microsoft word - oksİ-gaz İle dİkİŞ Çekme

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

OKSİ-GAZ İLE DİKİŞ ÇEKME

ANKARA 2005

Milli Eğit im Bakanlığı tarafından gelişt irilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaşt ırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik gelişt irilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve gelişt irilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmışt ır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğit im öğretim sırasında gelişt irilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğit im kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğit im kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıt ılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında sat ılamaz.

i

AÇIKLAMALAR........................................................................................................iii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1.........................................................................................3 1. OKSİ-GAZ KAYNAĞI............................................................................................3

1.1. Oksi-Gaz Kaynağının Tanımı ............................................................................3 1.2. Oksi-Gaz Kaynak Elamanları ............................................................................3

1.2.1. Oksijen Tüpleri ...........................................................................................3 1.2.2. Asetilen Tüpleri...........................................................................................3 1.2.3. Manometre (Basınç Düşürücüler)...............................................................4 1.2.4. Hortumlar....................................................................................................4 1.2.5. Üfleçler........................................................................................................4 1.2.6. Asetilen Kazanları.......................................................................................4 1.2.7-Sulu ve Kuru Güvenlikler ............................................................................5 1.2.8. Diğer Yard ımcı Elamanlar ..........................................................................5 1.2.9. Oksijen ve Asetilen Tüplerini Taşırken Dikkat Edilecek Hususlar ............6 1.2.10. Oksijen ve Asetilen Tüplerini Açıp Kapama............................................6 1.2.11. Manometre Ayarı Yapma..........................................................................7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...........................................................................8 ÖĞRENME FAALİYETİ–2.........................................................................................9 2. KAYNAK ALEVİ ....................................................................................................9

2.1. Oksi- Gaz Kaynağında Kullanılan Gazlar .........................................................9 2.2. Kaynak Alevi .....................................................................................................9

2.21. Kaynak Alevinin Kısımları ..........................................................................9 2.2.2. Kaynak Alevi Çeşitleri..............................................................................10 2.2.3. Üflecin Yakılıp Söndürülmesi ..................................................................11 2.2.4. Kaynak Sırasında Alınacak Güvenlik Önlemleri......................................12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................13 ÖĞRENME FAALİYETİ–3.......................................................................................14 3. TELSİZ DİKİŞ........................................................................................................14

3.1. Telsiz Dikiş Çekme Yöntemleri......................................................................14 3.1.1.Sağdan Sola Telsiz Dikişte Üflece Verilecek Açı ve Hareketler...............14 3.1.2. Soldan Sağa Telsiz Dikişte Üflece Verilecek Açı ve Hareketler..............14 3.1.3.Telsiz Dikiş Çekme....................................................................................15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................17 PERFORMANS TESTİ ..........................................................................................18

ÖĞRENME FAALİYETİ–4.......................................................................................19 4. TELLİ DİKİŞ..........................................................................................................19

4.1. Telli Dikiş Çekme Yöntemleri ve Parça Kalınlığına göre Kaynak Yönünü Belirleme .................................................................................................................19

4.1.1. Sağdan Sola Telli Dikiş.............................................................................19 4.1.2. Soldan Sağa Telli Dikiş.............................................................................19 4.1.3. Telli Dikiş Çekme Yönteminde Tele Verilecek Hareketler......................20

İÇİNDEKİLER

ii

4.2. Oksi-gaz Kaynağında Kullanılan İlave Teller .................................................20 4.3.Telli Dikiş Çekme .............................................................................................20 4.4. Dikiş Sonunda Üflece Verilecek Kaçırma Hareketi ........................................21 4.5. Malzeme Kalınlığına ve Cinsine Göre Üfleç Seçiminin Önemi......................21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................24 PERFORMANS TESTİ ....................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

CEVAP ANAHTARI..................................................................................................25 MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................26 KAYNAKLAR...........................................................................................................27

iii

AÇIKLAMALAR KO DU 521MMI049 ALAN Metal Teknolojisi DAL/MESLEK Ortak Alan MO DÜLÜN ADI Oksi Gaz İle Dikiş Çekme MO DÜLÜN TANIMI Bu modül oksi-gaz kaynak yöntemi ile dikiş çekmenin

verildiği bir öğrenim materyalidir. SÜRE 40/32

Ö N KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur YETERLİK Oksi-gaz ile kaynak dikişi çekmek

MO DÜLÜN AMACI

Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak oksi gaz kaynak elamanlarını hazırlayıp,oksi-gaz alevini oluşturabilecek ve her pozisyonda telli ve telsiz dikiş çekebileceksiniz . Amaçlar

Tekniğe uygun olarak oksijen ve asetilen tüplerini açıp kapatarak manometre basınç ayarlarını yapabileceksiniz

Tekniğe uygun olarak kaynak için gerekli olan alev çeşit lerini oluşturabileceksiniz

Tekniğe uygun olarak telsiz dikiş çekebileceksiniz Tekniğe uygun olarak telli dikiş çekebileceksiniz

EĞİTİM ÖĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Metal teknolojileri atölyesi öğrencinin bireysel ve grup çalışması yapabilecekleri şekilde düzenlenmelidir Donanım Oksi-gaz kaynak postası ve diğer yardımcı elamanlar

Ö LÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülün içinde her öğrenme faaliyetinden sonra yer alan ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci; Endüstrinin hızla gelişmesi ile beraber kaynakçılık da ilerlemektedir. Günümüzde

metal konstrüksiyon sanayiine duyulan ihtiyaç, kaynağı beraberinde sürüklemektedir. Bununla beraber kaynak eğit im ve öğretimi endüstrinin istediği düzeye çıkamamışt ır. Oksi-gaz kaynağı endüstride bir ihtisas dalı olmuştur. Özellikle ince cidarlı boruların kaynağı, sert lehimleme ve oksi-gaz ile kesme konuları endüstride çok kullanılan ve yetişmiş elamana ihtiyaç duyulan iş kollarıdır.

Sizler bu modül ile oksi-gaz kaynağında yeterli düzeyde telli ve telsiz dikiş çekme becerisine sahip olabileceksiniz.

Bu nedenle bu modül gençleri kendilerine en uygun mesleği seçebilmeleri için metal birleşt irme teknolojilerinden biri olan oksi-gaz ile birleşt irme tekniğini ve bu teknikteki diğer elemanların özelliklerini tanıyıp öğrenmeye yönlerdirmede yardımcı olacak içeriğe sahiptir.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalar doğrultusunda tekniğe uygun olarak oksijen ve asetilen tüplerini açıp kapatacak manometre basınç ayarlarını yapabileceksiniz.

Kalsiyum karpit ve asetilen gazının elde edilişi hakkında araşt ırma yapınız ve öğretmeninizin rehberliğinde sınıfta tart ışınız.

1. OKSİ-GAZ KAYNAĞI 1.1. Oksi-Gaz Kaynağının Tanımı

Oksi-gaz kaynağı, yakıcı gaz olarak oksijenin ve yanıcı gazlarla

meydana getirdiği karışımın üfleç ucunda yanmasıyla oluşan kaynak alevi ile yapılan bir ergitme kaynak türüdür. 1.2. Oksi-Gaz Kaynak Elamanları 1.2.1. Oksijen Tüpleri

Oksi-gaz kaynağında yanıcı gaz olarak değişik gazların kullanımı

mümkündür. Ancak yakıcı gaz olarak sadece oksijen gazı kullanılır. Kaynak işleminin adı da buradan gelmektedir.

Tüpler 150-200 atm. basıncındaki oksijenin depolanmasını,

taşınmasını ve kaynak sırasında kullanılmasını sağlayan kapalı kaplardır. Yapımlarında kaynaklı birleşt irmeler kullanılmaz. Yüksek dayanımlı çeliklerden üretilir. Oksijen tüplerinin rengi mavidir. 1.2.2. Asetilen Tüpleri

Asetilen tüpleri kaynaklı olarak üretilir. Asetilen özelliği nedeniyle tüplere yalnız başına doldurulmaz. Bu nedenle tüpün içine asetilen emici gözenekli maddeler doldurulur. Asetilen, aseton veya alkol içinde çok iyi çözülme yeteneğine sahiptir. Böylece tüpteki gözenekli maddenin içine tüpün 1/3’ ü kadar aseton oldurulur. Asetilen serbest olarak 2,5 atm. nin üzerinde sıkışt ırılmaz. Fakat aseton ile çözülmüş asetilenin sıkışt ırılma basıncı 20 atmosfere ulaşabilir. Asetilen tüplerinin rengi sarıdır.

Resim1.1 Oksijen Tüpü


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Resim 1.2: Asetilen Tüpü

4

1.2.3. Manometre (Basınç Düşürücüler) Manometreler tüplerdeki gaz basıncını gösteren ve yüksek gaz basıncını kullanma

basıncına düşüren ayarlama elamanlarıdır. Bir manometre üzerinde iki adet basınç göstergesi vardır. Bunlardan tüpe yakın olanı tüp içindeki basıncı, diğeri ise kullanma basıncını gösterir. Manometreler doğrudan tüplere bağlanır.

Aşağıdaki resimlerde asetilen ve oksijen manometreleri görülmektedir.

Resim 1.3.1: Asetilen Manometresi Resim 1.3.2: Oksijen Manometresi 1.2.4. Hortumlar

Oksijen ve yanıcı gazların üflece iletimini sağlayan,bükülebilen, iletim elemanlarıdır. Oksijen hortumlarının renkleri mavi, asetilen hortumlarının renkleri ise kırmızıdır. Hortumların içinden basınçlı gaz geçtiğinden kesitlerinde iplik türü malzeme bulunur. Bunlara bezli hortumlar denir. 1.2.5. Üfleçler

Üfleçler yakıcı gaz ile yanıcı gazların

homojen olarak karışt ığı ve yanmanın meydana geldiği elamanlardır.

Gazların karışımı ve alev oluşturma

tekniğine göre üfleçler ikiye ayrılır. Kaynak üfleçleri Kesme üfleçleri

1.2.6. Asetilen Kazanları

Asetilen gazı, kalsiyum karpitin (karpit) su ile reaksiyonu sonucu elde edilir. Kalsiyum karpitin su ile temasını sağlayarak asetilen üreten cihazlara asetilen kazanları denir.

Resim 1.4: Çanta Tip Üfleç Takımı

5

Su ile karpitin temas biçimine göre kazanlar üçe ayrılır: Karpitin suya daldırılıp çıkart ılması şeklinde çalışan seyyar tip asetilen kazanları Karpitin üzerine su dökülmesi ile çalışan sabit t ip asetilen kazanları Seri üretim ya da kuru sistem ile çalışan kazanlar

Resim 1.5: Seyyar Asetilen Kazanı Sabit Tip Asetilen Kazanı 1.2.7-Sulu ve Kuru Güvenlikler

Oksi-gaz kaynağında sıkça karşılaşılan bir olay olan geri tepme, alevin üfleç ucunda

ya da hortum içersinde oluşmasıdır. Önlenmediği takdirde kazalara yol açar. Önlenmesi sulu ve kuru güvenlik araçları sayesinde gerçekleşir. Farkedildiği zaman derhal üfleç üzerindeki oksijen ve asetilen muslukları kapat ılarak yanma için gerekli ortam engellenmelidir. Sulu ve kuru güvenlik araçları bu amaca hizmet etmek için kaynak donanımına eklenir. Güvenlik araçlarından en önemlisi sulu güvenliktir. Adından da anlaşılacağı gibi gazın su dolu bir kaptan geçirilmesi prensibiyle çalışır. Geri tepme anında geri dönen alev, tüp ya da kazana ulaşamadan su içersinde söner.

Kuru güvenlik sistemlerinde sinter metal denilen bir parça kullanılır. Bu parçanın özelliği gaz geçişine tek yönde izin vermesidir. Geri tepme ile oluşan alevin geçişine ise izin vermez.

1.2.8. Diğer Yardımcı Elamanlar Kaynak Masası

Oksi-gaz kaynağında kullanılan masalar, ısı iletimine engel olan ateş tuğlaları ile bir kısmı da parça konulmasına uygun çelik malzemelerden yapılmışt ır.

Sulu Güvenlik Kaynak masası

6

Önlük ve Eldiven

Resim 1. 6: Yardımcı elemanlar Gözlük

Oksi-gaz kaynağında özel olarak gelişt irilmiş gözlükler kullanılmaktadır. 1.2.9. Oksijen ve Asetilen Tüplerini Taşırken Dikkat Edilecek Hususlar

Tüpler yan yüzeyleri üzerinde yuvarlanmamalı,

sürüklenmemelidir. Taşınma sırasında dik olarak alt kenarları üzerinde

taşıyana doğru hafif eğilerek taşınmalıdır. Tüpler taşınırken ventil üzerine koruyucu kapağı

takılmalıdır. Taşınmaları sırasında manyetik vinçler

kullanılmamalıdır. Tüpler sürtünmeden dolayı meydana gelecek kıvılcımlardan korunmalıdırlar. Yan yüzeyleri üzerine yat ırılmamalı. Valf bağlant ılarından faydalanılarak

taşınmamalıdır. Tüpler taşınırken sabitlenmeli, birbirlerine çarpmaları önlenmelidir. Tüpler indirilirken yere at ılmamalıdır.

1.2.10. Oksijen ve Asetilen Tüplerini Açıp Kapama

Manometre bağlanmadan önce tüp valfi biraz açılıp kapat ılarak rakor boşluğunda bulunan toz, su gibi pislikler dışarı at ılmış olur.

Basınç ayar vidası gevşetilmeden tüp valfi açılmamalıdır.

Manometre tüpe bağlanır ve sözülürken uygun anahtar kullanılmalıdır.

Tüp sabitleneceği yere bağlanmadan manometre tüpe bağlanmamalıdır.

Eldiven ve Gözlük

Deri Önlük

Şekil 1.3: Tüplerin Hatalı Taşınması

Resim 1.7: Tüpleri Açma Kapama

7

Oksijen tüp ventilini saat ibresinin ters yönünde (sağdan sola) 1/4 devir yapt ırarak açılır. Bu zamanda birinci manometreye oksijen gelir ve tüp basıncını gösterir.

Basınç düşürücü üzerindeki kapatma vanasını açarak üflece oksijen gazını gönderiniz. Basınç ayar vidası, yavaş yavaş sıkışt ırılarak, çalışma basıncı ayarlanır. Aynı işlemler asetilen tüpüne de uygulanır. Kaynağa kısa ara vermelerde manometre üzerindeki gaz musluğu kapat ılır. Paydos ve

uzun süre ara verileceği zaman tüp ventili kapat ılır. Çalışma basıncı ayar vidası ve üfleç üzerindeki gaz vanaları açılarak sistem içindeki gaz dışarı at ılarak basınç sıfırlanır.

Tüp valfi kapat ıldığı zaman birinci manometredeki basınç düşüyorsa fiber conta, hortum bağlant ıları veya hamlaç oksijen musluğunda kaçak var demektir, hemen kontrol edilmelidir.

Üfleç kapat ıldığında ikinci manometredeki basınç değeri yükselmemelidir. 1.2.11. Manometre Ayarı Yapma

Tüp vanasını yavaşca açılır. Manometre üzerindeki gaz musluğu açılır. Basınç ayarlama vidası yavaşça sıkılır.. Kullanma basıncını gösteren manometre gözlenir. Ayarlama vidasını istenilen basınca ayarlayıncaya kadar çevirilir. Çalışma sonunda tüp vanası kapat ılır. Üfleç vanası açılır. Her iki manometre göstergesi sıfıra düşünceye kadar beklenir. Ayarlama vidası açılarak diyafram üzerindeki yay basıncı yok edilir. Basınç düşürücü üzerindeki kapatma vanası kapat ılır. Üfleç vanası kapat ılır.

Şekil 1.4:Basınç Düşürücü (Manometre)

8

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme Soruları (Çoktan Seçmeli Sorular)

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz. 1-Asetilen gazı nasıl elde edilir?

A) Asetilen tüplerinden B) Asetilen kazanlarından C) Kalsiyum karpitin su ile reaksiyonundan D) Havanın ayrışt ırılmasından

2- Basınç vidasının görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Asetilen basıncını ayarlar B) Oksijen tüpünün basıncını ölçer C) Çalışma basıncını ayarlar D) Kaynak yapar

3-Asetilen gazı hortumu hangi renktedir? A) Yeşil B) Mavi C) Kırmızı D) Sarı

4-Oksijen gazı hortumu hangi renktedir? A) Yeşil B) Mavi C) Kırmızı D) Yeşil

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

9


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalar doğrultusunda tekniğe uygun olarak kaynak için gerekli olan alev ayarlarını yapabileceksiniz.

Çevrenizdeki sanayi kuruluşlarında oksi-gaz kaynağının kullanma durumu hangi konumdadır, öğretmeninizin rehberliğinde araşt ırma yaparak bilgi toplayınız.

2. KAYNAK ALEVİ 2.1. Oksi- Gaz Kaynağında Kullanılan Gazlar

Oksi-gaz kaynağı bir ergitme kaynak yöntemidir. İş parçaları ergitme sıcaklıklarına

kadar ısıt ılır ve kaynak işlemi yapılır. Isı enerjisinin üretilmesinde yanıcı ve yakıcı gazlar kullanılır.

Yanıcı Gazlar Asetilen Hidrojen Metan Propan Bütan Propan–bütan karışımı Hava gazı Benzin ve benzol buharı

Yakıcı Gazlar

Oksijen ve yanıcı gazlar uygun bir ortamda bir araya gelirse yanma olayı gercekleşir. Bu nedenle yakıcı gaz olarak oksijen kullanılır. Kaynaklarda kullanılan oksijen gazı havadan üretilir. 2.2. Kaynak Alevi

Oksi-gaz kaynağında, yanıcı ve yakıcı gaz karışımının yanmasıyla oluşan aleve kaynak alevi denir.

2.21. Kaynak Alevinin Kısımları

Çekirdek Bölgesi : Bu bölgede hiçbir reaksiyon meydana gelmez.. Kaynak Bölgesi: Sıcaklığın en yüksek olduğu bölgedir. Çekirdek bölgesinin 5 mm

uzağına denk gelen ve en yüksek sıcaklığın olduğu bölgedir. Alev Bölgesi: Çekirdek ve kaynak bölgesinin dışında kalan bölgedir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

10

Şekil 2.2.1: Kaynak Alev Bölgesi

2.2.2. Kaynak Alevi Çeşitleri

Karbonlayıcı Alev (Asetileni Fazla ve Yumuşak Alev) Asetilen miktarının oksijen miktarına göre fazla olduğu alev türüdür. Dökme demir,

alüminyum ve alaşımları, nikelli alaşımlar, krom karbür ve yüksek karbonlu çelikler bu alev ile kaynat ılır. Bu alevde çekirdek dağınıkt ır.

Oksitleyici Alev (Oksijeni Fazla ve Sert Alev) Oksijen miktarının, asetilen miktarına göre fazla olduğu alev türüdür. Prinç ve

yapısında gümüş bulunan prinçlerin kaynağında, ayrıca tavlama, doğrultma ve sertleşt irme işlerinde kullanılır. Bu alevde çekirdek küçüktür ve tiz seslidir.

Normal Alev Asetien ile oksijen miktarının eşit olduğu alev türüdür. Bakır, bronz, kurşun, çinko ve

çelikler bu alev ile kaynatılır. Bu alevde çekirdek tok ve açıkt ır.

11

Normal alev 2000 C O ( 3 )

Şekil 2.2.2: Kaynak Alev Çeşitleri

2.2.3. Üflecin Yakı lıp Söndürülmesi

Kaynak alevi elde edilmesi için önce üfleçteki oksijen vanası açılır.Ardından asetilen vanası açılır. Zaman kaybedilmeden çakmak yardımıyla karışımın alev alması sağlanır. Üflecin söndürülmesinde ise öncelikli olarak yanıcı gaz vanası kapat ılır daha sonra ise oksijen vanası kapat ılır. Normal alev oluşturmak için oksijen veya yanıcı gaz musluklarından ayar yapılarak çekirdeğin tek ve açık oluşması sağlanır.

Şekil 2.2.3: Üflecin Yakılması 2.2.3.1. Üfleçlerde Kaçak Kontrolü Yapılması

Uzun süreli çalışmalarda üfleçlerde meydana gelen aksaklıklardan biri de, gaz kaçaklarıdır. Gaz kaçakları bağlant ı yerlerindeki vidaların gevşemesi, temizleme gayesiyle sökülen üfleç parçalarının tam anlamıyla yerlerine oturtulmaması ve eskiyen contalar nedeniyle meydana gelir.

12

Su İçine Daldırarak Kontrol Yapma Tüpten hortumlar aracılığıyla gaz iletimi sağlanır; üfleç, üzerindeki valfler kapalı

olarak kaynak masası bünyesinde bulunan su kabına daldırılır. Gaz kaçağı olan kısımlarda su içersinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıkların yerleri tespit edilerek gaz kaçağının nedeni araşt ırılır ve gaz kaçağı ortadan kaldırılır.

Sabun Köpüğü ile Kaçak Kontrolü Yapma Su içine sokarak gaz kaçağı kontrolünde olduğu gibi üfleç içine gaz verilir. Daha

sonra köpük bağlant ı yerlerine sürülür. Kaçak olan yerlerde köpük baloncukları büyüyecektir. Bu yöntem daha ziyade tüp hortum ve bağlant ılarının su içine sokularak kontrolü yapılamayacak kısımların kontrolünde uygulanır. Bu işlem için üretilmiş sprey biçimindeki köpüklerden de faydalanmak mümkündür.

2.2.4. Kaynak Sırasında Alınacak Güvenlik Önlemleri

Oksi-gaz kaynağında oksijen ve asetilen gazları kullanıldığından gerekli güvenlik kurallarına uyma zorunluluğu vardır.

Kaynak sırasında etrafa kıvılcım sıçrayacağından civarda yanıcı ve parlayıcı madde bulunmamalıdır.

İçersine yakıt ve yanıcı maddeler konup boşalt ılmış kapların kaynağı gerekli önlemler alındıktan sonra yapılmalıdır.

Hortumlar sıcak parçalardan ve sıçrayan kıvılcımlardan korunmalıdır. Üfleç gerektiğinde soğutulmalıdır. Kaynak anında mutlaka gözlük kullanılmalıdır. Yanmalara karşı iş elbiseleri, deri önlük, tozluk, eldiven ve kolluklar kullanılmalıdır. Kaynak masası üzerinde sıcak parça bırakılmamalıdır Kaynağa başlamadan önce sulu güvenlikkontrol edilmelidir.

Yangın Köşesi

13


Ölçme Soruları (Çoktan Seçmeli Sorular) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak

belirleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi oksi- gaz kaynağında yanıcı gaz olarak kullanılmaz? A) Propan B) Asetilen C) Bütan D) Oksijen

2. Normal alev aşağıdaki sıralanan gereçlerden hangisinde kullanılmaz?

A) Çelik B) Bakır C) Bronz D) Prinç

3. Karbonlayıcı ( yumuşak) alev uygulanmayan gereç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Alüminyum B) Krom karbür C) Bakır D) Nikel

4. Üfleçlerde oluşan gaz kaçaklarının kontrolü aşağıdakilerden hangisi ile yapılmaz?

A) Sabun köpüğü B) Özel üretilmiş köpük spreyi C) Su D) Alev


14


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalar doğrultusunda tekniğe uygun olarak telsiz

dikiş çekebileceksiniz.

Telsiz dikiş çekme yöntemindeki işlem sırasını araşt ırıp sınıfta tart ışınız.

3. TELSİZ DİKİŞ Ek kaynak teli kullanılmadan yapılan kaynak uygulamasına telsiz dikiş denir. Telsiz dikişteki amaç ergiyik banyosuna süreklilik ve üflece hâkimiyet kazandırmayı

sağlamakt ır. 3.1. Telsiz Dikiş Çekme Yöntemleri 3.1.1.Sağdan Sola Telsiz Dikişte Üflece Verilecek Açı ve Hareketler

Üflecin 45–60 derecelik açıyla sağdan sola

doğru ilerletilmesi şeklinde yapılan kaynağa denir. Üfleç ucuna yarım daire şeklinde yaylar çizdirerek dikiş oluşturulur. 3.1.2. Soldan Sağa Telsiz Dikişte Üflece Verilecek Açı ve Hareketler Üflecin 45–60 derecelik açıyla soldan sağa doğru ilerletilmesi şeklinde yapılan kaynağa denir. Üfleç ucuna yarım daire şeklinde yaylar çizdirerek dikiş oluşturulur.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Resim 3.1: Telsiz dikiş çekme

15

Şekil 3.1: Sağ Kaynak Şekil 3.2: Sol Kaynak

3.1.3.Telsiz Dikiş Çekme

Telsiz dikiş çekilirken üfleç parçadan 3-5 mm arasındaki bir mesafede (kaynak

bölgesi) tutulur. Üfleç ile parça arasındaki mesafe daima eşit kalmalı ve üfleç belirli bir hızla yürütülmelidir. Aynı noktada beklenerek saç delinmemelidir. Dikişler üflece yarım daire şekilde hareket verilerek çekilmelidir. Üflece hâkimiyet sağlanana ve yeteri kadar alışkanlık kazanılına kadar uygulamaya devam edilmelidir.

Resim 3.1.3: Telsiz Dikiş Uygulaması

16

Örnek Uygulama Aşağıda verilen iş parçasına telsiz dikişte uygulanan üfleç hareketlerine göre sağdan

sola telsiz dikiş çekiniz.

Kullanı lan Malzeme 120 x75 x1 yumuşak çelik. saç Nokta, çekiç Oksi-gaz kaynak takımları

17


Ölçme Soruları (Çoktan Seçmeli Sorular) Bu Faaliyet Kapsamında Hangi Bilgileri Kazandığınızı Aşağıdaki Soruları

Cevaplayarak Belirleyiniz. 1-Tel kullanılmadan yapılan kaynak dikişine ne ad verilir?

A) Sağ kaynak B) Sol kaynak C) Telsiz dikiş D) Telli dikiş

2- Telsiz dikişlerinin yönü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Soldan sağa B) Sağdan sola C) Aşağıdan yukarı D) Yukarıdan aşağı

3-Telsiz dikişlerde üfleç kaynak sırasında kaç derecelik açıyla tutulmalıdır?

A) 70 B) 60 C) 80 D) 75

4-Sol kaynağın üstünlüklerini sıralamak istersek aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

A) Gereç daha az ısıt ılır. B) Dikiş görüntüsü güzeldir. C) mm kalınlığa kadar olan gereçler iyi kaynak yapılabilir D) Büyük bir ısı kaybı oluşur.


18

PERFORMANS TESTİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

Ölçme uygulamalarında vermiş olduğunuz cevapların tamamı Evet olmalıdır.

Yukarıda yapılan faaliyete vermiş olduğunuz cevaplar içinde hayır var ise ilgili öğrenme faaliyetine dönerek öğretmeninizden yardım alınız

GÖ ZLENEC EK DAVRANIŞLAR

Evet

Hayır

1- 1,5 mm kalınlığındaki yumuşak çelik saçtan 75x120 mm ölçüsünde kestiniz mi?

2- Saç malzemeyi resimdeki ölçülerde markalayıp nokta ile izlediniz mi?

3- Kaynak takımlarını, asetilen ve oksijen tüpünü açarak kaynak için hazırladınız mı?

4- Malzemeyi yatay konumda olacak şekilde masaya yerleşt irdiniz mi?

5- İki nolu üfleç ucunu, üfleç takt ınız mı?

6- Üfleci yakıp normal alev ayarı yapt ınız mı? 7- Alev ayarı bozulduğunda, alev ayarını sağ el başparmağı ile

yapt ınız mı?

8- Dikiş başlangıcını tavlayarak ergiyik banyosunu oluşturdunuz mu?

9- Ergiyik banyosunu, dikiş genişliğini koruyarak ilerletebildiniz mi?

10- Üfleci şekildeki açılarda tutup üfleç hareketlerini uyguladınız mı?

11- Dikiş sonunda üflece kaçırma hareketini uygulayabildiniz mi? 12- Parçanın fırça ile temizliğini yapt ınız mı?

TO PLAM PUAN

PERFORMANS TESTİ

19


Bu faaliyette verilen bilgiler ve çalışmalar doğrultusunda tekniğe uygun olarak telli

dikiş yapma becerisini kazanabileceksiniz.

Telli dikiş çekme yöntemindeki işlem sırasını araşt ırıp sınıfta tart ışınız.

4. TELLİ DİKİŞ Ek kaynak teli kullanılarak yapılan kaynak uygulamasına telli dikiş denir. Oksi-gaz

kaynağında en önemli hususlardan biri dikişi meydana getiren ilave tel ile kaynatılan metalin aynı veya yakın özellikte olmasıdır.

Kaynat ılacak parçalar üzerindeki yağ, kir, boya ve oksit gibi yabancı maddelerden temizlenmelidir. 4.1. Telli Dikiş Çekme Yöntemleri ve Parça Kalınlığına göre Kaynak Yönünü Belirleme 4.1.1. Sağdan Sola Telli Dikiş

Sağdan sola (sol kaynak) ince malzemelerin kaynağında uygulanan yöntemdir. Sola kaynak üfleç arkada ek teli önde olacak biçimde yapılan kaynakt ır. Bu kaynak yönteminde üfleç kaynak konumu süresince kaynak yönünde parça ile 50–60 derecelik açıda tutulmalıdır. Telin malzeme ile yapt ığı açıda 30–40 derece arasında olmalıdır. Üfleç hareketleri Şekil 4.1’ deki gibi olmalıdır.

4.1.2. Soldan Sağa Telli Dikiş

Soldan sağa (sağ kaynak) özellikle kalın parçaların(3 mm’den kalın) ve büyük çaplı

boruların birleşt irilmesinde uygulanmaktadır. Üfleç hareketleri Şekil 4.1’ deki gibi olmalıdır. Kalın parçaların kaynat ılmasında daha büyük kütlesel ısıya gerek olduğu için bu

kaynak yöntemi ile başarılı sonuç alınır. Üfleç önde ek kaynak teli arkada olacak şekilde yapılır. Tek olumsuz yönü kaynak dikiş görüntüsünün iyi görünmemesidir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

Resim 4.1: Telli Dikiş Uygulaması

20

4.1.3. Telli Dikiş Çekme Yönteminde Tele Verilecek Hareketler

Şekil 4.1: Kaynak Sırasında Üfleç Hareketleri 4.2. Oksi-gaz Kaynağında Kullanılan İlave Teller

Oksi-gaz kaynağında çıplak kaynak telleri kullanılır. Kaynak telleri iş parçasının özelliklerine uygun olmalıdır. 4.3.Telli Dikiş Çekme

Parçalar hazırlanır. Üfleç yakılır ve alev ayarı yapılır. Başlangıç noktasındaki eriyik banyosu oluşturulduktan sonra yukarıdaki hareketlerden

birisi ile dikiş çekilir. Kaynak sırasında tel ergiyik banyosu içine düzenli olarak verilmelidir.

Şekil 4.2: Kaynek Teli ve Üfleç Açısı

Kaynak teli her tarafta aynı miktarda ergitilerek kaynak dikiş genişliği ve kaynak dikiş yüksekliğinin eşit kalınlıkta olmasına özen gösterilmelidir.

21

Resim 4.2: Telli Dikiş Uygulaması 4.4. Dikiş Sonunda Üflece Verilecek Kaçırma Hareketi

Dikiş sonlarına doğru üfleç ile parça arasındaki açı küçültülerek ergiyik banyosunun

meydana getirdiği krater boşluğunun oluşması önlenmiş olur. Üfleç genel olarak bir yay çizecek şekilde kaynak banyosundan uzaklaşt ırılır. Kaynak bitiş noktasında dikiş yükseklğinin azalmaması için ısı yoğunluğunu tel üzerine vermek yararlı olacakt ır. 4.5. Malzeme Kalınlığına ve Cinsine Göre Üfleç Seçiminin Önemi

Kaynat ılacak malzeme kalınlığına göre üfleç bekleri seçilir. Çünkü her bek grubunun ürettiği alev değişmektedir. Dolayısıyla büyük bekler daha güçlü kaynak alevi oluşmasına imkân verir.

Parça kalınlığına göre üfleç seçmek için, aşağıdaki Çizelge 4.1’den faydalanınız..

Çizelge 4.1 Parça Kalınlığına Göre Üfleç Numaraları

Üfleç nu. Parça kalınlığı 0,3 – 0,5 0,3 - 0.5 mm arası 0,5 – 1 0,5 - 1 mm arası 1 – 2 1 - 2 mm arası 2 – 4 2 - 4 mm arası 4 – 6 4 - 6 mm arası 6 – 9 6 - 9 mm arası

9 – 14 9 - 14 mm arası 14 – 20 14 - 20 mm arası 20 – 30 20 - 30 mm arası

22

Örnek Uygulama

Araç ve Gereçler Oksi-gaz kaynak postası Uygun üfleç ucu Gözlük ve eldiven Çakmak, kısaç 2 mm kaynak teli Nokta, çekiç 1,5 x75 x120 mm yumuşak

çelik saç

23

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

1. 1,5 mm kalınlığındaki yumuşak çelik saçtan 75x120 mm kesiniz.

2. Saç malzemeyi resimdeki ölçülerde markalayıp nokta ile izleyiniz.

3. Kaynak takımlarını, asetilen ve oksijen tüpünü açarak kaynak için hazırlayınız.

4. Malzemeyi yatay konumda olacak şekilde masaya yerleşt iriniz.

5. İki nolu üfleç ucunu, üfleç sapına takınız. 6. Üfleci yakıp normal alev ayarı yapınız.

7. Sağ elinizle üfleci, sol elinizle kaynak telini tutunuz.

8. Dikiş başlangıcını tavlayarak ergiyik banyosunu oluşturunuz.

9. Teli ergiyik banyosuna bat ırınız. Alevi yaklaşt ırarak banyoyu ilerletiniz.

10. Üfleci şekildeki açılarda tutmaya çalışarak diğer dikişleri de görünen hareketlerle çekiniz.

11. Kaynak dikiş ve yüksekliğinin aynı olmasına dikkat ediniz.

12. Parçanın fırça ile temizliğini yapınız.

13. Bu işlem diğer kaynak işlemleri için temel olduğundan, iyi öğrenip iyi yapıncaya kadar işlemi tekrarlayınız.

14. Üfleci söndürünüz. 15. Takımlarınızı yerlerine koyup çalışma

yerinizi tertipli ve temiz tutunuz.

1. Üfleç ile parça arasındaki açı verilenden fazla olursa dikişte çöküntü ve delinmeler meydana gelir.

2. Üfleci sık sık soğutmayı unutmayınız.

3. Tüp ventilini yağlı eller ile tutmayınız.

4. Tüp ventilini ¼ kadar ve yavaşça açınız.

5. Çalışma basıncını ayarlayınız.

6. Ekonomik bakımdan üfleci boşa yakmayınız.

7. Çalışma anında alev ayarı bozulmuşsa üfleci tuttuğunuz elinizin başparmağı ile ayarlamaya çalışınız.

8. Kaynak anında mutlaka gözlük kullanınız.

9. Yanmalara karşı eldiven kullanınız. 10. Civarda yanıcı maddeler olup

olmadığını kontrol ediniz.

11. Kısa ek tellerini birleşt irerek tekrar kullanınız.

12. İş elbisenizi gerekiyorsa deri önlük ile takviye ediniz.

13. Tüp manometre basınçlarını sık sık kontrol ediniz.

14. İş bitiminde basınç düşürücü üzerindeki yay basıncını yok ediniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

24


Ö LÇME SO RULARI (Çoktan Seçmeli Sorular) Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak

belirleyiniz.

1. Hangi kalınlıktaki malzemelerin kaynağında boşluk bırakma zorunluluğu yoktur? A) 3 mm den düşük kalınlıktaki parçalar B) 2 mm’ye kadar olan parçalar C) 1,5 mm’ye kadar olan parçalar D) 1,2 mm’ye kadar olan parçalar

2. Oksi- gaz kaynağında oluşturulan alevin ulaşt ığı en yüksek sıcaklık aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1200 OC B) 1400 OC C) 1535 OC D) D. 3200 OC

3. Kaynak dikişi bitiminde meydana gelen kaynak kraterinin boşluklu olmaması için, aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?

A) Üfleç ergiyik banyosuna dik olarak bekletilir B) Üfleç hemen iş parçasından uzaklaşt ırılır C) Üfleç ile iş parçası arasındaki açı küçültülür D) Herhangi bir işlem yapmaya gerek yoktur

4. Kaynak bitişinde, dikiş yüksekliğinin azalmaması için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?

A) Geri tepmenin sağlanması B) İlave telin daha fazla banyo içinde tutulması C) Üfleç kapat ılır D) Üfleç hemen iş parçasından uzaklaşt ırılır

5. Kaynak işlemine verilecek uzun aralarda üflecin yanar halde bırakılmasının sakıncası aşağıdakilerden hangisidir?

A) Geri tepme meydana gelir B) Üflecin içine su kaçar C) Ekonomi ve güvenlik için. D) Üfleç ucunda ergime olur


25

CEVAP ANAHTARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 C 2 C 3 C 4 B


1 D 2 D 3 C 4 D


1 C 2 B 3 B 4 D


1 D 2 D 3 C 4 B 5 C

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaşt ırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Bu faaliyetteki eksikliklerinizi faaliyete tekrar dönerek, araşt ırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

CEVAP ANAHTARI

26

MODÜL DEĞERLENDİRME Modül faaliyetleri ve araşt ırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin

ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacakt ır. Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafınızdan

değerlendirilecektir. Bu Değerlendirme İçin Öğretmeninize Başvurunuz

MODÜL DEĞERLENDİRME

27

KAYNAKLAR

SERFİÇELİ Y.Saip, Soğuk ve Sıcak Şekilendirme , Ankara. 1997

ADSAN Kasım, Arif AKSOY, Ahmet YEŞİLMADEN, Sıcak Şekilendirme , M.E.B Ank.

Sıcak Demircilik Meslek Analizi El Demirciliği , M.E.B.Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı Etüt ve Planlama Dairesi Yayınları Ankara 1969

ÇALIŞKAN Hikmet, Sıcak Şekillendirme Teknolojisi, Ankara 1983

TOPÇU Ahmet Mithat, Metalişleri Atölye ve Teknoloji , Ankara 1974.

ERSOY Rüştü, Demircilik Meslek Teknolojisi , M.E.Basımevi.İstanbul 1960.

LALİK Sıtkı Atav, Fethi Demircilik Meslek Teknolojisi İstanbul 1959.

ADSAN Kasım, A.O.KUMRU, A.M TOPÇU, A. TOPÇU, Y.TAYMAZ, Metalişleri İş ve İşlem Yaprakları Sınıf 1, Ankara 2004

SERFİÇELİ Y. Saip, Metalişleri Meslek Teknolojisi 1, İstanbul 2002.

BAKİ Hüseyin, Organizasyon ve İş Etüdü , İstanbul 2003

SERFİÇELİ Y.Saip, Kaynak Teknolojisi Ankara 2003

AKÇAKALE Nurettin, Eren ŞİMŞEK, Metal İşleri Meslek Resmi , Ankara 2001

SERFİÇELİ Y.Saip, Metal İşleri Meslek Teknolojisi 1 İstanbul 2004

SERFİÇELİ Y.Saip, Metal işleri Meslek Teknolojisi 2 İstanbul 2004

ADSAN Kasım, A.O.KUMRU, A.M.TOPÇU, A. TOPÇU, Y.TAYMAZ.,Metalişleri Bölümü İş ve İşlem Yaprakları Sınıf 1 Ankara 2004

ŞAHİN Sami , Metal İşleri Meslek Teknolojisi, Ankara.1999

AKDUMAN Basri, Yayımlanmamış Ders Notları G.Ü.T .E.F. 1987 Ankara

YILDIZHAN Ahmet , Yayımlanmamış Ders Notları G.Ü.T .E.F.1986 Ankara

KAYNAKLAR

microsoft word - oksİ-gaz İle dİkİŞ Çekme

Documents