë në grupe të vogla varësisht nga natyra e ushtrimit praktik.

- Nxënësi duhet të përgatitë raportin për çdo ushtrim me rezultate të përpunuara të ushtrimit.




- Mikroskopë.- Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim.- Xhama objekti për njehsim të mikroorganizmave.- Epruveta bakteriologjike.- Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm.- Pipeta dhe mikropipeta.- Boca të ndryshme (Erlnamjer-it, për pika, për balsam).- Flakëdhënësi i Bunsenit.- Ansat (gjilpërat) mikrobiologjike.- Vaskat ose havanët për ngjyrosje.- Shporta e telit për sterilizimin e epruvetave.- Autoklavi ose Furra e Pasterit, Kazani i Kohut.- Termostati.- Frigoriferi.- Liofilizatori.

100


“Mbledhja e mostrave biologjike në ekosistemet e ujërave tokësore”



Është që nxënësi të zhvilloj shkathtësi të mbledhjes së materialit bimor dhe shtazor në ekosistemet e ujërave të ëmbël - tokësore (burime, përrenj, lumenj, këneta dhe liqene) dhe përpunimit të tij në laborator.


6 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi mbledhë mostra të fitoplanktonit, zooplanktonit dhe makrovegjetacionit në ekosistemet e ujërave të ëmbël amullPërmbajtja:- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e

materialit biologjik në ujërat e ëmbël amull;- Përdorimi i rrjetës planktonike për mbledhjen e fito dhe

zooplanktonit;- Mbledhja e mostrës reprezentative të fitoplanktonit apo

zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujit;- Mbledhja e makrovegjetacionit flotant, emerz dhe

submerz në këneta dhe liqene;- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- Etiketimi i mostrës së planktonit me të dhënat e

nevojshme.

RM 2 Nxënësi përcakton dendësinë e fitoplanktonit dhe zooplanktonit në njësi të vëllimit të ujitPërmbajtja:- Përgatitja e mjeteve për mikroskopim dhe mostrës së

planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;- Vrojtimi dhe numërimi i planktonit përmes mikroskopit

përkatësisht stereomikroskopit;- Llogaritja e dendësisë së planktonit në njësi të vëllimit të

ujit.

101

RM 4 Nxënësi përpunon mostrën e makrozoobnetosit në laboratorPërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës për përpunimin e mostrës së

makrozoobentosit;- Ndarja- veçimi i grupeve të makroinvertebrorëve me

ndihmën e llupës zmadhuese dhe vendosja në kiveta të posaçme;

- Etiketimi i kivetave me grupet e caktuara të makrozoobentosit;

- Identifikimi i individëve të makroinvertebrorëve gjer në nivel të familjes me ndihmën e çelësa për determinim dhe stereomikroskopit;

- Përpunimi i parametrave faunistik dhe ekologjik lidhur me mostrat e makrozoobnetosit.





KR Nxënësi duhet të:- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e materialit

biologjik në ujërat e ëmbël amull;- përdorë rrjetën planktonike për mbledhjen e fito dhe

zooplanktonit;- mbledhë mostrën reprezentative të planktonit në njësi

102

RM 3 Nxënësi mbledh mostra me makroinvertebrorë të bentosit në ekosisteme të ujërave të ëmbla rrjedhësePërmbajtja:- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e

makrofaunës së bentosit;- Përdorimi i rrjetës së bentosit për mbledhjen e mostrës

kualitative të makrozoobnetosit;- Përdorimi i rrjetës së Surber-it për mbledhjen e mostrës

kuantitative të makrozoobentosit;- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- Konservimi i mostrës së makrozobentosit në alkool 70%

ose formalinë 4%;- Etiketimi i mostrës së makrozoobnetosit me të dhënat e

nevojshme;- Kujdesi ndaj biodiversitetit të eksositemit të caktuar.

të vëllimit të ujit;- mbledhë ekzemplarë të makrovegjetacionit flotant,

emerz dhe submerz në këneta dhe liqene;- shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- etiketon mostrën e planktonit me të dhënat e

nevojshme.


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë mjetet për mikroskopim dhe mostrën e

planktonit për vlerësimin e dendësisë së planktonit;- vrojton dhe numëron individët e planktonit përmes

mikroskopit përkatësisht stereomikroskopit;- llogaritë dendësinë e planktonit në njësi të vëllimit të

ujit.


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e

makrofaunës së bentosit;- përdorë rrjetën e bentosit për mbledhjen e mostrës

kualitative të makrozoobnetosit;- përdorë rrjetën e Surber-it për mbledhjen e mostrës

kuantitative të makrozoobentosit;- shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- konservon mostrën e makrozobentosit në alkool 70%

ose formalinë 4%.- etiketon mostrën e makrozoobnetosit me të dhënat e

nevojshme;- kujdeset që gjatë punës në ekosistemet ujore të mos

dëmtoj botën e gjallë të tyre.


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës për përpunimin e mostrës së

makrozoobentosit;- ndanë - veçon grupet e makroinvertebrorëve me

ndihmën e llupës zmadhuese dhe i vendosë në kiveta të posaçme;

- etiketon kivetat me grupet e caktuara të makrozoobentosit;

- identifikon individët e makroinvertebrorëve gjer në nivel të familjes me ndihmën e çelësave për determinim dhe stereomikroskopit;

- përpunon parametra faunistikë dhe ekologjikë lidhur

103

me mostrat e makrozoobentosit.

104


- Moduli organizohet në laboratorin shkollor të biologjisë dhe në natyrë në ekosistemet përkatëse.

- Arsimtari përgatitë paraprakisht planin e punës për hulumtim në terren.


- Arsimtari kujdeset që të gjitha fazat e punës në natyrë dhe laborator të kryhen me përpikëri.

- Nxënësi duhet t’i përmbahet plotësisht rregullave të sjelljes në natyrë.

- Nxënësit punojnë në grupe të vogla varësisht nga natyra e mbledhjes së mostrave.





- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë.- Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim.- Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik.- Alkool 70% dhe formalinë 4%.- Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm.- Rrjeta planktonike, rrjeta e bentosit, rrjeta e Surber-it.- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e

mostrës së makrozoobentosit. - Kompleti i pincave.- Kompleti i ndihmës së parë.- Notesi për shënime në terren.- Lapsi grafit.

105


“Mbledhja e organizmave shtazorë në ekosistemet tokësore”



Modul praktik që aftëson nxënësit për mbledhur materialin shtazor në ekosistemet tokësore (livadh, pyll, oborr shkollor etj.) dhe përpunojë në laborator.


6 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi mbledhë mostra të artropodave tokësorePërmbajtja:- Përgatitja e mjeteve dhe pajisjeve për mbledhjen e

mostrave të artropodave tokësore;- Mbledhja e insekteve që fluturojnë me ndihmën e rrjetës;- Mbledhja e artropodave nga vegjetacioni barishtor dhe

shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës;- Mbledhja e faunës së invertebrorëve në substratin e

gjetheve të rëna në kalbje e sipër në ekosistemin e pyllit;- Mbledhja e artropodave tokësore me ndihmën e kurtheve

me joshës;- Konservimi i materiali shtazor të mbledhur në alkool 70%

ose formalinë 4%;- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- Etiketimi i mostrës me të dhënat e nevojshme.

RM 2 Nxënësi përpunon mostrat faunistike të mbledhura në ekosistemet tokësorePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës në laborator për përpunimin e

mostrës faunistike;- Ndarja-veçimi i grupeve themelore të mostrës së

artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe stereomikroskopit;

- Identifikimi dhe numërimi i individëve të artropodave tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e rendit;

- Llogaritja e dendësisë, dominimit dhe ngjashmërisë llojore;

- Përgatitja e koleksionit të insekteve.

106





KR Nxënësi duhet të:- përgatitë mjetet dhe pajisjet për mbledhjen e mostrave

të artropodave tokësore;- mbledhë insekte që fluturojnë, me ndihmën e rrjetës;- mbledhë artropoda nga vegjetacioni barishtor dhe

shkurre të ulëta me ndihmën e rrjetës;- mbledhë mostrën e faunës së invertebrorëve në

substratin e gjetheve të rëna në kalbje e sipër në ekosistemin e pyllit;

- mbledhë artropoda tokësore me ndihmën e kurtheve me joshës;

- konservon materialin shtazor të mbledhur në alkool 70% ose formalinë 4%;

- shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;

- etiketon mostrën me të dhënat e nevojshme.


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës në laborator për përpunimin

e mostrës faunistike;- ndanë-veçon grupet themelore të mostrës së

artropodave tokësore me ndihmën llupës dhe stereomikroskopit;

- identifikon dhe numëron individët e artropodave tokësore nga mostrat e ndryshme gjer në nivelin e rendit;

- llogaritë dendësinë, dominimin dhe ngjashmërinë llojore;

- përgatitja e koleksionit të insekteve.

107












- Llupa zmadhuese, mikroskopë dhe stereomiroskopë.- Xhama objekti dhe mbulues për mikroskopim.- Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik.- Alkool 70% dhe formalinë 4%.- Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm.- Rrjeta të ndryshme për mbledhjen e artopodeve në ajër dhe

tokë.- Tava e plastikës me ngjyrë të bardhë për mbledhjen e

mostrës faunistike.- Kompleti i pincave. - Kompleti i ndihmës së parë.- Notesi për shënime në terren.- Lapsi grafit.

108


“Mbledhja, konservimi, herbarizimi dhe identifikimi i bimëve”



Modul praktik që aftëson nxënësit për të mbledhur, konservuar, herbarizuar dhe identifikuar bimët jo vaskulare dhe vaskulare.


4.8 kredi (48 orë)


RM 1 Nxënësi mbledh lloje të ndryshme të bimëve barishtore, drunore dhe shkurrevePërmbajtja:- Përgatitja e mjeteve, veglave dhe pajisjeve për mbledhjen e

bimëve në ekosistemet tokësore;- Mbledhja e bimëve barishtore;- Mbledhja e pjesëve të bimëve shkurre dhe drunore;- Mbledhja e myshqeve dhe likeneve;- Etiketimi i ekzemplarëve të bimëve të mbledhura;- Konservimi i pjesëve vegjetative dhe reproduktive në

alkool 70% ose formalinë 4%;- Etiketimi i materialit të konservuar;- Shënimi i të dhënave për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- Kujdesi për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar.

RM 2 Nxënësi përgatitë herbariuminPërmbajtja:- Presimi i bimëve për herbarium;- Tharja dhe ruajtja e bimëve të herbarizuara;- Determinimi i bimëve me ndihmën e çelësave për

determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e familjes.




109


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë mjetet, veglat dhe pajisjet për mbledhjen e

bimëve në ekosistemet tokësore;- mbledhë bimët barishtore;- mbledhë pjesët e bimëve shkurre dhe drunore;- mbledhë myshqet dhe likene;- etiketon ekzemplarët e bimëve të mbledhura;- konservon pjesët vegjetative dhe reproduktive të

bimëve në alkool 70% ose formalinë 4%;- etiketon materialin e konservuar;- shënon të dhënat për karakteristikat e përgjithshme të

lokalitetit të hulumtuar në notesin e hulumtimit;- kujdeset për biodiversitetin dhe habitatin e hulumtuar.


KR Nxënësi duhet të:- preson bimët e përgatitura për herbarium;- thanë dhe ruan bimët e herbarizuara;- determinon bimët me ndihmën e çelësave për

determinim dhe stereomikroskopit gjer në nivelin e familjes.

110












- Llupa zmadhuese dhe stereomiroskopë.- Shishe të qelqit për konservimin e materialit biologjik.- Alkool 70% dhe formalinë 4%.- Pjata të Petrit me diametër të ndryshëm.- Letër që absorbon lagështinë e formatit të gazetës.- Kapakë të herbarit nga kartoni i trashë ose dërrasat. - Dorëza.- Qese të najlonit ose gomës për bartjen e përkohshme të

bimëve.- Gërshërë për krasitjen e bimëve.- Daltë.- Aparat fotografik për fotografimin e bimës së tërë ose

pjesëve të mbledhura për herbar. - Kompleti i pincave.- Kompleti i ndihmës së parë.- Notesi për shënime në terren.- Lapsi grafit.

111


“Analiza elementare e komponimeve organike”



Modul praktik që aftëson nxënësit për punë praktike në laborator të kimisë si dhe zhvillon përgjegjësinë gjatë punës me substanca dhe aparatura.


6 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi përgatitë vendin, mjetet dhe reagensët për realizimin e analizës elementare të substancave të ndryshme organikePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës për kryerjen e analizës cilësore

organike;- Marrja dhe përgatitja e mostrës për analizë;- Përgatitja e aparaturës për kryerjen e analizës;- Mbikëqyrja e ecurisë së eksperimentit;- Identifikimi i përbërësve të mostrës;- Nxjerrja e rezultatit të analizës cilësore;- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.

RM 2 Nxënësi kryen analiza të thjeshta të një mostre të komponimit organik Përmbajtja- Përgatitja e mostrës;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të hidrogjenit;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të karbonit;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të oksigjenit;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të azotit;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të sulfurit;- Zhvillimi i reaksioneve të identifikimit të halogjenëve;- Evidentimi i përbërësve të analizës;- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.




112


KR Nxënësi duhet të:- përgatisë vendin e punës për kryerjen e analizës

cilësore organike sipas rregullit;- marrë mostrën për analizë sipas rregullit; - përgatisë mostrën për analizë sipas procedurës;- përgatisë aparaturën për kryerjen e analizës sipas

skemës;- mbikëqyrë ecurinë e eksperimentit sipas procedurës;- identifikojë përbërësit e mostrës;- nxjerrë rezultatin e analizës cilësore;- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit.


KR Nxënësi duhet të:- përgatisë mostrës për analizë;- zhvillojë reaksione të identifikimit të hidrogjenit;- zhvillojë reaksione të identifikimit të karbonit;- zhvillojë reaksione të identifikimit të oksigjenit;- zhvillojë reaksione të identifikimit të azotit;- zhvillojë reaksione të identifikimit të sulfurit;- zhvillojë reaksione të identifikimit të halogjenëve;- evidentojë përbërësit nga analiza;- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit.



mundur demonstrime konkrete gjatë punës me mjete laboratorike.

- Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimike në kushte laboratorike.



Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike.- Kemikalet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin

kimik.

113

- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).


“Sinteza e komponimeve organike”



Nëpërmjet këtij moduli nxënësit aftësohen për të kryer sinteza të komponimeve të thjeshta organike si dhe për të nxjerrë dhe analizuar të dhënat.


6 kredi (60 orë)


RM 1 Nxënësi përgatitë vendin dhe mjetet për të kryer sintezën e substancave të thjeshta organike Përmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës; - Përgatitja e substancave reaguese për sintezën e

komponimit organik;- Përgatitja e aparaturës për sintezë;- Mbikëqyrja e ecurisë metodike e metodës eksperimentale;- Identifikimi i vetive të komponimit të sintetizuar;- Nxjerrja e rezultatit të sintezës;- Interpretimi i rezultatit;- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.

RM 2 Nxënësi sintezën e substancave të thjeshta organike në laboratorPërmbajtja:- Vendosja e substancave reaguese në enë për reaksion;- Mbikëqyrja e ecurisë metodike të metodës për përftimin e

substancës organike;- Analiza e ecurisë së eksperimentit përmes dukurive

karakteristike; - Hulumtimi i vetive të substancës së izoluar;- Shënimi i ecurisë së punës dhe shënimi i reaksioneve të

zhvilluara; - Zbatimi i rregullave të sigurisë në punë në laborator dhe të

ruajtjes së mjedisit.Procedurat e vlerësimit


Më poshtë jepen shkurtimet që do të përdoren:RM Rezultatet e të mësuarit

114

IV Instrumentet e vlerësimitKR Kriteret e realizimit

RM 1 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolliKR Nxënësi duhet të:

- përgatisë vendin e punës; - përgatisë substancat reaguese për sintezën e

komponimit organik;- përgatisë aparaturën për sintezë;- zbatojë ecurinë metodike të metodës eksperimentale;- identifikojë vetitë e komponimit të sintetizuar- nxjerrë rezultatet e sintezës;- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit.

RM 2 IV Pyetje-përgjigje me gojë dhe vëzhgim me listë kontrolli KR Nxënësi duhet të:

- vendosë substancat reaguese në enë për reaksion sipas procedurës;

- mbikëqyrja e ecurisë metodike të metodës për përftimin e substancës organike sipas procedurës;

- analizojë ecurinë e eksperimentit përmes dukurive karakteristike sipas rregullit;

- hulumtojë vetitë e substancave të izoluara sipas procedurës;

- shënojë ecurinë e punës dhe reaksionet e zhvilluara; - zbatojë rregullave e sigurisë në punë në laborator dhe

të ruajtjes së mjedisit.




- Nxënësit duhet të ndahen në grupe më të vogla dhe të angazhohen sa më shumë në eksperimente konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten gjatë zhvillimit të reaksioneve të ndryshme kimike në kushte laboratorike.



Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike.- Kemikalet dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin


115

Klasa 12


Programi i lëndës

“Kimia analitike”

Lëmi: Kimi-TeknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: IIKlasa: 12

I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 12-të, nxënësi duhet të:- shpjegojë kuptimin dhe rëndësinë e kimisë analitike për laboratorin e kimisë;- shpjegojë llojet dhe veçoritë e metodave të analizës kimike;- dallojë llojet kryesore dhe veçoritë e tretësirave në kiminë analitike;- shpjegojë kuptimin dhe zbatimin e teorive të shpërbashkimit elektrolitik dhe

ekuilibrit kimik në laboratorin e kimisë;- shpjegojë veçoritë e analizave cilësore dhe zbatimin e tyre në laboratorin e kimisë- shpjegojë veçoritë e analizave sasiore dhe zbatimin e tyre në laboratorin e kimisë;- analizojë dallimin në mes të metodave të analizës cilësore dhe sasiore;- dallojë veçoritë e analizës gravimetrike dhe zbatimin e saj për përcaktim sasior në

laboratorin e kimisë;- dallojë veçoritë e analizës volumetrike dhe zbatimin e saj për përcaktim sasior në

laboratorin e kimisë;- dallojë veçoritë e metodave instrumentale të analizës dhe zbatimin e tyre në




Kapitulli 1: Metodat e analizës kimike dhe klasifikimi i tyre 3 orë a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet:- shpjegojë fushat e studimit të kimisë analitike;- klasifikojë metodat kimike të analizës;- bëjë dallimin në mes të metodave të analizës cilësore dhe sasiore; - shpjegojë rolin e metodave të analizës kimike për përcaktim cilësor dhe sasior; - dallojë mënyrat e identifikimit të përbërësve të ndryshëm me anë të reaksioneve

analitike në një mostër të panjohur.

117

b) Temat e kapitullit- Hyrje në kiminë analitike- Metodat e analizës kimike dhe klasifikimi i tyre- Identifikimi përbërësve në mostër- Reaksionet analitike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë lëmin e studimit të kimisë analitike;- përshkruajë klasifikimin e metodave kimike të analizës;- analizojë dallimin në mes të metodave të analizës cilësore dhe sasiore; - vlerësojë rëndësinë e metodave e analizës kimike për përcaktim cilësor dhe sasior; - shpjegojë reaksionet kimike karakteristike për identifikimin e përbërësve të

ndryshëm në mostër;- diskutojë rreth temave të ligjëruara me nxënësit dhe të nxit nxënësit të marrin

pjesë në diskutim;- angazhojë nxënësit me detyra në klasë dhe në shtëpi;- vlerësojë nxënësit me anë të pyetjeve gojore, me shkrim dhe me anë të testeve.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- diapozitiv; - projektor, videobim;- slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 2: Tretësirat 5 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë nocionin e tretjes dhe tretësirës;- dallojë proceset që zhvillohen gjatë tretjes; - tregojë dallimin midis tretësirave;- analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;- zgjidhë shembuj konkret të detyrave për përqendrimet e tretësirave.

b) Temat e kapitullit- Tretësirat ujore- Të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave- Vetitë e tretësirave të holluara

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - përshkruajë proceset që zhvillohen gjatë tretjes; - shpjegojë dallimet gjatë tretjes së gazeve, lëngjeve dhe substancave të ngurta në

ujë;- analizojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e tretjes;- definojë të shprehurit sasior të përbërjes së tretësirave;- shpjegojë vetitë e tretësirave të holluara;- shpjegojë njehsimin e përqendrimit të tretësirave; - ilustrojë ligjëratat me shembuj konkret të detyrave për përqendrimin e tretësirave.

118

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike vizuale për tretshmërinë e substancave kimike dhe tretësirat; - projektori;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

Kapitulli 3: Teoria e shpërbashkimit elektrolitik 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- dallojë elektrolitet nga joelektrolitet;- bëjë dallimin në mes të elektroliteve të fortë dhe të dobët; - përshkruajë vetitë e tretësirave ujore të elektroliteve;- dallojë acidet bazat dhe kripërat sipas teorisë së Arheniusit;- ilustrojë me shembuj konkret shpërbashkimin elektrolitik;- kuptojë shpërbashkimin e tretësirave ujore të acideve, bazave dhe kripërave; - njohë teoritë e reja për shpërbashkimin e elektroliteve - teoritë protolitike.

b) Temat e kapitullit - Teoria e Arheniusit për shpërbashkimin e acideve, bazave dhe kripërave- Teoritë e reja për shpërbashkimin elektrolitik

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë kuptimin për elektrolitet dhe joelektrolitët;- analizojë dallimin elektroliteve të fortë dhe të dobët; - shpjegojë vetitë e tretësirave ujore të elektroliteve;- bëjë dallimin në mes të acideve, bazave dhe kripërave sipas teorisë së Arheniusit;- shpjegojë teorinë e shpërbashkimit elektrolitik; - ilustrojë shpërbashkimin e tretësirave ujore të acideve, bazave dhe kripërave; - shpjegojë teoritë e reja për shpërbashkimin e elektroliteve - teoritë protolitike;- zhvillojë diskutime, debate, punë në grupe për shpërbashkimin elektrolitik dhe të

nxisë nxënësit të marrin pjesë në diskutim.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- projektori, videobim;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

119

Kapitulli 4: Zbatimi i ligjit mbi veprimin e masave në elektrolite 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë ligjin mbi veprimin e masave; - përshkruajë zbatimin e tij te elektrolitet dobët;- shpjegojë produktin jonik të ujit;- bëjë llogaritjen e vlerës pH te tretësirat e acideve dhe bazave;- shpjegojë përdorimin e dëftueseve;- vlerësojë rëndësinë e pufëreve;- shpjegojë hidrolizën e kripërave.

b) Temat e kapitullit- Ligji mbi veprimin e masave- Produkti jonik i ujit dhe eksponenti i hidrogjenit (vlera pH)- Dëftuesit- Puferët- Hidroliza e kripërave

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë ligjin mbi veprimin e masave; - analizojë ligjin e veprimit të masave dhe zbatimin e tij te elektrolitet dobët;- shpjegojë produktin jonik të ujit;- ilustrojë me shembuj konkret llogaritjen e vlerës pH te tretësirat e acideve dhe

bazave;- përshkruajë përdorimin e dëftueseve;- analizojë përdorimin e pufërëve dhe rëndësinë e tyre; - shpjegojë hidrolizën e kripërave.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- projektori, videobim;- slajde, videokaseta (CD);- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

Kapitulli 5: Analiza kimike cilësore 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë ecurinë e analizës cilësore të anioneve; - zbatojë klasifikimin e anioneve në bazë të reaksioneve me AgNO3 dhe BaCl2;

- bëjë identifikimin e anioneve përmes reaksioneve karakteristike të identifikimi;t- shpjegojë kriteret për ndarjen e kationeve në grupe analitike; - analizojë rolin e reagjentëve grupor për ndarjen e kationeve në grupe analitike;- bëjë identifikimin e kationeve me anë të reaksioneve karakteristike.

120

b) Temat e kapitullit- Analiza cilësore e anioneve- Analiza cilësore e kationeve

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë ecurinë e analizës cilësore të anioneve; - zbatojë klasifikimin e anioneve në bazë të reaksioneve me AgNO3 dhe BaCl2;

- analizojë ecurinë e zbulimit të anioneve përmes reaksioneve karakteristike të identifikimit;

- shpjegojë kriteret për ndarjen e kationeve në grupe analitike; - shpjegojë rolin e reagjentëve grupor për ndarjen e kationeve në grupe analitike;- bëjë identifikimin e kationeve me anë të reaksioneve karakteristike; - zhvillojë diskutime për analizën e anioneve dhe kationeve dhe të nxisë nxënësit të

marrin pjesë në diskutim.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- slajde, videokaseta (CD);- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

Kapitulli 6: Analiza kimike sasiore 4 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- kuptojë klasifikimin e metodave sasiore të analizës;- bëj dallimin në mes të analizës kimike cilësore dhe sasiore;- diskutojë klasifikimin e metodave të analizës sasiore;- vlerësojë rëndësinë e analizës cilësore dhe sasiore.

b) Temat e kapitullit- Analiza kimike sasiore - Klasifikimi i metodave të analizës sasiore

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë parimet e kimisë analitike sasiore;- përkufizojë klasifikimin e metodave sasiore të analizës;- analizojë ndryshimet në mes të analizës kimike cilësore dhe sasiore;- shpjegojë rëndësinë e analizës cilësore dhe sasiore për lëmi të ndryshme të kimisë.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura, fotografi në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- diapozitiv;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

121

Kapitulli 7: Metoda gravimetrike e analizës 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë parimet bazë të gravimetrisë si metodë klasike të analizës sasiore;- vërtetojë saktësinë dhe precizitetin e përcaktimit sasior me metodën gravimetrike;- shpjegojë për ecurinë e analizës gravimetrike;- bëjë llogaritjen e rezultateve të analizës gravimetrike.

b) Temat e kapitullit- Gravimetria - parimet teorike- Ecuritë e analizës gravimetrike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë parimet bazë të gravimetrisë si metodë klasike të analizës;- gjykojë për saktësinë dhe precizitetin e përcaktimit sasior me metodën

gravimetrike;- shpjegojë përcaktimin sasior me metodën gravimetrike;- analizojë ecurinë e analizës gravimetrike;- shpjegojë mënyrën e llogaritjes së rezultateve të analizës gravimetrike.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiva;- projektor, videobim; - slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

122

Kapitulli 3: Metodat volumetrike të analizës 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë parimet bazë të volumetrisë; - bëjë klasifikimin e metodave volumetrike;- identifikojë metodat e neutralizimit dhe t’i klasifikoj ato në bazë të tretësirës

standarde që përdoret për titullim;- shpjegojë metodat e precipitimit dhe të identifikoj tretësirat standarde dhe

indikatorët; - përzgjedhë reaksionet e oksido-reduktimit që përdoren për përcaktim sasior,

tretësirat standarde dhe indikatorët;- identifikojë disa nga metalet që formojnë komplekse stabile me ligand të

ndryshëm organik, tretësirat standarde dhe indikatorët;- bëjë llogaritjen e rezultateve në analizë vëllimetrike.

b) Temat e kapitullit- Volumetria. Parimet teorike- Klasifikimi i metodave volumetrike - Metodat e neutralizimit (acidimetria dhe alkalimetria)- Metodat e precipitimit – argjendometria- Metodat redoks (permanganometria, jodometria, etj.)- Kompleksometria - Llogaritja e rezultateve në voltmetri

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë parimet bazë të volumetrisë dhe klasifikimin e metodave volumetrisë; - shpjegojë metodat e neutralizimit, klasifikimin dhe përdorimin e tyre;- shpjegojë metodat e argjendometrisë, tretësirat standarde dhe indikatorët; - shpjegojë përdorimin e reaksioneve të oksido-reduktimit për përcaktim sasior të

substancave të ndryshme;- shpjegojë formimin e komplekseve të metaleve me ligand të ndryshëm dhe

përcaktimin sasior të metaleve në materiale të ndryshme;- përcaktojë tretësirat standarde për titullim dhe indikatorët që përdoren gjatë këtyre

përcaktimeve;- shpjegojë llogaritjen e rezultateve në analizës vëllimetrike.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- projektori, videobim;- laboratori;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

123

Kapitulli 4: Metodat instrumentale të analizës 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- identifikojë metodat instrumentale të analizës; - përcaktojë metodat optike të analizës kimike dhe përdorimin e tyre; - bëjë dallimin në mes të elektroliteve dhe jo elektroliteve;- dallojë jonizimin nga elektroliza dhe oksido-reduktimi; - kuptojë proceset që ndodhin në elektroda; - përshkruajë aplikimin e kromatografinë për përcaktime sasiore.

b) Temat e kapitullit- Metodat optike - Metodat elektrokimike - Metodat kromatografike

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë parimet bazë të metodave instrumentale;- analizojë parimet për klasifikimin e metodave instrumentale të analizës;- shpjegojë metodat optike që përdoren për përcaktime sasiore; - analizojë dallimet në mes të elektroliteve dhe jo elektroliteve; - bëj dallimin e procesit të jonizimit nga elektroliza dhe procesin oksido-reduktimit; - analizojë proceset që kryhen në elektroda; - shpjegojë metodën për ndarje dhe përcaktim sasior.


124

Programi i lëndës

“Kimi fizike”

Lëmia: Kimi -TeknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: IIKlasa: 12

I. Qëllimet e lëndësNë përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 12-të, nxënësi duhet të: - shpjegojë kuptimin dhe rëndësinë e kimisë fizike për laboratorin e kimisë;- shpjegojë llojet dhe veçoritë e gazrave dhe ligjet e gazrave;- analizojë ligjin e parë dhe të dytë të termodinamikës;- shpjegojë veçoritë termokimisë dhe zbatimin e termokimisë; - shpjegojë kuptimin e ekuilibri kimik në sistemet homogjene dhe zbatimin e

ekuilibrit kimik në reaksionet kimike;- analizojë studimin termodinamik të ekuilibrit fazorë -rregullat e fazave të Gibs-it;- analizojë shndërrimin e energjisë kimike në energji elektrike dhe anasjelltas; - dallojë veçoritë e elektrolizës si proces dhe proceseve elektrodike;- shpjegojë celulat elektrokimike, elementet galvanike dhe parimet e funksionimit

të tyre;- shpjegojë forcat elektromotore dhe ekuilibrin dhe të llogaritë forcën elektromotore

elementeve galvanike;- shpjegojë potencialin redoks dhe elektrodat oksido reduktuese; - shpjegojë procesin e korrozionit dhe të bëjë dallimin në mes të korrozionit kimik

dhe elektrokimik;- përkufizojë kinetikën kimike dhe të caktojë rendin e reaksionit; - zgjerojë kuptimin për katalizën dhe katalizatoret.



Kapitulli 1: Vetitë e gazrave 8 orë a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- definojë gazrat dhe të bëjë klasifikimin e gazrave;- shpjegojë ligjet e gazrave dhe aplikimin e tyre te gazrat;- shpjegojë vartësinë e vëllimit nga shtypja e gazit (Ligji i Bojlit);- analizojë vartësinë e vëllimit dhe e shtypjes së gazrave nga temperatura (Ligji i

Sharlit dhe Gej Lisakut);- analizojë vartësinë e vëllimit nga sasia e substancës (Ligji i Avogadros);- shpjegoj ekuacionin e gjendjes së gazrave (Ligji i Bojlit, Gej Lisakut dhe

Avogadros);- analizojë përzierjet e gazrave (Ligji i Daltonit);- shpjegojë kuptimin dhe veçoritë e gazrave real;- gjykojë kushtet e shndërrimit të gazrave në lëngje;- shpjegojë teorinë kinetike të gazrave;

125

- shpjegojë difuzionin dhe efuzionin e gazrave;- analizojë shpërndarjen e shpejtësisë së molekulave sipas Maksvell-Bolcmani-it.

b) Temat e kapitullit- Ligjet e gazrave- Vartësia e vëllimit nga presioni i gazit- Vartësia e vëllimit nga vëllimi i gazit- Vartësia e vëllimit nga sasia e substancës- Ekuacioni i gjendjes së gazrave- Gazrat reale - Teoria kinetike e gazrave

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë gazrat dhe të bëjë klasifikimin e gazrave;- shpjegojë ligjet e gazrave dhe aplikimin e tyre te gazrat;- shpjegojë vartësinë e vëllimit nga shtypja e gazit (Ligji i Bojlit);- analizojë vartësinë e vëllimit dhe presionit të gazrave nga temperatura (Ligji i

Sharlit dhe Gej Lisakut);- analizojë vartësinë e vëllimit nga sasia e substancës (Ligji i Avogadros);- zhvillojë dhe të nxjerr përfundimin për ekuacionin e gjendjes së gazrave (Ligji i

Bojlit, Gej Lisakut dhe Avogadros);- analizojë përzierjet e gazrave (Ligji i Daltonit);- shpjegojë kuptimin dhe veçoritë e gazrave reale;- përcaktojë kushtet e shndërrimit të gazrave në lëngje;- shpjegojë teorinë kinetike të gazrave;- shpjegojë difuzionin dhe efuzionin e gazrave;- analizojë shpërndarjen e shpejtësisë së molekulave sipas Maksvell-Bolcmani-it.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura, fotografi në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- diapozitiv;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

126

Kapitulli 2: Termodinamika kimike 12 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përkufizojë kuptimin e punës në termodinamikë;- bëjë dallimin në mes të nxehtësie dhe temperaturës;- shpjegojë Ligjin e parë të termodinamikës;- përkufizojë kapacitetin e nxehtësisë;- analizojë ndryshimin e gjendjes së gazit në vëllim konstant;- analizojë ndryshimin e gjendjes së gazit në presion konstant;- definojë ndryshimin adiabatik të gjendjes së gazrave;- definojë nocionin e entalpisë;- shpjegojë proceset e prapësuara dhe të paprapsuara te gazrat ideale;- definojë punën maksimale të proceseve izotermike dhe adiabatike;- shpjegojë ndryshimet e nxehtësisë gjatë reaksioneve kimike;- formulojë entalpinë e djegies (efekti i nxehtësisë së reaksionit të oksidimit);- shpjegojë entalpinë e formimit (ndryshimi i entalpisë gjatë formimit të

komponimit nga elementet në gjendje standarde;- shpjegojë entalpinë e reaksionit dhe përdorimi i ligjit të Hesit;- përkufizojë entalpinë e atomizmit, entalpinë e rrjetit kristalor, entalpinë e tretjes

dhe entalpinë e neutralizimit.

b) Temat e kapitullit- Puna- Nxehtësia dhe temperatura- Ligji i parë i termodinamikës- Kapaciteti i nxehtësisë- Ndryshimi i gjendjes së gazit në vëllim konstant- Ndryshimi i gjendjes së gazit në presion konstant- Entalpia - Proceset e prapsueshme dhe të paprapsueshme- Puna maksimale e proceseve izotermike dhe adiabatike- Termokimia

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë kuptimin puna në termodinamikë dhe punën e sistemeve dhe

reaksioneve kimike;- shpjegojë dallimin në mes të nxehtësie dhe temperaturës;- formulojë Ligjin e parë të termodinamikës;- shpjegojë kapacitetin e nxehtësisë;- shpjegojë ndryshimin e gjendjes së gazit në vëllim konstant;- analizojë ndryshimin e gjendjes së gazit në presion konstant;- definojë ndryshimin adiabatik të gjendjes së gazrave;- formulojë nocionin e entalpisë;- shpjegojë proceset e prapësuara dhe të paprapsuara te gazrat ideale;- definojë punën maksimale të proceseve izotermike dhe adiabatike;- shpjegojë ndryshimet e nxehtësisë gjatë reaksioneve kimike; - shpjegojë entalpinë e djegies (efekti i nxehtësisë së reaksionit të oksidimit);

127

- shpjegojë entalpinë e formimit (ndryshimi i entalpisë gjatë formimit të komponimit nga elementet në gjendje standarde;

- shpjegojë entalpinë e reaksionit dhe përdorimi i ligjit të Hesit;- nxjerrë përfundimin për entalpinë e atomizmit, entalpinë e rrjetit kristalor,

entalpinë e tretjes dhe entalpinë e neutralizimit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiva;- projektor, videobim;- slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 3: Ligji i dytë i termodinamikës 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- analizojë transformimin e nxehtësisë në punë mekanike (cikli Karno);- dallojë ndërrimet natyrore, reaksionet kimike dhe shpërndarja e energjisë;- formulojë ndryshimin e energjisë në formë të nxehtësisë në raport me

temperaturën; - bëjë dallimin në mes të energjisë së brendshme dhe energjisë së lidhur të sistemit;- bëjë dallimin në mes të ndryshimit të entalpisë të sistemit dhe entropisë së

sistemit; - shpjegojë energjinë e lirë e formimit e Gibs-it; - shpjegojë energjinë e lirë të Gibs-it dhe konstantën e ekuilibrit.

b) Temat e kapitullit- Cikli Karno- Ndërrimet natyrore, reaksionet kimike dhe shpërndarja e energjisë- Entropia- Entropia standarde- Ndryshimi i entropisë- Energjia e lirë- Energjia e lirë e Gibs-it- Energjia e lirë e formimit- Energjia e lirë dhe konstanta e ekuilibrit

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë transformimin e nxehtësisë në punë mekanike (cikli Karno);- shpjegojë ndërrimet natyrore, reaksionet kimike dhe shpërndarja e energjisë;- analizojë ndryshimin e energjisë në formë të nxehtësisë në raport me

temperaturën;- analizojë ndryshimin e energjisë së brendshme dhe energjisë së lidhur të sistemit;- shpjegojë dallimin në mes të ndryshimit të entalpisë të sistemit dhe entropisë së

sistemit; - shpjegojë energjinë e lirë të formimit e Gibs-it;- shpjegojë energjinë e lirë të Gibs-it dhe konstantën e ekuilibrit.

128

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- projektori, videobim;- slajde;- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

Kapitulli 4: Rregulla e fazave të Gibs-it 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- analizojë sistemet me dy komponente; substancë e ngurtë-substancë e lëngët;- shpjegojë diagramin fazor lëng-lëng;- përkufizojë Ligjin e Raulit;- përshkruajë diagramet fazore të sistemeve avull-lëng distilimi;- përcaktojë shmangiet pozitive dhe negative nga tretësirat ideale;- shpjegojë ekuacionin e Klausius-Klaperionit i ekuilibrit në mes të fazave;- definojë uljen e pikës së ngrirjes dhe rritjen e pikës së vlimit;- shpjegojë osmozën dhe presionin osmotik.

b) Temat e kapitullit- Sistemet me dy komponente, substancë e ngurtë-lëng- Diagrami fazor lëng-lëng- Diagramet fazore të sistemeve avull-lëng- Ekuacioni i Klausius-Klaperionit- Ulja e pikës së ngrirjes

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë sistemet me dy komponente; substancë e ngurtë-substancë e lëngët;- shpjegojë diagramin fazor lëng-lëng;- nxjerr përfundimin e Ligjit të Raulit dhe zbatimin e tij;- shpjegojë diagramet fazore të sistemeve avull-lëng distilimi;- identifikojë shmangiet pozitive dhe negative nga tretësirat ideale;- shpjegojë ekuacionin e Klausius-Klapejronit i ekuilibrit në mes të fazave;- definojë uljen e pikës së ngrirjes dhe rritjen e pikës së vlimit;- shpjegojë osmozën dhe presionin osmotik.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- materiale didaktike për përbërjen e kapitullit;- projektori, videobim;- diagrame, slajde, videokaseta (CD);- diapozitiv me fotografi të ndryshme.

129

Kapitulli 5: Ekuilibri kimik 8 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- zbatojë ekuilibrin kimik te sistemet homogjene;- llogaritë konstantën e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të lëngët;- llogaritë konstantën e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të gaztë;- zbatojë ekuilibrin kimik të sistemeve në gjendje të ngurtë;- analizojë ndikimin e kushteve të jashtme në ekuilibër (Parimi i Le Shatelieut);- analizojë faktorët që ndikojnë në ekuilibër (ndikimi përqendrimit, presionit dhe

temperaturës).

b) Temat e kapitullit- Ekuilibri i sistemeve homogjene- Konstanta e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të lëngët- Konstantat e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të ngurtë- Ndikimi i kushteve të jashtme në ekuilibër dhe parimi i Le Shatelie- Ndikimi i përqendrimit, presionit dhe temperaturës në ekuilibër

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë ekuilibrin e sistemeve homogjene dhe zbatimin e tij;- shpjegojë dhe zbaton konstantën e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të lëngët;- definojë konstantën e ekuilibrit të sistemeve në gjendje të gaztë;- përcaktojë ekuilibrin e sistemeve në gjendje të ngurtë dhe zbatimin e tij;- definojë ndikimin e kushteve të jashtme në ekuilibër (Parimi i Le Shatelieut);- përcaktojë dhe shpjegon faktorët që ndikojnë në ekuilibër.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- diapozitiva- projektor, videobim- slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti

Kapitulli 6: Elektrokimia 18 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- definojë shndërrimin e energjisë kimike dhe elektrike;- definojë shndërrimi e energjisë elektrike në atë kimike;- shpjegojë Ligjet e Faradejit për elektrolizën;- shpjegojë Kilometrat dhe titullimi kilometrik;- përshkruajë Përçueshmërinë elektrike të elektroliteve;- përcaktojë përçueshmërinë e elektroliteve;- përcaktojë konstantën e enës;- definojë përçueshmërinë molere;- definojë përçueshmërinë molare të joneve në hollim pakufi;- definojë lëvizshmërinë e joneve;- përcaktojë numrat e transportit me metodën e Hitrofit;- analizojë ecurinë e titullimi konduktometrik;- shpjegojë elementet galvanike dhe potencialet elektronike;

130

- definojë potencialin standard të elektrodës;- shpjegojë forcën elektromotore dhe ekuilibrin;- bëjë llogaritjen e forcës elektromotore të elementit galvanik;- shpjegojë elektrodat dhe klasifikimin e elektrodave sipas llojeve të proceseve

elektrokimike;- shpjegojë korrozionin dhe pasojat e tij;- analizojë burimet kimike të energjisë elektrike janë ato që shndërrojnë energjinë

kimike në atë elektrike.

b) Temat e kapitullit- Energjia kimike dhe elektrike- Elektroliza dhe proceset e elektrolizës- Ligjet e Faradejit për elektrolizën- Titullimi kilometrik- Përçueshmëria elektrike e elektroliteve- Përçueshmëria molare- Ekuilibrat jonike- Acidet dhe bazat- Hidroliza- Puferët- Celulat elektrokimike- Potencialet elektrodike- Forcat elektromotore dhe ekuilibri- Llojet e elektrodave- Korrozioni- Termodinamika e celulave- Burimet kimike të energjisë- Akumulatorët

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë shndërrimin e energjisë kimike dhe elektrike;- shpjegojë shndërrimi e energjisë elektrike në atë kimike;- shpjegojë Ligjet e Faradejit për elektrolizën;- shpjegojë kilometrat dhe titullimi kilometrik;- shpjegojë përçueshmëria elektrike e elektroliteve;- përcaktojë përçueshmërinë e elektroliteve;- përcaktojë konstantën e enës;- shpjegojë përçueshmërinë molere;- definojë përçueshmërinë molare të joneve në hollim pakufi;- definojë lëvizshmërinë e joneve;- përcaktojë numrat e transportit me metodën e Hitrofit;- shpjegojë titullimin konduktometrik;- shpjegojë elementet galvanike dhe potencialet elektronike;- shpjegojë potencialin standard të elektrodës;- shpjegojë forcën elektromotore dhe ekuilibrin;- bëjë llogaritjen e forcës elektromotore të elementit galvanik;- shpjegojë elektrodat dhe klasifikimin e elektrodave sipas llojeve të proceseve

elektrokimike;- shpjegojë Korrozionin dhe pasojat e tij;

131

- analizojë burimet kimike të energjisë elektrike janë ato që shndërrojnë energjinë kimike në atë elektrike.


Kapitulli 7: Kinetika kimike 6 orë

a) Qëllimet e kapitullitnë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- përcaktojë faktorët që ndikojnë në shpejtësisë së reaksionit;- shpjegojë rendin e reaksionit;- përkufizojë reaksionet e rendit të parë;- përkufizojë reaksionet e rendit të dytë;- përkufizojë molekularitetin e reaksionit;- analizojë ndikimin e temperaturës në shpejtësinë e reaksionit;- përkufizojë katalizën dhe të bëjë dallimin në mes të katalizës homogjene dhe

heterogjene.

b) Temat e kapitullit- Shpejtësia e reaksioneve kimike- Rendi i reaksionit- Molekulariteti i reaksionit- Kataliza- Kataliza homogjene dhe heterogjene

c) Udhëzime didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë faktorët që ndikojnë në shpejtësisë së reaksionit;- shpjegojë rendin e reaksionit;- përkufizojë reaksionet e rendit të parë;- përkufizojë reaksionet e rendit të dytë;- përkufizojë molekularitetin e reaksionit;- analizojë ndikimin e temperaturës në shpejtësinë e reaksionit;- shpjegojë katalizën, katalizën homogjene dhe heterogjene.


132

Programi i lëndës

“Biokimi”

Lëmia: Kimi - TeknologjiProfili: Laborant i kimisëNiveli: IIKlasa: 12

I. Qëllimet e lëndësNxënësi në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 12, nxënësi duhet të: - shpjegojë kuptimin dhe rëndësinë e proceseve biokimike për organizmat e gjallë;- dallojë veçoritë e komponimeve natyrore dhe të vlerësoj rëndësinë e tyre për

organizmat e gjallë;- identifikojë mënyrat e ruajtjes dhe shfrytëzimit të energjisë në reaksionet

biokimike;- analizojë veçoritë dhe rëndësinë e bioelementeve në proceset biokimike;- gjykon ndikimin e faktorëve biotermodinamik në organizmat e gjallë;- shpjegojë enzimet dhe klasifikimin bashkëkohor të enzimeve dhe faktorët që

ndikojnë në shpejtësinë e veprimit të enzimeve;- përcaktojë strukturën kimike, klasifikimin dhe veprimin fiziologjik të

karbohidrateve; - shpjegojë vetitë fizike dhe kimike të aminoacideve, klasifikimin, biosintezën dhe

transaminimin e aminoacideve;- shpjegojë vetitë dhe strukturën e proteinave dhe rolin e tyre në qelizë;- zbërthejë nocionin e lipideve dhe zbaton klasifikimin e tyre;- analizojë dallimin në mes të yndyrave dhe vajrave dhe biosintezën e acideve

yndyrore; - vlerësojë veprimin e substancave biokimike në mjedis, domosdoshmërinë dhe

mënyrën e pengimit të ndotjes;- zhvillojë ndërgjegjen për avancimin dhe mbrojtjen e natyrës, mjedisit jetësor dhe

mjedisit të punës.



Kapitulli 1: Hyrje në Biokimi 4 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë veçoritë e biokimisë dhe rolin reaksioneve kimike në organizmat e

gjallë; - përshkruajë rolin e qelizës si njësi themelore e sistemeve biologjike; - përkufizojë kushtet e zhvillimit të reaksioneve biokimike; - përcaktojë mënyrat e ruajtjes dhe shfrytëzimit të energjisë në reaksionet

biokimike; - identifikojë burimet e substancave natyrore dhe funksionin e tyre për organizmin.

133

b) Temat e kapitullit- Pasqyre shkurtër historike e zhvillimit të biokimisë- Vetitë e komponimeve natyrore dhe rëndësia e tyre

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- përkufizojë fushën e studimit të biokimisë dhe reaksionet kimike në organizmat e

gjallë; - shpjegojë rëndësinë e qelizës në sistemet biologjike;- përkufizojë kushtet e zhvillimit të reaksioneve biokimike; - shpjegojë mënyrat e ruajtjes dhe shfrytëzimit të energjisë në reaksionet biokimike; - shpjegojë burimet e substancave natyrore dhe funksionin e tyre për organizmin.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura;- fotografi të zbuluesve të ndryshëm në lëmin e Biokimisë, tabela etj;- projektor, videobim, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 2: Bioelementet 12 orë

a) Qëllimet e kapitullit Në përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- identifikojë rolin e elementeve dhe joneve në proceset biokimike; - shpjegojë rolin e kaliumit dhe natriumit në proceset biokimike;- analizojë rolin e kalciumit dhe magnezit në proceset dhe reaksionet biokimike;- analizojë rolin e fosforit dhe funksionin e tij në komponimet biokimike; - dallojë rolin e hekurit dhe funksionin e tij në proceset biokimike;- shpjegojë rolin e manganit dhe bakrit në proceset biokimike.

b) Temat e kapitullit- Sistemi i elementeve dhe joneve në proceset biokimike- Kaliumi dhe natriumi- Kalciumi- Magnezi- Fosfori- Hekuri - Mangani- Bakri

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë rolin e elementeve dhe joneve në proceset biokimike; - shpjegojë rolin e kaliumit dhe natriumit në proceset biokimike;- shpjegojë rolin e kalciumit, magnezit në proceset dhe reaksionet biokimike;- shpjegojë rolin e fosforit dhe funksionin e tij në komponimet biokimike; - shpjegojë rolin e hekurit dhe funksionin e tij në proceset biokimike;- shpjegojë rolin e manganit dhe bakrit në proceset biokimike.

134

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi, tabela etj;- projektor, videobim, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 3: Bioenergjetika 15 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë konceptet biotermodinamike;- përshkruajë kuptimin e energjisë në sistemet biokimike;- shpjegojë entropinë si masë e çrregullimit të sistemit;- analizojë energjinë e lirë ose potencialin kimik;- shpjegojë komponimet organofosforike dhe funksionin e tyre në proceset

biokimike;- identifikojë reaksionet e shoqëruara biokimike;- përcaktojë rëndësinë e katalizës në proceset biokimike;- shpjegojë rolin e energjisë së aktivizimit dhe katalizatorët.

b) Temat e Kapitullit - Konceptet biotermodinamike- Biokimia e komponimeve funksionale- Kuptimi i energjisë- Kuptimi i entropisë- Energjia e lirë ose potenciali kimik- Komponimet organofosforike - Reaksionet e shoqëruara biokimike- Kataliza në proceset biokimike- Energjia e aktivizimit dhe katalizatorët

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të: - shpjegojë konceptet biotermodinamike;- shpjegojë kuptimin e energjisë në sistemet biokimike;- analizojë rolin e entropinë si masë e çrregullimit të sistemit;- shpjegojë energjinë e lirë ose potencialin kimik;- shpjegojë komponimet organofosforike dhe funksionin e tyre në proceset

biokimike;- shpjegojë reaksionet e shoqëruara biokimike;- shpjegojë katalizën në proceset biokimike;- vlerësojë rolin e energjisë së aktivizimit dhe katalizatorët.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura;- fotografi; - modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, videokaseta dhe burime nga interneti.

135

Kapitulli 4: Biomolekulat 10 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë enzimet dhe të bëjë klasifikimin bashkëkohor të enzimeve;- analizojë ndikimin e temperaturës në shpejtësinë e aktivizimit të enzimeve;- përcaktojë ndikimin e vlerës pH në shpejtësinë e veprimit të enzimeve;- analizojë ndikimin e përqendrimit të substratit në shpejtësinë e aktivitetit të

enzimeve;- përcaktojë kofaktorët e aktivitetit të enzimeve;- shpjegojë kinetikën e veprimit të enzimeve;- analizojë aktivitetin specifik të veprimit të enzimeve;- shpjegojë inhibicionin e veprimit të enzimeve;- përshkruajë rolin e vitaminave me struktura të ndryshme;- analizojë rolin e vitaminave në organizëm për zhvillimin e rregullt të reaksioneve

metabolike;- bëjë klasifikimin e vitaminave në bazë të tretshmërisë;- përcaktojë grupin e vitaminave të tretshme në ujë; - identifikojë grupin e vitaminave të tretshme në yndyrë; - shpjegojë natyrën kimike të hormoneve, sintezën dhe veprimin e tyre në qelizë; - identifikojë faktorët më të rëndësishëm për rregullimin hormonal;- identifikojë hormonet më të rëndësishme që manifestojnë aktivitet biologjik;- shpjegojë funksionin e hormoneve të gjëndrave tiroide në organizëm;- shpjegojë rolin e hormoneve të pankreasit në organizëm.

b) Temat e kapitullit- Enzimet- Vitaminat- Hormonet

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë enzimet dhe klasifikimin e enzimeve;- shpjegojë kinetikën e veprimit të enzimeve;- analizojë ndikimin e temperaturës në shpejtësinë e aktivizimit të enzimeve;- vlerësojë ndikimin e vlerës pH në shpejtësinë e veprimit të enzimeve;- shpjegojë ndikimin e përqendrimit të substratit në shpejtësinë e aktivitetit të

enzimeve;- shpjegojë kofaktorët e aktivitetit të enzimeve;- shpjegojë aktivitetin specifik të veprimit të enzimeve;- analizojë veprimin inhibues të enzimeve;- analizojë rëndësinë e vitaminave si komponime organike me struktura të

ndryshme; - shpjegojë rolin e vitaminave në organizëm për zhvillimin e rregullt të reaksioneve

metabolike; - bëjë klasifikimin e vitaminave në bazë të tretshmërisë;- shpjegojë grupin e vitaminave të tretshme në ujë;- shpjegojë grupin e vitaminave të tretshme në yndyrë; - shpjegojë natyrën kimike të hormoneve, sintezën dhe veprimin e tyre në qeliza të

organeve të caktuara;

136

- shpjegojë klasifikimin e hormoneve dhe përftimin e tyre;- shpjegojë cili është faktor me rëndësi për rregullimin hormonal;- shpjegojë cilat janë hormonet më të rëndësishme që manifestojnë aktivitet

biologjik;- shpjegojë funksionin e hormoneve të gjëndrave tiroide në organizëm;- shpjegojë rolin e hormoneve të pankreasit në organizëm.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit- figura; - fotografi; - diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor , videobim, slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 5: Biokimia e sheqernave 12 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë strukturën kimike, klasifikimin dhe veprimin fiziologjik të

karbohidrateve;- vlerësojë rolin e karbohidrateve në organizëm dhe të përcaktojë rolin e

karbohidrateve në strukturat mbrojtëse të organizmave bimorë dhe shtazorë;- identifikojë cilat janë monosakaridet kryesore që janë të pranishme në produktet

ushqimore- përkufizojë oligosakaridet, njësitë ndërtuese dhe strukturën e tyre; - përkufizojë oligosakaridet dhe polisakaridet dhe të përcaktoj përhapjen e tyre në

natyrë;- identifikojë produktet që formohen gjatë nga procesit metabolik të reaksioneve

biokimike të sheqernave; - shpjegojë rëndësinë e karbohidrateve si rregullator të metabolizmit.

b) Temat e kapitullit- Karbohidratet- Monosakaridet- Oligosakaridet - Polisakaridet- Biosinteza e oligosakarideve dhe polisakarideve- Shndërrimi biokimik i karbohidrateve

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë strukturën kimike, klasifikimin dhe veprimin fiziologjik të

karbohidrateve;- shpjegojë rolin e karbohidrateve në organizëm si burim kryesor të energjisë; - përcaktojë komponimet dhe strukturat mbrojtëse të organizmave bimorë dhe

shtazorë të përmbajnë karbohidrate;- shpjegojë monosakaridet kryesore që janë të pranishme në produktet ushqimore;- shpjegojë përbërjen e disakarideve, trisakarideve dhe oligosakarideve;- identifikojë polisakaridet dhe të përcaktojë përhapjen e tyre në natyrë dhe në botën

bimore;

137

- shpjegojë produktet që fitohen gjatë procesit metabolik dhe reaksioneve biokimike të sheqernave;

- identifikojë rolin e karbohidratet si rregullator të metabolizmit.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura, fotografi; - modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 6: Biokimia e komponimeve të azotit 10 orëa) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- analizojë vetitë fizike dhe kimike të aminoacideve; - bëjë klasifikimin e aminoacideve në bazë të grupeve funksionale;- përshkruajë rolin e grupeve funksionale për përcaktimin e vetive të aminoacideve;- analizojë procesin e biosintezës dhe transaminimit të aminoacideve;- analizojë zbërthimin dhe metabolizmin e aminoacideve;- shpjegojë rolin e aminoacideve esenciale për organizmin;- identifikojë vetitë dhe strukturën e proteinave;- shpjegojë rolin e proteinave në qelizë dhe inde;- shpjegojë përbërjen e proteinave dhe llojin e lidhjes kimike të proteinave; - bëjë klasifikimin dhe të përcaktojë strukturën e proteinave;- shpjegojë acidet nukleike dhe rolin e tyre në qelizat e gjalla;- bëjë klasifikimin e acideve nukleike;- identifikojë strukturën e acideve dezoksiribonukleike;- identifikojë strukturën e acideve ribonukleike;- analizojë biosintezën e acideve ribonukleike;- analizojë biosintezën e acideve dezoksiribonukleike.

b) Temat e kapitullit- Aminoacidet- Proteinat- Acidet nukleike

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë vetitë fizike dhe kimike të aminoacideve; - bëjë klasifikimin e aminoacideve në bazë të grupeve funksionale;- dallojë rolin e grupeve funksionale për përcaktimin e vetive të aminoacideve;- analizojë procesin e biosintezës dhe transaminimit të aminoacideve; - analizojë zbërthimin dhe metabolizmin e aminoacideve;- shpjegojë rolin e aminoacideve esenciale për organizmin;- analizojë vetitë dhe strukturën e proteinave; - shpjegojë rolin e proteinave në qelizë dhe inde;- shpjegojë përbërjen e proteinave dhe llojin e lidhjes kimike të proteinave; - bëjë klasifikimin dhe të përcaktojë strukturën e proteinave;- shpjegojë acidet nukleike dhe rolin e tyre në qelizat e gjalla;- shpjegojë klasifikimin e acideve nukleike;- shkruajë strukturën e acideve dezoksiribonukleike;- shpjegojë strukturën e acideve ribonukleike;

138

- analizojë biosintezën e acideve ribonukleike;- analizojë biosintezën e acideve dezoksiribonukleike.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura;- fotografi; - diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta (CD) dhe tabela.

Kapitulli 7: Biokimia e lipideve 7 orë

a) Qëllimet e kapitullitNë përfundim të kapitullit, nxënësi duhet të:- shpjegojë nocionin e lipideve dhe klasifikimin e tyre;- definojë karakteristikat fiziko-kimike të lipideve të thjeshta;- identifikojë lipidet e thjeshta; - shpjegojë dallimin në mes të yndyrave dhe vajrave;- analizojë procesin e saponifikimit të yndyrave;- shpjegojë metabolizmin e acideve yndyrore;- definojë rolin e acidet yndyrore me lidhje dyfishe në procesin e biosintezës; - definojë faktorët që marrin pjesë në biosintezën e acideve yndyrore esenciale; - shpjegojë rolin e lipideve në organizmin e njeriut;- bëjë klasifikimin e fosfolipideve dhe rolin e tyre biologjik;- shpjegojë përhapjen e dyllërave në botën bimore dhe shtazore.

b) Temat e kapitullit- Lipidet e thjeshta- Lipidet e përbëra

c) Udhëzimet didaktike për kapitullinRekomandohet që mësimdhënësi të:- shpjegojë nocionin e lipideve dhe klasifikimin e tyre;- shpjegojë karakteristikat fiziko-kimike të lipideve të thjeshta;- tregojë se lipidet e thjeshta nuk përmbajnë acide yndyrore dhe nuk hidrolizojnë;- shpjegojë dallimin në mes të yndyrave dhe vajrave;- shpjegojë procesin e saponifikimit të yndyrave;- shpjegojë metabolizmin e acideve yndyrore;- tregojë që acidet yndyrore me lidhje dyfishe nuk mund të biosintezohen; - tregojë se biosinteza e acideve yndyrore esenciale bëhet me anë të enzimave;- shpjegojë rolin e lipideve në organizmin e njeriut;- shpjegojë klasifikimin e fosfolipideve dhe rolin e tyre biologjik;- shpjegojë përhapjen e dyllërave në botën bimore dhe shtazore.

d) Kushtet për realizimin e kapitullit - figura;- fotografi; - diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit;- projektor, videobim, slajde, videokaseta (CD) dhe tabela.

139

KLASA 12



“Kryerja e analizës cilësore në laboratorin e kimisë”



Modul praktik që i aftëson nxënësit në përdorimin e analizës cilësore për identifikimin e përbërësve në mostër.


19.2 kredi (192 orë)


RM 1 Nxënësi kryen identifikim cilësor të përbërësve në mostër duke përdorë enët dhe pajisjet laboratorikePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës në laboratorin e kimisë për

identifikimin cilësor me enë dhe pajisje;- Përgatitja e enëve për identifikimin cilësor të përbërësve

në mostër;- Përgatitja e pajisjet laboratorike për identifikim cilësor të

përbërësve në mostër;- Parapërgatitja e mostrës për analizë cilësore me enë dhe

pajisje laboratorike;- Përgatitja e reagjentëve për identifikimin e përbërësve në

mostër;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

RM 2 Nxënësi zbaton metodën e analizës cilësore për identifikim cilësor të përbërësve në mostërPërmbajtja:- Ndarja grupeve analitike;- Identifikimi i kationeve;- Identifikimi i anioneve;- Hedhja e mostrës në epruvetë;- Hedhja e reagensit kimik për identifikim;- Përzierja e reagensit me mostrën në epruvetë;- Vëzhgimi i rezultatit;- Nxjerrja e rezultatit të analizës cilësore- Përgatitja e raportit të analizës;

140

- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit të mostrës- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.





KR Nxënësi duhet të:- përgatisë vendin e punës në laboratorin e kimisë për

identifikimin cilësor me enë dhe pajisje sipas rregullit;- përgatisë enët për identifikimin cilësor të përbërësve

në mostër sipas rregullit;- përgatisë pajisjet laboratorike për identifikim cilësor të

përbërësve në mostër;- parapërgatitë mostrën për analizë cilësore me enë dhe

pajisje laboratorike sipas procedurës;- përgatisë reagjentët për identifikimin e përbërësve në

mostër sipas procedurës;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit në laboratorin e kimisë.


KR Nxënësi duhet të:- ndajë grupet analitike në mostër duke përdorur

reagjentin grupor;- identifikojë kationet nëpërmjet reaksioneve të

identifikimit;- identifikojë anionet nëpërmjet reaksioneve të

identifikimit;- hedhë mostrën në epruvetë sipas rregullit;- hedhë reagensin kimik në epruvetë për

identifikim sipas rregullit;- përziejë reagensin me mostrën në epruvetë sipas

rregullit;- vëzhgojë rezultatin sipas procedurës;- nxjerrë rezultatin e analizës cilësore- përgatisë raportin e analizës sipas formatit;- prezantojë dhe krahasojë rezultati e analizës

cilësore;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes

së mjedisit në laboratorin e kimisë.

141


- Ky modul duhet të realizohet në laboratorin e kimisë. - Mësimdhënësi bënë sigurimin e udhëzimeve për punë

eksperimentale.- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë

e mundur demonstrime konkrete gjatë punës me mjete laboratorike.

- Mësimdhënësi duhet të përdorë shembull konkret për identifikimin e kationeve dhe anioneve në mostër.

- Nxënësi përgatitë raportin për ushtrimin eksperimental- Nxënësit duhet të ndahen në grupe të vogla dhe duhet

të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.

- Gjatë vlerësimit të nxënësve duhet të zbatohet sa më shumë kontrolli i punës praktike dhe të vlerësohen aftësitë e fituara nga ata.



laboratorike.- Mostra për identifikimin e kationeve dhe anioneve.- Lëndë të para dhe materiale të tjera (kemikale dhe

tretësira) që përdoren në laboratorin kimik.- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

142


“Kryerja e analizës sasiore në laboratorin e kimisë”

Lëmi: Kimi - TeknologjiProfili: Laborant i kimisë Niveli: IIKlasa: 12


Modul praktik që i aftëson nxënësit në përdorimin e metodave të analizës sasiore për përcaktim sasior të substancave në mostër.


19.2 kredi (192 orë)


RM 1 Nxënësi kryen përcaktim sasior të mostrës duke përdorë njërën nga metodat e volumetrisë si metodë për përcaktimPërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës me enë dhe pajisje për

përcaktim volumetrik të mostrës; - Përgatitja e enëve dhe pajisjeve laboratorike që përdoren

për përcaktim volumetrik të mostrës; - Përgatitja e enëve për përcaktim volumetrik të mostrës;- Përgatitja e pajisjeve laboratorike për përcaktim

volumetrik të përbërësve në mostër;- Parapërgatitja e mostrës për analizë sasiore me enë dhe

pajisje laboratorike;- Përzgjedhja e metodës volumetrike për përcaktim sasior të

përbërësve në mostër;- Përgatitja e tretësirave standarde për titullimin e mostrës; - Përgatitja e indikatorëve për titullimin e mostrës; - Përcaktimi i vëllimit ose përqendrimit me titullim në prani

të indikatorit përkatës;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

RM 2 Nxënësi zbaton metodën e volumetrisë për përcaktim sasior të përbërësve në mostërPërmbajtja:- Ndarja e mostrave në dy erlenmajer (prova) me vëllim

saktësisht të njohur;- Shtimi i indikatorit në prova;- Mbushja e buretës me tretësirë standarde;- Titullimi i provave duke shtuar tretësirë standarde nga

bureta në erlenmajer me prova;- Përzierja e provave deri te ndryshimi i ngjyrës së

indikatorit;- Ndalja e buretës dhe leximi i vëllimit të harxhuar për

titullim; - Vëzhgimi i rezultatit;

143

- Llogaritja e rezultatit të analizës sasiore;- Përgatitja e raportit të analizës;- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit të mostrës;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.





KR Nxënësi duhet të:- përgatisë vendin e punës në laboratorin e kimisë me

enë dhe pajisje për përcaktim volumetrik të mostrës sipas rregullit;

- përgatisë enët dhe pajisjet laboratorike që përdoren për përcaktim volumetrik të mostrës sipas rregullit;

- përgatisë enët për përcaktim sasior të mostrës;- përgatisë pajisjet e nevojshme laboratorike për

përcaktim sasior të përbërësve në mostër;- parapërgatit mostrën për analizë sasiore me enë dhe

pajisje laboratorike;- përzgjedhë metodën përkatëse të volumetrisë për

përcaktim sasior të përbërësve në mostër;- përgatisë tretësirat standarde për titullimin e mostrës - përgatisë indikatorët për titullimin e mostrës; - përcaktojë vëllimin ose përqendrimin e mostrës pas

titullimit me tretësirë standarde në prani të indikatorit përkatës;

- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe të mbrojtjes së mjedisit në laboratorin e kimisë.


KR Nxënësi duhet të:- ndajë mostrat në dy erlenmajer (prova) me vëllim

saktësisht të njohur;- shtojë indikatorin përkatës në prova;- mbushë buretën me tretësirë standarde;- kryejë titullimin e provave duke shtuar tretësirë

standarde nga bureta në erlenmajer me prova;- përziejë provat deri te ndryshimi i ngjyrës së

indikatorit;- lexojë vëllimin e tretësirës standarde në buretë që

144

është harxhuar për titullim;- vëzhgojë rezultatin;- llogaritë rezultatin e analizës sasiore;- përgatitë raportin e analizës;- prezantojë dhe krahason i rezultatin e mostrës- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes

së mjedisit.






- Nxënësi përgatitë raportin për ushtrimin eksperimental.

- Nxënësit duhet të ndahen në grupe të vogla dhe duhet të angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.




laboratorike.- Mostra për përcaktim sasior të përbërësve.- Lëndë të para dhe materiale të tjera (kemikale dhe


145


“Përcaktimi i numrit saponifikues te yndyrat dhe vajrat”


Numri i modulit

18

Qëllimi i modulit

Një modul praktik që i aftëson nxënësit për përcaktimin numrit saponifikues në yndyra dhe vajra me tretësirë alkoolike të hidroksidit të kaliumit.


1.8 kredi (18 orë)


RM 1 Nxënësi përgatit vendin e punës, mjetet dhe materialet për të përcaktuar numrin saponifikues te yndyrat dhe vajratPërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës;- Përgatitja e kondensatorit vertikal dhe balonit;- Përgatitja e tretësirës alkoolike të KOH me

përqendrim saktësisht të njohur;- Përgatitja HCl me përqendrim saktësisht të njohur;- Përgatitja për punë e peshores analitike;- Përgatitja dhe peshimi i mostrës së yndyrës;- Përgatitja e tretësirës së fenolftaleinës si indikator;- Zbatim i rregullave të sigurisë në punë dhe të

ruajtjes së mjedisit gjatë procesit të saponifikimit.

RM 2 Nxënësi përcakton numrin saponifikues në yndyrëPërmbajtja:- Montimi i kondensatorit dhe kyçja në rrjetin e

ujësjellësit;- Vendosja e mostrës në balon;- Hedhja e vëllimit saktësisht të njohur të tretësirës

alkoolike të KOH në balon;- Vendosja e balonit në kondensator;- Vendosja kondensatorit në burimin e nxehtësisë;- Kryerja e procesit të saponifikimit;- Titullimi i provës së verbët (tretësirës alkoolike të

KOH pa mostër) me tretësirë të HCl;- Titullimi i mostrës me tretësirë standarde të HCl;- Nxjerrja e rezultatit për numrin saponifikues;- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit me përgjigjen

standarde;- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit.

146





KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës;- përgatitë kondensatorin vertikal dhe balonin;- përgatitë tretësirën alkoolike të KOH me

përqendrim saktësisht të njohur;- përgatitë HCl me përqendrim saktësisht të

njohur;- përgatitë për punë peshoren analitike;- përgatitë dhe peshon mostrën e yndyrës;- përgatitë tretësirën e fenolftaleinës si indikator;- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes

së mjedisit.


KR Nxënësi duhet të:- bëjë montimin e kondensatorit dhe kyçjen në

rrjetin e ujësjellësit;- vendosë mostrën e peshuar në balon;- hedhë vëllimin saktësisht të njohur të tretësirës

alkoolike të KOH në balon;- vendosë balonin në kondensator;- vendosë kondensatorin në burimin e nxehtësisë;- kryejë procesin e saponifikimit;- titullon provën e verbët (tretësirën alkoolike të

KOH pa mostër) me tretësirë standarde të HCl;- titullon mostrën me tretësirë standarde të HCl pas

kryerjes së procesit të saponifikimit;- nxjerrë rezultatin për numrin saponifikues;- prezantojë dhe krahason rezultatet me përgjigjen

standarde;- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes

së mjedisit.

147


- Ky modul duhet të realizohet në laboratorin e kimisë.- Mund të organizohen vizita njohëse në laboratorët tjera

kimike dhe të ngjashme.- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e

mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike dhe aparatura.




- Për realizimin e modulit, është e domosdoshme sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike.- Kondensatori vertikal dhe baloni.- Lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në laboratorin kimik.- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

148


“Përcaktimi i këndit të rrotullimit të substancave optikisht aktive”

Lëmi: Laborant i shkencave të natyrës Profili: Laborant i kimisëNiveli: IIKlasa: 12

Numri i modulit

19

Qëllimi i modulit

Një modul praktik që i aftëson nxënësit për përcaktimin e përqendrimit të substancës optikisht aktive përmes matjes së vlerës së këndit të rrotullimit të tretësirës të substancës optikisht aktive.


1.8 kredi (18 orë)


RM 1 Nxënësi përgatitë vendin e punës për përcaktimin e këndit të rrotullimit të ndonjë substance optikisht aktive duke përdorë polarimetrin dhe pajisjet tjera laboratorikePërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës;- Përgatitja e pajisjeve dhe enëve laboratorike që

përdoren për matje me polarimetër;- Përgatitja e tretësirave për kalibrimin e polarimetrit;- Përgatitja e polarimetrit;- Kalibrimi i polarimetrit;- Përgatitja e serisë së tretësirave standarde;- Përgatitja e mostrës për matjen e këndit të rrotullimit;- Leximi e vlerave të këndit të rrotullimit;- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së

mjedisit gjatë matjes së këndit të rrotullimit.

RM 2 Nxënësi kryen operacionet themelore për përgatitjen e mostrës për matje të këndit të rrotullimit të mostrës optikisht aktivePërmbajtja:- Kyçja e llambës së polarimetrit në burim të rrymës;- Zhvendosja e gypit të polarimetrit nga shtrati i tij;- Mbyllja e njërës anë të gypit të polarimetrit me qelq

optik;- Vendosja e ujit të distiluar në gypin e polarimetrit;- Mbyllja e skajit tjetër të polarimetrit me qelq optik;- Vendosja e gypit të polarimetrit në shtratin e

polarimetrit;- Rrotullimi i analizatorit dhe përcaktimi i zeros në

shkallën e polarimetrit;- Zhvendosja e gypit të polarimetrit nga shtrati i tij

149

- Pastrimi i gypit të polarimetrit;- Vendosja e serisë së tretësirave standarde një nga një

në gypin e polarimetrit dhe leximi i këndit të rrotullimit;

- Vendosja e tretësirës me përqendrim të panjohur në gypin e polarimetrit dhe leximi i këndit të rrotullimit;

- Nxjerrja e rezultatit të matjeve të vlerave të këndit të rrotullimit;

- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit me përgjigjen standarde;

- Rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.





KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës;- përgatitë pajisjet dhe enët laboratorike që

përdoren për matje në polarimetër;- përgatitë tretësirat për kalibrimin e polarimetrit- përgatitë polarimetrin;- bënë kalibrimin e polarimetrit;- përgatitë serinë e tretësirave standarde;- përgatitë mostrën për matjen e këndit të

rrotullimit;- kryen leximin e vlerave të këndit të rrotullimit;- zbaton rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes

së mjedisit gjatë matjes së këndit të rrotullimit.


KR Nxënësi duhet të:- kyçë llambën e polarimetrit në burim të rrymës;- zhvendosë gypin e polarimetrit nga shtrati i tij;- mbyllë njërën anë të gypit të polarimetrit me

qelq optik;- vendosë ujin e distiluar në gypin e polarimetrit;- mbyllë skajin tjetër të polarimetrit me qelq optik;- vendosë gypin e polarimetrit në shtratin e

polarimetrit;- rrotullojë analizatorin dhe përcakton zeron në

150

shkallën e polarimetrit;- zhvendosë gypin e polarimetrit nga shtrati i tij- pastrojë gypin e polarimetrit;- vendosë serinë e tretësirave standarde një nga një

në gypin e polarimetrit dhe lexon këndin e rrotullimit;

- vendosë tretësirën me përqendrim të panjohur në gypin e polarimetrit dhe lexon këndin e rrotullimit;

- nxjerrë rezultatit të matjeve të vlerave të këndit të rrotullimit dhe llogaritë përqendrimin;

- prezantojë dhe krahason rezultatet me përgjigjen standarde;

- zbatojë rregullat e sigurisë në punë dhe të ruajtjes së mjedisit.


- Ky modul duhet të realizohet në laboratorin e kimisë.- Mund të organizohen vizita njohëse në laboratorët tjera

kimike dhe të ngjashme.- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e

mundur demonstrimet konkrete gjatë punës me mjete laboratorike dhe aparatura.

- Mësimdhënësi duhet të përdorë shembull konkret për përcaktimin e këndit të rrotullimit të substancës optikisht aktive.




- Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:

- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, i pajisjeve dhe instrumenteve

laboratorike.- Polarimetër. - Lëndë të para dhe materiale të tjera që përdoren në

laboratorin kimik.- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

151


“Përcaktimi elektrogravimetrik i metaleve në tretësirë me elektrolizë me tension të kontrolluar të rrymës”



Modul praktik që i aftëson nxënësit në përdorimin e metodave të elektrogravimetrisë me elektrolizë me tension të kontrolluar të rrymës për përcaktimin e metaleve në tretësirë.


1.8 kredi (18 orë)


RM 1 Nxënësi kryen përcaktim sasior të metalit në tretësirë duke përdorë elektrolizën me tension të kontrolluar të rrymës si metodë për përcaktimPërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës me enë dhe pajisje për

përcaktim të metalit në tretësirë me elektrolizë; - Përgatitja e enëve dhe pajisjeve laboratorike që përdoren

për përcaktim të metalit me elektrolizë; - Përgatitja e enëve për përcaktim të metalit me elektrolizë;- Përgatitja e pajisjeve laboratorike për përcaktim të metalit

në tretësirë me elektrolizë;- Përgatitja e aparaturës për elektrolizë (elektrolizerit);- Përgatitja e elektrodave për elektrolizë;- Përgatitja e peshores analitike;- Përgatitja e përzierjes magnetike për përzierjen e

tretësirës; - Parapërgatitja e tretësirës së metalit për analizë sasiore me

enë dhe pajisje laboratorike për elektrolizë;- Përzgjedhja e tensionit të rrymës për kryerjen e

elektrolizës së metalit në tretësirë;- Përgatitja e tretësirave për shpëlarjen e metalit të

depozituar në katodë pas elektrolizës; - Përgatitja e termostatit për terjen e elektrodave;- Përcaktimi i sasisë së metalit në tretësirë pas kryerjes së

elektrolizës; - Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

152

RM 2 Nxënësi zbaton metodën e volumetrisë për përcaktim sasior të përbërësve në mostërPërmbajtja:- Pastrimi dhe tharja (terja) e elektrodave të platinës;- Peshimi preciz i katodës nga platina në peshore analitike;- Vendosja e anodës në hapësirën e katodës; - Montimi (përforcimi) i elektrodave në vendin e caktuar në

aparatin për elektrolizë;- Përgatitja e mostrës së metalit në tretësirë dhe vendosja në

enë për elektrolizë;- Hollimi i tretësirës së metalit me ujë të distiluar deri në

vëllim të caktuar;- Nxehja e tretësirës së mostrës në burim të nxehtësisë deri

në temperaturë të caktuar;- Vendosja e tretësirës së metalit për elektrolizë në përzierje

magnetike dhe përzierja e tretësirës;- Zhytja e elektrodave të platinës në tretësirë të metalit për

elektrolizë deri në nivel (thellësi) të caktuar;- Kyçja e aparaturës për elektrolizë në rrymë dhe rregullimi

i tensionit të rrymës në vlerë të caktuar;- Kryerja e procesit të elektrolizës; - Shpëlarja e elektrodave me ujë të distiluar dhe alkool; - Çkyçja e elektrolizerit nga rryma;- Tharja (terja) e katodës në të cilën është depozituar metali

në temperaturë të caktuar në termostat;- Ftohja e katodës në eksikator dhe peshimi i katodës në

peshore analitike;- Vëzhgimi i rezultatit;- Llogaritja e rezultatit të analizës sasiore;- Përgatitja e raportit të analizës;- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit të mostrës;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.




153


KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës me enë dhe pajisje për

përcaktim të metalit në tretësirë me elektrolizë; - përgatitë enët dhe pajisjeve laboratorike që përdoren

për përcaktim të metalit me elektrolizë; - përgatitë enët për përcaktim të metalit me elektrolizë;- përgatitë pajisjet laboratorike për përcaktim të metalit

në tretësirë me elektrolizë;- përgatitë aparaturën për elektrolizë (elektrolizerit);- përgatitë elektrodat për elektrolizë;- përgatitë peshoren analitike;- përgatitë përzierësen magnetike për përzierjen e

tretësirës;- parapërgatitë tretësirën e metalit për analizë sasiore me

enë dhe pajisje laboratorike për elektrolizë;- përzgjedhë tensionin e rrymës për kryerjen e

elektrolizës së metalit në tretësirë;- përgatitë tretësirat për shpëlarjen e metalit të

depozituar në katodë pas elektrolizës; - përgatitë termostatin për terjen e elektrodave;- përcaktojë sasinë e metalit në tretësirë pas kryerjes së

elektrolizës;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe të mbrojtjes së

mjedisit në laboratorin e kimisë.


KR Nxënësi duhet të:- pastrojë dhe bënë tharjen (terjen) e elektrodave të

platinës;- peshojë saktësisht elektrodën e platinës në

peshore analitike e cila shërben si katodë;- vendosë elektrodën tjetër të platinës (anodën) në

hapësirën e katodës;- montojë (përforcojë) elektrodat në vendin e

caktuar në aparatin për elektrolizë;- përgatitë mostrën e metalit në tretësirë dhe

vendosë në enë për elektrolizë;- hollojë tretësirën e metalit me ujë të distiluar deri

në vëllim të caktuar;- nxehë tretësirën e mostrës në burim të nxehtësisë

deri në temperaturë të caktuar;- vendosë tretësirën e metalit për elektrolizë në

përzierëse magnetike dhe bënë përzierjen e tretësirës;

- zhytë elektrodat e platinës në tretësirë të metalit për elektrolizë deri në nivel (thellësi) të caktuar;

154

- kyçë aparaturën për elektrolizë në burim të rrymës dhe rregullon tensionin e rrymës në vlerë të caktuar;

- kryejë procesin e elektrolizës; - shpërlanë elektrodat me ujë të distiluar dhe

alkool; - çkyçë elektrolizerin nga rryma;- thanë (terë) katodën në të cilën është depozituar

metali në temperaturë të caktuar në termostat;- ftohë katodën në eksikator dhe peshon katodën

në peshore analitike; - vëzhgojë rezultatin;- llogaritë rezultatin e analizës sasiore;- përgatitë raportin e analizës;- prezantojë dhe krahason rezultatin e analizës;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes

së mjedisit.





- Mësimdhënësi duhet të përdorë shembull konkret për përcaktimin e metalit në tretësirë me elektrolizë.

- Nxënësi përgatitë raportin për ushtrimin eksperimental.




Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, pajisjeve dhe instrumenteve

laboratorike.- Mostra e tretësirës së metalit për përcaktim me

elektrolizë.- Aparatura (elektrolizeri).- Lëndë të para dhe materiale të tjera (kemikale dhe


155


“Përcaktimi i fortësisë së ujit”



Modul praktik që i aftëson nxënësit për përcaktimin e fortësisë së ujit të pijshëm dhe ujit që përdoret në proceset teknologjike.


1.8 kredi (18 orë)


RM 1 Nxënësi kryen përcaktimin e fortësisë së ujit duke përdorë kompleksometrinë si metodë për përcaktimPërmbajtja:- Përgatitja e vendit të punës me enë dhe pajisje për

përcaktimin e fortësisë së ujit; - Përgatitja e enëve dhe pajisjeve laboratorike që përdoren

për përcaktimin e fortësisë së ujit;- Përgatitja e enëve për përcaktimin e fortësisë së ujit;- Përgatitja e pajisjeve laboratorike për përcaktimin e

fortësisë së ujit;- Përgatitja e tretësirës standarde të EDTA për titullimin e

mostrave të ujit; - Parapërgatitja e mostrave të ujit që përdoren për

përcaktimin e fortësisë;- Përgatitja e eriokromit të zi T si indikator për zbulimin e

pikës ekuivalente gjatë titullimit të mostrave të mostrave të ujit me EDTA;

- Përgatitja e tretësirës së buferit pH=10;- Përcaktimi i vëllimit të EDTA pas titullimit të mostrave

të ujit në prani të indikatorit eriokrom i zi T;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.

RM 2 Nxënësi zbaton metodën e kompleksometrisë për përcaktimin e fortësisë së ujitPërmbajtja:- Ndarja e mostrave të ujit me vëllim saktësisht të njohur në

dy erlenmajer (prova); - Shtimi i indikatorit eriokrom i zi T në mostra të ujit;- Shtimi i tretësirës puferike pH=10;- Mbushja e buretës me tretësirë standarde të EDTA;- Titullimi i provave duke shtuar tretësirë standarde të

EDTA nga bureta në erlenmajer me mostra të ujit;- Përzierja e provave deri te ndryshimi i ngjyrës së

indikatorit;

156

- Ndalja e buretës dhe leximi i vëllimit të harxhuar të EDTA për titullimin e mostrave të ujit;

- Vëzhgimi i rezultatit;- Llogaritja e rezultatit të fortësisë së ujit;- Përgatitja e raportit të analizës;- Prezantimi dhe krahasimi i rezultatit të fortësisë së ujit;- Zbatimi rregullave të sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.Procedurat e vlerësimit




KR Nxënësi duhet të:- përgatitë vendin e punës me enë dhe pajisje për

përcaktimin e fortësisë së ujit; - përgatitë enët dhe pajisjet laboratorike që përdoren për

përcaktimin e fortësisë së ujit;- përgatitë enët për përcaktimin e fortësisë së ujit;- përgatitë pajisjet laboratorike për përcaktimin e

fortësisë së ujit;- përgatitë tretësirën standarde të EDTA për titullimin e

mostrave të ujit; - parapërgatitë mostrat e ujit që përdoren për

përcaktimin e fortësisë së ujit;- përgatitë eriokromin e zi T si indikator për zbulimin e

pikës ekuivalente gjatë titullimit të mostrave të ujit me EDTA;

- përgatitë tretësirën puferike pH=10;- përcaktojë vëllimin e EDTA pas titullimit të mostrave

të ujit në prani të indikatorit eriokrom i zi T;- zbatojë rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.


KR Nxënësi duhet të:- ndajë mostrat e ujit me vëllim saktësisht të njohur në

dy erlenmajer (prova); - shton indikatorin eriokrom i zi T në mostra të ujit;- shtonë tretësirën e buferit pH=10;- mbushë buretën me tretësirë standarde të EDTA;- titullon provat duke shtuar tretësirë standarde të EDTA

nga bureta në erlenmajer me mostra të ujit;

157

- përzien provat deri te ndryshimi i ngjyrës së indikatorit;- ndalë buretën dhe lexon vëllimin e harxhuar të EDTA

për titullimin e mostrave të ujit; - vëzhgon rezultatet;- llogaritë rezultatin e fortësisë së ujit;- përgatitë raportin e analizës;- prezanton dhe krahason rezultatin e fortësisë së ujit;- zbaton rregullat e sigurimit teknik dhe mbrojtjes së

mjedisit.



eksperimentale.- Mësimdhënësi duhet të përdorë sa më shumë që të jetë e



- Nxënësi përgatitë raportin për ushtrimin eksperimental.- Nxënësit duhet të ndahen në grupe të vogla dhe duhet të

angazhohen sa më shumë në veprimtari konkrete, në mbështetje të përvetësimit të njohurive që trajton moduli. Ata duhet të nxiten të diskutojnë në lidhje me rastet e ndryshme që paraqiten në laborator.



Për realizimin e modulit, është e domosdoshme të sigurohen mjediset, veglat, pajisjet, dhe materialet e mëposhtme:- Laboratorët për kimi.- Kompleti i veglave, pajisjeve dhe instrumenteve laboratorike.- Mostra të ujit për përcaktimin e fortësisë. - Lëndë të para dhe materiale të tjera (kemikale dhe tretësira) që

përdoren në laboratorin kimik.- Materiale të shkruara (manuale, rregullore, katalogë).

158

ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë

Documents