Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym e-booksweb.pl.

MILCZENIE strony 15/07/2004 13:32 Page 2

Podz iÅkowania

Nie mogâc tu pomieÀciå wszystkich nazwisk,wymieniÅ tylko te, bez których naprawdÅ powstanie tejksiâÒki byûoby niemoÒliwe. Sâ to: Maria Janion, Krysty-na Kûosiºska, Aleksandra Solik, Wanda Nowicka, Jus-tyna Wûodarczyk i Agnieszka Zawadowska. Osobne po-dziÅkowania naleÒâ siÅ cierpliwym i wyrozumiaûym opie-kunkom Milczenia owieczek z wydawnictwa W.A.B.: BeacieStasiºskiej, Dominice CieÀli i Beacie Frankowskiej. Resz-cie przyjaznego Àwiata przesyûam wielki siostrzany uÀcisk,a przeciwników oczekujÅ na pokojowej debacie spo-ûecznej.

Autorka

NajciÅÒszy z moÒliwych grzechów to okaleczenie duszy

dziecka, a poczucie bycia dzieckiem niechcianym niszczy jâ naj-

dotkliwiej. Dla duszy kobiety niewiele rzeczy jest równie rozdzie-

rajâcych jak przymus macierzyºstwa bez miûoÀci i pragnienia. Erik Erikson

Jakie jest zdanie ksiÅdza na temat aborcji?

Takie, jak zdanie kobiety, która przychodzi do spowiedzi.Józef Tischner

Aborcja jest rozwiâzaniem zûym, ale bez porównania

gorszym rozwiâzaniem jest porzucanie niemowlât na Àmietni-

kach, grzebanie ich w lesie czy upychanie w beczce...Wisûawa Szymborska

6

W s t Å p

W sporze o aborcjÅ jestem po stronie kobiet. JeÀli tomy jesteÀmy stronâ konfliktu, to kto jest naszym adwersa-rzem? Najprostsza odpowiedÎ brzmi, rzecz jasna, patriar-chat. Tak, w jakimÀ sensie jest to opowieÀå o patriarchaciejako systemie, w którym kobiety muszâ stosowaå siÅ dopraw, które, aÒ nadto znaå, byûy przez mÅÒczyzn pisane! – jakujâû to Tadeusz Boy-Ïeleºski w 1929 roku. Ale system niejest tu bohaterem w takim sensie, w jakim pisze siÅ ksiâÒkio feudalizmie, komunizmie czy kolonializmie. Bohater-kami tej ksiâÒki sâ kobiety.

Z perspektywy wspóûczesnych przeciwników legal-noÀci przerywania ciâÒy stronâ konfliktu sâ ,,nienaro-dzone dzieci”. To ich broniâ ,,obroºcy Òycia” przed moi-mi bohaterkami. Œmiaûa decyzja – wziâå pûód w obronÅprzed kobietâ, która go nosi, i nakazaå jej rodzenie nie-chcianego dziecka! Ale ta ksiâÒka nie bierze kobiet w obro-nÅ przed niechcianymi dzieåmi. BiorÅ w obronÅ kobietyi ich dzieci przed systemem patriarchalnym, czÅsto toÒsa-mym po prostu z paºstwem. Z jednej strony zmusza nasono do rodzenia w imiÅ wzniosûych teorii o prawie pûodudo Òycia, z drugiej, jak pisaû Boy – nie troszczy siÅ o to, czynosicielka pûodu ma co do ust wûoÒyå:

7

I rzecz szczególna, ten sam pûód, nad którym trzÅsâ siÅustawodawcy, póki jest w ûonie matki, w godzinÅ po urodzeniutraci wszelkie prawa do opieki prawnej, moÒe zginâå pod mos-tem z zimna, gdy matka – którâ jej ,,ÀwiÅte” macierzyºstwoczyni nieraz wyrzutkiem spoûeczeºstwa – nie ma dachu nadgûowâ

1.

W Polsce obowiâzuje prawny zakaz aborcji*. Po-wszechna jest praktyka odmawiania kobietom legalnejopieki medycznej, stosowana w szpitalach paºstwowych.JednoczeÀnie paºstwo nie dotuje antykoncepcji ani niepropaguje oÀwiaty seksualnej. Przeciwnie, przyzwala na jejzwalczanie czy oÀmieszanie przez media katolickie, którestaûy siÅ mediami publicznymi, jak przeniesiony z telewi-zji Puls do TVP 2 program ,,Warto rozmawiaå”.

Drastycznym dowodem zaniedbaº w dziedzinieedukacji seksualnej jest wzrastajâca liczba ciâÒ wÀród

* Obowiâzujâca Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu ro-

dziny, ochronie pûodu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoÀci przery-

wania ciâÒy stanowi, Òe prawo do Òycia podlega ochronie, w tym równieÒ

w fazie prenatalnej w granicach okreÀlonych w ustawie.

Przerywanie ciâÒy moÒe byå dokonane wyûâcznie przez lekarza w przypad-

ku, gdy: 1. ciâÒa stanowi zagroÒenie dla Òycia lub zdrowia kobiety ciÅÒarnej,

2. badania prenatalne lub inne przesûanki medyczne wskazujâ na duÒe praw-

dopodobieºstwo ciÅÒkiego i nieodwracalnego upoÀledzenia pûodu albo nieule-

czalnej choroby zagraÒajâcej jego Òyciu, 3. zachodzi uzasadnione podejrzenie, Òe

ciâÒa powstaûa w wyniku czynu zabronionego. Punkt czwarty, stanowiâcy,

Òe moÒliwe jest przerwanie ciâÒy wskutek tego, iÒ kobieta ciÅÒarna znajduje siÅ

w ciÅÒkich warunkach Òyciowych lub trudnej sytuacji osobistej, utraciû moc

z dniem 23 grudnia 1997 roku na podstawie orzecznia Trybunaûu Kon-

stytucyjnego z dnia 28 maja 1997 roku, uznajâcego go za sprzeczny

z konstytucjâ. (Dziennik Ustaw z 1993, nr 17, poz. 78; z 1995, nr 66,

poz. 334; z 1996, nr 139, poz. 646; z 1997, nr 141, poz. 943; nr 157, poz.

1040 i z 1999, nr 5, poz. 32).

8

nastolatek (w 2001 roku porody nastolatek wynosiûy po-nad siedem procent ogólnej liczby porodów). Federacja narzecz Kobiet i Planowania Rodziny w dniu 28 maja 2003roku zorganizowaûa konferencjÅ prasowâ pt. ,,...Ïeby dzie-ci nie miaûy dzieci”, podczas której przewodniczâca Fede-racji, Wanda Nowicka, powiedziaûa: W Polsce problem na-stolatek w ciâÒy oraz niepeûnoletnich matek nie jest przedmiotempolityki paºstwa. Grzechem zaniechania moÒna nazwaå brakjakichkolwiek dziaûaº profilaktycznych ze strony instytucjipaºstwowych. Dr Danuta Duch zaÀ stwierdziûa, Òe mûodzieÒjest zupeûnie sama z problemami wûasnej seksualnoÀci. BrakdostÅpu do rzetelnej merytorycznie wiedzy z zakresu edu-kacji seksualnej oraz restrykcyjna ustawa antyaborcyjnapowodujâ przedwczesne macierzyºstwo, naraÒajâc zdro-wie fizyczne i psychiczne mûodych matek2.

Sytuacja spoûeczna matek pogarsza siÅ w zastrasza-jâcym tempie. Ostatnio wûadze rzâdowe podjÅûy decyzjÅo likwidacji funduszu alimentacyjnego. NieudolnoÀå paº-stwa w egzekwowaniu alimentów mÀci siÅ na kobietach.Ruch spoûecznego protestu przeciwko tym dziaûaniomliczy juÒ tysiâce kobiet. Lidia Ostaûowska w Àwietnym re-portaÒu Alimenciary streszcza opowiadane przez nie histo-rie: Sûowa siÅ powtarzajâ. Piû. Biû. Zgwaûciû. Zostawiû. Wyje-chaû za granicÅ. Odszedû do innej. Powiedziaû: Nic ci, kurwo, niedam. Samochód przepisaû na brata, dom na matkÅ. Schowaû siÅw szarej strefie, firmÅ prowadzi przez peûnomocnika. Spluwa,jak widzi swoje dziecko na ulicy3.

Kobiety, które zaûoÒyûy stowarzyszenia takie jakWspólnota Samotnych Matek albo Dzieci Funduszu,wyszûy z roli ofiar i podjÅûy obywatelskâ aktywnoÀå. Roz-poznajâc swoje prawa, piszâc listy i petycje oraz skûadajâc

9

projekt nowej ustawy, staûy siÅ Àwiadomymi podmiotamidemokratycznego procesu. Kobiece organizacje pozarzâ-dowe, czÅsto kojarzone z walkâ o prawo do aborcji, ogûa-szajâc protest przeciwko likwidacji funduszu alimenta-cyjnego, stajâ w obronie ekonomicznie upoÀledzonychrodzin. Na pierwszej demonstracji pod sejmem, którazbiegûa siÅ w czasie z wyprawâ naszych wojsk do Iraku, po-jawiûo siÅ hasûo: ,,Bóg da na dzieci, Paºstwo da na bomby”.Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny stwier-dza, Òe tak zwani decydenci nie przewidujâ dûugofalo-wych konsekwencji spoûecznych, miÅdzy innymi osûabienia szansedukacyjnych i rozwojowych dzieci z rodzin niepeûnych4.

,,Paºstwo nie jest ojcem”, mówiâ orÅdownicy likwi-dacji funduszu. JeÀli zatem w ten sposób wyrzeka siÅojcowskiej wûadzy, jeÀli nie chce ponosiå konsekwencjiprawnego ojcostwa, niech powie to jasno i przestanie siÅwtrâcaå do rodzicielstwa kobiet. Troska o ,,dzieci niena-rodzone” jest znacznie mniej kosztowna niÒ odpowie-dzialnoÀå, choåby minimalna, za te, które juÒ przyszûyna Àwiat. Sûowa Boya o ÀwiÅtej matce umierajâcej z gûodupod mostem nie sâ Òadnâ przesadâ, skoro ,,alimenciary”wprost napisaûy na swoich transparentach sûowa o gûodziei paºstwie bezprawia.

Milczenie owieczek opowiada o historii prawa, medy-cyny, doktryn koÀcielnych. Poczâtek tej opowieÀci tomniej wiÅcej poûowa XIX wieku, kiedy kwestiÅ spÅdzaniapûodu poddano prawnym rygorom. Moje bohaterki topowieÀciowe sûuÒâce, którym panicz albo uwodzicielskidozorca robi brzuch, takie jak KaÀka Kariatyda Zapolskiejczy Justyna Bogutówna Naûkowskiej. OpisujÅ historiÅ

10

powieÀciowej dzieciobójczyni, Ewy z Dziejów grzechu

Ïeromskiego, która rzuca noworodka do podwórkowejkloaki. Przypominam takÒe postaå pûodu rozmawiajâcegoz dziewczynâ, która nosi go w ûonie – czyli tytuûowe ,,ono”z powieÀci Doroty Terakowskiej. Ale jest w tej ksiâÒce tak-Òe bardzo wiele gûosów postaci rzeczywistych – aktorek,jak Whoopi Goldberg, Catherine Deneuve, Rita Moreno,pisarek, jak Ursula K. Le Guin, sûawnych dziaûaczek ruchuwyzwolenia kobiet, jak Gloria Steinem, bohaterek walkio prawo do aborcji, jak Jane Hodgson, Madeleine Pelle-tier, Nelly Roussel, Gisèle Halimi. Opowiadam o poÀwiÅ-ceniu lekarzy, pastorów i poûoÒnych.

Korzystaûam z francuskich i amerykaºskich opra-cowaº, niekiedy bardzo szczegóûowych, a takÒe ze zbio-rów autentycznych Àwiadectw. CzÅÀå poÀwiÅcona Polscezawiera zarys historii motywu aborcji w literaturze pol-skiej. Chciaûam pokazaå, Òe ten temat od dawna i mâdrzebyû podejmowany przez piszâce kobiety.

PrzywoûujÅ takÒe wiele historii kobiet anonimo-wych lub znanych jedynie z archiwów szpitali albo poli-cyjnych kartotek. Niektóre opowiedziaûy moje przyjacióû-ki, koleÒanki, a nawet nieznajome, które na wieÀå o tym,Òe piszÅ Milczenie owieczek, postanowiûy powierzyå mi dzie-je swojej skrobanki.

Powodem powstania tej ksiâÒki byûa równieÒ mojadziaûalnoÀå w ruchu kobiecym. W 2000 roku na spot-kaniu w jednej z kobiecych organizacji pozarzâdowychpowstaûa nieformalna grupa o nazwie Porozumienie Ko-biet 8 marca. Skûadaûa siÅ z osób znajâcych siÅ ze Àrodo-wiska feministycznego, gûównie warszawskiego, z zajÅå nagender studies, spotkaº w siedzibie Fundacji OŒKA i Fede-

11

racji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Byûy wÀródnas dziewczyny z grup anarchofeministycznych i profe-sorki uniwersytetu. Powodem spotkania byûo gûoÀne wy-darzenie, które nastâpiûo w styczniu tamtego roku w Lub-liºcu – na podstawie anonimowego donosu na lekarzapraktykujâcego aborcje wyciâgniÅto pacjentkÅ z prywatne-go gabinetu i poddano jâ przymusowym badaniom gine-kologicznym, w celu ,,zabezpieczenia Àladów przestÅp-stwa”. Sprawa ucichûa, bo w koºcu rozgûos nikomu siÅ nieopûacaû, a fale policyjnych represji antyaborcyjnych opad-ûy wraz z kryzysem ówczesnego prawicowego rzâdu. Alepozostaûo w nas przekonanie, Òe trzeba coÀ zrobiå. Wkrót-ce odbyûa siÅ w Warszawie pierwsza z ósmomarcowych de-monstracji, czyli manif ulicznych. W 2002 roku demon-stracja w caûoÀci poÀwiÅcona zostaûa prawom reprodukcyj-nym – jej hasûem byûo ,,3 x tak”: tak dla edukacji seksual-nej, tak dla antykoncepcji, tak dla prawa do aborcji.W trakcie przygotowaº okazaûo siÅ, Òe nieûatwo nam usta-liå wspólny jÅzyk, bo nawet wÀród feministek istniejebardzo wiele stanowisk dotyczâcych aborcji. WszystkiejesteÀmy za liberalizacjâ prawa, ale mówimy i myÀlimybardzo rozmaicie. MalowaûyÀmy transparenty w lokaluOŒKI i spieraûyÀmy siÅ. Byûy to spory ideologiczne, Àwiato-poglâdowe, a takÒe dotyczâce retoryki i stylu. PamiÅtamzwûaszcza rozmowÅ z dziaûaczkâ Pro Femina, Ewâ Dâb-rowskâ-Szulc, osobâ bardzo zasûuÒonâ i aktywnâ na pol-skiej scenie pro-choice od poczâtku jej istnienia, to znaczyod pierwszych protestów po 1989 roku. Ewa tak dûugouczestniczy w zgoûa niesymetrycznej polskiej debacieo aborcji, peûnej ideologicznej przemocy ze strony KoÀ-cioûa i polityków, Òe zna juÒ na pamiÅå te wszystkie pod-

12

chody, strategie i zabiegi, niedajâce Òadnych efektów.

Bardzo Île, jej zdaniem, wychodzimy na tych lekcjach

zûagodzonego jÅzyka, których ciâgle sobie nawzajem

udzielamy. W zasadzie dziÀ jestem skûonna siÅ z niâ zgo-

dziå. JeÀli chodzi o liberalizacjÅ ustawy, to sprawa jest

prosta jak dwa tysiâce na skrobankÅ. Nic dodaå, nic ujâå.

Ale pozostaje jeszcze doÀwiadczenie kobiet, które czÅsto

kaÒe myÀleå o przerywaniu ciâÒy jako o czymÀ skompliko-

wanym, trudnym, doniosûym i waÒâcym na caûym Òyciu.

Jedna z najbardziej znanych amerykaºskich femi-

nistek pokolenia Drugiej Fali Gloria Steinem pisze w zbio-

rze The Choices We Made. Twenty-five Women and Men Speak

out about Abortion (To byû nasz wybór. Kobiety i mÅÒ-

czyÎni opowiadajâ o aborcji) o tym, jak w wieku lat dwu-

dziestu dwóch nielegalnie usunÅûa ciâÒÅ w sekrecie przed

wûasnâ matkâ.

Aborcja byûa dla mnie decydujâcym wydarzeniem caûego

Òycia. JednoczeÀnie najgorszym i najlepszym. Symbolem lÅku, ale

i momentem przeûomowym, gdyÒ wtedy po raz pierwszy przesta-

ûam biernie akceptowaå to, co mnie spotykaûo, i wziÅûam na

siebie odpowiedzialnoÀå. Nawet ujawnienie tego po wielu la-

tach byûo dla mnie punktem zwrotnym5.

Istnieje wiele odcieni umiarkowania i wiele odcieni

radykalizmu. Dlaczego nie sâ one obecne w debacie pub-

licznej? Dlaczego oglâdamy stale ten sam spektakl, w któ-

rym jako strony sporu wystÅpujâ pûód, reprezentowany

przez ksiÅdza albo dziaûaczkÅ ,,prolajfu”, i feministka-

-morderczyni, albo, w wersji unowoczeÀnionej, opiekun,

spowiednik i psychoterapeuta wypowiadajâcy siÅ o kobie-

cie – ,,ofierze syndromu postaborcyjnego”?

13

Kob ie ta p rywatna

Kobiety milczâ. Milczâ jak zawsze, gdy mÅÒczyÎni roz-strzygajâ ich sprawy – tak na temat przerywania ciâÒy pisanow tygodniku ,,Kobieta Wspóûczesna” w 1929 roku. MniesiÅ fakt milczenia kobiet w tej sprawie nie wydaje taki dziwny.Wszak milczeli o niej wszyscy; Òywi – i umarli. Trupy grzebaûosiÅ po cichu, obûudzie moralnej dziaûo siÅ zadoÀå – replikowaûna to Tadeusz Boy-Ïeleºski w jednym ze swych felietonówz cyklu Piekûo kobiet 6.

Praktyka spÅdzania pûodów Òyje nocnym, niele-galnym Òyciem – w podziemiu, w kobiecym piekle. Kobie-ty milczâ, bo ukrywajâ sekretne kontakty z gabinetami,dÎwigajâ winÅ i wstyd z powodu zabiegu. Nie chcâ doniego wracaå, nawet w myÀlach. Majâ prawo do prywat-noÀci, ale w koºcu juÒ nie wiadomo, czy to prywatnoÀå,czy jakieÀ zaszczucie, które kaÒe izolowaå tÅ sprawÅ odÀwiata. W 1929 roku milczenie kobiet nie dziwiûo, skorowûaÀnie wtedy skandaliczny temat wyszedû z podziemi naÀwiatûo dzienne po raz pierwszy, przy okazji dyskusji nadnowym ksztaûtem polskiego Kodeksu karnego. Dlaczegojednak kobiety milczâ równieÒ dzisiaj?

Milczenie jest jednâ z najczÅÀciej stosowanych me-tafor, opisujâcych poûoÒenie kobiet jako grupy spoûecznej.Pierwsze feministyczne publikacje polskie po roku 1989nosiûy tytuûy Gûos majâ kobiety i Peûnym gûosem. Przerwaåmilczenie to tytuû akcji dotyczâcej aborcji, gwaûtów i nadu-Òyå seksualnych, prowadzonej obecnie przez wolonta-riuszki pozarzâdowych organizacji kobiecych. Przemówiåto tyle, co zabraå gûos w sferze publicznej, a to ûâczy siÅz symbolicznym przekroczeniem zakazu. Kobiety chÅtnie

14

nadsyûajâ anonimowe listy – Àwiadectwa traumatycznychprzeÒyå. Ale wymaga ogromnego wysiûku przemówieniew imieniu wspólnoty i domaganie siÅ uznania praw. KaÒ-da kobieta poznaûa ten niepokój – pisaûa w roku 1975 HélèneCixous – gdy musi przemówiå publicznie, to bicie serca jakbychciaûo siÅ wyrwaå, czasem to jest nawet chwilowa utrata gûosui gruntu pod nogami, jÅzyk siÅ plâcze, bo publiczne wystÅpo-wanie – powiem nawet: samo otwarcie ust – jest dla kobietyzuchwalstwem, transgresjâ. To naraÒenie na podwójne niebez-pieczeºstwo, bo nawet jeÒeli ona przekroczy sama siebie, mowatrafia przewaÒnie do gûuchego ucha mÅÒczyzny, który w jÅzykunie sûyszy niczego poza tym, co powiedziane po mÅsku7.

Nie jest prawdâ, Òe w ciâgu dziesiÅciu lat istnieniaustawy antyaborcyjnej nikt nie podjâû tego tematu. Po-wstawaûy artykuûy i ksiâÒki, z których obficie korzystam(wymieniam najwaÒniejsze: Cudze problemy. O waÒnoÀcitego, co niewaÒne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, red.M. CzyÒewski, K. Dunin i A. Piotrkowski, Warszawa1991; J. Heinen i A. Matuchniak-Krasuska, Aborcja w Pol-sce. Kwadratura koûa, Warszawa 1995; Polityka i aborcja,red. M. Chaûubiºski, Warszawa 1994; A. Graff, Œwiat bezkobiet, Warszawa 2001; Piekûo kobiet. Historie wspóûczesne,Warszawa 2001; Ustawa antyaborcyjna w Polsce. Funkcjono-wanie, skutki spoûeczne, postawy i zachowania, red. W. Nowic-ka, Warszawa 2000 oraz niepublikowane jeszcze w caûoÀciprace J. Wûodarczyk). Federacja na rzecz Kobiet i Planowa-nia Rodziny organizowaûa konferencje, warsztaty, a nawetwystawÅ artystyczno-publicystycznâ Moje Òycie – moja decy-zja (2002), która napotykaûa zadziwiajâce trudnoÀci admi-nistracyjne, a przez media zostaûa zignorowana.

,,Milczenie owieczek” to stan, w jakim pozostajespoûecznoÀå kobiet. I tych osobiÀcie dotkniÅtych niespra-

15

wiedliwoÀciâ i bezdusznoÀciâ prawa, i tych, które powinnysolidaryzowaå siÅ z pokrzywdzonymi. Czy milczymy jakowierne i pokorne owieczki – istoty, dla których wûasnesprawy nie sâ waÒne i które nie chcâ spraw intymnychuznaå za polityczne? Przerwanie milczenia to wbrew pozo-rom prosty, lecz zarazem ciâgle niemoÒliwy poczâtek no-wego, lepszego kontraktu spoûecznego miÅdzy pûciami.

Ostatnie lata PRL-u i poczâtek Òycia w nowym sys-temie, zwanym przez niektórych wolnâ Polskâ, a przez in-nych wolnym rynkiem, przeÒyûam w bûogiej politycznejnieÀwiadomoÀci. RadoÀå z powodu koºca komuny przy-sûoniûa mi caûkowicie to, czego w ogóle nie rozumiaûam,ale i pewnie nie chciaûam dostrzegaå. Jako wieczna stu-dentka, przypisana do wydziaûu polonistyki KatolickiegoUniwersytetu Lubelskiego, nieustannie stykaûam siÅ z fo-tografiami ludzkich pûodów, jakimi zwyczajowo dekorujesiÅ w Polsce koÀcioûy. Zapewne wypieraûam ze Àwiadomo-Àci ich znaczenie. Pûody, skâdinâd zasûugujâce na wspóû-czucie, nie wydawaûy mi siÅ ani prywatne, ani polityczne,ani szczególnie nieszczÅÀliwe. Stanowiûy po prostu kolorytlokalny katolickiej uczelni. Nie widziaûam Òadnego zwiâz-ku miÅdzy nimi a mnâ. Tym bardziej nie przypuszczaûam,Òe istnieje zwiâzek miÅdzy fotografiami pûodów a kwestiâpraw politycznych i obywatelskich kobiet w Polsce. Niewiedziaûam wówczas, co to sâ prawa polityczne i obywatel-skie. MyÀlÅ, Òe wiele kobiet w Polsce nie wie tego do dziÀ.Nie dlatego, Òe sâ gûupie albo niewyksztaûcone. Po prostunie jest to wiedza powszechna w naszym postkomunisty-cznym, katolickim i wolnorynkowym polskim Àwiecie.Powszechna natomiast staûa siÅ wiedza o zbrodni i winieaborcji.

16

Powód, dla którego nie byûo mnie w Òadnym z ów-czesnych miejsc protestów, a miejsca takie istniaûy niedale-ko, byû zarazem prosty i magiczny. OtóÒ byûam w stu pro-centach zaangaÒowana w sferÅ prywatnoÀci. Tylko te spra-wy byûy dla mnie realne. Polityka, aborcja, KoÀcióû byûygdzieÀ na odlegûym planie, w gÅstej mgle.

Wedûug stereotypowych wzorców sfera prywatnapowinna dawaå kobietom najwiÅcej satysfakcji. Credo ko-biecej egzystencji brzmi mniej wiÅcej tak: ,,To nie ja mambyå kimÀ, tylko moje dzieci. Syn bÅdzie kimÀ, a córka ÒonâkogoÀ, kto jest kimÀ”.

Te z nas, które nie majâ mÅÒa i dzieci, czÅsto uwa-Òajâ, Òe ich Òycie jest nieudane, nie uûoÒyûo siÅ. Nawet jeÀ-li czerpiâ mnóstwo satysfakcji z pracy i Òycia w gronieprzyjacióû, w oczach wielu osób naleÒâ do kasty niespeû-nionych.

Te ,,speûnione” z kolei czÅsto mÅczy poczucie nie-waÒnoÀci wûasnej osoby. Bywajâ osûabûymi depresantkami.Odczuwajâ sennoÀå albo niepokój. Po czÅÀci ja teÒ byûamtakâ kobietâ prywatnâ, która sâdzi, Òe jest wolna (od ideo-logii, od zacietrzewienia), ale jej myÀli krâÒâ gûównie wo-kóû tego, co zjadûa, co chciaûaby zjeÀå, czy utyje od tegoi czy on zadzwoni. Z trudem znosiûam sukcesy innychkobiet. Kiedy kobieta prywatna przypomina sobie czashistoryczny, wybuch Rotundy, wizytÅ papieÒa, swój Àlub,Àlub córki, zawaû mÅÒa czy kupno dziaûki, to okazuje siÅ,Òe Òyje jakby poza rzeczywistoÀciâ, Òe nie wie, od kiedy Pol-ki mogâ studiowaå na uniwersytetach, kiedy zaczÅûy re-Òyserowaå filmy, graå na gieûdzie, rozwodziå siÅ. A ilez nas pamiÅta dzieº, w którym wprowadzono w PolsceustawÅ antyaborcyjnâ?

17

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym e-booksweb.pl.