metodika 1

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti

INOVACIONET TEKNOLOGJIKE TË SISTEMEVE

PRODHUESE

Me qëllim të organizimit të resurseve për shfrytzimin e teknologjisë efikase apo asaj në

zhvillim, lypset të studiohet procesi i ekzistimit dhe i vënies në zbatim të plotë të

teknologjisë. Në mbështetje të njohurive të domozdoshme në lëmin e zhvillimit të disa

teknologjive ku ato ndahen në tri faza :

1. Zbulimi

2. Inovimi

3. Përhapja (difuzimi)

Secila nga këto faza kanë specifikat e tyre pavarsisht teknologjisë e që paraqet

vështirsi të mëdha, me çka të bëjë me parashikim të zhvillimit të teknologjisë së re, kjo

që më parë kur nuk ka të bëjë me dimenzionet e pastërta tekniko teknologjike, porë me

ndikimet shumë dimenzionale të shoqërisë komplekse. Këto përfitime paraqiten mu

me një vonesë të cilat paraqesin kohën e vonuar të ketij sistemi kompleks.

o Me cilën teknologji ka të bëjë ky konstatim ?

o Çfar klasifikimi të teknologjis mundë të konstatohet

Kishte përpjekje që shpikjet e deritashme të rëndësishme gjatë zvillimit të civilizimit të

sistemohen. Me siguri se aktiviteti i tersishëm i njeriut ka elemente të risisë të cilat sot

- 1 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametijanë masovikishtë prezente. Gruoin e dytë të shpikjeve teknokogjike është vështirë të

përcillen nga mesi ku përgatiten. Nëse ka të bëj me shpikjet teknologjike në kuadër të

një industrie ose fabrike, atëher ato mundë të tregojnë një dinamizim të zhvillimit të

asaj organizate çfarë mundëson orientimin veprues në kuptim të ngritjes të nivelit

teknologjik.

Lidhjet e ndërlikuara të aktivitetit, asimilimit dhe të eksploatimit të njohurive të reja

mund të menagjohen si në fig. 1.

Fig.1.Lidhja në mes të prodhimit dhe bilancit financiar

Në këto shqyrtime mundë të ndalojmë në shembujt e zbatimit të teknologjisë së re, e

cila ka një rëndësi të veqantë. Ndërkaq zbatimi i metodikës së analizës mundëson

zbatimin në kuadër të industries apo të fabriks.

- 2 -


1. ZBULIMI (SHPIKJA)

Me inovacion (shpikje) nënkuptojmë konceptin e parë në materialin e ri të makinës apo

procesit teknologjik. Inovacioni (shpikja) zë fill kryesisht si rezultat i nevojës dhe

botkuptimit të njohurive në lëmij të ndryshme gjegjëse. Zbulimet janë rezultat i

përpjekjeve të individëve apo grupeve, pavarësishtë problemit me të cilin ka të bëj, apo

të përfshijë zbulimi. Kështu makina me avull është shpikje individuale e zbuluar nga

Xhems Ëati, ndërsa zbulimet në fushën e aviacionit si dhe procesi zingjiror i botimit janë

zbulime të një sër grupesh inovatorësh.

Shpuarjet në natyrë paraqesin interës të posaqëm të shkencave të ndryshme por jo edhe

grupeve të tëra, në industri në mënyrë që të sigurohen përpjekjet e organizuara në

sigurimin dhe depërtimin e mjaftueshëm të thellësive në natyrë, me qëllim të plotësimit të

nevojave të njerzimt si dhe nevojave të shoqërisë së gjerë.

Nevoitet zbatimi dhe shqyrtimi i thelbit të çështjes, siq janë: intuita, kreativiteti,

abstraksioni, koncepti, ligjshmëria, imitimi. Në skemë mundë të tregohet se për një

shpikje në mënyrë zingjirore është e lidhur intuita, abstraksioni si dhe aftësia

profesionale etj.

Me kreativitet nënkuptohet aftësia për zbulim të diçkahje të re. Kjo mund të realizohet

duke vënë në dukje nga kuadri, korniza gjegjëse, ose me ndërrimin e tër të kornizës në

fjalë.

Me përcjelljen e historisë së zbulimeve në shkencë, mund të shihet se gjenit janë

paraqitur kryesishtë në grupe, psh. në shekullin XVII paraqiten një plejadë të gjeniv e si

janë: Bakoni, Galileu, Kepleri, Dekarti, Newtoni, Lajbnici etj. ku ngjashëm është edhe në

shekullin e XX, ngase kemi një numër të gjenive siç janë: Plank, Einstain, dhe shumë

të tjerë. Këto fenomene nuk mundë të neglizhohen, por shihet se egziston ndikimi

reciprok i disa, si dhe sjellja e tyre në kushtet e diktuara shoqërore. Duhet cekur dy gjëra:

• Mos suksesi është nëna e suksesit

• Prezenca e ndikimit i cili nënkuptohet përmes ndërgjegjies së kopjimit.

- 3 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiKëtë e hasim tek problemi i iritimit i cili ëstë në kundërshtim me kreativitetin. Imitimi

është kreativiteti i diqkaje e cila egziston. Mirpo imitimi fillon së ekzistuari në kuptim të

gjërë të aftësive të memories pa të cilën vështirë të realizohet kreativiteti.

Në nivelin e sotëm të zhvillimit të shkencës dhe teknolagjisë, janë zhvilluar mjete te reja

teknike për mbledhjen dhe eksperimentimin e vërtetimit të paraqitjes. Këtu shprehimisht

është prezent kompjuteri si forcë intelektuale e shkencëtarve dhe ingjinjerëve. Pavarsishtë

mundësive të papritura të cilat i mundëson kompjuteri, proceset e ndërlikuara të

lartëpërmendura jane të lidhura me njeriun.

Duke shqyrtuar këtë problematikë, nobelisti Hideki Yukava thekson “bindshëm theksoi

dhe besoj se imagjinata e guximshme është aq e rëndësishme, sa edhe makinat e mëdha

të cilat në përpjekje për të zbuluar të vërtetën e fshehur në natyrë ia dalin me sukses.

Shtrohet pyetja komplekse e organizimeve industriale i orientojnë përgjigjiet e tyre në

konceptimin e veprimit. Si shembull mirret elektrokoncerni Japonez Matasushita

elektronik të cilin autori e ka vizituar në vitin 1974, kjo organizat në programin e vet ka

10.000 prodhime të cilat shiten nën emrin Nacional panasonik në 120 vende të botës .

Në këto prodhime janë të angazhuar 64.000 punëtorë, nga të cilët 8500 ingjinjer dhe

shkencëtar, nga ky numër 110 janë doctor të shkencave. Hulumtimi dhe zhvillimi është i

organizuar në 13 organizata të pavarura hulumtuese dhe në mbi 60 grupe hulumtuesish.

Si rezultat i këtij organizimi Matsushita elektrinik ka 29.000 patente, ndërsa njësit e

pavarura kërkimore në mes vete janë të lidhura ngusht.

Fabrika e radioaparateve në kuadër të Macushita elektronik ka të punsuar 1000

punëtorë dhe prodhon rreth 300 prodhime të ndryshme, ku çdo sekondë prodhohet një

radipaparat. Nga këto prodhime shiten mbi 70 % në mbi 30 vende të botës.

Në pajtim me këto të dhëna vlënë të theksohet ndikimi i traditës dhe kulturës së

përgjithshme të prodhimtarisë. Në të vërtet shfrytëzimi i traditës siq është ceremonia e

pirjes së qajit, bëhet aranzhimi i luleve dhe filozofisë Zen - a duke ndihmuar

kreativitetin në disa radioaparate.

Ky shembull mundë të shërbejë në tërë kompleksitetin e procesit të hulumtimit dhe të

egzistimit të një prodhimi. Veçmas duhet pasur parasysh se ky është një process në

masën më të mirë të organizimit.

- 4 -


2.INOVIMI

Derisa shpikja paraqet vetëm konceptin e parë për diq të re, ndërkaq procesi i inovimit

është zbatimi hulumtues në ekonomi. Me procesin e shpikjes bartet rreziku i cili është

drejtëpërsëdrejti i lidhur me të panjohurën në procesin e ri të teknologjisë. Për krijimin e

inovimit duhet imituar në teknologjin e re dhe në faktorin e ri njerzor. Kjo do të thotë se

në këtë proces duhen mjete të konsiderueshme, kurse sa i përket fitimit as të mos

bisedohet.

Në fig.1 tregohet karakteri i ndryshimit të të ardhurave dhe të shpenzimeve(bilanci

financiar) në programin e shpikjeve të një prodhimi, diagrami shënon lidhjen në mes të

shekullit të një prodhimi në varsi të kohës dhe bilancit financiar (njësi moneetare).

Lakorja e hyrjes tregon mjetet e nevojshme për një process të zbuluar, kursr lakorja e

daljes paraqet mjetet e fituara nga procesi i inovimit për një njësi prodhuse. Në linjën në

lakoren e ndërprerë është dhënë bilanci në mes hyrjes dhe daljes dhe paraqet një lloj

fitimi i cili është si rezultat i procesit të zbuluar. Ky fitim paraqitet vetëm pas kohës ( t1)

e cila paraqet kohën e humbur për këte sistem.

3.DIFUZIONI

Përhapja e inovimit paraqet një proces të domozdoshëm të valorizimit të inovimit në

kuptim të gjerë teknologjik. Përhapja e inovimit pavarsisht se a ka të bëj me sistemin

teknologjik apo shoqëror paraqet problem sociologjik në kuptim më të gjërë. Në

procesin e përhapjes së inovacionit janë të njohura katër elemente:

- 5 -


1. Inovimi

2. Komunikimi

3. Sistemi shoqëror

4. Koha e tërsishme

Inovimi si proces tash më është definuar. Komunikimi është proces kompleks si fillim

mund të mirret komunikim mes individit i cili njeh risitë e inovimit dhe atë i cili duhet ti

pranoj ato. Sot sistemi i komunikimit paraqet një sistem të organizimit dhe përfshinë

një tërsi të sistemit komunikues. Për përhapjen ose difuzimin e risive teknologjike, duhet

të rivendosen në linjen kryesore të komunikimit dhe një sër linjash të cilat ky sistem i

mundëson pa i lidhur. Sistemi shoqëror kushtëzon sisemin e komunikimit dhe në të

njejtën kohë krijon klimë të caktuar për përhapjen e inovimit. Struktura e sistemit

shoqëror dhe struktura e sistemit komunikativ duhet të jetë në atë mënyrë e organizuar,

në mënyrë që të mundësoj përhapjen maksimiale të invimit.

Me kuptimin të kohës së tërsishme nënkuprohet koha nga momenti i njohjes me idenë e

re e deri te pranimi i saj. Meqë këtu paraqitet periudha e adaptimit nga kur është marrë

vendimi për tu vazhduar shfrytëzimi i inovimit.

Disa probleme të inovimeve

Theksimi i tri karakteristikave të procesit për zbatimin dhe shfrytëzimin e një prodhimi

të ri, japin vetëm parqitjen e thjeshtë gjatë pushtimit të materialit të ri të makinës apo të

procesit prodhues. Sigurisht se inovimi mundë të mirret nën disa koncepte shumë

dimenzionale. Lidhja e përbashkët me qëllim të krijimit të tërsis inovimi paraqet

problem të pazgjidhur në një shkallë të tillë të zhvillimit. Prandaj bëhet përkufizimi në

disa nga problemet themelore të zhvillimit.

- 6 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiParasegjithash inovimi bartë komponente dinamike në strukturën e industrisë. Ka

përpjekje që të përcaktohet ndikimi i zbulimit në rritjen ekonomike të një vendi. Zbatimi i

analizave tregon se ky ndikim variron nga industria në industri. Njëra ndër arsyet është

se duhet ndarë ndikimin e numrit të zbulimeve teknologjike dhe shkallën e përhapjes në

rritjen ekonomike. Për përcaktimin e këtij ndikimi, zbatimi i analizës bëhet përmes

strukturës së fitimit, si në fig. 2

Fig. 2.Ndikimi i procesit të inovimit dhe i tregut në prodhim

E gjith hapsira është ndarë në tri pjesë. Sipërfaqja e parë përcakton fitimin të cilin vet

prodhimi në vete përmbanë verzionin fillestar (e ashtaquajtura pjesë kuazistatike ). Me

zhvillimin e tregut dhe të inovimit teknologjik, kjo sipërfaqe e fitimit fillestar

dyfishohet. Dy linjat e para për kufizuse tregojnë tendencat e rënjës pas një kohe, kurse

lakesa për kufizuse e zbulimit teknologjik, tregon karakterin e rritjes monotone. Koha e

kufizuar e fillimit të rënjes të këtyre linjave është e ndryshme varsishtë llojeve të

industrisë. Sot mirret se kjo periudhë përfshinë rreth pesë vjet. Mirpo industria e lojrave

kap një periudhë mjaft të shkurtër të prodhimit e cila arrinë në 1 -2 vite. Jeta e një

prodhimi përmes procesit të inovimit është e lidhur me fitimin përmes të cilit,

realizohet ai, dhe në formë diagnose mundë të tregohet si në fig. 3.

- 7 -


Fig.3.”jeta”prodhimi dhe procesi zhvëllimor i inovacioneve .

Janë dhënë tri nivele në të cilat është arritur një prodhim. Ndërsa deri në nivelin e parë

është ndarë në tre intervale. Intervali njihet me A-B dhe i përgjigjet periudhës kur

zhvillimi i prodhimit është shpikur me aktivitet primar me një ndërmarrje. Gjatë lësaj

periudhe rrol kryesor kanë inxhinierët dhe shkencëtarët. Kjo fazë përfundon me

programin e standardizuar.

Intervalin B-C e karakterizon ekspanzioni komercial i prodhimit. Me këtë zvoglohen një

pjesë e inovimeve dhe përpjekje kryesore rreshtohen në procesin prudhues në mënyrë që

të realizohet prodhim sa më i lirë. Zvoglimi i çmimit kushtues me zhvillimin e ekonomis

konkurrente është 67% mbrenda një viti. Në këtë periudhë në të njëjtën kohë, puna

udhëheqëse u besohet komercialistëve dhe organizatorëve.

Intervali C-D dukshëm zvoglon fitimin, prandaj lypset të kërkohen mundësi të zgjerimit

të tregut, duke zbatuar ciklin e ri të inovacioneve në prodhimtari. Për këtë periudhë të

ngritjes së ndërmarrjes nevoiten njerëz udhëheqës me përvojë, lidhur me problemin e

- 8 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametimarketingut. Zgjerimi i tregut mundëson ngritjen në nivelin e dytë II me intervale të

njejta të zhvillimit. Niveli i parë ka të bëj me përhapjen e radiodifuzionit nëpër shtëpi

familjesh. Që të arrihet niveli i dytë ka nevojë të kalohet në radiotelevizion, me ç’rast

tregu ka fituar rritje të ndieshme. Dhe për fundë sot zhvillimi dhe përdorimi i shum

mjeteve të informacionit ka fituar edhe një dimension të ri përfitues. Mendohet në

reklamimin që iu bëhet prodhimeve fig. 3.

Problemi i veçant i kompleksit ka të bëj me procesin e ekzistimit të inovimit dhe të

definimit të mjedisit, me të cilën projekt duke e rritur nivelin e pushtimit të tregut. Është

thënë se është shumë vështirë të ipen përgjigjie të sakta në këtë pyetje, varsisht

kompleksitetit të sistemit industrial dhe shoqëror. Prandaj sot janë të ballafaquar me të

dhënat se është koha që risit dhe aftësit e reja të zbatohen në zhvillinin e teknologjis së

re, sa më të gjatë 30-40 vjetë. Qështje që ka të bëj me kompleksitetin sistemor, ndërsa

periudha e përhapjes (difuzimit )është më e shkurë, në disa raste është sjellë në disa javë

apo muaj, si kohëzgjatja e inovacioneve, prandaj rol të rëndësishëm luan sistemi i

komunikimit. Me analizën, të cilen e ka zbatuar general elektrik me qëllim që të

përcaktojë se cilët janë faktorët kryesor të cilët ndikojn në realizimin e 75 novacioneve

kryesore teknologjike në shekullin e 20, me ç’rast është përfituar kjo renditje :

1. Përdorimi i natyrës së njerzve inovues

2. Mundësit e financimit

3. Egzistimi i bazës për financim

4. Niveli i diturisë

5. Faktorët e rastit

nga kjo renditje del se procesi i inovimit teknologjik të një organizimi procesor me

katër dimenzione kryesore është i domozdoshëm në shoqëri. Mbështetja në faktorët e

rastit në fazën e tanishme të zhvillimit të teknologjisë nuk jep mundësi të depërtimit

serioz në lamij të ndryshme teknologjike. Katër faktorët e parë janë lëndë e shqyrtimit të

mëtejmë me çrast ndalemi në faktorin e parë si mjaft i rëndësishëm poashtu fillestar.

Mbase për të sqaruar natyra e inovomit është me interes që të theksohet një fjalë

karakteristike për shumicën e nobelistëve. Nobelistët në paraqitjet e ligjëratave të tyre

- 9 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametikanë shprehur sygjerimet e mësimeve të tyre që të përpiqen të paraqesin problemet,

ngase rezultatet janë vërtet të tjera. Sygjerimet e tjera të mësuesve të tyre kanë të bëjnë

me fillimin e punëve të cilat sjellin zbulimet, nga të cilat janë arritur shpërblimet. Nëse

kjo çështje përkthehet në gjuhën e inovimeve ose të organizimit i cili merret me

zbulime, çështja themelore: a mjafton kjo në mënyrë që të paktën të kemi punë të

reja, nëse jo është industri ose teknologji e re, nëse ja dalim atëher nuk do të

rrezikojmë, si shembull mundë të sjellim orientimin teknologjik të industris të cilat

janë zhvilluar mirë për prodhimin e televizorve, të aeroplanëve supersonik, si dhe të

kompjuterëve.

Në vitet e 50-ta këto prodhime për treg nuk kanë egzistuar, në mënyrë që në vitet e 60-ta

vetëm në SHBA janë dhënë, përkatësisht, marrin pjesë me 13 miliard dollarë me mbi

900.000 të punësuar. Pos kësaj këto industri patën ndikim të madh në ndryshimin e

mënyrës së jetesës. Është karakteristik ky konstatim se kjo ka bartë një rrezik pa të cilin

do të ishte procesi i pa kuptimt i rezultateve të inovimit. Sigurisht se ndërmarrjet e

mëdha mundë të marrin barrën e rrezikut vetanak ose pjesërisht me përkrahjen e shtetit.

Ndërmarrjet e vogla nuk janë në gjendje që këtë barrë ta bartin vetë. Për to nevoitet

ndihma dhe përkrahja e domozdoshme e shtetit ose e bashkësis së gjerë. Rreziqet

paraqiten në dy drejtime.

o I pari ka të bëjë më rrezikun tekniko- teknologjik se investimi është i madh,

nuk mundë të rikthehet në dobi, sepse prodhimi apo materiali e ka realizuar

përhapjen apo difuzionin e paraparë në treg.

o Dhe e dyta, nëse ka të bëj me prodhimin e ri të plotë egziston skema që të

shpërndahet tregu apo të humbet procesi.

Grupi i dytë i rrezikut lidhet me kundërshtimet e brendëshme të cilat paraqiten në një

organizat. Kjo zakonishtë ka të bëjë me ndërmarrjet e mëdha në të cilat ekzistojnë kushtet

për financimin e inovacioneve, por organizimi i brendshëm nuk vepron mjaftueshëm në

procesin inovues teknologjik. Arsyrja për ketë është se, organizimi i këtyre ndërmarrjeve

është nën planifikimin afatgjat i cili duhet të mundësoj minimizimin e humbjeve, ndërsa

procesi inovimit është lidhur me maksimumin e rezultateve të mundëshme.

Ilustrimi i kësaj, janë thënë dy shembuj nga historiati i firmës, general elektronik është

prodhues më i madhë i gypave elektronike. Me zbulimin e tranzistorit, firma ka

- 10 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametifinancuar për zhvillimin e teknologjis e ka investuar 6.000.000 dollarë përkundër

kundërshtimit që iu është bërë firmës, nuk ja ka dalë që të depërtojnë në prodhimin e

tranzistorëve. Pra praktikisht është parë se në firmën e vjetër nuk kishte mundësi të

përfshihet zbulimi i ri. Shembulli i dytë ka të bëjë me përpjekjen e prodhimit të gypave

katodike të televizorëve me ngjyra. Në hulumtimin e zbulimeve të televizorëve me

ngjyra, u investuan 15.000.000 dollar, ku u vendos të ndërpriten këto hulumtime. Me

këtë u mundësuan 75.000.000 milion të tjera që të mos shpenzohen për hulumtimet e

mëtejme të vëna në rrezik, të cilat e bartin procesin e inovacioneve. Në të njejtën kohë

general elektronik dispononte me një organizim të fuqishëm për hulumtimin dhe

organizimin e tregut, të cilin e kishte marrë mbi vete zhvillimin e më tejmë të tregut,

kurse me firmën tjetër u lidhën kontrata e punës për blerjen e gypave me ngjyra. Me këtë

rast u evitua rreziku i zhvillimit të general elektronik.

Me këtë evituan çfar mundë të ndodhë me organizatat, të cilat bartin rrezikun e zhvillimit

përmes investimeve, parasegjithash i destinuar kur të arrin nivelin e zhvillimit, ngase

zvoglohen humbjet dhe nuk sigurohet fitimi, janë të detyruar ti futen rrezikut të inovimit,

në mënyrën që përmes teknologjis të kenë realizuar zgjerimin e tregut ( fig. niveli i dytë

dhe i lartë ).

Kjo, sot është evidente në industrin e çelikut në SHBA, e cila përherë të parë është sanuar

me intervenimin financiar të qeverisë. Investimet në industri tjera të cilat me vetëdije

hyjnë rrezikut të inovacioneve, dukshëm dhe në mënyrë dinamike të sigurojnë ngritje

(fig.2.). si shembull shkollor mundë të shërbej kampioni amerikan fig.4.

Firma shitja neto vëllimi i punëvePolariod 13.4 % 7.5 %IBM 17.5 % 12.1 %Xeror 22.5 % 17.8 %

Fig. 4. Pasqyra krahasuse të ngritjrs dinamike të tri firmave në periudhëb 20 vjeqare

Ështëë kjo një mesatare për periudhën 20 vjeçare. Ç’donjëra nga këto kompani me

inovacione në programin prodhues, ka siguruar tregje të reja me çrast është krijuar një

dinamizëm i tillë, sa i përket rritjes së shkallës neto të shitjes dhe vëllimit të punëve të

veprimtarisë në periudhën 20 vjeqare. Nëse lexohet raporti vjetorë i korporatës corp për

- 11 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametivitin 1967, konstatohet se niveli i lartë i rritjes është arritur duke iu falenderuar parrullës

të prodhohet ai prodhim që askush s’do të mundë ta prodhonte dhe në të njejtën kohë të

punohet për zgjerimin e tregut, me atë që është zbuluar. Kështu vetëm gjatë viteve 1967,

janë mbrojtur 114 shpikje të reja, kështuqë tani kjo kompani ka 870 patente. Nga ky

numër 757 shpikje kan të bëjnë me lëmin e fotografisë (zhvillimi i filmit me një hap).

Duke ju falënderuar një procesi të tillë dinamik të zhvillimit, të shpikjeve dhe të

prodhimit, kushtëzuar me inovacione të reja, është fituar një eksponent i rritjes së

karakterit të të ardhurave të përgjithshme të kompanisë në fjalë fig. 5.

Fig, 5. shitja dhe të ardhurat tjera të firmës polariod.

- 12 -


Fig. 6.Shitja dhe eksporti i firmës DEC

Që të arrihet një proces komplet i inovacioneve, kjo rritje është përcjellë në të njejtën

karakter të ndryshimeve positive. Kjo firmë e sheh mundësin e mëtutjeshme të rritjes dhe

të zgjërimt, me zbatimin në lëmin e kompjuterizmit të dokumenteve dhe të prodhimit të

makinave kopjuese. Pavarsisht konkurencës së lartë nga prodhuesit egzistues të këtyre

prodhimeve, analizat kanë treguar mundësi të hyrjes dhe pushtimit e tregjeve,

respektivisht të hapsirave të reja në këtë lami, pothuajse në shumicën e vendëve të botës.

Industritë, të cilat përher kanë prezente procesin e inovimit, mundë të zbusin procesin e

elemeteve të recensionit, për të arritur rezultate të dukëshme. Kemi dy shembuj ; i pari ka

të bëjë me prodhimin më të lartë të minikompjuterëve digjital eguipoment. Corporation –

DEC në SHBA, dhe i dyti, në prodhimin e njësive për udhëheqjen numerike FUJITSU-

FANOG në Japoni.

- 13 -


Fig. 7 . Historia e prodhimit të NU njësive

Firma DEC projekton, prodhon servison kompjuter, profesional dhe pjesë të tjera

ndimëse, duke shfrytëzuar teknikën digjitale. Këto punime shfrytëzohen për kërkime

shkencore dhe për llogaritjen dhe komunikim , ushtrim , analiz të të dhënave , sisteme për

udhëheqje në industri, system për punë të ndarjes së kohës (orareve), për punim të të

dhënave në sistemet shërbyese atyre medicionale, në industri dhe simulim etj. Në fig.6

është dhënë diagrami i pasqyrës të shitjes dhe eksportit për periudhën (1970-1974).

- 14 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiVetëm në vitin e fundit 1973 -1974 rritja neto e të ardhurave arrinë në 59 % në

krahasimin me një vitë më parë fiscal. Për një vitë numri i të punësuarve ëshë rritë nga

13.000 në 17.600. janë shitur 12.000 kompjuter. Rritja e shitjes së paisjeve ka të bëjë me

blersit, të cilët ngrisin prodhimin e DEC-së në prodhimin autokton final në të

ashtaquajturin OEM me zbatimin e projektimit të ri, të memorjeve të tipit PDP -11/35 ka

përmirsuar verzionin fillestarë, duke zbritur çmimin prodhues në 30% domethënë

prodhohet me çmim të ulët kushtues PDP-8a, miniprocesor dhe mikroprocesor.

Firma japoneze FUJITSU në programin e sajë prodhues ndahet në pjesën për prodhimin e

kompjuterve (FACOM) dhe në pjesën për prodhimin e njësive për udhëheqjen numerike

llogaritore dhe të motorëve lëvizës (FANUC ). Në vitet e 60-ta fanuc kishte bërë

patentimin e motorëve lëvizes, në të cilët mbajti të drejtën plot 10 vjetë. Me rritjen e

prodhimit të makinave për sistemin llogaritor. Kështu fanuc rriti asortimentin dhe serit të

njësive NU. Në fig.7 është dhënë historia e prodhimit të NU- njësive për konceptin e

sistemit të drejtëpërdrejtë të llogaritur, me robot industrial për udheheqjen e lendëve

udhëheqëse nga makina në makinë. Në fabrikë u krijua motoja ; të ngritet besushmëria,

të ulen shpenzimet. Kjo moto u gjend e shkruar në çdo hyrje a portë të fabrikës.

Aktiviteti Shpenzimet

Inovimi dhe zhvillimi i shpikjeve 5 – 10 %

Projektimi i prodhimit 10 – 20 %

Paisjet për prodhimin prodhues 40 – 60 %

Fillimi i prodhimit 5 – 15 %

Dalja në treg 10 – 25 %

Fig. 8. shpërndarja e shpenzimeve për procesin e inovimeve

Është më interesante të shihet se çfar shpërndarje të shpenzimeve është bërë për procesin

e suksesshëm të inovacioneve. Në fig,8 janë dhënë shpenzimet sipas fazave të realizimit

- 15 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametitë prodhimeve të reja. Nga kjo shihet se vëllimi i deponimit është më i madhë kur kalohet

në proceisn e përparimit të prodhimit të ri(40-60 %). Situatë e ngjashme është edhe në

dinamikën e përfshirjes të kuadrit në procësin e inovacioneve, fig. 9 .

Pasiqë është kryer definimi programor, u rritë mjaft numri i eksporteve të cilët u përfshin

në projektet e reja me qëllim të përcaktimit dhë zhvillimit. Tipi i projektit kushtëzon

strukturën e nevojshme të kuadrove. Kjo përpjekje që vëllimi i inovacioneve të shprehet

në disa të dhëna u tregua e suksesëshme. Ndonse numri i komponentëve mbrenda një viti

nuk jep një pasqyrë të plotë të inovacioneve edhe pse kjo mundë të jetë njëra prej

indikatorëve. Hemi Kord ishte një shpikës edhe pse ai nuk kishte asnjë patent.

Ai kishte mësuar një numër të elementëve për rritje të lartë të industries së automobilëve

siq janë; prodhimtaria masovike, tregtia masovike dhe fitimi në prodhimin e

automobilave.

Fig. 9. Dinamika e përtrirjes së kuadrove në procesin e inovimit

- 16 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiKompleksi problemor lidhur me procesin teknologjik të inovacioneve sot mësohet dhe

ushtërohet me intenzitet, në mënyrë që të zbulohet ligjshmëria dhe ekuilibri i ngritjes të

sistemit ekonomik të vendit.

Duke u mbështetur në pretendimet tona, që të zhvillojmë bazën teknologjike, dhe

inovimet teknologjike që paraqesin dinamikën e domozdoshme, e cila duhet të zotëroj në

nivelet të ndërmarrjes, industrisë si dhe në përgjithësi në ekonomi të vendit. Në lidhje me

këtë duhet shtypur mundësin e zhvillimit dhe të organizimit të procesit mekanik të

inovacioneve, në mënyrë që kjo komponentë e çmueshme të siguroj rritjen dhe

zhvillimin racional, duke ngritur sistemin e prodhimit në vendë.

Shembujtë karakteristik të shpikjeve (inovimeve)

Me qëllim të krijimit të bazës themelore mbi procesin e inovimeve mbi prodhimet

teknologjike është perudha e analizës sinkronizuse të inovacioneve të deritanishme.

Selektimi i mardhënjeve duhet të i nënshtrohet principeve të caktuara, varësishtë

analizave të cilat dëshirohen të zbatohen. Kështu është e mundur të konfirmohete

inovacioni në nivel të një ndërmarrje apo të një sektori, vendit apo në tër bazën. Lypset

që në mënyrë sistematike tu përmbahet hulumtimeve dhe teknikës, në këtë drejtim

nivelesh. Për shkak të vetë metodologjis dhe rëndësis së këtyre shqyrtimeve vlenë të

prodhohen 20 inovacione teknologjike të nivelit të katërt (me rëndësi të përgjithshme për

njerzimin).

Përcjelljet e inovacioneve të ndara janë bërë në disa linja. E para ka të bëjë me matjen e

shkallës së afërme të përhapjes dhe zhvillimit të shpikjeve teknologjike.

Si njësi është marrë koha e cila përbëhet nga;

1. Periudha e kërkimit dhe e hulumtimit themelor, ku krijohet dija për

prodhimin ose procesin (nga krijimi i idesë origjinale).

2. Periudha e inkubacionit – kjo periudhë fillon nga momenti kur bëhet e

qartë se, shpikja mundë të aplikohet në zgjedhjen teknike, deri te

momenti i zbatimit komercial.

3. Zhvillimi komercial fillon nga momenti kur të vërtetohet mundësia e

zbatimit teknologjik të inovacionit deri te bartja dhe zhvillimi i procesit

komercial të prodhimit.

- 17 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiRritja komerciale e difuzionit ose përhapjes drejtë blerësit dhe industries. Kjo pjesë e

ciklit ndikon në rritjen dhe zhvillimin e ekonomis. Prore është vështirë të përcaktohen

kufijtë e sakt, si dhe zgjatja e intervalit për disa periudha. Megjithatë, merren si

vetëpërsëritëse kur kanë ndodhur ndonjë ngjarje e cila karakterizon ndonjë fazë të

zhvillimit të shpikjeve. Vështirsia tjetër është se disa shpikje, kanë ndodhur në të njejtën

kohë në dy ose më shumë vende, apo ndërmarrje në vend. Kështuqë, është vështirë të

arrihet objektiviteti historik, gjatë analizës të zgjidhjes, pra të përcaktimit teknologjik të

inovacionit. Komenti i prestigjit për të cilin garojnë disa kombe, edhe më shumë e

vështirsojnë dëshirën e përcaktimit objektiv të një shpikje të tijë. Mirpo, ne nuk kemi për

qëllim që të japim pasqyrën historike të shpikjeve të përzgjedhura teknologjike, por të

tregojmë sipërfaqsishtë se për çfar intervale kohësh, ka të bëjë me disa etapa në rastin e

përcaktimit të shkallës së zhvillimit dhe përmbajtjes të zbulimeve, pra çpikjeve inovative

teknologjike.

Tipi i tregut në të cilin inovacioni zbatohet, gjithashtu paraqet një element me rëndësi për

krahasime. Kështu kemi dy grupe të inovacioneve.

1. Inovacioni i cili dedikohet shpenzuesit dhe

2. Inovacioni i cili i dedikohet industeisë.

Inovacioni që i dedikohet shpenëzuesit duhet patur kujdes në kërkesën e tijë të dëshiruar ,

ndërsa madhësia e tregut ndikon në çmim. Inovacionet në industri janë të lidhura me

shpenzime të ulëta, kualiteti më i mirë i cilësis ia shtojnë shitjen.

Mjetet për zhvillimin ndahen në dy grupe;

1. Shtetrore

1. Individuale.

Inovacionet janë të lidhura me tipin e industrisë, pra me llojin e sajë, e cila është

standarte;

• Primare – industria egzistuese

• Sekondare – industria e re

- 18 -


NR

INO

VA

CIO

NI

TE

KN

OL

OG

JIK

Filli

mi i

udh

ëheq

jes

kom

erci

ale

Dal

ja li

kuid

e 10

6

$

Llo

ji i

treg

ut

Llo

ji i

inov

acio

nit

Ndi

kim

imi p

rim

ar

zhzhzhvill

1 Alumin 1886 1211 Industrial 1 indus 31 6 67

2 Automjete 1891 17955 Shpenzus 1 indus 23 4 27

3 Transporti ajrorë 1903 2310 industrial 1 indus 6 8 14

4 Katran sintetik 1907 19131 Shpenzus 1 Qeve. 49 3 52

5 Radiostacione 1913 689 Shpenzus 1 indus 17 9 26

6 Gypa elektronik 1914 1042 Shpenzus 1 indus 7 6 13

7 Ushqim I ngrirë 1916 4381 Shpenzus 2 indus 74 9 83

8 Vitamina 1926 91 Shpenzus 1 indus 13 11 24

9 Gomë sintetike 1929 1730 Shpenzus 2 Qeve. 20 11 31

10 Tv stacione 1933 807 Shpenzus 2 indus 22 12 34

11 Lesh sintetik 1936 470 Shpenzus 1 indus 6 3 9

12 Titanium 1936 2683 Shpenzus 2 Qeve. 26 14 40

13 Antibiotic 1939 21 industrial 2 Qeve. 11 1 12

14 Kompjuter 1944 1400 industrial 2 Qeve. 15 6 21

15 Gjysëmpërques 1948 1650 industrial 2 Qeve. 7 3 10

16 Drejtues numeric 1948 84 Shpenzus 2 Qeve. 18 7 26

17 Lëkur sintetike 1950 54 Shpenzus 2 Qeve. 12 14 16

18 Gjenerator atomik 1954 34 Shpenzus 2 Qeve. 11 3 14

19 Ushqim I thatë 1955 52 industrial 2 Qeve. 4 6 10

20 Qarqe integruse 1958 E panjohur Shpenzus 2 indus 2 3 5

Emesme 14 7 26

Fig. 10. pasqyra e 20 inovacioneve teknologjike

- 19 -

Koh

ëzgj

atja

në

vite

inku

baci

oni

Zhv

illi

mi k

omer

cial

Zhv

illi

mip

ërgj

iths

hëm


Duke i patur parasysh vërejtjet e theksuara në tabelën 10 ku është dhënë pasqyra e 20

inovacioneve teknologjike me paraqitjen e specifikimit [8], me këtë është fituar periudha

e mesme e inkubacionit të 19 vjetëve, si dhe zhvillimi komercial për 7 vite. Kjo do të

thotë se për këto inovacione teknologjike vlera e mesme e zhvillimit të përgjithshëm

është 26 vjetë. Data e udhëheqjes komerciale fitohet kur në filliim ttë udhëheqjes

komerciale udhëhiqet dhe jep kohën e zhvillimit komercial. Nëse këto tregus kohor

organizohen sipas shembullit 11 mundë të përcaktohen tendëncat e caktuara kohore.

tab.11 Pasqyra e shkurtër e kohzgjatjes së inovacioneve karakteristike me tabelën 10

periudha e përgjithshme prej 76 vjetësh është ndarë në intervale kohore intervali i fundit

kohor tregon shprehimisht procesin e përshpejtuar të inovacioneve me faktorin mbi 2.5.

Lloji i tregut tregon se lypset periudh më e gjatë për zbatimin e inovacioneve në industri

se sa përmbushjen e nevojave në treg.

Gjithashtu burimi i mjetreve për zhvillim tregon se shpenzimet e mjeteve qeveritare

përshpejton procesin e inovacioneve. Për shtatë prodhimet e përzgjedhura në mënyr

- 20 -

Periudha kohore

Zgjatja e kohës së mesme ( vitet)Periudha e inkubacionit

Zhvillimi komercial Zhvillimi i përgjithshëm

1890-19101920-19441945-1964

30 7 37

16 8 24

9 5 14

Zbatimet e llojeve tëtregjeve

shpenzuesindustrial

13 7 20

Fondet zhvëllimore

Industria Qeveria

24 7 31

12 7 19

Lloji i inovacioneve

Primare Sekondare

19 6 25

18 8 26

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametitabelare është treguar koha e nevojshme e zgjatjes së zhvillimit dhe bartja zhvëllimore që

shihet në tabelën 12. në tabelën 9 shihet haptazi shkalla e zhvillimit të përshpejtuar të

prodhimeve i treguar nëpërmjet të zvoglimit të kohës të udhëhequr dhe të zhvilluar

përkundër të dhënave të shkalllës së ngritjes të prodhimeve të ndërlikkuara.

Për përcjelljen e parashikimeve të zhvillimit të një inovacioi teknologjik duhet të krijohet

sistematizimi i përvojave të deritashme kështu janë përzgjedhur disa teknologji

karakteristike me ç’rast është ditur për rrugën e zdhvillimit.

Fig. 12. zhvillimi dhe udhëheqja e procesit si dhe shkalla e progresit teknik

Kohëzgjatja e përgjithshme teknologjike apo e prodhimeve është ndarë në katër etapa

karakteristike:kërkimet , inkubacioni zhvëllimor komercial dhe rritja komerciale. Qëllimi

themelor i këryre shembujve është bërë me metodën e analizës të inovaciaoneve

teknologjike, me qëllim të lehtësimit të procesit të parashikimit të prodhimtaris të

mëtejme. Meqë ky sistematizim është për nevojat e SHBA –së ky material ka një

rëndësi përkufizuse [10] shembulli i parë ka të bëjë me metalet e lehta ; alumini,

magnezi, dhe titani. Alumini është metali m ëi përhapur kurse magnesi arrinë në vendin

e tretë pas hekurit.

Alumini gjenë zbatim dhe përdorim të gjerë. Kapaciteti i prodhiimit të aluminit më të

madh shtrihet dhe zgjerohet përdorimi i tijë, për të gjitha etapat janë dhënë disa të dhëna

- 21 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametikarakteristike të cilat paraqesin kthesë në zhvillimet e mëtutjeshme. Kurse sa i përket

magnezit është interesant se arritja e tijë e rëndësishme komerciale është një dukuri e re

kështuqë në SHBA vëllimi i prodhimt është rritur për 10 herë.

Falë vetive titani mendohet si metal i së ardhmes. Edhe pse njihet gati 200 vjet më parë,

shtimi komercial është duke u zhvilluar vetëm viteve të 60, janë duke u bër përpjekje për

zbulimin dhe përdorimin e tijë në industrin e aviacionit , industrisë së raketave dhe në

industrin petrokimike. Është ndërtuar një tip i aeroplanve ku parashikohet shfrytëzimi i

titanit për aeroplanët supersonik.

Emir Periudha Viti Përshkrimi i aktivitetit1 2 3 4

Al Hulumtimet 1825 Wohler përfiton aluminin

- 22 -


um

ini Inkubacioni 1845 Woler përfiton sasi të mjaftueshme të aluminit

1854 Përforcohet baza për procesin e përfitimit komercial

1882 Zbulohet gjeneratori për prodhim të mjaftueshëm të rrymes elektrike

Zhvillimi

Komercial

1886 Sistemi i shpërndarjes së rrymës elektrike

1888 Pitzburg ,firma për prodhimin e aluminit

Shtimi

Komercial

1892 Fillon përdorimi intenziv i aluminit

1965 Procesi i përfitimit të lëgurave të aluminit

Mag

nez

i hulumtimi 1808 Davy përfiton magnezin

1828 Buss përfiton magnezin e pastërt

Inkubacioni 1883 Faraday përfiton magnezin e pastër

1857 Dejville me përdorim të sodës nxjerr magnezin

Zhvillimi

Komercial

1886 Fisher zhvillon mëtutje metodën e elektrolizës

1909 Zbulohet lëgura e parë në mënyr komerciale

Shtimi

Komercial

1918

1924

1966

Nga firma DOW CHEMICAL fillon prodhimi industrial

i magnezit me 2500 t në vitë

Kapaciteti i shfrytzimit të thëngjillit rritet për 10 herë

Tit

ani Kërkimet 1789 Gregori zbulon titanin

Inkubacioni 1910 Hunteri bëri izolimin e titanit

Zhvillimi

Komercial

1936 Krolli zhvillon procesin teknologjik

1946 Në SHBA prodhohet titani në fabrikë

Shtimi

Komercial

195019621964

Metal corp në SHBA fillon prodhimin e titanit Titani fillon të përdoret në industrin e aviacionitProdhimi I aeroplanit A 11 nga titani

Fig. 13.procesi i inovimeve të metaleve

- 23 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiNë figurën 14 është dhënë pasqyra e vëllimit të shfrytëzimit të këtyre tri metodave. Në

ordiant është dhënë sasisa e treguar përmes çmimit, por duket se pjesmarrja e alluminit

është dominante, kurse përdorimi i magnezit dhe titanit përher është më e varfër. Në

figurën 14 diagrami i viteve të aluminit, magnezit, titanit të përdorura në SHBA.

Fig. 14. Diagrami i jetës së aluminit , magnezit dhe titanit

Shembulli i dytë ka të bëjë me zhvillimin e grupeve elektronike , të gjysëmpërquesve

integraleve (fig. 15 ).

Për gypat elektronik është karakteristik zhvillimi komercial. Përpunimi komercial i

grupeve elektronike fillon në vitin 1920 kur fillon ekspanzioni i prodhimeve të

radioaparateve. Njëzet vjet pas fillon zhvillimi i radarve me çrast bëhet zgjerimi i

zbatimit të gypave elektronik. Ekspanzioni i dytë ka të bëj me fillimin e prodhimit të

aparateve televizive (1947 ) atëher kur zbatimi dhe përdorimi i gypave elektronik

zgjerohet me zbatimin dhe përdorimin e gypave katodik (katodave ). Gjysëmpërquesit i

zbuluan në t ë njëjtën kohë, por ishin nën presionin e zhvillimit të gypave elektronik, e që

kishte për pasoj ndërprerjen dhjetvjeqare të hulumtimit në këtë drejtim.

- 24 -


Fig. 15. Procesi inovues të gypave elektronik , gjysëmpërçuesve dhe të çarqeve integruese

Radari bëri kthese në lidhje me vazhdimin e kërkimrve të gjysëmpërquesve elektronik e

që kishte për pasojë ndërprerjen dhjetvjetshe të hulumtimeve në këtë drejtim. Në 15 vitet

e fundit u hap rritja komerciale e stabilimenteve me gypa gjysëmpërques.

- 25 -

1 2 3 4

Gyp

at e

lek

tron

ikHukumtimet

1880 Gibel ekspermenton me sfera xhami që ruajn elektricitetin

1883 Edisoni shpik efektin e rrjes së rrymës elektrike 1904 Flamingo patentoi diodën

Inkubacioni 1906 U prodhua triada 1912 Foresti dhe amstrongu demostrojn përdorimin e triodës

Shtimi komercial 1915 Përdorimi i vakumit tek gypat elektronik Zhvillimi

komercial

1912 Fillon prodhimi komercial i gypave me vakum 1941 Zhvillimi i radarve1947 Prodhimi i televizorve

Sta

bilim

ente

me

gjys

ëmpë

rque

s

Hulumtimet 1885 Zbulohet point kontakti1931 Krijim i teoris mbi gjysëmprodhimet

Inkubacioni

1941 Diodat e siliciumit dhe germaniumit 1942 Zhvillohet komutatori i siliciumit 1946 Zhvillohen fotoqelit e siliciumit 1947 Përforcohet teknologjia e gjysëmpërquesve

Zh. Komercial 1948 U zhvillua tranzistori

Shtimi

komercial

1951 Filloi prodhimi komercial i tranzistorve1954 Grovn junction fillon prodhimin e tranzistorve1955 Prodhimi i tranzistorve1964 Prodhimi i tranzistorve

Çar

qe

të

inte

grua

ra Hulumtimet 1916 Teoria e pare për fenomenet e filmave të hollë

1948 Prodhimi i tranzistorve Inkubacioni 1955 Vendoset programi për hulumtim të qarqeve të integruara

1957 Teoria e qarqeve të integruaraZh. Komercial 1958 U zhvilluan stabilimente të thjeshta të qarqeve int.

1958 Qarqet e integruara u futën në kompjuter

Shtimi

komercial

1961 Stabilimentet e para të qarqeve të integruara

1963 Teknologjia e përsosur e qarqeve te integruara1964 Zvoglimi i çmimit nga 90$ në 14 për ½ e vitit

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. AmetiTeknologjitë e reja në këto lëmi mbetën qarqet e integruara. Shekulli i plotë nga fillimi i

hulumtimeve deri më sot përfshin diç më shum se 50 vjetë, sidomos në vitet e fundit u

ngrit me shpejtësi zbatimi i tyre (patentit dhe shpikjeve) për çarsyr solli lirimin e fuqisë

punëtore për ma tepër se pesë herë. Pra përsosja e teknologjisë dukshëm ndikon në

zëvendësimin e fuqisë punëtore. Në tabelën nr. 15 inovacionet e procesit të gypave

elektronik , gjysëmpërquesve dhe të qarqeve integruese.

Fig. 16. Diagrami i jetgjatsis së gypave elektronik, gjysëmpërqusve dhe qarqeve të integruara

Rritja e vëllimit prodhues për teknologjin e hekurit në fig. [16] sigurisht duhet të pritur

rritje të më tutjeshme të prodhimtaris të gjysëmpërquesve dhe qarqeve integruese, koha e

stagnimit elektronik shif fig. [16] diagrami i rrjetës së gypave elektronik, gjysëmpërqusve

dhe qarqeve integruese. Në mënyr sistematizuse tregohet zhvillimi i kësaj teknologjie

padyshim tregon se çfarë është ngritja teknologjike me kalimin nga gypat elektronik në

qarqet e integurara përkatsisht në qarqet integruese në masë te konsiderushme siç janë ,

- 26 -

2102:100 −⋅ 210:2 −

410:1 −

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ameti• kompleksiteti i treguar përmes numrit të komponenteve

• Njësis vëllimore për operacionin flip – flop

• Shpejtësia e punës në k. h z

• Njësia shpenzuse e energjis

• Qmimi njësus

• Tregusit relative të ndërprerjeve (prishjeve)

Në mënyr tabelare është dhënë pasqyra krahasuse fig 17 , kështuqë rritja e kompleksitetit

është l:1000 ; vëllimi ; shpejtësisa L:2500 , Çmimi dhe

ndërprerja (Pushimet ) .

LS

I

E k

atër

ta

1969

Fun

ksio

nim

i i q

arqe

verr

jetë

< 1

000

0.02

2500

0 1

969

0.04 2 $

0.00

01

- 27 -


Qar

qe të

inte

grua

ra

E tr

eta

1963

Qar

qe të

inte

grua

ra

8 -1

00

0.25

1000

0 (

1967

)

0.10 5 $

0.00

1

Tra

nsis

tor

E d

yta

1958

Dio

d tr

anzi

stor

i

Një

kom

pone

nt 5

1000

(

19

62) 1

25$

0.01

Një

gyp

ore

E p

ara

1952

Gyp

N

jë c

ompo

nent

100

10

1

955

8

30$ 1

Kar

akte

rist

ikat

Gje

nera

tat

Viti

i p

araq

itjes

Kom

pone

ntet

them

elor

e

Kom

plek

si i

elem

ent-

Eve

sip

as p

unes

Vël

limi i

pak

os

Shp

ejts

ia e

pun

ës n

ëkH

z Shp

enzi

met

e e

nerg

jis

Çm

imi p

ër p

aket

Teo

ria

rela

tive

e nd

ër-

prer

jes

Fig. 17 . katër gjenerata të zhvillimit të teknologjis elektronike

- 28 -


Makina llogaritse e Lajbnicit dhe Paskalit në shek. XVII

Fig. 18. Tri etapa të zhvillimit të makinave llogaritse

Me qëllim që të përshpejtohet llogaritja, njeriu qysh 2600 vjet para erës së re në Kinë vendoseshin shkopij në sipërfaqen e drurit me numra. Në njërën pjesë të fundme të shkopit vendoseshin 5 numra e kurse në tjetrën dy të ndara mes tyre. Kjo shpikje quhej

- 29 -

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametiabacus, dhe mundë të thuhet se kjo shpikje është kalkulator i parë me të cilin njerzit në lindje bënin llogaritjet. Vetëm në shek. XVII Paskali dhe Lajbnici me njërin nga kalkulatorët e tijë (kalkulatori me dhëmbëzor)por që nuk gjetën zbatimin e tyre komercial. Paskalil njërin nga kalkulatorët e tij i dërgoi në bootën më të lartë sunduese mbretit suedez Kristinit. Vetëm gjatë viteve të 60-ta të shekullit 20-të u zhvilluan kompjuterët e fuqishëm elektronik. Në 150 vitet e fundit u përsosën lloj lloj makinash për llogaritje. Në mes dy luftrave botrore u përsos makina e parë llogaritse elektronike duke u përfshirë me gypa elektronik. Prej vitit 1965 u zhvillua tri gjenerata llogaritsish elektronik , duke u përfshirë gypat elektronik, qarqet integrrale

1 2 3 3

Kom

pjut

er l

loga

rits

Hulumtimet

1822 janë bër disa përpjekje derisa u sollën

1925 makinar – tabulator

1928 kartelat e shpuara

inkubacioni1929 u zhvillua një numër i madh i makinave për llogaritje

1945 rritet shpejtsia e makinave llogaritse

zhvillimi komercial

1946 llogaritsi i parë me gypa elektronik

rritja komerciale

1952 makina e parë llogaritare elektronike komerciale UNIVAC

1956 kompjuteri me memorje magnetike

1965 kompjuterët me qarqe të integruara komerciale

Fig.19 Procesi inovues i kompjuterve

Sipas analizës OECD 1969 vlera instaluese e kompjuterve në botë arrinë në 30 miliard

dollarë. Ndërsa në vitin 1975 është bërë një rritje për tri herë më e madhe deri ne 95

miliard dollarë. Në fig 21 është treguar me lakoren shtimi i vëllimit të përpunimit

elektronik të të dhënave.

- 30 -


Fig. 20. Gjeneratat e kompjuterve dhe karakteristikat e tyre

Fig. 21 Diagrami i rrjetës të të dhënave të përpunuar në mënyr elektronike si dhe udhëheqja numerike

Pjesa tjetër e cila zhvillohet dhe më pak se 250 vjet e fundit është e lidhur me udhëheqjen numetike llogaritare në disa procese fig. 22. makinat e para me udhëheqje numerike u

- 31 -

Gjeneratat Teknologjia Organizimi dhe struktura e kompjuterve

I LlampatNjë program dhe rendi i radhës të njësive të sistemeve (humbje e madhe e kohës)

II GjysëmpërquesitPërpunim grupor i sistemit programor të përpunimit automatic të të dhënave

III Qarqet integrueseKa të bëj me ndarjen e kohës të multiprogramit puna në koh reale

IV Në zhvillimMënyra e përpunimit kompjuterik, shkallë e lartë të ndarjes së procesit llogaritar me shfrytëzim të procesit operacional

METODIKA E KONSTRUKTIMIT Ing. M. Ametizhvilla në proceset e indstris së tekstilit endje , thurje si dhe në qepje të tekstileve. Mirpo në periudhën mes dy luftrave botrore e sidomos pas luftës së dytë botrore njëra ndër orjentimet kryesore të zhvillimit u zbatua në udhëheqjen e makinave llogaritare, në makinat vegla.

Në 20 vitet e fundit karakteri eksponencial i rritjes së makinave të veglave me udhëheqje numerike, kështuqë në fillim të viteve të 70 –ta në botë kishte 40 000 njësi. Në fig. nr. 21 është dhëne vlera e sistemit numerik.

1 2 3 4

Dir

igji

mi

nu

mer

ik

Hulumtimet1725

18041916

Falkon në Francë patenton makinën për thurje të tekstilit Jakuardi në Francë zbulon makinën për qëndisjeScheyer zbulon makinën për prerjen e tekstilit

Inkubacioni19301946

Udhëheqja e makinave me kartela të perferuaraU bën përpjekje për përsosjen e makinave dhe veglave

Zhvillimi komercial

1948

1949-51

19521954

Hulumtim i mundësive të shfrytëzimit të dirigjimit numerik të makinaveZhvillimi i prototipeve të makinave me dirigjim numerikPrototipi i par i NU makinaveGidine Leëis zhvillon sistemin e dirigjimit numerik

Rritja komerciale

195519571960

1965

Makina e par me dirigjim numeric komercialeMakina e parë numerike e vendosur në fabrikë5% të hapsirës në ekspozit në SHBA zën makinat me dirigjim numericPërdorim i gjerë i makinave numerike

Fig.22.Procesi i inovimeve të makinave me dirigjim numerik

Procesi i inovimit të udhëheqjes numerike, numri i makinave me udhëheqje numerike

(këtu përfitohen të gjitha llojet për zbatimin dhe përdorimin të gjërave të shumë lëmejve )

tregon karakterin e zbatimit linear. Ndikimet e caktuara në rritjen e sistemit numerik të

dirigjimit ka ndikuar në shtimin e vëllimit të prodhimit të kompjuterve dhe çmimeve të

- 32 -

metodika 1

Documents