Nr . 50 Çmimi : 50 den. Tetor 2013IS

SN

: 18

57-

671

0

Në priTje Të shkëlqimiT Të ri p a r a s T ë r v i T j e s „ s h k ë l q i m i i m a q e d o N i s ë - 9 “

Të deNjë për repuTacioNd e k o r a T a p ë r 7 9 p j e s ë T a r T ë r o s - s ë d h e B p u - s ë p ë r p j e s ë m a r r j e N ë m i s i o N i N „ F e N i k s “

r e v i s T ë e m i N i s T r i s ë s ë m B r o j T j e s s ë r e p u B l i k ë s s ë m a q e d o N i s ë R e v i s t ë e M i n i s t R i s ë s ë M b R o j t j e s s ë R e p u b l i k ë s s ë M a q e d o n i s ë

ARM – NATO RApORTe ARMATiM HisTORi UsHTARAke LOjëRA dHe siMULiMe

11. Lojërat Sportive të Sindikatës

bajtja e gatishmërisë fizike nga pjesëtarët e Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes dhe zhvillimi i frymës ekipore dhe shpirtit sportiv, ishin qëllimet e lojërave sportive të sindi-

katës, që për të 11-tën herë me radhë deri më nëntë shta-tor u mbajtën në Strugë. Manifestimi tradicional i sportit u mbajt nën patronazhin e Ministrisë së Mbrojtjes, ndër-sa lojërat i shpalli të hapura ministri Talat Xhaferi.„Sporti paraqet një mjet ku ndërtohen tiparet më të larta njerëzore, ku disiplina dhe vetëflijimi personal shprehen drejtëpërdrejtë dhe kontribuojnë në suksesin e të gjithë ekipit. Shoqërimi me sportin dhe rekreacioni, shpirti i shëndoshë dhe garimi, të gjitha së bashku, na ndihmojnë edhe në kryerjen e detyrave ditore punuese dhe në ndër-timin e personaliteteve më të mira“, tha ministri Xhaferi në hapjen e lojërave. Në Lojërat e 11-ta Sportive të Sindikatës morrën pjesë mbi 360 anëtarë të Sindikatës së Mbrojtjes dhe Sigurisë. Si mysafirë morën pjesë edhe përfaqësues të organizat-ave të sindikatave të Kroacisë, Malit të Zi dhe Shqipërisë. Pjesëmarrësit garuan në tetë disiplina: futboll, basket-boll, volejboll, ping-pong, shah, tërheqje me litar, pikado dhe qitje.

PUNË E PAMBARUAR NË BALLKAN

RoLi i NATo-S Në STAbiLiZiMiN e veNdeve NgA bALLKANi PeRëNdiMoR

МARAtoNA

epublika e Maqedonisë, Minis-tria e Mbrojtjes si dhe Armata

e Republikës së Maqedonisë, për të 14-tën herë me radhë dorëzoi Planin Aksional për anëtarësim në NATo. Njëkohësisht, kaluan më tëpër se 18 vjet prej kur Maqedonia u bë pjesë e Partneritetit për Paqe. Sa i përket kësaj jemi rekorder.Në ndërkohë plotësuam të gjitha standardet e kërkuara nga NATo, por nuk erdhi deri te anëtarësimi. Përsëri doli në pah se çështja e imponuar e emrit të shtetit është më e rëndësishtme se plotësimi i kritereve të NATo-s edhe përskaj angazhimit tonë të padyshimtë, veçanërisht në misionet paqësore, si ,,de fakto” anëtare e NATo-s.Maqedonia megjithatë vazhdon maratonën e quajtur rruga drejt NATo-s. Shteg tjetër tash për tash nuk ka.Padyshim se këtë e theksoi edhe ministri i Mbrojtjes Talat Xhaferi në mbledhjen në bruksel gjatë dorëzimit të gNPÇ-së 14 në Mbled-hjen e Ministrave të Mbrojtjes të vendeve Anëtare të SHbA – Kartës së Adriatikut, në temë “Përgjegjësitë dhe Prioritetet e Përbashkëta të Mbrojtjes në gjen-dje të Krizës ekonomike – Kon-tributi në Sigurinë Rajonale dhe globale” në bërdo Kranj, Republika e Sllovenisë. Të njejtën gjë e thek-soi edhe shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së gjeneral – nënkolonel goranço Kotevski gjatë vizitës së komandantit të Komandës së for-cave të bashkuara të NATo-s në Napoli, admiralit brus Klingan, si dhe në shumë raste tjera. Maratona vazhdon, me tendencën për të arritur qëllimin me çdo kusht. Në atë drejtim janë edhe angazhimet tona për bashkëpunim rajonal; përkushtimi i ARM për të mbajtur nivelin e ndërveprimit dhe aftëisië operative për pjesëmarje në misionet e parapara nga oKb, NATo dhe be si dhe shumë aktiv-itete tjera.edhe diçka. Në rrugën drejt NATo-s, kontribut të veçantë ka edhe redaksia e ,,Mburojës” si ndjekës i mediave tjera ushtarake ,,Mbrojtja” dhe ,,Numri Ushtarak”. Ky është numri i 50 i revistës ,,Mburoja” dhe është një jubile i vogël, por nga ana tjetër edhe një hap i madh për botimtari-në ushtarake. Revista u bë doracak i pazëvendësueshëm, veçanërisht për të rinjtë, si anëtar të ardhshëm potencial të MM-së dhe ARM-së, si dhe një lloj barometri i arritjeve të MM-së dhe ARM-s.

V. Diçevski

ANGAZHIM I PËRBASHKËt DREJt SFIDAVE tË PËRBASHKËtA

iNFo

NË HAP ME NEVoJAt BASHKËKoHoRE

iNTeRviSTë Me bLeRiM UKALLiN, UdHëHeQëS i SeKToRiT PëR KoMUNiKiM, ANALiTiKë dHe MbëSHTeTJe oPeRATive – SKAMo

ARM NË ZBULIMIN E SEKREtEVE

Në PJeSëN e doJRANiT Të FRoNTiT Të MAQedoNiSë NgA LUFTA e PARë boTëRoRe

ZHVILLIMI I MIQËSISËNgA diTARi i AFëRdiTA voLiNA , KRyeTARe e KLUbiT Të gRAve Të oFiceRëve Në KoMANdëN SUPReMe Në NoRFoLK

GJIGANt I RI EKoNoMIK DHE USHtARAK

diPLoMAciA PUbLiKe e NJë LoJTARi Të Ri boTëRoR, KiNëS

SPoRtI ËSHtË GJItHÇKA NË JEtËN tIME!SiLLvANA KARbeSKA, ReFeR i SUKSeSSHëM i HeNdboLLiT, HeNdboLLiSTJA PëRFAQëSUeSe e MëPARSHMe dHe XHUdiSTe

4

11

14 22

33

34 30

41

50

Faqja

Faqja

FaqjaFaqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja Faqja

MBURoJA - Viti V, numri 50, tetor 2013, del një herë në muaj BotUES – MINIStRIA E MBRoJtJES SË REPUBLIKËS SË MAQEDoNISË

BoRDI BotUES emil dimitriev (kryetar)gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, blerim Ukalli, kolonel Mirçe gjorgovski, vasil diçevski,kolonel Meri Rinxhova, Prof. dr. gjorgji Malkovski

REDAKtoR KRYESoR DHE PËRGJEGJËS vasil diçevski

REDAKSIoNIbiljana ivanova (redaktor teknik, artistiko-grafik); Kristina ilievska (gazetar), Mitko vasilevski (gazetar), Ksenija Miteva-Koteska (lektor); Aleksandar Atanasov (fotografi)

Shtyp: „ЕВРОПА 92“ – Koçan

ADRESA E REDAKSIoNIt MiNiSTRiA e MbRoJTJeS – ReviSTA „MbURoJA“Rr. „orce Nikolov“ 116, 1000 ShkupTelefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; e-mail: stit@morm.gov.mk

3

ÇMiMi i NJë KoPJe ëSHTë 50 deNARëAboNiM vJeToR 600 ДЕНАРИ

Llog. bankare 05001001 1678720(Numri i referencës: 725939-10)numri taksativ: 4030990271748ТС 100000000063095

40

IntervIstëme prof. d-r trajan GocevskI, mInIstrI I parë I mbrojtjes në republIkën e pavarur të maqedonIsë8

Faqja

Përmbajtja:M B U R O j A

4

ah fundi i gushtit, në organizim të shoqatës „Alumni“ të Qen-drës evropiane për Studime të Sigurisë dhe me mbështetje

nga „Qendra Marshall nga garmish Partenkirhen dhe Komanda e NATo-s nga brukseli, në Strugë u mbajt punë-toria ndërkombëtarre në temë „Roli i NATo-s në Stabilizimin e vendeve të ballkanit Perëndimor: smart power approach”. Kjo është arsyeja që edhe njëherë të kthehemi në rolin e NATo-s në dërtimin e sigurisë në rajonin e ballkanit Perëndimor (bP), ish Jugo-sllavi, pa Slloveninë dhe bashkë me Shqipërinë. Lidhur me ndikimin e NA-To-s në këtë rajon është shkruar dhe thënë shumë. ekzistojnë mendime të ndryshme mbi rolin e Aleancës, disa janë pozitive disa të tjera janë kritike. Mirëpo, në një gjë të gjithë dakordo-hen, NATo akoma ka punë të pam-baruar në ballkan. Nga njëra anë ende ka vende-aspirante të cilat presin të integrohen në Aleancë, ndërsa nga ana tjetër NATo zbaton operacione për mbështetje të paqes në këtë pjesë të evropës, që nënkupton se ra-joni është plotësisht i stabilizuar. Në këtë analizë do të përpiqemi, në stilin e NATo-s, me një qasje të zgjuar drejt punëve, të japim përgjigje për disa nga sfidat me të cilat ballafaqohet Aleanca në rajon, i njohur si ballkani Perëndimor nga be-ja, term që është pranuar nga Aleanca

PUNË E PAMBARUAR NË BALLKAN

anëtare të cilat në atë kohë nuk ishin anëtare të Partneritetit për Paqe (bos-njën dhe Hercegovinën dhe Serbinë dhe Malin e Zi). Krahas kësaj nisme, në Sami-tin e Uashingtonit Aleanca shpalli edhe Planin Aksional për Anëtarësim (PAA) në të cilin, poashtu, ishin përfshirë edhe vendet e ballkanit Perëndimor.Në thelb, strategjia e NATo-s në ra-port me ballkanin Perëndimor është mbështetur në këto parime. I pari, vazh-dimi i angazhimit ushtarak dhe politik i NATo-s në rajon. Kjo realizohej përmes përgjegjësisë së NATo-s për të sigu-

Roli i NATO-s në stabilizimin e vendeve nga Ballkani Perëndimor

QASJA RAJoNALE E NAto-S DREJt SHtEtEVE tË BALLKANIt PERËN-DIMoR Me pranimin e programit Partneritet për Paqe (PpP), Aleanca zhvillon marrëd-hënie dypalëshe me vendet-pjesëmar-rëse. Kjo qasje u u aplikua edhe në ven-det e ballkanit Perëndimor – anëtare të PpP, deri në Samitin e Uashingtonit në vitin 1999. Megjithatë, pas krizës në Kosovë, dimensioni rajonal u shtua në qasjen individuale nëpërmjet lansimit të Nismës së NATO-s për Evropën Juglin-dore (eJL), e cila inkuadroi edhe shtetet-

5

këpunim të ndërsjellë. Ky qëllim realizo-hej nëpërmjet mbajtjes së aktiviteteve, si që janë punëtori në tema të cilat janë me interes për vendet e rajonit, me qël-lim të avancimit të stabilitetit nëpërmjet bashkëpunimit dhe integrimit rajonal. Përveç kësaj janë zhvilluar edhe nisma dhe projekte tjera: studim krahasues për strategjitë e sigurisë kombëtare në eJl (SeeSTAdi); për shkëmbim të personelit i cili punon në sigurinë kufitare në eJL (SeeSTAF); për shkëmbim të informa-cioneve ushtarako politike dhe të tjera për paralajmërim të hershëm dhe paran-dalim të konflikteve (SeecHeiNg); pro-movim të bashkëpunimit civilo-ushtarak në menaxhmentin e sigurisë (SeeMAg); për konspekt të masave antiterroriste në eJL etj.Mund të konstatojmë se Nisma e NATo-s për eJL dhe produktet e saja më të rëndësishme SeecAP dhe SeegRUP, kanë dhënë substanca të reja në formën e bashkëpunimit rajonal dhe, gjithashtu, kanë dhënë kahje të reja në zhvillimin e këtij bashkëpunimi në ballkanin Perëndi-mor dhe në këtë mënyrë kanë kontribuar në reformat në sektorin e sigurisë në rajon. Megjithatë, pas Samitit të NATo-s në bukuresht, vëmendja e NATo-s u drejtua në rajone tjera krize, (botën arabe dhe Lindjen e Largët), kështu që u

krijua përshtypja se ky rajon ngeli jashtë vëmendjes së Aleancës. Në rajon, edhe pse nuk janë aktuale kërcë2nimet ush-tarake ndaj sigurisë, ai akoma është i brishtë dhe delikat dhe meriton vëmend-jen e NATo-s, dhe do të ngelë kështu deri në integrimin e plotë në kuadër të institucioneve euroatlantike.

PLANI AKSIoNAL PËR ANËtARËSIM instrument i ardhshëm që shfrytëzohet nga shtetet e ballkanit Perëndimor, aspirantë për anëtarësim në NATo, është Plani Aksional për Anëtarësim. Kur në vitin 1997 në Samitin e Madridit NATo ftoi tri vendet aspirante (Poloninë, Hungarinë dhe Çekinë) t’i bashkangjiten Aleancës në zgjerimin e parë pas luftës së ftohtë, ajo u ballafaqua me vështirësi të mëdha gjatë përshtatjes

ruar një mjedis stabil dhe të sigurtë në Kosovë për të zbatuar Rezolutën 1244 të Këshillit për Siguri të Kombeve të bashkuara (KSKb). Në këtë kontekst, Aleanca angazhonte forca të fuqishme, asistim të asprantëve për anëtarësim në Aleancë (Shqipëri, Kroaci dhe Maqedoni) në procesin e reformave në të gjitha fushat relevante, pastaj mbështetje për bosnjën dhe Hercegovinën (beH), Rebu-likën Federale të Jugosllavisë– RFJ (të asaj kohe), drejt anëtarësimit në Part-neritetin për Paqe pas përmbushjes së kushteve, mbështetje për nismat dhe strukturat rajonale të cilat e përforcojnë besimin e ndërsjellë dhe zhvillimin politik dhe ekonomik, si që janë Karta e Adriati-kut, Nisma e evropës Qendrore, Nisma për bashkëpunim e evropës Juglindore, Procesi i bashkëpunimit në evropën Juglindore dhe Pakti për Stabilitet dhe të tjera. I dyti, ruajtja e vazhdimësisë në qëllimin që Aleanca të ndihmojë shtetet e ballkanit Perëndimor në përpjekjet e tyre për reforma në sektorin e sigurisë. I treti, ruajtja e partneritetit strategjik me bashkimin evropian (be) në menaxhimin me kriza në rajon. Kjo, para se gjithash, ka të bëjë me përfundimin e misionit të SFoR në beH dhe marrja e operacionit nga forca të udhëhequra nga be, duke shfrytëzuar burimet e NATo-s në bazë të marrëveshjeve të dakorduara „berlin Plus”. gjithashtu, janë vendosur struk-tura përkatëse për komandë në NATo në Sarajevë e cila ka qenë e angazhuar për të siguruar ndihmë në reformat në Mbrojtje në beH. Dhe i katërti, plotë-sueshmëria e aktiviteteve me politikën e oKb-së, be-së, oSbe-së dhe gru-pit për Kontakt në frymën e pajtimit, mbështetjes së përbashkët dhe trans-parencës.Në përgjithësi, politika e Aleancës në raport me rajonin është udhëhequr nga parimi i respektimit të integritetit dhe suverenitetit territorial të të gjitha vendeve të rajonit dhe nga premtimi se do të ngelet e angazhuar në rajon deri sa shtetet të integrohen në strukturat euroatlantike. Në vazhdim të analizës sonë do të ndalemi më hollësisht në aspektet praktike të politikës së NA-To-s drejt ballkanit Perëndimor, e cila realizohej nëpërmjet Nismës së NATo-s për eJL-në dhe Planit Aksional për Anëtarësim.

NISMA E NAto-S PËR EVRoPËN JUGLINDoRE Në përgatitjen e Samitit të Uashingtonit u formua një grup punues „ad hok“ për bashkëpunimin rajonal në evropën Jug-lindore e cila kishte për detyrë në kuadër të Këshillit për Partneritet euroatlantik (KeAP) të stimulojë dhe mbështesë pu-nën midis vendeve të ballkanit Perën-dimor. Komiteti Menaxhues Politiko-Ushtarak për PpP të NATos- zhvilloi një numër të gjerë idesh për të prom-ovuar bashkëpunimin rajonal dhe stabil-itetin në rajon, të cilat u miratuan nga Këshilli euro-Atlantik (KeA). ideja ishte që nismat dhe programet të cilat do të

zbatohen të jenë nën udhëheqjen dhe pronësinë e rajonit, ndërsa me ndihmë politike dhe eksperte nga NATO. Kështu, në margjinat e Samitit të Uash-ingtonit, gjatë ndërhyrjes së NATO-s në Kosovës, u lansua Nisma e NATO-s për Evropën Juglindore. Kjo nismë përbëhet nga një grup programesh dhe nismash qëllimi i së cilave është promovimi i bashkëpunimit rajonal dhe siguria dhe stabiliteti afatgjatë në rajon. Nisma bazohet në formimin e Forumit Këshil-lues për Çështjet e Sigurisë në EJL, pro-movimi i bashkëpunimit rajonal në EJL përmes aktiviteteve nën patronazhin e KEAP, shfrytëzim i mekanizmave të PpP dhe programe për bashkëpunim në fushën e sigurisë midis vendeve të ra-jonit. Qëllimi i nismës ishte të sigurohet transparencë në planifikimin e mbrojtjes, menaxhimin me kriza dhe udhëheqjen e mbrojtjes. Në këtë nismë u përfshinë edhe disa shtete të cilat në atë kohë nuk kishin bashkëpunim institucional me NATO-n, BeH dhe Kroacinë. Në këtë mënyrë NATO vendosi bashkëpunim me të gjitha shtetet e rajonit, përveç RFJ-së së atëhershme, e cila u përfshij më vonë në këtë nismë. Ndryshimet demokratike në Serbi dhe Kroaci që ndodhën në vitin 2000 patën ndikim pozitiv për të gjithë rajonit. Ambienti i ndryshuar politik hapi mundësi për aktivitete dhe nisma të reja me qëllim të përmirësimit të sigurisë në rajon. Kjo nënkuptonte p-romovimin e projekteve të reja, apo, ripërtrirje të disa nismave të vjetra me programe të reja specifike, duke synuar paqen, bashkë-punimin, stabilitetin dhe sigurinë afatg-jate në rajon.Shembull i mirë për këtë lloj bashkë-punimi ishte formimi i SEEGRUP si një instrument për zhvillim të qasjes ra-jonale në çështjet kyçe dhe për koor-dinim të projekteve rajonale. Ky grup funksiononte në parimin e marrjes së presidencës me rotacion midis vendeve pjesëmarrëse. Në takimin e ministrave për punë të jashtme të vendeve-anëtare të kësaj nisme, më 29-30 maj 2001, në Budapest, është sjellë Dokumenti për vlerësim të përbashkët të mundësive dhe sfidave rajonale të sigurisë në Ev-ropën Juglindore (SEECAP). Dokumenti është i rëndësishëm për shkak se pjesë-marrësit në proces u dakorduan se „nuk ekziston rrezik i drejtëpërdrejtë nga agrsione ushtarake drejt sovranitetit kombëtar, integritetit territorial apo pa-varësisë politike” midis vendeve të EJL-së. Ky dokument ka shërbyer si bazë për përgatitje të vlerësimeve individuale mbi kërcënimet e shteteve të rajonit dhe është bazë për reformat në sektorin e sigurisë në rajon.Kur është promovuar nisma, dimensioni i saj rajonal ka nënkuptuar që të gjitha aktivitetet të realizohen në vednet e ra-jonit me ndihmë politike dhe eksperte nga NATO. Aktorët e jashtëm dëshiro-nin të sigurohen se ndihma e tyre do të shfrytëzohet për përmirësimin e kapac-iteteve të vendeve të rajonit për bash-

6

me procedurat në organizatën e re. Kjo ishte arsyeja që detyroi Aleancën në Samitin e ardhshëm në Uashington, kur vendet e ftuara edhe formalisht u bënë pjesë e organizatës, për të paraqitur këtë plan.Plani Aksional për Anëtarësim mundëson të gjithë vendet e interesuara për anëtarësim ta bëjnë këtë në bazë të rezultateve të cilat do t’i arrijnë. elementet kyçe të Planit Aksional për Anëtarësimi janë: programet kombëtare vjetore të cilat do t’i mbulojnë aspektet politike, ekonomike, mbrojtëse, të sigurisë dhe të drejtësisë të përgatitjeve për anëtarësim; mekanizmat kthyese me të cilat do të konstatohet progresi në përgatitjet, përfshirë këshillimet politike dhe teknike, si dhe vlerësime të cilat i jep Këshilli i Atlantikut të veriut; Procesi Kliringhaus që koordinon ndihmën nga NATo dhe vendet–anëtare dhe përforcimin e planifikimit të mbrojtjes, që në vete përfshin edhe analizën e realizimit të qëllimeve të planifikuara të dakorduara, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me përgatitjet ushtarake të vendeve aspirante për anëtarësim.edhe pse ky plan në kohën kur u promovua nuk ishte i menduar vetëm për vendet e ballkanit Perëndimor, me pranimin e shtatë vendeve nga grupi vilnus dhe dy aspirantët nga grupi i Adriatikut (Kroacia he Shqipëria) në anëtarësinë e Aleancës, ai mbeti si manifestim praktik i politikës së dyerve të hapura dhe një instrument nëpërmjet të cilit do të matet shkalla e progresit të shteteve tjera aspirante (Maqedonia, Mali i Zi dhe beH) në rrugën e tyre për anëtarësim në NATo. Mirëpo, kjo vegël e NATo-s humb rëndësinë e saj për disa arsye. Së pari, R. e Maqedonisë përfundon ciklin e 14-të të Planit Aksional, që shpien në një lodhje të caktuar të administratës, si në Maqedoni ashtu edhe në NATo, veçanërisht pas Samitit në bukuresht dhe konstatimit se shteti i përmbush të gjitha kushtet për anëtarësim. Së dyti, pjesëmarrja e beH në këtë program është kushtëzuar me një progres të caktuar në reformat vendore (shteti ka marrë ftesë të kushtëzuar për anëtarësim). Më tej, Serbia, për shkak të gjendejes së politikës së brendshme akoma nuk ka kërkuar të jetë pjesë e këtij plani, ndërsa Kosova ende nuk është njohur si një shtet i pavarur nga disa anëtare të Aleancës të cilat kërcënohen se do të bllokojnë çdo tentim për përfshirjen e saj. dhe, kështu, në fund rezulton se vetëm Mali i Zi është pjesëmarrës aktiv në këtë program të NATo-s. Nëse merren parasysh performansat e Malit të Zi si një shtet dhe procedura e ndërlikuar për ratifikim të pranimit në vendet-anëtare, atëherë nuk habit vendimi i NATo-s që në samitin që duhet të mbahet vitin e ardhshëm mos të diskutohet për zgjerim. Marrë parasysh problemet me të cilat ballafaqohen vendet e ballkanit

RoLI I NAto-S NË BASHKËPUNIMIN RAJoNAL Si pengesë për mbështetje të jashtme më të madhe për bashkëpunim në ball-kanin Perëndimor paraqesin raportet e ndryshme që shtetet e rajonit kanë me NATo-n. gjegjësisht, Shqipëria dhe Kro-acia janë anëtare të NATo-s, Maqedonia dhe Mali i Zi janë anëtare të Planit Ak-sional për Anëtarësim, beH dhe Kosova presin të jenë pjesë e këtij mekanizmi, ndërsa Serbia ende ndodhet në dilemë si të ndërtojë politikën e saj të jashtme të sigurisë, si pjesë e Aleancës, në mënyrë të pavarur, apo nga ana tjetër përmes disa aleancave të tjera. Shtetet e rajonit kanë shkallë të ndryshme të qasjes në institucionet e NATo-s, apo në ekspertizën ushtarake të cilën mund ta

Perëndimor dhe problemet akoma të pazgjidhura midis disa prej tyre, ka hapësirë të mjaftueshme për NATo-n të intensifikojë dhe të zgjerojë aktivitetet e saja në këtë rajon. Aleanca mundet, për shembull, të sigurojë mbështetje më të mëdha financiare për aktivitetet e PpP/eAPS dhe të inkurajojë dialogun për aspektet joushtarake të sigurisë (si bashkëpunimi ekonomik dhe ndërkufitar, dhe në këtë mënyrë të ul tensionet ndër etnike). Poashtu, Aleanca mund të kontribuojë më shumë për një mbështetje më të madhe praktike në vendosjen e zbatimit të masave bilaterale dhe multilaterale në ndërtimin e besimit.

7

më pas përmes disa misioneve të veta („Korrja e domosdoshme“, „dhelpra Qeli-bare“ dhe „Harmonia Aleate“) në grumbul-limin e armëve dhe ndërtimin e paqes pas konfliktit. Ky interes i NATo-s për RM sta-bile dhe të sigurtë shprehet përmes pra-nisë së ekipit Këshilldhënës të NATo-s në Ministrinë e Mbrojtjes së RM dhe lidhjeve që kjo ministri i mirëmban me KFoR-in lidhur me çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë kufitare. Pas pesë viteve pritje të pasuksesshme para portave të NATo-s, dhe pas përm-bushjes së kushteve për anëtarësim, është logjike të parashtrohet pyetja se a duhet R. e Maqedonisë edhe më tej, me një numër të konsiderueshëm ushtarësh të marrë pjesë në misionet e NATo-s. Pa-jtohem me ata të cilët thuajnë se duhet të merret pjesë në përpjekjet ndërkom-bëtare për ndërtim të sigurisë. Por, për ne, pjesëmarrja me një numër të konsid-erueshëm të ushtarëve në raport me ka-pacitetet tona nuk do të na sjellë ftesën e dëshiruar për anëtarësim në NATo. Ftesa do të vijë pasiqë do të zgjidhet kontesti i imponuar nga greqia lidhur me emrin tonë. Nga kjo, me të drejtë disa e shtro-jnë pyetjen a duhet shteti edhe më tej të ndajë mjete plotësuese për pjesëmarrje të ARM-së në këto misione të NATo-s. Unë nuk angazhohem për të përfundu-ar këtë angazhim, por angazhohem të

rishqyrtohen mjetet që shteti i ndan për këto qëllime, veçanërsiht nëse janë të vër-teta spekulimet se për shkak të gjendjes së keqe ekonomike në vend dhe rrogave të ulëta të nëpunësve ka aplikime masive për pjesëmarrje në këto misione, që kri-jon mundësi për korrupsion në rrethet që i caktojnë pjesëmarrësit në misione. Ndoshta do të ishte më mirë këto para të shfrytëzohen për përmirësimin e stan-dardit të të punësuarëve në ARM dhe për furnizimin e Armatës, ndërsa shteti të përqëndrohet në pjesëmarrjen në misione të oKb-së ku merr kompensim financiar të caktuar për pjesëmarrjen tonë.

Dr. Stojan Slaveski

sigurojë Aleanca. Kjo i krijon vështirësi NA-To-s një në mënyrë të njëjtë të tërheq të gjitha vendet e rajonit në aktivitetet rreth bashkëpunimit rajonal. Arsyet për shkallët e ndryshme të marrëdhënieve shtrihen në progresin të cilat këto shtete kanë bërë në fushën e reformave në sektorin e sig-urisë dhe zgjedhjen e mosmarrëveshjeve dypalëshe. Kjo tendencë me siguri do të vazhdojë edhe në vitet e ardhëshme. Kjo në mënyrë të pashmangshme shpien në shkallë të ndryshme të përfshirjes në disa shtete të caktuara në raport me aktiv-itetet rajonale të bashkëpunimit. Aleanca ballafaqohet me nevojën e një ekuilibrimi delikat midis gjetjes së mënyrave për ruajtje të bashkëpunimit rajonal midis kë-tyre shteteve dhe domosdoshmërisë për mbajtje të lidhjeve politike dhe ushtarake me secilin prej tyre veçmas. NATo mund dhe duhet të bëjë më shumë për të avancuar bashkëpunimin rajonal, progresi i bashkëpunimit rajonal nuk mund të jetë i ndarë nga zhvillimi i gjerë politik dhe i sigurisë së rajonit. bash-këpunimi rajonal nuk do të mund të zh-villohet apo të luajë rol të rëndësishëm nëse rajoni karakterizohet me dhunë të vazhdueshme dhe përkeqësim të marrëd-hënieve ndëretnike dhe të ndërsjella. Në këtë kontekst, Aleanca nuk ka patur suk-ses të zhvillojë një strategji efektive për ballafaqim eme arsyet e përmendura lid-

hur me problemet rajonale të shkaktuara nga defektet në procesin e demokratizim-it dhe nga nacionalizmi i dhunshëm. Në afat kohor më të gjatë, zgjidhja për krizat në ballkanin Perëndimor dhe zgjerimi i stabilitetit nëpër të gjithë rajonin e eJL do të varet nga zhvllimi i demokracive të cilat sipas standardeve të njëjta do të re-spektojnë të drejtat njerëzore dhe të pa-kicave në të gjitha shtetet, si dhe parimi i mosndryshimit të kufijve ndërkombëtar. Që të arrihet ky qëllim, anëtaret kryesore të NATo-s do të duhet të mbeten thellë të angazhuar në rajon gjatë viteve që pa-sojnë. Një element i angazhimit të këtillë duhet të jetë mbështetja e përforcuar e bashkëpunimit rajonal. Sfidë për NATo-n do të jetë gjetja e hapësirës politike ku

do të mund të zhvillohen organizatat ra-jonale dhe sigurohet mbështetja politike dhe materiale për të ngritur këtë bashkë-punim në maksimale.

REPUBLIKA E MAQEDONISË DHE NATO Në raport me Aleancën e Atlantikut të Veriut, Republika e Maqedonisë, fill pas pavarësimit ka shprehur interesin e saj për anëtarësim në NATO. Këtë përcak-tim R. e Maqedonisë e manifeston edhe sot. Pra, në këtë mënyrë, gjatë krizës në Kosovë, Maqedonia sillej si „de fakto“ anëtare e NATO-s. Në tetor, 1998, Qe-veria e R. së Maqedonisë solli vendim përmes së cilit u krijua Qeilza e NATO-s në RM, e cila shërben fluturaket e NATO-s. Më vonë Aleanca formoi Forca për nxjerrjen e nxjerrjen e verifikuesve të OSBE-së nga Kosova, ndërsa Qeveria e RM, gjithashtu, dha pëlqim për stacioni-min e tyre në vend. R. e Maqedonisë for-moi Qendër për Mbështetje të Forcave të NATO-s të cilat janë të angazhuar në Kosovë, me çka e lehtëson furnizimin e tyre logjistik. Dhe së fundi, Armata e RM merr pjesë aktive në misionin ISAF në Af-ganistan, të udhëhequr nga NATO, me çka konkretisht kontribuon drejt sigurisë euroatlantike. Republika e Maqedonisë, gjithashtu, mbështet qasjen rajonale të NATO-s drejt, fillimisht stabilizimit, e më

pas integrimit të vendeve nga BP në Ale-ancë. Ajo është pjesë e Nismës së NATO-s për EJL dhe merr pjesë aktive në për-gatitjen e SEECAP dhe të aktiviteteve të SEEGRUP në fushën e pralajmërimit dhe prandalimit të hershëm të konflikteve dhe menaxhimit me kriza.Nga ana tjetër, prania dhe interesi i NATO-s për sigurinë dhe stabilitetin e Maqedo-nisë është dëshmuar nëpërmjet disa sh-embujve. Gjatë krizës në Kosovë NATO u detyrua, gjë që nuk është e zakonshme për një vend-anëtar të PpP, se do të ruajë integritetin territorial dhe sovranitetin e RM-së në rast se paraqiten kërcënime për të. Më pas, në konfliktin e vitit 2001 Aleanca u angazhua në zgjidhjen e tij, fil-limisht në vendosjen e armëpushimit, dhe

për organizim të Mbrojtjes së R. së Maqe-donisë. Kushtetuta, gjithashtu hapi mundë-si për fillim të procesit për përpunim dhe prurje të Ligjit për Mbrojtje të RM-së dhe formimin e ARM-së si forcë e armatosur e Republikës së Maqedonisë, që deri atëherë ishte e pamundur.

Cilat ishin kushtet dhe mundësit reale dhe si filloi procesi i formimit së Armatës së Republikës së Maqedonisë?–Kushtet reale për formimin e ARM-së ishin më shumë se të rrezikshme. Kishim pavarë-si të deklaruar, me ushtri të mirë dhe të ar-matosur por edhe ushtri të huaj në territorin tonë. Ekzistonte vendim marrje e Kryesisë së RSFJ-së, sipas së cilës APJ mund të shfrytëzohej kundër Republikave që kërkoj-në ndarje, dhe R. e Maqedonisë ishte në atë listë. Atëherë nuk kishim armatë perso-nale, e kishim MPB-në, e kishim Mbrojtjen Territoriale (MT), por as ata nuk mundeshin që brenda natës ti marrin funksionet e ar-matës, ndërsa nga ana tjetër, armatimi dhe pajisja e MT-së ndodhej në kazermat e APJ-së, dhe pa leje të saj ajo nuk mundeshte në mënyrë të qetë të merret dhe të vendoset në funksion. Mosekzistimi i ligjit bazë për formimin e ARM-së sillte rezik për formim të çfarëdo njësie ushtarake që emëroheshte si një formacion paraushtarak dhe mund të bëhej shënjestër legjitime për likuidim nga ana e APJ-së. Filluan të biejnë edhe vikti-mat e para nëpër fronte, duke mos ditur se për çka dhe për kë luftuan, që skajshëm nxehi gjendjen në Maqedoni. Disa rrethe të caktuara qytetarësh filluan të avokojnë ide

Na kujtoni shkurtimisht lidhur me situ-atën e sigurisë dhe rrethimit të RM-së në periudhën kur ju erdhët në krye të Minis-trisë së Mbrojtjes?- Të flitet për situatën e sigurisë në R.M. dhe më gjërë, sidomos për periudhën dhe kohën e rëndë që ishte, kur morra kryesinë në Ministrinë e Mbrojtjes ishte një detyrë shumë e koklavitur.gjegjësisht, dekada e fundit e shekullit XX, në shtetin jugosllav paralajmëroi vite të tra-zuara, vite të përmbushura me veprime të ndryshme ushtarake në disa pjesë të shtetit të atëhershëm të Jugosllavisë, pjesë e së cilës ishim edhe ne. Qeveria e Maqedonisë u përcaktua për zgjedhje paqesore të krizës jugosllovene, dhe proklamim të shtetit të pavarur socialist të Maqedonisë në mënyrë paqesore.Në sferën e Mbrojtjes së RM-së duheh menjëherë të zgjidhen çështje kryesore si për shembull: rrumbullakimi i territorit të shtetit me kufijë të pranuar të shënuar dhe ndërkombëtar, si parakusht për shtet të pavarur; zhvendosja e APJ-së nga terri-tori ynë dhe formimi i armatës vendore si garantues i pavarësisë dhe sovrantitit tonë, dhe vendosja e një territori të plotë total mbi territorin e shtetit, për çka duheshte armatë e rregullt. Për realizim të këtyre qël-limeve, udhëheqësia shtetërore e RM-së miratoi një vendim për pavarësi nga ana e Kuvendit; u zhvillua Referendumi për shpal-lje të pavarësisë së R. së Maqedonisë dhe u miratua Kushtetuta e RM-së, me çka ajo u formua si shtet i pavarur dhe sovran. Kush-tetuta e RM-së i dha supozimet themelore

ME PROf. dR. TRAjAN GOcEvSKi, MiNiSTRi i PARË i MBROjTjES NË REPUBLiKËN E PAvARUR TË MAqEdONiSË

KRijUAM NjË ARMATË TË dENjË PËR RESPEKT

IntervIstëPRoF. DR. tRAJAN GocEVSKI, MINIStRI I PARË I MBRoJtJES NË REPUBLIKËN E PAVARUR tË MAQEDoNISË, DEKAN SHUMËVJEÇAR I FAKULtEtIt FILoZoFIK NË SHKUP, PRoFESoR UNIVERSItAR, REDAKtoR KRYESoR DHE PËRGJEGJËS I GAZEtËS ,,MBRoJtJA E MAQEDoNISË BASHKËKoHoRE”. tË NJoHURA JANË tË ARRItURAt DHE KoNtRIBUtEt E tIJ NË tHEMELIMIN E ARMAtËS SË REPUBLIKËS SË MAQEDoNISË NË Ato VItE tË tRAZUARA tË VItEVE tË NËNtËDHJEtA tË SHEKULLIt tË KALUAR, PERIUDHË KUR NË BALLKAN ISHIN AKtIV DEMoNËt E USHtRISË DHE ME GJAK VENDoSESHIN KUFINJtË E SHtEtEVE tË REJA BALLKANIKE tË DALA NGA ISH-JUGoSLLAVIA, PËRDERISA R.M. NË MËNYRË PAQESoRE ARRItI tË NDAHEt PËR PAVARËSI DHE QËNDRUESHMËRI DHE ARRItI t’I NDËRtoJË INStItUcIoNEt E SAJA. tË GJItHË KEMI LExUAR tË PAKtËN NDoNJË VEPËR tË tIJ, LIBËR tË BotUAR, MBISHKRIM, KEMI DËGJUAR NDoNJË LIGJERAtË tË tIJ, MËSIMDHËNIE E ANALIZA DHE tË tJERA.NË KËtË JUBILE,tË NUMRIt tË 50 tË “MBURoJËS”, KEMI DËSHIRË QË EDHE NJË HERË, tË RIKUJtoHEMI NË DISA KoHËRA tË LASHtA KUR SHUMË GJËRA KRIJoHESHIN PËR HERË tË PARË, SIÇ ËSHtË EDHE ARMAtA JoNË E MAQEDoNISË, GAZEtAt toNA, LIGJEt, VEPRAt NGA FUSHA E MBRoJtJES, PoR NJËHERIt tË LExoJMË DHE tË KUPtoJMË DIÇ tË RE NGA KY NJERI, QË tËRË KARRIERËN E tIJ PRoFESIoNALE IA KUSHtoI MBRoJtJES SË R.M-SË NGA KËNDVËSHtRIME DHE FUSHËVEPRIME tË NDRYSHME

8

për sulm ndaj APJ-së dhe nisje të luftës, si një parakusht për njohjen e pavarësisë së Maqedonisë. Filluan kërcënime të drejtëpër-drejta edhe nga Koamanda e zonës ushta-rake të 3-të drejt udhëheqësisë shtetërore dhe politikës që ajo e udhëheq, me ç’rast na u bë me dije se, në rast se jepet urdhër, APJ është e gatshme për 4-6 orë të vendos shtetin në juridiksionin të saj. U vendosën snajperistë në Shtëpinë e ARM-së, të cilët kishin direkt në shënjëster Kabinetin e Pres-identit, kryetarit të Kuvendit dhe kryetarit të Qeverisë së RM-së. Shtohej shtypja për hapje të të ashtuquajturës fronti jugor, ide kjo që kishte për qëllim të përfshijë edhe Maqedoninë në luftë. Kufiri veriperëndimor nuk ishte i shënuar dhe i njohur ndërkom-bëtarisht, që ishte edhe një sfidë për RM sepse një nga kushtet ndërkombëtare për pavarësi është të keni territorin e shënuar. Presidenca e RSFJ-së solli vendim përmes së cilit iu dhanë kompetenca të mëdha ar-maës së federatës dhe u legalizuan aktiv-itetet luftarake kundër republikave të cilat kërkonin pavarësi. Për shkak të gjitha këtyre rrethanave, Qe-veria e RM-së miratoi 10 konkluzione, që në rrethet e armatës shkaktuan revoltë të madhe, por këto qëndrime ishin kyçe për ardhmërinë tonë dhe ishin të detyrueshme për të gjitha sektorët qeveritar. Ato ishin: mosnjohja e luftës që u imponua në terri-torin jugosllav; mosnjohje të okupimit nga APJ të cilës do republikë; apel deri te ko-manda supreme që të gjithë ushtarët dhe oficerët tonë të kthehen në Republikën e Maqedonisë; organet e sigurisë së RM-së, të cilat bartnin barrën kryesore, morrën për detyrë të ndjekin gjendjen dhe të sigurojnë kushte për zhvillimin e jetës dhe punës në këto kushte; rezaervistët dhe njësitë tjera të cilat nuk janë nga Maqedonia, ndërsa qëndrojnë këtu, menjëherë të tërhiqen; Qe-veria lëshoi apel deri tek qytetarët mos të bëhen pre e provokimeve; të shfrytëzohen këto kushte relativisht të qeta dhe shpejtë të ndërtohen mekanizmat e sistemit juri-dik dhe dhe ekonomik për jetë të pavarur të Maqedonisë sovrane; Qeveria do të angazhohet para asociacioneve ndërkom-bëtare, organeve dhe trupave, si dhe tek

qeveritë e vendeve të caktuara, për të siguruar integritetin territorial të Maqedo-nisë dhe për njohje të saj ndërkombëtare; Qeveria u drejtua përmes një apeli deri tek të gjithë oficerët e Maqedonisë të paraq-iten në Ministrinë e Mbrojtjes me qëllim të nisjes së procesit të krijimit të Armatës së Republikës së Maqedonisë.Në këtë drejtim, Qeveria intensifikoi ak-tivitetet për rregullim juridik të sistemit të

mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë dhe krijimit të kushteve për formimin e ARM-së. Erdhi në ndërrimin e udhëheqjes së Ministrisë së Mbrojtjes dhe më 10 janar të vitit 1991 ftuam të gjithë oficerët dhe ushtarët –qytetarë të Maqedonisë, të cilët ishin për shërbim në APJ, të paraqiten në Ministrinë e Mbrojtjes dhe të përfshihen në ARM e cila ndodhej në fillim të krijimit të saj.

Cila është rëndësia e sjelljes së Ligjit të parë për Mbrojtje për Armatën e Repub-likës së Maqedonisë dhe Ministrinë e Mbrojtjes?– Bazë për formimin e ARM-së ishte sjellja e Ligjit për Mbrojtje dhe për këtë punonim ditë e natë dhe me 14 shkurt të vitit 1992 u soll ligji për Mbrojtje i RM-së. Me këtë ligj u vendos sistemi i Mbrojtjes së RM-së dhe u krijua një bazë ligjore për formimin e ARM-së si një forcë legjitime dhe e rregullt e RM-së. Deri në miratimin e Ligjit për Mbrojtje shmangej formimi i çfarëdo lloj njësie ush-tarake, me qëllim të evitimit të mundësisë për intervenim nga APJ, duke i shpallur këto njësi si paraluftarake dhe barra e tërë për sigurinë dhe mbrojtjen e shtetit binte mbi MPB-në dhe njësitet e MT.Parakusht i parë për formimin e ARM-së ishte dëbimi i APJ-së nga këto hapësira. Kishim për detyrë të arrijmë një marrëveshje përmes së cilës do të realizonim kthimin e

të gjithë qytetarëve të Maqedonisë të cilët si ushtarë apo oficerë ndodheshin në shër-bim në APJ; të dislokohet APJ nga territori i RM-së dhe të largohej njëra nga penge-sat më serioze për formimin e ARM-së; të mënjanohet hapja e luftës dhe në kushte të këtilla të formohet armata, që mund të kishte pasoja të paparashikueshme për pavarësinë dhe të ardhmen tonë; të mba-het një pjesë e pajisjeve dhe armatimit, të cilat ishin të domosdoshme për formimin e armatës tonë të re; të evitohej hapja e të ashtuquajturës fronti jugor që, sipas in-dikacioneve nga shumë diplomatë, mundej të ishte fillimi i fundit të pavarësisë tonë të saposhpallur.Nuk kishim kohë për të pritur, prandaj edhe u përcaktuam të reagojmë shpejtë. Më 21.02.1992 në Vodno të Shkupit u mba-jtën bisedat e pritura gjatë, të cilat ishin jashtëzakonisht të vështira dhe zgjatën shumë. U nënshkrua dokumenti kyç, me të cilin u evitua përfshirja e R. së Maqedonisë

në luftën që bëhej në disa pjesë t ëish Jugo-sllavisë. Kjo ngjarje u shoqërua me shumë mistere, kërcënime, spekulime, ngatërresa si, p.sh. deklarata e gjeneralit Axhiq, se disa rrathe në Beograd i kanë sugjeruar të shkojë për në Maqedoni dhe të arrestojë udhëheqjen separatiste dhe përgjithmonë të zgjidh problemin me R. e Maqedonisë; se ai, si një komandant i APJ-së, mund të rrafshojë për toke rezidencën e presidentit, kryeministrit, të ministrit të mbrojtjes dhe të kryetarit të Kuvendit, dhe përmes luftës me forca ajrore t’i japë një mësim Shkupit, etj. Gjithashtu, reagim të ashpër shkaktoi vendimi i Qeverisë që të mos lejohet paaf-tësimi i aeroportit në Shkup për fluturime. Kur në indikacionin tim se për këtë objekt jemi të gatshëm të përdorim edhe forcë, forcat ajrore luftarake të APJ-së fluturuan mbi 14 qytete të RM-së, ashtu që ekzis-tonte një pasiguri për atë se çfarë mund të ndodhë në këto momente me ne. Por, edhe krahas të gjitha shtypjeve dhe kërcënimeve, ne vazhduam me dinamikën e skicuar në pjesën e pavarësimit të mbrojtjes së R. së Maqedonisë dhe formimit të ARM-së.Sipas dinamikës së caktuar, nga 10 marsi deri më 27 prill 1992 zgjati procesi i largimit të APJ-së nga territory i RM-së. Më 10 mars është marrë objekti i parë ushtarak – ka-zerma në Kriva Pallankë. Në po të njëjtën ditë, në oborrin e gjimnazit, si ministër i

mbrojtjes, kam kryer rreshtimin e njësisë së MT nga Kriva Pallanka „Kozjak“ e cila, me statusin e një njësie të rregullt të ARM-së, e para morri për detyrë të pushtojë kufirin tonë shtetëror në kullë vrojtimin Ramna Niva. Ndjenja ishte e paharueshme, sepse referimi u krye në gjuhën maqedonase. Më 11 mars për herë të parë në kullë vrojtimin Ramna Niva, në Kriva Pallankë, eprori i ynë e pranoi kullë vrojtimin dhe ndërmorri kontrollin mbi këtë pjesë të kufirit tonë shtetëror. I gjithë kufiri është marrë më 20 mars. Përveç kufirit, pjesëtarët e mbro-jtjes territoriale të Maqedonisë ndërmor-rën edhe objektet tjera ushtarake. Më 6 mars morrëm objektin e SHR-në e MT-së dhe SHP-në e MT-së. Më 26 mars mor-rëm edhe kazermën më të madhe në RM, kazermën „Ilinden“. Më 27 mars, ushtari i fundit i APJ lëshoi R. e Maqedonisë, ndërsa nga 28 marsi 1992, shteti morri kontrollin përgjatë gjithë kufirit shtetëror dhe vendosi sovranitetin e vet. Paralelisht, punohej me

9

10

misione paqeruajtëse, në fushën e modern-izimit, ndërveprimit, të ngritjes së gatish-mërisë luftarake, përmirësimit të aftësive cilësore të burimeve njerëzore etj.Pyetja se a kemi një model optimal të një armate e cila është garancë e sovranitetit tonë paraqet një çështje të ndërlikuar dhe varet nga shumë faktorë, për të cilët, në një pjesë mund të kemi ndikim, ndërsa në një pjesë tjetër jo. Ajo që bie në spektrin e ndi-kimit të RM-së si shtet dhe të ARM-së si një institucion është bërë me një shkallë të lartë profesionalizmi, dhe kjo vlerësohet edhe brenda në vend edhe në NATO, si edhe nga vendet partnere me të cilat marrim pjesë në misionet vendore dhe ato ndërkombëtare.

Ju jeni autorë i shumë librave nga fusha e mbrojtjes?– Kam botuar një numër respektivisht të madh të veprave të cilat mund t’ju shërbe-jnë punonjësve në këtë sektor, si për shem-bull : ,, Bazat e sistemit të Mbrojtjes Kom-bëtare“, „Siguria dhe Mbrojtja Kolektive e Maqedonisë“, „Ekonomika e Mbojtjes“, „Zh-villimi Ekonomik dhe Paqja“, „Maqedonia Neutrale - nga Vizioni në Realitet“, „Unifi-kimi i Sistemeve në Kushte të Globalizimit“, „Krizat në Republikën e Maqedonisë të Pa-varur“ dhe shumë të tjera.

Ku e shihni zgjidhjen dhe tejkalimin e pengesave për hyrje të Republikës së Maqedonisë në NATO dhe BE?– Zgjidhjen e shoh në kapërcimin e ndërliki-meve të raporteve gjeopolitike në Evropën e bashkuar dhe më gjërë, në tejkalimin e paragjykimeve ballkanike, në ndërtimin e ardhmërisë sipas parimeve bashkëkohore demokratike dhe tejkalimin e kësaj gjendje, çdo vend ballkanik publikisht të diskutojë për parimet demokratike ndërsa të men-dojë mbi realizimin e ëndërrave për krijimin e shteteve të mëdha, në respektimin e in-dentitetit kulturor, gjuhësorë dhe etnik të të gjithë popujve etj.

Ishit redaktor përgjegjës kryesor i „Mbro-jtja Bashkëkohore e Maqedonisë” shumë vite dhe gjithashtu bashkëpunonit edhe me revistën „Mbrojtja”. Çka do të ju kishit porositur lexuesve të ,,Mburojës” në këtë numër jubilar 50?– Unë sigurisht do të kisha rekomanduar profesionalizëm të lartë, luftë të vazh-dueshme për shfaqjen e fakteve, ndjekje të lëvizjeve bashkëkohore dhe arritje në mbro-jtje dhe siguri, objektivizim dhe afirmim pa kompromis të profesioneve të pjestarëve të forcave të armatosura të RM-së, si edhe besnikëri ndaj profesionit. Dr. Zhanet Ristoska

intensitet të madh në: organizimin e MM-së; formacionin ushtarak; formimin e SHP të ARM-së; Rregulloren për shërbim në ARM; uniformat, gradat dhe përgjegjësitë e pjesëtarëve të ARM-së. U përmbush e tërë struktura e ARM-së, paralelisht kryhej edhe procesi i rekrutimit dhe trajnimit të ushtarëve të parë të ARM-së, me burime modeste, por me një entuzijazëm të madh rregulloheshin kazermat e ARM-së dhe tjera. U krijua edhe uniforma e re e ARM-së, si dhe gradat, shenjat dhe simbolet tjera të ARM-së, ndërsa qe formuar edhe departa-menti për Arsimim Ushtarak. Më 14 prill, në kazermën në ohër u pranua rekruti i parë i ARM-së, ndërsa më pas qenë pranuar edhe në kazermat tjera në Manastir, Shtip dhe në Shkup. Më 9 maj në kazermën „ilinden“ në Shkup u dha betimi solemn dhe u prom-ovua njësia e parë e ARM-së.Më 18 maj, Këshilli i Sigurimit të RM-së shqyrtoi gjendjen politike dhe të sigurisë në vend dhe pozicionet e ARM-së të sapo-formuar. dhe përcaktoi propozim për nisje të procedurës për anëtarësim të RM-së në NATo. Ky propozim u pranua nga Qeveria dhe u dërgua për vendim në Kuvendin e RM-së e cila, në vitn 1993 e pranoi dhe e miratoi vendimin për anëtarësim të vendit tonë në NATo. Më 11 qershor iu drejtova ministrave të mbrojtjes të vendeve-anëtare të NATo-s dhe vendeve fqinje, ndërsa në drejtimin tim ishin të theksuara pozicionet tona në ndërtimin e sistemit të mbrojtjes. Kjo letër, me nr.03/892/2, iu dërgua edhe ministrit të mbrojtjes së Republikës së greqisë. Kjo letër kishte të bëjë me rezolutën e Parla-mentit evropian me të cilën në po të njëjtën ditë Jugosllavia u fshij si shtet, dhe kishte për qëllim të bëjë me dije se jemi duke for-muar ARM-në, e cila do të jetë garancë e pavarësisë dhe sovranitetit tonë.

Si një ndër detyrat e para të MM-së në atë kohë ishte formimi i publikimit ushtarak?duke ditur mbi përvojat e të gjitha shteteve se shërbimi ushtarak është punë e rëndë dhe e vështirë dhe se në të duhet të in-vestohet përgjithmonë, që e njëjta kërkon në vazhdimësi të afirmohet, të afrohet tek qytetarët, të afrohet deri tek rinia me qëllim që një ditë ardhmërinë e saj ta drejtojë kah mbrojtja dhe siguria e shtetit, të afrohet deri tek institucionet e sistemit të cilët poashtu duhet ta përkrahin këtë punë të çiltër dhe të virtytshme, që nga vet fillimi në këtë pjesë u përpoqa për dy punë: formimin e një sektori të veçantë për marrëdhënie me publikun dhe themelimin e sektorit për botim që në ditë dhe në periudha kohore do ta informojë publikun tonë për gjithçka që është aktuale tek ne dhe në botë, ndërsa që është e lidhur

me shërbimin ushtarak.Themeluam edhe revistë të veçantë „Mbro-jtja“, që sot të kemi revistë bashkëkohore shumë cilësore dhe revistën „Mburoja” e cila është e përkryer teknikisht. gjithashtu diç më vonë pas formimit të Akademisë Ushtarake, Ministria e Mbrojtjes formoi edhe revistën teorike „Mbrojtja bashkëko-hore e Maqedonisë” e cila botohet dy herë në vit. do të konkludoja se „Mburoja” dhe „Mbrojtja bashkëkohore e Maqedonisë”, sot janë krenaria dhe imazhi i sistemit tonë për mbrojtjen dhe sigurinë kombëtare.

Si, sipas jush, zhvillohen reformat në ar-matë nga formimi i saj deri më sot?Në dy dekadat e kaluara armata jonë ka kaluar nëpër reforma të vazhdueshme, ris-trukturim dhe përshtatje drejt kritereve të NATo-s, përgatitje për misione ndërkom-bëtare etj. Shkurtimisht, ajo kaloi nëpër disa faza zhvillimi, edhe atë :1. Faza nga viti 1991 deri 1992, që karakterizohet me ndarjen nga APJ dhe largimin e saj, krijimin e një ko-rnize ligjore për formimin e ARM-së, mirati-min e akteve thelbësore për funksionimin e ARM-s, (formacionin ushtarak, rregulloren për shërbim në ARM, rregulloret për gra-dat, uniformat, rrogat), formimin e njësive dhe institucioneve të ARM-s etj. Në fazën e dytë e cila zgjati deri më vitin 1995, ndërsa në të cilën u përgadit rregullorja e plotë për funskionimin e ARM-së, u plotësuan njësitë dhe institucionet dhe menaxhohej me paso-jat nga embargoja greke ndaj vendit tonë. Faza e tretë nga viti 1995 deri më 1999 kur u nënshkrua „Partneriteti për Paqe” dhe kur filluan përgaditjet pët integrimet euroatlan-tike; pjesmarrja në aktivitete të ndryshme nga partneriteti, afirmim ndërkombëtarë i ARM-së etj. Faza e katërt u zhvillua nga viti 1999 deri më 2004, kur ARM-ja u bal-lafaqua dhe funksiononte midis dy krizave serioze: ajo refugjate, kur ARM u ballafaqua me 380.000 refugjatë dhe viti 2001 kur ARM-ja u ballafaqua me një konflikt të ar-matosur në të cilin, veç tjerash, dha edhe viktima për të ruajtur pavarësinë,integritetin dhe sovranitetin e saj. Faza e pestë është pas vitit 2005 kur, në pajtueshmëri me planet për anëtarsim në NATo u plotësuan të gjitha kushtet për anëtarsim të plotë në NATo, gjë që pritej të ndodh në vitin 2008 në Samitin e NATo-s në bukuresht. Në këtë fazë, si edhe pas vitit 2008, ARM arrin re-zultate të dukshme në të gjitha fushat dhe veçanërisht në Planin Ndërkombëtarë në

11

fidat bashkëkohore të sig-urisë kërkojnë përgjigje të përbashkëta, ndërsa kon-tributi i deritashëm i formatit A5 në Afganistan ka afirmuar

vullnetin dhe aftësitë tona të për-bashkëta për reagim të përbash-kët ndaj këtyre sfidave“, theksoi ministri i mbrojtjes së RM-së, Talat Xhaferi, në fjalën e tij në panelin e parë të Konferencës së vendeve Anëtare të SHbA -Kartës së Adria-tikut që u mbajt në bërdo, Kranj, Republikën e Sllovenisë, si pjesë e Takimit gjithëpërfshirës Rajonal të Ministrave. bashkëpunimi i afërm, tha ministri, është konfirmuar si një shembull i suksesshëm i reagimit rajonal të përbashkët ndaj sfidave, në kontekst të forcave iSAF në Af-ganistan, gjegjësisht në Shkollën për

ANGAZHiM i PËRBASHKËT dREjT SfidAvE TË PËRBASHKËTAshkëmbimit të përvojave në rrugën drejt integrimeve euroatlantike të vendeve të rajonit. „Me kënaqësi mund të them se ekziston progres në më shumë projekte si që janë bRAAd – Qasja ballkanike për Mbrojtje Kundërajrore, forcat mjekë-sore rajonale, qendrat rajonale për trajnim etj. Në margjinat e Takimit gjithëpërf-shirës Rajonal të Ministrave, ministri Xhaferi realizoi takim me evelin Far-kas, zëvendës-ndihmës i sekretarit të Mbrojtjes së SHbA-ve për Rusi-në/Ukrainën dhe euroazinë, ku u dis-kutua mbi angazhimin e mundshëm në misionin post iSAF si edhe mbi statusin e Forcave Mjekësore ball-kanike. Poashtu, bashkëbiseduesit u dakorduan që bashkëpunimi midis dy vendeve, veçanërisht nga prizmi i

Polici Ushtarake dhe në kontributin nga ekipi mjekësor. Ministri Xhaferi theksoi se Republika e Maqedonisë përshëndet çdo nismë e cila drejto-het kah angazhimi i mundshëm i për-bashkët në të ardhmen, nga vendet e grupit A5, në misionin në Afgani-stan pas viti 2014. Pastaj, ministri Xhaferi shtoi se Republika e Maqe-donisë disponon me kapacitete në sferën e trajnimeve edhe atë në disa fusha midis të cilave në policinë ush-tarake, inteligjencën, lidhjet etj.Në panelin e dytë, përkushtuar racionalizimit dhe prioriteteve të projekteve rajonale të përbashkëta, ministri nënvizoi se Republika e Maqedonisë është një promovues i fuqishëm i bashkëpunimit rajonal si një bazë për përforcimin e sigurisë dhe stabilitetit, si edhe promovues i

bashkëpunimit mes Armatës së Re-publikës së Maqedonisë dhe Gardës Kombëtare të Vermontit dhe EU-COM është në nivel jashtëzakonisht të lartë. Një pjesë nga Takimi Gjithëpërf-shirës i Ministrave ishte edhe ta-kimi i djeshëm i drejtorëve politik në kuadër të Forumit për Bashkëpunim në Siguri për vendet e Ballkanit Perëndimor ,,SEE Clearinghouse”. Takimi Gjithëpërfshirës i Ministrave u mbajtë me iniciative nga Republika e Sllovenisë, në drejtim të racional-izimit të bashkëpunimit rajonal në Mbrojtje në Evropën Juglindore dhe rajonin e Ballkanit Perëndimor. Taki-met e formatit të këtillë janë një hap përpara drejt bashkërendimit, sinkro-nizimit dhe thellimit të bashkëpun-imit rajonal.

INFO

12

ëshilli Euroatlantik i NATO-s më 18 shtator 2013 miratoi raportin për progresin e Republikës së Maqedonisë në raport me refor-

mat politico-ushtarake dhe ushtarako-mbrojtëse në kuadër të Ciklit të Katërmbëdhjetë të Planit Aksional për Anëtarësim në Aleancë. Në fjalën e tij në Mbledhjen e Përfaqësuesëve nga Maqedonia me Këshillin Euroatlantik të Aleancës, kushtuar ciklit të 14-të të Planit Ak-sional për Anëtarësim të Republikës së Maqedonisë në NATO, ministri i mbrojtjes së RM-së, Talat Xhaferi, theksoi se vendi ynë në vazhdimësi është i angazhuar në procesin afatgjatë për kontribut drejt sigurisë dhe stabilitetet rajonal dhe euroatlantik, duke asocuar në kontributin në misionet paqeruajtëse të udhëhequra nga NATO, OKB, dhe BE, apo në forcat ISAF në Afganistan, në misionin UNIFIL në Liban, në EU-ALTHEA në Bosnjë, si dhe në mbështetjen logjistike për KFOR-in në Kosovë. Bëhet fjalë për një proces të vazhdueshëm të fokusuar në ristrukturimin organizativ dhe në përforcimin e aftësive operative të forcave të armatosura për operacione vendore dhe ndërkombëtare. Reformat Mbrojtëse, shtoi ministri Xhaferi, për disa vite me rradhë vazhdimisht janë të përqëndruara në përforcimin e kapaciteteve ushta-

rake të dislokueshme të ARM-së, prej të cilave 50% duhet të jenë të dislokueshme dhe ndërverpuese për të kontribuar në operacione të ud-hëhequra nga Ale-anca.Në aspekt të pro-gresit të Maqedonisë

në pjesën e sigurisë, sipas ministrit të mbrojtjes Talat Xhaferi, kon-statim i përbashkët i ambasadorëve të vendeve anëtare të NATO-s ka qenë se Maqedonia edhe më tej vazhdon të mbajë të gjitha vlerat e arritura nga viti 2008, të konstatuara në Samitin e Bukureshtit.

hfrytëzimi i poligonit ushtarak „Krivollak“, Qendra për Trajnime

në Ujë në Ohër, pjesëmarrja në stërvitje të përbashkëta ushtarake, Qendra për Trajnim të Pilotëve si dhe shkëmbimi i vazhdueshëm i përvojave në fushën e Mbrojtjes dhe Sigurisë, ishin elementet që ministri i Mbrojtjes Xhaferi dhe shefi i SHP së Armatës së Republikës së Shqipërisë, gjeneral-major Xhemal Gjunkshi, i theksuan si mundësi për avancimin e bashkëpunimit midis dy vendeve fqinje në takimin e sotëm në Ministrinë e Mbrojtjes. Gjenerali Gjunkshi i cili qëndron në një vizitë zyrtare dy ditëshe në ARM, realizoi takim edhe me nikoqirin e tij, shefin e SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, ku u

PLANI AKSIoNAL PËR ANËtARËSIM NË ALEANcË

RoLI I RËNDËSISHËM NË oPERAcIoNEt E NAto-S

omandanti i Forcave të Përbashkëta të NATO-s në Napoli, admiral Brus Klingan, në kuadër të vizitës zyrtare dy ditore në Maqedonisë realizoi takim me nikoqirin e tij, shefin e SHP së ARM-së, gjeneral –

nënkolonel Gornaço Koteski dhe me ministrin e mbrojtjes Talat Xhaferi. Në këto takime, para admiralit Klingan u prezantuan transformimi i ARM-së, përvojat nga misionet e udhëhequra nga NATO, BE dhe OKB, kapacitetet e deklaruara të ARM-së për mbështetje dhe pjesëmarrje në misione si dhe pjesëmarrja në post ISAF. Shefi i SHP së ARM-së, gjeneral –nënkolonel Koteski, pat theksuar an-gazhimin dhe aspiratat e Republikës së Maqedonisë për anëtarësim të plotë në NATO, si dhe përkushtimin e ARM-së për mbajtje të mëte-jshme të aftësive të arritura ndërvepruese dhe operative për pjesëmar-rje në misionet e udhëhequra nga NATO, BE dhe OKB. Ai veçanërisht ka theksuar zbatimin e Konceptit për Aftësi Operative të NATO-s, që ARM-ja e aplikon në mënyrë konsistente për vlerësimin e njësive të veta të deklaruara, me ç’rast ka përkujtuar vlerësimin që pason për grupin e batalionit të mesëm këmbërorik dhe spitalin për terren – Role 2 që do të realizohet gjatë këtij muaji. Admirali Klingan ka theksuar se është i impresionuar nga kontributi që Republika e Maqedonisë dhe ARM-ja e japin me pjesëmarrjen e vet në misionet paqëruajtëse, duke shtuar se bashkëpunimi i ndërsjellë luan rol të rëndësishëm në procesin e reformimit të Armatës, si dhe në vendos-jen vendimeve të rëndësishme në planifikimin e operacioneve të Ale-ancës. Ai ka shprehur mirënjohje për mbështetjen e ARM-së për forcat

e KFOR-it në Kosovë, si dhe për kontributin në misionet ALTHEA në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe ISAF në Afganistan, duke shtuar se vizita e sotme do të jap një nxitës të ri në marrëdhëniet midis Komandës së Forcave të Përbashkëta të NATO-s në Napoli dhe ARM-së.

inistri i mbrojtjes i RM-së, Talat Xhaferi, në Larisa, Greqi, morri

pjesë në ceremoninë solemne me rastin e pranim-dorrëzimit të postit komandant i Brigadës Shumëkom-bëshe të Evropës Juglindore – SEE-BRIG. Komandanti i deritanishëm i SEEBRIG, gjeneral brigade Zdravko Popovski, i cili komandoi gjatë dy viteve të shkuara, ia dorëzoi funk-sionin kolegut të tij turk, gjeneral bri-gade Hakan Eser.Në fjalën e tij para të pranishmive, gjeneral brigade Zdravko Popovski tha se rezultatet, të cilat janë qartë të dukshme, dëshmojnë se misioni ka qenë plotësisht i suksesshëm. „SEEBRIG, nënvizoi gjenerali, është një nismë shumë e rëndësishme, qëllimi i sëcilës janë zhvillimi dhe bashkëpunimi në fushën e Mbrojtjes dhe Sigurisë dhe zhvillimi i marrëd-hënieve të mira ndërfqinjësore“. Në

kontekst të aktiviteteve të reali-zuara, gjenerali Popovski theksoi se në periudhën dyvjeçare të shkuar, brigada ka organizuar, participuar dhe ka realizuar 166 aktivitete të cilat flasin për ritmin e lartë të punës në SEEBRIG.SEEBRIG funksionon në kuadër të procesit për bashkëpunim midis min-istrive të Mbrojtjes të EJL– „South East Defence Ministerial“ (SEDM). Me qëlim të kontribuimit drejt sig-urisë dhe stabilitetit rajonal, minis-trat e mbrojtjes të shtatë vendeve pjesëmarrëse (Shqipëri, Bullgari, Greqi, Itali, Maqedoni, Rumani dhe Turqi) më 26 shtator 1998 në Shkup nënshkruan Marrëveshje për Forca Shumëkombëshe Paqesore të Ev-ropës Juglindore (FSHPEJL). Repub-lika e Maqedonisë në SEEBRIG merr pjesë me një detachment të mekani-zuar dhe një tog inxhinierik.

PRANIM DoRËZIM I KoMANDËS SË SEEBRIG

tesa për anëtarësim në NATO do të dërgohet menjëherë pas gjetjes së zgjidhjes së pranueshme të kontestit të emrit. Ky është një proces

politik dhe bilateral dhe i nxisim të dyja palët të vazhdojnë me dialog dhe bashkëpunim konstruktiv për të zgjidhur këtë kontest“, është porosia që dërgoi ndihmës –sëkretari gjeneral i NATO-s për diplomaci publike, Kolin-da Grabar Kitaroviq, pas takimit me ministrin e mbrojtjes, Talat Xhaferi. „NATO, përkujtoi ajo, është një aleancë e 28 shteteve anëtare sovrane, të cilat funksionojnë në bazë të parimit të konsensusit. Kjo nënkupton se të gjitha shtetet duhet të pajtohen, apo asnjëri mos të jetë kundër çfarëdo lloj vendimi“. Ministri i mbrojtjes Xhaferi dhe Grabar Kitaroviq gjithashtu mbajtën ligjerime në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë.

DYERt E NAto-S MBEtEN tË HAPURA

AVANcIM I BASHKËPUNIMIt

epublika e Maqedonisë dhe Ministria e Mbrojtjes vazhdojnë me mbështetjen ndaj Republikës së Kosovës dhe Ministrisë së Forcave

të Sigurisë së Kosovës në ndërtimin e kapaciteteve dhe vendosjen e for-macionit sipas planit të Ahtisarit“, tha ministri i mbrojtjes së RM-së, Talat Xhaferi pas takimit me kolegun e tij nga Kosova, Agim Çeku, i cili kryesonte delegacionin e Ministrisë së Forcave të Sigurisë së Kosovës. Xhaferi dhe Çeku nënshkruan Protokol për Bashkëpunim Ushtarak. Me këtë protokoll thellohen marrëdhëniet në disa fusha, si që janë mbrojtja, arsimi, shkëm-bimi i përvojave, aktivitete të përbashkëta stërvitore në territorin e RM-së dhe Kosovës, takime të ekspertëve nga sfera të ndryshme, shfrytëzim të kapaciteteve në vendin tonë, në veçanti të Qendrës Rajonale për Mar-rëdhënie me Publikun etj.

PRotoKoL PËR BASHKËPUNIM USHtARAK

njoftua me proceset reformuese në Mbrojtje, transformimin e ARM-së, me strukturën formaciono- organi-zative dhe pjesëmarrjen e ARM-së në misionet paqeruajtëse ndërkom-bëtare. Në takim, gjeneralët Koteski dhe gjunkshi theksuan bashkëpunimin dypalësh ushtarak dhe kontributin që dy armatat e japin në grupin Adri-atik (A5) dhe në brigadën e evropës Juglindore (SeebRig).Në kuadër të kësaj vizite gjeneral gjunkshi vizitoi Qendrën Ushtarake Mjekësore të ARM-së.

ARSIMIM I VAZHDUESHËM omanda për Trajnime dhe doktrina në rradhët e ARM-së tanimë është një qendër e njohur në desanjimin, zhvillimin dhe zbatimin e shumë kurseve të specializuara profesionale për zhvillim edhe të

korpusit të nënoficerëve në ARM. Në KTd në shtator janë realizuar dy kurse: Kursi Luftarako-Shtabor (KLSH) dhe Kursi Metodik për tra-jnim të nënoficerëve me auditorë nga të gjitha njësitë e ARM-së. Qël-limi i Kursit Luftarako-Shtabor për nënoficerë bëhet përmes realizimit të trajnimeve të planifikuara ndjekësit të trajnohen dhe aftësohen për punë në shtab në shkallën e batalionit-brigadës. Kursi Metodik për trajnim të nënoficerëve në kohëzgjatje prej 30 ditë pune mundëson ndjekësit të modernizojnë format, formatet dhe mënyrën e realizimit të trajnimit, me qëllim që e njëjta të bëhet në mënyrë sa më cilësore. gjithashtu, i kushtohet rëndësi e madhe shfrytëzimit racional, ruajtjes dhe mirëmbajtjes së mjeteve arsimore për trajnim me të cilat disponon secila njësi.Metodika e realizimit të trajnimit obligon kryerësit vazhdimisht të gjejnë zgjidhjet më të mira në kushte të caktuara dhe të përfitojnë shprehi dhe shkathtësi për punë të pavarur në situata të ndryshme. Këto, si edhe kurset tjera që realizohen në KTd si pjesë përbërëse e misionit, edhe më tej do të shërbejnë për arsimimin e korpusit të nënoficerëve në ARM S. N.

GRAtË NË MISIoNEt E SIGURISË aqedonia, në planin ndërkom-bëtar duhet të promovojë pjesëmarrjen e grave në misio-

net e NATO-s dhe në përfaqësimin në institucione, theksuan ekspertët në konferencën dedikuar ,,Zbatimi i UNSCR-së 1325: platforma efektive për tejkalimin e sfidave të përher-shme të Republikës së Maqedonisë në përpjekjet për kontribut në paqen botërore“, në organizim të Këshillit Euro-Atlantik të Maqedonisë dhe në bashkëpunim me ambasadën e Britanisë. Sipas sekretarit shtetëror në MM, Sasho Stefanovski duhet kushtuar vëmendje të veçantë ndjeshmërisë gjinore tek të gjithë të punësuarit, me theks të veçantë për eprorët ushtarak dhe kuadrin udhëheqës dhe komandues. Është e domos-doshme еdhe përfshirja e perspekti-

vave gjinore në arsim, trajnime dhe zhvillimin në karierë nga të punësu-arit në MM dhe ARM në programet e Akademisë Ushtarake, përfshirje të trajnimeve gjinore në trajnimin paradelegues në misione jashtë vendit, trajnime për këshilltar gjinor dhe specializime tjera gjinore, sipas nevojave të NATO-s dhe vendeve partnere për pjesëmarrje në misione në frymën e „mbrojtjes së zgjuar“ etj.

NGA AKtIVItEtEt E o oRRM INtENSIFIKIM I AKtIVItEtEVE PRoGRAMoRE

ë kuadër të kontakteve të rregullta dhe marrëveshjeve

punuese në koordinimin e ak-tiviteteve programore me ud-hëheqësitë e njësive organizative komunale (NJOK), gjatë muajit shta-tor, kryetari i Organizatës së Ofi-cerëve Rezervë të Republikës së Maqedonsië (ORRM), prof. dr. Gjorgji Malkovski, realizoi disa takime pune. Me këtë rast, në bisedat me bordet ekzekutive të NJOK dhe ORRM në: Kërçovë, Ohër, Tetovë, Shtip, Strumicë, Probishtip, Kavadarë, Negotinë dhe Prilep, në fokus të vëmendjes ishte intensifikimi i përm-bajtjeve planifikuese me Programin për Arsimim, Trajnim dhe nxitjen e traditave liridashëse në periudhën e vjeshtës të vitit 2013.Midis çështjeve më të rëndësishme, në veçanti qenë theksuar këto përm-bajtje: – gjuajtje përgatitore me AP 7,62 mm në numrin rendor 1 në vendq-itjen „Penush“ në afërsi të Shtipit, ku krahasa oficerëve dhe nënoficerëve rezervë të rinj, për herë të parë do të marrin pjesë edhe maturantët nga

shkollat e mesme nga pjesa lindore dhe pjesa pranë vardarit të Maqe-donisë. Pas përfundimit të gjuajtjes, në kazermën „Jane Sandanski “ në Shtip, do të organizohet mbledhje teknike ku 250 pjesëmarrësit në gjuajtje do të njihen me një pjesë të sistemeve luftuese, armatimin dhe pajisjet ushtarake me të cilat dis-ponon ARM;– organizimi i debateve në Prilep, vinicë, ohër, Probishtip, Shtip, Stru-micë, Radovish dhe Kumanovë në temë „Maqedonia gjatë Luftërave ballkanike, Marrëveshja e buku-reshtit – 100 vite më pas“. Në ëto debate, do të mbajnë prezantime prof. dr. gjorgji Malkovski, prof. dr. Mihajlo Minoski dhe ambasadori Ris-to Nikovski, ndërsa krahas oficerëve dhe nënoficerëve rezervë, prezan-timet do të mund t’i ndjekin edhe nxënësit e shkollave të mesme, për-faqësuesit nga pushtetet vendore, si dhe përfaqësuesit e institucioneve tjera dhe qytetarë që shprehin in-teres;– shënimi i 70 vjetorit nga beteja në Klenovec (5-6 tetor 1943), sipas

tRAJNIME NË KUSHtE VERoRE NË BPUë kuadër të aktiviteteve të rregullta lidhur me trajnimin në kushte verore që realizohen në Batalionin e Policisë Ushtarake, gjatë muajit gusht me një pjesë të pjesëtarëve të Batalionit u realizua

trajnim dhjetë ditor në not. Qëllimi kryesor i trajnimit ishte personeli të trajnohet në organizimin e jetës dhe punës në kushte të vështirësuara, si dhe të aftësohen dhe trajnohen për të mësuar teknikat e notimit, teknikat e kanotazhit, kapërcimit të pengesave ujore me mjete dore dhe formacione. Pas përzgjedhjes së kryer sipas shkathtësive në not, personeli ndahet në grupe, nga të cilët me njërin grup kryhet trajnim në mësimin e teknikave elementare në not, disiplinat kraul dhe me gjoks, ndërsa me grupin e dytë përmirësohen shkathtësitë e mësu-ara. Me të gjithë personelin kryhet trajnim për shpëtim të personit që mbytet dhe dhënie të ndihmës së parë, trajnim në kanotazh, trajnime për për aftësimin e udhëheqësve të lartë ushtarak të anijeve, për-punim të mjeteve të dorës për notim (dengje sane, degë, krahë tende) dhe mësim të notit në liqen me uni-formë dhe armatim personal, dhe për këtë qëllim shfrytëzohen mjete arsimoro-materiale – pushka gome. Në fund të trajnimit kryhet testimi i trajnueshmërisë së personelit.

NJË DELEGAcIoN NGA KANADAJA VIZItoN SHP tË ARM

një programi special ku, veç tjerash, është planifikuar edhe rregullimi i monumentit që shënon betejën në afërsi të fsh. Klenovec. Në pjeën e aktiviteteve ndërkom-

bëtare, është me rëndësi të shëno-het pjesëmarrja e planifikuar nga përfaqësues të oRRM në punëto-rinë ndërkombëtare në temë „Në Rrugën drejt Sigurisë së Përbash-kët evropiane dhe Roli i oficerëve Rezervë në NMdërtimin dhe Rau-jtjen e Paqes globale“, që, nga 9-13 tetor do të mbahet në bukuresht, R. e Romanisë, në organizim të Kon-federatës Ndëraleate të oficerëve Rezervë– cioR.

Zhivko Trajanovski

tRAJNIM PËR MEDIAt

azat e shkathtësive të komu-nikimit, krijimi i një porosie kyçe

vendimtare drejtuar publikut, roli i mediave në shoqëri, si dhe llojet dhe mënyrat e intervistave ishin pjesë e elementeve të përfshira në kursin për shkathtësi komunikuese dhe trajnim mediatik që u mbajt në Qendrën Rajonale për Marrëdhënie me Publi-kun pranë MM-së. Pjesëmarrësit në trajinimin për media, nga Ministria e Mbrojtjes, Ministria e Punëve të Jashtme dhe të Brendshme, nga Ar-mata e Republikës së Maqedonisë dhe nga Qendra për Menaxhim me Kriza, si edhe nga armatat e Kroacisë, Bosnjë e Hercegovinës dhe nga For-cat e Sigurisë së Kosovës, në aspekt praktik u njoftuan me të gjithë atë që ndërlidhet me funksionin zëdhënës dhe me aspektet e lidhura me punën e departamenteve të marrëdhënieve me publikun.

ryetari i Senatit të Kanadasë, Noel Kinsela, në kuadër të vizitës zyrtare në Republikën

e Maqedonisë, vizitoi Shtabin e Përgjithshëm të ARM-së, ku u takua me shefin e SHP, gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski. Gjatë takimit, gjeneral koteski shprehu falenderim drejt mysafirit të shquar nga Kanadaja për mbështetjen që Republika e Maqedonisë e merr nga Kanadaja në rrugën drejt anëtarësimit të plotë të vendit tonë në NATO, duke theksuar se në pesëmbëdhjetë vitet e shkuara, rreth 300 pjesëtarë të ARM-së janë arsimuar në qendra të ndry-shme për trajnim në Kanada, dhe duke vlerësuar bashkëpunimin ndërushtarak me Forcat e Arma-tosura (FA) të Kanadasë si të suk-sesshëm.

BARAZIA GJINoRE

ë Qendrën për Trajnim “dr. Xhozef Kruzell“ pranë Sektorit

për burime Njerëzore u organizua trajnim dy ditor në temën “barazia gjinore në Sektorin e Sigurisë “, që i

referohet Rezolutës 1325 të Këshil-lit për Siguri të oKb-së për gratë, paqen dhe sigurinë. Në trajnim morrën pjesë persona të cilët në mënyrë aktive kanë qenë të inkuadruar në implementimin e Rezolutës 1325 për gratë, paqen dhe sigurinë dhe në aktivitetet lid-hur me implementimin e Planit Ak-sional për barazi gjinore të Repub-likës së Maqedonisë dhe Qëllimit Partneritar 4590 – Perspektiva gjinore.

13

14

me Publikun (PARK – Public Affairs Regional Center). Secili departament mbulon një numër të rëndësishëm të aktiviteteve për nevojat e Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Repub-likës së Maqedonisë. Departamenti për Media dhe Multimedia kujdeset që të informojë pub-likun në mënyrë konsistente dhe çdo ditë mbi aktivitetet e Ministrisë së Mbrojtjes dhe ARM-së. Departamenti për Aktivitete Publikuese dhe Produksion ka për detyrë nëpërmjet mediave të veta të shkruara të promovojë Ministrinë e Mbrojtjes dhe ARM-në. Reparti për Protokol dhe Përkthim i mbulon të gjithë aktivitetet për përkthim dhe protokol pranë Ministrisë, ndërsa Qendra Rajonale për Marrëdhënie me Publikun , e cili tani më është në kuadër të Qendrës për Trajnim të NATO-s të shteteve të PpP është përgjegjëse për mbajtjen e trajnimeve dhe kur-seve mbi aftësitë në komunikim, marrëdhënie me publikun dhe aktiviteteve në nivel rajonal, gjegjësisht në nivel të shteteve të PpP. Depar-tamenti për Analitikë ka për detyrë t’i avancojë gjendjet e lidhura me këto aktivitete.

Si është bashkëpunimi me mediat, si infor-mohet publiku për aktivitetet e Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë?– Ministria për Mbrojtje ka bashkëpunim të mrekullueshëm me mediat e Republikës së Maqedonisë. Të gjithë mediat, rregullisht, përmes lajmërimeve, njoftimeve dhe kontak-teve direkte, informohen për të gjithë ngjarjet lidhur me aktivitetet e Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë. Përfaqësuesit e mediave, redaktorët, gazetarët dhe fotoreporterët janë gjithmonë të mirëseard-hur në konferencat për shtyp, brifingjet dhe ng-

Na e paraqisni shkurtimisht zhvillimin e SKAMo si njësi organizative në Ministrinë e mbrojtjes?– Sektori për Komunikim, Analitikë dhe Mbështetje operative, si njësi organizative e Ministrisë së mbrojtjes është sektor relativisht i ri, i formuar para rreth dy vitesh. Sektori për komunikim, analitikë dhe përkrahje operative në këtë formë ka dalë nga drejtimet e dhëna në Strategjinë për komunikim strategjik dhe ka për qëllim t’i bashkon gjith aktivitetet e lid-hura me informimin e publikut, marrëdhëniet me publikun, publikim dhe produksion, aktiv-itetet përkthyese dhe protokolin e Ministrisë së mbrojtjes, si dhe analitikën dhe trajnimin për kryerjen e këtyre aktiviteteve. Ky sektor është pasardhës i departamentit për marrëdhënie me publikun i cili funkciononte në kuadër të Sek-torit për përkrahje të ministrit në të cilin kanë qenë të bashkuar aktivitetet e produksionit dhe informimit të publikut, por në kuadër të sektorit të ri aktivitetet janë të zgjeruara dhe përfshinë hapësirë më të madhe të projekteve dhe qël-limeve të projektuara. Për përkujtim të lexuesve, do të cekim që gjatë dy dekadave të fundit nga ekzistimi i Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë, gjithmonë janë bërë dhe ka pasur aktivitete në njësi të përcaktuara organizative të cilat i kanë mbuluar këto aktivitete, si p.sh. departamenti për Marrëdhënie me Publikun, departamenti për Aktivitete Publikuese, de-partamenti për Protokol apo më parë i njohur si Sektori për Publikime Ushtarake, etj., por ato asnjëherë nuk kanë qenë plotësisht të bashkuar dhe të përshtatura në kuadër të një sektori të pavarur. Tani, me formimin e Sektorit për Ko-munikim, Analitikë dhe Mbështetje operative,

iNTERviSTË ME BLERiM UKALLiN, UdHËHEqËS i SEKTORiT PËR KOMUNiKiM, ANALiTiKË dHE MBËSHTETjE OPERATivE – SKAMO

NË HAP ME NEvOjAT

BASHKËKOHORE

INTERVISTË

për herë të parë këto aktivitete janë të lidhur ngushtë dhe të varura njër nga tjetra, janë të koordinuara dhe të organizuara si tërësi të veçanta funksionale dhe organizative të Minis-trisë së Mbrojtjes.

cilat janë aktivitetet më të rëndësishme në kuadër të Sektorit për Komunikim, Analitikë dhe Mbështetje operative? – Sektori për Komunikim, Analitikë dhe Mbështetje operative, me të cilin udhëheq, përbëhet nga pesë departamente funksionale dhe secila nga to ka aktivitete dhe detyra saktë-sisht të përcaktuara. Ato janë departamenti për Media dhe Multimedia, departamenti për Aktiv-itete Publikuese dhe Produksion, departamenti për Përkthim dhe Protokol, departamenti për Analitikë dhe Qendra Rajonale për Marrëdhënie

MINIStRIA E MBRoJtJES SË REPUBLIKËS SË MAQEDoNISË NGA FoRMIMI I SAJ DERI MË Sot DISA HERË KA BËRË NDRYSHIME NË oRGANIZIMIN E SAJ ME QËLLIM QË tË JEtË EDHE MË EFEKtIVE DHE GJItHMoNË NË HAP ME NEVoJAt BASHKËKoHoRE DHE DREJtIMEt E ZHVILLIMIt DHE PËRMIRËSIMIt tË FUNKSIoNEVE tHEMELoRE. DISA tËRËSI oRGANIZAtIVE JANË ZGJERUAR,tË tJERA JANË tRANSFoRMUAR oSE KANË KALUAR NË NJËSI tË tJERA oRGANIZAtIVE. SEKtoRI PËR KoMUNIKIM, ANALItIKË DHE MBËSHtEtJE oPERAtIVE ËSHtË SEKtoR RELAtIVISHt I RI DHE PIKËRISHt PËR KËtË DËSHIRoNIM QË NËPËRMJEt BISEDËS ME UDHËHEQËSIN E SEKtoRIt t’UA QARtËSoJMË DHE PËRSHKRUAJMË LExUESVE tË GJItHA AKtIVItEtEt tË cILAt NDoDHIN NË KËtË SEKtoR.

15

jarjet lidhur me aktivitetet tona, dhe praktikojmë herë pas herë t’i thërasim pa detyrë, thjeshtë që të shoqërohemi dhe të njoftohemi, t’i ndajmë mendimet e tyre, lavdërimet dhe kritikat, me qëllim që në të ardhmen të mund t’jua plotë-sojmë nevojat dhe të ju mundësojmë që të raportojnë në mënyrë objektive për aktivitetet tona. Reparti për media dhe aktivitete për multimedia është i ngarkuar gjithmonë t’i ndjek të gjitha ngjarjet dhe të realizojë bashkëpunim me mediat, të rregullon ueb-faqen e Ministrisë, me qëllim që të gjithë informatat të jenë trans-parente dhe në dispozicion të publikut. Risi në mënyrat e komunikimit me publikun është që duke ndjekur trendin e mënyrave bashkëkohore për komunikim, në kuadër të Departamentit për Media dhe Multimedia janë caktuar persona të cilët janë gjithmonë aktiv në rrjetet sociale me qëllim që Ministria e Mbrojtjes të jetë gjith-monë në mënyrë aktive e kyçur në komunikim nëpërmjet rrjeteve sociale bashkë-kohore dhe të qarkullojë komunikim i rregullt interaktiv me shfrytëzuesit e Facebook, Twitter dhe përmes aktiviteteve tjera në internet.

Publikimi është një nga aktivitetet më të rëndësishme me të cilat ju udhëhiqni. Si ka qenë dhe si është zhvilluar publikimi brenda Ministrisë së Mbrojtes dhe Armatës së Re-publikës së Maqedonisë?– Me vetë formimin e Armatës së Maqedonisë është paraqitur nevoja për aktivitete publikue-se. Ky aktivitet ka qenë i rregulluar sipas Ligjit për Mbrojtje. Për atë ka qenë i formuar Depar-tamenti për Publikime Ushtarake, i cili së pari ka pasur për detyrë të kujdeset për zbatimin dhe respektimin e standardeve gjuhësore në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Re-publikës së Maqedonisë, për përpunimin dhe

publikim e rregullave dhe udhëzimeve ushta-rake, si dhe redaksionin gjuhësor të ligjeve dhe dokumenteve për nevojat e Ministrisë së Mbro-jtes dhe ARM-së. Pak më pas filloi edhe aktiv-iteti i pavarur publikues i Ministrisë së Mbrojtjes, më me rëndësi nga ajo periudhë ka qenë fillimi i publikimit të revistës ,,Mbrojtja”, që ka qenë buletini i parë i Ministrisë së Mbrojtjes de ARM-së. „Mbrojtja“ ka pasur një jehonë pozitive tek publiku me raportimet e saj, artikujt e gazetave, analizat, artikuj nga dijetarë të shquar, intervista me persona të shquar të profesionit të mbro-jtjes dhe politikës. Vijonin edhe botime në formë të monografive, librave, broshurave dhe gjithë të tjerave që kanë qenë të nevojshme për pro-movimin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe ARM-së. Si shtojcë e gazetës „Veçer“, nga viti 1995 filloi

të del „Fjala Ushtarake (Армиски збор)“, bule-tin i ARM-së në të cilin pjesëtarët e Armatës shkruanin raportet e tyre, duke lajmëruar për aktivitetet dhe arritjet e tyre. Nga viti 2000 në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes filloi të botohet edhe revista shkencoro-teorike „Mbro-jtja Bashkëkohore e Maqedonisë (Современа македонска одбрана)“, në të cilën janë shpallur teza shkencore me cilësi të larta e cila sot është e transformuar në revistë ndërkombëtare shkencore për mbrojtje, siguri dhe paqe dhe në të cilën shpallen punime të rishikuara në gjuhë angleze nga autorë të shquar të vendit, rajonit dhe më gjërë. Në vitin 2009 kishte disa ndry-shime në lidhje me botimet të cilat deri atëherë janë botuar. Ndjehej nevoja për modernizim dhe redizajnim të revistës “Mbrojtja” ndërsa „Fjalën Ushtarake“, më nuk kemi pasur mundësi ta bo-tonim në tirazhe të mëdha në gazetat ditore. Rezultat i kësaj ishte promovimi i revistës së re „Mburoja“, e cila ishte krijuar sipas trendit të ri

në publikim, me dizajn modern dhe me kolona dhe bashkëpunëtor të ri. Theksi në „Mburoja“ është më i përqëndruar në tema të cilat janë me interes për ushtarët bashkëkohor, si p.sh. llojet e reja të armëve, aktivitetet dhe ushtri-met, lojërat kompjuterike të simuluara, bisedat me kolegët e tyre, misionet, raportimet, por nuk janë të lënë pas edhe analizat e thelluara dhe shkrimet nga analistët dhe teoricienët tonë dhe të huaj. Revista përkthehet në gjuhën shqipe dhe angleze. Do të përmend që paralelisht me aktivitetet e përditshme të të punësuarve në Departamen-tin e Publikimit dhe Produksionit, ato gjithmonë ju dalin në krah edhe njësive të tjera të Minis-trisë së Mbrojtjes kur është e nevojshme të përpunohet ndonjë flamur për konferencë, fle-

tushkë, broshurë etj. Poashtu, përveç botimeve të rregullta, bëhet fjalë edhe për botime të jo të rregullta të revistës, përpunimi i dokumenteve strategjike, lektorimi i tyre, redaktimi, redaktimi teknik dhe arti dhe dizajni grafik, që normalisht, është angazhim plotësues sepse departamenti ka pak të punësuar, por kur dëshironi diçka, gjithçka mund të bëhet, plotësohet dhe të kryhet, dhe rezultat i asaj është Libri i Bardhë i Mbrojtjes, publikimi “Barazia Gjinore në Mbrojtje dhe Siguri”, “Armët në Misionet Paqësore” dhe shumë publikime, libra,mogografi etj.

Sa të punësuar në Ministri të Mbrojtjes dhe ARM e kanë të njohur rregullimin ligjor që në mënyrë direkte ka të bëjë me aktivitetet e këtij Sektori?– Gjithsesi që gjithë të punësuarit e Ministrisë së Mbrojtjes dhe ARM-së nuk janë të njoftuar njejtë me legjislacionin, ligjet dhe dokumentet strategjike të cilat në mënyrë direkte lidhen me aktivitetet tona. Mendoj që shumica e dijnë që informimi i publikut, aktivitetet publikuese dhe trajnimet janë fusha të cilat janë të rregulluara me vetë Ligjin për Mbrojtje, i cili është ligji bazë që në mënyrë direkte lidhet me Mbrojtjen e Republikës së Maqedonisë dhe forcat e saja të armatosura. Megjithatë, shfrytëzoj këtë mundësi të përmend edhe disa ligje dhe dokumente për të cilat duhet patur njihuri. Para së gjithash, do ta përmend Ligjin mbi Qasjen e Lirë në Informata, me të cilin qytetarëve dhe institucioneve iu mundësohet në çdo kohë, me shpjegim të duhur, të kërkojnë informata të cilat iu duhen nga personat e autorizuar nga çdo institucion në Republikën e Maqedonisë, po edhe nga Ministria e Mbrojtjes. Sektori ynë është i detyruar gjithmonë të kujdeset mbi rrjedhën e informatave të duhura dhe mbi transparencën e Ministrisë së Mbrojtjes. Por,

16

mobilje me ndihmën e donacionit nga Mbretëria e Holandës. Si pjesë e delagacionit të Maqedonisë kam mar-rë pjesë në mbledhjen e Komitetit për politikë dhe partneritet të NATO-s në Bruksel në qer-shor të këtij viti, ku e prezantuam ofertën për Qendrën Rajonale për Trajnim për Marrëdhënie me Publikun, në të cilën fituam mbështetje të plotë nga përfaqësuesit e të gjithë shteteve të NATO-s. Më e rëndësishme ishte ajo që kjo Qendër u ngrit në qendër të NATO-s për trajnim të shteteve të PpP-së, gjegjësisht nga qershori i këtij viti, Qendra Rajonale për Marrëdhënie me Publikun është e pranuar në rrjetin e 26 Qendrave Partnere të NATO-s për edukim dhe trajnim, dhe është qendra e vetme e cila është

plotësisht e specializuar për trajnim nga fusha e marrëdhënieve me publikun. Në këtë qendër do të trajnohen oficerë për marrëdhënie me publi-kun nga të gjithë shtetet e NATO-s, nga shtetet e PpP-së, Dialogut të Mesdheut, Nismës së St-ambollit etj, dhe shumë e rëndësishme është që pjesa më e madhe do të jenë trajnues për media nga ministria jonë. Shpresojmë që rezul-tatet të cilat do të dalin nga aktivitetet e kësaj qendre edhe më shumë do ta forcojnë qëndri-min se Republika e Maqedonisë ka çka të ofrojë dhe se është e gatshme plotësisht të inkuadro-het në familjen e vendeve të NATO-s.

Cilat janë shikimet tuaja për zhvillimin e sek-torit, a planifikoni projekte të reja? – Sektori për Komunikim, Analitikë dhe Mbështetje Operative gjatë këtyre dy viteve nga ekzistenca e vet ka treguar që ka kapac-itete, staf dhe mundësi për realizimin e një numri të madh të aktiviteteve në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes. Kemi qenë bartës të aktiviteteve për organizimin e shumë konferen-cave të rëndësishme ndërkombëtare, prandaj planifikojmë që të vazhdojmë në këtë drejtim me këto praktika. Varësisht nga mundësitë fi-nanciare, edhe në periudhën e ardhshme plani-fikojmë të vazhdojmë me aktivitete produktive të publikimit, edhe atë në gjuhën maqedonase, anglishte dhe shqipe. Gjatë vizitës së fundit në Akademinë për Informim dhe Komunikim në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes gjermane, kam pasur mundësi të ndaj përvojën në nivel të eksperëve pikërisht për zhvillimin e aktiv-itetit tonë. Ne nuk i kemi ato numra në pajisje, teknikë dhe staf, por kemi bazë të mirë dhe për-vojë të mirë që të lëvizim në një shkallë më të lartë. Do të doja të gjallërohej edhe produksioni i video xhirimeve, me qëllim që të shihen të gjithë ngjarjet që kanë të bëjnë me Armatën e Repub-likës së Maqedonisë dhe Ministrinë e Mbrojtjes.

Dr. Zhanet Ristoska

nga ana tjetër, të punësuarit e Ministrisë së Mbrojtjes, më sakt personat të cilët duhet të japin informata, janë të detyrueshëm të jenë të njoftuar me dispozitat e Ligjit për informata të Klasifikuara dhe në çdo moment të dijnë cila informatë është e klasifikuar me shkallë të përcaktuar të fshehtësisë dhe si e tillë nuk guxon të jetë në dispozicion të publikut. Këto dy ligje janë direkt të lidhura me aktivitetet tona dhe mu për këtë edhe i theksoj. Poashtu, aktivitetet tona kontribuojnë shumë në sjelljen e Strategjisë për Komunikim Strategjik, e cila konkretisht ka të bëjë me organizimin dhe aktivitetet e nevojshme për kryerjen e këtij aktiviteti.

Qendra Rajonale për Marrëdhënie me Pub-likun ngritet në Qendër të NAto–s për edu-kim dhe trajnim. Na tregoni diçka më tepër për zhvillimin, transformimin dhe aktivitetet e kësaj qendre?– Republika e Maqedonisë si pjesë, gjegjësisht në atë kohë edhe lidër i A3-formatit, kishte mundësi të merr pjesë në forma të ndryshme për marrëdhënie të forcuara rajonale. Kështu që, në atë drejtim, në vitin 2005, me vendim të Qeverisësë RM-së u formua Qendra rajonaëe për marrëdhëniet me publikun. deri në Qërshor të vitit 2013 kjo qendër ishte e njohur nën emrin RTKc, d.m.th. Qendra rajonale për trajnim për komunikim, por në përputhje me NATo stan-dardet dhe terminologjinë për marrëdhëniet me publikun, në procesin e rritjes në NATo qendër, dhe në bashkëpunim me NATo ekipin për vlerësim emri ishte i modifikuar në Qendër rajonale për marrëdhënie me publikun. Qëllimi kryesor i Qendrës është t’i trajnojë pjesëtarët e ushtrisë dhe ministrive të mbrojtjes të shteteve rajonale dhe më gjërë në aftësitë për komuni-kim dhe marrëdhënie me publikun për nevojat

aktuale të ministrive të mbrojtjes dhe ushtrive, por edhe trajnim për veprimet e personelit me aftësi të veçanta për komunikim në situata krize, në misione paqësore etj. Përkrahja për fillim të punës ishte e dosmosdoshme sepse një qendër e këtij lloji nënkupton edhe pajisje të shumta teknike, instruktorë të trajnuar, objekte për ndejtje dhe ushqim për dëgjuesit etj. Në lid-hje me këtë, në fillim kemi pasur përkrahje të madhe nga Konfederata Zviceriane, por kemi patur edhe donacione dhe instruktorë nga Mbretëria e Norvegjisë dhe nga shtete tjera. Nga viti 2007, ne procesin e trajnimit ishin të kyçur edhe shtete tjera nga rajoni të PpP, me qëllim të zgjerimit të mëtejshëm të shtrirjes së shteteve të kyçura të rajonit të evropës Juglin-dore dhe më gjërë. Ligjeratat në Qendër zhvil-lohen përmes ligjeratave teorike dhe interkative dhe ushtrimeve nga fusha e aftësive për komu-nikim, posaçërisht vëmendje i kushtohet punës praktike para kamerave dhe radios, si dhe për-gaditja, organizimi dhe mbajtja e konferencave për shtyp. Pajisja teknike e kabineteve ishte e përmirësuar dukshëm me donacionin nga Mbretëria e Norvegjisë. Në fakt, Mbretëria e Norvegjisë është mbështetësi më i madh i kësaj qendre, e cila në periudhën nga viti 2009 deri në vitin 2013, disa herë ka investuar më shumë se 300 000 euro në qendër për teknikë/teknologji, trajnime të stafit për përshtatje për ligjerime dhe përkrahje financiare të punëtorive rajonale dhe konferencave, ndërsa për vitin 2014 ka sig-uruar fonde për modernizimin e toaletëve në kapacitetet për akomodim të Qendrës, pajisje për bibliotekën, si dhe trajnime plotësuese të trajnuesve të certifikuar rajonal për media. Në fakt, Qendra ka akomodimet e veta, përmes të cilave mundësohet akomodimi në konvikt për trajnuesit vendas dhe nga jashtë. Akomodimet, si dhe ambientet për punë, janë të pajisur me

vegël e dëshmuar për Të gjitha kohërat

LOPATA USHTARAKE ë botën e sotme, që për çdo ditë zhvil-lohet me një shpejtësi të madhe, fakti që rritja teknologjike ndikon shumë edhe në të ardhmen e veglave ushtarake,

padyshim se është i pashmangshëm. Pajisjet ushtarake tani më kanë pranuar disa ndry-shime të rëndësishme dhe kanë rezultuar me sisteme më të mira të komunikimit, pajisje të sofistikuara për ndjekje dhe mbikqyrje, si dhe përmirësime të ndryshme në armatimin. Duket se disa arritje të caktuara teknologjike janë fokusuar në vendosjen e pajisjeve për teren, të sofistikuara dhe të integruara, që mundësojnë bashkëveprim me ushtarin. Në të ardhmen ushtarët me siguri do të kërkojnë më shumë aftësi teknike për të rritur fuqinë e tyre, por ekspertët dhe vizionarët ushtarak duhet të harrojnë se ende ekzistojnë disa vegla

të kalojë i padëmtuar. Në çdo moment mund të urdhërohet lëvizje dhe ai duhet të kërcejë dhe të vazhdojë përpara. Në rast se nuk merr urdhër, ai do të gërmojë edhe më thellë. Në fil-lim strehëza bëhet për t’u shtruar. Më pas për gjunjëzim dhe në fund edhe për të qëndruar në këmbë. Truallin e gërmuar që e ka mbledhur përpara do t’a shfrytëzojë si mburojë për ushtarin nga plumbat dhe predhat. Në mungesë të urdhërave të ardhshëm ai vazhdon të punojë në strehëzën e tij. Fillon duke e maskuar atë. Më pas fillon të gërmojë hendek që të mund të lidhet me bashkëluftëtarin nga ana e majtë. Për disa orë ushtarët do të jenë të mbërthyer në një sistem kanalesh të ndëlidhur. Sistemi hendeklidhës i njësisë pastaj lidhet me njësitë tjera. Rregullohen edhe pjesët rrugëtuese, për-mirësohet maskimi, përforcohen strehimoret...Lopata ushtarake më parë ka ngjasuar me lopatën stadarte të cilat janë përdorur rëndom prej qytetarëve. Këto lloje të më hershme, për një kohë relativisht të gjatë kanë patur dorezë prej druri. Pastaj, gjatë viteve, ajo është ndry-shuar në disa aspekte. Njëra nga ndryshimet më të njohura është futja e mekanizmit me palosje. Palosja e parë e lopatës ushtarake ka mundësuar që lopata të paloset drejt dorezës. Kjo ka ndikuar që lopata të mund të bartet më lehtë. Sot, kuptohet, ekzistojnë më shumë lloje moderne të më shumë konstruktimeve të cilat mundësojnë që edhe lopata edhe doreza të palosen. Në këtë mënyrë, lopata ushtarake mund të futet në çantë, jo shumë më të mad-

të thjeshta, të cilat si pjesë e pajisjeve ushta-rake duhet të jenë të pranishme me siguri edhe për gjatë kohë. Këto vegla tashmë janë dëshmuar në shumë misione. Këto janë pjesë praktike dhe të dobishme të pajisjeve të cilat janë pranuar nga ushtarët nga shumë forca të armatosura të ndryshme, të shfrytëzuara në të kaluarën e largët, por edhe ditëve të sotme. Një shembull i dalluar për këto lloje të pajisjeve është edhe lopata ushtarake(lopata me cepa).Lopata ushtarake me cepa është pjesë e pajis-jeve personale të ushtarit. është e punuar për vetëgërmim, gërmim të minave dhe për punë të tjera në tokë. edhe pse sot ajo është ndrysh-uar dhe riformësuar, lopata ushtarake gjithsesi nuk është pjesë e pajisjeve ushtarake mod-erne. Ajo është shfrytëzuar në të gjitha kon-fliktet e vogla dhe të mëdha, luftëra lokale dhe botërore. gjithashtu, përdoret edhe në zonat jashtë luftimeve aktive, për të kryer detyra dhe punë të ndryshme, por njëlloj të nevojshme.

Secili ushtar me vete mban lopatë ushtarake. Kur merr urdhër të ndalojë, për moment shtri-het dhe fillon të gërmojë strehim për vete. Për tre minuta mund të gërmojë ndonëse 15 cen-timetra, mjaftueshëm që të mund të shtrihet sigurtë në vendstrehim kur plumbat fluturojnë mbi kokën e tij.Truallin që e ka gërmuar e vendos para vetes si një mburojë të vogël që paraqet edhe një mbrojtje shtesë. Nëse është gërmuar në tokë sa duhet dhe edhe në rast se kalon tanku mbi të, ushtari ka 50% më shumë të ngjarë

17

18

he se sa vetë lopata. Kjo bën që lopata ushta-rake moderne të jetë shumë më e lehtë për t’u bartur dhe ruajtur. Lopatat ushtarake moderne montohen dhe janë të bëra prej çeliku, alumini apo ndonjë lloj tjetër të lehtë por të fortë.Lopata ushtarake përdoret nga ushtarët për qëllime të ndryshme. Gjithashtu edhe nga sim-patizuesit e natyrës, kampistët, turistët e tjerë, kjo vegël është e domosdoshme gjatë qën-drimit në natyrë. Lopatat ushtarake janë përdorur që në kohërat e hershme. Në kohën e legjioneve romake këto kanë qenë vegla të rëndësishme. Kur ata ndod-heshin në marshime gërmonin hendeqe dhe ndërtonin mure për mbrojtje rreth kampit të tyre çdo natë.Taktikat e rrethimit gjatë historisë kanë patur nevojë për gërmime që të mund të vendosen dhe zakonisht gërmimi i mureve të fortifikatave ka qenë një mënyrë për rrënimin e tyre.Në kohën e taktikave të rrethimit, gjatë luftërave të Napoleonit, janë përdorur lopata dhe kazma si vegla për gërmim të hendeqeve drejt mureve të fortesave të cilat kanë qenë nën rrethim, që t’ju mundësohet ushtarëve me eksploziv të afrohen afër mureve – pozicioneve të karambolleve që t’i shkatërrojnë ato. Meqe-nëse lopatat kanë qenë të gjata dhe të rënda për t’i bartur nga ushtarë individual, ato zakon-isht janë bartur me karroca, zakonisht bashkë me logjistikën. Vetëm ushtarët – pionerë apo inxhinierë zakonisht mbartnin lopata si pjesë e pajisjeve të tyre individuale. Kjo shpesh ka sjellë gjendje në të cilat këmbësoria nuk ka patur qa-sje në pajisjet për gërmim kur kanë patur më shumë nevojë për të. Në vitin 1870, ushtria e SHBA-ve në armatimin e vet ndërfut të ashtuquajturën lopatëz-ba-jonetë e projektuar për ushtarët si armë, por edhe si vegël gërmimi. Kjo është shoqëruar me zhvillimin e veglave të veçanta për gërmim me dorezë të vogël të cilat mundej të jenë pjesë e pajisjes individuale të ushtarit. Meqenëse veglat e vogla për gërmim kanë gjetur vendin e tyre në Armatën e SHBA-ve dhe në armatat tjera bashkëkohore kanë pranuar konceptin për një vegël më të madhe dhe më efikase për gër-mim, me të cilën do të pajiset do ushtarë këm-bësorie me ndihmën me ndihmën e së cilës do të mund të gërmojë vetëm strehëzën e tij për veprim apo mbrojtje.Në fillim të shek. 20, lopatës së sotme ushta-rake i ka paraprij lopata në formë të lopatës së dorës, me qëllim që të përdoret me të dy duart, edhe më kompakte se ato tradicionale me madhësi të plotë. Këto vegla u bënë shumë të rëndësishme me gutjen e luftimit nga hen-deqet. Lopatat ushtarake të konstruktuara

vendosje të minave, por edhe si armë për luf-tim.Pas disa dekadave pas Luftës sëë Dytë Botërore, gjatë luftës së vietnamit, lopata ush-tarake është shfrytëzuar nga ushtarët për të pastruar terenin nëpër xhungël dhe për ndërti-min e strehimore për veprim dhe mbrojtje. Këtu taktikat guerile kanë qenë të shumëllojshme , ndërsa forcat e Vietkongut kanë shfrytë-zuar taktikat e tyre të gërmimit për të krijuar kurthe të ndryshme dhe sisteme të ndërlikuara tunelësh. Edhe sot, të gjitha forcat e armatosura të cilat shpërndahen nëpër vende si në Irak dhe Af-ganistan, shfrytëzojnë lopatën ushtarake gjatë kryerjes së detyrave të tyre ditore në mision. Në fazën trajnuese, rekrutët kanë mundësi të njoftohen me mundësitë të kësaj vegle të pr-ovuar.Si një vegël për gërmim, nëse përdoret me efikasitet, lopata ushtarake nuk kërkon qën-drueshmëri të madhe fizike. Edhe pse gërmimi i strehimoreve për veprim apo mbrojtje mund të duket si një punë e vështirë, madje edhe e lodh-shme, ndërsa lopatat moderne janë të vogla dhe të lehta për t’u bartur, ato janë të ndërtu-ara nga materiale cilësore dhe janë të përshta-tura ergonokisht për këtë lloj pune. Sidoqoftë, edhe pjesa më e madhe e lopatave standarde me palosje duhet të jenë të mjaftueshme për kryerjen e punëve elementare gjatë gërmimit.Madhësia më e vogël dhe futja e mekanizmit të palosjes është edhe një përparësi dhe me këtë ato bëhen edhe më të lehta për t’u bartur. Lopatat më të vogla janë më të lehta për për-dorim kur puna duhet kryer nga vendqndrime

të ndryshme. Për shembull, Disa detyra të caktuara ndoshta do të duhet të kryhen prej pozitës së gjunjëzuar, por edhe nga pozita e shtrirë. Gjithashtu, është më lehtë të shfrytëzo-het lopatë më e vogël dhe më kompakte kur punohet në një hapësirë të mbyllur, dhe ush-tarët kanë kontrollë më të mirë gjatë kryerjes së detyrave të ndryshme të cilat kërkojnë më shumë lëvizje të sakta.Në fushëbetejë ekzistojnë shumë aktivitete të cilat duhet të kryhen dhe me lopatë ato mund të kryhen lehtë dhe shpejtë. Përveç stre-himores për veprim dhe gërmimit të rrugëve, ushtarët ndoshta duhet të shfrytëzojnë këtë vegël edhe për ndërtimin e toaleteve, të mbushin thaës me rërë, por edhe të pastrojnë ndonjë tokë të caktuar. Kur mjetet për teren hasin në një teren të vështirë, lopata mund të shfrytëzohen për t’i ndihmuar ata t’i lirojnë gomat nga balta, bora, rëra apo rrënoja tjera. E gjithë kjo thekson faktin se lopata ushtarake është me rëndësi thelbësore për në mjedise dhe kushte të ndryshme. Lopata nuk është vetëm vegël për gërmim.

për individë shpejtë paraqiten me doreza të shkurtëra të drejta, doreza-Т, doreza-d dhe me shumë desanje tjera. Përveç se përdoren për gërmim dhe luftime dhe pozicionime mbro-jtëse, ato shërbejnë edhe për shumë qëllime tjera.Në Luftën e Parë botërore, lopata ushtrake ka përmbushur rolin e vet parësor për gërmim. Kjo ishte një kohë kur lufta në hendeqe ka qenë komponenti kryesor në fushëbetejë. Hendeqet shpesh kanë nënkuptuar vete fushëbetejën, ndërsa natyra e luftës në hendeqe ka qenë e tillë që ka përfshirë shumë shpesh luftimin nga afër. Lufta mundej të ndodhë brenda bun-kerëve dhe hendeqeve me baltë. Kjo ishte koha kur ushtarët shfrytëzonin lopatën ushtarake në mënyrë shumë më ndryshe. Ajo është shfrytë-zuar si armë brutale për luftim të afërm. Për dallim nga pushka e cila shpesh bllokohej me baltë dhe pluhur, ndërsa nga ana tjetër bajone-ta shpesh ka qenë tepër e gjatë për përdorim efikas nëpër hendeqe, lopata ushtarake gjitmo-në ka qenë mjet për shumë gjëra. Në gjendje të caktuara në luftime të afërta, apo gjatë luftimit gjoks më gjoks, ka qenë më lehtë të përdoret lopata se pushka e pajisur me bajonetë. Pas Luftës së Parë botërore, lopatat ushtarake janë riformësuar për të qenë më kompakte dhe më të lehta. Modelet me palosje janë bërë më popullore, kjo zakonisht ka qenë palosje e lopatës drejt dorezës fikse, ndonjëherë desanji ka paraparë edhe një gërmues të vogël. Sikur edhe të gjitha veglat individuale, ashtu edhe lopatat janë desanjuar të jenë të lehta për t’u bartur dhe kanë qenë të planifikuara të jenë pjesë e pajisjeve ushtarake standarde.Në Luftën e dytë botërore lopata është shfrytëzuar nga të gjitha palët ndërluftuese. Trupat amerikan në Paqesor është dashur pat-jetër të përdorin këtë vegël për të bërë strehi-more për veprim dhe mbrojtje në gjendje dhe kushte shumë të vështira të tokës. Ushtarët britanez të cilët kanë qenë të angazhuar në luftërat në Afrikën veriore janë bindur në dobitë prej shfrytëzimit të lopatës edhe në kushte të shkretëtirës. Lopata ushtarake nuk ka qenë e çmuar vetëm nga trupat aleate, por gjithashtu edhe nga ushtarët gjerman të cilët e kishin pranuar vlerën e kësaj vegle si një vegël për të ndërtuar pozicione zjarri dhe strehimore, për

19

Ushtarët e shfrytëzojnë atë edhe për matje. Zakonisht, pjesa kryesore e lopatës është e gjatë 50 cm, lopata zakonisht është e gjerë 15 centimetra dhe e gjatë varësisht nga modeli deri në 22 cm. Me të ushtari mund të masë gjithçka që i nevojitet.Lopata ushtarake mund t’i ndihmojë ushtarët të mbijetojnë në mjedise të rënda dhe sfiduese. Lopata ush-tarke, përveç qëllimit themelor, mund të shfrytëzohet edhe për qëllime tjera të cilat mund t’a ndihmojnë ushtarin gjatë mbijetesës. Shumë nga lopatat ushtarake kanë teh të mprehtë, kështu që mund të shfrytëzohen për prerje dhe depërtim nëpër rrënjë, degë dhe shkure, duke i bërë ato veçanërisht të dobishme në xhungla dhe pyje të dendura. Mënyra e shpërndarjes së peshës në shumicën e lopatave, si dhe gjatësia e tyre nënkupton se ato janë më të mira për disa punë se sa thika ushtarake. Gjethi i lopatës mund të shfrytëzohet për formëzim. Gjithashtu, lopata mund të shfrytëzohet për gjua-jtje, apo për të përgatitur kurth ose për të përgatitur mish. Ushqimi, gjithashtu, mund të përgatitet në lopatën ushta-rake.Kur ushtarët lëvizin në një teren jo të rrafshtë apo të vështirë, lopata mund mund të shërbejë për qëllime të ndry-shme. Së pari, për të kapërcyer penge-sat në ujë, lopata mund të shërbejë si një lopatë lundrimi. Kur ushtarët lëvizin nëpër terene të ndryshme, lopata mund të shfrytëzohet për të zbutur terenet e pjerrëta, për të hapur rrugën, për të ndërtuar vendqëndrimi apo gropë për rrokje, ndërsa në disa situ-ata, kjo mund të shërvejë si ndihmëse gjatë ngjitjes.Madje edhe sot, në luftimin bashkëko-horë, ende ekziston mundësi e vërtetë që konflikti të bëhet në kontakt të af-ërt me kundërshtatrin. Në këto kushte, lufta gjoks më gjoks nuk mund të jetë metoda e preferuar e angazhimin, por kjo mund të jetë e nevojshme. Ekzis-tojnë njësi speciale të cilat trajnohen për luftime të këtilla, duke shfrytëzuar lopatën si njërën nga armët e tyre më të sigurta gjatë luftimit gjoks më gjoks. Sot, në kuadër të Federatës Ruse, ekzistojnë njësi speciale elitare të cilat kalojnë nëpër trajnime intensive për përdorimin e lopatës ushtarake. Rusia ka zhvilluar metodë shumë funksionale të sofistikuar për luftim të afërm, të njohur si „Sistema“. Ky sistem përm-ban ushtrime të bazuara në përdorimin e lopatës ushtarake për luftë. Qasja në trajnime e cila ndiqet në disa prej këtyre sistemeve luftarake, duhet t’u jep dëgjuesëve mundësi të kupto-jnë mënyrat e ndryshme në të cilat lopatëza mund të përdoret në konfron-timet e afërme. Njëherit kur individi do të mësojë të punojë me lopatëzën me një shkallë të mirë të kontrollimit dhe saktësisë, ato fillojnë të mësojnë se si kjo armë e papërpunuar dhe kliniki-sht efikase mund të shfrytëzohet për të shkaktuar shkallë të ndryshme të dëmeve. Kjo mund të shfrytëzohet jo

vetëm për të neutralizuar kërcënimin, por thjeshtë edhe për të paaftësuar armikun. Në raste tjera, nga ana tjetër, nuk paraqitet nevoja që lopata të shfrytëzohet për të gjeneruar lëndime fatale. Në fund të fundit, për secilin kundërshtar i cili e sulmon ushtarin nga afër, kjo vegël mund të paraqesë një shkallë të lartë kërcënuese. Kjo nënkup-ton se lopata mund të shfrytëzohet për të kontrolluar apo kufizuar një per-son. ekspertët me lopatë, gjithashtu, dijnë të përdorin pjesët e ndryshme të kësaj vegle për të shkaktuar goditje apo për të kontrolluar sulme. Në disa njësi ruse, disa operativë individual janë madje edhe të shkathët për të shfrytë-zuar lopatën e mprehur si një armë për të gjuajtur. Kur hidhet lopata në një dis-

tancë të shkurtër, ajo është në gjendje të shkaktojë dëme të mëdha.Arsye tjetër që lopata paraqet një veg-ël praktike për luftim të afërm është se ajo është pranuar nga ekipe të ndryshme të forcave speciale nëpër të gjithë botën, si një armë e heshtur. Kur duhet të mbahet padukshmëria, kjo armë mund të shërbejë për qëllime të dobishme gjatë operacioneve të cilat realizohen thellë në teritorin armiqësor. Kuptohet, do të ketë shumë situata ku thika luftarake do të ishte një zgjedhje e preferuar, por kjo në asnjë mënyrë nuk e bën lopatën të jetë zëvendësim i thjeshtë. është fakt se në disa situ-ata lopata ushtarake ka përparësi të qarta në krahasim me thikën luftarake. Lopata ushtarake siguron një përparë-si të veçantë dhe, si që përmendet më lartë, mund të shfrytëzohet për të shkaktuar më pak goditje помалку vdekjeprurëse, ndërsa thika është pak e kufizuar në këtë aspekt.Në zonën e operacioneve, njësitë që

patrullojnë mund të kenë nevojë të hyjnë në disa mjedise tepër armiqë-sore: nga tunele dhe shpella të erëta në xhungla të papërkulura. Në kushte të atilla, lëvzja me pushkë automatike mund te jetë e vështirë. gjithashtu, ekziston mundësia kur ushtarët hapin zjarr në shumë hapësira të ku-fizuara, ku plumbat mund të kthehen shket nga muret dhe shkëmbinjtë dhe në këtë mënyrë të vënë në rrezik pjesëtarët tjerë të njësisë. Në suaza të disa pjesëve të botës, si që është Azia Juglindore, zonat e errëta dhe të ftohta shpesh janë vende të florës dhe faunës. Në kushte të këtilla, lopata mund të jetë shumë e dobishme për ushtarët. Shumë armata kanë përcaktuar një spektër të ndryshëm lidhur me për-dorimin e lopatës ushtarake, të cilat ushtarët mund t’i zbatojnë. Prandaj, kur ushtarët do të kenë nevojë të bar-tin më pak pajisje me vete, është me rëndësi që ato pajisje të mund të për-doren për kryerjen e më shumë punëve të ndryshme, ndërsa lopata mund të shërbejë si shembull më i mirë për këtë qëllim.T’i kthehemi edhe njëherë përdorimit luftarak të kësaj vegle, disa ekspertë për luftim të afërt bëjnë me dije se si që është e rëndësishme të mësohet puna ofensive me veglën, gjithashtu është e domosdoshme të të mësohet edhe si të mbrohet nga sulmi. Kuptohet, trajni-met në mbrojtjen nga armët është me rëndësi për ushtarët pavarësisht cila armë shfrytëzohet. Ato të cilat përf-shihen në operacione paqeruajtëse ndoshta do të ishte e nevojshme të stërviten për mbrojtje apo të shman-gin një sulm edhe përmes përdorimit të armëve si që janë veglat bujqësore sëpatat dhe të tjerë.gjatë patrullimit, mund të paraqitet nevoja që ushtarët të hyjnë nëpër mjedise rurale, ku rebelet lokal mund të veprojnë në një shkallë shumë të ashpër. Hedhja me gurë dhe përdorimi i veglave bujqësore nuk paraqet ndon-jë formë të rrezikshme të agresionit, por edhe veglat më primitive për luftë mund të shkaktojnë lëndime serioze. Forcat amerikane dhe britanike janë ballafaquar me këtë lloj rezistence gjatë operacioneve aktuale në irak dhe Afganistan.Pra, meqenëse lopata ushtarake mund të ndryshohet apo riformësohet për punë specifike, është e qartë se kjo është një pjesëz e pajisjes për ush-tarët nga e gjithë bota. Kjo është një vegël praktike dhe e shumëllojshme e cila me siguri se edhe gjatë kohë do të mbetet në trend për shkak se mund të shfrytëzohet nëpër xhungla, shkretëti-ra apo në male. Sot, kur pjesa dërm-uese e operacioneve kryhen brenda zonave urbane në konflikt, me siguri edhe ushtarët me pajisje bashkëko-hore do të gjejnë mënyra të reja për shfrytëzimin e kësaj vegle edhe shumë vite të tjera.

Aleksandar Stojçevski

1. LOPATA –BAJONETË E PREZANTUAR NË VITIN 1870 NË ARMATËN E SHBA-VE, E PROJEKTUAR SI ARMË, POR EDHE SI VEGËL PËR GËRMIM

2. VEGËL E HEKURT PËR GËRMIM NGA KOHËRAT ROMAKE ME TË CILËN LEGJIONARËT ROMAK GËRMONIN HENDEQE DHE NDËRTONIN MURE RRETH KAMPIT TË TYRE

3. NË LUFTËN E PARË BOTËRORE, LOPATA USHTARAKE KA PËRMBUSHUR ROLIN E SAJ PARËSOR SI NJË VEGËL PËR GËRMIM. NJË USHTAR BRITANIK NË VITIN 1916 GJATË BETEJËS SË SOMAS

4. LOPATË USHTARAKE GJERMANE NGA LUFTA E DYTË BOTËRORE

5. LUFTA E DYTË BOTËRORE, VITI 1943: NJË USHTARË KANADEZ ME LOPATËN E TIJ GJATË NDËRTIMIT TË STREHIMORES PËR VEPRIM

6. NË LOPATËN USHTARAKE MUND TË GATUHET EDHE USHQIM

20

„Mburroja” ju paraqet PUSHKË MItRALoZI UNIVERSAL FN MAG ËSHtË NJË ARMË cILËSoRE E cILA KARAKtERIZoHEt ME SIGURIN tË MAD-HE tË MEKANIZMIt, SAKtËSI tË MADHE, SHPEJtËSI tË MADHE tË QItJES DHE FUQI VEPRIMI, KA GAMË tË GJERË DHE MUNDËSoN PËRDoRIM NË 3 GJINItË USHtARAKE (tRUPAt toKËSoRE, FoR-cAt AJRoRE DHE MARINA USHtARAKE) GJAtË VItEVE tË HERSHME tË 1950-tA NË KoMPANINË „FABRIQUE NAtIo-NALE“, BELGJIKË, EKIPI KoNStRUKtUES NËN UDHËHEQJEN E ERNESt VERVIER ZHVILLoN PUSHKË MItRALoZIN UNI-VERSAL FN MAG (MItRAILLEUSED’APPUI GENERAL). GJAtË ZHVILLIMIt tË FN MAG JANË SHFRYtËZUAR PËRVoJAt E DY ARMËVE AUtoMAtIKE tË DËSHMUAR EDHE AtË NGA PUSHKA AMERIKANE BRoËNING M1918 (BAR) NGA E cILA SI SHEMBULL JANË MARRË MËNYRA E HUAZIMIt tË GAZRAVE tË BARUtIt DHE SIStEMI I BLLoKIMIt, NDËRSA NGA PUSHKË MItRALoZI MG42 SI SHEMBULL ËSHtË MARRË SIStEMI I MBUSHJES ME MUNIcIoN DHE MEKANIZMI SHKREHËS. NË VItIN 1958. PRototIPI I FN MAG PËR HERË tË PARË ËSHtË tEStUAR JASHtË BELGJIKËS, GJEGJËSISHt tEStIMI ËSHtË KRYER NË BRItANI tË MADHE NË FABRIKËN PËR ARMË „ENFILD“, KU DEMoNStRoN KARAKtERIStIKAt E VEtA tË SHKËLQYERA. Sot NË BotË FN MAG SHFRYtËZoHEt NGA 80 SHtEtE, NDËRSA JANË PRoDHUAR MBI 200.000 KAMPIoN. FN MAG, ME LIÇENSË, PRoD-HoHEt NË KËto SHtEtE: SHBA, BRItANI tË MADHE, EGJIPt, INDI, ARGJENtINË, SINGAPUR DHE tAJVAN. ARMA ËSHtË PËRDoRUR DHE DHËSMUAR EDHE NË PRAKtIKË NË MË SHUMË KoNFLIKtE NËPËR BotË, NDËRSA EKSPERtËt USH-tARAK PERËNDIMoR E KoNSIDERoJNË AtË SI PUSHKË MItRALoZI MË I MIRË UNIVERSAL.PUSHKË MItRALoZI FN MAG ËSHtË ARMË ZJARRI AUtoMAtIKE, NDËRSA KA MEKANIZËM QË FUNKSIoNoN ME HUAZIM tË GAZËRAVE tË BARUtIt DHE tRANSFERIMIt tË GJAtË NGA PIStoNI I GAZIt, NDËRSA MBUSHJA ME MUNIcIoN BËHEt ME GJERDAN FISHEKËSH. ËSHtË I BËRË PREJ LEGURËS SË ÇELIKUt. DoREZA MBAJtËSE ËSHtË E BËRË PREJ DURALUMIN, DHE KoNDAKU I PUSHKËS NGA DRURI APo PoLIMERI. PUSHKË MItRALoZI VEPRoN VEtËM ME FLAKJE RAFAL, NDËRSA VEPRIMI REALIZoHEt NGA MBYLLËSI I HAPUR. DoREZA E RIM-BUSHJES ËSHtË E VENDoSUR NGA ANA E DJAtHtE E SËNDUKUt, NDËRSA FRE-NA NË FoRMË tË SUStËS ËSHtË VEN-DoSUR NË ANËN E MAJtË tË DoREZËS MBAJtËSE. GJERDANI PËR FISHEKË NË SËNDËK HYJNË NGA ANA E MAJtË, NDËRSA PAS KRISJES SË PLUMBIt KAPSULA BIE NGA ANA E PoSHtME E SËNDËKUt, NDËRSA GJERDANI HIDHEt NË ANËN E DJAtHtË, PAStAJ SHPËR-BËHEt NË NYJE SPEcIALE. MIRËPo, DUKE I NDRYSHUAR DISA PJESË, MUND

TË SHFRYTËZOHEN GJERDANË TË CILAT NUK SHPËRBËHEN. GYPI PËRBRENDA ËSHTË I KROMUAR DHE I TRAPOSUR ME 4 KANALE ME RROTULLIM NË TË DJATHTË (BËN QARK PREJ 30,48 CM). SIPAS NEVOJËS GYPI MUND TË NDËRO-HET PËR VETËM 6 SEKONDA ME NDI-HMËN E DOREZËS MBAJTËSE E CILA ËSHTË E VENDOSUR NË VETË GYPIN. DHOMËZA E GAZIT DHE CILINDRI I GAZIT JANË TË VENDOSUR NË GYP. SHPEJTË-SIA E KRISJES SË PUSHKË MITRALOZIT RREGULLOHET PËRMES RREGULLA-TORIT TË GAZËRAVE QË ËSHTË I VEN-DOSUR NË DHOMËZËN E GAZIT, DUKE MUNDËSUAR QË SHPEJTËSIA TEORIKE E KRISJES TË ARRIJË PREJ 650-750 PLUMBA NË MINUTË OSE PREJ 950-1000 PLUMBA NË MINUTË. GJATË VEPRIMEVE LUFUTESE ME RAFAL TË SHKURTËRA NGA 6-9 PLUMBA, ME PAUZA PREJ 4-5 SEKONDA, PRAKTIKISHT KRISEN 100 PLUMBA NË MINUTË. GJATË VEPRIMIT TË KËTILLË GYPI I PUSHKË MITRALOZIT NDËROHET NË ÇDO DHJETË MINUTA. GJATË RAFALEVE TË GJATA PREJ 10-13 PLUMBA, ME PAUZA PREJ 2-3 SEKONDA, PRAKTIKISHT KRISEN 200 PLUMBA, PRANDAJ GYPI NDËROHET NË ÇDO DY MINUTA, NDËRSA GJATË RAFALEVE TË GJATA TË PANDËRPRERA GYPI NDËRO-HET NË ÇDO MINUTË. MITRALOZI PËR-DOR KËTO LLOJE TË PLUMBAVE (MARKA AMERIKANE): М80 ME KOKËRR STAN-DARDE, М61 ME KOKËRR ANTIBLIND, М62 ME KOKËRR TË NDRIÇUAR, М63 PLUMBA STËRVITOR DHE М82 PLUMBA MANOVRUES. PËRNDRYSHE, ME FN MAG MUND TË KRISET EDHE PREJ KËM-BËZAVE APO NGA PIEDESTALI TRIKËM-BËSH (MARKA AMERIKANE М122). NGA FN MAG JANË ZHVILLUAR 3 VERSIONE ELEMENTARE: MODELI 60-20, I MENDU-AR PËR KËMBËSORINË; MODELI 60-30 KOAKSIAL, I MENDUAR PËR AUTOMJETE TË BLINDUARA LUFTARAKE DHE MODELI 60-40 I MENDUAR PËR FLUTURAKE.

Ivica Dameski

1. Flakë fshehës2. Shënjestër mekanike e përparme 3. Rregullator gazrash 4. doreza për mbajtje të armës e cila

shfrytëzohet për vendosje dhe nxjerrje të gypit

5. Kanale për pozicionim të gypit 6. Mbyllës dhe gjilpërë goditëse 7. cilindri8. Hyrës9. elementi lidhës10. Shtrirëse e mbyllësit 11. Kanat i sëndëkut 12. Shënjestra mekanike e pasme 13. Ndërprerës i i suspensionit për zbutje të

këmbëzës 14. Parakolpi i shtrirjes së suspensionit15. Zinxhir i brezit mbajtës 16. Kondaku17. Përforcues kondaku18. Susta sigurie (frena)

Pushkë Mitralozi Universal fN MAG

1 23

30

31

32

33

3435

21

Pushkë Mitralozi Universal fN MAG

KARAKtERIStIKA tAKtIKo-tEKNIKE tË FN MAG

KALibRi 7,62 mm

MUNicioNi 7,62х51 mm НАТО

gJATëSiA 1,235 mm

gJeRëSiA e PUSHKë MiTRALoZiT 118,7 mm

gJeRëSiA Me KëMbëZAT e HAPURA 408 mm

gJeRëSiA Me KëMbëZAT e MbyLLURA 160 mm

LARTëSiA e PUSHKë MiTRALoZiT 263 mm

LARTëSiA Me KëMbëZAT e HAPURA 318 mm

LARTëSiA Me KëMbëZAT e MbyLLURA 225 mm

PeSHA 12.100 kg

PeSHA e gyPiT 3.05 kggJATëSiA e gyPiT 630 mm

SHPeJTëSiA TeoRiKe e KRiSJeS prej 650 deri 1 000 plumba

SHPeJTëSiA e RAKeTëS Në dALJe NgA gyPi 840 m/sSHTRiRJA eFeKTive e QiTJeS Në obJeKTiv NgA

KëMbëZAT 600 m

SHTRiRJA eFeKTive e QiTJeS Në obJeKTiv NgA PiedeSTALi 800 m

SHTRiRJA eFeKTive e QiTJeS NgA KëMbëZAT Në ZoNA 800 m

SHTRiRJA eFeKTive e QiTJeS NgA PiedeSTALi Në ZoNA 1.100 mSHTRiRJA eFeKTive MAKSiMALe NgA PiedeSTALi

Me RAFALe Të SHKURTëRA 1.800 m

SHTRiRJA MAKSiMALe e RAKeTëS 3.725 m

19. Shtrirja e këmbëzës 20. Këmbëza21. Nadrrësi22. element i i bllokimit të mbyllësit 23. Leva e rimbushjes 24. Kapaku i hapjes për hedhje të kapsulave 25. Shtrirja e mbyllësit 26. Shtrirja rikthyese 27. dhomëza e plumbit në gyp 28. Mbajtësi i këmbëzave në gjendjen e

mbledhur 29. Mbajtësi i mbyllësit 30. Piston ii gazit 31. gypi me kalibër prej 7,62 mm32. Kyçësi i dhomëzës për gaz 33. Këmbët34. gypi për kullim të gazit35. dhomëza e gazit

4

5 6 7

8

9 10

12

13

14

15

16

17

1819

2021

22

23

24

25

26

2728

29

11

22

„SfidA 2013““Kobrat” e konfirmuan logo-n e

tyre “qielli i pastërt”

23

atalioni i mbrojtjes kundërajrore (të njo-hurit “Kobra”) nga përmbajtja e brigadës Ajrore nga Komanda e Përbahskët op-erative e ARM-së, edhe këtë vit si dhe në vitet e kaluara, plotësisht e arsyetuan

devotshmërinë – mbrojtësit e qiellit të Maqedo-nisë. Me thirrjen e tyre: “Kush jemi ne? – Kobrat!, Për kë? – Për Maqedoninë!”ia filluan ushtrimit bilateral “Sfida 2013”, e cila paraqet vazhdimin e gjashtë e bashkëpunimit të mrrekullueshëm mes ARM-së dhe Forcave të armatosura të R. së Sllovenisë, gjegjësisht mes batalionit të mbrojtjes kundërajrore dhe njësisë për mbrojtje kundërajrore nga 72. brigada këmbësorike të Forcave të armatsosura të R. Së Sllovenisë.bashkëpunimi mes ushtrive të R. së Maqe-donisë dhe Sllovenisë në rajonin e mbrojtjes kundërajrore filloi në vjeshtë të vitit 2007, kur Forcat e armatosura të R. së Sllovenisë në AP “Krivollak” realizuan gjuajtje teknike të objek-tivëve në hapësirë ajrore me LPRS “gjilpëra”, ndërsa anëtarët e brigadës së mbrojtjes kundër ajrore të ARM-së kryen qitje trajnuese të objek-tivëve në hapësirë ajrore me LPRS “gjilpëra” . Që nga viti i ardhshëm, për herë të parë u re-alizua ushtrimi “Sfida 08”. Më 14.09.2008 nga ana e një përfaqësuesi të ARM-së u nisë edhe raketa e parë në hapësirë ajrore nga formimi i ARM-së. Në vitin 2009 u realizua ushtrimi “Sfi-da 09”. bashkëpunimi bilateral vazhdoi edhe në vitet e ardhshme. Në vitin 2011, përpos gjuajtjeve teknike u realizua edhe ushtrimi tak-tik ku togu mbrojtjes kundërajrore kryu gjuajtje luftarake të qëllimeve në hapësirë ajrore. Togu i mbrojtjes kundërajrore në kohë të ushtrimeve ishte i notuar nga ana e vlerësuesve të Forcave të Armatosura të R. Së Sllovenisë dhe togu fitoi nota më të larta për performanca të mbrojtjes kundërajrore në pajtueshmëri me NATo proce-

durat operative standarde. Në periudhë nga viti 2008-2012, 61 anëtarë të brigadës së mbro-jtjes kundërajrore fituan qartifikatë për trajnimin e kryer për gjuajtës kundërajror (SPA) në LPRS, ndërsa 40anëtarë realizuan gjuajtje teknike. Në ushtrimin “Sfida 2013” i paraprinte trajnim teorik në muajin maj dhe pjesa praktike me tra-jnim të simulatorëve – trajnues i kabinetit “siglla” (“gjilpërë” sllovene) në muajin Korrik. Pas hapjes oficiale më 21 Shtator, pjesëmarrësit filluan me gjuajtje trajnuese, gjuajtje shkollore me LPRS “gjilpëra” dhe me performanca tekniko gjyetare të objektiveve në ajër.Në kohë të realizimit të detyrës , njësitë e ARM-së dhe Forcave të armatosura të R. Së Sllovenisë ishin të vendosur në kampin “Strel-la”, ndërsa aktivitetet me ushtrime u realizuan në hapësirën për qitje të objektivëve në hapë-sirë ajrore me armatim raketo-artilerik (ARv) dhe sisteme raketore (RS) për mbrojtje kundër

ajrore. Në kohë të ushtrimit u realizuan këto lloje të qitjeve në objektive në hapësirën ajrore me LPRS “gjilpëra”: qitje trajnuese (me simulator) me LPRS “gjilpëra”; qitje për testime shkollore me LPRS “gjilpëra” në imitator të objektivit real – minë ndriçuese e hedhur nga gjuajtësja e mi-nave 120 mm; qitje teknike me LPRS “gjilpërë” dhe qitje luftarake me LPRS “gjilpëra” në korniza të ushtrimit taktik me qitje luftarake.Kurorë e aktiviteteve për ushtrime paraqiste qitje ushtarake me LPRS “gjilpëra” në korniza të ushtrimeve taktike e cila u interpretua më 24.09.2013, kur ishte edhe dita e mysafirëve të shquar në ushtrim. Në ndërkohë në prezencë të Ministrit të mbrojtjes Talat Xhaferi; shefit të shtatmadhorisë, gjenerali nënkolonelit go-ranço Koteski; drejtorit të shtabit të shtatmad-horisë , gjeneralit të brigadës dimçe Petrovski; zëvendës komandantit të KoP-it, gjenerali i brigadës Muhamet Racaj; zëvendësit të amba-sadorit të R. Së Sllovenisë, Alesa Sovinc; kom-andanti i 72. brigadës këmbësorike të Fuqive të armatosura të Sllovenisë, brigadier Franc Koraçin dhe atashe i akredituar në Republikën e Maqedonisë, anëtarët e të dy ushtrive treguan si është ndjenja pas secilës raketë të shtënë të goditet objektivi dhe e konfirmuan trajnimin e lartë në reagim të shpejtë në sulm nga ajri dhe neutralizimi i qëllimeve në hapësirën ajrore.“Akti i gjuajtjes dhe gjithë atë që e kemi parë këtu tregon që ne duhet të jemi të kënaqur nga ajo që kemi shfaqur. Ushtarët treguan që kohën që e kalojnë së bashku, plotësisht e përdorin për ushtrim të zbatimit të gjuajtjeve të vërteta luftarake në objektive të simuluara”, tha ministri i mbrojtjes Talat Xhaferi, pas ushtrimit të sot-shëm taktik me gjuajtje taktike dhe luftarake në objektive në hapësirën ajrore me sistem të lehtë raketor “gjilpëra”.gjenerali Koteski, duke i përshëndetur ushtarët e të dy ushtrive, ju uroi për rezultatet e mrekul-lueshme dhe organizimin e përsosur të ush-trimit, ndër të cilat ceku që bashkëpunimi mes ARM-së dhe Forcave të Armatosura të R. së Sllovenisë është shembull në rajon dhe që ajo paraqet nxitje për avancim të marrëdhënieve mes shteteve.Suksesshmëria e gjuajtjes ishte e njëqind përq-indshme, gjith raketat e gjuajtura i goditën shënjestrat (në këtë rast ajo ishte imitator i qël-limit të vërtetë – minë e ndriçuar e gjuajtur nga gjuajtësja e minave 120mm), ndër të cilat mes të pranishmive doli duartrokitje. Nën menaxh-imin e komandantit të kaluar dhe komandantit të tanishëm të bataljonit të mbrojtjes kundër ajrore, ushtrimet taktike janë përmirësuar tre vitet e fundit me elemente të reja. Këtë vit, në

kuadër të ushtrimit taktik, u luajt sulm nga hapë-sira ajrore në kolonë në lëvizje, ku për të parën herë u interpretua edhe gjkuajtje luftarake me LPRS “gjilpëra” nga automjeti motorik.Me rezultatet e arritura dhe ajo që u tregua në fushë u pa suksesshmëria e bashkëpun-imit bilateral me Forcat e Armatosura të R. së Sllovenisë dhe me secilën raketë të lancuar u promovua përgaditshmëria e “kobrave” tona dhe mundësitë dhe kapacitetet e AP “Krivollak” para ushtrive të NATo shteteve për ushtrime të këtij lloji. Për rezultatet e treguara dhe të arritura nga ana e shtabit të shtatmadhorisë dhe Ministrisë së Mbrojtjes të RM-së, pjesë-marrësve ju ishin dhënë mirënjohje dhe vër-tetim që përfaqësuesit e batalionit për mbro-jtje kundërajrore me drejtë e mbajnë epitetin “mbrojtësit e qiellit tonë”.

Toni Janevski

24

Në pritje të shkëlqimit të ri

Konferencë përdundimtare e koordinuar për stërvitjen „Shkëlqimi i Maqedonisë - 9“

25

ë organizim të Komandës së bashkuar operative (Kbo), 16-20 shtator 2013, në Qendrën për Trajnim (QT) “Pepel-ishtë“, është mbajtur konferenca e

fundit e koordinimi (KFK) për stërvitjen e ard-hëshme “Shkëlqimi i Maqedonisë - 9“, që do të realizohet në periudhën prej 14-18 tetor 2013, në Qendrën për Mbështetje të Trajnim-it (QMT) “Krivolak“. Konferenca Përfundimtare Koordinuese përfaqëson fazën përfundimtare të përgatitjeve për performimin e trajnimit të ardhshëm “Shkëlqimi i Maqedonisë - 9“, ku do të realizohet vetëvlerësimi i nivelit 2 të grupit të bataljonit të mesëm këmbësorik (gbMK) nga përbërja e brigadës së 1-rë të mekanizuar këmbësorike dhe vlerësimi i NATo-s Niveli 1-rë i Spitalit të Lehtë për Manovrim (SLM) nga brigada për Mbështetje Logjistike (brML).Qëllimi kryesorë i trajnimit është demonstrimi i nivelit të arritur të ndërveprimit, gatishmëria luftarake e njësive të deklaruara për përdorim në operacionet e NATo-s dhe trajnim dhe stërvitje të shtabit dhe njësive vartësve të gbMK-s dhe personelit mjekësor nga Spitali i lehtë manovrik për plotësim të misionit të dhënë. Në punën e Konferences së Fundit të Koordinimit, krahas vartësve nga përbërja e Kbo-së, pjesëmarrës ishin edhe përfaqë-sues të brmk të 1-rë, brigadës së Aviacionit (bA) dhe brigadës për Mbështetje Logjistike (brML).Në fillim të punës së Konferencës së Koordin-imit fjalën hyrëse e morri drejtori i stërvitjes, nënkoloneli Zoran ilov. Në Fjalimin e tij ai u dre-jtua detyrave dhe përgjegjësive që u rrjedhën nga Konferenca Kryesore Planifikuese. Sipas specifikimit të detyrave dhe përgjegjësive të pjesëmarrësve, Konferenca e Fundit e Koor-dinimit ishte e organizuar sipas punës nëpër sindikate: planifikim dhe operacione; biro për vizitorë; marrëdhënie me publikun; mbrojtje të forcave; logjistikë; lidhje; ekipe për vlerësim, si dhe analiza dhe finansa.Për realizim të suksesshëm të aktiviteve të hartuara të planifikuara janë definuar: afati për ‘PReSiN’ e parë për stërvitjen, mbështetja logjistiko-shërbyese dhe ndërtimi finansiar i stërvitjes. është caktuar afati dhe vendi për „ditën e vizitorëve të Shquar“ në të cilin pjesëmarrësit e stërvitjes do të kenë mundë-si të shfaqin një pjesë të aktiviteteve me të cilat hasen gjatë kryerjes së operacioneve paqeruajtëse jashtë vendit. Paralelisht me KFK, në QMT „Krivollak“ nga ana e njësive të cilat janë nga përbërja e bMK u realizuan gjuajtje luftuese me klasa të mekanizuara, linja dhe detashmente dhe u realizuan gjuajtje me miniraketa prej 88mm, me miniraketa prej 120mm dhe me haubë prej 105mm. Njëko-hësisht, më 22 shtator të viti 2013 u realizua edhe stërvitja taktike me gjuajtje luftuese „bataljoni i përforcuar mekanik dhe këmbë-sorik në sulm”.

„BAtALIoNI I PËRFoRcUAR I MEKANI-ZUAR KËMBËSoRIK NË SULM“brigada e Parë e Mekanizuar Këmbësorike (bpmk 1) e vazhdon traditën lidhur me mba-jtjen e stërvitjes „Shkëlqimi i Maqedonisë“. Në përbërje të përgatitjeve për stërvitjen e ardhshme u realizua stërvitja taktike me gjua-jtje luftuese në temë: „bataljoni i përforcuar i mekanizuar këmbësorik në sulm“Me stërvitjen udhëhiqte komandanti i brigadës

së parë të mehanizuar këmbësorike (bpmk 1), gjenerali i brigadës Pavle Arsoski. Stërvitja u realizua mbi një skenar të paramenduar, krijuar mbi bazat e nevojave për përdorim të njësive në ambient të operacioneve paqeruajtëse, ndryshe thënë operacione për ballafaqim me kriza, me çka do të mundet në kushte të përafërta reale të vlerësohet gatishmëria luftarake dhe ndërveprimi midis njësive të deklaruara. Qëllimi kryesor i stërvitjes ishte që komandat dhe vartësit të cilit marrin pjesë në stërvitje të aftësohen në përgatitje, organizim dhe realizim të ndikimeve luftarake dhe për-dorim efektiv të burimeve të disponueshme lidhur me trajnimin e ushtarëve dhe njësive, si dhe kontrollim në kryerjen e lëvizjes, zjarit dhe bashkëveprimit gjatë kryerjes së STgJd. Në stërvitje morrën pjesë: shefi i Shtabit të Përgjithshëm së ARM-së, gjeneral nënkolonel goranço Koteski, komandanti i Komandës së bashkuar operative, gjeneral-major Metodija veliçkovski; komandanti i brigadës së parë të mekanizuar këmbësorike (bpmk 1), gjeneral brigade Pavle Arsoski; komandantët e koman-dave vaërtëse dhe njësive dhe mysafirë tjerë.Qëllimi i komandantit i stërvitjes së paramen-duar ishte që të sigurojë kushte për funksion-im normal të institucioneve shtetërore dhe lo-kale, mbështetje të organizatave humanitare në sigurim të ndihmës humanitare të person-ave të zhvendosur dhe refugjatë, mbajtje të paqes dhe sigurisë në zonën me përgjegjësi përmes sigurimit të kushteve për funksionim normal të institucioneve shtetërore dhe lo-kale në zonë dhe vazhdim të asistëncës ndaj forcave ndërkombëtare në ballafaqimin me

grupet kriminale terroriste dhe implementim të plotë të konventave të Kombeve të bash-kuara.

USHtAR-EKIP-DEPARtAMENt–toG-DEtASHMENt Aktivitetet radhiteshin pa ndërprerë, ndërsa nga gatishmëria e njësisë mundeshte të shi-het kohezion i pandërprerë dhe i përsosurë dhe bashkëpunim i të gjitha niveleve, nga ushtar-ekip-departament–tog-detashment, me një fjalë, „punonin si të gjithë për një e një për të gjithë“.Në procesin e planifikimit për përgatitje të batalionit të mekanizuar këmbësorik nga sfera e trajnimit kontribut të madh kanë dhënë sek-cionet për planifikim dhe trajnim nga komanda dhe shtabi i brigadës së Parë të Mekanizuar Këmbësorike dhe nga Komanda e bataljonit të Parë të Mekanizuar Këmbësorik nga Ku-manova. Angazhimi i personelit të tërë nga njësia deklarative ishte në nivel të lartë, ndër-sa në vlerë tepër të çmuar ishte kontributi i komandantëve të linjave, të departamenteve dhe grupeve në realizim të aktiviteteve të pl-anifikuara. Njësitë në periudhën e deritanishme i kanë re-alizuar aktivitetet trajnuese të lidhura në vijim: patrollim, eskortim, vendosje të PKM-së (pika kontrolluese e mobilitetit), sigurim i bazës, re-alizim i Medevak / procedurave b/d, forca për reagim të shpejtë – QFR, trajtim me demon-stantë, lëvizje në teren të panjohur, koordinim dhe kërkim.

Ç.S

26

kip i zgjedhur me kujdes dhe i tra-jnuar mirë i Armatës së Republikës të Maqedonisë nga data 15.08 deri më 31.08.2013 mori pjesë në stërvitjen

ndërkombëtare në Kroaci, e njohur si Reagim i Shpejtë 13 (immediate Response 13). gjegjë-sisht kjo stërvitje ishte komando-shtabuese, simulim-stërvitje kompjutorësh (cPX- com-mand Post exercise respektivisht cAX- com-puter Assisted exercise)Stërvitja u mbajt në Qendrën Kombëtare për Simulim pranë Komandës për Trajnime dhe doktrina të forcave tokësore kroate, me seli në Akademinë Ushtarake ,,Petar Zrinski” në Za-greb, Republika e Koroacisë. Qëllimi i kësaj stër-vitje ishte përforcimi i përgaditjes luftarake dhe ndërveprimit mes kombeve partnere me NA-To-n vodeni operacione të koalicionit. Stërvitja ishte pjesë e trajnimit të përbashkët të Koman-dës të forcave amerikane për evropën USeU-coM (United States european command), të Komandës të forcave tokësore për evropën USAReUR (United States Army europe) dhe Komandës të forcave tokësore kroate. Në faktë kjo stërvitje është programë pë trajnim të përbashkët me vëllim përforcimin e bashkëpun-imit dhe ndërveprimit mes vendeve anëtare të NATo-s dhe vendeve partnere, si edhe përga-ditja për bashkëveprim dhe këmbim të përvo-jave nga misionet të udhëhequra nga NATo.bartës të stërvitjes ishin ushtria kroate dhe armata e SHbA-ve. Si vazhdimësi e stërvitjeve “immediate Response 11” me pjesmarrje të mbi 1.000 pjesëtarëve dhe të “immediate Response 12”, në stërvitjen e tashme “im-mediate Response 13” morën pjesë rreth 350 pjesëtarë nga nëntë shtete , përfshirë këtu:

Shqipërinë, bosnjë e Hercegovinën, Maqe-doninë, Mbretërinë e bashkuar, Slloveninë, Sërbinë, SHbA, Kroacinë dhe Malin e Zi. Të gjithë shtetet ishin dhe janë partnere në mis-ionin iSAF në Afganistan, gjë që kontribuoi të rriten mundësitë për pjesëmarrje të mëtëjme në misionet e ardhshme të NATo-s.Armata e Republikës së Maqedonisë me per-sonelin me cilësi të lartë mori pozita kyçe në nivel të brigadës, batalionit dhe çeta (detash-ment). është për të spikatur se pjesë të këtyre pozitave për herë të parë i jepen armatës sonë me ç’rast edhe vijuan më pas edhe përgatitje tjera plotësuese nga ana e Komandës së bashkuar operative. U ndanë këto pozita: në Komandën për brigada-oficerë për operacione, oficer për informacione operative, oficerë për koordinimi të zjarrit, oficerë për mjekësi dhe oficerë për komunukim dhe lidhje; në Koman-

dën për batalion-zëvendës komandantë dhe oficerë për logjistikë dhe në nivel të detash-mentit vëzhgues të inteligjencës-komandir i detashmentit vëzhgues të inteligjencës. gjatë përgatitjeve dhe para largimit nga Kroacia u mbajtë edhe përgaditja gjithëpërfshirëse e të gjithë pjesëmarrësve në stërvitjen “Reagim i Shpejt 13”

QENDRA E SIMULIMItQendra e simulimit pranë Komandës për Trajnim dhe doktrina të ushtrisë tokësore kroate është themeluar në vitin 1999 ndër-sa me krijimin e oSSc dhe Tsimcen në vitin 2003 dhe integrimi i tyre nga 01.01.2008 sjell deri në themelimin e qendrës simulim-uese ashtu siç është edhe sot. Qendra ka kuadër dhe pajisje materiale për të gjitha llo-jet e ushtrimeve, nga taktike deri në nivelin strategjik si dhe për të marrë pjesë në NATo- stërvitjet ushtarake. deri më tani, janë relai-zuar 108 stërvitje në nivel të batalionit dhe 10 stërvitje në nivel të brigadës.Aktivitetet e Qendrëskryesisht janë foku-suar si nëvijim:- Sigurim i kompjuterit –mbështetje simu-

limuse në procesin e sjelljessë vendimit ushtarak për personelin e forcave të ar-matosura kroate, menaxhmenit civil si edhe partnerëve ndërrkombëtarë nga niveli taktik përmes atij operativ deri te niveli strategjik ;

- Sigurimi i menaxhimit efektiv të informa-cionit, sidomos në nivelin e kryekoman-dantëve / komandantëve;

-Krijimi dhe përmirësimi i ndërveprimit ndër-mjet ministrive të ndryshme dhe agjen-

„Reagim i shpejtë 13“KOMANdË dHE SHTAB, STËRviTjE SiMULUESE KOMPjUTERiKE NdËRKOMBËTARE NË KROAci

27

cive qeveritare në krizë ;- Krijimi i një vlerësimi të gatishmërisë luf-

tarake të njësive ;- Kontrollimi dhe krahasimi i doktrinës së re

me efikasitetin të sistemeve të reja luf-tarake ;

- Realizimi / Pjesëmarrja në ushtrime simu-luese ndërkombëtare : viKiNg 03 , 05 , 08 , SeeSiM 02 , 04 , 06 , 08 , 10 dhe 12 , ceNcooP 05 , ceNcooP 07 ( Ro) , gURdeX 06 dhe 07 ,LogeX 07 dhe eU-RoPiAN eNdeAvoUR 12.

EcURIA E StËRVItJES„Qëllimet e prioritare të stërvitjes janë realizuar në mënyrë të plotë. Ne lirshëm të themi se të gjitha objektivat e ushtrimit janë arritur“, - tha

Komandanti i Forcave Tokësore të Kroacisë, gjeneral major dragutin Repinac. Në veçanti, objektivat vijonin si më poshtë: kryerja e ak-tiviteteve në niveli të përbashkët të forcave të brigadës, veçanërisht mes Shteteve të bash-kuara, vendeve anëtare të grupit të Adriatikut dhe vendeve të tjera pjesëmarrëse ,përgatitja e kombëve për pjesëmarrje në operacionet e ar-dhshme të NATo-s , përmirësimi i kapaciteteve të qendrës kroate simuluese për të kryer ush-trime ndihmëse në një mjedis shumëkombësh; kryerja e operacioneve sulmuese, mbrojtëse dhe të sigurisë; forcimit të bashkëpunimit ra-jonal dhe të besimit, praktikimi dhe zbatimi i procesit të vendim -marrjes (Military decision Making Process - MdMP), në mënyrë që të pl-anifikohen dhe të kryhen operacione të plota dhe vendimtare, integrimi i inteligjencës ,vëzh-gimi i mbikqyrjes dhe mbështetja e përbashkët e zjarrit.

Për seriozitetin dhe pritjet e larta nga stërvitja flet dhe fakti se ajo u ndoq nga komandanti i forcave tokësore të SHbA në europë , gjeneral kolonel donald campbell .Nga kontigjenti amerikan morën pjesë 130 anëtarë , nga të cilat 31 në rolin e vëzhguesit - trajner, si anëtarë të qendrës së trajnimit (Joint Multinatonal Readiness center - JMRc ) i cili ndodhet në Hohenfels , gjermani. Me atë rast,kreu i divizionit të Trajnimit Shumëkom-bëshe, Kolonel Andrew Heppelmann, tha: „Ne nuk mësojmë shumë gjëra të reja , por drejto-hemi në mësimet e nxjerra dhe në përmirësi-

min e të mësuarit për të ardhmen .“ Kapiteni Andrew boyd i JMRc shtoi se këto ushtrime kanë për qëllim rritjen e nivelit të besimit në mes të kombeve partnere, në mënyrë që të marrin një rol më të madh në misionet e ardh-shme të NATo-s .

DItA PËR VIZItoRË tË SHQUARMë 27.08.2013 u realizua dita për vizitorë të shquar në Republikën e Maqedonisë, në veçanti nga Komanda e Përbashkët operative, në vizitë të stërvitjes, si dhe njëkohësisht nga kontigjenti i Maqedonisë arriti gjeneral brigade Muhamet Racaj dhe koloneli Zvonko Majstorski. Përfaqësuesit tanë ishin në shoqërinë e personaliteteve të lartë dhe përfaqësuesve të stërvitjes: Shefi i Shtabit të Forcave të Armatosura të Republikës së Kroacis, gjeneral kolonel drago Lovriç ,komandant i Forcave Tokë-

sore të SHbA-ve në evropë ( USAReUR ) , gjeneral kolonel donald M. campbell, gjen-eralë, admiralë, nga trupa diplomatike dhe ushtarake etj. Kënaqësia nga kontigjenti i Maqedonisë nuk mundej të fshihet dhe këtë menjëherë e treguan personalitetet e larta nga vendet pjesëmarrëse. Në këtë dre-jtim, do të theksohet kënaqësia e aftësive luftarake dhe mundësia për bashkëpunim me anëtarët e ushtrive të tjera. Ndërvep-rimi është çelësi për bashkëpunim të suk-sesshëm dhe veprim në mjedis shumëkom-bësh. oficerët tanë dhe nënoficerët ishin në gjendje të jenë të barabartë në cilësi me më

të mirët. Me krenari e valëvitëm flamurin e Maqedonisë, emrin Maqedoni dhe termin maqedonas.gjatë qëndrimit tonë në Kroaci, në Maqedo-ni festohej një ngjarje me rastin e shënimit të 18 gushtit “ditës së Armatës së Maqe-donisë”. Kontigjenti nga Maqedonia e shfrytëzoi këtë moment për promovimdhe festim të përshtatshëm në Kroaci. Në të njëjtën datë po festohej edhe për gradat e fituara nga disa pjesëtarë të radhëve të kontingjentit të Maqedonisë.Nga Kroacia u larguam përplot me mbresa dhe mësime të nxjerra. Që tani ne jemi të gatshëm për stërvitjen e ardhshme në vi-tin 2014, “Reagim i Shpejtë 14“, e cila do të mbahet në Republikën e Sllovenisë, dhe kështu ne vazhdojmë me aktivitetet.

Dragan Pavlovski

28

dihem i nderuar që u ndaj medalje nga Armata e SHbA-ve pjesëtarëve të ARM-së. Sipas mendimit tim ky është çmimi më

i madh për guximshmërin dhe kryerjen e detyrave krah për krah me pjesëtarët e gardës Ndërkombëtare të vermon-tit“, theksoi komandanti i gardës Kom-bëtare (gK) të vermontit, gjeneral-major Stiven Krej, në fjalimin e tij në ceremoni-në gjatë ndarjes së 79 medaljeve për lavdatë të Armatës së SHbA-ve dhe 79 medalje për lavdatë dhe arritje të veçan-ta të gardës Kombëtare të vermontit të 79 pjesëtarëve të Regjimentit për operacione Speciale (RoS) dhe batal-joni i Policisë Ushtarake (bPU) së ARM-së, për rezultatet e larta të dëshmuara dhe kryerjen e suksesshme dhe profe-sionale të detyrave gjatë periudhës së pjesëmarrjes në kuadër të forcave „Fe-niks“ në misionin iSAF në Afganistan.Në ceremoninë për ndarje të dekorat-ave, që u mbajt në kazermën „ilinden“ në Shkup më 2 Shtator, morrën pjesë: shefi i SHP-së së ARM-së, general-nënkolonel goranço Koteski, ambasadori i SHbA-ve në Republikën e Maqedonisë SH.T Poll vollers, komandanti i gardës Kom-bëtare së vermontit, gjeneral-major Stiven Krej, sekretari shtetëror i Minis-trisë së Mbrojtjes Sasho Stefanoski dhe mysafirë të tjerë nga MM dhe ARM. duke iu drejtuar pjesëtarëve të dekor-tuar të RoS dhe bPU, gjenerali Koteski theksoi se dekorimet janë rezultat i trajnimit të tyre, guximshërisë, stan-dardeve të arritura dhe kryerje e suk-sesshme e detyrave në operacionin paqeruajtës, gjatë së cilës tha se në tërësi i kanë plotësuar pritjet, duke

vërtetuar edhe njëher partneritetin e fuqishëm me pjesëtarët e gardës Komëtare të vermontit dhe Armatës së SHbA-ve.bashkëpunimi mes Republikës së Maqedonisë dhe shtetit Federal ver-mont (SHbA) filloi pas nënshkrimit së Memorandumit për mirëkuptim në vitin 1994. Pjesëtarët e gardës Kombëtare së vermontit me përvojën dhe ditu-rinë e vet, në masë të lartë ndihmuan në procesin e zhvillimit dhe trajnimit së pjesëtarëve të Armatës së Republikës së Maqedonisë. gjegjësisht, në periud-hën prej vitit 1995, e deri më sot janë të realizuara mbi 450 aktivitete të për-

bashkëta që kanë shërbyer si bazë për avansim në më shumë fusha si: sistemi i logjistikës, udhëheqje të burimeve njerëzore, bashkëpunimi me forcat spe-ciale dhe të ngjashme. Poashtu, ARM dhe garda Kombëtare e vermontit deri më tani kanë organizuar disa stërvitje ushtarake bilaterale dhe multilateral për ngritje të nivelit luftarak, taktik dhe teknik, si dhe nivelin e bashkëpunimit të përbashkët. garda Kombëtare e ver-montit paraqet partner të ARM-së me të cilin realizohen aktivitete për bash-këpunim me Armatën e SHbA-ve, të koordinuara përmes kontakt-programës së mirënjohur ushtarake, që është pjesë

Të denjë për reputacion dekorata për 79 pjesëtar të ROS-së dhe BPU-së për pjesëmarrje në misionin „fENiKS“

përbërëse e bashkëpunimit të plotë bi-lateral mes dy armatave. Nëpërmjet realizimit të formave të ndryshme të trajnimeve dhe stërvitjeve nga viti 1994 deri më sot kanë kaluar mbi 3.000 pjesëtarë të ARM-së, që dha kontribut të denjë drejt arritjeve të NATo stan-dardeve në më shumë fusha. bashkëpunimi strategjik dhe partneri-tar me gardën Kombëtare të vermon-tit do të vazhdojë edhe më tej, për çka për përforcim dhe zgjërim janë të për-caktuara prioritete, prej të cilëve ishin të veçuara edukimi ushtarak, trajnimi, modernizimi dhe zhvillimi i kpaciteteve për radhitje dhe reagim në gjendje krize.

R.M.

29

Të denjë për reputacion dekorata për 79 pjesëtar të ROS-së dhe BPU-së për pjesëmarrje në misionin „fENiKS“

PJESËMARRJA E PËRBASHKËt E ARM-SË ME GK tË VERMoNtIt Gjenerali Krej, në korniza të vizitës së tij disa ditore të ARM-së, krahas takimit me nikoqirin e tij, shefin e Shtabit të Përgjithshëm së ARM-së, general-nënkolonel Goranço Koteski, u pranua edhe nga kryetari i RM-së Gjorgje Ivanov dhe nga ministri i Mbrojtjes së RM-së, talat xhaferi. Ministri xhaferi në takim theksoi se MM dhe ARM janë të drejtuara kah zhvillimi i vazhdueshëm i bashëpunimit me Gardën Kombëtare të Vermontit. Në SHP të ARM-së u prezentuan edhe transormimi i ARM-së, plani afatgjatë për zhvillim në mbrojtje dhe mbështetje të misioneve paqeruajtëse, ndërsa u bisedua edhe për pjesëmarrjen në post-ISAF dhe përforcimin e bashkëpunimit të mëtutjeshëm me GK të Vermontit.

Në nivelin më të lartëTrajnim në alpinizëm veror dhe ngjitje në litar

30

ë pamje të karakteristikave, reliefi i Republikës së Maqedonisë krye-sisht është malor, 2/3 e territorit përket në tokë malore, e përzier

me lugina të shumta. Mozaikisht është si një tabelë shahu. Nuk ka pothuajse asnjë zonë në evropë, ku në një hapësirë aq të vogël ndryshohen lugina të shumta me fusha të ulëta, të rrethuara me male të larta, që reliefit i jep pamjen e mozai-kut. Karakteristika të tilla të reliefit si dhe konfigurimi dhe përbërja e shkëmbinjëve malor, ofrojnë një mundësi të madhe dhe një bazë të mirë për zhvillim dhe praktikim të një prej sporteve më ekstreme - alpin-izmit.ekzistojnë disa vende për alpinizëm në RM, prej të cilave ngjitëset më shpesh të përdorura alpinistike ndodhen përgjatë Lumit vardar, duke përfshirë: Kanioni, në afërsi të Shkupit dhe demir Kapia, në pjesën jugore të rrjedhës së vardarit. Në pjesën perëndimore të shtetit lokalitetet më të mëdha alpinitike janë: Leshnica e Malit Shar, Kapitulli Selanik i Jakupicës, Shkëmbi i Mprehtë dhe Rafti i Malit Seleç-ka. Pavarësisht rajoneve interesante në rajonin e Shtipit, Strumicës dhe Rado-vishit, lokalitetet alpistike në pjesën lin-dore ende nuk janë mirë të studiuara dhe të përdorura. Nga sipër të përmendurat, sipas përbërjes së shkëmbit, lokalitetet alpinistike në rajonin e demir Kapisë dhe Kanion janë më kualitativ të përbëra nga gëlqere e pastër me kompaktësi të shkëlqyer dhe gjatësi të drejtimeve alpin-iste prej 150-300 metra. Këto karakter-

31

istika pozitive padyshim hapin dyert dhe mundësitë për përdorimin e shkëmbijve si një qendër rajonale të trajnimit.Siç shprehen nikoqirët tonë, kapteri L.v., instruktor teknik i nivelit të 2 dhe vartës përgjegjës i nivelit të përparuar të kursit për alpinistikë dhe kapteri S.T., instruktor teknik i nivelit të 2, kandidatët për intruk-torë të nivelit të 1 (pesëmbëdhjet) dhe për nivelin e 2 (pesë), janë ndër më të mirët në ballkan për alpinizëm. Pjesa më e madhe e tyre janë nga batalioni për Qëllime spe-ciale të RoS gjatë Regjimentit për op-eracione Speciale të ARM-së (RoS), por edhe prej ,,rengjerëve” të maqedonisë njejt prej RoS. Që prej dy viteve, me ata shoqërohen edhe alpinistë nga Kosova, dhe prej këtij viti edhe nga MPb, duke ndarë të mirën dhe të keqen. Në kushte të ndryshme klimatike, dimër dhe verë, nën diell prej 40 gradësh celsiuz, ose nën -20 gradë, ata janë gjithmonë këtu, të ndi-hmojnë kur është e nevojshme. Të ndarë në dy grupe, 15 kandidatë për nivelin e 1, 5 kandidatë për nivelin e 2, e dhanë provi-min për instruktorë të ardhshëm të alpin-izmit. Mirëpo kaluan vetëm më të mirët. Ndryshe edhe nuk mundet, instruktorët e ardhshëm kanë përgjegjësi të madhe në trajnimin e alpinistëve të ardhshëm, për atë shkak askujt nuk i ndahet ky titull nëpër gishta. Për rikujtim, këtu në trajnim ishin ndoshta alpinistët më të mirë, kandi-datë për instruktorë në ballkan.Kur flasim për alpinizmin në njësit e spe-cializuara dhe speciale, si që është Regji-menti për operacione Speciale (RoS), atëher trajnimi dhe ekspertizmi i çdo pjesëtari edhe duhet të jetë në nivel më të lartë. Në fakt kjo nevojë lind edhe nga vetë natyra e misionit të njësisë dhe detyrave thelbësore që dalin prej saj. Për atë qëllim, në korniza të trajnimit të spe-cializuar dhe në pajtueshmëri me planin vjetor për punë, rregullisht 2-3 herë në vitë realizohen trajnime në alpinizëm ver-or dhe ngjitje në litar. Qëllimi i këtij trajnimi është kompletim i fotografisë dhe perfor-mancave të një ushtari-specialist bash-këkohorë, tërësisht të trajnuar për real-izim të suksesshëm të detyrave të vëna në të gjitha kushtet kohore dhe tokësore, gjatë kohës së paqes, krizës, luftës, për mbështetje të paqes dhe parandalim të konflikteve. Shkëmbijtë në demir Kapi në muajin shtator përsëri ishin vend i re-alizimit të trajnimit të përbashkët rajonal dhe shkëmbim i përvojave në të cilën, përveq pjesëtarëve të RoS, morën pjesë edhe 4 pjesëtarë të Ministrisë së Punëve të brendshme së Republikës së Maqedo-nisë, si dhe 2 përfaqësues te forcave të armatosura të Republikës së Kosovës. Nga Republika e Kosovës edhe vitin e kaluar ishin këtu, me qëllim që të arrijnë nivelin e parë alpinistik, ndërsa nga MPb për herë të parë ishin në kursin e alpin-izmit të udhëhequr prej instruktorëve të maqedonisë të nivelit të dytë, mirëpo nën mbikqyrjen e instruktorëve zviceran, të cilët tani më për të pestin vitë me radhë janë në mesin e alpinistëve tanë.Në procesin e realizimit të këtij trajnimi që ishte në nivel të avansuar, edhe këtë

herë përvoja e çmuar, shkathtësia dhe dituria e ekipës së instruktorëve nga zvicra, mbështetur me ekipën e instruk-torëve nga RoS, në mënyrë bujare dhe të kujdesshme iu ishte përcjell pjesëmar-rësve në trajnim. Peisazhi piktoresk i knjonit së lumit vardar në demir Kapi, që mbizotëron me shkëmbinjë të lartë dhe boshllëqe të thella, paraqit’te një sfid të vërtet për pjesëmarrësit në trajnim. Për mbizotërim të sukseshëm të tyre, përveq gatishmërisë psikologjike dhe kondicionit tek pjesëmarrësit, për çdo hapë të bërë, pa marrë parasysh a bëheshte fjalë për ngjitje apo zbritje, është i nevojshëm edhe niveli i lartë i koncentrimit. duke pa-sur parasysh nivelin në të cilin u realizua trajnimi, pjesëmarrësit, me përdorimin e taktikave dhe teknikave për zotërim në vende të vështira kaluese, stërvitën dhe demonstruan performim të operacioneve alpinistike për kalim mbi teren të padepër-tueshëm dhe malorë duke përdorur: ko-mande, munke, drejt me përdorimin e duarve dhe tjerë. Pjesa e dytë e trajnimit ishte nga fusha e kërkimit dhe shpëtimit të personave të lënduar duke përdorur barelë të improvizuar dhe formuese, me përdorim të rrypit special për shpëtim, si dhe transfer të plagosurve në litar. Përfiti-met e një trajnimi tyë tillë janë të mëdha, duke pasur parasysh faktin se përkrah trajnimit të pjesëmarrësve për nevojat e Armatës, pjesëmarrësit do të mundeshin, si në shumë shembuj deri më tani, të jenë të involvuar për nevoja civile për kërkim dhe shpëtim të personave në çdo lojjë tereni të teritorit të Republikës së Maqe-donisë dhe jashtë saj.b.v nga armata zvicerane, udhëheqës i licencuar malorë, dhe A.d., reshter në armatën zvicerane, specialist për opera-cione të planifikuara, me alpinistët tanë janë bashk që nga viti 2003. „Shumë e dua Maqedoninë. Më përkuj-ton në alpet zvicerane, thotë b.v. vetëm edhe verës të jetë bora në majat e shkëm-binjëve, sin ë zvicër“. Pothuajse nuk ka vend që nuk e ka vizituar në maqedonni. Ka qenë në ohër, në Kodrën e diellit. në Malin Kozhuf… prej gjith andej ka kujtime të mira „Shumë vend i bukur, thotë ai, me njerëz të mrekullueshëm. Këtu kam bërë shumë shok dhe miq të mirë“.Thënë ndryshë, me instruktorët e ar-matës zvicerane alpinistët tanë shoqëro-hen tash më 10 vite. Pothuajse po aq vite shoqërohen edhe me alpinistët nga Shq-ipëria, Kroacia, Sërbia. Kosova dhe beH. Kanë qenë instruktorë, por njëkohësisht edhe kanë mësuar.Në Kanionin e demir Kapisë, është sikurse në Alpet zvicerane. era dhe pluhuri fshinë reth nesh, duke u kërcënuar të na merrë edhe neve. Ne jemi vetëm mbikqyrës të ndodhive. Këtu çdoherë është ashtu, por për alpinistët tanë, që konsiderohen si më të mirët në ballkan e më gjërë, ajo aspak nuk ka rëndësi. Janë të mësuar në punë në llojë llojë kushte. Përgatitjet për çdo operacion u janë me themel, ndërsa vetë veprimi është rezultat i veprimeve saktë të menduara dhe të trajnimit të lartë të al-pinistëve. Të gjithë e njohin mirë detyrën

e vet dhe ndikimin e saj. Profesionalist në plotëkuptimin e fjalës.Ashtu ishte edhe kësaj radhe në demir Kapi. Të gjitha pesë pikat punuese në pjesën përfundimtare të kursit, në të cilën ishin të involvuar të gjithë pjesëmarrësit, nën kontroll të pesë kandidatëve për in-struktorë të nivelit të dytë, ishin të per-formuara shkëlqyeshëm. detyra ishte që të shpëtohet një alpinist i lënduar i kapur nga stuhia në hapësirë vështirë të ar-ritur malorë. duke u udhëhequr nga ajo se përgatitjet janë supozime për mission të suksesshëm, ekipa alpinistike, i paji-sur me pajisje bashkëkohore alpinistike, shpejt arritën në vendin e ngjarjes. Nëse ka nevojë, në vendin e operacionit mund

të arrihet edhe me helikopet të ARM-së. duke filluar prej detyrës së parë punuese, linjë fikse për ngjitje të sigurt të shpëtim-tarëve, deri në pikat e ardhshme – ngritje të të shpëtuarit dhe shpëtimtarit, trans-ferim me barelë me helikë, deri në ankler-et e ardhshme për transfer, që përfundi-misht i shpëtuari të gjendet në vend të sigurt dhe të dërgohet deri tek automjeti spitalorë, e gjithë kjo ndoshta zgjati më së shumti gjysëm ore, mirëpo i tërë op-eracioni ishte i performuar në themel, që të mos bëhet as edhe një gabim i vogël, dhe ka zgjatur dhjetë orë.Ky trajnim, përndryshe, është vetëm pjesë nga trajnimi i regullt i alpinistëve. Alpinistët krahas tjerave, janë të trajnuar edhe për shpëtim të personave në ashen-sorët e skijimit në kushte të ndryshme ko-hore dhe meteorologjike. Nga pjesëmar-rja në stërvitje jashtë vendit i potencojmë ato në Shqipëri, Zvicër dhe vermont. Por, ajo nuk është fundi i tregimit për njësin e deklaruar alpinistike në ARM. Tregimi për ata tani sa fillon. Ky trajnim ishte në frymën e përfundimeve të takimit mes ministrit së Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, zotëri Talat Xhaferi, dhe ambasadorit të Konfederatës së Zvicrës, SH.T zotëri Stefano Lazaroto, e realizuar në Prill të vitit 2013, për përforcim dhe avansim të bashkëpunimit të deritan-ishëm, e cila në fushën e alpinizmit dhe ngjitjes në litar daton që nga viti 2001.

L.B.

32

Pranim - dorëzimi i detyrës komandant i brmk sË 1-rë dhe të ROS, ndryshime edhe në KBO

ë kazermën „Strasho Pinxhur“ në Petrovec, më 6 shtator u mbajt ceremoni me rastin e pranim-dorëzimit të detyrës komandant i brigadës

së 1 të mekanizuar këmbësorike (brmk 1). detyrën komandant i 1.brkm nga gjenerali i brigadës Stojan dimçov e pranoi gjenerali brigadës Pavlle Arsoski, i cili deri më tani e kryente detyrën komandant i Regjimentit për operacione Speciale (RSo) të ARM-s. duke ia dorëzuar flamurin luftarak të njësisë, komandanti i Kbo-s general-major Metodija veliqkovski, komandantit të rri i dëshiroi mirëseradhje dhe i porositi se duhet të vazhdohet me zhvillimin e mëtutjeshëm të

trajnimit dhe aftësimit të brmk 1.Komandanti i deritanishëm i brmk 1, gjeneral brigade Stojan dimçov, theksoi se si komandant i deritanishëm është i kënaqur prej rezultateve të aritura, dhe tregoi kënaqësi që ka komanduar me këtë përbërje, ku edhe të gjithëve iu faleminderua për mbështetjen e dhënë. Komandanti i ri i brmk 1, gjeneral brigade Pavlle Arsoski, theksoi se është privilegj të udhëheq dhe komandojë me njësi si që është brmk 1. Përgjatë saj, pjesëtarëve të brmk 1 iu dërgoi mesazh të qartë: ,,do të marshojmë më gjatë dhe më larg, do të qëllojmë më shpesh dhe më me precizitet, do të performojmë stërvitje nëpër gjithë Republikën e Maqedonisë dhe ju premtojë

me një njësi si që është RSO, dhe se çdo detyrë e dhënë kryhet në mënyrë kualitative, ndërsa në çdo sfidë të re njësia përgjigjet me performansa ende më të larta, duke theksuar profesionalizmin e ndërtuar. Komandanti i rri i rOS, kolonel Vasko Gjurqinovski, tha se ,,koha” kushtet shoqërore dhe sfidat e sigurisë na lidhin që të vazhdojmë kah realizimi i interesave tonë kombëtar dhe se udhëheqësia e jonë shtetërore dhe ushtarake kanë respekt dhe besim të plotë drejt rOS si njësi më elitare në ARM, për çka duhet në mënyrë të parezervuar ta arsyetojmë besimin e eprorëve tanë“.

NDRYSHIME NË KBOMë 12 shtator të vitit 2013 në Komandën e Bashkuar Operative (KBO) u mbaj ceremoni ushtarake me rastin e pranim-dorëzimit të detyrës shef i shtabit në KBO dhe vendosjen në detyrë zëvendës komandant i KBO-së. Në detyrën shef i shtabit se KBO-së erdhi komandanti i deritanishëm i brigadës së 1 të mekanizuar këmbësorike, general brigade mr. Stojan Dimçov, ndërsa shefi i deritanishëm i shtabit, general brigade dr,doc. Muhamet Racaj, e morri detyrën zëvendës i komandantit së KBO-së. Në ceremoni, krahas pjesëtarëve të KBO-s, morrën pjesë edhe komandantët e njësive të para vartëse të KBO-së.

R.M.

punë të përkushtuar dhe të ashpër“. PËRKUSHtIM I PLotË„Të jesh komandant i Regjimentit për operacione Speciale paraqet një konglomerat të gjithë asaj që sot lidhet me Armatën e Republikës së Maqedonisë – profesionalizëm, shkathtësi, diciplinë, motivim, patriotizëm“, theksoi ministri Xhaferi në pranim-dorëzimin e detyrës komandant i Regjimentit për operacione Speciale (RSo), që u mbaj në kazermën „ilinden“ në Shkup. Ministri Xhaferi komandantit të sapoemëruar të RoS, kolonel vasko gjurqinovski, i a uroi hyrjen në detyrë dhe shtoi: Ju trashëgoni një pjesë të lartëorganizuar të ARM-s, që njëherit është edhe një nga shtyllat-bartëse të Armatës dhe besoj se Regjimenti për operacione Speciale, nën komandën tuaj do të vazhdojë të jetë piadestali i Armatës së Republikës së Maqedonisë“. gjenerali Sejdini, duke iu drejtuar komandantit të rri të RoS, kolonel vasko gjurqinovski, i porositi se është e nevojshme të vazhdohet me zhvillimin e mëtutjeshëm të trajnimit dhe aftësimit të roS, si dhe me mbajtjen e rejtingut ,,gjithmonë më të mirët”, ndërsa si gjeneratë më e mirë për atë ai i theksoi profesionalizmin, diturinë dhe edukimin ushtarak të pjesëtarëve të njësisë.Komandanti i deritanishëm i roS, gjeneral brigade Pavlle Arsoski, theksoi se është privilegj të udhëhiqet dhe komandohet

Komandant të rinj

33

istoria e Maqedonisë është e mbushur me shumë vuajtje nga populli i saj, të cilët jo gjithmonë me vullnetin e tyre kanë marrë pjesë në beteja të përgjak-shme midis aleatëve dhe aleancave të

ndryshme, qoftë nga njëra anë apo nga ana tjetër. Një shembull i tillë është pjesëmarrja e popullsisë së Maqedonisë, në ngjarjet e Luftës së Parë botërore në vijën e frontit të “Frontit të Maqedonisë“ ose i njohur më mirë si “Fronti i Selanikut”.Fronti i Maqedonisë, duke pasur parasysh sh-trirjen përgjatë tërë territorit të Republikës së Maqedonisë është në gjatësi prej 450 km, por edhe sipas numrit të popullsisë së Maqedonisë që kanë marrë pjesë në të dyja anët e vijës së frontit e cila, sipas historianëve ka qënë më shumë se 120.000.Pjesa e vijës nga dojrani, ishte një nga konflik-tet më të përgjakshme të palëve ndërluftuese. Këtu ndodhi një nga betejat më të mëdha dhe më të përgjakshme të Frontit të Maqedonisë, e njohur si beteja e dojranit , nga 18 deri më 19 shtator të vitit 1918. Në këtë betejë, nga njëra anë e frontit ishin britanezët, francezët, grekët dhe forcat sërbe, ndërsa nga ana tjetër forcat austro-hungareze dhe bullgare.Nga ana e banorëve vendas ende përçohen historitë se vetëm në sajë të britmës me zë të lartë të gjuhës maqedonase janë njohur ush-tarët maqedonas nga njëra dhe nga ana tjetër dhe kështu kanë shpëtuar nga lufta, sepse përndryshe mund vetëm të derdhej gjaku vël-lazëror.Kjo vijë ishte e mbushur me pengesa të shumta fortifikimi, bunkerë, fole të mitralozëve, hende-qeve dhe rrugëve. Çdo vit pasardhës të shum-të të ushtarëve dhe oficerëve të ushtrive të vendeve perëndimore, kryesisht nga Mbretëria e bashkuar, vijnë çdo vitë për të vizituar vendet ku luftuan gjyshërit e tyre, duke kërkuar nga vendasit të tregojnë ku ka ndodhur drama e përgjakshme, pavarësisht qasjes dhe terrenit të vështirë dhe bunkerëve të fshehta dhe ven-det e betejave të famshme, ndërsa nganjëherë shfaqet edhe ndonjë pjesëmarrës i gjallë i cili i ngjallë kujtimet e saj koheMe qëllim të lehtësimit të qasjes së vendeve dhe në saje të bashkëpunimit të shkëlqyer civilo-ushtarak ndërmjet Armatës së Repub-likës së Maqedonisë dhe Qeverisë Lokale të dojranit u nisë një projekt i përbashkët të cilin e nisën shefi i shtabit, goranço Koteski, kryetari i

dojranit, verga Stamov - Projekti i cili është në interes si nga aspekti historiko-ushtarak dhe për njohjen mëtë ngushtë të historisë ushta-rake dhe nga aspekti i turizmit për Komunën e dojranit. ideja është që vija nëpër të cilën ka kaluar vija e frontit që ndodhe në territorin e dojranit, të shërbejë për zhvillimin e turizmit ushtarakë (të ashtuquajtur “battlefield tour-ism”).Për realizimin e këtij projekti për pastrimin e një pjesë të frontit maqedonas mbi Liqenin e dojranit u përfshinë anëtarët e batalionit të inxhinierisë të brigadës së parë të mekanizuar këmbësorike nga Komanda e Përbashkët op-erative, të cilët për një periudhë të shkurtër ko-hore në këtë pjesë të vijës së frontit pastrunë

disa lokacionet ku të fshehur nga pamjet, ndod-hen shumë bunkerë dhe fole të mitralozëve të cilët më janë në dispozicion për vizitorët.Para së gjithash, disa vende janë shumë in-teresante, duke përfshirë këtu: “gater“ dhe lokacioni i njohur si “Kopsan“, që do të thotë therje osevend ku ka pasur shumë dëshmorë të rënë dhe tani ai është një dëshmitar memec për atë që ka ndodhur në të kaluarën. Pran-daj kjo detyrë nuk është edhe aq e lehtë dhe e thjeshtë sa duket në shikim të parë, secila pemë e prerë, cifël e shkëputur nga shkurret dhe mbeturina nga shpërthimet e granatave ju rikthejnë prapa në histori dhe në skenat që kanë ndodhur atëherë, gjë të cilën edhe anëtarët e batalionit të inxhinerisë, të cilët morën pjesë në këtë projekt e ndjen vetë.

T.Janevski

NË PjESËN E dOjRANiT TË fRONTiT TË MAqEdONiSË NGA LUfTA E PARË BOTËRORE

ARM NË ZBULiMiN E SEKRETEvE

34

ZHviLLiMi i MiqËSiSËNga ditari i Afërdita volina, Kryetare e Klubit të gravetë oficerëve në Komandën Supreme në Norfolk

officers’ Partners’ club” (SoPc) është një klub i grave të oficerëve në

Komandën Supreme për transformim në Norfolk . Ajo është një organizatë jo-fitimprurëse ndërkombëtare që lehtëson përshtatjen dhe integrimin e grave të ofi-cerëve të NATo-s në mjedisin e ri ( http://www.sopc.us/ ) .Klubi u themelua në vitin 1984 dhe që atëherë ka funksionuar njëllojë. Presi-dentja e klubit automatikisht është gruaja e komandantit të Komandës Supreme për Transformim , për momentin është Ma-dame Agnes Palomeros , ndërsa kryetarja zgjedhet çdo vit me propozim dhe votim nga ana e Këshillit në përbërje të përfaqë-suesve kombëtarë të vendeve anëtare dhe partnere me NATo-n.Këtë vit unë pata nderin të propozo-hem nga përfaqësuesja e italisë dhe me mbështetjen e fortë të përfaqësuesve të britanisë së Madhe , gjermanisë, Francës, belgjikës, dhe veçanërisht të Kroacisë dhe Sllovenisë, u zgjodha kryetare e SoPc .Për here të pare ndodh që Kryetarja të jetë përfaqësuese e një vendi partner me NATo-n.Së bashku me mua punojnë zëvendësja e ime e cila do të vazhdojë punën time në vitin 2014, dhe 9 bartës të detyrave dhe asistentët e tyre: sekretarë, mjeshtri i ueb faqes, arkëtar, gazetar, fotograf, për-fitimet, rezervimet, anëtarësimi dhe ak-tivitetet sociale. Të gjitha këto zonja vijnë nga vende të ndryshme, por punojnë vull-

uale për çdo pjesëmarrëse në drekë, dhe në këtë mënyrë ato promovojnë vendin e tyre, kulturën dhe traditat.Paratë e mbledhura përmes shitjes së biletave për lotarinë tërësisht shkojnë për organizatat bamirëse.Përderisa drekat mundësojnë njohje me shtete të ndryshme dhe traditat e tyre, klubet e vogla - rreth dy duzina të cilët punojnë në kuadër të organizatës , mundësojnë njohje më të ngushtë dhe krijimin e miqësive mes zonjave. Ka klube të gjuhës (anglisht, frengjisht , spanjollisht , gjermanisht) , klube sportive: (bouling, te-

netarisht për të arritur qëllimin: zhvillimin e shoqërisë dhe mbledhjen e të hollave për donacione.Ka një numër të madh të aktiviteteve të menaxhuara nga klubi ku miqtë e vjetër dhe të rinjë takohen, argëtohen dhe për-jetojnë kulturat e ndryshme, dhe mbi të gjitha ndihmojnë në ruajtjen e klubit, dhe në realizimin e qëllimeve të përcaktuara.Klubi organizon dreka mujore , duke fil-luar nga shtatori e deri në maj, zakonisht çdo të mërkurën e dytë të muajit, në një restorant të mrekullueshme të quajtur “yacht Norfolk dhe country club“ . vende të ndryshme janë nikoqir të drekës, me përjashtim të drekës së parë të sezonit - shtator, ku gratë e gjeneralëve të ko-mandës i sigurojnë dhuratat për lo-tarinë, ndërsa në muajin janar nikoqir të drekës janë përfaqësueset kombëtare të shteteve anëtare dhe vendeve partnere të NATo-s. Ky është një moment shumë i bukur, ne mblidhemi në një shtëpi së bashku (28 anëtarë të NATo-s dhe pesë përfaqësuese të vendeve partnere), dhe secila prej nesh sjell dhurata me simbole të vendit të tyre dhe i përziejmë ato. Me to mbushin 10 shporta të cilat janë të de-stinuara për lotarinë. Ne e bëjmë këtë me dashuri të madhe, dhe secila prej nesh përpiqet të sjellë sa më shumë dhe të dekorojmë shportat sa më bukur.dreka të tjera organizohen në veçanti nga secili vend. Ato kanë për detyrë të organizojnë një program të sigurojnë dhurata për lotarinë dhe dhurata individ-

35

nis, kalërim) Lojra ( ura, mahzhong ) dhe klube të tjera me interes të përgjithshëm: (klub i librit, “bon Apetit“ gatim italian, gatim turk, kopshtari, etj.). Pothuajse 70% e klubeve janë të organizuar në shtëpitë e anëtarëve të klubit përmes rotacionit.ekipi ynë shoqëror organizon nga një aktivitet çdo muaj, si vizita në muze, vizita në universitetet e vje-tra në rajon, vizita të punëtorive prodhuese, teatrove dhe atrak-sioneve të tjera. Këto aktivitete sociale mundësojnë njohje më të ngushtë me mjedisin e ri jetësor.duke filluar nga përvoja ime per-sonale, ky klub me të vërtet ofron një mundësi unike të shpejt dhe të lehtë gjatë përshtatjes në mjedisin e ri. Ne jemi familja e vetme këtu nga Maqedonia dhe kur kemi ard-hur këtu tre vjet më parë në fillim hasëm në disa vështirësi, gjë që është mjaft normale në një mjedis të ri dhe të panjohur. bashkëshorti, kolonel blerim volina shpejt filloi me detyrimet e tij në komandën, vajzat Xhana dhe Nora filluan në shkollë, dhe pasdite përqëndro-heshin në të mësuarit në mënyrë që të arrijnë rezultate të shkëlq-yera. Më vështirë ishte për mua personalisht, sepse isha mësuar të kem një jetë hiperaktive ndërsa tani duhej të përshtatem jetës si amvise.Pas 5-6 muajve kuptova se pat-jetër e kam të gjej mënyrë të dalë nga getoizimi dhe të bëj diçka efektive. Ne nuk kemi asnjë të drejtë për të punuar në SHbA, mundësia e vetme ishte të jem ak-tive në jetën sociale të organizuar nga klubi. Shumë shpejt krijova një

vend të denjë në mesin e mikeve ku mendimet dhe pikëpamjet e mia respektoheshin në nivel të lartë, këtë e dëshmoi edhe fakti se lejuan, dhe mundësuan që nga një përfaqësuese e vendit partner të jetë e barabartë gjatë zgjedhjes së kryetares të klubit me kandidatët e tjerë.Puna si kryetare mbart barë të madhe dhe përgjegjësi . Kontaktet personale, marrëveshje, planifikim-in, zbatimin, koordinimi dhe moni-torimin e aktiviteteve, përgjigjja e postës elekrtonike dhe pjesë-marrja personale në pothuajse të gjitha aktivitetet e klubit, dhe aktivitetet e komandës, marrin një pjesë të madhe të kohës sime dhe të ju them të vërtetën nga buxheti im në shtëpi. Megjithatë, unë jam shumë e lumtur dhe e kënaqur! Nësë më parë, vetëm një rreth i caktuar i Komandës

1. MADAM AGNES PALOMEROS (MAJTAS) PRESIDENTE E SOPC

2. MADAM RACHEL BURT, ZËVENDËS-PRESIDENTE, AFËRDITA VOLINA, PILAR VALEDORA, ZËVENDËS-KRYETARE, CHRISTINA DOYLE-PËRFAQËSUES KOMBËTAR I VB (NGA E MAJTA NË TË DJATHTË)

3.NË DREKEN NORVEGJEZE: ZONJAT E VESHURA ME VESHJE KOMBËTARE PERFORMUAN ME VALLËZIME TRADICIONALE

4. FAMILJA IME, FILLUAR NGA E MAJTA : XHANA, UNË, BLERIMI DHE NORA

Supreme të Transformimit e dinin se ekziston një përfaqësues kom-bëtar i Republikës së Maqedonisë, tani e tërë komanda di rreth nesh dhe gjithashtu për aftësitë dhe po-tencialet tona ...Unë mendoj se puna në këtë klub më mundësoi mua të mësoj shumë gjëra në fushën e diploma-cisë, në fakt ajo është edhe fusha ime e studimeve të magjistraturës. Sinqerisht, nuk është një gjë e lehtë që denjësisht të përfaqëso-het vendi amë, por gjithashtu është gjë shumë e ëmbël në qoftë se ajo bëhet nga zemra.Mësova se sa jeta është e çmuar dhe sa me vlerë është mundë-sia e dhënë për të takuar njerëz të rinj dhe përjetimi i kulturave të reja. Pas të gjithave, dallimet tona janë të rëndësishme, por njerëzimi ynë i përbashkët është edhe më i rëndësishëm.

36

ka është fjala NATo ose ‘NATo fjala’? Jemi të vetëdijshëm se ekziston një numër i madh i thirrjeve në gjuhën e veçantë an-

gleze, edhe atë duke qenë në varshmëri nga qëllimi dhe thelbi. Ashtu nocioni ‘le-galese’ është nocion që ndërlidhet me zhargonin e shpërndarë në bashkësinë e parë; ‘medicalese’ është nocion i cili përdoret dhe ndërlidhet me zhargonin e bashkësisë së mjekësisë. A ekziston diçka e tillë si ‘militarese’ ose gjuhë ushtarake? Një specifikë e mjedisit ushtarak është se ai vetë përfaqëson një botë të shkurte-save të shumta të cilat përdoren. A janë këto shkurtesa të mjaftueshme të ndër-tohet një gjuhë për qëllime specifike?A ndodh kjo për shkak të shkurtesave? A bëhët fjalë për leksikun e gjuhës? Çfarë ndodh me kuptimin e gjuhës nga të jasht-mit, gjegjësisht me ato të cilët ende nuk janë bërë pjesë e bashkësisë së NATo-s, ose me ata të cilët ende janë fillim me karrierën ushtarake ose ato të cilët sapo kanë filluar të mësojnë gjuhën an-gleze? Në rast se një ftyrë ushtarake zoton shkëlqyeshëm gjuhën angleze a do ta ketë problem të zotoj edhe zhar-gonin ushtarak?A ndodh relativihst shpejt ky përvetësim i gjuhës? A duhet të ma-tet veç e veç? A do të ishte e drejtë të testojmë këtë garë gjuhësore para se të vendosen në detyrë jashtë shtetit në rast se ata (mendohet në personat të cilët testohen) kanë mësuar vetëm gjuhë të përgjithshme angleze? Këto janë vetëm

USHTARËT-POLiGLOT

pjesë të çështjeve gjegjësisht të sfidave.Një numër i madh i shteteve të NATo-s kanë sistem të fuqishëm të trajnimit në të cilin investojnë shuma të mëdha parash dhe shpenzojnë orë të tëra në trajnimin gjuhësor. Por, edhe pos kësaj ne vazh-dimisht rikujtohemi se ka një zbrazëtirë të madhe në ndërveprimin pikërisht për shkak të këtyre mungesave gjuhësore. Kjo do të thotë se edhe përkrah mundit të madh që shtetet e investojnë, gjuha llogaritet si faktorë kritik dhe si mung-esë në ndërveprimin. gjegjësisht, pyetjet nga pyetësori-pjesë e hulumtimit të ISAF dhe KFoR zbuluan mungesa në aftësitë gjuhësore në vendet-kontribut dhënëse dhe të njëjtat caktohen si pengesa për

realizimin të sukseshëm të misioneve të tyre. Në fakt në raportin thuhet se ndëli-kueshmëria në ndërveprimin e forcave të angazhuara në misionet të udhëhequra nga NATO është e madhe kur kemi zotim të shkëlqyeshëm të gjuhëve, pra mund të paramendoni se si do të ishte pa atë zotim?“gjuha angleze ka dy funksione kryesore në botë, ajo është gjuha për komunikim ndërkombëtarë dhe e formon bazën për ndërtimin e indentitetit kulturorë. Funk-sioni parë kërkon kuptimin të ndërsjellë dhe standarde të përbashkëta ndërsa i dyti e stimulon zhvillimin e formave lokale dhe llojeve hibride.” (d. graddol, „english in the Future,“ in Analysing English in a

Ndërveprimi i forcave të angazhuara në misionet e udhëhequra nga NATO është i madh vetëm kur posedohet zotësi e shkëlqyer e njohjes së gjuhëve

37

Global Context, ed. by A. burns, Rout-ledge, 2001)edhe një citat: “Përdorimi i gjuhës angleze si gjuhë e komunikimit më të gjërë do të vazhdojë të bëjë shtypje kah uniformizimi global si edhe të sjellë deri tek ‘ulja’ e standardeve.” gjegjësisht ashtu siç gjuha angleze e ndërron statusin nga gjuhë e huaj në gjuhë të dytë për të shumtën e njërëzve, mund të pritet që edhe gjuha angleze të zhvillojë numër më të madh të variacioneve lokale. Këto norma dhe ndryshime në lidhje me gjuhën angleze janë interesante, por si është me gjuhën frenge, spanjolle dhe të tjera?A ekziston përpjekje për gjuhët e tjera të shihet pak më ndryshe nga se ç’bëhet me gjuhën angleze? gjithsesi që të arrihet kuptim i përbashkët na nevojiten standarde. Në rast se kthehemi tek NATo-fjala (NATo-Speak), do të vërjemë se ajo mund të jetë pjesë e sfidave ndërkombëtare.

tIPAREt E PËRGJItHSHME tË NAto-FJALËSKëto janë disa nga tiparet e NATo-fjalës: NATo-akronimet dhe shkurtesat; NATo-

terminologjia specifike, si për shembull.,,aftësi”

/,,capability”; gju-ha angleze si “lin-gua franka”(eLF), sepse ka lloje të ndryshme të folësve nga rajoni anglezo-folëse dhe ka

numër të madh të folësve të cilët

flasin gjuhë angleze a janë nga rajoni jo anglezo-

folëse. Si lloje të NATo-fjalës mund të numëro-hen: struktura komando-statike me ter-minologjinë, akronime dhe shkurtesa të cilët dallohen në varshmëri me subjektin juridik dhe fuknsioni i cili kryhet në zyrën; mjedisi punues operativ me terminologji-në, akronime dhe shkurtesa të cilat dallo-hen në varshmëri nga misioni. Komunikimi në këto mjedise shpeshherë ndodhë në kohë të ndjeshme ose në mjedis punues ku punohet nën shtypje të madhe. Në bazë të një analize të vogël për nevo-

pjesë e trajnimeve gjuhësore efikase: – kurset e gjuhës për oficerët e shtabit;– puna e shtabit: gjinore, forma;– teknika të brifingut; – procedura gjithpërfshirëse operative;– planifikime të direktivave; – shkrime të korespodencës ushtarake;– procese të vendimsjelljes të vendimeve ushtarake;– aftësi të nevojshme për takime/konfer-enca;–kurse operative specifike të gjuhës për misionin e NATo-s, analiza të nevo-jave, aktivitete të lidhura me kryerjen e detyrave punuese dhe vënia e theksit në aftësitë më të nevojshme gjuhësore. Në kontekst me temën mirë është të mer-ret parasysh se disa nga mësimdhënësit kanë nevojë për trajnim të NATo-gjuhës ushtarake dhe kjo është pjesë e politikës së të re për trajnim dhe arsimim të Act. Si opcione të mundshme për trajnim mund të jenë: trajnim në kurset për NATo-shkol-lën dhe Kolexhi Mbrojtës i baltikut; kusre specifike për NATo-AdL ose kurse online për të cilët mund të gjehen informacione në faqen në vijim: http://jadl.act.nato.int; trajnime për mësimdhënës pë gjuhë ush-tarake në Austri dhe në Hungari; stërvitje për vëzhgues; Act-kurse për terminologji ushtarake; Act sponzoron kurse për ter-minologjinë ushtarake në vendndodhje të ndryshme.

PËR FUNDbiLc do të ketë ueb faqe të re! deri tani shfrytëzohej faqja e Qeverisë së Kana-dasë, por me rregulloret e reja është e pamundshme që biLc-ueb faqja të vazh-dojë të hostohet në server të Qeverisë Kanadeze. Pas shumë pengesave dhe vonesave është blerë domen në emër të NATobiLc.org dhe biLc do të hostohet më server komercial. Rg i biLc për Niv-elin e 4 ka përpunuar raport për shtetet të cilët duan të dinë më shumë për ndër-likueshmërinë lidhur me testimin e gjuhës në këtë nivel të lartë të aftësive gjuhë-sore. Rezimeja përfundimtare dhe doku-menti i plotë do të pbublikohen në ueb faqen e biLc.

Autori, mr. Biljana Popovksa është lektore e gjuhës angleze në

Akademinë Ushtarake

jat e Act dhe NATo-shkollës si aftësi të vështira për t’u zotuar rradhiten: të fol-urit, të degjuarit, të shkruarit (në varsh-mëri nga kriteret dhe nevojat e vendit të punës), ndërsa të lexuarit nuk llogaritet si problem. Përkthyer në gjuhën e trajnimit kjo do të thotë se ekzistojnë ndërlikime në lidhje me trajnimin dhe përgaditjen e NATo-vendit të punës. gjegjësisht në vendet e punës duhet të ketë dhe të jenë në qasje fjalor me terminologji specifike dhe akronime, ndërsa folësit nga rajoni anglezo-folës dhe folësit e lartë profe-sional duhet të marrin kahje dhe trajnim se si në mënyrë efikase të komunikojnë me bashkësinë ndërkombëtare. Kjo ka të bëjë me sapo të ardhurit në misionin e NATo-s dhe në trajnimin detyrimues para vendosjes në dëtyra të reja jashtë shtetit. Kjo mënyrë është më e lira.disa këshilla për të folur më kuptueshëm në gjuhën angleze: flitni më ngadal, ndani mirë fjalët, mos përdorni zhargon dhe di-alekt dhe të jeni të vetëdijshëm për thek-set dhe dialektet e ndryshme. Kur do të përdorni shkurtesë në të folur tregoeni atë, por edhe të njëjtën ngadal përsërit-eni. Më tej, përdorni fjalë të shkurtra, anashkaloni fjalë negative saherë që të jeni në mundësi, përdorni idioma të cilat nuk përdoren shpeshë në të folmen e për-ditshme; anashkaloni refernca kulturore më pak të njohura.Përvojat më të mira nga programet kom-bëtare gjuhësore tregojnë se elementet të radhitura më poshtë duhet të jenë

38

Zi për t’iu bashkuar me Planin Aksional të Anëtarësimit dhe dhanë një siguri për Bos-njën dhe Hercegovinën se do të ju bashko-het tyre pasi ata të kenë arritur progres në reformat e kërkuara .Në prill të vitit 2010, ministrat e jashtëm të NATO-s në takimin e tyre në Talin, shqyr-tuan përparimin e reformave në përpjekjet e BiH dhe e ftuan vendin të bashkohet me Planin Aksional të Anëtarësimit. Vendet që kanë shprehur interes për t’u bashkuar me Aleancën, fillimisht janë të ftuar për t’u bashkuar në dialogun e inten-sifikuar me NATO-n në aspiratat e saj për anëtarësim dhe në reformat e lidhura. Aspi-rantët pastaj mund të ftohen për të marrë pjesë në Planin Aksional për Anëtarësim për t’u përgatitur për anëtarësim të mund-shëm dhe të demonstrojnë aftësinë e tyre për të përmbushur detyrimet dhe angazhi-met e anëtarësimit të ardhshëm. Por, Plani

Aksional për Anëtarësim nuk është garanci e anëtarësimit të ardhshëm, por një me-kanizëm kyç për përgatitje.Vendet që aspirojnë të bashkohen me NA-TO-n duhet të demonstrojnë se ata janë në pozitë për të përparuar më tej parimet e Traktatit të Uashingtonit të vitit 1949 dhe të kontribuojnë për sigurinë në zonën Ev-roatlantike. Nga ata pritet të përmbushin kriteret e caktuara politike, ekonomike dhe ushtarake të përcaktuara në studimin për zgjerimin e NATO-s që nga viti 1995. Ky stu-dim më tutje pwrfundon se zgjerimi do të kontribuojë për stabilitet më të madh dhe siguri në të gjitha vendet në zonën Evroat-lantike duke inkurajuar dhe mbështetjen e reformave demokratike, përfshirë këtu vendosjen e kontrollit civil dhe demokratik mbi forcat e armatosura, për të nxitur mar-rëdhëniet e mira fqinjësore dhe duke rritur transparencën në planifikimin mbrojtjes dhe buxhetet ushtarake ,kështu të forco-jnë besimin mes shteteve.Pastaj, vendet që kërkojnë anëtarësi-min në NATO duhet të jetë në gjendje të demonstrojnë se janë plotësuar kërkesa të caktuara shtesë përfshijnë: funksioni-min e sistemit politik demokratik të bazuar në ekonominë e tregut, trajtimin e drejtë të popullatës minoritare (që nuk është rast në të gjitha Shtetet Anëtare NATO-s), përkushtimi për zgjidhjen paqësore të kon-flikteve, aftësia dhe vullneti për të bërë një kontribut ushtarak në operacionet e NATO-s dhe përkushtimi ndaj marrëdhënieve de-mokratike, civilo-ushtarake dhe strukturave institucionale.

KRijiMi dHE ZHviLLiMi i NATO-S (8)

RRUGA E ANËTARËSIMIT NË NATO

oncepti strategjik i NATO-s, i mi-ratuar në Samitin e Lisbonës në nëtor të vitit 2010, vërteton kush-timin e aleatëve se dera e NATO-s

mbetet e hapur për secilin shtet evropian i cili është në pozicion të marrë detyrimet e anëtarësimit dhe të kontribuojë për sig-urinë e rajonit Evroatlantik. Që nga vitit 1949, anëtarësimi në NATO është rritur nga 12 shtete në 28 shtete përmes 6 cik-leve të zgjërimit. Shqipëria dhe Kroacia të cilat ishin të ftuara ti bashkangjiten NATO-s në Samitin e Bukureshtit në prill të vitit 2008 zyrtarisht u bënë anëtare kur procesi i qasjes përfundoi me 1 prill të vitit 2009. Republika e Maqedonisë Republika e Maqedonisë, ashtu siç Shq-ipëria dhe Kroacia merr pjesë në Planin Ak-sional për Anëtarësim - PAP (Plani Aksional për Anëtarësim - PAP), në mënyrë që të përgatitet për anëtarësim të mundshëm në NATO. Në Bukuresht, udhëheqësit e Aleancës ranë dakord për të ftuar vendin tonë për t’u bërë një anëtare menjëherë sapo të arrihet një zgjidhje e pranueshme reciprokisht mbi emrin e vendit me Greqinë.Edhe vendimet e tjera të rëndësishme rreth zgjerimit janë marrë në Bukuresht. Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi u ftuan për të filluar dialogun e intensifikuar në lidhje me aspiratat e tyre dhe me re-format në vendet e tyre . Udhëheqësit e vendeve aleate ranë gjithashtu dakord që Gjeorgjia dhe Ukraina , të cilat ishin tash-më të angazhuar në një dialog intenziv me NATO-n , të bëhen anëtarë të NATO-s në të ardhmen. Në dhjetor të vitit 2009, min-istrat e jashtëm të NATO-s e ftuan Malin e

39

PRocESI I ANËtARËSIMItPasi aleatët vendosin të ftojnë një vend për t’iu bashkuar NATo-s, ata ftojnë zyrtarisht vendin për të filluar bisedimet për pranimin në NATo. Ky është hapi i parë në procesin e anëtarësimit në rrugën për anëtarësim formal.Hapat kryesore në këtë proces janë:1. Bisedimet e pranimit me ekipin e NAto-s. Këto bisedime janë mbajtur në selinë e NATo-s në bruksel , me ekipet e ekspertëve të NATo-s dhe përfaqësuesve të vendeve të ftuar. Qëllimi i tyre është për të marrë konfirmimin zyrtar të të ftuarve për gatish-mërinë e tyre dhe aftësinë për të përm-bushur detyrimet ligjore , politike dhe ush-tarake të anëtarësimit në NATo, siç thuhet në Traktatin të Uashingtonit dhe studimin mbi zgjerimin e NATo-s . diskutimet zhvillo-hen në dy sesione me secilin vend të ftuar. Në seancën e parë diskutohet në fushën politike, të mbrojtjes ose në fushën ushta-rake . Sesioni i dytë është më shumë teknik dhe përfshin diskutimin e burimeve , çësht-jet ligjore dhe të sigurisë, si dhe kontributi i secilit anëtar të ri rreth buxheteve të për-bashkëta të NATo-s. Kjo përcaktohet mbi bazë proporcionale, në varësi të madhësisë së ekonomive të tyre me anëtarët e tjerë të Aleancës. Të ftuarit gjithashtu të pritet ti zbatojnë masat për sigurimin dhe mbrojtjen e informacionit të klasifikuar të NATo-s, dhe të përgatisin sigurinë e tyre dhe shërbimet e inteligjencës për Zyrën e Sigurisë të NA-To-s.2. Vendet të ftuara dërgojnë letra piksyn-imi në NAto. Së bashku me afatet kohore për përfundimin e reformave. Në hapin e dytë të procesit të qasjes çdo shtet jep konfirmimin e pranimit të tij të detyrimeve dhe angazhimeve të anëtarësimit në for-mën e një letre të qëllimit nga çdo Ministri të Jashtëm drejtuar Sekretarit të Përgjith-shëm të NATos.3. Nënshkrimi i protokoleve për qasje nga shtetet anëtare të NAto-s. Aleanca i për-gatit protokolet e qasjes në sipas Traktatit të Uashingtonit. Këto protokole janë ndry-shimet ose shtesat në kontratë të cilët pas nënshkrimit dhe ratifikimit nga ana e Ale-atëve, bëhën pjesë integrale e kontratës.4. Protokolet e pranimit janë ratifikuar nga shtetet anëtare të NAto-s. Qeveritë e shteteve anëtare të NATo-s ratifikojnë pr-otokolet sipas kërkesave të tyre kombëtare dhe procedurave. Procedura e Ratifikimit ndryshon nga vendi në vend. Për shem-bull, SHbA kërkon dy të tretat e shumicës në Senat për të kaluar protokolin. Nga ana tjetër, në britani të Madhe nuk ka asnjë votë formale parlamentare që të ratifikojnë pro-tokolet.5. Sekretari i Përgjithshëm i bën thirrje anëtarëve të rinj të mundshëm për t’u bashkuar me traktatin Veriatlantik. Pasi të gjitha shtetet anëtare do të njoftojnë Qe-verinë e Shteteve të bashkuara për pranim të protokoleve e pranimit të anëtarëve të rinj, Sekretari i Përgjithshëm u bën thirrje vendeve që të qasen në Traktatin.6. të ftuarit i bashkohen traktatit Veriat-lantik në përputhje me procedurat e tyre kombëtare.7. Pas depozitimit të instrumenteve të saja për qasje pranë Departamentit Amerikan të Shtetit të ftuarit formalisht bëhen anëtarë të NAto-s.

mbështetje për të reduktuar korrupsionin dhe luftën kundër krimit të organizuar, re-formën gjyqësore, përmirësimin e admin-istratës publike dhe promovimin e mar-rëdhënieve të mira fqinjësore. Aleatët e NATo-s sigurojnë reagime mbi reformat e planifikuara dhe vlerësojnë zbatimin e tyre.ekipet e NATo-s pas vizitës në Maqedoni ka për detyrë të përgatisë një raport progresi mbi zbatimin e Programit Kombëtar vjetor, duke përfshirë rekomandime të mundshme për veprime të mëtejshme. Reformat më specifike dhe teknike në sektorin e mbro-jtjes diskutohen dhe vlerësohen në mënyrë paralele në kuadër të Partneritetit për Paqe, planifikim dhe analiza - Partneriteti për Pl-anifikimin e Paqes dhe Rishikimit (PARP), në bashkëpunim me qëllimet partnere të mirat-uara nga vendi ynë. PARP-procesi është një element thelbësor i Programit Kombëtar vjetor.Republika e Maqedonisë gjithashtu bashkë-punon me NATo-n dhe vendet partnere, në një gamë të gjerë fushash të tjera nëpërmjet Partneritetit për Paqe (PfP) dhe të Këshillit të Partneritetit euro-Atlantik (KPeA) - pro-gramin e Partneritetit për Paqe (PfP) dhe të

Këshillit të Partneritetit euo-Atlantik (KPeA ). Në konsultim me aleatët, vendi vazhdon të zbatojë një gamë të gjerë të reformave, në përputhje me Rishikimin Strategjik të Mbrojtjes – Strategic defence Review.Selia e NATo-s në Shkup e cila u themelua në vitin 2003, gjithashtu luan një rol për të ndihmuar në zbatimin e reformave të mbro-jtjes, sidomos me ndihmën e ekipit Këshil-lues të NATo-s, të vendosur në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes të Republikës së Maqedonisë.vendi u bashkua me occ - Koncepti i Aftë-sive operacionale ( occ) në vitin 2005 . Ky koncept është një mekanizëm nëpërmjet të cilit njësitë në dispozicion për operacionet e PfP-së mund të vlerësohen dhe të integro-jnë më mirë me forcat e NATo-s në mënyrë që të rrisin efikasitetin operacional .divizioni i diplomacisë Publike të NATo-s luan një rol kyç. Në çdo vend partner të Aleancës ,ambasada e njërit prej shteteve anëtare të NATo-s shërben si një pikë kon-takti dhe punon si një kanal për shpërndar-jen e informacionit rreth rolit dhe politikat e Aleancës . Ambasada e Turqisë në Shkup është një ambasadë kontakti për NATo-n.

Dragan Pavlovski

NAto DHE REPUBLIKA E MAQEDoNISËNATo dhe Maqedonia bashkëpunojnë në mënyrë aktive në shumë fusha, me theks të veçantë në mbrojtjen dhe në reformën e sektorit të sigurisë, dhe në mbështetjen për reformat demokratike dhe instituciona-le . vendi u bashkua me Planin Aksional të Anëtarësimit në vitin 1999 dhe aspiron për t’u bashkuar me Aleancën . Aleatët janë të angazhuar për të “mbajtur dyert e hapura“ për vendet e ballkanit Perëndimor që dëshi-rojnë të bashkohen me Aleancën, të cilat janë të gatshme dhe të afta për të marrë përsipër përgjegjësitë dhe detyrimet e anëtarësimit. integrimi evropian është kon-sideruar si mënyra më e mirë për të siguruar sigurinë dhe stabilitetin afatgjatë në rajon. Plani i bashkimit është një program i NATo-s për këshilla, ndihmë dhe mbështetje prak-tike të përshtatur për nevojat individuale të vendeve që dëshirojnë të bashkohen me Aleancën.Në prill të vitit 2008 në Samitin e buku-reshtit, aleatët e njohën punën e vështirë dhe përkushtimin e treguar nga Republika e Maqedonisë ndaj vlerave të NATo-s dhe operacioneve të Aleancës. Ata ranë dakord që ftesa për Maqedoninë të dërgohet men-jëherë sapo të arrihet një zgjidhje e pran-ueshme reciprokisht mbi emrin e vendit me greqinë. Përtej fokusit për reformën, një fushë tjetër e rëndësishme e bashkëpunimit nga viti 2002 është mbështetja e vendit për operacionet e drejtuara nga NATo në për-bërje të Forcave Ndërkombëtare të Ndih-mës së Sigurisë në Afganistan (iSAF ). ekipi i kombinuar mjekësor, i përbërë pjesërisht prej anëtarëve tanë, u bashkuan me forcën e udhëhequr nga NATo në Afganistan në vi-tin 2005. gjithashtu, nëpërmjet shtetit tonë është duke u siguruar edhe mbështetje për trupat në Kosovë, KFoR-i të cilët tranzito-jnë nëpër Maqedoni.Republika e Maqedonisë cakton planet re-formuese dhe afatet kohore në Programin Kombëtar vjetor të saj. Prioritete të rëndë-sishme janë përpjekjet për të përmbushur standardet demokratike dhe për të garan-tuar zgjedhje të lira dhe të drejta, si edhe

FRAGMENt NGA PRotoKoLI PËR PRANIM tË GREQISË DHE tURQISË NË ALEANcËProtokoli i traktatit të Atlantikut të Veriut për Anëtarësimin e Greqisë dhe turqisëPalët nënshkruajtëse të traktatit Veriat-lantik, nënshkruar në Uashington më 4 prill 1949, Duke qenë të bindur se siguria e zonës Veriatlantike do të rritet me aderi-min e Mbretërisë së Greqisë dhe Repub-likës së turqisë ndaj atij traktati,Ranë dakord si në vijim: Neni 1Pas hyrjes në fuqi të këtij protokolli, Qeve-ria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në emër të gjitha Palëve, të komunikojë me Qeverinë e Mbretërisë së Greqisë dhe Qeverisë së Republikës së turqisë për ftesën për aderimin në traktatin Veriat-lantik, si ajo mund të ndryshohet nga neni 2 i këtij Protokoli. Pas kësaj Mbretëria e Greqisë dhe Republika e turqisë secila do të bëhet anëtare në datën kur depozi-ton instrumentet e saj të aderimit pranë Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës në përputhje me nenin 10 të traktatit.

40

hapat në mirëmbajtjen, kujdesin dhe avan-simin e sportit, me orvatje për zhvillim të “miqësia përmes sportit” si parojë e KNSU-sëGjenerali Koteski në fjalën e tij përshënde-tëse pjesëmarrësve të kupit ju porositi se me këtë garim ato tregojnë se sporti nëpër armatat e mbarë botës përfaqëson seg-ment të rëndësishëm në trajnim por edhe mjet për zhvillimin e shoqërisë, miqësisë dhe afrimin e popujve nga anët e ndryshmë të botës.Ekipet e ushtrive përfaqësuese të gjashtë vendeve në frymë sportive dhe me sukses zbatuan projektin “Kupi Futsal për Paqe“. Në luftën fair-play u vërtetua se sporti në ushtritë është një segment i rëndësishme në trajnim dhe është një mjet i rëndësishëm për të sjellë së bashku njerëzit të kombeve të ndryshme. Nëpërmjet këtij garimi, në mënyrë më të mirë është përhapur me-sazhi për miqësi nëpërmjet sportit.Fituesi i “Kupit Futsal për Paqe“ këtë vit është ekipi i Ushtrisë Kroate, vendi i dytë shkoi për Bosnjë dhe Hercegovinën dhe në luftën për vendin e tretë më i mirë ishte ekipi Serbisë, i cili mundi ekipin e Malit të ZiCeremonia e mbylljes së Kupës së u mbajt në sallën në “Rasadnik“ Hall ndërsa ndarja e çmimit trofe për ekipin më të mirë, medal-jet dhe titulli për golashënuesin më të mirë, portierin më të mirë dhe për Lojtarin më të vlefshëm të turneut u ndanë në ceremoni të veçantë në Shtëpinë e Armatës. Kupat dhe medaljet të gjithë konkurrentëve ua ndau Komandanti i Komandës Operative të Bashkuar KOP), Gjeneral Major Metodi Ve-

liçkovski ndërsa shpalljen e mbylljes së Ku-pit e shpalli gjeneral brigade Stojan Dimçov.

Kjo garë në futsal mes armatave të rajonit është e pesta në rradhë, ndërsa iniciativa për mbajtjen e saj për herë të parë është ngritur në Lojërat e Katërta Ushtarake Olimpike në Indi, në vitin 2007, në suaza të seminarit “Sport për paqe”. “Futsal kup i parë për paqe”, fillimisht u mbajt në vitin 2009, në çastet kur nikoqir qe Ushtria e Serbisë, ndërsa garat e tjera të këtij lloji u mbajtën në Kroaci (në vitin 2010), Slloveni (2011) dhe në Malin e Zi (2012). Kupi i fut-salit për paqe i gjashti me rradhë vitin e ardhshëm do të mbahet në Bosnjë dhe Hercegovinë.

R.M.

KUPi i PESTË i fUTSALiT PËR PAqE

MIQËSIA PËRMES SPORTIT

inistri i Mbrojtjes i Republikës së Maqedonisë, z. Talat Xhaferi më 30 shtator në sallën e sportit “Rasad-nik” në Shkup, bëri hapjen solemne

“të Kupit të 5 Ndërkombëtar të Futsal-it për paqe” i cili u mbajtë prej 30 deri më 2 tetor 2013. Kupi Futsal për paqe organizohet me përkrahjen e Këshillit Ndërkombëtar për Sporte Ushtarake, përderisa pranë ekipit të Armatës së Republikës së Maqedonisë si nikoqir, morrën pjesë ekipat për futsal të armatave të Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjës e Hercegovinës, Serbisë dhe Malit të Zi.Në fjalën e tij para të pranishmëve, minis-tri Xhaferi duke theksuar rëndësin e kësaj gare si mënyrë e afrimit të popujve dhe kombeve, tregoi bindjen se Ministria e Mbrojtjes dhe ARM-ja do t’i ndjekin të gjitha

41

ushteti i “butë”, si një alternativë e pushtetit të “fortë“ (në fushën e di-plomacisë) në Kinë filloi si një rezultat i lidhjeve politike, akademike dhe të

biznesit me botën e jashtme, sigurisht duke iu referuar me këtë në evropë, Amerikë dhe Afrikë.Rritja e shpejtë e fuqisë ekonomike-ushta-rake e Kinës ishte një garanci për stabilitetin e kufijve të saj të jashtëm në Azinë Juglin-dore, por Kina e fuqishme nuk qe e kënaqur me epitetin fuqi superiore në Azi. gjiganti ekonomik dhe ushtarak kërkonte dominimin në zonën e interesit (thënë ushtarakisht), dhe pastaj pushtimin ekonomik të evropës dhe SHbA-ve,që më destinacioni i ardh-shëm duhet të jetë Afrika.Afrika është një vend dhe arsye për Luftën e Ftohtë të ardhshme multilaterale. Po-tenciali i madh industrial, burimet natyrore, bio - karburantet, shfrytëzimi i pasurisë minerale dhe burimeve të tjera natyrore, e kanë detyruar garën për të fituar kontinen-tin “e zi“.Çështjen e mprehtë me Tajvan imponuar nga Perëndimi , Kina me sukses ushtarak-isht e futi në kontrollë, por nuk arriti edhe plotësisht të zgjidhë çështjen. Për këtë qëllim, shteti më i populluar kërkonë mënyra të reja alternative për të zgjidhur problemet e brendshme, interesat e vendeve fqinje, dhe eksportimin e zgjerimit ekonomik në çdo pjesë të botës. Këtë mundej edhe pa dhimbje dhe sigurtë të arrinte vetëm duke zbatuar fuqinë “e butë“ si pjesë e diploma-cisë publike, ose kundra konkurrentëve me kontradiplomacion.

diplomacia publike e një lojtari të ri botëror, Kinës

GjiGANT i Ri EKONOMiK dHE USHTARAK

me njëra tjetrën (luftë thuajse të ftohtë), por nga ana tjetër, superioriteti ushtarak i Kinës ka qenë i margjinalizuar në kontfliktin ndërmjet tyre dekadave të fundit për shkak të (jo)varësisë ekonomike të Tajvanit. Përveç komponentit ushtarak si një opsion për riintegrimin të ishullit, Kina nisi projek-tin më të madh për bashkimin e ishullit me vendin amë. Kështu filloi izolimi politik i Tajvanit në rajon, më vonë edhe në skenën ndërkombëtare me anë të sanksioneve politike dhe ekonomike ndaj vendeve që kanë ndonjë lloj të korrespondencës me ishullin dhe më vonë me anë të vetos në oKb-së arriti të sigurojë izolimin politik të ishullit .Si rezultat i kësaj, Tajvani ishte në pa-mundësi të nënshkruajë marrëveshje ekonomike me shtetet e tjera anëtare të oKb-së, ose të bashkohet me një bashkim ekonomik, organizatat tregtare, të ratifikoj marrëveshje ekonomike dhe të ngjajshme. Hapi tjetër i Kinës ishte formimi i ecFA përmes së cilës Tajvanit iu ofruan është duke përfitime të mëdha ekonomike në afat të mesëm dhe nënshkrimi i një sërë marrëveshjesh ekonomike dhe anëtarësim përmes ecFA në obT dhe organizatat tjera ekonomike dhe të tregtisë në mbarë botën. Si ilustrim , me integrimin e Kinës në ekonominë botërore, tregtia ndërmjet Kinës dhe Tajvanit në periudhën të vitit 2001 nga 31,5 miliard dollarë u rrit në 132,8 miliard dollarë në vitin 2008.(http//ekm92.trade.gov.tw/boFT/web/report_deta i l . jsp?data_base_id=db011&category_id=cAT1206&report_id=171989)Sipas institutit Peterson për ekonominë Ndërkombëtare, Tajvani do të sigurojë rritje vjetore prej 5.3 % deri në vitin 2020, e cila është pothuajse e pamundur në nivel botërorë për shkak të krizës financiare glo-bale që është ndjerë atje në vitin 2008. Falë ecFA-s , ekonomia e Tajvanit do të rritet nga 1.65 % në 1.72%, e cila do të krijo-jë 250.000 vende të reja të punës. Njëko-hësisht me ecFA, kompanitë tajvaneze do të jenë në gjendje për të investuar në Kinë dhe të zotojnë letra në vlerë gjegjësisht të jenë pjesë e bursës kineze, e cila është jashtëzakonisht e rëndësishme për vendet aziatike .gjithashtu ndërpritet taksa prej 15% mbi importet e produkteve Taivaneze, kjo siguron lehtësim tatimor të investi-meve Taivaneze si dhe të disa formave të

DIPLoMAcIA PUBLIKE PËR tË ZGJID-HUR StAtUSIN NË tAJVANecFA (Marrëveshja Kornizë për bashkëpun-im ekonomik) është një mënyrë e zbatimit të fuqisë së “butë“ për të arritur “de jure“ - integritetin e Kinës në Tajvan. Nënshkrimi dhe zbatimi i kësaj Marrëveshjeje ( ecFA ), rritw ndikimin e Kinës në Tajvan. Në të vër-tetë, Kina në të kaluarën përdorë metoda të kombinuara të pushtetit “fortë“ dhe “të butë“. Kërcënim ushtarak mbi Tajvanin e vogël vazhdimisht varet si një hije kundër zhvil-limit të shpejtë ekonomik të ishullit, e cila e bën atë tërheqës, por edhe një “monedhë për zgjidhjen e llogarive” e Kinës të Mad-he dhe Perëndimit. Kështu, sipas Steven Lukes (dowding Keith Three dimensional Power: A discusion of Steven Lukess Power: A Radical view. London School of economics and Political Science. Politi-cal Studies Review; 2006), duke ilustruar tre fytyrat e pushtetit, në përpjekje për të përpunuar situatat e përgjithshme në mar-rëdhëniet midis Kinës dhe Tajvanit.Sipas tij, ftyra parë e pushtetit është real-izimi i qëllimit strategjik ( d.m.th. fotografia fillestare e madhe apo vizioni), ftyra e dytë e pushtetit është vendosja e metodave dhe teknikave për arritjen e qëllimit fillestar dhe ftyra e tretë është manipulimi me të njëjtat para publikut vendas dhe të huaj. Analogisht me të lartpërmendurën Kina me diplomacinë e saj publike (ku nuk është e përjashtuar dhe fuqia e fortë si një kom-ponente e diplomacisë), është e bazuar

kryesisht në bashkëpunimin ekonomik dhe ekonominë e tregut . dhe kështu, zhvillimi ekonomik i Tajvanit është i ndërvarësisë së lartë nga rritja ekonomike e Kinës. Në vend që Kina të eksportojë “vlerat“ ekonomike të saj, ajo përvetësoi sfidat ekonomike rajonale me mundësitë e saja ekonomike, duke krijuar një situatë të izolimit eko-nomik, d.m.th. varshmëri të Tajvanit.edhe pse Nye thotë se paraja nuk është pushtet, ai është kontradiktorë kur thotë se fuqia është e varur nga ekonomia, si në rastin e ndërveprimit midis Kinës dhe Tajvanit fuqia ekonomike përjetohet si fuqi “e fortë“, por njëkohësisht është edhe “shkop edhe karrotë“. Nga njëra anë, ne kemi dy vende të zhvil-luara ekonomikisht të cilat janë në konflikt

42

subvencionimit të investimeve të tyre dhe të njëjtat kanë të bëjnë me subjektet juri-dike dhe individuale komerciale. Paralelisht me këtë, si reciprocitet janë edhe investi-met kineze në Tajvan, gjë që është një hap i rëndësishëm për lëvizjen rajonale e klimës së biznesit.ECFA, gjithashtu mundëson zhvillimin e tur-izmit në Tajvan, kështu që krahasuar mes vitit 2008 dhe 2009, Tajvani regjistron një rritje prej 70 % në fushën e turizmit dhe atë nga turistët e Kinës, ( Bloomberg Busi-nessWeek Qershor 29, 2010).ECFA një mënyrë mundëson kapërcimin e izolimit të tregtisë, si pasojë e izolimit politik të imponuar nga Kina. Nëpërm-jet ECFA, Tajvani do të jetë në gjendje të nënshkruajë marrëveshje dhe bashkëpun-ime me blloqet e tjera ekonomike si për shembull Japoninë, BE dhe BRIX. Sigurisht që nënshkrimi i ECFA është edhe rezultat i disa faktorëve të skenës së brendshme politike në Tajvan. Gjegjësisht Kryeministri Tajvanez Ma Ying - jeou u zgjodh në ko-hën e krizës të rëndë financiare në botë, në kushte kur rritej hendeku ekonomik me aleatët e Perëndimit, ndërsa ekonomia e vendit shënonte rënie dhe papunësia rritej. Në kushte të tilla të krizës ekonomike, Kina pati rrënie ekonomike dhe paralajmëronte investime në shtetet rajonale me qëllim të sigurojë siguri ekonomike në fqinjësi. Kry-eministri Ma Ying - jeou nuk kishte asnjë prapavijë politike të retorikës kombëtare ndaj Kinës, kështu që shumë lehtë arriti të shndërrojë marrëdhëniet e ashpëra në af-rimin e ndërsjellë për shkak të kulturës së përbashkëtGjithashtu, kriza ekonomike e uli ndikimin e opozitës ndaj jo nënshkrimit të ECFA, duke pasur parasysh se ajo siguronte hapjen kah skenës ndërkombëtare eko-nomike. Por analistët politikë flitnin se varësia e ndërsjellë ekonomike me gjigan-tin ekonomik Kinën në periudhë afatgjate kërcënonte sovranitetin e Tajvanit, ndërsa tek popullsia tajvaneze krijoi një ndjenjë të zhvlerësimit të mosmarrëveshjeve, që mund të krijon parti politike me programe ekonomike të cilët do të ishin të prirurë për marrëdhënie sa më të afërta me Kinën.(http:/www.businessweek.com/ap/finan-cialnews/D9HLJQ7G0.htm 17 gusht 2010 Bloomberg) .Diplomacinë publike të cilën Kina e zbaton kishte një afat kohor që së pari përfshinte

43

pushtimin ekonomik të skenës së brend-shme politike, rajonin e Azisë Juglindore dhe pastaj botën. Fuqinë e saj të « butë» e bazonte në ndihmën e huaj për vendet e tjera, në marrëdhëniet ekonomike me vendet dhe në transmetimin kulturorë. Për këtë qëllim, duke krijuar konkurrencë eko-nomike me të tjerët, ajo përdori kodin për sukses në skenën e brendshme politike, kur njerëzve nuk u ishte e rëndësishme de-mokratizimi i shoqërisë, sepse bëhëj fjalë për shoqëri të suksesshme ekonomike në kushte të krizës financiare. e rradhës ishte pushtimi ekonomik i rajonit të Azisë Juglin-dore dhe atë me kombinim të diplomacisë ekonomike, krijimin e një blloku ekonomik rajonal, zhvillimin e turizmit, investimet e biznesit dhe nismat e zhvillimit.Krijioi zona të tregtisë së lirë, aleanca eko-nomike, marrëveshje të tregtisë dhe mar-rëveshje afatgjata ekonomike me vendet në rajon. Hapi i ardhshëm i pushtetit të “butë“ ishte eksportimi i kompanive pri-vate kineze në mbarë botën, veçanërisht në vendet që kishin një konfrontim me Perëndimin tradicionalë. Sigurisht që Kina ka përdorur dhe mërgata e saj e cila është pothuajse popullsia e huaj më e madhe në Perëndim dhe e cila shënon zhvillim të madh në fushën e ekonomisë edhe për shtetit-nikoqir gdP i të cilit është dukshëm i lidhur me këtë lloj të individëve të cilët nuk e humbasin lidhjen me shtetin amë, sidomos me kompanitë kineze familjare private. (Soft power Politics in the Asia Pacific: chinese and Japanese Quest for Region-al Leadership, in: H.H. Michael Hsiao and Alan yang)e fundit dhe më e rëndësishme, sigurisht që është ndërtimi i kulturës kineze e cila zë një vend të rëndësishëm në Azinë Jug-lindore si një simbol i qytetërimit të lashtë, kështu që Konfuçianizmi dhe shkollat e tij janë të përhapura kudo, madje ato edhe importohen si faktor i zhvillimit shoqëror, veçanërisht në vendet në zhvillim Kjo ishte një model i “pushtetit të butë“ që Kina e zbatonte si zhvillimin e paqes kundrejt kompleksit ushtarako-industrial i cili bazo-hej në zhvillimin ekonomik të Perëndimit. Kina luan një rol të rëndësishëm me këtë koncept për një kuptim me ndryshe të glo-balizimit dhe të demokratizmitSë shpejti sistemi kinez i vlerave u bë një brend dhe model i dëshirueshëm në shoqëritë moderne të cilët e kultivo-jnë kulturën dhe traditën e shoqërive de-mokratike, por oksimoroni i demokratizimit kundra përgjimit dhe “on-line“ vëzhgimi i telekomunikacionit sjell pyetjen se cila shoqëri është e mirë dhe cila jo(çështja e përgjimit nga NSA qytetarëve të SHbA-së dhe qytetarë të vendeve aleate nën maskën e parandalimit të sulmeve terror-iste përfaqëson një shkelje të të drejtave individuale të njeriut , diçka në të cilën kul-tura perëndimore është e bazuar).

KINA DHE AFRIKAAfrikë, si kontinenti i dytë për nga madhë-sia është i njohur për varfëri të skajshme, kolonializmin dhe luftërave të shumta të civilëve, në të cilët çdo ditë vriten fëmijët,

Çdo vit 1500 studentë afrikanë janë duke studiuar në Kinë (Beijing Review, January 20, 2005).Projekti më i mirë i “pushtetit të butë“, ishte diplomacia mjekësore që nënkupton-te ndihmë të drejtpërdrejtë për popullatën. Kështu, Kina ekipi mjekësor të saj të parë e delegojë në vitin 1964, me kërkesë të qe-verisë së Algjerisë. Që atëherë e deri më sot, Kina ka dërguar rreth 15.000 mjekë në 47 vende afrikane dhe janë trajtuar rreth 180 milionë pacientë afrikane (Gjithashtu, ekipet ushtarake kineze mjekësore janë dërguar në suaza të OKB-s). Në vitin 2003, Kina ka dërguar 860 infermiere dhe 35 ekipe të mjekëve në 34 vende afrikane (Xi-nhua, 16 dhjetor 2004).Kina nuk nxitonte të shfrytëzoi burimet natyrore të këtyre vendeve, gjë që ndikoi në krijimin e besimit të ndërsjellë. Interesi i ndërsjellë nuk kishte status të kolonial-izmit ose llojë tjetër të eksploatimit, por përfaqësonte bashkëpunim ekonomik. Për shembull, Kina investoi në Afrikë 900 kom-pani ekonomikisht të qëndrueshme dhe in-vestimet totale në ekonomi, pa infrastruk-turën arriti në 39,7 miliardë dollarësh. Kina u jepte ndihmë të madhe ekonomike qe-verive të shteteve dhe kredi me norma in-teresi shumë të ulëta , zhvillim teknologjik plotësisht të lirë kompanive afrikane, sub-vencionim të kompanive afrikane të sapo-hapura ,shëndet social, arsimim dhe infra-strukturë pa pagesë (rrugë, urë, elektrilizim dhe gazifikim).

Interesi i Kinës ishte në marrjen e mar-rëveshje afatgjata ekonomike për shfrytëz-imin naftës në Nigeri, Sudan dhe Angol dhe një varg marrëveshjes me vendet që nuk kanë naftë, por kanë sasi të mëdha të mineraleve të veçanta të nevojshme për zhvillimin teknologjik në fushën e indus-trisë dhe energjisë (p.sh., Kongo dhe Afrika e Jugut nuk kanë naftë, por kanë bakër dhe alumin).Kjo qasje altruistë e Kinës ndaj Afrikës le-jon sistem të përbashkëtm të suksesshëm të “zhvillimit të burimeve“, duke krijuar një marrëdhënie shumëpalëshe me vendet af-rikane.

Mr. Igor Gelev

ushtarët dhe civilët. Kundër kësaj retrospe-ktive të marrëdhënieve ndërmjet vendeve perëndimore dhe afrikane ,tradita e miqë-sisë dhe mundësive ekonomike për vendet afrikane me Kinën datojnë shumë kohë më parë, nga ndihma kineze për botën e tretë, por në vrullin e dekades se fundit u bënë edhe më intenzive, gjë që do të shkaktojë luftë të re të ftohtë mes Perëndimit dhe Kinës. Marrëdhëniet mes Kinës dhe Afrikës da-tojnë që nga formimi i “Kinës të re,“ nga viti 1949. gjatë Luftës së Ftohtë në vitet e gjashtëdhjeta Kina e mbështeti Lëvizjen Çlirimtare në disa vende afrikane, duke projektuar mjedise socialiste me ndërtimin e spitaleve, hekurudhave, këmbimit të inx-hinierëve, promovimin e projektit “Mjekët pa kufij“. Në periudhën kur Perëndimi ishte i angazhuar në luftërat globale, eksportin e demokracisë dhe angazhimin në Lindjen e Mesme, Kina me mençuri e zëvendësoi kolonializmin e politiko-social të dikurshëm në Afrikë me bashkëveprimin ekonomik win-win.instituti për diplomacinë Publike në Kinë e promovoi diplomacinë publike drejt Afrikës apo projektin “Konsensusi i Pekinit“ për bashkëpunim afatgjatë socio-ekonomik me vendet afrikane me plotësisht respekt ndaj integritetit territorial dhe sovranitetit poli-tik të shteteve. Në vend të krijimit të sis-temeve të ndryshme politike dhe qeverive sipas masës së tyre, Kina i mbështeti për-fitimet ekzistuese qeveritare duke ofruar ndihmë për vendin. Kështu, siguroi lidhje të mesme të qasjes të 19 shteteve afrikane në NePAd (New Partnership for Africa’s development) për të ndaluar margjinaliz-imin e Afrikës në drejtim të globalizimit. Kina ka zbatuar një marrëdhënie reciproke me vendet afrikane në parimin shtet-shtet gjegjësisht qyteta - qytetar . Ky parim nënkuptonte “model deng Xiaoping“ ose kapërcimin e lumit duke i ndjerë gurët, gjegjësisht integrimin e interesave të për-bashkëta dhe zbatimin e tyre në praktikë. Aseti kryesor i diplomacisë kineze publike në Afrikë ishte rritja e ngadaltë ekonomike në mënyrë që të mos shkaktojë korrup-sion, luftërat etnike dhe civile .investimet fillestare ishin modeste dhe paralele me zhvillimin kulturor të popull-sisë në mënyrë që të mos krijojë një vakum në edukimin dhe zhvillimin teknologjik të ekonomive të tyre. Për këtë qëllim, Kina filloi me parimin e çrrënjosjes të urisë, me faza në aspektin gjeografik, duke e stimu-limuar popullsinë në arsimimin bazë për vetëushqim dhe krijimin e kushteve për jetë normale . e rradhës ishte projekti për ujë të pastër për të cilin ujë zhvilloheshin luftëra civile në disa vende afrikane. Tjetra ishte marrja e popullsisë dhe kultivimin e saj në Kinë për rikthimin e tij të sërishëm dhe përfshirja e tij në zhvillimin e vendeve afrikane ( nga Qeveria e Kinës ishte sjellë vendimi për trajnimin e studentëve afri-kanë në universitetet e tyre në degë të ndryshme. Kështu që në vitin 2003 , më shumë se 6,000 afrikanë ishin pjesë e një programi për edukim në fushën e diploma-cisë , bujqësisë, mjekësisë dhe shkencave teknike (beijing Review, January 20, 2005).

44

franca dhe Gjermania mes dy luftërave botërore

zultat i vlerësimeve të gabuara strategjike janë edhe aeroporti bihak në ANJ dhe sit-emi i bunkerëve në Shqipëri). Ekziston men-dim se investimet strategjik duhet të janë pa kufi kohe, ose të planifikuara për të mb-etur relative, edhe nëse mjedisi operacional ndryshon në mënyrë drastike. Megjithatë, nëse dikush viziton memo-rialin në Verden, do ta ketë të qartë se si francezët e kanë përjetuar Luftën e Parë Botërore. Për shkak të humbjeve të mëdha nga lufta të cilën gjithsesi që nuk e kanë kërkuar, ndërsa për ata ka qenë luftë mbro-jtëse, ushtria franceze ka filluar ta zhvillojë doktrinën reth përdorimit të artilerisë të bashkërendimit masovik me qëllim që të shkatërohet armiku prej larg. Ata kupto-het që kanë pasur forcë për kundërsulm, por asesi para se mjaftueshëm të dobëso-het kundërshtari që të ndaloj të luftojë në mënyrë efektive.Pas mbarrimit të Luftës së Parë Botërore, Franca ka qenë e rrënuar politikisht, eko-nomikisht dhe sidomos demografikisht (4 milion viktima). Duke kuptuar se edhe pse e fituar, Gjermania edhe më tej vazhdon të mbetet fuqia më e madhe në kontinent, Franca u zotua ta kufizojë Gjermaninë përmes formimit e aleancave me shtetet përreth, si dhe nxitje të kufizimeve mbi Gjermaninë, sidomos në armatimin e saj. Francezët në analizën e tyre për arsyen e Luftës së Parë Botërore e kanë identifikuar shtrirjen gjeografike të shteteve dhe në kër-kim pas fuqisë së zjarrët për fitore. Për të ndaluar luftën e ardhshme, francezët kanë

ë operacionet e majit të vitit 1940 që rrodhi mes gjermanisë dhe forcave aleate në evropën Perendimore, u demonstruan mësimet e mësuara

nga Lufta e Parë botërore dhe se si këto mësime i kanë formuar konceptet për luftim të armatava të ndryshme, shtabeve të tyre dhe sistemeve për komandim, fokusin, me-hanizmat për fitore, taktikën dhe mënyrën e furnizimit. Që të përcaktohen arsyet për fitore dhe humbje duhet të zbulohet se çka kanë ditur për vete gjermanët e çka aleatët për kundërshtarin dhe si e kanë kuptuar zo-nën e operacioneve. Problemin operacional të francezëve pas Luftës së Parë botërore e kanë përbërë elementet e popullësisë, kulturës ushta-rake, fuqisë ekonomike, shfaqja e armëve të reja, fitorja e njohur me emrin ”Pirova” dhe humbja poshtëruese gjermane. el-ementi i fundit sidomos, ka qenë kyç në strategjinë e Francës pas marrëveshjes për paqe të varsajës – fakti që e kanë ditur se gjermania nuk do të ju mbetet borxh të gjithë atyre që e kanë poshtëruar. Mjedisi i ri operacional ka imponuar që francezët në periudhën më të shkurtër të mundur të zh-villojnë një strategji dhe doktrinë të re, me qëllim të gjetjes së një rrugëdaljeje se si të fitojnë në luftën e ardhëshme. Zgjidhjen mbi këtë çështje, nga aspekti i sotëm, pasi që e dimë se çka ka ndodhur me Francën në vitin 1940, do të duhet të ishte krijimi i një ushtrie përgjegjëse e cila është e pajisur mirë, sulmuese për nga natyra dhe me kapacitete për të marrë nis-

ma derisa forcat rezerve dhe aleatët mo-bilizohen për ta fituar gjermaninë. Mirëpo, kjo nuk ka ndodhur. Francezët kanë pasur problem me materializimin e një kursi të tillë logjik në vepër, për shkak të mung-esës së burimeve dhe sitemit të duhur të komandimit dhe kontrollimit për ndryshim drastik të doktrinës. edhe pse francezët kanë qenë në anën e fitimtarëve, ata nuk kanë mundur të qëndrojnë në këmbë aq lehtë, ose sqaruar me terminologji ush-tarake, nuk kanë mundur aq shpejt ta he-tojnë se ku qëndron niveli strategjik dhe taktik e operues dhe kush për çka është i përgjegjëshëm. Pas Luftës së Parë botërore francezët kanë qenë moralisht të dëmtuar dhe kanë zhvilluar psikologji se më së miri është të anashkalohet çdo llojë lufte me gjermaninë. Kjo e ka thyer frymën sulmuese të doktrinës françeze dhe në periudhën mes dy luftërave botërore ata e kanë dizajnuar sistemin e vet për mbrojtje në frymë mbrojtëse.Sfida më e madhe për francezët ishin armët e reja. Përnjëherë ishte rritur fuqia e zjarrit dhe vargu i armikut, i cili ka mund të lëviz dhe të fluturoj shpejt dhe për shumë shkurt kohë thellë në mbrojtjen e Francës. Për shkak të kësaj, redaktimi inzhinierik është shndërruar në një prioritet për ushtrinë franceze. e mirënjohura „Magino line“ edhe sot është një simbol i asaj fryme sulmuese, njëkohësisht një ndër shembujt për burime kot të harxhuara, apo investim strategjik që asnjëherë nuk është paguajtur (shembuj të ngjashëm për shpenzime të kota si re-

fitore e doktrinave të

njëpasnjëshme

45

formuar ushtri dhe doktrina për mbrojtje të pozicionuar apo front të vazhdueshëm, kundrejt mbrojtjes në thelësi, si për shem-bull Këshillat. Sistemin për komandim dhe kontrollim e kanë zhvilluar përreth tri grupe ushtarake, secila me sektor bashk me pjesën françeze dhe belge të kufirit. Sepse artileria u bë thelb i ushtrisë, urdhërat kanë qenë të dirigjuara dhe kanë lënë hapësirë të vogël për iniciativë të vrtësve. Të gjitha pozicionet kanë qenë të lidhura me lidhje teli, ndërsa radiolidhjet nuk kanë qenë në qasje askund. Qendra e forcave franceze shtriheshte në fuqinë e zjarrit. Ata kanë dhënë theks të veçantë të mbështetjes in-direkte të zjarrit për pozicionet e vërtetuara të këmbësorisë. Si mekanizëm për fitore ka qenë e identifikuar shkatërimi i forcave armiqësore me ndihmën e artilerisë në zona më parë të përcaktuara të vrasjes. Taktikat, taknikat dhe procedurat i kanë zhvilluar sipas konceptit të pozicioneve të vërtetuara këmbësorike, të mbështetura me zjarrë kundër tankist, me pengim dhe bllokim të armikut që të mund artileria ti shkatërojë kur janë më të shfaqura. Forcat lehtë të blinduara dhe aeroplanët do të kry-enin siguri dhe zbulim. Forcat ushtarake në dispozicion do ta pranonin grushtin inicial 5-7 ditët e para, mjaftueshëm sa forcat dhe paisjet e rezervuara të mobilizohen dhe me hekurudhë të vendoset si përforcim i fron-tit të vazhdueshëm. doktrina e një mbrojtje të tillë ka kërkuar forca të mëdha këmbësorike që t’i pose-dojnë pozicionet mbrojtëse, shumë tube artilerike për gjuajtje dhe mbështetje në

thellësi, tanke për ta përforcuar mbrojtjen këmbësorike dhe për t’i bllokuar zbulimet, lidhje të mira që të dirigjohet artileria dhe të sillen rezervat në vendin e duhur në front. Zbulimi ka qenë kritik të lokalizohet pozita armiqësore dhe të identifikohet përpjekja kryesore armiqësore (ndërsa pikërisht këtë e kanë humbur në vitin 1940). bashkëren-dimi dhe trajnimi mes kapaciteteve të zbu-limit, këmbësorisë, forcave të blinduara,

imin e qëllimeve përfudimtare, dhe këtu është roli i nivelit operacional.Shtabet e ushtrisë gjermane kanë qenë të organizuara si shtabe operacionale në grupë ushtarak, drejt për së drejti të mbështetur nga aviacioni, dhe delegimi i përgjegjësive të vartësve. Komandantët kanë mundësuar liri të vendimmarrjes gjat realizimit të qëllimit të tyre dhe kanë pritur që vartësit ta marrin iniciativën në duart e tyre. Krahas kësaj, prejt tyre është kërkuar rregullisht të informojnë, që tregon se ko-mandantët, edhe pse kanë dhënë liri, kanë dashur të kenë informata për çdo ndry-shim që të mund të reagojnë në kohë në rast se është e nevojshme. Fokusi i forcave gjermane ka qenë në kryerjen e urdhërit me tempo të shpejt. Kjo ka imponuar koordin-im të afërt dhe integrim më të madh të një luftimi të kombinuar mes forcave të blin-duara, këmbësorisë, inzhinierisë, artilerisë dhe njësive kundër tankore në pjestim dhe korpus. Krahas kësaj, kanë qenë të shturu-ra edhe njësit speciale dhe parashutiste. Nevoja për tu mbajtur tempoja e shpejt në luftë është identifikuar si kritike që të shmanget luftë e stërgjatur, që ka sjellur deri te ajo që ushtria të mbështetet në avi-acionin për zbulim, sigurim dhe mbështetje të zjarrit. Si mekanizëm për fitore ka qenë e definuar një dekompozim total i forcave armiqësore.Taktika, teknikat dhe procedurat kanë gravituar reth pushtimit të një tereni kyç, tejkalim të barrierave me qëllim të krijimit të kushteve për depërtim të shpejt në thelësinë armiqësore, shfrytëyim të treon-ditjes të shkaktuar nga forcat e blinduara me infiltrim të shpejt të këmbësorisë dhe marrje të lokacioneve kyçe në zonën e operacioneve për krijim të mundësive të mëtutjeshme të lëvizjes. Forca Ajrore ka pasur detyrë të siguroj mbështetje të afërt ajrore, ta siguroj qarkullimin e forcave të veta, zbulim dhe paralajmërim të hershëm. Për të qenë në gjendjë për ta zbatuar këtë doktrinë gjermanëve u janë nevojitur tanke të forta, automjete transporti, kapacitete për udhëheqësim dhe tejkalim të penge-save. Artileri e lëvizëshmërisë dhe lidhje të mira për komandim dhe kontrollim efek-tiv dhe të shpejt dhe aeroplan të stuhisë për mbështetje të drejtpërdrejt të forcave tokësore. E tërë kjo ka imponuar që gjinit e ushtrisë gjermane të trajnohen se bashku deri në nivel të korpusit, për luftim të kom-binuar dhe të përbashkuar së bashku me aviacionin. Edhe pse e mposhtur, Gjermania edhe pas Luftës së Parë Botërore ka mbetur kombi më i fortë politik dhe industrial. Në Evrop. Gjermanët gjithmonë e kanë ditur se për shkak të qendrës së vendndodhjes së tyre dhe burimeve të kufizuara janë të rrezikuar nëse bëjnë luftë në dy fronte. Që të fitojnë në luftën e ardhshme, ata kanë kuptuar se nuk do të mund të bëjnë luftë të zgjatur kundër forcës së kombinuar të fqinjëve. Për atë kanë zhvilluar doktrinë që është ven-dosur në luftim të përbashkët manovrik. Fitorja e Gjermanisë kundër Francës në vitin 1940 paraqet fitore të doktrinave të njëpasnjëshme.

Gjorgji Veljovski

artilerisë kanë qenë kritike që të lokalizohet dhe shkatërohet armiku në front të gjërë.Megjithatë, dallimi kyç për të cilën gjerma-nët nga Lufta e Parë botërore kanë më-suar totalisht tjetër mësim kanë qenë për-vojat nga fronti Lindor në luftërat kundër Rusëve. Në frontin Lindor nuk ka ardhur deri në ngatërrim në luftë llogore për shkak të hapësirës së madhe në fushëbetejë d.m.th, mes anëve ndërluftuese nuk ka pasur front të vazhdueshëm. Në frontin Perëndimor ushtritë e milionëta thjesh nuk kanë mundur të manevrojnë. Këtu qëndron një konstatim i rëndësishëm se gjermanët dhe Rusët e frontit Lindor vetëm se e kanë provuar në vepër taktikën e një lufte të bashkuar dhe të kombinuar. Ata i kanë parë epërsitë e shpejtësisë dhe manovrimit, në krahasim me aleatët në frontin perëndimor të cilëve tereni u ka vëndu luftë llogore, dhe me atë mbajtje të mentalitetit të vjetër të luftimit në linjë. Në frontin Perëndimor, doktrina nuk e mbëritur teknologjin. derisa françezët e kanë „shijuar“ ithësin e luftës llogore dhe kanë dalur nga lufta me mësimi që asnjëher më mos të luftojnë, gjermanët përvojat nga llogoret në Perëndim i kanë krahasuar me përvojat e frontit Lindor, dhe kanë dalur nga lufta me mësim se në luftën e ardhëshme nuk guxojnë të lejojnë të ju ndodh luftë llogore.Për gjermaninë problemi taktikorë ka qenë zhvillim i forcave të lëvizëshme të përbash-këta dhe përshtatja e doktrinës së taktikës në përdorimin e armëve të reja, të cilat i kanë nxjerur të gjitha luftërat prej zonës komforte në luftim tradicional. edhe pse

plani i Shlifen ka qenë manovrim operacio-nal si zgjidhje për fitore të shpejtë, vlerësimi i gabuar ose sipas disave, zbatimi i gabuar i planit, ka sjellur deri në luftë llogore në fron-tin Perëndimor. Ndoshta plani i Shlifen nuk ka pasur sukses sepse shkathtësia opera-cionale gjermane në lindje e ka përshtatur fitoren më qëllime strategjike, nuk do të ketë fitore, ndërsa suksesi në nivel tasktik nuk është gjithmonë garancion për realiz-

46

Komandimi dhe kontrollimi në operacionet luftarake (2)

kompromis mes centralizimit dhe deligimit të plotë, sepse gjendje në fushë betejë në mënyrë tradicionale vështirë mund të inter-pretohet. Sa më e madhe që të jetë liria e reagimit të vartësve gjatë zbatimit arrihen rezultate më të mira. Përfundimisht mund të vimë në konkludim se: sa më e vogël të jetë aftësia e komandantit për komandim, aq më rigoroze do të jetë kontrolla e vartësve, ndërsa sa më e madhe të jetë aftësia e tij për komandim, aq duhet nivel më i ulët i kontrol-lës së vartësve. Në fushën e veprimit ushta-rak kaosi dhe pasiguria janë pothuajse gjith-monë të pranishëm. Kontrolli është mënyra e vetme me të cilën bëhen përpjekje për të reduktuar pasigurinë, zvogëluar rreziqet dhe të reagohet më shpejt për të zgjidhur ndonjë problem. Komandanti, i cili është në gjendje të kryejë operacionin në një mjedis të pasig-urt dhe kaotik, dhe i cili është në gjendje të monitorojë me gjendjen në fushëbetejë, do të jetë më dinamik në vendimmarrje. Qëllimi i kontrollit është që të bien në dakord forcat dhe burimet në përputhje me qëllimin e ko-mandantit ndryshe thënë sigurim i mënyrës më efikase të zbatimit të operacionit. Për të zbatuar kontrollin, komandanti përdor shtab që kryen mbikëqyrje, do të koordinojë dhe ra-portojë komandantin mbi zbatimin e porosive të urdhërave të tij.Faktorët bazë, aspekte të C2 Komandimi dhe kontrollimi i njësive, para se gjithash është puna me njerëzit. Këtu është aftësia themelore e oficerëve për të krijuar atmosferë të favorshme pune në vendet dhe shtabet komanduese. Komandimi dhe kontrollimi në të gjitha nivelet është aftësia

ë komandimi dhe kontrollimi të realizo-hen në mënyrë efektive, komandanti duhet të ketë njohuri rreth gjendjes lidhur me komandimin dhe kontrollimin

që ekzistojnë mes tij dhe formacioneve e një-sive që i janë ndarë për misionin e tij. Temat dhe përkufizimet e mëposhtme në rradhë të parë kanë të bëjnë me aftësinë e komandantit të ndajë mision të pavarur, ta ri-organizojnë formacionin për tu përgjigjur qël-limit të tij ose të urdhërojë detyra konkrete në korniza të deklaratës së dakorduar për misionin.Komandimi paraqet një kuptim të tanishëm dhe parashikim të ardhshëm të gjendjeve në njësitë e tyre dhe armiqësore, dhe pastaj edhe formimin e planeve për të kryer detyrën e caktuar.Kontrollimi do të thotë se si do të praktiko-het komandimi përndryshe kontrollimi do të thotë menaxhim me burimet dhe plotësim të fotografisë operacionale të gjendjes në ter-ren dhe gjendjes në të cilën ndodhen vartësit dhe njësit fqinje. Kontrollimi mund të apliko-het para ose gjatë zbatimit të procedurës dhe kjo varet nga vendimi i komandantit. Një planë i mirë dhe i përgatitur për veprim ku është e njohur se kur dhe ku ka dikush diçka për të bërë, dhe që është i bazuar në vlerësim të besueshëm të gjendjes, e thjeshtëson sistemin e përcjelljes.Kontrollimi është elementi i dytë i koman-dimit mbi bazë të së cilës komandanti e mbikëqyrë zbatimin e operacioneve. Koman-danti jepë urdhër se çka duhet të bëhet dhe kryen mbikëqyrje, duke drejtuar veprimin drejt qëllimit të vizatuar, ndërsa që ta realizojë atë

e zbaton udhëheqjen për t’i inspiruar vartësit. (/chairman of the Joint chiefs of Staff. (2010). Joint Publication 3.30. command and control for Joint Air Publishing directorate, Washing-ton, dc/) Kontrolla definohet si „proces nëpër të cilin komandanti, me ndihmën e personelit të tij, organizon, udhëheq dhe i lidh aktivitetet e forcave të cilat i janë ndarë“ (/Public diplo-macy division NATo. (2003). AAP-6 - NATo glossary of terms and definitions. belgium. brussels/). Kontollimi nuk duhet të kuptohet si një proces njekahësh nga maja e hierarkisë e më poshtë, mirëpo si ndarje dykahëshe për masat e ndërmarra. elementi më krye-sor i mbikëqyrjes së zbatuar është informatë kthyese që komandantit i jepë mundësi të drejtohet dhe të koordinojë në veprimin për realizimin e qëllimit të dëshiruar, duke i për-dorur burimet dhe forcat e disponueshme. Kontrollimi mund të aplikohet para ose gjatë zbatimit të operacionit, ndërsa ajo varet nga vendimi i komandantit. gjithashtu, personeli i trajnuar dhe i ushtruar mirë, që i njeh veprimet doktrine dhe taktike, në mënyrë të drejt do t’i ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme për zbatimin e veprimit, dhe në atë mënyrë do të bëheshte më i lehtë sistemi për kontrollim. Nëse për atë nuk ekzistojnë arsye të veçanta, kontrollimi nuk do të duheshte të jetë rigoro-zë. Me kontrollim do të duhet që të krijohet mundësi për bashkëpunim, e jo detyrim, që të mos humbet iniciativa e vartësve. Nisma është kyçe për nivelet më të ulëta të zbatimit të operacionit në të cilën komanduesit var-tës do të mundeshin më mirë ti identifikojnë dhe t’i përdorin dobësit e kundërshtarit. Çdo komandant duhet të dijë se si të gjejë një

Përgjegjësia – aspekti themelor i komandës

47

për të motivuar dhe udhëheqë vartësit në kryerjen e aktiviteteve të caktuara. Miratimi dhe zbatimi i kompetencave të komandës dhe kontrollit duhet të kryhet në kuadër lig-jor dhe etik, të karakterizuar nga konceptet e qëllimeve, autoritetit, bindjes dhe disiplinës, përgjegjësisë, besimit dhe iniciativës.Qëllime janë vlerat që duhet krijuar , arritur , fitohen ose të ruhen. Pa qëllimet të definu-ara në mënyrë të qartë nuk mund të pritet funksionim i suksesshëm i organizimit ushta-rak. organizata përshtatet drejt qëllimeve të vendosura, dhe ata bëhen me një ndarje të zonave (industrive të përmbajtjes), detyrave. detyrat janë aktivitete të planifikuara të indi-vidëve dhe njësi organizative me të cilat ar-rihet rezultat dhe realizohet qëllimi. Rezultati është cilësi dhe sasi e vlerave të shprehura të ndonjë pune në një kohë të caktuar bazuar në qëllimin e përcaktuar dhe detyrës së plani-fikuar .Autoriteti në organizatë do të thotë fuqi e ndarë në mënyrë legjitime (në përputhje me rolin të cilin një person apo element organi-zativ e ndërmerrë në organizatë), miratimi i masave të detyrueshme për ate se me çka ka të bëjë ajo. Si një faktor i komandës auto-ritative është ligjërisht ose në mënyrë tjetër e drejtë e rregulluar e komandantëve dhe kom-andantët të vendosin dhe të udhëheqin me realizimin e vendimeve të vendosura, ose e drejtë e eprorit për të vendosur, për të për-caktuar detyrat dhe të kërkojë që vartësit në mënyrë të kënaqshme të kryejnë aktivitetet e kërkuara për arritjen e qëllimeve të njësisë së udhëhequr.Miratimi i kompetencave është i mundur vetëm në përputhje me standardet ligjore të përcaktuara nga ligji origjinal (ligjet, rregulloret dhe praktikat). Autoriteti i komandantit në im-ponimin e vendimeve të tyre, së bashku me përgjegjësinë për pasojat që rrjedhin prej saj, paraqet një nga elementet kyçe të pozicionit të tij. Nëse komandanti synon që ta delego-jë plotësisht, ose një pjesë të autoritetit të vet në një ose më shumë komanda vartëse duhet të jepet një periudhë e caktuar kohore, hapësirë dhe përdorim i burimeve në kornizat e së cilës autoriteti i deleguar mund të zba-tohet. Reputacioni i udhëheqësit ushtarak paraqet karakteristik jo formale që mbushet me dituri në komandë. Kultura, ekspertiza dhe qëndrimi korrekt ndaj kolegëve dhe var-tësve janë përcaktuar si cilësi që rrisin reputa-cionin, dhe në këtë mënyrë edhe autoritetin. Autoriteti personal dhe formal e krijojnë auto-ritetin e vërtet.oficerët ushtarakë në komandimin me njësitë ushtarake janë të detyruar ti respektojnë (aplikojnë-zbatohen) rregulloret. Literatura shpesh haset me pretendimin se rregulloret shndërrohen në procedura, që mund të kon-siderohet si e saktë. Çdo organizatë dëshiron ta sigurojë teknologjinë - Procedurat dhe përmbajtjet e aktiviteteve me të cilat zbaton funksionin e saj, dhe të gjithë anëtarët e saj duhet të punohet, cilat kufizime dhe kritere ekzistojnë dhe si të sillen në çdo situatë. Ky konkluzion i përgjithshëm edhe më shumë ka të bëjë me organizatat ushtarake për specifi-kat e saj. Rregulloret nga fusha e komandës dhe kontrollit janë të grupuara si: ligjet dhe nënligje të rregullores, rregullore të organi-zatës ushtarake, rregullore organizative dhe teknike dhe teknologjike. (udhëzime, procedu-ra të mirëmbajtjes, materiale të aktivizuara,

si e individit, dmth funksioneve dhe detyrave që i janë dhënë për ti kryer siç duhet, më së miri që mundet, në përputhje me udhëzimet e udhëheqësit të cilii i është përgjegjës.Përgjegjësia është obligim që është krijuar me punësimin, kyçje në organizatën ushtarake, e sidomos me miratimin e detyrave menaxhe-riale. Në organizatën ushtarake ekzistojnë dy lloje të përgjegjësisë: menaxheriale dhe op-eracionale apo ekzekutive. Përgjegjësia ekze-kutive nuk përfshinë përgjegjësi për kontrollin dhe drejtim të të tjerëve. Përgjegjësia është e rrënjosur drejtpërdrejt në vetë thelbin e pro-fesionit ushtarak dhe me vete mbart detyri-min për t’u kujdesur për përdorimin efektiv të autoritetit dhe burimeve që janë në dispozi-cion. Si i tillë, koncepti i përgjegjësisë përfshin jetën, moralin, disiplinën dhe mirëqenien e

personelit si dhe përdorim të mjeteve dhe pajisjeve. Komandanti, i cili vendos për delegi-min e autoritetit të tij mbetet përgjegjës për shumën e tërë të funksioneve që ka deleguar.Koncepti i nismës arrihet nga formë të cak-tuar të sjelljes, e cila ndonëse e përbashkët për të gjithë personelin ushtarak, ajo është veçanërisht e rëndësishme për ata që kanë fuqinë e komandimit. Iniciativa duhet të kry-het gjithmonë si në situata «normale» ashtu edhe në rrethana që i karakterizonë kriza dhe dobësimi i lidhjeve që e mbajnë strukturën në mënyrë të vendosur. Në rastin e parë, ekze-kutimet brenda autoritetit dhe përgjegjësive të saja, përfaqëson pavarësi dhe liri të zgjed-hjes për atë se si të arrihet qëllimi, në për-puthje me urdhrat dhe kufizimet e marra. Në rastin tjetër, kryhet nën kushte kur strukturat e superiore janë joefektive, përfaqëson aftësi për fleksibilitet të reagimeve, aftësi të për-dorimit racional të zgjidhjeve kreative për t’u marrë me situata të cilat shpejt dhe papritur zhvillohen dhe si që pritet, kërkojnë përgjigje të qëndrueshme.Përveç aspekteve objektive, në komandim ndikim të madhë kanë edhe aspektet subjek-tive që janë unike për çdo person, si që janë vlerat njerëzore dhe cilësitë. Nëse duam ta marirn maksimumin nga vartësit, “artin e komandës“ nuk mund dhe nuk duhet ta in-jorojmë. Në tabelat, më poshtë tekstit, përm-bledhen karakteristikat kryesore që duhet t’i ketë një komandant i mirë.

Kemo Gjozo

pajisje teknike, etj) / b Nikolovski. (1995). baza të udhëheqjes ushtarake. Alpha 94, str.82 Shkup /)organizata ushtarake i përshkruan-standari-zon detyrat e të gjithë anëtarëve të vet, ose ua përcakton qëllimin e operacionit ushtarak. vendosja e njerëzve në përgjegjësi funksio-nale me urdhër ose akt tjetër, ose vendosjen e tyre në bazë të Marrëveshjes së mbyllur, përfaqëson besim në kompetencën e tyre, aftësi për detyrë të caktuar, por edhe pra-nimin e tyre të përgjegjësive dhe besimit të dhëna me këtë ligj. gjegjësisht, për atë që vendos-ndanë, jep mundësi ose delegon au-toritet, ajo është besim, dhe ai që e pranon atë, ajo është edhe detyrë edhe besim. (Nga besimi i dhënë apo pranuar buron përgjegjësi personale dhe shoqërore)!

dëgjueshmëria është nënshtrim i vetë vullne-tit kundër vullnetit të eprorëve. Ky koncept i vjetër tani përfshin një marrëdhënie që është i bazuar në besim të lartë dhe bën një dal-lim të qartë midis eprorit dhe vartësit (su-periore dhe inferiore), dhe është e lidhur me mbijetesën dhe përparimin e strukturës në të cilën të dytë përkasin. vetëm kur dëgjuesh-mëria është e pranuar në mënyrë reciproke konceptet e përgjegjësive dhe iniciativave munden plotësisht ta zhvillojnë potencialin e tyre.disiplina është e lidhur me faktorët tjerë të udhëheqjes ushtarake. Ajo përfaqëson një ekzekutim të vetëdijshëm të detyrave dhe urdhërave të eprorëve oficerë, respektit të rendit të përcaktuar, normat e zakonshme dhe ushtaroorganizative dhe legjislacionet. Kjo, në thelb, është sjellje e përshtatshme e individëve në organizatën ushtarake për detyrën e marrë dhe normave të rezultu-ara. disiplina ndikon në marëdhëniet mes njerëzve dhe në të gjitha fushat e organiza-tës. diciplina e mirë është thelb i suksesit dhe fuksionimit të komandës dhe kontrollit në të gjitha kushtet.Përgjegjshmëria është një aspekt themelor i komandimit, dhe shprehet me obligime lig-jore dhe etike të cilat komandanti duhet ti marrë lidhur me vendimet që i sjellë dhe efek-tet që ato do ti prodhojnë. Përgjegjësia është ndjenjë e obligimit, ndjenjë e përgjegjësisë që secili person e ka për të kryer në punë. Termi përgjegjësi zakonisht ka të bëjë me obligimin që një njësi individuale e presupozon kur pra-non çfarë do llojë detyre. Ajo është përgjegjë-

48

Operacione speciale në Luftën e dytë Botërore:Operacioni “horse jump”

Gjuetia e TiTO-sgjithë operacionit. Kur Skorceni ka kuptuar se shërbimi i policisë partizane i sigurisë OZNA ka mësuar se ka mundësi për një ofensivë të mundshme kundër VSH-s dhe Tito-s, ai ka hequr dorë nga pjesëmarrja e më tejme aktive në operacion. Megjithatë, planifikimi ka vazhduar, dhe kur plani ishte i gatshëm kishte filluar përgatitja e njësive.

RADHITJA E FORCAVENë rajonin më të gjërë rreth Dërvarit ndo-heshin disa nga njësitë më të mira partizane, si fjala vjen, Divizioni i Parë dhe i Gjashtë Pranveror me përmbajtje të Trupave të parë Pranveror. Më tej në thellësi janë ndodhurë edhe divezioni i pestë dhe i tetë partizanas, përfundimisht midis 12.000 dhe 16.000 burra nën armë. Por gjitha këto forca nuk kanë qenë drejtpërdrejt në Dërvar. Në vetë Dër-varë dhe rrethinë ishte ndodhur batalioni mbrojtëse që ka mbrojtur Tito-n dhe Shtabit

maj viti 1944. Nata e Freskët ka kumtuar ditë të këndshme pranverore në dërvar, në njërën nga pjesët më të bukura të bos-një dhe Hercegovinës. Prania e

madhe e njësive partizane të UNÇ dhe NJPJ në qytet, dhe në veçanti batalionit Mbrojtës të Shtabit Suprem të UNÇ dhe NJPJ (SHU), ka qenë dëshmi se në afërsi ndodhet koman-dantit suprem i UNÇ dhe NJPJ dhe liderit legjendar të rezistencës së ish Republikës së Jugosllavisë, mareshalli Josif broz Tito, së bashku me bashkëpunëtorët më të ngushtë.vetëm disa javë pas operacionit të drurit, komandant i forcave gjermane në evropën Juglindore, feldmarshalli Maksimilian fon veiks ka thënë: “Tito është armiku ynë më i rrezikshëm!“ Me atë qëndrim u pajtua edhe vetë Adolf Hitler, dhe më 21 maj e ka miratuar planin e likuidimit të Tito-s dhe Shtabit Su-prem. Me këtë kanë dashur që në një ditë, me

një goditje të fshihet rezistenca dhe presioni që gjermanët e kishin pasur në “barkun e eu-ropës“ nga ana e partizanëve që numëronin rreth 200.000 burra nën armë dhe për vete kanë lidhur me dhjetëra divizione gjermane që do ishin më shumë të dobishme në fron-tet tjera.

PLANIFIKIMI I oPERAcIoNItedhe tre shërbime të ndryshme gjermane të zbulimit dhe sigurisë kishin qenë të përf-shira në vendndodhjen e saktë të Titos, që e konfirmon “rëndësinë“ dhe peshën të cilën Rajhot e ka përkushtuar për këtë opera-cion. Në kërkim të Titos ka marrë pjesë një grup i veçantë i repartit të dytë i shërbimit ushtaro-zbulues i gjermanisë AbveR si dhe grupi Frontal zbulues i sektorit të Parë të Ab-veR që ishte në krye të elitës 500. batalioni parashutës i SS. dhe në fund në gjuetinë për Tito-n ka marrë pjesë edhe shërbimi për sig-uri i SS-s, e quajtur “Sd“. Një fakt interesant është se Hitleri pas suksesit me lirimin e Mu-solinit, i ka urdhëruar sabotuesit legjendar gjermanë, nënkolonelit oto Skorceni, që të merë pjesë personalisht në likuidimin e Titos.Zbuluesit nëpërmjet marrjes në pyetje të partizanëve të kapur, por edhe nëpërmjet zbulimit elektronik (i kanë përgjuar radio me-sazhet e partizanëve) kanë mësuar se Tito dhe Shtabi Suprem janë të vendosur në dër-var. Skorceni ka arritur të zbulojë edhe se Tito është i vendosur në një shpellë mbi qytet e cili ka qenë e përshtatur për të. Herën e parë ai propozoi një grup të vogël të veçantë për të depërtuar në shpellë dhe likuiduar Titon dhe anëtarët e vSH-s. Por rivaliteti midis shërbimeve sekrete gjermane ka ardhur në shprehje dhe ka filluar me fshehjen dhe refuz-imin për të ndarë të dhënat e zbuluara ndër-mjet tyre. Kjo ka çuar në komprometimin e

49

Suprem (SHS), si dhe njësia e Shkollës së ofi-cerëve LNÇ dhe NJPJ, të armatosur vetëm me pistoleta. Me këtë turmë njerëzish planifi-kuesit gjermanë kanë qenë të sigurt se do të kryejë me sukses misionin. Tito ishte ndodhur në vetë qytetin dërvar, por në mbrëmje ka qenë i transmetuar në shpellën që inxhinierët partizan e kanë forcuar me beton dhe e kanë fortifikuar. interesante është se autoriteteti partizan për siguri i dMK, krahu i tij i kundërz-bulimit, ka robëruar një dezertor i cili më herët ka ikur tek gjermanët dhe u a ka thënë atyre vendndodhjen e saktë të shpellës së Titos. Pastaj menjëherë është reaguar dhe është përdorur edhe një shpellë tjetër në fshatin bastasi, shtatë kilometra nga dërvar, e cila është përdorur për qëndrim nate të Titos, ndërsa shpellë e vjetër ka qenë për aktivitetet e përditshme.Tërë operacioni ka qenë i ndarë në dy pjesë kryesore, me ajër të bastisjes dhe kompo-nentë terrenik. Komponenti tokësor ka pasur për detyrë për të shkatërruar grupën op-eracionale të ushtrisë partizanase e cila ka gravituar rreth SHS-sw, ndërsa komponenta zbarkuese është dashur të eliminojnë ose ta rrobëroj Titon dhe anëtarët e tjerë të SHS-sw. Për këtë qëllim, gjermanët kanë angazhuar forcë ushtarake impresionuese dhe teknikë për këtë veprim. Forcat tokësore përbëheshin nga 15 korpuse malore të cilit i ishin bash-kangjitur 202 batalione të blinduara, të pajisu-ra me më shumë se dhjetëra tanke, batalioni Zbulues 1. divezion Malorë, batalioni Zbulues 369. divizioni këmbësorik i ushtrisë kroate e të atëhershmes SHPK si dhe 7-shja elitare SS divizion Malorë “Princ eugen“. Sigurisht, pavarësisht këtyre forcave, mbresëlënëse ka qenë prania e dy njësive të tjera që ishin nën prestigj legjendar. Ata propagandë gjermane i ka kryesuar në retë e lavdisë dhe i ka vlerësuar si ushtarë të elitës gjermane. Në pjesën tokë-sore ajo ka qenë regjimenti i parë i divizionit të famshëm “branderburg“, e cila vlente si njësia më masive e posaçme e Rajhut. Në pjesën e ajërit-desetor ajo ka qenë bataljoni 500.parashutës i SS, rreth 900 paratrupave epërsisht të pajisura dhe parashutës të tra-jnuar. Në këtë pjesë shtohen dhe aeroplanët, të ashtu- quajturit stuhi bombarduese të tipit “Shtizë“, të cilët është dashur në mënyrë ma-sive të angazhohen dhe granatime të rënda në fillim të veprimit.

GJUEtIA FILLoINë mëngjesin e herëshëm më 25 maj, gjegjë-sisht në orën 06.35, aviacioni gjermanë ka fil-luar me bombardime të zjarrta në dërvar dhe rrethinë. data nuk ishte zgjedhur rastësisht. Ajo ishte një “dhuratë ditëlindjeje“ nga gjerma-nët personalisht për Titon, ditën kur duheshte festuar ditëlindja e tij. Për atë se sa ky opera-cion kishte qenë i rëndësishëm flet dhe fakti se aeroplanët gjermanë kanë kryer 440 sulme ajrore në mbështetje të forcave të tyre. Pesë skuadra të plota e kanë sulmuar dërvar me “Junkers Jy 87“ bombarduesit-sulmues. Në ora 07.00 ka filluar zbarkimi i desantit ajror të batalionit të 500.ajror në SS.vala e parë që është ulur me parashuta në zo-nën e fshatin bastis ka qenë i likuiduar shpejt nga batalioni i eskortit që e ka ruajtur Titon, por për shkak të brshërave të dendura dhe mbështetjes nga forcat tokësore, gjermanët shpejt kanë filluar ta mësojnë qytetin dërvar. Për shkak të rezistencës së paparë fanatike i cili ishte dhënë nga një ndërtesë në qytet, të gjitha forcat i kishin drejtuar atje, duke men-

të lirë. Shpejt pas asaj, me ndërhyrje të mis-ionit britanik në Shtab në UNÇ dhe NJPJ, Tito ka qenë i shpërngulur në ishullin Vis në Detin Adriatik prej ku ka komanduar me operacionet përfundimtare për çlirimin e Jugosllavisë.

BILANSOperacioni „Kërcim i Kalit“ është edhe një sub-jekt tjetër ushtarak që dëshmon se zbulimi dhe planifikimi, si dhe shpërndarja e të dhë-nave deri te personeli i duhur ka domethënie thelbësore. Makineria e fortë gjermane e për-dorur për shkatërrimin e vetëm një personi, nuk ka dhënë rezultate dhe përpos asaj bilansi i humbjeve, si njerëzore ashtu edhe politiko-ushtarake ishin të mëdha. Vetëm për një ditë, batalioni 500. Parashutës i СС ka humbur 576

njerëz, ndërsa 48 kanë qenë të plagosur. Një-sia e plotë menjëherë pas asaj ka ndalur së qeni e pranishme. Ai kishte qenë misioni i parë dhe i vetëm i saj. Forcat tokësore ushtarake për vetëm dy ditë kanë humbur 231 njerëz, 51 kanë qenë të humbur dhe ka pasur 881 pabesueshëm të plagosur. Gjithsej, mbi 800 të ushtar të vdekur të cilët e kanë përfaqë-suar elitën e ushtrisë së fuqishme gjermane. Shpërndarja fashiste, për ta mbuluar humbjen në Ballkan ka lëshuar lajm se 6.000 partizanë janë likuiduar, që mund të jetë edhe e saktë por nëse këtu numërohen gjuajtjet maso-vike në civil, gra, fëmijë dhe pleq, si një akt i hakmarrjes. Numrat real thonë se partizanët kanë humbur reth 1.500 njerëz në dhe gjatë betejave në Dërvar.

Vlladimir Jovanovski

duar se atje fshihet Tito. Megjithatë, ajo ka qenë ndërtesa e Komitetit Qendrorë e Par-tisë Komuniste të Jugosllavisë dhe stafi ka dhënë rezistencë të tillë të fortë, për çka ndërtesa duhej të prisheshej në themel me eksploziv. Të gjitha forcat partizane janë përf-shirë në kundërsulm, madje edhe batalioni dobët armatosur i shkollës së oficerëve, i cili kundërshtoi gjermanët vetëm me armë.Në orën 10.30, pasi që beteja ishte ndezur, kapiteni Kurt Ribka, i cila ka komanduar me grupin parashutistëve të cc, ka dhënë urdhër për sulm të drejtpërdrejtë frontal në shpellën e Titos. Sulmin e ka mbështetur se paku një mitrolez Mg42 që vazhdimisht ka gjuajtur në hapjen e shpellës. Në atë moment ka vijuar momenti më kritik i Titos në Luftën e Parë botërore. Parashutasit e cc kanë arritur në 50 metra nga shpella, ku përveç Titos kanë qenë edhe rreth 20 persona tjerë, si dhe qeni i tij, “volqjkau” Reks. Atëher ka ar-dhur në shprehje guximëshmëria e paparë e luftëtarëve të batalionit Mbrojtës i cili është gjendur rreth shpellës dhe në atë sulm të parë gjermanët kanë pësuar humbje të mëd-ha në hyrjen në shpellë. Kur gjermanët janë tërhequr për rigrupim për sulm të ri, Tito me gjithë personelin ka fluturuar nga shpella dhe kanë filluar të ngjiten në anën e kundërt të sshkëmbit, duke mposhtur kodrën, të ndarë në disa grupe të vogla nën zjarr konstant prej posht. Për kohë të shkurtër, ata u ndodhën në një vend të sigurt në fshatin Potoci. Në pas-ditë Ribka përsëri jepë urdhër për sulm mbi shpellë, si dhe një turmë të re parashutasish. Zona për ulje poashtu ka qenë edhe zonë për mbytje, ku partizanët kanë pritur para-shutasit me zjarr të koncentruar shpërthyes. Me arritjen e brigadës së tretë pranverore dhe divizionit të Nëntë dallmatinas, gjerma-nët kanë pësuar presion të madh në të dy anët, me çka Ribka ka urdhëruar tërheqje në rajonin e varezave të qytetit dhe përcaktim të atij vendi. Kjo ka qenë e përdorur nga for-cat partizanase, dhe ata kanë bllokuar grupe të plota gjermane në tërheqje dhe i kanë shkatëruar. Pastaj partizanët i kanë sulmuar edhe varezat dhe ka qenë pyetje kohe se kur bastisja e plotë ajërore e grupit luftarak gjer-manë do të jetë e shkatëruar në tërësi. Më 26 Maj, një ditë pas bastisjes ne qytet, regjimenti 92. i motorizuar i ushtrisë gjer-mane ka aritur të futet për ti shpëtuar para-shutasit gjermanë që ndoheshin në rrezik. Me hyrjen e forcave të fuqishme gjermane, Tito ka urdhëruar që partizanët të tërhiqen dhe lufta ka zgjatur edhe për disa ditë pasi që forcat partizane janë tërhequr në territor

ër atë fati është i shtrirë gjithandej rrugëve, në të cilat mund të realizohen puqje të cila janë të lidhura me tregimin e jetës, atë pra të ashtuquajtur hend-boll. Ka vetëm 37 vjet dhe që tani është

treguar si refer ndërkombëtar në fushat e hen-dbollit. Sillvana Karbeska është në lulëzim të karierës. Ajo është dëshmi që kur një njeri dinë çfar do nuk mund të shkojë në rrugë të gabuar përgjatë jetës. Zemra i dridhet për sportin. Pas saj ka lënë dy finale referike në Kupin e Maqedo-nisë dhe disa gjysmëfinale. Në karrierën e saj pesëvjeçare si femër çift, refer i parë dhe i vetëm ndërkombëtar ka marrë pjesë si refer në ndeshjet nga EHF-kupet (ndërkom-bëtare), një të kadetëve (ka qenë refer për medalje të bronzës) dhe dy kampionate rinore në konkurencë për femra. Këtu janë dhe lojërat Mediteranike në Mersin.Titulli i kryekampiones në xhudo në kategorinë shpresa në ish-Jugosllavinë, 50 performaca ak-tive si gjuajtëse në hendboll, përvojat referike në fushat shtëpiake dhe ndërkombëtare të hendbollit, do t’i ndihmojnë dhe do ta forcojnë në rrjedhat e vërteta të jetës. Si lojëtar ka qenë pjesë e kampionatit Botëror dhe Evropian për të rinjtë, ndërsa me reprezentacionin e kade-tëve të ish-Jugosllavisë në vitin 1991 ka marrë pjesë në kualifikime për kampionatin Evropian. Ëndërron të jetë refer në lojërat Olimpike. Ajo do të ishte kulmi i karrierës së saj. HAP PAS HAPI ...PAS HAPI ... Sillvana Karbeska për herë të parë ka hedh hapin e sportit në moshën 12 vjeçare. Shkrepi si vajzë me talent për xhudo. Dy vjet në mënyrë aktive ka ushtruar në xhudo klubin ‘Proleter’ nga Prilepi. Duke u kënaqur në atë rol me kimono,

50

Sillvana Karbeska, refer i suksesshëm i hendbollit, hendbollistja përfaqësuese e mëparshme dhe xhudiste

SPORTi

ËSH

TË

GjiT

HÇKA N

Ë jET

ËN T

iME!

për kohë të shkurtë ka arritur mrekulli! Si të jenë margaritarë i vareshin rezultatet. i kishte fituar gjithë garat në garën rinore në nivel republikan, ndërsa në nivel federal ka fituar argjend dhe bronzë në kryekampionatin e ish-Jugosllavisë për të rinjtë. ‘Përjetimi në Kampionatin rinor të Jugosllavisë dhe fitimi i medalit të argjendit është e gdhen-dur në mua. Ajo betejë e fundit nuk harrohet. Që nga vitet më të hershme e gjeta veten në sport. Sporti është gjithçka në jetën time. isha e vetëdijshme për gjithë ato për të cilat duhej të heq dorë për sportin. Jeta e shëndoshë, disiplina, momentet e bukura më tërhiqnin si magnet. Jam e kënaqur nga gjithë ajo që kam arritur në jetë. Faliminderit për ndikimin pozitiv të trajnimeve të shumta, disiplinës së sportit, përkrahjen e të afërmive dhe gjithë ato që më

kanë përkrahur në jetë dhe ne shkollim, - thotë Sillvana Karbeska.është e lindur në Kincesall të gjermanisë. Fëmi-jërinë e ka kaluar atje, ndërsa vazhdoi për të jet-uar në Prilep, ku ka qenë nxënëse e gjimnazit të Prilepit ‘Mirçe Acev’. Momentalisht është duke kryer studimet pasdiplomike në Fakultetin për edukatë Fizike në Shkup dhe është e punësuar në Federacionin e hendbollit të Maqedonisë si bashkërenduese për kampionatet vendase. Nga viti 2008 ka fituar lejen për të qenë refer ndërkombëtar i hendbollit (eHF), ndërsa dy vite më parë ka fituar lejen për refer të hendbollit në plazh, hendboll në rërë (beach handball). Testi-met dhe turnetë kanë qenë në itali. Këto janë për atë momente të paharrueshme shkaku i frikës dhe kujdesit që ndjeu në ato momente.

NË oBoRRIN E HENDBoLLItHendbollistja e mëparshme e klubeve të hend-bollit për femra ‘Tutunski kombinat’ dhe ‘Metal-lotehnika’ nga Prilepi, ‘vardar’, ‘olimpik’, dhe ‘Skopje’ (të treja nga Shkupi), klubi ‘Zora sok’ nga gjevgjelia dhe ‘Mllaz bogdanci’, karierën 15 vjeçare si lojëtar aktiv e ka përfunduar para shtatë vjetësh (në vitin 2006) në klubin ‘Kale’ nga Kërçova. Sporti në ekipe çdo herë ka qenë i pari për mua. Hendbolli ka qenë përcaktimi im jetësor. Të pa-harueshme i kam përjetimet si hendbolliste. ende më kujtohet performanca e parë për ekip-in e klubit të hendbollit për femra ‘Tutunski kom-binat’ . i kisha vetëm 14 vjet dhe luaja në ndeshje nga Liga e dytë e Federatës së Jugosllavisë. Tra-jner të parë e kam pasur profesorin e edukatës fizike na shkolla e mesme ‘Mirçe Acev’, Trajçe Zuljamoski. Merrja këshilla dhe nga trajneri i lartë – trajneri bogdan Makovej – atëherë sekretar i reprezentacionit femror të Maqedonisë’, i kujto-het Karbeskës. Ajo, nëpërmjet xhudo aventurës

drejtësisë. Tani preokupim e ka gjykimin – hobi, poedhe si një lloj të profesionit.‘Për shtat vite arrita shumë, duke ndarë drejtësi në lojërat e hendbollit. Tek ne gjykojmë edhe në lojëra femërore dhe mashkullore në super-ligën. Në ndeshjet ndërkombëtare trend botëror është që çiftet femërore ekskluzivisht të gjyko-jnë në ndeshjet femërore. Referi i mirë i din hol-lësisht rregullat e lojës dhe i praktikon në çdo pjesë të sekondës. Ai e kupton, e ndjen lojën, ka ndjenjë për përparësi, pasivitet etj. Referi mund pa dashje të gabon, por ai i miri nuk guxon ta kompenzon atë gabim, por të harron dhe të vazhdon përpara’, thot Karbeska.Ajo e arriti kulmin botëror duke gjykuar në ske-nat ndërkombëtare në gjithë ndeshjet evropi-ane dhe botërore të hendbollit në rërë nga viti 2006 deri në vitin 2010. Tani këtë funksion e ka

në qëndrim sepse është e dedikuar në referimet hendbolliste në sallë. Por, drejtësinë dhe prin-cipialitetin e ka ndarë në ndeshjet e hendbollit në rërë në kampionatin evropian në gjermani, në kampionatin botëror në itali (për femra dhe meshkuj), ka qenë pjesë e ndeshjeve në brazil, Spanjë (ka gjykuar në finale), nga lojërat botërore në Tajvan (ka gjykuar në gjysëmfinale)...Në vitin 2003 ka qenë lojtare në reprezentacio-nin femëror të Maqedonisë në hendboll në rërë dhe ka marrë pjesë në kampionatin e parë evro-pian në Spanjë.‘Hendbolli në rërë është relativisht disiplinë e re, tërheqëse dhe interesante. Luhet në rërë, në plazhet e bukra botërore, me katër lojtarë në fushë, gole tërheqëse dhe cepeline të cilat sjellin nga dy poena. Në ndeshje ka muzikë, zbavitje dhe loja ka karakter konkurues, por

51

dhe pasionit ndaj hendbollit e flaku ambicjen. Që nga e vogël krijon shprehi punuese dhe ru-tinë e cila shumë i ndihmon që edhe më tepër t’i rënjos ngulmimin, talentin, dispozitat sportive dhe dashurinë ndaj sportit. Filiza, të cilat do të lartësohen në retë e sportistëve të mirë dhe pu-nëtorë. Disa sezona ka qenë gjuajtësi më i mirë në hendboll në turnamentin vendas. Për fat të keq nuk fitova asnjë titull me klubet në të cilin merrja pjesë për shkak të mbisundimit që kishte ‘Kometall’ në atë periudhë. I suksesshëm është ai sportist i cili individualisht mundohet në lojë. Në sportet ekipore është me rëndësi të renditen kualitetet prsonale të lojës ekipore. Ajo baraspeshë prodhon sportist të suksesshëm, ndërsa klubi shënon rezultate. Lojëtarët e vet klubit, kuadrat e trajnerëve, financat, janë baza e cila do të prodhonte klub kualitativ sportiv’, thot Sillvana, e cila ka qenë përfaqësuese rinore dhe e kadetëve të Ish Jugosllavisë, dhe ka qenë edhe pjesë e A-reprezentacionit të Maqedonisë. Nder të madh dhe obligim është të mbrohen ngjyrat e Maqedonisë. Ajo thotë që kur luan himna harrohen gjith dhimbjet, dhe gjith ajo me një qëllim – zemra në fushë! Ajo ndjen që po-tencialet e saj si lojtar i hendbollit nuk janë të përdorura plotësisht.‘Kur kam mundur të jap më shumë si lojëtar për shtetin tim, ekzistonte një trend për naty-ralizimin e lojëtarëve të huaj. Ato luanin për reprezentacionin , ashtu që pas vetes nuk kam asnjë kampionat botëror ose evropian në A-selekcionin. Kam marrë pjesë në kualifikime dhe turnea. I kam 50 performanca. Me të rinjtë deri në moshën 20 vjeçare kam qenë pjesë e kam-pionatit evropian dhe botëror, ndërsa me kade-tët në reprezentacionin e Jugosllavisë në kualifi-kime për kampionatin evropian’, tha Karbeska. Mundësia, dy vjet të bëhej pjesë e klubit Italian të hendbollit, e ka refuzuar. ‘Ajo ishte një ofertë e mirë financiare. Por, fakulteti ka qenë para së gjithash. Refuzova, dhe kisha të drejtë. Ajo kon-tratë mundej të më pengonte në përfundimin e fakultetit’, ishte e sigurtë Sillvana Karbeska.

FISHKËLLIMA REFEREIKE NË VEND TË TOPIT TË HENDBOLLIT Natyra mendjemprehtë, kuptimi për të përuruar drejtësinë, vendosshmëria, vetbesimi, dituria, saktësia, sensi për të vlersuar, ndjenja për lojë dhe perceptimi në pjesë të sekondës ... vlera të cilat do ta forcojnë degën e hendbollit në të cilën Sillvana është dhe do të jetë shembull për t’u lartësuar si refer ndërkombëtar në hendboll. Në hendboll nuk është një fillestar. Për atë, thjesht dhe shkathtësisht e ndan intelegjencën dhe gjallërinë e shpirtit të saj nëpërmjet ndarjes së

edhe zbavitës’, e shpjegon gëzueshmërinë të cilën me vete e sjell sporti Sillvana Karbeska.Në sallat e hendbollit ka referuar në gjith kupet EHF, kualifikimet për kampionatet evropiane, për kampionatet e kadetëve në Serbi, kampio-natin rinor në Holand dhe në Danimark, Lojërat mediteranike në Mersin.‘Nuk ka dallim parimor gjat referimeve në kam-pionat shtëpiak ose botëror. Duhet të referosh sa më mirë që di. Në shtëpi bën shtypje publiku, banaku, sponzori, ndërsa në ndeshjet ndërkom-bëtare – menaxhimi i EHF-së, delegatet, banaku. Referi i mirë duhet të jetë i përqendruar 60 minuta në fushë ku do që të jetë. Publiku është përallë për vete. Shpesh referët janë faj-tor për humbjen e dashamirëve në fushë dhe ka keqkuptime, dhe fjalë vulgare. Ajo është pjesë e profesionit dhe jam mësuar në ato. Thjesht mbyllem, mundohem mos t’i regjistroj fjalët dhe maksimalisht përqendrohem në lojë. Nuk jam robot. Jam njeri. Emotivisht më ka lënduar zë i njohur i cili keq ndikoi në disa vendime të mia. Ia fala kolegut, por nuk ia harroj dot’, shpjegon Sillvana.Lojëtarët e vlerësojnë si autoritet të vërtetuar dhe nuk ka problem me ato. Marrëdhëniet me kolegët në përgjithsi ka qenë korrekt, me për-jashtim të xhelozisë individuale.

KOHË GJEN PËR ÇDO GJËKarbska është komunikative, e shoqërueshme, ambicioze, e përgjegjshme dhe më e rëndë-sishme - është person i fjalës. ‘Komunikoj me kolegët. Ndërojmë mendime, përvoja. Edhe pse nuk kam shumë kohë të lirë për shkak të mësimit, trajnimit, punës, gjyki-meve, udhëtimeve, prap se prap gjej kohë për kafe me shoqërinë, kolegët dhe të shikoj ndonjë film. Kitara ma përkëdhel shpirtin. I bij kitarës në çdo moment të lirë. Ajo është shoqëruesja ime besnike së bashku me librin e mirë të cilin e marr nëpër udhëtime si shok më të mirë’, thot Sillvana Karbeska.Është e faliminderuar më të afërmive për përkrahjen e parezervuar të cilën i ja dhurojnë.‘Referimet kërkojnë shumë mungesa nga shtë-pia. Ajo do të thotë që duhet t ‘i lë anësh detyrat e përditshme. Për atë me të vërtetë duhet kuptueshmëri nga ana e të afërmive, të cilën un e kam. Për përqendrim të mirë në fushë është e rëndësishme shumë përgaditja fizike, për të cilën bëj dy-tre trajnime javore për kondicion. Një muaj ushtroj para kampionatit evropian. Kam përgatitje të përditshme speciale fizike dhe teo-rike, sepse para çdo kampionati evropian referët kanë testime të pjesës fizike dhe teorike. Dmth, mbajtja e kondicionit dhe përmirësimi teo-rik është e domosdoshme, dhe gjith ajo kërkon kohë, sakrifikim, dorëzim të shumë obligijeve tjera’, thotë Karbeska.Dëshirë e paplotësuar është të arrin kulmin e karierës së saj, të bëhet refer në lojërat olimpike. Logjikisht, sezonin e ardhshëm shpreson të jetë refere në ndeshjet e Ligës së kampionëve dhe do të jetë pjesë e kampionatit evropian të vitit 2014. Hapi i ardhshëm është magjistratura në Fakultetin e edukatës fizike. Do të mbron temën për hendbollin, ndërsa mendon dhe për doktoraturë. Karbeska është femër refere e cila gjithmonë është e pranishme në skenën e hend-bollit shtëpiak, evropian dhe botëror. Sporti ja ka djegur shpirtin dhe flaka e tij e ka përdorur çdo moment të rinisë së sak të promovon një elek-tricitet të jo përditshëm të turbullt, të pasionuar në hendboll të një zonje me emër Sillvana Kar-beska.

Vase Mitreska

52

istoriani amerikan Hauard Zin njëherë ka thënë që nuk ekziston aq flamur i madh që do të mund të mbulon turpin nga vrasja e njerëzve të pafajshëm. Ne

do të shtojmë që një e keqe e njëjtë si vrasja është të mbikqyret anësh se si bëhet një pa-drejtësi, pa u përgjigjur kundër asaj. Për fat të keq, në luftë rrallë ekziston lojë e ndershme, ndërsa ndonjëherë, që të detyrohen anët të respektojnë disa rregulla të luftimit, është e nevojshme edhe intervenca nga jasht, shtypje nga faktori ndërkombëtar. Rasti me keqpër-dorimin e fuqisë dhe shkelja e rregullave ndërkombëtare është shumë mirë e njohur në kontinentin e zi dhe duket që edhe shumë gjatë do të jetë pjesë e tij.

TEJKALIMI I VIJËS SË KUQENë fokusin e trilerit ushtarak me kohëzgjatje

prej dy orësh “Lotët e diellit” është misioni i njësisë speciale “Vula” (“Seals”), e udhëhequr nga togeri A.K. Voters për boshatisje të mjekes amerikane Lena Kendriks jasht Nigerisë, shtet i cili gjindet në fillim të luftës qytetare. Siç kup-tuam nga raporti i gazetarisë në vetë fillimin e filmit, në Nigeri është i ekzekutuar sulm me të cilin u mposht nga pushteti kryetari i shumë viteve Semjuell Azuka, anëtar i bashkësisë etnike Fullani të cilët menjëherë shkojnë drejt pastrimit masiv të gjithë jo-myslimanëve me qëllim që të krijojnë një shtet të pastër etnik, dhe gjenocidi i filluar së pari ishte drejtuar ndaj Igbo-popullatës. Mjekja Lena Kendriks, e cila i shëron të sëmurit dhe të lënduarit së bashku me misionerët krishterë në një kishë thellë në xhungël, si jo-myslimane është qëllim poten-cial i policisë ushtarake e cila shpejt dhe pa

Heshtja si mposhtje për njerëzinë

„LOTËT E diELLiT“

mëshirshëm e ekzekuton gjenocidin në gjith shtetin. Për atë, ekipi special i togerit Voters duhet të vepron shpejt, të arrijë deri te ajo dhe ta merr jasht kufive, në Kamerun.Operacioni rrjedh sipas planit të dhënë, Lenën Kendriks e gjejnë shpejt dhe ajo pajtohet që të largohet me ato, por nën nji kusht – me të të jenë të evakuuar dhe 70 pacientë nga spitali i saj i cili refuzon t’i lë nën mëshirën e Fullanëve. Sipas reputacionit të tij si njeri i cili nuk ka pa-sur mision të pasusksesshëm, togeri i prem-ton që pacientët e saj do të jenë të evakuuar por, në fakt, ai ka plan tjetër – të sjell mjeken deri tek helikopteri dhe vetëm atë ta tejkalon jasht shtetit. Por, diku në gjysëm të rrugës të ekzekutimit të urdhërave, Voters ndërron mendje. Çka është ajo që ai do të shkakton ndryshim të papritur tek ai dhe do të zgjon keqardhjen nuk e kemi shumë të qartë, por si do që të jetë, ai e ndërron rrjedhën e misionit dhe kundër urdhërave, involvohet në konflikt. Me kthesën e papritur në mendjen dhe zemrën e tij, qëllimi i tij do të jetë transporti i sigurt i gjith pacientëve të Kendriks, së bashku me të deri në kufirin me Kamerunin, ku do të mund të kërkojnë azil si refugjatë.

ÇMIMI I ANGAZHIMITMe sa duket një mision i lehtë fiton një nivel të lartë të komplikimit kur “Vula-t” (“Seals”) zbu-lojnë që pas hapave i ndjekin dhe ju afrohen rebelat, edhe atë më të mirët nga ato. Njësitë speciale nuk kanë ide pse ushtria Fullani ka aq interes të madh t’i arrijë para se ta tejkalojnë xhunglën nigeriane, deri sa nuk e zbulojnë që në mes këtyre pacientëve të mjekes Kendriks fshehet një njeri shum i rëndësishëm – i vetmi

pasardhës i kryetarit Semjuell Azuka, i cili arriti të ik disa çaste para ekzekutimit të familjes së tij. Ushtria është maksimalisht e koncentruar në gjetjen dhe zhdukjen e tij, sepse deri sa ai është gjall, pozita e tyre asnjëherë nuk do të jetë e sigurt. Ndeshja mes njësisë speciale dhe suhtrisë së shumënumërt Fullani është e pash-mangshme. A do të arrije Voters të mbron Ar-tur Azukën, nl tani operacionin e rrezikshëm në të cilin e humb edhe përkrahjen e fuqive ameri-kane? A do t’i bashkon refugjatët me fëmijët e tyre, refugjatë të cilët në këtë njësi speciale e shohin të vetmen shpresë të barabartë me atë të cilën njeriu e kërkon në Zot? Dhe, më në funda do të kthen ekipin e vet në një copë? Përgjigjet e këtyre pyetjeve lehtë do të zbu-lohen nëse e shikoni filmin por, ai mister për të cilin do të mendoni pas tij është pyetja çka është ajo e cila nuk i lejon njeriut të shikon anësh dhe të hesht kur etika është e zhlyer moti, dhe kur drejtësia është e humbur?

PËRSHTATSHMËRIA NË SHABLLONINE HOLIvud-ITAjo që është jotipike për filmin është zgjedhja të krijohet një përrallë e cila rrotullohet rreth konfliktit fiktiv, lufta e imagjinuar në Nigeri, në vend që të merret një ndodhi aktive, i sotshëm ose i të të kaluarës, duke pasur parasysh që elementet në luftën e përshkruar qytetare nuk janë një risi në tokat afrikane. Të dhënat e hororit afrikan, kalazhi i dhunimeve, masakri-met dhe brutaliteti ekstrem janë një fotografi reale e Afrikës, e shkatërruar nga luftërat qytetare, pastrimet etnike, konfliktet mes fi-seve. Saktësisht kjo e identifikon këtë konti-nent si “vend i harruar nga Zoti”. Por, Nigeria

në këtë rast, nuk është vetëm e har-ruar nga Zoti, por edhe nga bashkësia ndërkombëtare e cila vendos mos të ndërhyn në konfliktet e brendshme të një shteti. Këto rregulla të (mos)involvimit (momentalisht tejet aktuale me gjendjen në Siri), e tërheqin linjen e kuqe të cilën togeri A.K. Voters nuk guxon , por prap se prap, vedos ta tejkalon. Fotografitë e vrasjeve dhe dhunimeve janë thellë shqetësuese, posaçërisht skena prej disa minutash e maskarit në fshatin në afërsi të kufirit me Kamerunin. Posaçërisht e shqetë-sueshme është përcjellja kur ia presin gjitë nënës infermiere (dado), që mos të ushqen fëmiun e saj. Poashtu,

impresiv është edhe momenti i iden-tifikimit të refugjatëve të vdekur dhe gjysme të vdekur bahskëvendas në fshatin nëpër të cilin kanë kaluar re-belët ushtarak dhe ballafaqimi me vdekjen.Skenari është i zhvilluar sipërfaqshëm, ose të themi më mirë, i pazhvilluar, pa klasifikim dhe jo-tipike për klishetë e Holivud-it të cilët e mbyllin filmin në një kornizë të parashikueshme. Aty përmbushet edhe ngurtësia e per-sonazhit kryesor,togeri A.K.Voters, të cilin e luan Brus Villis, duke prezentuar një lojë aktruese sterile dhe statike. Si kompenzim i asaj, personazhet dytësor krijuan nivel të mjaftueshëm të prekshmërisë që t’i japin filmit

e filmit. Megjithatë, vendosëm të paraqesim këtë film për shkak idesl e cila tani është aktuale, gjegjësisht çmimi i përfshirjes ose plogështisë e cila mund të sjell deri në tragjedi të madhe. Ashtu që, nuk është rastësi që filmi rrethohet me thënien e njohur të Edmund Berk: “Që të mbisundon e keqja, është e nevojshme që njerëzit e mirë të mos ndërmarin asgjë”, si përkujtim që gjith ne kemi përgjegjesi ndaj njerëzisë dhe pa marrë parasysh ku ndodhin konfliktet, brenda tyre jemi të përfshirë gjithë dhe epilogu i fundit varet nga ne.

Elena Gjorgjievska

53

Këtë rubrikë ja përkushtojme USHTARiT – NJeRiU është i pari i cili sulmohet nga stuhija e quajtur luftë – NJeRiU është ai i cili është tejet i motivuar për ta mbrojtur atdheun dhe idetë – NJeRiU është ai i cili është fizikisht dhe psikikisht i përgatitur në nivel më te lartë – NJeRiU është ai i cili la pjesë të shpirtit të tij në shtëpi te familja e vet – NJeRiU i cili në fund, është vetem NJeRi.edhe për këtë ai është inspirim për shumë filma dhe vepra artistike të cilat lanë përshtypje të fortë në publikun e gjërë neutral, na bënë ta kuptojme ashpërsinë tonë emocionuse dhe na treguan se sa e dëmshme dhe se si ajo ndikon tek njerëzit.Në numrat vijuese të Shtitit do të veshtrojmë disa prej atyre filmave pa ndonjë ambicie te veçantë për tu bëre kritik filmi. duam vetem të ju përcjellim pjesë të ndjenjave tona, të ju tregojmë se një ushtare, fati njerëzor mund t’i ndryshojë qëndrimet tona për vlerat në jetë,në veçanti ta theksojmë se sa ajo jetë e rëndë e ushtarit me mund, me baltë, me djersë meriton ReSPeKT.

“shpirt”, të përkrahur nga ana e duetit të njohur të përbërë nga kompozitori Hans Cimer dhe vokalistes Liza Zher-ar. Si përgaditje për rolet e “Vula-ve” (“Seals”), aktorët kaluan trajnim dy ja-vor në kampin ushtarak që të japin një prezentim të besueshëm të roleve. Po ashtu, e kanë pasur të udhëzuar edhe jasht inçizimit, pas kamerave, të emërohen njëri mes tjetrit me emrat e roleve të cilat i luanin me qëllimq ë të zhvillojnë interakcion më të mirë.I bërë me shumë lëshime dhe mo-spërputhje “Lotët e diellit” nuk është në listën e përfaqësimeve më të mira të zhanrit luftarak në industrinë

Regjia: Antoine Fuqua

Skenari:Alex Lasker,Patrick Cirillo

Rolet:Bruce Willis,Monica Belluci, Eamonn Walker, Johnnz Messner, Tom Skerritt

Muzika: Lisa Gerrard, Hans Zimmer

Kohëzgjatja: 121 минута

Viti: 2003

Shteti: SHBA

Çmime: Nominim për çmimet “Teen choice award” dhe “Black reel”

53

54

ë këtë numër dhe në disa numra të ardhshëm të ,,Mburojës”, për shkak të aktualiteteve të shkaktuara nga in-formatat për ndjekje të komunikimeve

elektronike nga ana e agjencioneve për zbu-lim (për shkak të cilave u gjallërua auditori-umi botëror), do të shkruajmë për gjenezën e ndjekjes së komunikimeve elektronike. Njëkohësisht do të cekim edhe lustracio-nin e këtyre (jo)veprave, si dhe elaborimin e programeve të cilat janë përdorur nga ana e shfytëzuesve të internetit, por janë qëllim i agjencioneve të interesuar për privatësinë e shfrytëzuesve të tyre. Në të kuptuarit, por edhe në kuptimin pragmatik të ndjekjes së komunikimeve elektronike me (mos)respe-ktimin e standardeve ligjore ndërkombëtare nga fusha e komunikimit informatik do të rik-thehemi edhe në obligimet ligjore për mbro-jtje të privatësisë së qytetarëve shfytëzues të internetit. Jo aq më parë ,,informatori” (ish i punësuari i NSA – National Security Agency), Eduard Snouden, shpalli që ky agjencion zbulues amerikan i ndjek komunikimet elektronike të qytetarëve të botës. Kjo shkaktoi dyshime dhe revoltë te qeveritë e shteteve-aleatë të SHBA-së, por edhe tek publiku vendas. Njëkohësisht, kundërshtarët e Perendimit e akuzuan për hipokrizëm dhe thyerje të të

drejtave të njeriut. Në fakt, siç raportuan të njohurit “The Guardian” dhe “The Wash-ington Post” (si shembull “The Guardian” gjindet në vendin 210 në botë, ndërsa në vendin 184 në SHBA. me lexim në kohë kur u raportuan këto të dhëna) për këtë qëllim u fillua projekti PRISM nga ana e NSA dhe Tempora nga ana e GSHQ (Tempora and Global Surveillance).

(MOS)RESPEKTiMi i STANdARdEvE LiGjORE NdËRKOMBËTARE NGA fUSHA E KOMUNiKiMiT iNfORMATiK (1)

NdjEKjA E KOMUNiKiMEvE ELEKTRONiKE

DEFINIMI I PRISMPRiSM është program për ndjekje masive elektronike të të dhënave të shfrytëzuesve të internetit nga ana e NSA. PRiSM është projekt për mbledhjen e targetuar të mega të dhënave, analizën e tyre, dallimi dhe përdor-imi si produkt final për qëllime të veta ose për politikë të jashtme të shfrytëzuesit të tyre. Shkurtesa PRiSM do të thotë projekt për pl-anifikim, integrim, sinkronizim dhe menaxhim me resurset dhe oficialisht është e eviden-tuar si US-984XN. Nëse bëjmë një retrospe-ktivë, do të shohim që PRiSM si një projekt ka filluar në vitin 2007 si mbeturinë ose pos-tulat i projektit Real Time Regional gateway të vitit 2005. Ky projekt pa pasur për qëllim mbikqyrjen dhe ndërprerjen e informatave të cilat indikonin aktivitet armiqësor të rebelëve në irak. Sipas gayetës “The guardian”, drej-tori i NSA, Keith b. Alexander, për shkak të përvojës pozitive nga ky projekt, sipas të nje-jtit model e ka formuar dhe e ka filluar projek-tin PRiSM me qëllim të mbikqyrjes dhe ndër-prerjen e gjith informatave “interesante” dhe përmbajtjeve që datojnë në internet-trafikun, posaçërisht tek gjith rrejetet sociale. Ajo që e bën këtë projekt impresiv është mundësia për të grumbulluar të dhënat drejt për drejtë (duke menduar në komunikim dhe shkrimet e mediave), aftësi shumë e madhe, gjallëri dhe fuqi në konvertimin analitik të të dhënave dhe kthimi i tyre në informatë të kodifikuar në mega dosje që mund të përdoren në çdo kohë dhe të kryqëzohen me kode. Këto mega dosje sigurojnë epërsi në menaxhimin me ko-det identifikuese të gjith popujve të botës. duke pasur parasysh globalizimin si proces (jo si progres), ai i cili i ka të dhënat (jo) të rëndësishme për “qytetarin” e ka epërsinë në fushën e mbrojtjes, ekonomisë dhe, para së gjithash, politikës dhe diplomacisë ndërkom-bëtare. Pa dyshim që “vikiliks” i pari mësoi që pikërisht ato përmbajtje kompromituese për individin ose kolektivin mund të shkaktojnë ndryshime të gjith regjimeve , dhe ngjajshëm me atë parashtrohet pyetja a do të thotë që sigurimi i të dhënave të çdo qytetari nënkup-ton thyerjen e ashpër të të drejtave të njeriut dhe drejtës për mbrojtje të privatësisë ose paraqet vetë projekt preventiv për mbrojtje nga terrorizmi vendas dhe ai i importuar (ofi-cialisht është i miratuar nga ana e adminis-tratës së bush-it për luftë kundër terrorizmit).

NDJEKJA E KoMUNIKIMEVE ELEKtRoNIKE – VEtË MBRoJtJA PARANDALUESE oSE SHKELJA E tË DREJtAVE tË NJERIUtKur flasim për lirinë e informatave dhe lirinë e të të shprehurit në internet si medium ele-ktronik ekzistojnë disa ligje dhe standarde për respektimin e tyre në korniza globale. edhe pse në realitet ekziston legjislativë ligjore, në disa shtete përdoret cenzurë e lirisë të të shprehurit, edhe pse e njejta interpretohet si pjesë e Të drejtave Univer-zale të vitit 1948 të garantuara nga Kb. Por, kur flasim për mbrojtjen e privatësisë së informatave tek shfrytëzuesit e inter-netit atëherë duhet të dihet që rreth dyzet shtete kanë forma të ndyshme të rregulli-meve ligjore, për sigurimin e tyre. Në fakt, në Unionin evropian ajo është e rregulluar me direktivën 95/46/ec dhe direktivën 2002/58/ec për mbrojtjen e të dhënave të shfrytëzuesve të internetit. Kur flitet për mbrojtjen e të dhënave mendohet në gjith të dhënat të cilat paraqesin informata per-sonale dhe bazë të të dhënave të krijuara nga shfytëzuesi me menaxhimin e tij të qasjeve të të dhënave. Posaçërisht neni 25 nga kjo direktivë e garanton imunitetin e privatësisë të të dhënave, të kualifikuara si bisedë interne. Poashtu, Ue nënshkoi programë të ashtuquajtur “Safe Harbor” në SHbA në vitin 2000 e cila paraqet kornizë për mbrojtjen e të dhënave të subjekteve fizik dhe juridik. britania e madhe e ka sjellë Aktin për mbrojtje të të dhënave dhe Aktin për mbrojtje të subjekteve (privatësia e të dhënave) nga viti 1998.Sipas asaj cilat standarde i trajtojnë pyetjet për sigurim në një nivel të përgjithshëm ose gjeneral(iSo 17799/iSo 27001, common criteria – iSo 1543, iSo/iec 13335, iTiL ose SoX, HiPAA, graham bel), duhet të bëhet shqyrtim në akte të ndryshme ligjore dhe nënligjore për përcaktimin e plotë të (jo)detyrave të agjencioneve të cilat i kanë (keq)përdorur të dhënat e subjekteve të cilët nuk kanë qenë të “targetuar” si të rrezikshme ndaj sigurisë nacionale të shtetit shfrytë-zues të të dhënave.Projekti “Terrorist Survaillance Program” i vitit 2001, i miratuar nga administrata e bush-it, ju mundëson internet aktivitete agjencioneve për zbulim, por edhe kompa-nive dhe agjencioneve të ndryshme të cilët

(MOS)RESPEKTiMi i STANdARdEvE LiGjORE NdËRKOMBËTARE NGA fUSHA E KOMUNiKiMiT iNfORMATiK (1) Maja Rzhanova

55

në punën e tyre përdorin INTEL-aktivitete për nevojat e qeverisë amerikane (ky pro-jekt nuk është i miratuar nga ana e For-eign Intelligence Survaillance Court (Gjyqi Ndërkombëtar për Mbikqyrje dhe Zbulim)). Por për atë shkak, PRISM në pajtueshmëri me ,,Protect America Act” të vitit 2007 dhe ,,FISA Amendments Act “ të vitit 2008 është i miratuar dhe ju jep imunitet kompa-nive private të cilat punojnë dhe i mbledhin të dhënat në interes të agjencioneve qeveri-tare për zbulim (këtu parashtrohet pyetja edhe për internet-korporatat multinacionale – Microsoft, Zahoo, Paltalk, AOL, Applem Facebook, a kanë mbledhur të dhëna nga ana e shfyrtëzuesve të tyre në mënyrë jo-legale). Sipas “The guardian”, NSA ka pasur mundësi për mbikqyrje dhe akumulim të të dhënave në bankën e të dhënave, gjith llo-jet e dokumenteve të punuara në Microsoft Word, gjith shënimet në 6 vitet e fundit, dëgjimi i komunikimeve gojore, ndjekja e komunikimeve të shkruara , gjith aktivitetet dinamike të çdo profili të rrjeteve sociale pa miratimin e gjyqit ose autoritetit të për-shtatshëm ndërkombëtar. Kështu që, pas shpalljes së kësaj afere, u paraqitën Face-book, Apple dhe Microsoft të cilët prezan-tuan të dhëna në lidhje me atë sa kërkesa i kan fituar nga autoritetet e autorizuar për

shfrytëzuesit e tyre. Duke bërë dallimin e 6 muajve, Facebook ka siguruar të dhëna për 12,000 shfrytëzues të vet përshkak të kërkesave për kriminal ose rrezikimin e sig-urisë nacionale të SHBA-së. Microsoft llog-arit të dhëna të 32,000 shfrytëzuesve të vet, ndërsa Apple për 10,000 shfrytëzues. Gjith të dhënat janë të lidhura për periudhën nga Janari deri në Qërshor të vitit 2012.Përveç këtij projekti ekzistojnë edhe pro-

optik rreth Britanisë ruhen “online” deri 3 ditë në memorje kohore (përshkrimisht për lexuesit të cilët nuk janë të informuar për informatikën). Ajo e cila e bën impresive fuqinë e “Tempora”-s janë disa përmbajtje të cilat më vonë, në periudhën analitike, filtrohen dhe si të tilla ruhen gjegjësisht arkivohen dhe mudnësojnë hulumtim ret-roaktiv, dmth përdorimin e tyre.Arkitektura e “Prizma”-s dhe i “Tempora”-s si platformëkomplekse e përkryer është e dizajnuar dhe fizikisht dhe në sofware për kriptimin dhe dekriptimin e të dhënave hyrëse dhe dalëse. Poashtu, të dhënat hyrëse, pasi të dekriptohen filtrohen (nëpërmjet filtrave të shumëfishta), për-punohen, dizajnohen dhe si një produkt përfundimtar përsëri kriptohen dhe do-kumentohen si arkiv në bërthamën e një-sisë informative. Mënyra e përpunimit të të dhënave dhe filtrimi i tyre ose analiza është e tipit, gjegjësisht i kufizuar, sipas nevojave të shfrytëzuesit, dhe ajo ju është e njohur krijuesve të këtyre sistemeve.Në disa numra të ardhshëm të revistës do të flasim dhe plotësisht do të përshkruajmë strukturën dhe funksionin e platformave programike burimore të cilët shfrytëzuesit e internetit përditësisht i përdorin (posaçër-isht shfrytëzuesit e rrjeteve sociale), dhe janë të bazuar në Web 2.0-teknologjinë. Në fakt, “Web 2.0” është revolucion profesion-al në industrinë kompjuterike, e shkaktuar nga dinamika shoqërore e njeriut modern ndaj internetit si platformë. Në fakt, kri-juesit e konceptit “Web 2.0” sugjerojnë që teknologjitë si ueb-blogjet, RSS-standardet, të mirë njohurit wiki-aplikacionet, ueb shër-bimet në rrjet, ueb faqet për rrjete sociale, mjetet për komunikim dhe shumë të tjera vendosin ndryshim të madh dhe të rëndë-sishëm në përdorimin e Ueb-it. Poashtu, do të flasim për krimin kibernetik, gjegjë-sisht do të interpretojmë disa ushtrime për pirateri, me qëllim që të prezantohet serioziteti i këtij kërcënimi. Në vazhdim, do të vijojmë me prezantimin e pakove sof-tuerike dhe programuese të cilët mund të përdoren për analizë të teksteve semantike dhe analitika të njësisë, frekuencioni dhe dallueshmëria dhe lidhshmëria e termeve, posaçërisht gjatë analizës së informatave nga burimet e hapura (zbulime nga burimet e hapura).

jekte tjera paralele të cilët janë të udhëhequr nga agjencionet (jo)qeveritare, dhe bëjnë fjalë për mbledhjen e informatave. Kështu që, për shembull, bLARNey është metodë e mbled-hjes të të dhënave nga bashkësia e zbulime-ve, si dhe për nevoja komerciale. Ashtu është edhe FoSS-teknologjia e njohur si gjuetar i informatave në vend të lirë kibernetik. Projek-tet tjera sigurojnë mbledhjen e informatave në kushte kur platforma burimore nuk lejon qasje deri tek të dhënat e shfrytëzuesit ose “off net” punëve. Sidoqoftë, bëhet fjalë për për aktivitete të cilat e rrezikojnë privatësinë e shfrytëzuesve, dhe me atë rrezikohet edhe liria e të shprehurit , posaçërisht tek mediat. Pikërisht Tim berners – Lee, shpikësi i World Wide Web, mendon që spiunimi kibernetik ka kufi të hollë rreth asaj çka është legale dhe çka është jolegale, dhe thot që interneti duhet të jetë i mbrojtur pikërisht nga kontrolli i fuqive të mëdha dhe kompanive të mëdha përshkak të lirisë së informatave. Në vend të imperializmit kibernetik, ai flet për demokraci-në kibernetike.

GcHQ – ,,GoVERNMENt coMMUNIcAtIoN HEADQUARtERS”,,government communication Head-quarters” (gcHQ), paraqet ekuivalent bri-tanez të NSA të Amerikës. Në vend të PRiSM, këtu e kemi “Tempora” – projekti i përgjegjshëm për ndjekjen e më së paku 600 milionë shfrytëzues të telefonëve dhe për shfrytëzimin dhe enkriptimin e 90% të të dhënave të cilët marrin pjesë në komu-nikacion nëpërmjet serverëve në britani. Për ilustrim, trafiku i të dhënave është 21,6 petabajt ose duhet të kontrollohet gjith lit-eratura britanike në bibliotekë britanike 192 herë. Sipas “The guardian “, qendra britan-ike për spiunazh në cheltenham, duke për-dorur Hi-tech teknologji ka pasur qasje në pothuaj se gjith kabllot optike për internet trafik dhe mesatarisht në ditë janë akumu-luar (deri 30 ditë deri sa janë bërë anali-zat semantike) qindra milionë përmbajtje private tl komunikimeve elektronike (këtu mendohet në bisedat telefonike, postat ele-ktronike, videokomunikimet).”Tempora” dal-lon nga programet tjera për ndjekje të ko-munikimeve elektronike sepse tek të tjerët akumulohen vetëm meta-të dhënat (pako të informatave), ndërsa tek “Tempora” çdo bit i data-të dhënave. Tek “Tempora” gjith të dhënat të cilat kalojnë nëpërmjet kabllove

NdjEKjA E KOMUNiKiMEvE ELEKTRONiKE

ermania! Toka e shpresës, forcës dhe teknikës. Toka e zhvillimit dhe lirisë. Vendi i shëndetit dhe luftimit. Këtu është edhe gjelbërim ka edhe pemët

me ngjyra zbukuruese. Vendi me autorrugë të gjerë (autostradë), ku vështirë se makina apo biçikleta do të hasin në një vrimë. Vendi i pastërtisë dhe higjienës. Nuk harrohet edhe metroja nëntokësore që tek ai i cili nuk është vozitur me hekurudhën nëntokësore ngjallë rrëqethjeje të trupit. Këtu janë edhe vagonat hekurudhore, trene, të cilët ndoshta pas ulë-seve të kadifesë ngjajnë me tonët, por janë të pastra dhe të mirëmbajtura dhe jo të prera e të shkatërruara. Aty mund të gjeni edhe vija të tramvajit, të humbeni në labirinthin e aeroportëve nëse nuk e dini gjuhën angleze apo ndonjë gjuhë tjetër të botës. Transporti me taksi është i rrallë për shkak se pothuajse të gjithë pu-nojnë dhe fitojnë mjaftueshëm për të patur makinën e vet. Është e vështirë të blehet një shtëpi apo të marret një tokë dhe të ndërto-het.Vendin që ne e vizituam disa vjet më parë është në rajonin e Baernit. Nga aty është një prej klubeve të futbollit më të pasurë në Ev-ropë. Mos t’ju befasojnë shitoret me punime të qëndisura, me kostume folklorike të punu-ar me dorë, supermarketet të mëdha dhe qendrat tregtare ku ka edhe “qumësht zogu“. Këtu është edhe “McDonald“-s garazhet multi-katëshe si në filma dhe çka mos tjetër!Njëriu ka përshtypjen se Gjermania është një vend i pleqërisë. Dominojnë njerëzit të mosh-

56

Kështjellat e shumta përhapin mendim pozitiv

ena. Ekzitojnë deponitë ku mbeturina është e përzgjedhur nga ushqimet organike dhe jo organike, veçanërisht letra, sidomos shishet.

KËSHTJELLAT - STOLIPËR PAMJEN DHE MENDIMINBaern! Rajon me ylber të ngjyrave! Jo vetëm për shkak të “Pivolend“ gjerman dhe krikllat me birrë që pandërprerë mbushen përshkak të vetmisë së gjermenave ose përshkak të panairëve, koncerteve klasike, por për shkak të klimës së lagësht që ushqen tokën me bimësi të gjallë dhe fryma natyrore që shën-detshëm i “ushqen” shpirtrat e banorëve të atij shteti.

uar. e merr përshtypjen se të rinjtë nuk kanë kohë të argëtohen dhe çlodhet, sepse janë të zhytur në punën e tyre. Pabet dhe diskotekat janë një distancë të caktuar në mënyrë që të mos i shqetësojnë njerëzit janë vende për nxjerrje të energjisë negative. Shtëpitë kanë çati këndrejtë të mprehtë që më mirë të rrëshqet dëbora apo shiu, ndërsa ballkone dekorohen me lule interesante të cilat duken për mrekulli.Kafshët shtëpiake bredhin lirisht, sepse ata, si edhe popullsia e njerëzve, janë të mbrojtu-ra me ligj dhe i respektojnë ligjet e prera dhe parimet etike e morale. Sigurisht, ekziston edhe disiplina, arsimi, sporti, puna dhe higji-

EMOCIONI I BUTËSISË BAVAREZE

57

Zonat e zhvilluara industriale të industrisë së automobilave - ,,BMW“ ,,Opel“, ,, Audi“, ,,Mercedes“ dhe kompani të tjera i tërheqin dashamirësit e makinave ti vështrojnë dhe ti blejnë automjetet . Unikë është Sheshi i ,,Marinës “ me kështjellë kukullë , me dyqane të shumta dhe gjithashtu do të iu lën pa frymë bukuri alpine , ndërsa turistët nuk largohen pa i shijuar bukuritë e Baernit. Shenja mbrojtëse - kështjella e mbretit Ludovik II . Pallatet tërheqëse, natyra e bu-kur, herbariumi, rezervat natyrore të kafshëve

dhe bimëve, të tilla si kopshtet zoologjike, janë tërheqëse dhe përshtaten në psikologji-në e njeriut. Hitleri ka thënë, “Gënje, gënje dhe nga gënjeshtra diçka do të bëhet.“ Por atë që njeriu do të sheh atje e di se nuk është një gënjeshtër . Bukuria është kudo! Muri i shem-bur i bashkon disi dy Gjermanitë. Dihet. Fjala e urtë thotë se , “Më mirë është në shtëpi“. A di çdokush të shijojë atë bukuri? Përfitime ka.Fitohen para nga çdo gjë. Madje edhe nga biletat për kështjellën që të zhytesh në bu-kurinë e brendshme dhe mirësinë e artikujve- kryeveprave të vendosur aty për të mbajtur monumentet e kulturës . Fantazis i mbetet çfarë do mendoni kur do të përballeni me bu-kuri të tillë. Vende unike për të gjiruar filma të animuar karikatura dhe filma të tjerë . Në disa prej këtyre ndërtesave ka qëndruar edhe Mbreti Ludovig II .

dron Kështjella Herenkimse ose Kështjella e Zotit. Për shkak të ndërtimit të saj dhe të kështjellës në Mynih të cilën ne nuk e vizituam , mbreti ka qënë i përqeshur nga publiku. Në shekullin e kaluar kështjellat e tij kanë qënë të zyrtarizuara me katalog dhe kanë qënë të hapura për vizitorët. Ne paguam 6 euro biletë hyrëse ose 12 marka. Kjo kështjellë ka qënë dhoma e ,,krypur”” relaksuese e mbretit.Me dhoma speciale për qëllime të caktuara, ornamente dinamike, me dekorim të ekzagje-ruar. Njëra dhomë është muzikë për shpirtin, tjetra ka shkëlqim të porcelanit, në të tretën ndriçim të artë, pastaj një kabinet i kaltërt, dhomë për diplomatë, tryezë dhe çka jo tjetër. Keni edhe një dhomë ngjyrë roze, me vitrazh, me punime të qëndisura, mozaiqe dhe gjithë këto të përshtatura. Banjoja është me mure pitoreske artistike dhe me pishinë. Kadifeja, gdhendjet e imëta, prerjet e hollësishme të stileve japin bukuri të veçantë në gjithë ndër-tesen e kështjellës. Për disa e ekzagjeruar, për disa me vlerë. Para kështjelleës nga të dyja anët ka turfa bari që janë të rregulluara shkëlqyeshëm, fontana me rraritete intere-sante, perëndi, engjujë, kafshë dhe të ngja-jshme, rreshtë drunjshë të llojit të njëjt veg-jetativ. Oborret prej barri janë të llojit të njëjt të barit, ndërsa rreshtet e drunjëve të llojit të njëjt. Gjithë të rradhitura në fije të perit. E rregulluar dhe e pastër. Intrigojnë pjesët e gjithë përrallës për mbretin, për shpresën dhe mirësinë, për mendimin dhe kuptimin, për modestinë dhe egoizmin. Tregojnë që kështjella ka qënë kopje e asaj të Versajës.

Udhëheqësit turistike shpjegojnë, por në qoftë se ju nuk e dini gjuhën në të cilën ato tregojnë atëherë ju vetëm do të shijoni prekjen e tregimit të cilin ato vetë ua tregojnë ju. Ajo është odë e gëzimit e ndjerë e lumtur-isë, e dashurisë, e bukurisë. vegjetacion i gjel-bërt, me gjethet të vjeshtës shumëngjyrëshe të drunjëve Alpe, përqafime malore të disa nga të cilat janë të përfshira mes hendeqeve të thella,gurë shkëmbore të cilët frigojnë. vështirë është të arrihet edhe deri në me-sin e urës të kanjonit pranë Kështjellës së Mjellmës.vlen të shijoj frigën njeriu dhe të rrezikon të ar-rij deri tek panorama e mrekullueshme ku fry-ma ndalet nga bukuria por edhe nga frika dhe pamja unike e kështjellës. Keni ndjesinë se jeni pjesë e ndonjë përralle fëmijësh. Kështjel-la e mjellmës është në stil fisnik nga viti 1869. është ndërtuar 20 vite. Për të ekziston edhe legjendë se kinezët kanë dëshiruar pjesë pas pjese, tullë pas tullë t’a çojnë në Kinë. Si?! Ata e dinë. Me sy, me mendim, me përjetim...Me чеза arrihet deri tek kjo kështjellë përallore disa kupola të cilat ngjajnë me ndriçues. Para-shikues për dëshirën e turistëve.Kështjella Linderhov është e ndërtuar me stil rokoko. Fasada e jashtme është e thjeshtë, ndërsa brenda frymon me stoli dhe dekorim të mobiljes. është interesante statuja e njeriut dhe univerzumi në formë të topthit gjegjësit globi i mendimit njerëzor, edhe pse shumë shpesh kjo hapësirë është e përfshirë nga mjegulla. Kështjellën e Linderhovit e qua-jnë edhe Kështjella e blirit. Ai i qëndron pas mesazhit të cilin e përcjell e ajo është diell dhe paqe. Kështjella nuk është shum e madhe por është komfort, në të njëjtin ka jetuar mbreti. është ndërtuar në vitin 1879. Kopshti, gjel-bërimi, shkallët, dhoma me mure të qëndisu-ra në vend të gërqeres, piktura të ngjajshme me freskat tona por vetëm në format më të madh. Kjo kështjellë është me vlerë të paçm-ueshme për gjërat antike që ka dhe për vlerat tradicionale. gdhendjet janë vepra të duarve të zellshme të gdhendësve kudo. Një gdhenje është krijuar për katër vite.Të kalohet përmes tunelëve bimore të kështjellës është një përjetim i veçantë. Hijet e llojllojshme i japin një sharmë të veçantë ambientit, sëbashku me shëtitjen e alpin-istëve nëpër rrugicën shkëmbore të kështjel-lës. Kush si shesh dhe ndjen! Këtu është edhe kishëza ,,Shën Ana”, ku njerëzit luten dhe shtëpiza me kurorë Maurishen në të cilën është kurorëzuar mbreti. Pak më larg ësht edhe shpella e gjërë me kurora lulesh, me anije në formë të guacës e cila qëndron mbi liqenin nëntokësorë. vendi për shkak të rrethimit shkëmborë mes veti ka një akustikë të veçantë. Mahnitëse! Këtu mbreti i vetmuar e ka dëgjuar melodinë e vagnerit. Ajo e ka magjepsur! Thjeshtë dhe bukur! Mbresëlë-nëse është edhe shtëpiza e gjuetisë ku një dru i madh duket se ka hapur degët dhe është ngritur nëpërmes çatisë. Këtu patjetër duhet të shikoni përmes dritares dhe të pre-kni me shikim qetësin e mozaikut të fluturimit të palluas. butësi e madhe, si erë japoneze e jugut Në një ishullë në të cilin arrihet me anije për 15 minuta përmes liqenit Kimse dhe nga bregu me karrocë përmes pyllit të dendur ose në këmbë arrini deri te një ambient madhësh-torë. Këtu në formën e shkronjës ,,P” qën-

58

E kopjuar është edhe hapësira gala apo galeria e cila dallon vetëm për nga gjatësia. Pallati i Versajës ka qënë 7 m më i shkurtër nga ai gjerman. Në qirimbajtësit shëndrrisin 1700 qiri të cilët ndizen nga 25 famultar, 30 minuta para se të kaloi mbreti Ludovig. Kjo kështjellë ka qënë shtëpia e tij vetëm për 10 ditë. Gjithashtu intrigojnë edhe dy abazhurët, njëri prej kristali, tjetri prej porcelanit me të mirë dhe më të shtrenjtë, që peshojnë nga 400 kg. Mostra unike në botë të vendosura në dhomën dhe tryezën publike diplomatike. Dhoma për gosti ka një tavolinë interesante e cila lëshohet poshtë përmes ashensorit.(një mekanizëm specifik). Aty ushqimi shërbehej nga shërbyesit dhe më pasë është ngritur lartë. Kështjella është ndërtuar nga Luigji XIV. Për këtë arsye dominon ky stil.

Libraria e kështjellave është diçka marra-mendëse. Thjeshtë mahnit mbështjellësi prej mermeri ku janë të renditura shumë libra, të vendosura në rafte. Arkitekturat tërheqin vizitorë të shumtë nga gjithkund.Investitori dhe pronari Ludovig II thuhet se ka qenë i çmendur dhe që veprat e tij kanë qënë kiç. Por, për disa ka qënë dijetar, i cili në vend që të lufton dhe paratë ti investon në armë, ai ka investuar në bukuri, në imagjinatë, në arkitek-tura të cilat mund të sjellin profit. Ç’ka është jeta nëse jo një vizitë në vend unik, si psh në këto kështjella. E quajnë monark, i lindur në vitin 1845 në Mynih. Por, nëse ai ka qenë vetmitar, atëherë lirisht mund të themi se ka qenë murg, sipas jetëshkrimit.Ai ka qenë i biri i Maksimilianit dhe Eliyabetës Sisi, ndërsa

katedralesi janë ngjitur hanet e murgjëve. Me siguri këtu është mësuar, përkthyer dhe janë krijuar vepra. Nuk pyetëm, por në katedrale ka një pjesë të veçantë për rrëfim që besimtarët e shfrytëzonin sipas nevojës, e jo detyrimisht. Engjëllushë të artë, fëmijë të buzëqeshur fytyra femërore prej mermeri, djelmosha, engjuj. Relikte nën vitrazhe, orguj, shprehje artistike spirituale, piketa shpirtërore, pre-hje gjallëruese dhe rradhë ulësesh që secili të mund të ndalet nëse dëshiron të ndjek meshën. Bukuri e jahstëzakonshme. Në katedralen e Aubsrukut mund të hyjni edhe në bodrum, që të vizitoni varrezat e ndonjë shenjtori. Kjo është pak sa morbide dhe nuk është për të gjithë. Jo larg nga Herenkim

ndodhet manastiri i femrave. Ai gjindet në një ishull me pesëdhjetë shtëpi dhe është i llojit rreptësisht të mbyllur, manastir ky i dedi-kuar prehjes. Vërtetë aty mund të gjeni edhe ,,qumësht zogu”. Do të shihni se si bëhen shishet, do t’ju ofrojnë çaj, rum, kukulla, stoli të tjera dhe prodhime nga duart e zellhme të murgëve. Mbyllja mund të ndjehet edhe nga brenda. Lirisht mund të ndizni disa nga qirin-jtë që të ju shndritë shpirti. Mund t’i vizitoni edhe Banjat e Parqeve me ujë të ftohtë të shërueshëm: minus 20 gradë celsius në Bad Verisofen dhe Baden Baden në Shvarcvald. Përjetimi është unik dhe i paharrueshëm.

Vase Mitreska

poashtu thuajnë se ka pasur një vëlla të quaj-tur oto. Fëmijërinë e tij e ka kaluar në kështjel-lën Hohenshvaugen në afërsi të Kështjellës së blirit, i cili ka qenë pronë e nënës së tij. Ka pasur fëmijëri të mbushur me frikë për shkak të autoritetit dhe rreptësisë së prindërve të tij. Në moshën 18 vjeçare u bë mbret, pas vdekjes së babait të tij. Ai është arsimuar nga mësimdhënës të posaçëm, ndërsa pikturat e artistëve kanë dhënë më tepër intensistet tek ai për pikëpamjet e tij romantike ndaj jetës dhe dashurisë ndaj natyrës. Ai ka shpre-hur interes për letërsinë, i pëlqente temat dhe dramat prekëse. Mbreti Ludovig ii është konsideruar si person eksentrik dhe nuk ka pasur shumë miq. Konsideronte si mik vetëm vagnerin. Ai ishte reformator. Kishte dëshirë të hap shkollë muzike dhe të ndërtojë operë

të madhe të ngjashme me atë të vienës. Kështjellat kapnin vlerën rreth 15 milion euro dhe janë të ndërtuara para më shumë se 110 vite. Mbreti ndërroi jetë në vitin 1886. disa besojnë se është vetëvrarë, disa të tjerë be-sojnë se është vrarë nga armiqtë e tij.

KAtEDRALEt UNIKEgjermania, në këtë rast rajoni i baernit nuk i lënë shpirtqetë as edhe njerëzit religjioz. gjithkund ka vendstrehim për t’u lutur për qetësi shpirtërore dhe shëndet. Ka katedrale interesante që mahnisin. Në Aubsurg në af-ërsi të Kimse gjendet katedrala pranë oto bojren. Katedrala në oto bojren është ngritur mbi vendbanimin me 150 shtëpi mbi një qilim të gjelbërt. Mrekulli! Në pjesën kishtare të

Bukurit

ë e

Maqed

on

isë

qyteti i poezisë

ëse themi për Maqedoninë se është parajsë e dhuruar nga natyra dhe djep i kulturës, atëherë pamëdyshje njëri nga shumë vendet të cilat arsyetojnë këto

emërtime të saja është edhe qyteti i Strugës. Ky qytet i mrekullueshëm është i shtrirë në Fushën e Strugës dhe është „i mbrojtur” nga bukuria e madhërishme, mali Jabllanicë. Midis qytetit kalon Drini i Zi magjepsës, të cilin deri aty e „bartin” valët e Liqenit të Ohrit të cilat përplasen në bregun shkëmbor të Strugës. Struga është një qytet i pejsazheve dhe i kontrasteve, qytet i cili paraqet një varg të pasurive të ndryshme natyrore. Kuptohet, ky qytet në vete është një trashëgimi kulturore me karakteristika të ndryshme të popujve që gjatë historisë kanë jeutar në këto pjesë, e cila dëshmohet edhe sot nga imazhi i ndryshëm i profilit demografik të popullatës së Strugës, që paraqet një shembull të bashkëjetesës dhe tolerancës ndëretnike.Atraksioni kryesor turistik në qytet është lumi Drini i Zi i cili si një gjarpër kalon liqenin dhe derdhet mu në portat e qytetit. Në këtë lum ka një numër të madh të urave me një am-bient dhe elegancë sikur edhe në shëtitoret më të njohuraq nëpër qytetet e mëdha evro-piane. Sipas legjendës, në shekullin e mesëm, në rrethin e Strugës nëpër luginën e Drinit ka patur mbi 100 ura. Në rrethin e Strugës ka shumë kasha dhe manastire (numri më i madh i tyre janë shpellor), të cilat vlen të vizitohen dhe të ndjehet nga afër kontakti dhe përzierja e çiltërsisë natyrore me pjesën mistike dhe të shenjtë të asaj që kanë krijuar dhe na kanë trashëguar paraardhësit tanë. Njëri nga më të bukurit është manastiri „Shën Marija“ në fshatin Kalishtë, që ndodhet në afërsi të qytetit. Struga, me Jabllanicën pas shpine, jep mundësitë për të gjithë alpinistët dhe entuzijastët të cilët vendosin të vizito-nin këtë mal do të shijonin një panoramë të mrekullueshme të Liqenit të Ohrit dhe qytetet Ohër dhe Strugë si në pëllëmbë dore.Manifestime qendrore në qytetin e Strugës janë „Mbrëmjet Strugane të Poezisë” të cilat mbahen çdo vit, dhe mbahen në nder të vëllezërve Miladinov të cilët kanë jetuar dhe janë me prejardhje nga ky qytet. Struga është gjithashtu nikoqir i Turneut Ndërkombëtar Veror në Hendboll. Me të gjitha këto kuriozitete dhe shumë të tjera, si edhe mikëpritja dhe mirësia e populla-tës vendore, Struga paraqet një aventurë që nuk duhet lëshuar..

Kliment Gjorgjoski

50