minimalist business - template for...

Хөрөнгийн зах зээл -хөгжлийн гарц

Б. Өлзийбаяр

/МҮЦАЭХ-ны Удирдах зөвлөлийн дарга/

I үе шат : 2009 хүртэл

1990 оны эхээр зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо руу шилжсэн

Өмч хувьчлалыг хийж хувийн эзэмшил, хувийн секторыг дэмжихийн тулд 1991 оны 1-р сард Монголын Хөрөнгийн биржийг байгуулсан

Иргэн бүрт МХБ-р хувьчлагдах ААН-ийн хувьцааг эзэмших өмч хувьчлалын эрхийн бичиг хуваарилсан

1992-1995 хооронд нийт 475 төрийн өмчит компаниудыг хувьчилж нээлттэй компани болгосон

Анхны Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль 1994 онд батлагдсан

Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үүсэл

I үе шат : 2009 хүртэл

2002 онд дийлэнх компанийн хувьцаа төвлөрч арилжааны хэмжээ огцом буурсан

Зах зээлд шинэ бүтээгдэхүүн хэрэгтэй болсон

2002 шинэчлэн найруулсан Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль – шинэ бүтээгдэхүүн бий болгох

2005 оноос эхлэн 18 IPOs, 4 follow-up public offerings, 5 компанийн бонд /өрийн бичиг/

Гэвч...

Шинэ бүтээгдэхүүн болон оролцогчдын тоог өсөж, арилжааны үнийн дүн нэмэгдсэн ч тэр нь удаан үргэлжилсэнгүй. Яагаад? （Анод банк, Зоос банк г.м.）

Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах зохицуулалт байхгүй

компанийн засаглал болон нээлттэй, ил тод байдлын зохицуулалт байхгүй

шинэ бүтээгдэхүүний шалгуурыг хэтэрхий чангатгасан

II үе шат 2010-2012

2010 оноос уул уурхайн салбарын өсөлт гадаадын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг Монгол руу татсан

МХБ-ийн арилжааны хэмжээ болон зах зээлийн үнэлгээ огцом нэмэгдсэн

МХБ болон дотоодын хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх стратегийн түншлэлийн гэрээг Лондонгийн Хөрөнгийн биржтэй байгуулсан

Шинэ арилжааны систем ашиглаж эхэлсэн (MIT system)

II үе шат 2010-2012

6

• Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн шинэчлэн баталсан. 2014 оны 1-р сараас хүчин төгөлдөр болсон

Давхар бүртгэл

DR

Санхүүжилт босгох ажлыг хялбаршуулсан

Мэдээллийн нээлттэй, ил тод байдал, компанийн засаглалын шинэ зохицуулалтууд

• Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль

ААН-ийн орлогын татвараас чөлөөлсөн

50 30 56 131

718 516 621

1,374

2,169

1,800 1,671

0

500

1000

1500

2000

2500

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Зах зээлийн үнэлгээ

585.69

32,955

14,911.2

0

10000

20000

30000

40000

Toп-20 индекс/төгрөгөөр/

7

41.4

13.0 89.4

8.0

3.1

1.7

0

25

50

75

100

2010 2011 2012

Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны хэмжээ

Гадаадын иргэд

Гадаадын ААН

=91.1

=49.4

=16.1

Эх сурвалж: МХБ, ҮЦТТТХТ

III үе шат 2013-2016

9

Улс төр болон эдийн засгийн байдлаас үүдэн гадаадын хөрөнгө оруулалт огцом буурсан.

1629.7

4620.0 4407.8

2098.1

276.0 182.7

-4170.9 -5000.0

-3800.0

-2600.0

-1400.0

-200.0

1000.0

2200.0

3400.0

4600.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

ГШХО

1,373.90

2,104.70

1,799.90 1,670.50

1,442.60 1,262.50

1,474.20

.0

500.0

1000.0

1500.0

2000.0

2500.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Зах зээлийн үнэлгээ

/тэрбум төгрөг/

0

5000

10000

15000

20000

25000

12/27/2012 12/27/2013 12/27/2014 12/27/2015 12/27/2016

12418.07

17461.06

ТОП 20 индекс

MONGOLIAN ASSOCIATION OF SECURITIES

DEALERS

Монголын санхүүгийн зах зээлийн өнөөгийн нөхцөл байдал

Эдийн засгийн сэргэх хандлага ажиглагдаж энэ нь хөрөнгийн захын идэвхжил нэмэгдэхэд нөлөөлж байна.

Он гарснаас хойш ТОП 20 индекс ойролцоогоор 70 хувь өсөөд байгаа （9-р сарын 30-ны өдрийн байдлаар）.

Зах зээлийн үнэлгээ 2.2 их наяд төгрөг. Зах зээлийн үнэлгээ өсөхөд Таван Толгой, АПУ, Говь, Монгол Шуудан зэрэг томоохон компаниудын зах зээлийн үнэлгээ нэмэгдсэн нь голлон нөлөөллөө.

Арилжааны үнийн нийт дүн 859.9 тэрбум төгрөг болсон （9-р сарын 30-ны өдрийн байдлаар）.


DEALERS

1,585.2

2,083.1

15,878.4

18,392.5

,0.0

5,000.0

10,000.0

15,000.0

20,000.0

,0.0

1,000.0

2,000.0

3,000.0

Зах зээлийн үнэлгээ (тэрбум төгрөг) Топ 20 Индекс

Зах зээлийн үнэлгээ болон ТОП 20 индекс


DEALERS

Засгийн газрын үнэт цаас болон хувьцааны арилжаа

62.9 109.1

144.7 97.6

24.2 30.5 49.0 48.1 30.0

236.7

326.4

179.3

36.1

510.3

280.5

596.8

0.0

300.0

600.0

900.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017-III

Хувьцааны арилжааны дүн (тэрбум төгрөг)

ЗГ-ийн бондын анхдаг зах зээлийн арилжааны дүн (тэрбум төгрөг)


DEALERS

ЗГҮЦ анхдагч

69%

Хувьцаа

6%

Компанийн

бонд

2%

ЗГҮЦ хоёрдогч

23%

Нийт үнийн дүнд эзлэх хувь хэмжээ/ Тэрбум төгрөг/


DEALERS

Монгол иргэд 895,690

Монгол ААН 2,601

Гадаад иргэд 2,044

Гадаад ААН 185

Нийт үнэт цаасны данс

900,520

/2017 оны 10 сарын 26 ны байдлаар/

Нийт үнэт цаасны данс эзэмшигчдийн тоо

73.0 63.0

76.0 68.0

38.0

76.0

8.0

88.0 91.0 94.0 97.0 87.5

,27.0 ,38.0

,24.0 ,32.0

62.0

,24.0

92.0

,12.0 9.0 6.0 3.0

12.5

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016-Ш 2017-Ш

Хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд эзлэх хувь

Дотоод Гадаад


DEALERS

Хөрөнгийн зах зээл – мэргэжлийн оролцогчид

* Давхардсан тоогоор

2

1

1

14

3

5

14

22

62

Хөрөнгийн бирж

Үнэт цаасны төлбөр тооцоо

Үнэт цаасны хадгаламжийн

Хөрөнгө оруулалтын

менежментийн

Кастодиан банк

Төлбөр гүйцэтгэгч банк

Хөрөнгө оруулалтын зөвлөхийн*

Андеррайтерийн*

Брокер, дилерийн


DEALERS

Шинээр гарсан бүтээгдэхүүнүүд

• Сүү бонд

• “АйТүүлс” ХК –н IPO

• “Aнд Энерги” ХК –н IPO

329 261 237 235 227 218

0

50

100

150

200

250

300

350

2012 2013 2014 2015 2016 2017

Бүртгэлтэй ХК


DEALERS

Монгол улсын эдийн засгийн хүндрэлийг давахад хөрөнгийн зах зээлийн ач холбогдол

Санхүүгийн зах зээлийн системийн эрсдлийг бууруулах,

эрсдлийг хуваалцах

Санхүүгийн зах зээлийн хөрвөх чадварыг сайжруулах

Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах

Эрсдэл тодорхой хэмжээнд хаагдсан байдаг тул гадаадын

хөрөнгө оруулагчид зохицуулалттай зах зээлд хөрөнгө

оруулах сонирхолтой байдаг

Хөрөнгө оруулалтын төрөл олон

Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ хамаарахгүй

Дотоодын нөөц бололцоог ашиглан хөрөнгийн эх

үүсвэрүүдийн зөв хуваарилалт хийх

Баялагийн хуваарилалт


DEALERS

Монгол улсын санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийг бусад улстай харьцуулахад

144 148

144 140

100

110

120

130

140

150

2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016

8-р тулгуур: Санхүүгийн зах зээлийн хөгжил

127 129

125 124

Эх сурвалж: Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс

Хөрөнгийн биржүүд

No. Улс Нэр Байгуулагдсан

он Зах зээлийн үнэлгээ

1 Монгол Mongolian Stock

Exchange 1991 0.8 тэрбум ам.доллар

2 Вьетнам Ho Chi Minh City

Stock Exchange 2000 71.8 тэрбум ам.доллар

3 Тайвань Taiwan Stock

Exchange 1961

891.06 тэрбум

ам.доллар

4 Сингапур Singapore Stock

Exchange 1999

680.08 тэрбум

ам.доллар

5 Польш Warsaw Stock

Exchange 1991

152.95 тэрбум

ам.доллар

6 Мьянмар Yangon Stock

Exchange 2016 0.5 тэрбум ам.доллар

7 Филиппин Philippine Stock

Exchange 1992

252.14 тэрбум

ам.доллар


DEALERS

I. Бодлогын хүрээнд

Хөрөнгийн зах зээлийн ирээдүйн хөгжилд дэвшүүлэх санал санаачлага

Санхүүгийн зах зээлийн чиглэл, бодлогыг УИХ-р батлуулах

Зохион байгуулалт болон удирдлагын орчин тогтвортой байх

Улс төрийн тогтвортой байдал болон Хууль журам

Аливаа сонгуулийн үр дүнгээс үл хамааран бодлогоо дагадаг байх

Стратегийн орд газруудын 10 хувийг заавал дотоодын

хөрөнгийн бирж дээр санал болгох хуулийн заалтыг ТӨХК-

ууд мөрдөх

Өмч хувьчлалыг хөрөнгийн биржээр хийх

Дүрэм журамд суурилсан хяналт, шалгалтаас эрсдэлд суурилсан

хэлбэрт шилжих


DEALERS

II. Татварын таатай орчин бүрдүүлэх хүрээнд

Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж дараах татваруудыг тэглэх. Үүнд:

Хувьцаа эзэмшигчдийн ногдол ашгаас авах татвар

Худалдан авсан хувьцаагаа борлуулахад үүсч буй ханшийн зөрүүнээс авах татвар

Компанийн бондын хүүгийн орлогоос авах татвар

Ногдол ашгийн татвар

Эх сурвалж: МХБ

2015 онд 740.0сая ₮-ийн татвар төлсөн бөгөөд

нэг тэрбум төгрөг ч хүрэхгүй энэ үнийн дүнг

чөлөөлснөөр төсөвт дарамт ирэхгүй

30.9

74.3 79.1

11.4

52.2

7.4

14.9

69.6

3.1 7.4 7.9

1.1 5.2

0.7 1.4

6.9

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ногдол ашиг тараасан дүн Ногдол ашгийн татвар


DEALERS

• Ногдол ашигт татвар ногдуулдаггүй 32 орнуудаас дурдвал:

• Бразил

• Энэтхэг

• Малайз

• Сингапур

• Вьетнам

• Арабын Нэгдсэн Эмират

• Хонгконг /дотоод/

• Хятад /P ангилал, Red Chips/ г.м

Эх сурвалж: Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийн хийсэн судалгаанаас

Ногдол ашгийн татвар


DEALERS

Ханшийн зөрүүний орлогын татвар яагаад авдаггүй вэ?

• Татвар тооцох тодорхой аргачлал байхгүй

• Мөнгөний үнэ цэнийн өөрчлөлт

• Хувьцааны ханш өсөхгүй, улмаар хөрөнгийн зах зээлийн гол үзүүлэлт болох зах зээлийн үнэлгээ өсөхгүй

• Далд төлбөр тооцооны арга хэлбэр рүү шилжинэ

• Ханшийн зөрүүний орлогод татвар ногдуулдаггүй улсуудаас дурдвал:

•Бельги

•Чех

•БНСУ

•Люксебург

•Нидерланд

•Словен

•Шинэ Зеланд

•Швейцарь

•Турк

•ХонгКонг

•Вьетнам

•БНХАУ г.м


DEALERS

Компанийн бондын хүүгийн орлогын татвар

Төгрөг/тэрбум төгрөг/

хадгаламжЖДХ 13.2%

Валют/тэрбум төгрөг/

валютын хадгаламжийн ЖДХ 6.5%

Хүүгийн орлого

748.2 169,1

Орлогын татвар 74.8 16.9

Эх сурвалж: Монголбанк

Бондын хүү гэдэг бол банкны хадгаламжийн хүүтэй утга ижил зүйл.

Бонд гаргагч нь тодорхой хугацаанд тогтсон хүүг бонд эзэмшигчид өгнө. Гэтэл банкны

хадгаламжийн хүүгийн орлогын татварыг өдийг хүртэл чөлөөлсөн байдаг.

2,778.5 2,912.2 3,082.0

4,084.3

5,218.1 5,182.9 5,668.1

7,427.7

892.8 977.3 1,494.9 1,237.4 1,753.9

2,094.2 2,439.8 2,601.6

0.0

1000.0

2000.0

3000.0

4000.0

5000.0

6000.0

7000.0

8000.0

2010/09 2011/09 2012/09 2013/09 2014/09 2015/09 2016/09 2017/09

Хадгаламж/ тэрбум төгрөг/

Төгрөгийн хадгаламж Валютын хадгаламж


DEALERS

III. Шинэ бүтээгдэхүүн бий болгох хүрээнд

1. Өмч хувьчлал

Өмч хувьчлалыг хөрөнгийн биржээр дамжуулан хийвэл хувьчлалын үйл ажиллагааг нээлттэй, ил тод, шилэн болно

Хувьчлагдсан компанийн цаашдын үйл ажиллагаа нээлттэй, ил тод, шилэн байна.

Төрийн өмчийн болон стратегийн орд газар эзэмшигчдийн хувьцааг хөрөнгийн биржээр дамжуулан арилжаалах

Тэр дундаа ДЦС-ууд, түгээлтийн компаниуд зэрэг компаниудын үйл ажиллагаа нээлттэй байж, хянах боломжтой болно.Баялагийн хуваарилалт хийгдэнэ.

Дотоодын томоохон аж ахуйн нэгжүүдийг олон нийтэд үнэт цаас гарган /IPO/ санхүүжилт татах ажиллагааг идэвхжүүлэх


DEALERS

2. Төрийн санхүүжилтыг хөрөнгийн зах зээлээр хийх

Чингис бонд, Хөгжлийн банк, Засгийн газрын тусгай

сангуудын санхүүжилтийг МХБ-ээр дамжуулах. Ингэснээр

төрийн санхүүжилтийн үйл ажиллагаа нээлттэй, ил тод

болно.

Бүх компаниудад төрийн санхүүжилт авах ижил боломж

бүрдэнэ.

Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зээлүүд зөвхөн

банкуудаар олгогдоод байгаа нь буруу.

Төрийн санхүүжилтийн эрсдэл буурна. /Аливаа компани

хөрөнгийн зах зээлд гарахад хуулийн дүгнэлт, хөрөнгийн

үнэлгээ, аудитын дүгнэлт хийлгэж андеррайтерийн

баталгаа гаргадаг учир тэр хэрээр төрийн санхүүжилтийн

эрсдэл буурна/

Олон нийтэд нээлттэй, олон нийт хянаж болдог, олон

нийттэй ашигаа хуваадаг компанид хөрөнгө оруулдаг болох.


DEALERS

3. Хувийн компаниудыг шинээр бүтээгдэхүүн гаргахад

урамшуулах дэмжих

Хөрөнгийг зах зээл дээр нээлттэй компаниудад төрийн

санхүүжилттэй тендерт давуу эрх олгох

Тэдгээрт татварын хөнгөлөлт үзүүлэх

Мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдын шаарддаг тооцоо,

судалгааг бүрдүүлэх

Бүртгэлтэй компанийн засаглал, санхүүгийн тайлагнал болон

мэдээллийн ил тод байдлыг сайжруулах

Жижиг хөрөнгө оруулагчдад зориулсан шинэ төрлийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгох

• IPO /олон нийтэд шинээр үнэт цаас гаргах/

• SPO /нэмж үнэт цаас гаргах/, давхар бүртгэл

• Компанийн бонд

• Хамтын сан, биржээр арилжаалагддаг сангууд,

• Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл

• Fintech, crowdfunding.


DEALERS

IV. Салбарын мэргэжлийн оролцогчдыг чадавхижуулах хүрээнд Биржийг хувьчлах , Арилжаа эрхлэх, төлбөр тооцоо, хадгаламжийн

байгууллагуудыг өөрийгөө зохицуулах байгууллагын хэлбэрт

шилжүүлэх

Үнэт цаасны компаниудыг санхүүгийн чадвартай болгох, дэмжих

Зуучлагч байгууллагын төлбөр, тооцооны програмыг хөгжүүлэх

чиглэлд дэмжлэг үзүүлэх, дотоод хяналтын тогтолцоог бэхжүүлэх

Мэргэжлийн холбооны эрх олгох сургалтанд зайлшгүй

хамрагдах

Ёсзүйн хэм хэмжээг мөрдөхөд хяналт тавих

Кастодиан банкны үйлчилгээг бүрэн нэвтрүүлэх, зэрэглэл тогтоох

үйлчилгээг бий болгох

Институционал хөрөнгө оруулагчдыг бий болгох.

Улсын болон хувийн тэтгэврийн санг хөрөнгийн зах зээлд татан

оролцуулах чиглэлээр хууль тогтоомжид нэмэлт өөрчлөлт оруулах

Монгол Польш

•Цэнхэр, ягаан тасалбар /ваучер/

тараасан.

•Институционал хөрөнгө оруулагчид

бэлдээгүй.

• 15 төрийн өмчит хөрөнгө

оруулалтын сан байгуулсан.

• 2012 онд Варшавын хөрөнгийн

бирж Европт IPO гаргалтаараа

Лондонгийн дараа орж байсан бөгөөд

босгосон хөрөнгийн хэмжээгээр

эхний 5-д багтдаг том бирж болж

зүүн Европын компаниуд Варшавын

ХБ дээр IPO гаргахыг илүүд үздэг.

•Мөнгө тараах биш сан байгуулж мөнгөө арвижуулах хэрэгтэй.

•IPO-г гаргахад иргэд голдуу биш сангууд хөрөнгө оруулдаг болох

хэрэгтэй.


DEALERS

V. Хөрөнгийн зах зээлийн дэд бүтцийг сайжруулах хүрээнд

Данс нээх, захиалгатай холбоотой алхмуудыг хялбарчлах

Төлбөр тооцооны нэгдсэн системтэй болох

Back office

Арилжаа эрхлэх, төлбөр тооцоо, хадгаламжийн байгууллагуудыг

өөрийгөө зохицуулах байгууллагын хэлбэрт шилжүүлэх

Төлбөр тооцоо програм хангамжийг олон улсын жишигт нийцүүлэн

шинэчлэх, дараа төлбөрт горимт шилжүүлэх

Үнэт цаасны цахим арилжааны тогтолцоог хөгжүүлэх замаар гадаад,

дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг идэвхжүүлэх


DEALERS

VI. Олон нийтийн санхүүгийн боловсролыг дээшлүүлэх, үндэсний хөрөнгө оруулагчдыг бэлдэх

Ерөнхий боловсролын сургалтын программд холбогдох

сэдвүүдийг оруулах

Олон нийтийн хэвлэл, радио телевизээр мэдлэг олгох

Монгол улсын эдийн засгийн хүндрэлийг давахад хөрөнгийн

зах зээлийг ач холбогдолыг сурталчлах


DEALERS

Үр ашигтай хөрөнгө оруулалтыг

нэмэгдүүлнэ

Хөрөнгө оруулалтын зардлыг

бууруулж, өгөөжийг нэмэгдүүлнэ

Эрсдэлийг бууруулна(тухайлбал

валютын эрсдэл г.м)

Даатгал, давхар даатгалын

бүтээгдэхүүний төрөлжилт,

хөгжлийг бий болгоно

Үр ашигтай, хялбар татварын

систем бүрдүүлнэ

Санхүүгийн холбоос, дэд

бүтцийг сайжруулж

хөгжүүлнэ.

Хөрөнгө оруулагчдад өгөөж

болон эрсдэлийг удирдах

боломж олгоно.

Санхүүгийн салбарын нэгдсэн

системийг хөгжүүлнэ

Өндөр цалинтай ажлын

байруудыг бий болгоно

Бизнесийн хурдыг

нэмэгдүүлнэ.

Үнэт цаасны зах зээл хөгжвөл:

Зах зээлийг хөгжүүлснээр хүртэх өгөөж...

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа

minimalist business - template for...

Documents