EDYCJA VMiędzynarodowa Konferencja Naukowa

NIEPAMIĘĆ WOJNY

Polsko-Niemieckie Seminarium NaukoweDomOtwarty/DomZamknięty? Europa Środkowo-Wschodnia w XX/XXI wieku

Instytut Historii UAM ul. Umultowska 89D, 61-614 Poznań

POZNAŃ 12.11.2015 – 14.11.2015

ORGANIZATORZY Instytut Historii UAM, Wydział Historyczny UAM, Poznań, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg w Halle, Ośrodek Etnologii i Antropologii Współczesności Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, “Memoria” Cultural Foundation, Bukareszt.

KONFERENCJA WSPÓŁFINANSOWANA ZE ŚRODKÓW Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Warszawa, Instytutu Historii UAM, Wydziału Historycznego UAM, Poznań, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg w Halle, Ośrodka Etnologii i Antropologii Współczesności Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

www.domotwarty-domzamkniety.pl

KOMITET NAUKOWO-ORGANIZACYJNY

DR BERNADETTE JONDA Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg w Halle oraz Ośrodek Etnografii i Etnologii Współczesności Polskiej Akademii Nauk

PROF. CHRISTINE DE GEMEAUX François Rabelais Tours Université

PROF. JULIA KANTOR Ermitaż

DR CLAUDIA FLORENTINA DOBRE “Memoria” Cultural Foundation and CeReFREA

PROF. IZABELA SKÓRZYŃSKA Instytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. BOŻENA GÓRCZYŃSKA-PRZYBYŁOWICZ Instytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. VIOLETTA JULKOWSKA Instytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. ANNA WACHOWIAK Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych w Szczecinie

DR JUSTYNA BUDZIŃSKAInstytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. ANDRZEJ SZPOCIŃSKIInstytut Studiów Politycznych Polska Akademia Nauk

PROF. BERND MARTIN Albert-Ludwigs-Universität Freiburg

PROF. UAM JAKUB WOJTKOWIAK Instytut Historii UAM, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. MACIEJ BUGAJEWSKI Instytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. STANISŁAW JANKOWIAK Instytut Historii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

PROF. DR HAB. KRZYSZTOF STRYJKOWSKI Instytut Historii UAM, Archiwum Państwowe w Poznaniu

oraz

MGR MACIEJ SAWICKI MGR FRYDERYK MUDZO MGR MONIKA JANIA Instytut Historii Uniwersytet im. A. Mickiewicza

„Piękne cmentarze Normandii (by nie wspominać już klasz-torów, kaplic czy muzeów, w które przeistoczą się kiedyś miejsca obozów koncentracyjnych) z grobami równo usta-wionymi wzdłuż krzyżujących się alejek. Nikt nie zaprze-czy, że to uporządkowane piękno jest wzruszające, ale emocje jakie wzbudza, rodzą się raczej z harmonii form, z imponującego widowiska armii umarłych z ustawiony-mi zawsze w pozycji na baczność białymi krzyżami. Tylko czasem osoby starsze odwiedzające ten cmentarz skojarzą z tym widokiem obraz rodzica lub towarzysza zmarłego już ponad pół wieku temu. Takie piękno nie budzi lęku, nie przypomina wściekłości walczących, ani niczego z prawdziwej przeszłości tych żołnierzy, pochowanych w normandzkiej ziemi”.

Marc Augé, Formy zapomnienia

Tematem Niepamięć wojny. Europa Środkowo-Wschodnia w XX/XXI wieku kontynuujemy problematykę cyklicznych polsko-niemieckich seminariów naukowych organizowanych od roku 2010 w Instytucie Histo-rii UAM, których rezultaty znalazły swój wyraz w przygotowanej dla Wydawnictwa Nauka i Innowacje mo-nografii współautorskiej „DomOtwarty/DomZamknięty? Lekcje pogranicza. Europa Środkowo-Wschod-nia (XX/XXI w.)” oraz w tomie „DomOtwarty/DomZamknięty? II. Pogranicza wobec różnicy…” wydanym w serii monograficznej „Studia Historica Slavo-Germianica” przez Wydawnictwo Instytutu Historii UAM (oba ukazały się w roku 2014). W roku akademickim 2013/2014 nasze seminarium wzbogaciło się także o nową formę, jaką był cykl 9 wykładów otwartych zrealizowanych na Wydziale Historycznym UAM siłami badaczy i badaczek z Instytutu Historii, Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej, Polskiej Akademii Nauk oraz Centrum Badań Migracyjnych pod wspólnym tytułem „DomOtwarty/Dom Zamknięty?. O mi-gracjach ludzi i wartości”. W międzyczasie spotkaliśmy się także w Poznaniu podczas polsko-niemieckie-go seminarium młodych naukowców pt.: „Biography in Humanities”. V spotkanie w cyklu poświęcamy Europie Środkowo-Wschodniej w XX i XXI w. w związku z niepamięcią wojny. Lata 2014 i 2015 to szczególny czas obchodów okrągłych rocznic doniosłych wydarzeń w dzie-jach świata, Europy, Europy Środkowo-Wschodniej. Zwłaszcza rocznic wybuchu i zakończenia I i II wojny światowej. Tymczasem wiek XX i XXI to także przecież szereg innych wojen, konfliktów i powstań, które położyły się cieniem na historię wspólnot narodowych, obywatelskich, regionalnych, lokalnych i rodzin-nych w naszej części Europy. Od ponad roku z niepokojem obserwujemy sytuację na Ukrainie pytając o gwarancje pokoju w Europie i na świecie wobec wciąż niestabilnej sytuacji politycznej na wschodzie naszego kontynentu, a przyzwyczajeni do pokoju niemal zapomnieliśmy, że zupełnie niedawno, w latach 1991-1995, na naszych oczach toczyła się krwawa wojna domowa w byłej Jugosławii. Sięgając do historii i pamięci wojen, rzadko zastanawiamy się nad ich niepamięcią, nad tym co, dlaczego, w jakich okolicznościach, wobec kogo i jak nie pamiętamy z niedawnej przeszłości. Czy zatem niepamięć wojny/wojen to próba poradzenia sobie z jej/ich brzemieniem? Czy odrzucenie jej/ich dziedzic-twa? Nasza dyskusja toczyć się będzie zarówno wokół zagadnień teoretycznych dotyczących pamię-ci/zapomnienia, jak i wokół analiz i interpretacji zbiorowych praktyk niepamięci wojen wyłaniających się z badań historyków, socjologów, antropologów, literaturoznawców, edukatorów. Zagadnienia szczegółowe konferencji:

1. Zapomnienie jako inna forma pamięci. 2. Jakie tematy i ujęcia historii wojen są marginalizowane i/lub przemilczane we współcze-

snej historiografii i szkolnej narracji podręcznikowej, a jakie w niej dominują?3. Jakie tematy i ujęcia pamięci wojen są marginalizowane i/lub przemilczane we współcze-

snej kulturze historycznej, a jakie podejmowane są jako ich reprezentacje? 4. Praca pamięci/historii wojny.5. Kobiety – niepamięć, wojna i komunizm.

Język konferencji: polski, niemiecki (tłumaczenie symultaniczne), angielski

NIEPAMIĘĆ WOJNY

PROGRAM KONFERENCJI CZWARTEK 12.11.2015

9.30–10.00 Otwarcie konferencji

10.00–11.00 WYKŁADY WIODĄCE

10.20 Prof. dr hab. Andrzej Szpociński Instytut Studiów Politycznych, Polska Akademia Nauk, Warszawa, Polska

Przemiany wojennych „niepamięci”

Prof. dr hab. Bernd Martin Albert-Ludwigs-Universität Freiburg, Niemcy

Personal memories on the end of the Second World War in historical perspective

11.00–11.20 Przerwa

11.15–13.40 SESJA PLENARNA 1 Zapomnienie jako inna forma pamięci

Prowadzący: • Prof. UAM dr hab. Violetta Julkowska – Instytut Historii UAM, Poznań• Prof. dr hab. Andrzej Szpociński – Instytut Studiów Politycznych Polska

Akademia Nauk, Warszawa

11.20–11.40 Prof. UAM dr hab. Maciej Bugajewski Instytut Historii UAM, Poznań

Czym jest pamięć imienia zmarłego?

11.40–12.00 Dr Jerzy Gąsowski Instytut Historii UAM, Poznań

Amnezja faktów historycznych – przyczyny, uwarunkowania psychologiczne, mechanizmy

12.00–12.20 Dr Iwona Miedzińska Wyższa Szkoła Zawodowa Leszno, AWF Poznań

Krajobrazy zapomniane – problem niepamięci w narracji krajobrazowej

12.20–12.40 Mgr Maciej Sawicki Instytut Historii UAM, Poznań

Oblivion as aestheticizing the war. A commentary to Saul Friedländer’s Reflections of Nazism

12.40–13.00 Dr Małgorzata Praczyk Instytut Historii UAM, Poznań

Przyroda na wojnie. Europejskie wojny i ich wpływ na krajobraz przyrodniczy Europy

13.00–13.40 Dyskusja

13.40-15.00 Lunch

15.00 – 17.30 SESJA PLENARNA 2

Jakie tematy i ujęcia historii wojen są marginalizowane i/lub przemilczane we współczesnej historiografii i szkolnej narracji podręcznikowej, a jakie w niej dominują?

Prowadzące: • Prof. dr hab. Bożena Górczyńska-Przybyłowicz – Instytut Historii UAM• Prof. Christine De Gemeaux – François Rabelais Tours Université

15.00–15.20 Prof. UAM dr hab. Violetta Julkowska Instytut Historii UAM

Między przebaczeniem a niepamięcią. Alternatywne drogi budowania wzajemnych relacji polsko-niemieckich po drugiej wojnie światowej

15.20 – 15.40 Dr Marta Cobel –Tokarska Akademia Pedagogiki Specjalnej, Warszawa

Reminiscencje wojny w środkowoeuropejskiej literaturze współczesnej

15.40 – 16.00 Prof. dr hab. Hanna Wójcik-Łagan Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego, Kielce

Polityka historyczna i poprawność polityczna – sprawcy pamięci lub zapomnienia, na przykładzie szkolnej edukacji historycznej

16.00 – 16.20 Dr hab. Edyta Głowacka-Sobiech Wydział Studiów Edukacyjnych UAM

Dziewczyny wojenne, Polki przeklęte, zapomniane świadkinie historii

16.20-16.40 Mgr Fryderyk Mudzo Instytut Historii UAM, Poznań

Wielka Wojna i jej (nie) pamięć we współczesnych relacjach polsko-niemieckich

16.40-17.00 Olaf Eybe Polsko-Niemieckie Towarzystwo z Essen

Przeciwko zapomnieniu. Teksty, fotografie, komentarze

Dr Anna Zadora Institut d’Etudes Politiques de Strasbourg

Białoruska pamięć selektywna II wojny światowej. Niepamięć zdrajców i ofiar (referat wyłożony)

17.00-17.40 Dyskusja

17.40 –18.50 Polsko-Niemiecka Wystawa Fotografii „Sztuka Świadectwa”

Koncepcja wystawy: Wojciech Olejniczak i Olaf EybeWspółpraca: Dr Justyna Budzińska Wystąpienia: Wojciech Olejniczak i Olaf EybeImprowizacja na wiolonczelę: Bartłomiej ZboralskiHoll Główny Collegium Historicum UAM – Poznań Projekt multimedialny. Producent: Instytut Historii UAM (ul. Umultowska 89D, 61-614 Poznań)

Dwóch autorów wystawy „Sztuka Świadectwa”– Wojciech Olejniczak z Poznania i Olaf Eybe z Essen – otrzymało swego czasu rodzinne zbiory fotografii wojennej. „Pan zrobi z tego lepszy użytek niż ja” – powiedziała córka niemieckiego żołnierza do Olafa Eybe. „Pan będzie wiedział, co z tym zrobić” – usłyszał Wojciech Olejniczak od córki polskiego jeńca stalagu. W ten sposób dwaj artyści stali się spadkobiercami trudnej przeszłości jej świadków – polskiego i niemieckiego żołnierza. Taki wybór zobowiązuje. Oto bowiem, utrwalona na fotografiach wojenna przeszłość, powraca do nas wy-stawą. Nie jest to jednak zwykły powrót do tamtej trudnej przeszłości, ale projekt ukierunkowany na współpracę i działanie dwóch artystów w relacji z bohaterami przeszłości, a także, a może zwłaszcza, z dzisiejszą publiczno-ścią wystawy. Chcielibyśmy aby dla tej ostatniej – publiczności, równie ważna jak utrwalona na kliszy prawda wojny, okazała się także prawda jej przedsta-wiania w nowych okolicznościach polsko-niemieckiego dialogu – tu repre-zentowanego przez autorów wydarzenia, jakim jest wystawa.

18.50 Kolacja

PIĄTEK 13.11.2015

9.00-11.20 SESJA PLENARNA 3 Praca pamięci / historii wojny

Prowadzący: • Prof. dr hab. Bernd Martin – Albert-Ludwigs-Universität Freiburg, Niemcy • dr hab. Maciej Michalski – Instytut Historii UAM, Poznań

9.00-9.20. dr Claudia Florentina Dobre “Memoria” Cultural Foundation and CeReFREA, Bukareszt

Remembering World War II: Personal Narratives and Public Discourses in Post-communist Romania

9.20-9.40 Prof. UAM dr hab. Jakub Wojtkowiak Instytut Historii UAM

Zapomniani generałowie – straty wśród oficerów wyższych Armii Czerwonej w starych stopniach w czasie II wojny światowej

9.40-10.00 Prof. UAM dr hab.Marek Figura Instytut Wschodni UAM, Poznań

W cieniu walczących mocarstw. Konflikty polsko-ukraińskie lat 1918-1947 i ich interpretacje w Polsce i na Ukrainie po upadku komunizmu. Pamięć i niepamięć dwu sąsiednich narodów

10.00 – 10.20 Mgr Magdalena Kowalska Instytut Historii UAM Poznań, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie, Wielka Brytani

A Polish heart in a feldgrau uniform - complicated journeys from the Wehrmacht to the Polish Army in Exile

10.20-10.40 Mgr Maciej Kościuszko Instytut Historii UAM, Poznań

Skazani na zapomnienie. Tajemnica rzezi w Myśliborzu w kontekście upolitycznienia problematyki tzw. ziem odzyskanych

Mgr Valentin Yushko badacz niezależny, Moskwa

Zapomniany legion. Legion Puławski w historiografii (referat wyłożony)

10.40-11.20 Dyskusja

11.20-11.40 Przerwa

11.40 - 13.00 SESJA PLENARNA 4.1.

Jakie tematy i ujęcia pamięci wojen są marginalizowane i/lub przemilczane we współczesnej kulturze historycznej, a jakie podejmowane są jako ich reprezentacje?

Prowadzący:• Prof. UAM dr hab. Marek Figura – Instytut Historii UAM, Poznań • Prof. dr hab. Hanna Wójcik-Łagan – Uniwersytet im. Jana

Kochanowskiego, Kielce

11.40-12.00 Dr Kamila Baraniecka-Olszewska Ośrodek Etnologii i Antropologii Współczesności, PAN Warszawa

Skazani na wieczne zapomnienie czy upamiętnieni? O reprezentowaniu wroga w rekonstrukcji historycznej drugiej wojny światowej

12.00-12.20 Mgr Monika Jania Instytut Historii UAM, Poznań

Nekropolie niepamięci - wybrane wojenne i cywilne cmentarze Polaków i Niemców na terenie Polski

12.20-12.40 Dr hab. Maciej Michalski Instytut Historii UAM, Poznań

Zapomniana przestrzeń: czyli o ziemiach odzyskanych, które przestały istnieć

12.40 – 13.00 Dr Klaudiusz Święcicki Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM, Poznań

Przeszłość wypierana z pamięci. Historia, kultura i Zagłada Żydów w świadomości współczesnych mieszkańców Wielopolszczyzny

13.00-13.40 Dyskusja

13.40 – 14.40 Lunch

14.40 – 17.00 SESJA PLENARNA 4.2.

Jakie tematy i ujęcia pamięci wojen są marginalizowane i/lub przemilczane we współczesnej kulturze historycznej, a jakie podejmowane są jako ich reprezentacje?

Prowadzące:

• Prof. dr hab. Anna Wachowiak – Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych, Szczecin

• Dr Claudia Florentina Dobre – “Memoria” Cultural Foundation and CeReFREA, Bukareszt

14.40 – 15.00 Dr Christine Lavrence King’s University College at Western University, Canada

Transnational memorialization of the Srebrenica genocide (wystąpienie on-line)

15.00-15.20 Mgr Erica Fontana University of San Diego, California

The Historical Museum as Cultural Institution: Patterns of Remembering and Forgetting

15.20-15.40 Dr Sylwester Zagulski Uniwersytet Wrocławski

Współczesna młodzież w Polsce wobec zagadnień historycznych związanych z II wojną światową i kwestią pamięci

15.40-16.00 Dr Bernadette Jonda Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg w Halle

Współczesna młodzież w Niemczech wobec zagadnień historycznych związanych z II wojną światową i kwestią pamięci

Prof. dr hab. Stanisław Jankowiak Instytut Historii UAM, Poznań

Wielkopolanie i ich identyfikacje obywatelskie wobec okupanta niemieckiego podczas II wojny światowej (referat wyłożony)

16.20-17.00 Dyskusja

SOBOTA 14.11.2015

10.00 – 13.00 SESJA PLENARNA 5 Kobiety – niepamięć, wojna, komunizm

Okrągły stół:

Prof. dr hab. Anna Wachowiak Wyższa Szkoła Humanistyczna w SzczecinieProf. UAM dr hab. Izabela SkórzyńskaInstytut Historii UAMDr Bernadette JondaMartin-Luther-Universität Halle-Wittenberg w Halle, Ośrodek Etnologii i Antropologii Współczesności Dr Claudia Florentina Dobre“Memoria” Cultural Foundation and CeReFREA, Bukareszt

„Odbudować przeszłość, aby odzyskać przyszłość”. Narracje życia kobiet okresu komunizmu w Polsce, Rumunii, byłej NRD

Dyskusja „Odbudować przeszłość, aby odzyskać przyszłość”. Narracje życia kobiet okresu komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Kontynuacja projektu

Dr hab. Edyta Głowacka – Sobiech Wydział Studiów Edukacyjnych UAM, Poznań

Narracje życia kobiet okresu komunizmu w podręcznikach historii – szkoła ponadgimnazjalna

Dr Iwona Chmura – Rutkowska Wydział Studiów Edukacyjnych UAM, Poznań

Kobiety „Solidarności”

Azre Junuzovic Warszwa

Rola miejsc pamięci w budowaniu tożsamości w Bośni i Hercegowinie

Prof. UAM dr hab. Maria Solarska Instytut Historii UAM

Historia (wobec) przemocy?

mgr Stanislava Kostić Instytut Filologii Słowiańskiej UAM

Bałkany wczoraj i dziś - perspektywa kobieca

Dr Justyna BudzińskaInstytut Historii UAM, Poznań

Andrzeja Wróblewskiego narracje o kobietach

12.30-13.30 Lunch

NOTATKI

NOTATKI

NIEPAMIĘĆ WOJNY