NevzatTarhan-MesneviTerapi

Haydidikenliktendön,

giilbahçesinegel!

Mesnevi

Terapi

Prof.Dr.NEVZATTARHAN

Merzifon'da1952yılındadoğdu.1969yılındaKuleliAskeriLisesi'ni,1975yılındaİstanbulÜniversitesi

CerrahpaşaTıpFakültesi'nibitirdi.GATAstajı,KibnsveBursakıtahizmetindensonra1982yılında

GATA'dapsikiyatriuzmanıoldu.ErzincanveÇorlu'dahastanehekimliğisonundaGATAHaydarpaşa'da

yardımcıdoçent(1988)vedoçent(1990)oldu.Klinikdirektörlüğüyaptı.Albaylığa(1993)ve

profesörlüğe(1996)yükseldi.Kendiisteğiyleemeklioldu.1998yılındaMemoryÇenterofAmerica'nm

Türkiyetemsilciliğinialdı.

HalenTürkiye'ninilknöropsikiyatrihastanesiolanNPİSTANBULNöropsikiyatriHastanesiYönetim

KuruluBaşkanlığı,ÜsküdarÜniversitesiKurucuRektörlüğügörevleriniyürütmektedir.

31'iuluslararasıolmaküzere100'ünüzerindeyayımvardır.İngilizceveAlmancabilmektedir.İkiçocuk

babasıdır.

BazıÖdülleri:

"DestructiveDrivesandImpulseControl"konuluuluslararasıkongrede"EnİyiAraştırmacı"ödülü

(1991),

STV'deyaptığı"MakulÇözüm"programıiçinRTGD"EnİyiToplumProgramı"ödülü(2003),

SKYTURK'teyaptığı"Psikoyorum"programıiçinBaşbakanlıkAileveSosyalAraştırmalarGenel

Müdürlüğütarafındanverilen,"AileEğitimineVerdiğiDestekveToplumaYaptığıKoruyucuRuhSağlığı

Hizmeti"ödülü(2005),

AmasyaVakfıtarafındanverilen"AltınElma"ödülü(2007),

Prof.MümtazTurhanSosyalBilimlerLisesiPsikolojidalında"AltınLale"ödülü(2009),

OHSADveHastaGüvenliğiDerneğitarafındanverilen"HastaGüvenliğiİyiUygulama"ödülüne(2009)

layıkgörüldü.

ÖNSÖZ

DünyaÇapındaVicdanîZekâArayıştan

DuygusalZekâveMevlana

SorularlaKüçükBirVicdanîZekâYoklaması

VicdanîZekâveRuhDünyası

MevlanaveHalkTerapisi

Mevlana'nm'MutlulukBilimi'ne-Katkısı

BİRİNCİADIM:KENDİNİTANIMAVEFARKINDALIK(Özbilinç)İKİNCİADIM:BAŞKALARINITANIMAve

EMPATİ(SosyalBilinç)ÜÇÜNCÜADIM:İLETİŞİMBECERİLERİ

DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA

BEŞİNCİADIM:SORUNÇÖZMEBECERİLERİ

ALTINCIADIM:ÖFKE.STRESVEZAMANYÖNETİMİ

YEDİNCİADIM:BAĞIŞLAYICILIKVEHOŞGÖRÜ

SEKİZİNCİADIM:SEBATLILIK

DOKUZUNCUADIM:YARDIMSEVERLİKVEİŞBİRLİĞİ

ONUNCUADIM:UZLAŞMACILIK

SÜNSÛZ

KAYNAKLAR

Mevlanaderki...

"İnsandagüzelolanyüzdür;

Yüzdegüzelolangözdür,

Amainsanıinsanyapanağızdançıkansözdür..."

"Üzülme"derHz.Mevlanavedevameder;

"Sopaylakilimevuranıngayesikilimidövmekdeğil,

Kilimintozunualmaktır.

Allahsanasıkıntıvermekletozunu,kirinialır."

"Üzülme"der,Mevlana...

"İstediğinbirşeyolmuyorsayadahaiyisiolacağıiçin...Yadagerçektendeolmamasıgerektiğiiçin

olmuyordur..."

"Niyekederlenirsin?”derHz.Mevlana...

"Taştaşlıktangeçmedikçeparmaklarayüzükolamaz.

Yüzükolmakdileyentaş,ezilmeyiyontulmayıgözealmalıdır."

ÖNSÖZ

Dünya"Benimterapistimdiyorki..."diyebaşlayansohbetleriyaygınbirbiçimdeyaşıyor,'talk

shoıo'lar,TVprogramları'grupterapiseansı'gibidüşünülüyor.

ABD'deençoksatankitaplararasındaMevlana'nmeserlerininolmasıvebukitapların"Rumi

Meditasyon"adıileçokkabulgörmesihepilgimiçekmiştir.Bununnedeniniçoğudefamaddeci

keskinliklerinkötüsonuçlarımgörmelerinebağlıyordum.

Dahasonrabaşkabirşeydahafarkettim.ABD'ninkuruluşfelsefesindeMevlana'nmkaynak

gösterilmeyenbiretkisivardı.

GeorgeWashingtonABD'ninfelsefesiolankuruculideridir."110RulesofCivilityandDecentBehavior

inCompanyandConversation,1737(MedeniyetveEdepliDavranışınİnsanİlişkilerindeveŞirket

Yönetimindeönemi;110Kural)"isimlieseriincelendiğindefikritemellerindevespiritüel

yolculuğundaMevlana'mnbelirleyiciroloynadığıgörülür.

OtarihtereferansgöstermegeleneğininolmamasınedeniyleMevlanakaynağıhep

gözdenkaçtı.Diğertaraftandemekkibizdeelimizdekikıymetlitaşasahipçıkmadıkkiotaşkıymetini

bilenegitti.

Birörnekvermekgerekirse,G.Washington"Vicdan,semadakikutsalışıktanbugünümüzeve

kalbimiziniçineyansıyaniçsesvekıvılcımdır"sözüilevicdanıtanımlamaktadır.Busözde

kapitalizmdeneseryoktur.

Psikiyatriktıptaruhsağlığınıkoruyanveönleyiciruhsağlığındakullanılançeşitliyöntemlerdensöz

edilir.Bibliyoterapibunlardanbirtanesidir.Bibliyoterapi"kişininruhsalproblemlerininçözümünde

rehberliksağlamasıiçinseçilmişokumamateryallerininkullanılması"olaraktanımlanır.Uzman

desteğindeuygulandığındatedaviediciolur.Kişikendisineverilenmetinleribireyselolarakokuyup,

analizedipfaydalanırsatedaviyekatkısağlar.

Peki,benbukitaptahangiyöntemiuyguladım?

ŞuanakadarpsikolojiprofesyonellerinceyapılançalışmalardaMevlanaöğretisindepsikanaliz

kıyaslamalarıileyorumlaryapılıyordu.Benfarklıbiryöntemizledim.

Mevlana'yıfiilenveşeklenbugünegetirmekveolduğugibitaklitetmekyerine,zihnenvehisseno

günegidipbiliminyenimetodolojisinikullanarakMevlana'yıçağauygunbiçimdeyenidenyorumlama

yönteminikullandım.Buyöntemsayesindeaklaveihtiyacauyarlanabilir,uygulanabilir,beklentive

istekoluşturabilirbirsunumyapabileceğimidüşündüm.

Psikoterapilerinbirerzihineğitimiolduğuyenibilimselyaklaşımdır.Buyaklaşımınteoriktemeliile

Mevlanaöğretisininteoriktemelleriörtüşmektedir.

YeniZihinModelitedavilerindeinsanzihnieğitimledenetimimizegirer(Özdenetim),önceden

eğitilmişsekrizdurumundakontroledilebilir(CBT,DavranışçıBilişselTedaviler).Tasavvufmodelinde

deinsanzihninineğitimifileğitiminebenzer.Filgüçlü,sabırlı,saygılıveitaatkârbirhayvandır.Bu

kadarincelikleitaatedenbirhayvankrizdurumdakontrolünükaybedebilir,sahibinibileöldürebilir.

İnsanbeynidekontroledilemeyenstresaltındabenzertepkiyivererekkişiyekalpkrizigeçirtebilir.

İşteMevlanametakognisyontedavilerindeolduğugibidüşüncehakkındadüşündürterekbize

içimizdekivahşienerjiyiyönetmemiziöğretiyor.Bukitaptasizebunusunmayaçalışacağım.

Günümüzdepsikiyatripratiğindekullanılan,insanınruhsalolaraksağlıklıolmasınaengelolanve

hastalığınındevamınasebepolanzihinharitalarını,kalıpyargılarımveyanlışinanışlarınıölçen

ölçeklerdenfaydalandım.Bunlarinsanındüşüncesihakkındadüşünmesinisağlayanyüksekzihinsel

fonksiyonlarlailgiliölçeklerdir.PBQ,NCQ,EQ,NCRS,PCRS1,2,3gibi...Buölçeklerdegeçenhatalı

kalıpdüşüncelerihikâyedenönceyazdım,sonraMevlana'nınilgilihikâyesiniaktardım.Dahasonra

yorumyaparakkonuyutamamladım.Ayrıcahisseden,düşünenvesosyalzihnineğitimindekullanılan

"10BasamaktaDuygusalZekâEğitimi"modeliniMevlana'danöykülervebenimyorumumla

açıklamayaçalıştım.Ümitederimfaydalıolur.

Mevlana'danilhamalarakbendederimki...

"İnsanıngözükördürışıkolmadıkça,

Aşkıngözükördürgerçeklerolmadıkça,

Aklıngözükördürahlakolmadıkça,

Hırsıngözükördürteraziolmadıkça,

Şöhretingözükördürtevazuolmadıkça,

Gücüngözükördürerdemolmadıkça,

Paranıngözükördürinsafolmadıkça,

Menfaatingözükördürempatiolmadıkça,

Adaletingözükördürhakkaniyetolmadıkça,

Tabibingözükördürtıpetiğiolmadıkça,

Medeniyetingözükördürbilgelikolmadıkça..."

BilgiçağmdanbilgelikçağmageçerkenMevlana'yaçokihtiyacımızvar.ÇünküDNA'lanmızdaiyilikve

kötülüğükodlayangenleryok.HayattayolgöstericiarayanlaraMevlanailebilimibirleştirmekgibibir

seçeneksunmayaçalıştım.

Aklınrehberolduğugünümüzdekalbebiryolculukyapmakisteyenlerbukitabıdikkatleokumalıdırlar

derim.

Hiçbirdin,doktrinveideolojinintemsilcisiolmadanhakikataşkıileolaylarabakanlargeçmişimizdeki

buhâzineyiyenidenkeşfedebileceklerdiyedüşünüyorum.UmarımHz.Mevlana'yayenibirbakışve

yorumgetirebilmişimdir.

NevzatTarhan14Nisan2012İstanbul

BirinciBölüm/İNSANLIKMEVLANA'YIYENİDENKEŞFEDİYOR

Günümüzde,özellikleBatıdünyasmdaHz.Mevlana'yakarşıbüyükbirilgivar.Modernizmdeve

bilimdedahiMevlana'nmöğretilerindenizlergörülüyor.Buizlermodemizmivebilimitamamlıyor.Bir

bakımainsanlıkdaMevlana'yıyemdenkeşfediyor.Mevlanakendidönemindeçığıraçmışbirbilge.

Yaşadığıdönemininsanlarıvekültürüüzerindekietkilerihâlâcanlı.Bukalıcıetkilerinsanındüşünce

veduygudonanımınıdeğiştirecekgüçte.Mevlana'nmöğretilerindekiörneklergünümüzde

yaşananlaragöreyemdenyorumlanmalı.Çünküo,kendiçağınınsorularınazamanınruhunagöre

cevaplarvermiş.GeldiğimiznoktadayenisorularaMevlana'nmöğretileriüzerindenyenidencevap

vermekgerekiyor.Mevlana'yıbuçağıngözüyleokuyup,özünükoruyarakgünümüzinsanına

sunmalıyız.Mevlana'yıbirromankahramanıgibideğildedahaçokgünlükhayattabizeyolgösterici

olaraktanımalıyız.

İnsanlığınsüreklibirdeğişimiçindeolduğugünümüzde,değişiminnabzımtutmakartıkzaruri.Öylebir

çağdayaşıyoruzkiartıkyenidünyanınsembolüinternet.Bütüngezegenikaplayanbirsohbetağıile

çevriliyiz.SohbetinböylesinegündemdeolduğubirçağdaMevlana'nmoküçüksohbetleribütün

dünyayafaydasağlayacakbirfonksiyonkazanabilir.

BilgiÇağındanBilgelikÇağma

İnternetingetirdiğiimkânlarlaMevlana'nmöğretileriarasmdanasılbirilişkikurulabilir?DNAile

Mevlana'nmnasılbirilişkisivar?

Bilindiğigibi,DNAsarmalbiryapıdırvebuyapıdavaroluşunşifrelerigizlidir.Buşifrelereuygun

davranıldığızamankişininbiyolojikdoğasınauygundavranılmışoluyor.Okişininfıtratınauygun

davranıldığıiçinyapılanişsonuçveriyor.MevlanadaadetainsanlığınDNA'sımçıkarmışgibi!

İnsanlığınşifrelerinitanımlamışveduygu

NevzatTarhan14Nisan2012İstanbul

BirinciBölüm/İNSANLIKMEVLANA'YIYENİDENKEŞFEDİYOR

Günümüzde,özellikleBatıdünyasmdaHz.Mevlana'yakarşıbüyükbirilgivar.Modernizmdeve

bilimdedahiMevlana'nmöğretilerindenizlergörülüyor.Buizlermodemizmivebilimitamamlıyor.Bir

bakımainsanlıkdaMevlana'yıyenidenkeşfediyor.Mevlanakendidönemindeçığıraçmışbirbilge.

Yaşadığıdönemininsanlarıvekültürüüzerindekietkilerihâlâcanlı.Bukalıcıetkilerinsanındüşünce

veduygudonanımınıdeğiştirecekgüçte.Mevlana'nmöğretilerindekiörneklergünümüzde

yaşananlaragöreyemdenyorumlanmalı.Çünküo,kendiçağınınsorularınazamanınruhunagöre

cevaplarvermiş.GeldiğimiznoktadayenisorularaMevlana'nmöğretileriüzerindenyenidencevap

vermekgerekiyor.Mevlana'yıbuçağıngözüyleokuyup,özünükoruyarakgünümüzinsanına

sunmalıyız.Mevlana'yıbirromankahramanıgibideğildedahaçokgünlükhayattabizeyolgösterici

olaraktanımalıyız.

İnsanlığınsüreklibirdeğişimiçindeolduğugünümüzde,değişiminnabzımtutmakartıkzaruri.Öylebir

çağdayaşıyoruzkiartıkyenidünyanınsembolüinternet.Bütüngezegenikaplayanbirsohbetağıile

çevriliyiz.SohbetinböylesinegündemdeolduğubirçağdaMevlana'nmoküçüksohbetleribütün

dünyayafaydasağlayacakbirfonksiyonkazanabilir.

BilgiÇağındanBilgelikÇağına

İnternetingetirdiğiimkânlarlaMevlana'nmöğretileriarasmdanasılbirilişkikurulabilir?DNAile

Mevlana'nmnasılbirilişkisivar?

Bilindiğigibi,DNAsarmalbiryapıdırvebuyapıdavaroluşunşifrelerigizlidir.Buşifrelereuygun

davranıldığızamankişininbiyolojikdoğasınauygundavranılmışoluyor.Okişininfıtratınauygun

davranıldığıiçinyapılanişsonuçveriyor.MevlanadaadetainsanlığınDNA'sımçıkarmışgibi!

İnsanlığınşifrelerinitanımlamışveduygu

DNA'sınınşifrelerinibelirlemiş.

İnsanlıktarihinebütünlüklüolarakbaktığımızdailkçağdainsanlarıntoplayıcılıkveavcılıklahayatlarım

idameettirdiklerinigörüyoruz.Gidipdiğerkabileleriyağmalıyorlar.Güçlüolan,güçsüzolambir

şekildekullanıyor.Tarımdönemiylebirlikteyerleşikkültürgelişmeyebaşlıyor.18.yüzyılageldiğimizde

EndüstriDevrimigerçekleşiyor.Saydığımızherdönemindüşüncekalıplanfarklıdır.Toplayıcılık-avcılık

dönemindeinsanlar"saldır,avla,toplavehayatımsürdür"mantığıylayaşıyorlardı.Tarımdöneminde

"toprakana"düşüncesiyaygınlıkkazandı.Endüstridönemindeiseinsanoğlusanayileşmeninetkisiyle

hep"dahafazla"simtalepetmeyebaşladı.Bütünbunlarınhepsinintemelindeinsanınbaşlıca

ihtiyaçlarıolanyaşamaveöğrenmedürtüsünügörüyoruz,öğrenmedürtüsüsayesindeinsankendini

geliştiriyor.Hayattakalmadürtüsündensonragelentoplumsalbirvarlıkolarakyaşamadürtüsü,

toplumsalhayatavetanmtoplumunuortayaçıkarmıştır.Oysabiröncekievrede,avcılıkdöneminde,

insanoğludahabireyseldir.Tanmtoplumudönemindeinsanındüşüncevedonanımıfarklılaşmıştır.

Endüstritoplumundaisedüşüncevedonanımıkâr-zararanalizinedönüşmüştür.Yaniinsanartık

havuçvesopaparadigmasıylahareketetmektedir.İyiişyapanıödüllendirir,kötüişyapam

cezalandırır.Böylelikle"üretmeyen"değersizleşir.Aslmabakılırsa,birbakıma"insan"

değersizleştirilir.

Endüstriçağındaiyibirat,zayıfbirinsandandahakıymetlidir.Çünküonunüretimekatkısıvardır.Bu

anlayışınhâkimolduğuyapılardan,insanlarfarkındaolmadanaymdüşünceyapışımçocuğunabile

uygulayabilir."Benimiçindeğerüretmiyorsandeğersizsin!"Oçocukkendinievdemutluhissedemez

vearayışagirer.

Materyalistfelsefeherşeyikâr-zararparadigmasıylavehavuç-sopayöntemiyleelealır.Tarım

toplumundakisosyalliğinüzerineteknolojiningetirdiğihızvemetotsebebiyleinsanlık,güçlüolanın

zayıfolamezdiğibiryapıoluşturuyor.Düşünüştarzıolarakdasoyutbilgiyiikinciplanaatan,maddesel

bilgiyiöneçekendiyalektikmateryalizmhâkimolmayabaşlıyor.Veböylecemaddeyeboğulmuşbir

insanortayaçıkıyor.EndüstriDevrimiaslmdabirbakımainsanlığınaltyapısını,tarımtoplumu

devrindekazandığısosyalliğibozdu.Altyapısıdeğişenbinaisteristemezçatırdar.Artıkinsanlardaha

zenginamadahamutludeğil.

20.yüzyıldaisebilgiçağıgeldi.İyi-kötü,doğru-yanlışparadigmasıbilgigücününüstünolup

olmamasınagöredeğişti.Tasarımüretimdendahadeğerlihâlegeldi.Senbirfabrikainşaediyorsun

amaofabrikanınbirparçasınısıfırdanüreten/tasarlayankişifabrikanınüretimindendahafazlasını

alıyor.Hiçüretimyapmadanmarkadeğerimsatangirişimcilervar.Girişimcilerartıkbilgilerini

satıyorlar.Böylecemakineyehâkimolundu.Fakatyukarıdasözettiğimizbozulanaltyapı,oparadigma

değişmedi.İnsanlık,toplayıcılıkdönemindentarımdöneminegeçerkendahatoplumsaldıvedaha

insancıldı.İnsanlıkbilgiçağmdadamutludeğil.Bilgitoplumundainsanherzamankindendahahızlı,

teknolojiylebirçokşeyieldeedebiliyorfakatinsanlığatarımtoplumundakihuzuruvedengeyi

sunamıyor.

Bilgiçağmdainsanlıkyenişeyifarketmenineşiğinde.Bilgininüstündebaşkabirbilgidahavar.Obilgi;

vicdanîbilgi,içsestir.Onuniçin21.yüzyılbilgelikçağıolacakdiyoruz.Eğerinsanlıkbilgeliği

yakalayamazsabütünkazammlarıboşagidecek.

Yeniyüzyılınsavaşıiyininvekötününsavaşıolacak.Kötü,geçerliyöntemleriuygularsabaşarılıolur.

İyi,geçersizyöntemlerkullanırsabaşarılıolamaz.Metodolojiyadsınamazbirnoktadaduruyor.Yeni

yüzyılınmetodolojisiiseteknolojidir.Ohâldeiyiinsanlardaiyiyöntemlerkullanarakbaşanlıolmalılar.

Hz.Peygamber'in(sav)"İyiniyetvegüzelgayretvarsaonuntamamlayıcısıAllah'tır"diyor.Yani

aslolan,iyiniyetlibirçaba.Niyetinfarkmdalığıisevicdandadırçünküvicdanıntemelunsurlarından

birideiyiniyettir.Oyüzden"vicdanîzekâ"diyebileceğimizyenibirzekâtürününgeliştirilmesi

gerekiyor.Teknolojinindeyardımıylabütüngezegençapmdasohbetortamınınbaşsohbetçisi

Mevlanaolabilir.

BilgiÇağındakiİnsanınArayışları

Tarihineskidevirlerindedebugününinsanındadaortakolanbirarzuvar:Dünyayahâkimolmak,

kendinigerçekleştirmek,tariheizbırakmak...Şartlarfarklıolsadabuarzuhepimizdeortaktır.

Bunlarınhepsiinsanınpsikolojikihtiyaçlarıdır.Dahadoğrusu,taleplersonucundaortayaçıkan

ihtiyaçlardır.Yaniihtiyaçolduğuiçinarzuetmiyoruz,bunlararzuettiğimiziçinihtiyaçhâline

geliyorlar.

İnsandabirarzuhiyerarşisivardiyebiliriz.ÇokbilinenMaslow'unihtiyaçlarhiyerarşisindeüst

basamaklaraçıktıkça"kendinigerçekleştirme"ihtiyacımgörürüz.İnsanda,temelihtiyaçlar

karşılandıktansonrakendinigerçekleştirmeihtiyacıortayaçıkıverir.Kendimgerçekleştirmearzusu

inşambirarayışasürükler.Arayışagirdiğimizdesoyutamaçortayaçıkar.Çünküinsanınolağan

işlerininötesinde,olağanüstübirprojegeliştirmegereksinimivardır.İnşamgeliştirenvediğer

canlılardanayıranyanıbudur.Ayrıcainsanvaroluşununfarkındadır,ölümüsorgularveanlamlılık

arayışmdandoğanbirizbırakmaihtiyacıhisseder.İnsanınenyüksekarzusuölümsüzlükarzusudur.Bu

arzudainsanınhayatı,varoluşusorgulamasınasebepolurveonuYaratıayıaraştırmayaiter.Buda

insandavicdanîbiriçsesoluşturur.

Bilgiçağım,bilgelikçağmadönüştürürkenMevlana'nmöğretisimüthişbirbilgibankasıdır.İnsanlığın

Mevlana'nmdüşünceveduygudonanımınaihtiyacıvar.Bu,denizdederinleredalmakiçinözeldalış

kıyafetlerigiymeyebenzer.İnsanınmanevîolarakgelişebilmesiiçinonunlailgilibirdonanımasahip

olmasıgerekir.Ancakoşekildederinleredalabilirveinsanaaithazinelerkeşfedebiliriz.

DünyaÇapındaVicdanîZekâArayışları

Duygusalzekâeğitimiolaraksunulançalışmalarabaloncabirinciaşamada"öz-bilinç"igörüyoruz.

Mevlana'nmeserlerinebaktığımızdadabirçokşeyin"kendinitamma"yadayalıolduğunufark

ediyoruz.Kişiningüçlüyönlerim,zayıfyönlerini,sorunçözmestilini,iletişimstilini,önündekiimkânları

sıralayanaltıboyutlubirbakışaçısıvardır.Bualtıboyutlubakış,bütüncülbakıştır.Modemizminsana

"kusursuz"lukönkabulüyleyaklaşır.Hümanizminhatasıburadadır."İnsandoğuştaniyidir"der,

"Kötülüklerharicidir;dışarıdan,sonradangelmiştir."Böyleoluncainsankendiiçindekikötüduygulan

kendizaafıolarakdeğildedışandangelenbirşeyolarakgörüyor.Müthişbirsavunmaiçerisinegiriyor

veruhsağlığıbozuluyor.Oysainsanıniçindekötücülveiyicilarzularvardır.Hümanizminkötücül

arzularıyoksaymasıinsanakendimyanlıştanıtıyor.

"EnbüyükhümanistMevlanadeğilmi?"diyenlerolabilir.Değildir!Hümanizmayn,hümanisiteayn

şeylerdir.İnsancıolmaklainsanaönemvermekbirbirindenfarklıtavıralışlardır."İnsancılık"inşam

fanatikbirhümanizmayagötürebilir.Kendikusurlanm

görmesiniengeller.Hümanistteiseinsanideğerleriyükseltmeyihedefler.

tyidlveKötücülEğilimler

1995'tensonrayapılannörolojikçalışmalardainsanbeynininçalışmaşeklinedairyenibilgilerelde

edildi.Duygusalbeyinortayaçıktıveinsanbeynininnefret,öfke,düşmanlıkgibiduygularürettiği

tespitedildi.Buradaşununaltımçizelim:İnsanlarınsuçişlemelerionlannkaderiolarak

görülmemelidir.İnsandasuçlulukgeniyoktur,suçaeğilimgenivardır.

Meselakadınbeyniyleerkekbeynimkıyaslayalım.Erkekbeynindeagresiflikleilgiligenetikkodlar,

kadınbeynindeiseempatiyleilgiligenetikkodlarağırlıkta.Erkeğinagresifolmasıgenetikbirolgudur.

Fakatbu,nükleerenerjigibidir.İyiamaçlakullanılırsakişiyihareketegeçirir.Kötüamaçlakullanılırsa

zararverir.İnsanınkötülüğemeylivardırancakbumutlakşarttakötülükişleyeceğianlamınagelmez.

Yoldangeçerkenyerdegördüğüparayıalmakisteyebilir.Çünküinsandakolayeldeetme,emek

vermedenkazanmaarzusuvardır.Örneğindünyanınenbencilvarlığıçocuklardır."Hepbanahep

bana"derler,kendilerinidünyanınmerkeziolarakgörürler.Çocuktaiyi-kötü,güzel-çirkinayrımı

yoktur.Amabudurumçocuğunkötüolduğunugöstermez.Sadeceinsandahamolarakkötülük

eğilimlerinindeolduğunugösterir.İnsanıniyiveyakötüolmasınıonaverdiğimizeğitimbelirler.Yani

iyicilvekötücüleğilimlerinsandabirçeşniolarakmevcuttur.İnsaniyicilduygularımbeslemeli,

kötücülduygularımayıklamalıdır.

Solbeyinmuhakeme,analizvehesaplamayla;sağbeyinisemüzik,sanatveheyecanlailgilikararlan

verir,önbeyinisebeyninhangiyarışırımkullanılacağınıbelirler.Şuandapsikolojininençokuğraştığı

konubudur:İnsannasılkararveriyor?Seçimlerininasılyapıyor?

Evet,genler"Şununparasımal","Şunazararver"gibidüşüncelerinoluşmasınasebepoluyor.Ama

insan,odüşüncegeldiğizamaniyicilyönlerimgüçlendirip"Neyapıyorsun!Buyanlış!Hemsana,hem

onazararıvar"diyorvebeyindekiiyicildürtüleronukontrolediyor.İnsankendindeiyiyigalipgetirdiği

sürecegelişiyor.

Kötücüleğilimleremredicideğil.Sadeceyönlendirici,telkinedicifonksiyonlarıvardır.Yanibunlar

beyindeiçsesoluşturabiliyorlaramayaptırımgüçleriyok.Karanverenbeyin.

Bununlabirliktebazıinsanlarınkötücülduygulandahafazlaolabilir,örneğinbazıkişileryaratılıştan

dahakıskançolabilirler.Bukişilere"Kıskançlığımyoket"demekpsikolojikdoğalannauymaz.Onun

yerine"Kıskançlığınınyönünübaşkabirhedefeyöneltveonunlarekabetet"denmelidir.Eğitimde

esasolanoduygularayönverebilmektir.

Mevlana'nmöğretilerininkazandıracağıdonanım,bilgelikçağmdainsanaönemlibirfayda

sağlayacaktır.Psikolojide"dejavu"diyebirkavramvardır.İnsandahaöncegörmediğibirşeyigörmüş

gibibirhissekapılır.Mevlanaokurkenbuhissiçokyaşanz.Çünküoinsanaezeldentanıdığışeyleri

hatırlatıyor.Aslındaburadakihatırlamabirtürsezgiselkeşiftir.Yaniaslındainsan,kendisindesaklı

duranhâzineninfarkındadeğildir.Mevlana'nmbirsözüohâzineyifarkettirecekduyarlılığıharekete

geçiriyor.Ohâzineyedairbir"dejavu"duygusuvetalepmeydanageliyor.Mevlana,gizli

ihtiyaçlarımızıortayaçıkanyor.

Tabiricaizse,hepimizinyazılımıaymveMevlanabirşeysöylediğindehepimizioyazılımageri

dönüyoruz.Birbakımaruhsalyapımızdakişifreleredokunuyor.Bizdevarolanbirduyarlılığıharekete

geçiriyor.Güzele,iyiyeduyduğumuzözlemi,hattaarzueksikliğimizihissettiriyor.Eksikliğinfark

edilmesiihtiyacıortayaçıkanyor.İşteoihtiyacıelealmabiçimimizegöresezgiselalgıoluşuyor.Bu

sezgiselalgıyavicdanîsezgidedenebilir.

KuluçkaDevrininKazandırdıktan

Mevlanaçağınvicdanınahizmetetmişbirisiolduğundangünümüzdedeonunvicdanîsezgisine

ihtiyacımızvar.Amabununolabilmesiiçinönceistemekgerekiyor,ovicdanîsezgiyeduyduğumuz

arzu,peşindenonadayalıbirihtiyacıveihtiyacıgidermegereksinimimdoğuruyor.Doğrusunu

isterseniz,bunoktadabirsanahissedilir.İhtiyacınşekillendirdiğibirkuluçkadönemiyaşanır.

Kuluçkadönemindeaceleetmemek,güzelliğinortayaçıkmasınıbeklemek,sabretmekgerekir.Çile

çekmeyigözealmakgerekir.Kuluçkadönemindeüretken

düşünceyleöncefikirleriekiyorvehayalediyoruz.Böyleceihtiyaçoluşuyorveonugerçekleştirmeye

çalışıyoruz.Artıkiçimizdebirsesuğuldamayabaşlıyor.Busesbizibireylemesevketmediğinde,

düşünceboyutundakaldığındakeşifgerçekleşmiyor.İştebunoktada,içimizdeuyananarzuyu,ondan

gelişenihtiyacıvekuluçkadönemindeortayaçıkanhayali,içsesihayatageçirecekadımlaratmak

lazım.Hayalkurulankuluçkadönemindebeklemesabrınıgöstermeklazım.Busabrıgösterebildiğimiz

zamanArşimet'insuyunkaldırmakuvvetinibulduğugibidoğumgerçekleşiyor.Nevvton'undaveba

salgınındakütüphanedençıkmadığıdönemonunkuluçkadönemidir.Ondansonrayerçekimi

kuvvetinikeşfediyor.

Ağaçlarınbirhaftadameyveverdiğinidüşünürsekyanılırız.Çünküonlarbirseneboyuncanice

fırtınalara,kışlaragöğüsgererler.İnsanındüşünceüretimindedeaynışeygeçerlidir.Başkalarının

düşüncelerinitekraretmekbaşandeğildir.Başan,yenidüşünceüretmeyedayalıdır.İnsanancakböyle

kendinigeliştirebilir,kendiniaşabilir.İştebuanlamdaMevlanakendiniaşmayıöğretiyorinsana.

İnşambilgelikçağınagötürürkeniçkeşifyollarınıgösteriyor.Bilgeliğinvizyonunuveriyor.Bunubasit

gibigörünenhikâyelerle,öğütlerleyapıyor.

Obasitşeyşunabenziyor:İyibirbilgisayarbozulmuş.Kimsebilgisayarıtamiredememiş.Sonundaiyi

birteknisyenbulmuşlar.Adam,bilgisayarlauğraşmış,küçükbirparçayıdeğiştirdiktensonrabilgisayar

çalışmayabaşlamış."Borcumuznekadar?"diyesormuşlar.Adamda"Bindolarellicent"demiş.

Bununüzerine"Bindolarıanladıkdabuellicentneoluyor?"demişler.Adammcevabı,"Ellicent

parçanınparası,bindolardazekânınparası"diyecevapvermiş.İştemesele,parçayınezamannerede

kullanacağmıbilmektedir.Yoksaoparçayıherkesbilir.

İnsanlığınTemelTaşlan

Teknisyenoparçayıyerindekullandığıiçinbozulmuşbirmekanizmayıdüzeltiyor.Taş,yolunortasında

kıymetsizdiramabinanıniçindebütününbirparçasıolarakkıymetkazanıyor.Mevlana'ya

duyduğumuzihtiyaçdainsanınbozulanaltyapısınoktasmdaortayaçıkıyor.Mevlana,inşaminsan

yapandeğerduygularımgüçlendiriyor.Değerlerinsanıinsanyapantemeltaşlardır.Eğerinsanlıkbir

binaysaşuandabubinanıntemelisarsılmıştır.Süsüçokiyi,görüntüsüçokiyiamatemelisarsılmış.

Geleceğigüvenaltmaalmakiçinsarsılantemelionarmakzorundayız.Temelionarmaközelbirbeceri

gerektiriyor.Mevlana'danöğrendiklerimizinsanlığıntemeldeğerlerimgüçlendiriyor.Kötülükeğilimi

doğruyöntemlerleiyiyöndekullanılarakdoğruyahizmetederhâlegetirilebilir.İyilikeğilimidedoğru

veiyiyöntemlerkullanmazsabaşansızolabilir.

İyininbaşarısızolmasınınbirnedenidehiçbirşeyyapmamasıdır.Kötüinsanlarkötülükiçinçalışırken

iyiinsanlardaiyilikiçinçalışmalıdır."Kötülüğebulaşmadankendikorunaklıâlemimdeyaşayayım"

anlayışındabencillikteneservardır.

Birköşeyeçekilipsuyasabunadokunmamakkötülüktenkaçınmakamacımtaşıyabiliramabu

tavırdakikolaycılığıdagörmekzorundayız.Birsahabi,Peygamberimizegidip"Cemiyethayatıkötü.

Şuradabirmağaravar,yarımdadasuvar.Benailemleoradayaşamakistiyorum"dediğinde

Peygamberimiz"Bizdünyayabununiçingönderilmedik"demiştir.Yanibatağasaplanmış,Allah'ı

unutmuşokadarinsanvarkensadecekendimizikurtarmakiçin,üzerimizeçamurbulaşmasmdiye

bencilliketmeyehakkımızyok.İyilikyapmakiçinriskegirmek,kötülüktenkaçınmakiçinriske

girmektendahahayırlıolabilir.Ancakburadasınıniyibilmekgerekir.Çünkükötülüğünmikroplargibi

yayılmaistidadıvardır.Temelhijyenkurallarınauyarsakmikroplankendimizdenuzaktutabiliriz.Aym

şekildekötülüğedekarşıkoyabiliriz.

Diyelimkitarlamzaynkotlanyladolmuş.Ayrıkotuylabaşetmenineniyiyolutarlayıişlemektir.

Bırakıpgiderseniztarlayıtamamenaynkotlarıbasar.Sorumlusudasizolursunuz.Toplumsalhayatda

böyledir.İyivegüzelşeylerinyayılmasıiçinçabalamazsakmeydamkötülerebırakırvebundanmesul

oluruz.İyilerinmutlakaaktifolmasıgerekiyor.Kötülerdoğasıgereğizatenaktiftir.Kişininnamaz

kılmasıiçinkalkıpabdestalmasıgerekiyoramakullukyapmamasıiçinoturmasıyetiyor.Demekki

iyilikyapmakdinamikbirçabagerektirir.Kötülüksekendiliğindendeyayılabilir.

Mevlanaiyivegüzelşeylerinyayılmasıiçinkendizamanındabüyükbirmücadelevermiş.Bununiçin

birçokbilgivekavramüretmiş.

İnşaminsanyapanbüyükhedefleri,amaçlandır.Mevlana'nmamacınedirdiyebaktığımızda"ilahiaşk"

kavramımgörüyoruz.O'naulaşmakiçinheparayışiçindeolmuş.

DuygusalZekâveMevlana

AntonioR.Damasio'nun"Descartes'inYanılgısı"adlıkitabıbilimdünyasıiçinbirdönümnoktasıdır.

Bilindiğigibi,Descartes"Düşünüyorum,ohâldevarım"diyerekherşeyinakıldanibaretolduğunu

iddiaetmişti.Buanlayışduygulanbilimselkategoridendışlıyordu.Yanibilimadamlan"Duygular

doğaüstüşeylerdir,bizimilgialanımızdadeğil"diyerekkestiripatmışlardı.1995yılındaduygular,

biliminmenziliiçinegirdi.BeyindeduygularlailgiliaktifalanlarbulunduvebualanlardaMevlana'nm

öğretilerininyenidentanımlanmasıyapıldı.İşteduygusalzekâdenilenşey,bilinçsizdeolsa

Mevlana'nmöğretilerininsistematizeedilipmetodolojisioluşturularakbütündünyayasunulmasıdır.

DuygusalzekâaslındaMevlana'nmbilimselkarşılığıdır.Mevlana'nmBatı'dabukadarilgigörmesinin

sebebi,onunsöylediklerininbilimtarafındandahayeniyenisöylenmeyebaşlamışolmasıdır.Mevlana,

duygusalkeşifyapmakisteyenleriçinmüthişbirmateryalveriyor.Onualıpyenibilimselverilerleçok

rahatanlatabiliriz.İnternetsayesindebütündünyadaMevlana'nmtanınmasınavesileolabiliriz.

DuygusalzekâileMevlana'nmarasındakibağlantılardanbiri,öz-bilinçdediğimizkendinitanımadır.

Ardındanöz-yönetimgelir.Kişikendinitanıdıktansonrakendiniyönetmeyiöğrenmelidir.Mesela

arabakullanmakbirbeceridir.Birkereöğrendiktensonraartıkhiçdüşünmedenkullanılır.Mevlana

birbakımahayattakiönemlişeyleribeceri,alışkanlıkhâlinegetiriyor.İnşamhayatyolundakitrafik

levhalannayönlendiriyor,doğruyolugösteriyor.Sonrasosyalbilinçgelir.Sosyalbilinciniçindeempati

vardır.MevlanaHazretlerininenbüyükkaynağınındaHz.Peygamber(sav)olduğunugörüyoruz.

MevlanaO'ndan(sav)aldıklarımçağmasunmuştur.FaydalandığıkaynaklarKur'an-ıKerimve

Peygamberimizinsünnetidir.

Haritadaneredeolduğunubilenkişi,gideceğiyerekararverebilir.Sosyalbilinçleyaşadığıçevreyi,

toplumutanırveböyleceilişkiyönetiminegeçebilir.Mevlana'daduygusalzekânınbudörtaşamasının

da(öz-bilinç,öz-yönetim,sosyalbilinç,ilişkiyönetimi)varolduğunugörüyoruz.

ŞimdiYeniBirZekâTüründenSözEtmekLazım:VicdanîZekâ

Mevlana'nmbüyükbiramacıvebuamacaulaşmakiçindeolağanüstübirprojesininolduğunu

görüyoruz.Büyükamacıveolağanüstüprojesininolması;onundiğerinsanlaranazarandüşüncenin

sınırlarınıaştığım,zihinselkısıtlamalarıkırdığım,bilinçvealgılamaalanlanndagenişdeğişiklikler

yaptığınıgösterir.Budeğişikliklerinbiyolojikkarşılıklarıvardır.Bunlarınneolduğunuiyianlamak

gerekiyor.Bukarşılıklarıtanımlamakiçinsonyıllardapozitifpsikolojiçalışmalarıyapılıyor.Yapılan

çalışmalarneticesindeinsanbeynindekibeşalandageliştirilebilirbecerilerkümesiortayaçıktı.Tespit

edilenbecerikümeleri"zekâalanları"olarakdatammlamyor.

MantıksalZekâ

Yüzseneönce,IQolarakbilinenilkzekâtanımlamasıyapılmıştı.Buzekâtanımlamasıyani"mantıksal

zekâ",tekzekâalanıolarakgörülüyor,bunungeliştirilemezolduğudüşünülüyordu.Birinsanın

genlerindeboyunun1.80molacağıyazılıysa,okişinin1.80'eçıkmasıbellikoşullarabağlıdır.İyi

beslenmezse,sağlığınadikkatetmezse1.60mcivarındadakalabilir.Mantıksalzekâdabuçerçevede

geliştirilebilir.Meselamantıksalzekâyıölçmekiçinkullanılantestlerdebazıkavramlarvardır.Bu,

insanınhayatınaidealistolmaveyastratejikdüşünce,kalıplarındışındadüşünme,geleceğiplanlama,

kendisineinanmaşeklindeyansıyor.Akılyürütmebecerilerinidoğrubiçimdekullanmak,mantıksal

zekâsıyüksekkişilerinözelliğidir.Kâr-zararanaliziniiyiyapabilenbukişileraymzamandahesaplama,

sözcüköğrenme,yenidüşünceüretmegibisözelkonulardadadahabaşarılıoluyorlar.

MantıksalZekâDeğerleri

•idealistolmak,hayalkurabilmek

•Düşünceüretmek

•Geleceğitahminetmek

•Beklentioluşturmak

•Stratejikdüşünmek

•Kalıplarındışındadüşünmek

•Geleceğiplanlamak

•Kendisineinanmakvegüvenmek

"Duygusalzekâ"değerleriyüksekolankişileriseduygularlailgilikararlandahasağlıklıverirler.

Mantıksalzekâdaidealistolmakönemliykenduygusalzekâdaaktivistolmakönemlidir.Mantıksal

zekâ,doğrudüşünceyigörmevedüşünselalandaileriolma;duygusalzekâisebunuharekete

geçirebilmekapasitesidir.Duygusalzekâkarşılaştığımızzorluklaradirenmemizisağlar.Kişinin

hayalleri,ideallerivardıramabunueylemedönüştüremez.İşteburadadevreyeduygusalzekâgirerse,

sözkonusukişiideallerieylemedönüştürebilir.Yanizordurumlardamaneviyapışımayaktatutabilir.

Böylelikleherşarttameyveverenağaçpozisyonunayükselebilir.Duygusalzekâsıyüksekolankişilerin

temelözelliklerindenbazılanümitliolmak,iyimserlik,cesaret,empativesinerjioluşturmaktır.Bu

kişiler,içmotivasyonlanyüksekolduğugibidışmotivasyonlandaçokiyikullanırlar.İnsanlara

inanmayıvegüvenmeyibaşanrlar.Mizahveeğlenceyikullanırlar,estetikzevklerivardır.Olumlu

yönleridahaçokgörürler.Özgüvenlerivardır.Buözelliklerindendolayıilgilerinieyleme

dönüştürürler.Yaşananhertecrübeyibirkazançolarakbirikimlerinekatarlar.

öyleinsanlarvardırkibeşdilbiliyor,odillerianadiligibikonuşuyorlar.Fakatancakemeklimaaşı

kadarbirmaaşaçalışıyorlar.Sahipolduklarıyetenekleri,çeşitliliğihiçkullanamamışlar.İstediğizaman

birdilirahatlıklaöğrenebiliyoramaörneğingidipdebirturizmrehberliğiyapamıyor,eyleme

geçemiyor.Çünkübütünügöremiyor,sadecebiralandaçokiyioluyor.Mesele,zekâalanlannın

hepsinigeliştirebilmekvekullanabilmektir.

DuygusalZekâDeğerleri

•Aktivistolmak

|Ümitlilik

•İyimserlik

•Cesaret

•Empati

•Kucaklayın,sinerjioluşturuculuk

•Içvedışmotivasyon

•insanlarainanmakvegüvenmek

•Mizahveeğlenceliolmak

•Estetikdeğerler

•Tutkuluprojeyesahipolmak

•Olumluyugörmek

•Özgüvensahibiolmak

BedenselZekâ

Birdiğerzekâtürüde"bedenselzekâ"dır.Buzekâtürününinsanhayatındakikarşılığıdisiplindir.

Bununsayesindekişiiç-disiplinkurabilir.Bukişilerzamanyönetiminiiyiyapabilirler,birzorlukla

karşılaştıklarındageridönmez,planlarımgerçekleştirirler.Aymzamandarealistolduklarıiçin

gerçekleridegörebilirler.

İdealistkişiler,gerçekçiliközellikleriyoksahemenpesedebilirler.Aktivistdeğillersekendilerim

hareketegeçiremezler.Birinsanidealistveaktivistolduğuhâlderealistdeğilsehayaldünyasında

yaşayıpduvaratoslayabilir.Realistolanlar,gerçekleridetestediyor,hedefekilitlenebiliyor,

çeldiricilereketvurabiliyorveriskalabiliyorlar.İşlerimiyitakipediyorvefedakârcadavranabiliyorlar,

kararlıoluyorlar.Bunlar,bedenselzekânınverdiğidisiplindeğerleridir.

BedenselZekâDeğerleri

•Içdisiplin

•Realistolmak

•Hedefekilitlenmek

•Çeldiricilereketvurmak

•Riskalabilmek

•Adanmışlık

İTakipçilik

•Fedakârlık

•Kararlılık

SosyalZekâ

Birde"sosyalzekâ"vardır.Sosyalzekâyasahipkişilerinsanlararasındailişkiyönetiminiiyiyaparlar.

Sosyalortamlaradaharahatadapteolurlar.Bukişilerbirorkestraşefigibidirler,liderliközellikleri

gelişmiştir.Yinebukişilerinempatiyetenekleridegelişkindir.Sosyalortamlardadahaazhata

yaparlar.Krizyönetimlerindedahabaşarılıdırlar.Kendilerinidekarşıtarafıdaiyitamrvesağlıklıilişki

kurabilirler.Çokparçalıyapbozlaniyitamamlayabilirler.Önyargıları,algıylaolguarasındakifarkıdaha

iyigörebilirler.Buzekâtürügelişmişolaninsanlar,şefkatlivekucaklayıcıdırlar.İşbirliğineaçıkve

güvenvericidirler.Riskdeğerlendirmesiyapabilirler.Aktifbirdinleyicidirler.Çözümodaklıkararlar

verebilirler.Başkalarınınduyguveihtiyaçlarımdikkatealırlar.

SosyalZekâ(SosyalBilinç)Değerleri

•Şefkatli,kucaklayıcıolmak

•işbirliğineaçıkolmak

•Güvenvericiolmak

•Riskdeğerlendirmesiyapmak

•Krizyönetimiyapmak

•Aktifdinleyiciolmak

•Çözümodaklıkararverebilmek

•Başkalarımduyguihtiyaçvehaklarımdikkatealmak

•Ailebağlannıgüçlendirmek

BizimMevlanaileilgiliolaraküzerindeduracağımızenönemlizekâtürü"vicdanîzekâ"dır.Buna

"ruhsal(spiritüel)zekâ"dadenebilir.

NedirBuVicdanîZekâ?

Buzekâtürünüisimlendirirken"ruhsal"kelimesininyerinevicdanîzekâdenilmesidahadoğruolur

kanaatindeyim.Vicdanîzekâbirbakımakişininiçsesinidinleyebilmesi,içvedışsorumluluklarının

farkınavarabilmesidir.İçimizdeneyindoğruneyinyanlışolduğunusöyleyenbirsesvardır.Oyüzden

vicdanîzekâsıyüksekkişileryaptıklarıheriştehesapverebilirliğidüşünürler.Yanisadeceçıkarlarım

düşünmekyerineYaratıcı'yakarşıdasorumlulukhissederler.Oyüzdenetikdeğerleresahipolurlar.

Bukişilerherhâlükârdailkelidirler,dürüsttürler.Birsözvardır;"İyiinsanolmanınannesitevazu,

babasıcesarettir"diye.Bukişiler,doğrulariçinriskegirebilirler.Kişiselolarakmütevazıoldukları

hâlde,iddialarımdataşıyabilirler.Aymzamandabunuegolarımşişirmedenyapabilirler.Egonunöne

çıkmaması,değerleriöncelemeninbirbaşkaişaretidir.Butipkişilerkendiegolannamınadeğililkeleri

adınahareketederler.İlkeleriiçinciddiriskleralabilirler.Bukişilerebaktığınızdakişiselolarakson

derecemütevazıolduklarınıgörürsünüz,yaptığıişlerebaktığınızdaysanormalinsanlarıncesaret

edemeyeceğiişlervebaşanlıneticelerlekarşıkarşıyakalırsınız.

Bukişilerbilgecekonuşan,sözlerindebirhikmetolankişilerdir.Kararverirkenahlakiakılyürütmeyi

çokiyikullanırlar.İnsanlarındürüst,ilkeliveiyiniyetliolmasınıönemserler.Butipinsanlarkendilerini

Yaratıcı'yakarşısorumluhissettiklerindenreaktifdeğil,proaktiflerdir.HayatınkontrolününAllah'ta

olduğunubildiklerindenkendisınırlarınınfarkındadırlar.Budünyadamisafirolduklarım,buradakiracı

olduklarımunutmazlar.Budünyadakendilerineverilenhayatmkarşılığıolarak"iyiinsan"olmak

gerektiğineinanırlar."İyiinsanolmazsambudünyanınhakkımveremem.Öldüktensonracennet

verilirsebilebuAllah'ınfazlmdandır"diyedüşünürler.Böyledüşündüklerindenbaşanyı

sahiplenmezler.Amaonundeğerinidedüşürmezler.Onlariçinhemsurethemdesîretönemlidir.

Kişilik,karaktergibiözellikleridikkatealırlar.Makam,güç,şöhret,paravegüzellikgibikavramlarıetik

şekildekullanmayaönemverirler.

VicdanîZekâDeğerleri

•İçsesidinleyebilmek

•Iç-dışsorumluluk

•Hesapverebilirlik

•Yaratıcıgücekarşısorumluluk

•Etikdeğerleresahipolmak

•Ahlakiakılyürütmeyikullanmak

•Bilgelik

•Alçakgönüllülük

•Dürüstlükveilkelilik

SorularlaKüçükBirVicdanîZekâYoklaması

"Doğrumugücügetirir,yoksagüçmüdoğruyu?"diyebirsorusorulduğuzamanetikolmayangüç

sahipleri,"Güçdoğruyugetirir"diyecevapverirler,"Güçlüolanhaklıdır"anlayışınasahiptirler.Ahlaki

duyarlılıklarıgelişmişolanlarise"Doğrunun

kendisibizatihigüçlüdür"derler.Onlaragöre,doğru,gücügetirir.Etikdeğerleresahip,vicdanîzekâsı

yüksekbirkişiye"Hatanedir?"diyesorsak,"Yanlışyapmamaktır"der.Amaetikdeğeriolmayanbir

kimseiçin"hata,yakalanmak"tır.Onagöre,yakalanmıyorsanhatayoktur.BuMakyavelistyaklaşımın

birtezahürüdür.

"Sadıkolmaknedir?"sorusununcevabı,etikdeğerlerigelişmemişkişileriçin"Birşeyebağlıolmak,

sadıkolmak,dürüstolmaktandahaiyidir"şeklindedir.Diyelimkibirliderebağlısınız,ozamanonun

içinyalansöyleyebilirsiniz.Çünküonagörebağlılıkdürüstlükten,adalettendahaönemlidir.O,

sadakatiçinkafasındakibirdoğruyudeğiştirebilir.

Bununbirörneğineşahitolmuştum.Ünlübirişadamıpastanedekarısı,arkadaşıveonuneşiberaber

oturmuşsohbetediyorlar.Osıradaaralarındabirtartışmaçıkıyor.Tartışmabüyüyorvemahkemelik

oluyorlar.Kavgayıbaşlatanişadamıdakarşıtarafdafazlatepkiveriyor,ikisinindehatasıvaramabu

adamkendinitemizeçıkarmakiçineşinimahkemedeşahitgösteriyor.Eşi"Bendoğruolmayanbirşey

söyleyemem,şuradaseninhatanvardı"diyor.Kadın,eşine"Yanlışlarımsavunmam"dediğiiçinadam

ondanboşanmayakalkmıştı.İşteburadaadam,"Sadıkolmak,dürüstolmaktandahaönemlidir"

diyen,ahlakizekâyasahipolmayankişilerdekiyaklaşımısergilemişti.Vicdanîzekâsıdüşükkişiler

idare-imaslahatyaparlar.Yanihermasadafarklıkonuşur,vaziyetiidareederler.

Amavicdanîzekâsıyüksekolankişilerkararlıdirenişgösterirler.Herhangibirşeyolduğuzaman

"Yalnızbukadaryapabilirim"derler.

Birmalınveyadeğerinpaylaşımısözkonusuolduğundaetikdeğerleriolmayanlarkarşıtarafaverilen

payiçin"Sanayeterdeartar"bilederkenetikdeğerleriolanlarhakçapaylaşımdanyanatavır

koyarlar.Karşıdakikişiyideğersizleştirmeden"Hakadına,seninhakkınbuolduğuiçinböyle

yapıyorum"derler.

Yaptıklarıişlerhakkındabirincelemeolduğunda,etikolmayankişilerhemensavunmayageçerler.Etik

değeriolanlariseöncesorar,öneridebulunur,eksiklerinikabuledervekendilerimgeliştirme

yönündeadımatarlar.

Vicdanîzekâsıyüksekkişilerinhayatınabaktığımızzamanbutipilkelerihayatageçirdiklerinigörürüz.

Acelecideğildirler,sebatlarıyüksektir.Sonucudüşünmedenhareketetmezler.Başlangıçtasıkıntı

çekselerdesonuçtakazanırlar.Başarılıdırlar.Hayatlarındakienönemlimotivasyon,içmotivasyondur.

Gayretlerivardırvekendilerinihareketegeçirebilirler.Başkaları"yap"dediğiiçindeğil,doğruolduğu

içinvezamanındayaparlar.Kendiiçselgerekçeleriylehareketegeçtikleriiçinhayatlarındatembellik

yoktur.Olaylaraiyimserbirpenceredenbakmayaçalışırlar.Kendileridışındakivarlıklarında

farkındadırlar.

VicdanîZekâveRuhDünyası

Vicdanîzekâsahiplerininhayatlarındaiyimserlikesastır,güvensizlikistisnadır.Hempozitifhem

negatifdurumlarıaymandagörürveümitsizliğedüşmezler.Kendilerinikurbanlık,kölelikhissine

kaptırmazlar.Zindandabilemutluolabilirler.Onlariçinsahipolduklarışeylerinkıymetinibilmek,

küçükşeylerdenzevkalabilmekönemlidir.İçtenlikvesamimiyetvicdanîzekâsıyüksekkişileriçinön

plandadır.İçtenlikleriiknagüçleriniartırır.Dahaçokdostvearkadaşsahibiolurlar.Kolaykabul

gördükleriiçinkolaykolayyalmzkalmazlar.İkiyüzlülükbukişilerinennefretettiğiözelliktir.Hatta

törenselkibarlıktanbilerahatsızolurlar.İyilikseverlikveyardımseverlikten,cömertliktenzevkalırlar.

Buözelliklerisebebiylegüvenkazanırvesevilirler.Yanlarındakiinsanlarahuzurverirler.İlkelerinesıkı

sıkıyabağlıolduklarıiçinbazenkısavadedeyanlıştanınsalardazamaniçinde,bazendeöldükten

sonrakıymetlerianlaşılır.Mevlanadaençokölümündensonraanlaşılmıştır.EserlerinioğluSultan

Veledtoplamıştır.

Bilgelikzekâsıyüksekkişilerinyaptıklarıdevrimselişlervefatlarındansonraortayaçıkar.Meselasırık,

fasulyemevsimindeikimetreolur,engösterişlibitkidiramamevsimsonundabiter.Birçamiseyavaş

yavaşbüyürveihtişamıonlarcasenesonraortayaçıkar.Cevizağacıuzunsüresonrameyvevermeye

başlaramauzunömürlüdür.Bilgekişilerdeböyleuzunömürlü,kalıcıişleryapaninsanlardır.

2009yılında54binkişiüzerindeyapılanbiraraştırmadagüvenirlilikleilgiliyedideğertespitedilmiş.

54binçalışanınbirliderdearadığıilközellikdürüstlükolaraktespitedilmiş.İkinciözellikinsanodaklı

olmak,üçüncüsüiletişimeaçıkolmak,dördüncüsüvizyonsahibiolmak,beşinciözellikişinde

ihtimamlıdavranmak,altmcıözellikmotiveedicilikveyedinciözellikdecesaretolaraksıralanmış.Bu

özelliklerinhepsininvicdanîzekânınbileşenleriolduğunugörebiliriz.Bunlaraynızamandasonradan

öğrenilebilendeğerlerdir.

İşhayatındakişininkendinibaşarılıkimselerlekıyaslamasıyanlışbirtekniktir.Doğruolan,insanın

kendinekoyduğuhedefleoankidurumunukıyaslamasıdır.Başananlıkbirşeydeğiltoplamyada

sonuçtur.Kıskançbirinsanbaşarılıbirinigördüğündeoandadikkatiniçekenanlıkbaşarıyıgörürve

kendisindeeksiklikhisseder.Doğrudüşüneninsaniseanlıkbaşarıyıdeğil,toplambaşanyıgörür.

"Hayatımınsonundaşunlanyapmışolursambaşanyaulaşabilirim"diyedüşünür.Budüşünceleri,

kendisinihareketegeçirmekiçinvesileyapabilir."Hayatımınilerleyendönemindeşubaşarıyıelde

etmeliyim"diyerekbirmotivasyontekniğioluşturabilir.Böylecebaşanlıbirinigördüğündeiçinde

filizlenenkıskançlıkduygusukendisinedebaşkasınadazararvermeyecekbiralanaakıtılmışolur.

Vicdanîzekânınenönemlifaydasıiçhuzurudur.Mantıksalzekâsıyüksekolanbirkişininvizyonu

vardır,parmaklagösteriliyordur,başarılıdır.Amaacabamutlumudur?Napolyon"Hayattamutlu

olduğumgün,altıgünügeçmemiştir"diyor.Hırsvar,yetenekvar,çalışmavarfakatbilgeliközellikleri

yok.Neticedemutluolamıyor.

Vicdanîzekâinsanadinginlikverir.Duygusalzekâsıolankişilerkarizmatikbirliderolabilir,kitleleri

hareketegeçirebilir,zaferlereldeedebilirler.Amasadeceduygusalzekâsamanalevigibigeçergider.

Sosyalzekâsıçokyüksekamabilgelikzekâsındanpayalmamışbiri,çokiyibirpazarlamacı,mükemmel

birhalklailişkileruzmanıolabiliramauzunvadedeyalnızkalır.Çünkügüvenirliliğidüşükolur."Vitrin

doluamagönüllerboş"dediklerigibi,bukişilerinyakınlarıyladailişkilerikötüdür.Hernekadarilk

tanıştıklarındakarşılarındakikişideçokiyibirizlenimbıraksalardabirinciderecedenyakınlarlabile

kaliteli,mutlubirilişkikuramazlar.Çünküilişkilerisürdürebilecekyeteneklerdenyoksundurlar.

Sürdürülebilirilişkileriçinbubeşzekâtürününhepsininaymandabellibirdengeiçindeolması

gerekir.Yaniinsan"Sevilenbirkişiolmakistiyorum"diyorsavicdanîzekâsınıgeliştirmelidir.

Hayvanlarâlemindegörülenoncafizikselfarklılığarağmenruhsalprogramolaraközelliklerisabittir.

İnsanlarisegörünüşteaşağıyukarıaymolsalardaruhsalolarakbüyükbirkapasiteyesahiptilervebu

kapasiteninkullanımıkişidenkişiyiciddibir

farklılıkgösterir.Einstein,sadeceeğlenceyimerkezealarak,"vurpatlasınçaloynasın"diyerek

yaşayanbirinsanıgördüğünde"Buinsandakocamanbeynenegerekvardı,omurilikyeterdi"

demiştir.Bukocabeyininsanaverilmişseonungörevisadecetemelihtiyaçlarıgidermekdeğil,soyut

düşünceüretmek,felsefeyapmak,hayatıvevaroluşusorgulamaktır.Yaratıcımızbizlerleolaydiliyle

konuşuyor.Budilideancak"Yaratıanınburadakimesajınedir?"diyedüşüneninsananlayabilir.Bir

örnekvardır:Fransa'dabirşehriselbasmış.İnsanlarkiliseninçatışmakaçmışlar.Papazise"Allah

gelsin,benikurtarsın"diyor.Birisiyardımageliyor,papazona"Allahbenikurtaracak"diyor.Ardmdan

helikoptergeliyoramaonudakabuletmiyor.Papazöbürdünyayagittiğindeise"EyAllah'ımbensana

okadarduaettim,senbenikurtarmadın"diyor.BununüzerineAllah"Ahmakkulum;bensanaadam

gönderdim,gelmedin;kayıkgönderdim,binmedin;helikoptergönderdim,binmedin.Dahane

yapayım?"diyor.Olaydilibunabenzerdir.Yaşadığımızherşeyedikkatlebakıponunvesilesiyle

gönderilenmanayıbulmayaçalışmak...

Birolayyaşadığımızda"AcababuAllah'ınbirmesajımıdır?"diyedüşünmemizgerekir.Allahbu

dünyadainsanlarlasebeplervasıtasıylailetişimkuruyor.Mucizelerlepeygamberleriçinama

Yaratıa'nınbizedehitapedişininsayısızyoluvar.AllahdünyadaHakimismiyletecelliediyorvebu

isimsebeplerinvarlığımgerektiriyor.EğersensebeplereriayetetmiyorsanAllah'ınsıfatlarınıyanlış

biliyorsundemektir.Allahçalışmadanvermiyor.Güzelşeylerinhepçileyleeldeedildiğigörüyoruz.

Koyulmuşpsikolojiyasalarıvar;iştebunlarAllah'ınyasaları.Onlarauygundavranabilmekinsanın

özgüriradesiniengellemiyor.İnsanınsorumluluğunudaortadankaldırmıyor.

İnsanoğluhakikatikavramayaçalışırkendörtyolkullanır.İlkibilim;deney,gözlemgibibeşduyunun

algıladığıbilgilerdir.Bubilgikaynağıhakikatibulmadayeterliolmamıştır.İkincisiakılyürütme

yöntemleridir.Beşduyuylaalgılayamadığımızbazıdurumlarıakılyürütmeilealgılarız.Misal;duman

çıkanbiryerdeateşdeolduğunudüşünmemizgibi.Bunudakullanıphakikatehâlâulaşamadıysakiç

sese,sezgileresıragelir.İşteburadavicdanîzekâönplanaçıkar.Vicdanîzekâsıyüksekolankişileriç

seslerinidinlerler.Böylecekimseningöremediği,duyamadığışeylerikeşfederler.

Pekiiçimizdengelensesenedereceyekadargüvenebiliriz?Sınavagirenbirkişi

cevabınıbilmediğibirsoruyaiçsesinidinleyerekcevapverebilirmi?

İçsesindebiraltyapısınınolmasıgerekir.Meselakarpuzalırkenherhangibirimiziniçsesinidinleyerek

doğruseçimyapmaihtimali%50'dir.Amaişikarpuzlailgiliolanbirkişi"Bukarpuziyidir"diyorsa,o

karpuz%90iyidir."Nasılyapabiliyorsunbunu?"diyesorduğunuzdasizenetbircevapveremezancak

belkidahaönceelindenbeşbintanekarpuzgeçmiştir.Oişiyapayapaöylebirbecerikazanmıştırki

artıksezgiselolarakhangisininiyiolduğunuanlayabilir.Hekimliktedebunabenzerbir"kliniksezgi"

vardır.Doktor,hastayıgördüğügibiondanetürbirhastalıkolduğunuanlayabilir.İştebu,bilgelik

sonucundagelişenbiryetenektir.Bellibirbirikimgerektirir.

Hanibirfıkravardır:Adamınbiripapağandükkânınagirmiş,fiyatlarabakıyor.Beşdilbilenbir

papağan10bindolar,üçdilbilen7bindolar,birdilbilenbindolarşeklindefiyatlandırılmış.Bir

tanesininönünegelinceduraklıyor.Adamhiçbirözelliğiolmadığıhâlde15bindolarfiyatbiçilen

papağanınözelliğinisabayasormaihtiyacıhissediyor.Satıcıda"Vallahiözelliğimbendebilmiyorum

amadiğerlerionaüstadım,hocamdiyehitapediyorlardaondan"diyecevapveriyor.

Dahaöncedensıraladığımızüçyol(bilim,akılyürütme,sezgi)dehakikategötürmüyorsasonuncuve

dördüncüyolkişinininançlarıdır.Kişihayattahiçbirşeyieksiksizolarakalgılayamaz,muhakkak

eksiklerivardır.Oeksikleribeşduyuilealgılayamıyorsaakılyürütmeyle,onunladaalgılayamamışsa

sezgiyle,onunladaalgılayamamışsainançlarıylatamamlar.Çünkübeyintanımlanamayanbirbilgiyi

kabuletmez.Kişininbilgiyibeyninekabulettirebilmesiiçinöğrendiğişeyimantıksalbirçerçeveye

oturtmasıgerekir.Yoksabilgiyikaydetmesistemiçalışmaz.

Birinsanıniyivegüzelözelliklerkazanmasıiçinöncebuözelliklereihtiyaçduymasıgerekir.Kişieğer

ihtiyaçduyarsabirşekildeonueldeetmeninyolunubulur.Kişiliğimiziiyiyegüzeleyöneltmekiçin

okuduğumuzkitaplarsadeceohâzineninanahtarlarımverir.Amahâzineyiarayıpbulmakbizim

görevimizdir.Emekvereceğiz,dalmakiçindalgıçkıyafetlerinigiyeceğiz,çileçekeceğiz.Zatenkolay

eldeedilenşeylerkalıcıolmuyor.

MevlanaveHalkTerapisi

Psikoterapide"halkterapisi"denilenbirteknikvardır.Buterapidekişiyehikâyelerverilirvehikâyeler

üzerindenokişininzihinseldönüşümüsağlanmayaçalışılır.Birbakımahikâyelerinpedagojikanlamlan

üzerindedurulur.Hikâyelerkullanılarakyapılanpsikoterapiyöntemine"bibliyoterapi"deniyor.Bu

yöntempsikologlannkullandığıvebilimselolaraktavsiyeedilenbiryöntemdir.

Mesnevi'ninbazıciltlerinde"Ruhlaraşifadır,sevgililerisevdiğine,hastalançaresinekavuşturur"gibi

ibarelermevcuttur.YaniMesneviaslındainsanlardakiiçselonanmısağlamakamacıylakullanmış.

Mesnevi'deanlatılanhikâyelerinçeşitliişlevlerivardır:Birincisiaynagörevigörmesidir.Yanikişi

hikâyeyiokuduğuzamanbirfarkmdalıkkazanmışoluyor.Kendiruhsalprofilivepsikolojikdurumuyla

ilgilibiryansımagörüyor.Böylecehikâye,kendinitanımanoktasmdabiraynaişlevigörüyor.İkinci

olarakdahikâyelerinmodelfonksiyonuvar.Hikâyelerüzerindensembolikvekavramsaldüşünceyle

vesosyalnormlarlailgilibirbakışaçısıortayakonuyor.Böyleceİnsanîgelişimekatkısağlanıyor.Birde

buanlatıların"geleneğitaşıma"noktasmdakatkılanvar.Yanibazıdeğerleri,kültürelbirikimigeçmiş

kuşaklardanyenikuşaklaraaktarmagörevinideifaediyorlar.BütünbunlarınışığındaMevlana'nm

üzerindeençokdurulmasıgerekenözelliğihalkpsikoterapistigibiişlevgörmesidir.

Mevlana'nmeserlerisadecebirsanateserideğil.Otoplumsaldüzeydegözardıedilemezbir

dönüşümünmiman.AymzamandaMevlana'nmhikâyelerinintedaviaçısındançoközelbiryerivar.

Peki,bununasılyapıyor?Korkuvekaygıgidericiöyküleranlatıyor.Özgüvenartırıcıörneklereyer

veriyor.Önyargılarıortadankaldıranhikâyelersunuyor.Yanlışdüşünceleridüzelten,alternatif

düşünmeyiöğretenhikâyelerivar.Kişiyeyenibirtutumsergilemeyiöğretenörneklerkullamyor.

Toplumdavarolankıssadanhisseanlayışımbirhalkterapisigibikullamyor.

öykülerdemetaforikdüşünceninkullanılması,modempsikoterapininuyguladığıyöntemlerdenbiridir.

Kişi,bumetaforlarıkullanarakanalojiyapar.Yanikendiyaptıklanylametaforukıyasederekbir

değişimsağlaması,sorununuaşmasıbeklenir.Mevlana'nmeserlerinebaktığımızdadametaforlan

analojiyaparakkullanmışolduğunugörüyoruz.Bunlankullanaraktedaviyedönükdeğişimisağlamış

oluyor.İnsanlarayenidüşünmeyollanöğretiyor.

Birinsansadakatsizliğemaruzkaldıdiyelim.Budurumdaverilenilkeltepkişiddettiramatepkikişiden

kişiyeçeşitlenir.Bazıinsanlariçlerinekapanır,bazılarıdoktoragider,bazılarıysaintikamalacağımdiye

intiharetmeyekalkışır.Aslmdaçözümeulaşabilmekiçinönceoolayhakkındakonuşabilmekgerekir.

Mevlana'yabaktığımızdaonunbizlerekonuşabilmeyivetartışabilmeyiöğrettiğimgörüyoruz.

Bibliyoterapidebirhikâyeüzerindeanalizveçıkarımyapılırveeldeedilençıkarımlasorunoluşturan

konuderinlemesineincelenir.Kişininçözümsürecininiçindeolması,çıkarımlardabulunabilmesiona

tartışaraksorunlarımçözmeyiöğretir.Travmaböyleçözülür.OhâldeMevlana'nınanlattığı

hikâyelerintravmaçözücüetkisidevar.

Nasılkibirsudamlasısüreklidamladığındamermerioyabiliyorsa,insandasürekliaynışeyleri

düşündüğündezihinselyapısındabirzayıflamameydanagelir.Beyindekiağsalyapıdabozulmalar

ortayaçıkar.Mevlana'nınböylesitekrarlayandüşüncelerdendeuzaklaştırıcıetkisivar.Çünkü

Mevlanahikâyelerleöğrenmedesağbeyniönplanaçıkarıyor.Sağbeyninöğrenmesindemüzik,resim

gibisanatalanları,sezgiselöğrenmegibiolgulardevreyegirer.Yaniduyguileöğrenmegerçekleşir.Bir

şeyisadecesolbeyinleöğretmeyeçalışırsanız,sadeceezberyapmışolursunuz.Amahemsağbeyin

hemdesolbeyinbiraradaişletilirseeğlencelivedisiplinlibiröğrenmegerçekleşmişolur.Mevlana'nın

hikâyeleraracılığıylaöğrenmedesağbeyniaktifhâlegetirmesiöğrenmeyikabalaştırıyor.

Hayatımızıniçindebulunduğuresminbütününügörmemizisağlıyor.Bunadaliteratürde"altıboyutlu

düşünce"deniyor.Altıboyuttanön-arka,sağ-solveaşağı-yukarıkastediliyor.Yaniinsanbirşeyianaliz

ederkenonugelecek-geçmiş,tehditler-fırsatlarvegüçlüyönler-zayıfyönlerbakımındanelealıyor.

Kısacası,Mevlana'nınbibliyoterapitekniğinihayatageçirmişolduğunugörüyoruz.

Onunajanzamandasosyalnormlarıpekiştirdiğinisöylemiştik;sadecepekiştirmiyor,güncelliyorda.

Verdiğicevaplarzamanagöreyorumlanıpgüncellenebiliyor.Bizimyapmayaçalıştığımızdaaslındabir

bakımabugüncellemeyekatkıdabulunmak.

Halkpsikoterapisizorbiriştir.Yerigelir,insanınhayatıboyuncakullandığıdüşüncelerideğiştirmek

gerekir.Bazıinsanlaryenilikten,değişimdenölesiyekorkarlar,özelliklebellibiryaştansonradeğişmek

dahadazorlaşır.Mevlanaadımadımgiderekkişiyiöncekorkusuylayüzleştiriyor,sonraonunlabaş

etmesinisağlıyor.

Mevlana'nmöyküleriçoğukez"bendili"yleanlattığımgörüyoruz.Eğerbirkişiye"sen"diyecephe

hücumuyapılırsaokişideaymyoğunluktakarşıcephesavunmasınagirişir.Böyleceegosavaşlan

başlar.Mevlana'dabununolmadığımgörüyoruz.Hiçkimseyetamolarakiyiyadatamolarakkötü

diyenitelendirmiyor.İnsanaiyisıfatlarıylakötüsıfatlarımayırarakyaklaşıyor.

Mevlana'nmüzerindenbukadarzamangeçmesinerağmeninandırıcılığınınyitirmemesininbirnedeni

deanlattıklarımkendihayatmauygulamışolması.BununImam-ıAzam'ınhayatmdageçenbirörneği

devardır:Birgünİmam-ıAzam'a(ra),birçocukgetirilir.Babasıçocuğununçokbalyediğiiçinher

tarafınınyaraiçerisindekaldığım,şifanınAllah'tan(cc)olduğunusöylerveİmam-ıAzam'dançocuğu

okumasınıricaeder.İmam-ıAzam(ra)çocuğunbabasınadönerek,40günsonragelmelerinisöyler.

Babaçaresizgeriyedönervetam40günsonrabüyükimamagelir.Imam-ıAzamçocuğadönerek

başımokşar:"Birdahabalyemeevladım"der,çocukda"Oluramca,yemem"der.Çocuğunbabası

şaşkın,İmam-ıAzam'a"40günevvelbudediklerinideseydinya"der.EbuHanifehazretleribunun

üzerine,"40günevvelbenbalyemiştim,eğerogündeseydimsözümüdinlemez,balyemeyedevam

ederdi.Bentam40günbalyemedim,biiznillahçocuğunbirdahabalyemeyecekvevücudundaki

yaralarkapanacak"der.Gerçektendeçocukbirdahabalyemezveyaralankapanır.

Mevlanadaaynenböyleanlathklannınbilgeliğiniyaşamıştır.Bilgisahibivebilgeolankişiilmiönce

kendisineuygular.Bunoktada,âlim-bilge-arifkişiözelliklerinideiyibilmekgerekir.Âlimkişiilim

sahibidirveilminibaşkalarınaanlatır.Heykeltıraşmermere,marangozahşabaşekilverir,âlimkişide

diğerinsanlara.Bilgekişiiseönceliklekendineşekilverir.Arifolaninsansahemkendinehemde

başkalannaşekilverir.Mevlana'yabakacakolursak,onunbilgeliğideaşarakariflikmakamına

yükseldiğinigörürüz.Onunbilgeliği"HalkiçindeHakkileberaberolmak"tarzındakibilgeliktir.Bu

dahakalıcıolanbilgeliktürüdür.Asırlaradamgavurmasınınsebeplerindenbiridebudur.

Mevlana'nm'MutlulukBilimi'neKatkısı

BukitaptaokuduğunuzöğretilerlemutlulukbilimiolarakdaadlandırılanPozitifPsikolojibiliminin

öğretilerininnekadarbirbirinebenzediğinihayretlegörüyoruz.

Küçükbirülkevarmış.Buradayaşayaninsanlarınsakinvehuzurlubirhayatlarıvarmışfakatbilim,

sanayi,askerlikvegüvenlikkonulanilehiçilgilenmiyorlarmış.Soranlara"Bizmutluyuzya,yeter"

diyorlarmış.Birgüngüçlübirdüşmanınülkeyiyakıpyıkmayageldiğihaberinialmışlar.

Panikiçindegidipülkeninbilgesinesormuşlar;"Neyapalım?".Bilgecevapvermiş:"Okulaçın.""Okul

işeyaramaz"diyerekitirazetmişler.Bilgekişibudefaşöylecevapvermiş:"Şuandaonlara

direnemeyizamagelecekseferehazıroluruz."

îpsosAraştırmaŞirketi'nindünyaçapmdayaptığı'DünyanınMutlulukTablosu'çalışmasısonuçlanna

göreilksırada"Çokmutluyum"diyenülkeleroramsıralanıyor.Birinci,%53Endonezyaikinci,%43

Meksika,HindistanÜçüncü,%30Türkiye,BrezilyaDördüncü,%28ABD,AvustralyaBeşinci,%27

Kanada(12.02.2012,HabertürkGazetesi)

'MutlulukBilimi'insanpsikolojisiileuğraşanlarınsonyıllardaçokkafayorduklanönemlikonulardan

birioldu.Çünkümodernyaşamhayatıkolaylaştıranbirçokkazanımlannarağmeninsanoğlumutluluğu

artıramıyor.

Kapitalizmöncehastaediyorsonratedavietmeyemiçalışıyor?

Psikiyatrikhastalıklardabeyinfonksiyonlanölçülmeyebaşladıktansonrafelsefeiletıparasmdaköprü

kurulabiliroldu.Aşağıdakitablodagöreceğinizgibi,insanınruhhalindekideğişimlerinbiyolojik

kanıtlanartıkölçülebiliyor.Depresyongibihastalıklarıntedavisindeilaçtedavisininyanısıra,

elektriksel(EKT)vemanyetik(TMU),mikroakım(tDCS,CES)tedavilerigibibirçoktedaviseçeneği

kullanılıyor.Fakathiçbirtedaviyöntemipsikoterapininöneminiazaltmadı.

Hiçbirtedaviyinedoğruyaşamanınkoruyucuruhsağlığınakatkısınıazaltmadı.Hiçbirtedaviinşam

mutluetmeyeyetmedi.

Tedavilerinsanı'Eksi'den'Sıfır'agetirdi.Ancakinşam'Sıfır'müzerineyani'Artı'ya

çıkarmakgerekiyordu.Bubilimdalıileuğraşandisipline'PozitifPsikoloji'denildi.Uyguladığıtedavi

yöntemide'PozitifPsikoterapi'adınıaldı.

PozitifPsikoloji'ninöğretisinebakıldığındaMevlana'yıyenidenkeşfeden,sistematizeedip

metodolojisinigeliştirenyöntemlerkümesiolduğugörülüyor.

Moderninsangeçtiğimizyüzyıllaragöredahavarlıklı,dahagüçlü,dahamüreffehamadahamutlu

değil.Bununvaroluşunanlamınındeğişmesiileilgilipekçoknedeni.

Aydınlanmaçağınıntanımladığı'Modernlik'kavramınınüçayağıvardı:'Akılcılık','Dünyasallık'

(sekülarizm)ve'Bireysellik'idi.Modemizmsonucusekülertaleplerartacak,insanoğlunundini

taleplereihtiyacıkalmayacakveböylecetanrısızbirdünyadoğacaktı.Bununiçinverilentarih20.

yüzyılınsonuidi.Bilimveteknolojidekigelişmelerinsanoğlunumutluedebileceğiiçindinvetanrı

inancıyokolacaktı.DinPsikolojisiProfesörüAliKöse'ninaktardığıbilgileregöreAmerika'nınünlü

sosyologlarındanRodneyStark'DininGeleceği'isimlieserinde"Dinsizgelecekdüşüncesininbir

yanılsama"olduğuifadeediliyor.(ZamanGazetesi,12.02.2012)

Akilcilikinsanınbütünsorularınacevapveremiyordu.Dinintesellietme,hayataanlamkatmagücüve

işlevinikarşılayamıyordu.Akılinsanagüçsüzlük,çaresizlikveölümgibihayatolaylarıkarşısında

zihinselsığınaksağlayamıyordu.

ölümünvesonsuzlukihtiyacınınolduğubiryaşamdadünyevilikinsanıtatmindenuzakkalıyordu.

Dünyasallaşmanınkonforculuğadönüştüğüdünyamızdayoksullukveayrımcılıkazalmıyor,artıyordu.

Bireyselliğinbencilliğedönüşmesisonucundainsanoğluyalmzvemutsuzolmayabaşlamıştı.

ölümsüzlüğeveyamutluluğailaçbulmaçabalan'YeniÇağModernizmi'nidoğurdu.21.yüzyıllabirlikte

'BilgelikÇağı'başladı.BilgelikçağınınayaksesleridePozitifPsikolojiçalışmalarıdır.

MutlulukBilimi'negöre;

1-Mutlulukekonomikdeğergibidir,üretilmedentüketilmez.

2-Mutlulukdışgerçekliğevekaynaklaragöredeğiliçgerçekliğevekaynaklaragöre

üretilir."Dahaiyibirhayatımolsaneyapardım?"demekyerine,"Sahipolduğumhayatladahaiyi

neleryaparım?"demektir.

3-Üretilenmutluluk,rasyonelkaynakyönetimigibiuygunyerde,uygunzamandaveuygunbiçimde

yönetilir.

BütünbunlarabaktığımızdaEndonezya,Türkiye,Hindistan,Meksikagibigelenekseldeğerlerinhenüz

tamolaraksilinmediğicoğrafyalardayaşayantoplumlarındahamutluolduğunugörüyoruz.

Ohaldeyukarıdakihikâyedeandığımızbilgegibimodernizminkazammlanmdevamettirelimama

sahtemutlulukveyapaygülücüklerinyerinedoğrudeğerlerlegeleceğimizivehayatımızıyenideninşa

edelimdiyorum.

İkinciBölüm/MESNEVİTERAPİ

OlumsuzDüşünceKalıbı:

İnsanlarınbeklediğişekildekurallarauyarsambubenimdavramşözgürlüğümeengel

olacaktır.

HİKÂYE'YüreğimBağlıDeğil'

Dinbilginininyolutımarhaneyedüşmüştü,"Gidipbirgezeyim,delilerinhâlinigöreyim!"diyerekkapıyı

çaldı.Girince,elleriayaklarıbağlıbirdelininsevinçiçindebağırıpçağırdığım,keyiftensarhoşolduğunu

gördü.Yanınagiderek:"Yahu..."dedi.

"Elinayağmbağlıykenbuneşedenedir?Tutsaksın,görmüyormusunhâlini?"Deli:"Elimayağımbağlı

benim!"dedi."Yüreğimbağlıdeğil.Gönlümözgürolduktansonratutsakolmuşum,neçıkar?İkiâlem

dediğinnedir?Birdeniz,adıdagönül.İşteo

denizdehürümben!"

İnsanÖzgürlüğünüDışDeğilİçSebeplereBağlamalıdır

Hikâyedegörüldüğügibi,delitutsakolunduğuhâldekendimözgürhissedilebiliyor.Tersinden

bakarsak,görünürdetutsakolunmadığıhâldeinsanaözgürolmadığınıhissettirenbirçokşeyvardır.

"İnsanlarınbeklediğişekildekurallarauyarsambubenimözgürlüğümeengelolacaktır"gibi

düşüncelerbunlardanbiridir.Buyanlışinanışakarşın,hikâyedekidelinindurumuözgürlükanlayışına

farklıyerlerdendebakılabileceğinigösteriyor.Buradakişigönülzenginliğiiçerisindebaktığıiçinelinin,

ayağınınbağlıolmasıonunözgürlüğünemaniolmuyor.Mevlanabuörneğiverirkeninsanınasıl

özgürlüğününarzularından,dürtülerindenkurtulmuşolmasmabağlıolduğunuanlatmakistiyor.

Duygusalözgürlüğüninsanımutluetmesibakımındanfizikselözgürlüktendahaönemliolduğunu

vurguluyor.Birinsanınelini,ayağımzorlabağlayabilirsinizamaduygusalözgürlüğünüyok

edemezsiniz.Zorlabirşeyiistetemezsiniz.Demekkiinsankendiözgürlüğünüdışsebebedeğil,iç

sebebebağlamalıdır.Eğerinsanözgürlüğünüdışsalbirsebebebağlayıp"Şukurallarauyarsam

özgürlüğümkısıtlanır"dersekendinigücüyetmeyensebeplerehapseder.

ÇokParamOlursaÖzgürOlurmuyum?

İnsanözgürlüğünükazanana,konforuna,yaşamşartlarınabağlamrşsasaraydayaşasabilemutsuz

olabilir.Bazensaraylardayaşaramabuonuniçinaltınkafesgibiolabilir.Bununörneklerimtoplumda

görebiliyoruz."Sporarabam,pırlantayüzüklerimvarvehavuzluvilladayaşıyorumamayinedemutlu

değilim"diyerekkendiniözgürhissetmeyeninsanlarvar.Buradançıkarmamızgerekendersşudur:

İnsanözgürlüğünükontroledebileceğişeylerebağlamalıdır.Kontroledemeyeceğişeyleredeğil.Bu

hikâyedebizebunuöğretininakılhastasıolmasıdaironikbirdurumdur.

ÖzgürlükSorumlulukDengesi

Bugünmodemizminsunduğuözgürlüktanımında"Canınınistediğiniyap,hoşunagidennevarsayap,

duvarlarıyık,zincirlerikır,özgürol"anlayışıhâkimdir.Buradakiözgürlükkişininiçseldürtülerinin

karşılanmasıolarakifadebuluyor.Meselaçocuğuhastaolupda"Keyfimceyaşamakvarkenneden

çocuklauğraşacağımki!Benimözgürlüğümüengelliyor"diyerekişiboşanmayakadargötüren

insanlarlakarşılaşıyoruz.

özgürlüklesorumlulukarasındabirdengeninolmasıgerekir.Budengeyimodemizmbozmuştur.

Çünkühümanistfelsefeninverdiği"Carımınistediğiniyapmak,eğlenmekseninhakkındır;eğer

eğlenemiyorsan,zevklerinitatminedemiyorsanözgürdeğilsindir"tarzındakianlayış,zevkleri

kısıtlayanherşeyiözgürlüğükısıtlayanbirunsurolarakalgılatıyor.Kişikendinesöylenenher"hayır"ı

özgürlüğünevurulmuşbirketsanıyor.Sonradazamanlatoplumlaçatışmayabaşlıyorveyalnızlaşıyor.

Özgürleşmekisterkenmutsuzlaşıyor.

"Vücuttakienözgürhücrehangisidir?"diyesorsakcevabımızkanserhücresiolur.Çünkükanser

hücresiyarımdakiniyutar,vücudagirenkanşekerinidiğerhücrelerinüç-beşmislidahafazlatüketir.

Hızlabüyür.Çünküözgürdür.Amaburadasorumsuzveşeytanibirözgürlükvardır.Odereceözgürdür

kibüyürbüyür,bütündokulanyokedervevücutlabirlikteensonundaodaölür.İştebusınırsız,

narsistiközgürlüktür.Bencilinsandaböyledir.Hepkendiniönemser,kendinimerkezealır,

özgürlüklerikendinegöreyorumlar.Hakduygusundadakendineöncelikverir.Kendinibirinciplanda

tutar.Eşiyleproblemyaşadığızaman"Dünyayabirdefageldim"derveevliliğibitirir.İşyerindekendi

çıkarmauymayanbirşeyolduğunda"Benimözgürlüğümükısıtlıyor"der,onureddeder.İştebu

narsistikkişilikyapılanmasıdır.Bunlarsosyaldokudakikanserhücresigibidirler.Eğerbunlarasınır

koymazsak,"Yanlışyapıyorsun"demezsekgittikçebüyürler.

"özgürlüğüvar"diyerekçocuğunherdediğiniyaparsanız,onuküçükbirhükümdaradönüştürürsünüz.

Küçükbircanavarolur.Çocuğunheristediğiniyapmakonaözgürlüğünüvermekdemekdeğildir.

Anne-babanınamacıçocuğuoanmutluetmekdeğil,onugeleceğehazırlamaktır.Ortaveuzunvadeli

mutluğunudüşünmektir.İnsanbencilcebirözgürlüğüyücelttiğizamananlıkmutluluğudüşünür.Ama

üçsenebeşsenesonrakimutluluğuhesabakatmaz.Tıpkıkanserhücresigibioankiisteklerinitatmin

etmeninpeşindedir.Altıay,birsenesonrakendivücudunuöldüreceğinidüşünmezbile.

Bunedenle"İnsanlarınbendenbeklediğigibikurallarauymamözgürlüğümeengelolacak"düşüncesi

toplumdakivicdanîkurallara,etikvesosyalkurallarauymakonusundahoşnutsuzluğunasebepolur.

Aslmdabunlarauymakinsanındavranışveözgürlüğüneengeldeğildir.Mevlana'nmburadabize

öğrettiğişeyşudur:"Akılhastasıbirinsanınkendimözgürhissedebildiğihâlde,sağlıklıbirinsanın

kendiniözgürhissetmesigerekirkentoplumsalkurallarauyaraközgürlüğününkısıtlandığım

hissetmesiniyanlıştır.Kendiiçdünyamızaistediğimizkadarözgürlükvermehakkımızvar.Ama

kurallarauymaktanötürükendimizikötühissetmeyelim.Kendimiziiçdünyamızdakontrol

edebileceğimizşeylerleözgürtutalım."

KurallarDeğiştirilebilirmi?

Bazıtoplumsalkurallargerçektenbazıyeteneklerimizinortayaçıkmasınaengelolabilir.Bunedenle

insan,"Bukurallardavranışözgürlüğümeengeloluyor"dediğindekurallarındeğiştirilebilirmi

değiştirilemezmiolduğunabakmalıdır.Eğerdeğiştirilebilirbirkuralsazihinselsınırlamalarımortadan

kaldırır.Amadeğiştirilemeyecekbirkuralsakendineyenibiryöntemgeliştirir.Bu,insanın

özgürlüğüneengeldeğildir.Özgürlüğeengelolanşeyümitsizliğedüşmektir.İnsanlarınbazenyerleşik

kurallarısorgulamasıvealternatifyollargeliştirmesigerekebilir.Meselahikâyedekiakılhastasıbağlı

olduğundandurumunudeğiştiremez.Çırpınsakendineacıçektirmişolacaktır.Böylebirdurumda

değiştirebileceğişey,kendiiçdünyasındamutlubirseyahatyapmaktır.Kontroledebileceğialan

budurveoalanayoğunlaşarakmutluluğuyakalar.

Hikâyedekikişigerçekliktenkoparakmutluluğuyakalamıştı.Ancakinsangerçeklerdenkopmadanda

kötüşartlarlamücadeleiçinkendiniiyihissetmeninyolunubulabilir.Yanienkötüşartlardaykenbile

mutluolmayıbaşarabilir.Gerçeklerebağlıkalarakiçindebulunduğuşartlarımincelervezamanı

geldiğindedeğiştirir.Mücadeledentamamenvazgeçerseruhsağlığıbozulur.Sağlıklıinsanlarhepbir

arayışiçindeolmuştur.Bununnedeniinsandabulunan"yeniliğiaramageni"dir.İnsanınbugeni

hareketegeçirmesiiçinkendinigüvendehissetmesigerekir.İcatlarınçoğununAmerika'dan

çıkmasınınnedeni,Avrupa'dakendinibaskıaltındahissedenkişilerinAmerika'yagitmesidir.

Mesnevi’denSöz

Mevla(Efendi)kimdir?Seniazadeden,(nefse)kullukprangasınıayağındançözendir!Hürlükyolunu

gösterenpeygamberliktir.Müminler,peygamberliktenazatlıkbulurlar.

(VI.,4540-4541)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Benimiçinneyineniyiolduğunubiliyorum.

Diğerinsanlarbananeyapmamgerektiğimsöylememeliler.

HİKÂYEAyıdanDostOluncaOrmandabirayıyaboayılanımusallatolmuştu.Belinesarılmışayıyı

sıkıştırıyordu.Ayıcanhavliylebağırıyor,yardımistiyor,çırpmıyordu.Busıradaoradangeçmekteolan

biradambağırışıduyupgeldi;kılıcınıçekipyılanıöldürdü.Ayırahatbirsolukaldı.Vekendisineiyilik

yapanadammpeşinibırakmadı."Hayatımıkurtardın,seninledostolmakvehizmetinegirmek

istiyorum."dedi.Adamistemediamaayınınüstelemesikarşısındamecburkaldı:"İyiohâlde..."dedi.

"Gel!"

Ayıartıkadammevinineşiğindenayrılmıyordu.Konukomşusuuyardıadamı:"Ayıdandostolmaz.

Ahmakdosttansaakıllıdüşmanınolsun.Başınabirbelageleceğindenendişeediyoruz.Defetgitsin!"

Lâkinadamartıkaymmbağlılığımgördüğüiçinfarklıdüşünmeyebaşlamıştı.Buyüzden,"Beni

kıskanıyorlar.Onungibigüçlübiryardımcımolduğuiçinçekemiyorlar"diyedüşündüveuyanları

dikkate

almadı.

Günlerdenbirgün,ormanaodunkesmeyegitti.Tabiiayıdayanındaydı.Adamhayliçalıştı,ağaçkesti,

istifledi,yoruluncadasoluklanmaküzerebirağacıngölgesineuzandı.Ayıdayanmaçöktü.Birazsonra

birsinekgelipadammyüzünekondu.Ayı,efendisineiyilikolsundiyereksineğikovdu.Sinekkaçtı

fakatazsonrayinekondu.Ayıyinekovdu,sinekyinekondu.Derkenayıkızdıvesineğiöldürmekten

başkaçare

olmadığımdüşündü.

Koşarakgitti.İri,yassıbirtaşkapıpgeldi.Olancagücüyleadammyüzüneindirdi.Başmdanağır

yaralananadamoracıktaöldü.Dostlarımdinlememenincezasını

hayatıylaödedi.

GüvenEsas,KuşkuİstisnaOlmalıdır

Hikâyedeayı,adamaiyiniyetliamaahmakdostgibizararveriyor.Buradaçıkarılanikidersvar.

Birincisi,iyiniyetleyapılankötülüklerindeolabileceği.Ayımnyaptığma

bakarak,dostlukkurarkensorgulamanınöneminigörebiliriz.İyiniyetleyapılankötülüklerianlatmak

içinkullanılanvecizbirsözvardır:"Cehennemegidenyoliyiniyettaşlarıyladöşelidir."Demekkiniyet

iyiolsabilebirinekötülükyapmakmümkün.Ohâldesıradışıdurumların,dostlukların

sorgulanmasındafaydavardır.Ancakbusorgulamahakkaniyetigözetirtarzdaolmalı.Aksihâlde,

hemenaşağıdaanlatacağımızönyargıtuzağınadüşmemizmümkündür.

Hikâyedekiikinciveüzerindedahaçokdurulmasıgerekenders,önyargıdır.Hikâyedekikişiayı

konusundakendisiniuyarankomşularına"Benikıskanıyorlar"diyerekönyargıylabakıyor.Birinsan

benherşeyibiliyorumdiyorsaokişiderealitekörlüğüoluşur.Buhikâyededeayırımkendisine

bağlanmasıneticesindeadamdabirduygusalkörlükoluşuyor.Ayınmhatayapabileceğigerçeğinigöz

ardıedipkendinisavunmasızbırakıyor.Başkalannmyorumlarımyanlışanlıyor.

Mevlanaburadabizeikişeyöğretmişoluyor."Cahil,ahmakbirdostunuzvarsaonunherdavranışını

olduğugibikabuletmeyin"veböyledurumlardasiziuyaranlarvarsa"Eniyisinibenbilirim"diyerek

uyarılarıreddetmeyin.İnsanherşeyibilemez.Başkasınındüşüncesineherzamanihtiyacıvardır.

Zekâ+Tecrübe=Akıl

Akılzekâvetecrübenintoplamıdır.Hikâyedekişiayıyladostluketmekonusundatecrübesizolduğu

içinzekâsınıkullanamryor.Aklımyanlışkullanmamnbedelinihayatıylaödüyor.Eğerbaşkalanmn

tecrübelerindenfaydalansaydıböylebirhatayadüşmeyecekti.Bazıinsanlaryaptıklarıhatadanders

çıkarırveaymhatayıikincikezişlemezler.Birdeakıllıinsanlarvardırkidenemeyanılmaylahiçvakit

kaybetmez,başkalannmhatalarındandersçıkanrveohatayahiçdüşmezler.Kimilerideaymhataya

tekrartekrardüşerler.İştebu,burnunundikinegideninsanmodelidir.İnsanlarıntecrübelerinden

dersçıkarmakveiçindeöneriolaneleştirilerikorkmadankabullenmekhayatımızıkolaylaştırır.

BizeBenzemeyenleNasılİlişkiKuranz?

Psikolojiksavaşkuramlarındanbiridir:Birinsankendiordusunutanryorama

düşmanıtanımıyorsa;bukişininsavaşıkaybetmeihtimaliyüksektir.Düşmamtanımadığındangücünü

yanlıştarafayönlendiripyenilebilir.Eğerdüşmanımgüçlüvezayıfyönleriyleiyibiliyoramabusefer

dekendinitanımıyorsayinemağlupolabilir.Savaştabaşarılıolmakiçininsanınhemdüşmanımhem

dekendiniiyitanımasıgerekir.İnsansosyalhayattadabirbaşkasıylailişkikurarkenokişiningüçlüve

zayıfyanlarınadikkatetmelidir.Mesela,işyerindeyönetiriysenizçalışanlarınızıyeteneklerinibilipona

göreyönlendirirsenizbaşarılıolmalarınısağlarveverimalırsınız.İnsanlarınzayıf/kötüyönlerimerkeze

alınmadangüçlü/iyiyönleridikkatealınarakiyiilişkilerkurulabilir.Çokalınganbirkişininbuözelliğine

yoğunlaşmazsanıznegatifilişkidenkaçınmayolundaönemlibiradımatmışolursunuz.Pozitifyönlere

odaklanarakkurulanilişkisağlıklıbiriletişimiberaberindegetirir.Bahsettiğimizhikâyedekikişi,ayımn

muhtemelözellikleriniveiyiniyetledeolsakendiniöldürebileceğinidikkatealmıyor.Ayımn,her

dediğimyapmasıegosunubesliyor.Buyüzdenayıyasorgusuzsualsizbirbiçimdegüveniyor.Sonuçta

tümbunlarıbedelimödüyor.

Elbetteinsanilişkilerindegüvenesastıramakuşkuistisnadır.Fakatbuörnektekişi,hiçtanımadığı,

bilmediğibirilişkitürüiçinbilekuşkuyutamamendevredışıbırakıyor.Karşısındakikişininzaaflarınıve

ilişkininiçerdiğiolasıtehditlerigözardıediyor.Bunedenledehatayapıyor.Ayrıcainsaniilişkilerde

kişininhassas,zayıfolduğunoktalanbuluptahriketmemekesastır.Zafiyetlerüzerindenkurulan

ilişkilerdesağlambirzeminyoktur.Birinsanınyaraşmadokunursanızcamacıdığıiçinsizetepkiverir.

Verdiğitepkininnedenisizisevmemesideğilyarasınınkanatılmasıdır.

GüvenleKuşkuArasındakiSmır

İlişkitarzımkarşımızdakininkarakterinegörebelirlememizenuygunolanıdır.Güzelbirörnektir:

İmam-ıAzamhazretleriarkadaşlarıylabiryeregiderkenuzunboynuzlubiröküzedenkgeliyor.İmam-ı

Azamöküzünönündengeçmiyor,arkasındandolanıyor.Bununüzerine"Hocam,korktunuzmu?"diye

soruyorlar.Imam-ıAzamhazretleride"Hayır!"diyor,"Onunboynuzlanvarsabenimdeaklımvar."

Yani"öküzdenkorkmam"diyerekyiğitliktaslamanınbiranlamıyok.öküzünboynuzunakarşıonunda

silahıaklı.Ayınmgücüvaramainsanaklımayıyateslimetmemeli.YineMevlana'nmgüzelbirsözünü

hatırlatalım:"Cihadnedir?"diyesoruyorlar,"Delilerinelindensilahıalmaktır"diyecevapveriyor.

Sağlıklıdüşünmeyenbirinsanınelindesilaholursakanakar.Silahıonunelindenalmakbircihattır.

Kötülükyapacakinsanınkötülüğüneengelolmakcihattır.Hikâyedekiadamsağlıklıdüşünemeyenin

(ayının)elindengelecekkötülüğüfarkedemedi,çünküonafazlasıylagüvendi.Güvenlekuşku

arasındakisınırlaniyibelirlemekbazenhayatiderecedeönemlidir.

Mesnevi'denSöz

Ana,sütemençocuğuna"Gelyavrum,sütem,benseninanantm"dese,çocuk"Ana,sütünüemersem

kamımdoyacakmı,birdelilgöster"dermi?(İL,3596-3597)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

İnsanlarişleribenimtarzımdayapmalıdırlar.Birşeyleriyapmatarzımgenellikleeniyi

yöntemdir.

HİKÂYETuzYüklüEşek

Tuzyüklübireşekçaydangeçiyordu,ayağıkayıpsuyayuvarlandı.Tuzsudaeridi.

Eşekayağakalktığındayükününhafiflediğinigörüpayağınınkaydığınaçoksevindi.

Birgündesahibieşeğesüngeryükledi.Eşek,yükünsudahafiflediğiniöğrendiya,çayavanrvarmaz

ayağıkaydığıgibisuyaseriliverdi.Süngerlersuyuiçtikçeşişipşişipağırlaştı,okadarkieşekbirtürlü

kalkamadı,ölüpgitti.

KrizAnlarındaDoğruHareketEtmek

Hikâyedekieşektenyolaçıkaraksoralım:Sırtındayumurtaküfesitaşıyanbiradamabirbaşkasıtaş

atsa,adamdasinirlenipkarşılıkverseneolur?Yumurtaküfesinidüşürür.Yanioyunagelmişolur.

Oysaöncesırtlandığısorumluluğudüşünmesigerekmezmi?Bunungibikişininsorumluluklakarar

vermesigerekir.Ozamanşusorularıncevabımverebilmemizgerekiyor."Bizkimiz?Neleryapabiliriz

ve

yaptığımızşeyingereklerinelerdir?"

İnsanhayattakisorumluluğunusorgulamalıdır.Busorumluluklarıngetirdiğiyüklerdevardır.Eğer

taşıdığıyüklerinözelliklerinibilirseşartlarlamücadeleetmesidahakolayolur.Aslınabakarsanız,tuz

yüklüeşeğinhikâyesininözündebirkrizyönetimidersivar.İnsansuyadüştüğünde"Boğulmadan

buradannasılçıkarım?"diyedüşünür.Krizgeçtiktensonraiseöğrendiklerihakkındakafayorar.Eşek

buradabirkrizyaşamışveyükünühafifleterekavantajlıolarakçıkmış.Böylelikle"Suyadüşmekiyidir"

diyerekyanlışbirsonuççıkarmış.Yükününniteliğinidüşünmediğinden,dahasonrasüngertaşıdığında

öncekikrizdenyanlışdersçıkardığıiçinikincikrizdehayatındanolmuş.

Çincede"kriz"kelimesiikikarakterdenoluşur;"tehlike"ve"fırsat"karakterlerinden.Yanikrizin

olduğuyerdetehlikedevardırfırsatda.Krizamndariskdeğerlendirmesiyapılmasınınönemi

büyüktür.Eşeksuyailkdüştüğündeyükününtuzolduğunu,yükünoyüzdeneridiğinibilseydi,sünger

taşırkendesüngerinsuyuçekebileceğinidüşünüpriskdeğerlendirmesiniyapacakü.Yadaburadaeşek

kendiaklınagüvenmeyipyüküyükleyenebirsormalıydı.Demekkiinsansadecekendiaklına

güvenirsehatalaradüşebilir.İnsanınkendibildiklerinidesorgulamasıgerekir.Bunuyapmadığızaman

eşeğinkonumunadüşebilir.Oyüzdenkişi"Benherşeyineniyisiniyaparım"gibibirönyargıylakendini

değişimekapatmamalıdır.Krizanındabelkidetekbaşınabununaltmdançıkmakyerine

yanımızdakinedanışmakdaönemlidir.

Mesnevi'denSözSualdebilgidendoğar,cevapda...(IV.,3009)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Tanınmak,övülmekvehayranlıkduyulmakçokönemlidir.Diğerinsanlarnekadarözelbiriolduğumu

farketmelidirler.

HİKÂYETavusunTüyleri

Adamınbiri,birtavuskuşununrengârenk,güzelimtüyleriniyolduğunugörünce:"Yazıkdeğilmia

güzelkuş"dedi."Ogüzelimtüyleriniyolupyolupatıyorsun.

Herkesonlarasahipolmakiçincanatıyor."

Tavuskuşu:"Haklısın"dedi.

Adam:"Mademhaklıyım,bununbiraçıklamasıolmalıohâlde"deyince,"Amabende

haklıyım"deditavuskuşu.

"Nasılyani?"diyesorduadam."Tüycanımdandeğerlideğilya"deditavuskuşuve

ekledi,"Çünküonlaryüzündencanımakastediyorlar.Tüylerdenkurtulmamgerek."

Adam:"Nedemeli"dedi."Haklısın!"

BazenFarkEdilmekİnsanınBaşınaBelaOlur

Mesnevi'degeçenhikâyede,tavuskuşununtüyleriningüzelliğinindikkatçekiciboyutlardaolması

sebebiyle,avcınınhedefihâlinegelmesianlatılır.Dışarıdanbakıldığındatüylerionaaitenbüyükdeğer

gibigörünsedeo,avcıdankurtulmakiçintüylerinigözünükırpmadanyolar.

Toplumiçindedetanınmak,övülmek,hayranlıkduyulmakgibimotivasyonlarlaöneçıkaninsanlar,bu

özelliklerindenrahatsızolanbaşkainsanlaryüzündenriskegirebilirler.Toplumdagüzellik,zekâve

herkesinkendisindeolmasınıisteyeceğibirçoközelliksayesindedikkatçekiyorolmakaslmdaözenilesi

birdurumgibigörünebilir.Fakatbazendefarkedilmek,insanınbaşınabelaolur.Kişilerbelkidedoğal

biriçgüdüylekendilerinehayranbırakacak,busayedetanınmalarımsağlayacaközelliklerini

sergilemekistiyorlarsabununkimizamanbaşkalarınındüşmanlığımçekebileceğinihesapetmelidirler.

Kişibutürdüşmanlıklarlamücadeleetmeyehazırsa,hayatımriskeetmiyorsabubelkikârlıbir

davranışbileolabilir.Sadecegösterişolsundiyebutürriskleregirmekseakılkândeğildir.

Tavuskuşununhikâyesinde,dikkatçekiciözelliğiyüzündenkuşunhayatıriskegiriyor.Hikâyede

anlatılan,dikkatçekmeninzararlıtaraflarınavurguyapançarpıcıbirörnek.Hikâye,dikkatçekecek,

övgüyedeğer,hayranlıkduyulacakşeylerin,çoksağlamgerekçelervarsasergilenmesi,sadecealkış

içinyapılmamasıgerektiğimanlatıyor.Enaçıkmesajı;"Hayatımtehlikeyeatanşeylervarsaonlanterk

et".

BaşarıyıÇekememeBirHastalıkOlarakDeğerlendirilebilir

Kıskançlıkduygusuinsanlarınzaaflarındanbirtanesiolduğundanbazıinsanlardaağırbasanbuduygu

yüzündenbirbaşkasınınbaşarısınıbeğenmekzorlaşabilir.Karanlığınbeşatlısıdiyetabir

edebileceğimizduygularvardır:Kin,öfke,nefret,kıskançlıkvedüşmanlık...Bunlarzararverici

duygulardır.Karşısındakininbuduygularımtahrikedicidavranışlardabulunmakdaakıllıkişiişi

değildir.Meselaçoban,sürüsünekurtçekmez.Kurtlarıniştahımaçacakşekildedavranmaz.Kişitakdir

edilecek,övülecekşeyleryaptığmdabirşekildekendiniteşhiretmiş,farkedilirkılmışolur.Bu,soğuk

havadaelbiseçıkarmayasonundadahastaolmayabenzer;sonuçkaçınılmazdır.İnsanbutip

sebeplerlebirandahedefhâlinegelebilir.Meselamücevherlervediğerdeğerlieşyalarortada

bırakılmaz.Anahtarhırsızlariçindeğilmiş,komşulariçinmiş.Yanikomşungeçerkenkapıyıaçıkgörürse

merakduygusunayenilipiçeriyegirer,sonradadahafarklıduygularlaevdenbirşeyleralabilir.Güzel

şeyleriortadabırakmak,güzelinözelliğineuymaz.Onuniçinnasılkivariyetimiziçindekigüzelşeyler

kasalardamuhafazaediliyorsa,insanındagüzelliklerininörtünmesionunnegatifetkilerekarşı

korunmasıdemektir.Açinsanlarınolduğuyerdeyiyeceklerisergilersenbaşmanegeleceğibellidir;

bunuyapacaksantalanedilmeyigözealacaksındemektir.Kişiböyledurumlarakararverirken

olabileceklerinfarkınavarmasıgerekir.Bufarkmdalıkdaonunzekâseviyesiyleilgilidir.

İnsandaGeneldeGüzeliSergilemeArzusuVardır

Evet,insandagüzelisergilemearzusuvardırfakatbugüzelliğigösterirkenonuriskeetmemek

önemlidir.Yerinivezamanınınbelirlenmesikişininhikmetliolmasıylaalâkalıdır.Hikmetliolması

noktasmdadavicdanîzekâönplanaçıkıyor.Kişisadeceoanisteğinitatminetmekiçindeğil,

kendisine,toplumanekazandıracağımdüşünerekhareketetmelidir.Sadeceduygusalzekâsıyüksek

olankişileralkışveövgüalmakiçinkendilerimsergilemekisterler.Oyüzdendeyerinevezamanına

önemvermezler.Vicdanîzekâsıyüksekkişiisegüzellikleriteşhiretmedenöncetoplumsalfaydayıve

yerinin,zamanınındoğruolupolmadığımdüşünür.Yaptığıdeğerlendirmesonucu

özelliklerini,yeteneklerinisergileyipsergilememekonusundakararverir.Bubirnevikaynakyönetim

sistemidir.Yanibirinsanınkendigüzellikkaynağınıyerindevezamanındakullanabilmesi,kişininzekâ

seviyesiyleorantılıdır.

Diğeryandan,insanınelindekikıymetlişeyizarargöreceğişekildesergilemesinasılyanlışsa,onuhep

gizleyip,kapalıkapılarardındatutmasıdaokıymetlişeyekarşıhaksızlıkolur.Tevazuilehareket

edildiğindesergilenendeğer,kimizamandiğerinsanlaraçısındandahakolaykabullenilebilirbirhâl

alır.Tevazu,güzelliğigizlerkenogüzelliğehaksızlıkyapmakdemekdeğildir.Mantıksalzekâsıyüksek,

vizyonsahibiinsanlariçindebulunduklarıortamıiyianalizedebilirler.Eğervicdanîzekâlarıda

yükseksedoğruyer,doğruzamankuralınabağlıkalarak,hedefkitleyibelirlervegüvenlibirşekilde

ortayakoyarlar.

TopkapıSarayı'ndakiKaşıkçıElmasıhergünbinlercekişiyesergilenir.Bellibiremekharcayarak

ücretiniödeyipgiriştekigüvenliksorgulamasındangeçenleronurahatlıklagörebilirler.Yanibueşsiz

güzelliksadeceonugörmeyihakedenleresergilenir.Başkabirörneklekonuyaaçıklıkgetirecek

olursak;birinsanınkitabınınbedavadağıtılmasıoeseresaygısızlıktır.Aynışekilde,çokabartılı

fiyatlarasatılmasıdaokumayıhakedenbirçokinsanınesereulaşmasınıengeller.Amahedefkitle

belirlenipkitapsatışınınonagöredeğerlendirilerekyapılması,hikmetlidavranışsınıfınagirer.Bunun

başarısı,durumungidişatımkontroledenvebelirleyengücünbilgeliğinebağlıdır.Bunu

başarabildiğindetevazuokişiyezararvermez,tamtersinekişininkıymetiniarttırır.Değerliolanın

ulaşılabilirliğinisınırlıtutsadakolayulaşamamayabağlıdeğerliliğideortayaçıkarmışolur.Çünkü

insankolayulaştığıbirşeyideğersizgörür.Aslındapahalıolanbirşeyiucuzaalırsaonunkıymetini

bilemezamagerçekfiyatınıödediğindegözündedahadakıymetlendirir.

Onuniçinkutsalkitaplardafiyatyazmaz,"hediyesibudur"yazar.Bununsebebiinsanlarınokutsal

kitabınasıldeğerineilişkinbiryanlışalgılamaoluşturmalarınaengelolmakür.Bubirsaygıifadesidir.

GüzelDavranışNiçinSergilenmekİstenir?

Kişikimizamandabeğenilmeninyanındakarşısmdakindenbironaybeklentisiiçineözelliklerini,

yeteneklerinisergileyipsergilememekonusundakararverir.Bubirnevikaynakyönetimsistemidir.

Yanibirinsanınkendigüzellikkaynağınıyerindevezamanındakullanabilmesi,kişininzekâseviyesiyle

orantılıdır.

Diğeryandan,insanınelindekikıymetlişeyizarargöreceğişekildesergilemesinasılyanlışsa,onuhep

gizleyip,kapalıkapılarardındatutmasıdaokıymetlişeyekarşıhaksızlıkolur.Tevazuilehareket

edildiğindesergilenendeğer,kimizamandiğerinsanlaraçısındandahakolaykabullenilebilirbirhâl

alır.Tevazu,güzelliğigizlerkenogüzelliğehaksızlıkyapmakdemekdeğildir.Mantıksalzekâsıyüksek,

vizyonsahibiinsanlariçindebulunduklarıortamıiyianalizedebilirler.Eğervicdanîzekâlarıda

yükseksedoğruyer,doğruzamankuralınabağlıkalarak,hedefkitleyibelirlervegüvenlibirşekilde

ortayakoyarlar.

TopkapıSarayı'ndakiKaşıkçıElmasıhergünbinlercekişiyesergilenir.Bellibiremekharcayarak

ücretiniödeyipgiriştekigüvenliksorgulamasındangeçenleronurahatlıklagörebilirler.Yanibueşsiz

güzelliksadeceonugörmeyihakedenleresergilenir.Başkabirörneklekonuyaaçıklıkgetirecek

olursak;birinsanınkitabınınbedavadağıtılmasıoeseresaygısızlıktır.Aynışekilde,çokabartılı

fiyatlarasatılmasıdaokumayıhakedenbirçokinsanınesereulaşmasınıengeller.Amahedefkitle

belirlenipkitapsatışınınonagöredeğerlendirilerekyapılması,hikmetlidavranışsınıfınagirer.Bunun

başarısı,durumungidişatımkontroledenvebelirleyengücünbilgeliğinebağlıdır.Bunu

başarabildiğindetevazuokişiyezararvermez,tamtersinekişininkıymetiniarttırır.Değerliolanın

ulaşılabilirliğinisınırlıtutsadakolayulaşamamayabağlıdeğerliliğideortayaçıkarmışolur.Çünkü

insankolayulaştığıbirşeyideğersizgörür.Aslındapahalıolanbirşeyiucuzaalırsaonunkıymetini

bilemezamagerçekfiyatınıödediğindegözündedahadakıymetlendirir.

Onuniçinkutsalkitaplardafiyatyazmaz,"hediyesibudur"yazar.Bununsebebiinsanlarınokutsal

kitabınasıldeğerineilişkinbiryanlışalgılamaoluşturmalarınaengelolmaktır.Bubirsaygıifadesidir.

GüzelDavranışNiçinSergilenmekİstenir?

Kişikimizamandabeğenilmeninyanındakarşısmdakindenbironaybeklentisiiçinegirer.Nasılbir

çocukişyaptığındaannesininonayınıbekler,annesionugözüyle,başıylaonayladığızamanmutlu

olur,yetişkininsandaiyibirşeyyaptığızamanbununonaylanmasınıbekler.Bu,beyindekiödül-ceza

sisteminingelişmesiaçısındanönemlidir.Amabu,kişininoişineiçinyaptığıyladaalâkalıdır.Paraiçin

yapıyorsaparakazandığındamutluolur.Alkışiçin,halkıntakdirinikazanmakiçinyapıyorsaalkışlandığı

zamanmutluolur.Sanatısanatiçinyapmaksabüyüksanatçılarınharabirdurumdur.Onlareserlerini

kendisezgileridoğrultusundaortayakoyduklarından,buduygularınsonucundaçoközelyapıtlar

ortayaçıkar.

Yapıtlarınıgözönünesermekiçinsadecebaşkalarmınalkışıtemelgerekçeolmaz,belkiteşvikedici

olur.Buradatemelgerekçe,kişinindoğruyudoğruolduğuiçin,inandığıilkeleriiçinyapmasıdır.

MeselaAllahdostları,"münhasıranRıza-iİlahiyigaye-imaksatyapmak"derler.Bediüzzaman

hazretleri,İhlasRisâlesi'nde,kişininAllahrızasıiçinyapmışolduğuişinsonucundaaldığınhazzın,ödül

olarakkendisineyettiğindenbahseder.Başkalarınınövgüsüancakteşvikediciolabilir.Amasadece

başkalarınınteşvikiiçingüzelişleryapılırsaburadaişiniçineikiyüzlülükgirer.Bunedenlebirşeyi

yüksekideallervesoyuthedefleriçinyapmakgerekir.Tarihteancakböyledüşüneninsanlarkalıcı

eserlerbırakmışlardır.Toplumunövgüsü,takdiriönemli;teşvikediyoramaaynızamandakişiyi

özgünlüktendeuzaklaştırıyor.MeselaHz.HaşanileHz.Hüseyin,Yezid'ekarşı"Hakbudur"demişler

ve"siyasidüzenböyleistiyor"düşüncesivekabulüylehaktan,ilkelerindenvazgeçmemişler.Canlarını

vermişleramatarihteizbırakmışlar.Yezidoankisiyasîçıkarıgözeterekdavranmışamainsanlık

tarihindedekarabirizbırakmıştır.Eğerbirkimsetarihteherzamananılırolmayıhedefedinmişse,

işteokişivicdanîzekâsıyüksekkişidir.

İnsanlığafaydasağlayarakdünyadöndükçevarolabilmek,vicdanîzekânınstratejikhedefidir.İnsanda

diğerzekâtürlerivarkenvicdanîzekâyoksaeksikbirşeylervardemektir.Mesela,Hitler'induygusal

zekâsıyüksektir.Büyükkitlelerietkileyerekhareketegeçirmiştir.Bununlabirliktesosyalvebedensel

zekâsıdayüksektir.Rusya'nınortasınagidecekkadaryeteneklibirisidiramavicdanîzekâsıdüşük

olduğuiçinbaşarısızolmuştur.Tarihtedesimsiyahbirizbırakmıştır.Vicdanîzekâsınındüşük

olmasınınnedenibaşkalarımdüşünmeyerekkendiçıkarlarıdoğrultusundahareketetmesidir.Burada

bencillikvar,vicdanîzekânıntemelunsurlarındanyardımseverlikyok.Acımasızlıkvar.Etniknarsisizm

varçünkükendiırkımüstüngörüyor.Hertürlüyalankullanıldığıiçindürüstlükdeyok.Etikdeğerlerve

doğaüstügücekarşısorumlulukbilinci,bilgelikvealçakgönüllülükgibivicdanîzekânınözelliklerinden

hiçbiriyok.Ortadadisiplinli,adanmış,işiçinhertürlüfedakârlığahazırvekararlıbirisivaramavicdan

olmadanbaşarıpeşindekoşmuş,ahlâkolmadanaskerlikyapmış,ilkesizbirsiyasetizlemiştir.

Doğruluğun,adaletin,nezaketinolmadığıyerdeeldeedilenbaşarılarkötübaşarılardır.Bunedenle

vicdanîzekâyıinsanbirseçenekolarakdüşünmelidir.Kişivicdanînormlaroluşturmalıdır.Tavus

kuşununörneğinedönersek,güzelliğinisergilerseavlanacağımgörüyoruz.Amakorumaaltmda

olacağı,onakimseninzararveremeyeceğibirkafesegirerseozamansorunortadankalkarvegüzel

tüyleriniistediğigibisergiler.

Mesnevi'denSözSanahırsverensesiadamlarıparalayankurtsesibil.(II.,1959)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

Birşeyleridüşünerekkendimirahatsızetmemeli,içimdengeldiğigibidavranabilmeliyim.Eğerbirşeyi

yapmaktanhoşlandığımıhissedersem,hemen

başlamalıveyapmalıyım.

HİKÂYEFilYavrusuYiyenlerAkıllıbiradamyolculuğaçıkacakarkadaşlarına:

"Geçeceğimizormandabirçoktehlikevar.Karnınızacıktığındasakınkuvvetsizvesemizolduklarına

bakıpdafilyavrularımavlamayın,anneleripusudadırveevlatlarınazararverildiğiandaamansızbir

düşmanhâlinegelirler!.,öğüdümütutarsanız,iyiliğekavuşursunuz"dedi.

Arkadaşlarıonateşekkürettiktensonrahepbirlikteyolaçıktılar.Ormandakiyolculuklarıpekçetin

geçti.Birsüresonra,karınlarıacıkmaya,susuzluktandudaklarıkurumayabaşladı.Tamosırada

yapayalmzdolaşangüzelbirfilyavrusugördüler.Verilenöğütleriunutuphırslayavrufilesaldırdılar.

Yavrufiliyatırıpkestilerve

etindenkebapyaptılar...Kısazamandaderinbiruykuyadaldılar.Yavrufilinetineelinibilesürmeyen

akıllıveaçadamisesürüyübekleyençobangibiuyanıktı.Akşamadoğrukızgınbirfilçıkıpgeldi.

Korkuylakendinebakanuyanıkveaçyolcununetrafındaüçkeredolanıp,ağzımüçkerekokladı.Onda

yavrusununkokusunualamayıncauyuyanlarınağzımkoklamayabaşladı.Evladınıkebapedipyiyenleri

tanıyınca,birerbirerhavayakaldırmayavehırslayereçarpıpöldürmeyebaşladı.Geridesadece

yavrusununetindenyemeyenakıllıveuyanıkadamkalmıştı.

Annefilonahiçdokunmayıpormanlarınderinliğineçekilipgitti...

Kibir,hırsveşehvetkokusudafilyavrusunuyiyenlerinağızlangibikokardurur.Buyüzdendualar

kabulolmazveinsanbintürlübelailekarşılaşır...

AsılZaferKişininKendineKarşıKazandığıZaferdir

Akıllıadam"Geçeceğimizormandatehlikelervar"diyerekyolculuğaçıkacakinsanlanuyanyor.

İnsanlarihtiyacıolmayanşeylerleilgilenmezlerfakataçlarsazaaflanönplanaçıkar.Böyledurumlarda

mantıksalzekâsınıişletebilenakıllıadamtehlikelerekarşıarkadaşlarımuyarmışvekâr-zararanalizi

yaparaköğüdünütutmalannıistemiş.Aslınabakarsanız"Hislerinizledeğil,vicdanınızınsesini

dinleyerekhareketedin"demiş.Akıl,hislervesosyallikburadaönplandaamacanalıcınoktakişinin

"ilkeli"olmasıdır.Akıllıadam,açkaldığıhâldeilkesinibozmuyorvefilyavrusunuyemiyor.İşteo,

vicdanîzekâsıyüksekkimsedir.Bukişineticedehayattakalıyor.Filyavrusunuyiyenler"Birşeyi

yapmaktanhoşlamrsamonuhemenyapmalıyım"şeklindekiyanlışdüşünceyiörneklendiriyorlar.Yani

"Hoşlandığımşeyiyidir,hoşlanmadığımşeykötüdür"tarzındabirdüşünce.Buaynızamanda

"Gerekirsekurallanbozabilirim,yalansöyleyebilirim..."gibiyanlışbirdüşünceyideiçindebarındırıyor.

İnsanınZevkTuzaklan

Yanlışbirtavırkarşısındainsanınmantığı"yapma"derkenhisleri"yap"der.Eğervicdanınsesi

"yapma"diyorsa,kişioişiyapmamalıdır.Buradaanlatılmakistenen,kişininiçindengeldiğigibideğil

dedoğruolarakbildiğişekildehareketetmesigerektiğidir.Hırsveşehvetduygulanolanlarındafil

yavrusunuyiyenlergibiacısonlakarşılaşmalarımuhtemeldir.İnsanaençokhatayaptıranduygular

hırs,kibir,şehvettir.Buduygulardakişininzevktuzaklandır.Kibirlikişiokibirnedeniylekendineaşın

güvenduyarverisklidavranışlaragirer.Hırslıkişiderealitekörlüğüyüzündentehlikelerigöremez.

Aynışekildeşehvetlikimsedesonunudüşünmedenhareketetmeeğilimindedir.Bütünbuhırs,kibir,

şehvet;buözellikleribarındırankimselerinbedendillerineyansırvegününbirindebukişilerden

yaptıklannmhesabısorulur.Kişininbutuzaklaradüşmemesiönemlidir.Hikâyede"Yaptığınızyanınıza

kârkalmaz.Sabırlıdavranıpofilyavrusunuyemeyenakıllıadamgibidavranırsanızkârlıçıkarsınız."

denilerekbiranalojiyapılmış.

Filyavrusunuyemeyenaçısındanbakıldığındaaçkalankişikitlepsikolojisineyenikdüşmemişveo

andaaçkalmış,acıçekmiş.Diğerleriona,yemediğiiçin"keriz"gözüylebakmış.Fildeilginçtirki

herkesidarmadumanetmiyor,yavrusunuyiyenlerikokusundanayırtederkenoradakimasumuda

farkediyor.

Enbüyükzafer;bireyinkendinekarşıkazandığızaferdir.Kendiniçeldirici,ayartıcıdürtülerekarşı

muzafferolabilmekbireyiçinenbüyükzaferdir.Bubaşanldığıanasılsmavkazanılmışoluyor.

Dolayısıylakişinindürtüleriüzerindekihâkimiyetikaraktereğitimindeçokönemlibiryertutar.Kişinin

kendiarzuvedürtülerinekarşıözgürolması,onlanyönetebilmesigerekir.Karaktereğitimiseyisliğe

debenzer.Bilindiğigibi,"siyaset"kelimesi"seyis"kelimesindengelir.Atdaseyisde"patronbenim"

derveeğerseyissözünügeçirebilirseatıistediğiyereyönlendirebilir.Sözünügeçiremezsebuseferat

onuistediğiyeregötürür.Kişiyerindehareketedebilirsekontrolüelealabilirvebuhâkimiyetona

hayatenerjisiolur.Aksitakdirdehırslar,para,güçgibituzaklarkişiyikenditarafınaçeker.Buattaki

enerjigibivahşibirenerjidirveeğitilmesigerekir.Aymşekildekaraktereğitimindedebuenerjilerin

eğitilmesiesastır.KaraktereğitimindeMevlana'mnfarkı;vicdanîzekâyıkullanmasıdır.Bunuçokkritik

yerdedoğrukonumaoturtarakkullanabilmiş;iyiolmayıanlatırkenvicdanîzekânınverdiğienginiç

huzuruinsanayaşatmıştır.Birşeyiyaparkenoişleilgilihissedileniçtatmin,kişininilkpeşinücretidir.

Vebu,budünyadaverilir,öldüktensonrakidünyayakalmaz.Yaniiyiişleryapmanınverdiğiiçhuzur

vetatmin,insanınmutlu

olmasıiçinyeterliolur.Bununiçiniyiliğinalkışlanmasınalüzumbileyoktur.

TekBaşınaAhlakiDeğerleriBilmeninÖnemiYoktur

Önemliolandeğerlerinnekadaruygulanabildiğidir.Asılsubay,çizmelerim,üniformasınıgiyiptalim

alanınainensubaydır,salonsubayıdeğildir.Cipinebiner,komutaalanımdolaşır,yapmasıgereken

vazifeyiyerinegetirirvekendisine"kıtanıntozunuyutmuşkomutan"derler.Böyleoluncaoaskeriyi

birlider,iyibirkomutanolur.Gerekiyorsaaskerlebirlikteyatıpkalkar.Bunungibihayattadabir

doğruyubilmekyetmez,onuuygulamakvehayatageçirmekönemarzeder.Hayatageçirebilmekiçin

deriskegirmekgerekir;"Hayat-ıiçtimaide,niyet-iiçtinabilebulunmak"yaniHakiçinhalklaberaber

olmak.Asılmeselefırtınalıhavalardayüzebilmek,hayattakalabilmektir,yoksagüzelhavalardaherkes

yüzer.Oyüzdenbiriştebaşarılıolabilmekiçinişintaliminiyapmakgerekir.Sosyalhayattahırslı,

açgözlüinsanlarlakarşılaşacaksınvebunlarlamücadeleedipormanlardakifırtınalaradirenipayakta

kalanbüyükağaçlargibiayaktakalmayıbaşaracaksın.Uçurtmalarınuçmasımsağlayanrüzgârdırdiye

bilinirancakaslındaetkenuçurtmanınrüzgâradayanmagücüdür.Hayatdaböyledir.İnsanın

karşısındaçıkanzorluklaradayanabilmegücüonubiryerleregetirir.Oyüzdenhayattakibirli,hırslıve

açgözlüinsanlarlakarşılaştığımızdabizimnasılbirduruşsergileyeceğimiz,krizinasılyönettiğimiz

önemlidir.İştebuhikâyededekrizamndanasıldavranacağıylailgilibireğitimverilmiştir.Vicdanî

zekâsıyüksekolankişilerkrizanındadahabaşanlıolurlarçünküilkelidavranabilirler.Oanda

kaybediyorgibigözükselerdeaslındaenbüyükkazançlarıonlareldeederler.Sahipolduklarıbu

özellikleronlarıntoplumdagüvenuyandırmalarım,sosyalsaygıgörmelerinivesevilmelerinisağlar.

Farkındaolmadaninsanbuözelliklerekarşıbirmuhabbethisseder.Yaninasılkigüzelresme,güzel

manzarayakarşıinsandabirsevgivarsa,vicdanlıinsanadabunabenzerbirmuhabbetsözkonusudur.

Enyalancıinsanbiledoğrubirinşamtakdireder.İnsandabüyükihtimallebununlailgiligenetikbir

kodmevcuttur.Nasılkiherinsandaortalamabirgüzellikanlayışıkodlanmışsavicdanîgüzellikte,

karaktergüzelliğindedeaymşekildebirkodlanmavardır.

Eyoğul!Hırslıolanlarmahrumkalırlar.Hırslıinsanlargibihızlıhızlıkoşma;yavaş

yürü!(llL,595)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

İnsanlarbanayakınlaşırlarsabenim"gerçekten"neolduğumortayaçıkarvebenden

uzaklaşırlar.

İnsanlarıeğlendirmedikçeyadaetkilemedikçebirhiçim.

HİKÂYEVefasızDoğanÖyküsüBirgünpadişahıngüzeldoğanısaraydankaçtı,yaşlıveyoksulbir

kadınınevinegitti.Kadınosıradayemekyapmakiçinuneliyordu.Ogüzelvebakımlıdoğanıgörünce

yakaladı,ayaklarındanbağladı.Sonra:"Bellikisanaiyibakmamışlar,kanatlarınfazlauzun,tırnakların

da.Meraketme,bensanaiyibakarım'"diyereköncehayvanınkanatlarınıkısalttı,sonrada

tırnaklarımkesti.

Padişahdoğanınıaramayaçıkmıştı,akşamoluncayaşlıkadınınevinegeldi.Doğanıohâldegörünce

büyükbirüzüntüyledediki:"Senyaptıklarınıncezasınıbulmuşsun,çünkübanavefasızlıkettin.

Cennettenkaçıp,cehennemesığınmışsın!"

Doğandakanadınıpadişahınelinesürüppişmanolduğunuanlattı:"Senbenimaslımıkabulet.

Tırnaklarımgitti,amabenseninoldukçagüneşinbileperçeminikopannm.Kanadımdanoldumama

birdokunuşlafeleğebileoyunoynarım.Birkemerkuşatsandağıbileyerindensökerim.Nemrut'un

mülkünüyerlebirederim."

DeğerliŞeylerKorunmazsaBaşkalarınınTasarrufunaGeçebilir"İnsanlarbanayaklaşırlarsagerçektene

olduğumortayaçıkarvebendenuzaklaşırlar.İnsanlarıeğlendirmedikçeyadakendimi

beğendirmedikçebirhiçim"yaklaşımlarıgünümüzdedoğrubilinenyanlışlardır,insanınruhsağlığım

bozanbazıdurumlarvardır.Eğerkişininyanlışinançlarıtespitedilipdüzeltilmezsetedavitamolarak

yapılamaz.Buyanlışinançlardüzeltildiğindekişininönündeengelolarakdurandeğerlerortadan

kalkmışolur.

Hikâyededoğanabartılısözlersöylüyor.Doğanınkaçmasınaveözgüvenininaşınyakaçmasınabakımlı

vegüçlükanatvetırnaklannedenoluyor.Bunedenlecennetgibisaraydankaçıyor.Demekkiinsanda

yalancıveaşınbirözgüveninolmasıonunriskegirmesinesebepoluyor.

Buhikâyeyidoğan,yaşlıkadmvepadişahaçısındantektekelealmaklâzımdır.Doğançokiyi

yetiştirilmişbirhayvanvekarakteriningereğiniyaparakfırsatdoğduğundauçuyor.İçinedüştüğü

durumdansonrasarayageridönmekamacıylapadişahınaonuniçinbirçokşeyiyapabileceğini

söylüyor.Yaşlıkadmdadoğamyakaladığındaonunkaçmamasıiçintedbiralarakzararvermesini

önlemeküzeredetırnaklanınkesiyor.Buradayaşlıkadmsadecedoğamsahiplenmeadınahareket

ediyor.Padişahisedoğarımkıymetinibiliyorveonuaramayaçıkıyor.Padişah,doğarımkanatlanuzun

olduğundakaçabileceğimgözardıetmiş.Bunundabedeliniödüyor.Doğambulduğundavehâlini

gördüğündeise"Cennettenkaçıpcehennemesığınmışsın"diyerekonasitemediyor.Padişah,

doğarımkarakteriningereğiniyapacağıkonusundadersçıkarmamış.Sadecevefasızlıkettiğiüzerinde

yoğunlaşırkendoğarımkusurunugörüyoramakendikusurunufarkedemiyor.Padişah,doğam

suçluyor,doğandabununfarkınavanyor.Buradameseleüçaktöründedurumasadecekendi

pencerelerindenbakmalandır.Değerlişeylerinzarargörmeriskinigözönünealmakgerekiyor.Eğer

tedbiralmazsakdeğerlişeylerüzerindebaşkasınıntasarrufetmedurumuortayaçıkabilir.Burada

değerlişeylerinyerinibulmasıylailgilidebirmesajvar.Doğaniçindoğruolanyer,padişahınyanıdır.

Doğandabununfarkınavarıpabartılıbirşekildeözürdiliyor.

"İnsanlarbanayaklaşırlarsagerçekbenigörürlervebendenuzaklaşırlar"yargısındaiçindeki

kötülüklerigörenlerin,çevrelerineduvaröreceklerinden,etraflanndakileregüven

duymayacaklanndanendişesözkonusudur.Butarzkişiler,"Nasılsabirgünbendenuzaklaşır"diyerek

insanilişkilerindenkaçınırlar.Hikâyedepadişah,doğanınkanadınınkesildiğinigörüncevesitem

edincedoğanona"Görünüşümbozulduamakarakterimbozulmadı,yinebunlanyapabilirim"diyor.

Yaniburadadoğan,"Benimgörünüşümedeğilneleryapabileceğimebak"demekistiyor.

HtrsvetamahinşamkörvesağırederiHırskörlüğüneözüryoktur!(IV.,1075-1706)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Tanınmak,övülmekvehayranlıkduyulmakçokönemlidir.

HİKÂYE

Yangın

Hiçkimseninbaşedemediğibiryangınçıkmıştı.Evlerdekuşyuvalannakadarherşeyikülediyordu.

Şehrinyansıyandı.Sudöktükçealevlerbüyüyordu.HalkkoşakoşaHz.Ömer'denyardımistemeye

gitti.Ömer,"Buyangınsizincimriliğinizinbiralevidir.Suyladeğil,cimriliğiçıkanpekmekdağıtarak

sönerbuyangın"dedi.Halkitirazetti;"Bizimelimizzatenaçıktır."Hz.Ömerbununüzerine"Sizâdet

olduğuiçincömertlikyapıyorsunuz.Gelenlere,görenlereuydunuzdaeliniziaçtınız,Allahiçindeğil,

övünmekveyaptıklannızıanlatmakiçin"diyecevapverdi.

NarsistikKişiliğinİyiliğiGizliİyilik

HikâyedekihalkcömertlikyapıyorfakatcömertlikAllahnzasıiçinolursaAllahtarafındanyardıma

vesileolur.EğeryaptığıniyilikAllahnzasıiçindeğildekendinefsiniçinseAllah'ınyardımıkesilebilir.

CömertlikgüzelbirdavranışamaAllah'abakanbirveçhesiyoksaO'nunrızasıamaçlanmıyorsabu

davranışınsadecedünyevî,egoyutatminedicibiretkisiolur.Kişiyimusibetlerdenkoruyucu,Allah'ın

inayetiniçekecekbirboyutuolmaz.Cömertlikinsanınkişiliğindeolursakişizevkalır.Bazıinsanların

hakikateneliaçıktır.Amaonuzevkaldığıiçinyapıyorsabucömertlikgerçekcömertlikdeğildir.Bunun

dışmdaAllahilebağlantıkuracakcömertlikolmalıkifaydalıolsun.Allahilebağlantıyısağlayamayan

cömertlikçokişeyaramaz.Cömertlikyaparken"Bu,Yaratıa'mnmemnunolduğubircömertlikmi?"

diyedüşünmekgerekir.Gerçektenihtiyaçsahibiolanıbulupvermekgerekir.Narsistikkişilerin

eğitimindeonlaratavsiyeedilenşeylerdenbiridegizliiyilikyapmalandır.Çünkünefis,gizli,kimsenin

övmediğibiriyilikyaptığımızzamanitirazeder.Kişibunarağmencömertolabilmeyibaşarırsavicdanî

zekâsımkullanabiliyordemektir.Kimseningörmeyeceğişekildeyapılanyardımdoğrubiryardımolur.

Yaratıa'yıdüşünerekiyilikyaptığınızdakarşılıkbeklemedeniyilikyapmışolursunuz.Butüryardımlar

insanınsadeceöbürdünyaiçinAllahrızasınıkazanmasınısağlamaz,aymzamandadünyada

yaşanabilecekyoksulluğa,musibetleredemaniolur.Hikâyedesadeceokişininevideğilbütünşehir

yamyor.Demekkitoplubirfelaketvarvetopluolarakkötülüklerçoğalmış.Sahteiyilik,sahte

cömertlikyaygınlaşmış.Böyledurumlardafelakettoplugelir.

Birçocukbirşeyihoşlandığıiçinyapıyorsaoanmutluolur.Amaanne-babasınınisteklerinidikkate

alarakyapıyorsaonlannyardımımkazanmaşansıartar.Böyledurumlardaebeveynilebağlantı

kurmuşolur.Çocukgözününucuylaanneyebakar,annedeçocukladahafazlailgilenmeihtiyacı

hisseder.Çocukbüyüyüpözerklikduygusugeliştikçeanne-babadayavaşyavaşgeriçekilir.Ozaman

çocukdüşersedebedelimöder.Amaçocukanne-babasındanyardımisterseanne-babasıonun

düşmesiniengeller.Aymbunungibi,insandaişlerimAllahilebağlantıkurarakyaparsaO'nun

yardımımdavetetmişolur.Çocuğunanne-babasıylabağlantıkurmasıgibi,kuldaböyleceAllah'ın

yardımınaihtiyaçduyduğunuifadeetmişolur.

"Tanınmak,övülmek,hayranlıkduyulmakçokönemlidir"düşüncesikişininanlıktatminduymasını

sağlar.Evet,bunlarönemlişeylerdiramaiyivegüzelşeylerisadecetanınmak,övülmekvehayranlık

duyulmakiçindeğil,iyi,güzelvedoğruolduğuiçinyapmakgerekir.Aksihâldebunlarınvesileolacağı

manevikorumadan,avantajlardanyoksunkalmışoluruz.

İyivegüzelşeyleriyapmakiyidiramaiyivegüzelivereninhakkımgözardıetmemekdeönemlidir.İyi

vegüzelbirelbisegiyipövünenbirinidüşünelim.Hemenherkesokişiningiysisinedikkateder,

"Markasıne?"diyesorar.Eğermarkasıiyiyseozamanelbisedahadadeğerligörülür.Böyle

durumlarda"Buelbiseyigüzelleştirenbenim"demekdoğrudeğildir.Oelbiseyidikenindesanatını

vurgulamakgerekir.

İyibirelbiseninmarkadeğerikumaşdeğerinden,işçilikdeğerindendahapahalıdır.Markadeğeri

nedeniyleoelbiseyedahaçokkişitalipolur.Dahapahalıolduğuhâldedahaçoksatılır.İnsanıngüzel

huylarınındabunabenzermarkadeğerivardır.Onuverenideunutmamak,iyiliği,cömertliğionu

vereniçinyapmak,sahipolunandeğerlerionunnamınakullanmakgerekir.Sahipolduğumuz

değerleriverenle

irtibatımızısağlamtutarsakbizeverilenşeyinmarkadeğeriartarOzamandahaçoküretir,bizedaha

çokhizmeteder.Bunuunutupoelbiseninüzerindenmarkayısöküpatarsaküzerimizdegüzeldursa

daomarkanınsahibionubirdahabizevermekistemez.Çünküogüzelliğebencilcesahipçıkmış

oluruz.Hâlbuki"Evet,bubenigüzelleştiriyoramabunubanaverenindeburadahakkıvar"dediğimiz

zamanonudikenindehukukunukorumuşoluruz.Kişinincömertliği,kendisinecömertlikedecek

nimetleriverenidüşünmedengerçekleşirsebualdatıcıbircömertlikolur.

Mesnevi'denSöz

Nefsinialçakgörenkişi,nemutludur.Dağgibikendiniüstüngörenkişinindevayhâline!Şunuiyibilki

bukibir,ululanma,kendiniherkestenüstüngörmehâli,öldürücübirzehirdir.Ahmaklarbuzehirli

şarabıiçereksarhoşolurlar.(IV.,2746-

2747)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Yaptığımyanımakârkalacağıiçinortayaçıkacakkötüsonuçlarhakkındaendişelenmemegerekyok.

HİKÂYEAvcınınHilesi

Biravakuşlankolaycayakalayabilmekiçinkendiniağaçdalları,otlarveyapraklarlagizleyipçayırlığa

oturdu.Önünebirtuzakkurup,biravuçbuğdayattı.Hiçhareketetmedenbeklemeyebaşladı.Bu

sıradakamıiyiceacıkmışbirkuşgelip,yakınmakondu.Onuböylesessizsedasızotururgörünce:

"Senneyapıyorsunburada?"diyesordu.

Ava:

"Dünyadanelinieteğiniçekmişbirzahidimben!"diyecevapverdi."Hiçkimseninişinekanşmıyor,

buradakendihâlimdeyaşıyorum..."

Kuş:

"Obuğdaylardanbirazyiyebilirmiyim?"dedi.

"Bilmemki!"dediava,"Biryetiminemanetibana...Amakamınçokaakmışsagel

ye!"

Kuş,avcınıngizliniyetlerindenhabersiz,onuiyiyüreklivedünyaişlerindenuzaklaşmışbirzahidkimse

olarakkabuledipbuğdaylarasaldırınca,hileciavcınınellerinedüştü.Aldatıldığınıanladığındaiseiş

iştengeçmiş,tuzaktabinlerceferyada

başlamıştı.

Ava:

"Görünüşevesöylenenhersözeinanırsansonunböyleolurişte"diyordu.

Tuzağayakalandıktansonraferyadınnefaydasıvar?Uygunsuzhırsveheveslercanlarındüşmanıdır.

Önemliolan,tehlikegelmedenönceuyanıkvetedbirliolmaktır.

Felakettufanındansonraağlayıpsızlamışsın,neyeyarar?

İlkeliOlmakmıHırslıOlmakmı?

Aslındaavcı,kuşubuğdayların"yetiminemaneti"olduğunusöyleyerekuyarmış.Avaylakonuşankuş

onuniyiyüreklivedünyaişlerindenuzaklaşmışbirzahidolduğunukabulediyor.Avanın"yetimin

emaneti"dediktensonra"Buğdayıyiyebilirsin"demesindenonungüvenilirbiriolmadığınıanlamıyor

vekendimenfaatineodaklanıpbuğdayıyiyor.Böylecetuzağadüşüyorveyakalanıyor.Avcıdabunun

üzerine"Görünüşevesöylenensözeinanırsanböyleolur"diyerekkuşadersveriyor.Yanibu

hikâyede,kişiningörünüşünevesöylediğisöze,sağlıklıbirmuhakemeyaptıktansonrainanması

gerektiğianlatılmakisteniyor.Kuşhırsvehevesiylehareketettiğiiçincanmdanolmanoktasma

geliyor.Hırsındandolayıavcınınaçıkverdiğinifarketmiyor.Böyleceilkesizdavranmasınınbedelini

ödemişoluyor.

Mesnevi’denSözHileedeningöreceğikarşılıkhiledenibarettir.

(İL,1591)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

Çoğunlukladiğerinsanlardostdeğildir.

Diğerinsanlarbilerekbeniaşağılıyorlar.

Yakınolduğumkişisadakatsizveyagüvenilmezolabilir.

HİKÂYE

Aynayım

BirgünEbuCehil,Hz.Peygamberi(sav)gördüve"Haşimoğullanndanbirçirkin

belirdi"dedi.Peygamberimiz"Haddiniaştınfakatdoğrusözsöyledin"dedi.DahasonraHz.Ebubekir,

Peygamber'i(sav)gördüve"Senbirgüneşsin,parlayarakdünyayıaydınlattın"dedi.Hz.Peygamber

onada"DoğrusöyledineyEbubekir"dedi.

Bumanzarayatanıkolanlarbununnedeninisordular.Hz.Peygamber(sav)"Benbiraynayım,kim

bakarsabendekendinigörür"dedi.

NeyeBaktığmDeğilNeredenBaktığınÖnemli

BenzerolayHz.İsa'nınhayatındadayaşanmıştır.Herkesonahakaretediyor,Oisehakaretedenlere

güzelsözlersöylüyor.Yanındakileronanedenböyledavrandığınısorduklarında"Herinsankendinde

nevarsaonuverir"diyor.İnsanlarınbirbirininaynasıolduğunudüşünürsek,karşımızdakinde

kendimizigörürüz.Olaylaragüzelbakangüzelyanını,çirkinbakandaçirkinyanınıgörür.Güzelbakan

güzeldüşünürvehayattanlezzetalır.Birbahçeyeiyigözlebakankişiçiçekleri,kuşlan,ağaçlarıgörür

vehuzurduyar;kötübakaniseçöpleri,yığınlarıgörürvekendinihuzursuzhisseder.Aslında

seyredilenbahçeaymbahçedir.Burivayettedepeygamberaynıkişidir.FakatEbuCehilçirkinvekötü

gözlebaktığıiçinçirkingörüyor,Hz.EbubekirisegüzelveiyigözlebaktığıiçinPeygamberimizi(sav)

güneşgibigörüyor.Buradaniyi,kötü,çirkingibikavramlarınizafiolduğunuvekişininneyebaktığıyla

değil,neredenbaktığıylaalakalıolduğunuanlıyoruz.

Hikâyedekiolayıanalizedersek;EbuCehil'inkarşısındapeygamberliğiniilanedenbirivar.Bu,Ebu

Cehil'inobölgedekihâkimiyetinizedeleyecekbirdurumolduğundanonunasıldirenmevebuşekilde

düşünmesebebihâkimiyetinikaybetmeendişesidir."YaniMuhammedpeygambermi,değilmi?"

sorusundanevvel"Benimmenfaatimizararauğratırmı?"sorusunusoruyor.Onuniçinyanlışyerden

bakıyorveiçindekiçirkinliğiyansıtıyor.Hz.Peygamber'inverdiğibucevaplarolayaşahitolan

insanlardamerakuyandırıyor.Aslmdabubireğitimtaktiğidir.Çünkümerak,ilminhocasıdır.Merakın

ardındanöğrenmegelir.Meraklasorulmuşbirsorununardındangelencevapdahaçokakıldakalacağı

içinHazretiPeygamberinbumetodukullandığımgörüyoruz.Cevabıbilerekeksiksöylüyorve

oradakilerinmerakedipnedenöylesöylediğinisormalanüzerineyaptığıaçıklamaylaverdiğicevaplan

tamamlıyorveaçıklığakavuşturuyor.Böyleceinsanlarbundanbirdersçıkanyorlar.Mevlanahikâyeyi

anlatırken,buyöntemindeörnekalınmasınıistemişolmalı.Dostkimdir?Birkimsedenaksibir

hareketgörmedikçeonudostkabuletmekgerekir.Onedenleinsandostlarınahüsnüzanile

yaklaşmalıdır.Yakınçevresiniöncelikleiyiniyetledeğerlendirmelidir.Kuşkuikinciplandakalmalıdır.

İnsankuşkuduygusunuçokçahayatınaalırsa,herkestenkuşkulanmayakalkarsabeyinhepsavunma

hâlindeçalışırveherşeyisorgularhâlegelir.Kimseyegüvenemez,devamlıtedirginolur.Oyüzden

dostluğukuvvetlemuhtemelkişilereöncelikleiyiniyetlebakılmalıdır.Ancakbugibidurumlardainsan

"yayanılırsam"diyedüşünür.İnsanınaldatılmasıbirrisktirancakkuşkuylayaşamanınsebepolduğu

mutsuzluk,huzursuzlukdaazdeğildir.Süreklimutsuzolmaktansaaldatılmariskinigözealanbirtavır

alışdahamantıklıdır.

Biradamdostbildiğibiritarafındankandırılmışveağlıyormuş.Yarımdakibiri"Değermi?Senikandırdı

diyeağlıyorsun"demiş.Adamda"Aldatıldımdiyedeğil,onaolangüvenimikaybettiğimiçin

ağlıyorum"diyecevapvermiş.

Kastettiğimiz,körükörünegüvenmekdeğil,kuşkuyudaistisnaolarakeldebulundurmaktır.Kodak

firmasınınkurucusununbirhikâyesianlatılır:Fotoğrafmakinesiniicatettiktensonraarkadaşıyla

Afrika'yaaslanlarınfotoğrafımçekmeyegitmiş.İkiAfrikalıyerlirehberlikedipsilahlagüvenliklerini

sağlıyormuş.Arkadaşı"Buyerlilerenasılgüveniyorsun?Bırakıpgitselerbiziaslanlaryer"deyince

Kodak,"Benyanımaaldığımkişileregüvenmezsemişyapamamki"diyecevapvermiş.Kuşkuyu

alışkanlıkhâlinegetirmişinsanlarakarşıdürüstolup"Kendidoğrularımdanvazgeçmem"dediğiniz

zamanilişkidebirazmesafekatedebilirsiniz.

Mesnevi'denSöz

Aynaniçinyansttmtyorbiliyormusun?Çünküyüzündenpastemizlenmemiş.(I.,81)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Eğerbirsorunugörmezdengelirsemosorunortadankalkar.

HİKÂYEDikenÖyküsü

Adamınbiriyolkenarındadikenekiyordu.Güzelsözlü,amaserthuylubiriydi.

Dikenektiğinigörenleronukınadı.Dikenlerçoğaldıkçagelipgeçenlerinayaklarına

batıyordu.

Yoksullarınayaklanparamparçaoluyor,zenginlerinseelbiseleriyırtılıyordu.

Valiemirverdiveadamadikenlerisökmesinibildirdi.Adamsökeceğinisöyledi,ama

hep,"Yarmyaparım"diyeerteledi.Yıllargeçtikçedikenlergürleşti,adamiseonlan

sökecekgüçtendüştü.

NeYaptığınKadarNasılYaptığındaÖnemlidir

Birinindikenekmesi,onuntoplumazararlışeyleryaptığımgösterir.Adamyaptığınınyanlışolduğunu

biliyoramahatasmdandönmeyisüreklierteliyor.Sürekliertelemeninsonucundadadahabüyükbir

bedelödemekzorundakalıyor.Diğerboyutisegüzelsözlüamaserthuyluinsanlarınfarkında

olmadanetraflanndakilerekarşıdikenekeninsanlargibiolduğuşeklindedüşünülebilir.Sosyalhayata,

insanilişkilerinedikenekiyorlarveektikleridikenisökmeyiheperteliyorlar.Serthuyluinsanlar,güzel

sözlübileolsalaryaptıklarıişlerdiğerinsanlarıincitir.Birbitkiekiyorsun,oortamıyeşertiyorsunama

bunuyaparkensertyöntemlerkullanıyorsun.İnsanlarazararverecekbitkilerekiyorsun.Hâlbukidiken

olmayanbirbitkieksebütüninsanlarondanfaydalanacak.Örneklemeseleyibirazdahaaçacak

olursak:Birinsanabirkalemigüzelliklevermekvar,birdefırlatarakvermekvar.Güzelbirhareketi

sertbiçimdeyapmak,otyerinedikenekmekgibidir.Böylebirdurumdainsanlarsana"yapma"

dedikçeyapmayadevamedersengüçtendüşerveyalmzlaşırsın.İnsanınneyaptığıkadarnasılyaptığı

daönemlidir.Tercihedilen,iyişeyleridoğruyöntemlerleyapmaktır.Birineilaçvereceğinizzamano

ilacıdrajeşeklinde,tatlrhâlegetirerekveriyorsunuz;kişiyikorkutmadan,canımacıtmadan.Verdiğiniz

şeyaslmdaacıamagüzelbirambalajlasunduğunuziçiniticiliğikalmıyor.Diğertaraftandatatlıbir

yiyeceğiacıbirdrajeylekaplarsanızinsanlarınonuikincidefaalmasızorlaşır.Yaptığımızişiniçigüzelse

dışıdagüzelolsun.Ağızdanvereceğimizilacıdamardanverirsekhastayıöldürürüz.Verdiğimizşey

onunilacıamausulyanlışolduğundan,yanlışyolukullandığımıziçinhastayazararveririz.

Hikâyedençıkandiğerbirmesajise"Yapılankötüşeylerdeiyişeylergibiyayılmaistidadındadır"

şeklindedir.Problemküçükkentedbiralınmazsabüyür.Küçükadımlarkıvılcımlargibidir.Kıvılcım

küçüktüramakocabinalanyakabilir.Küçükyanlışlardabelkiönemsizgörünüramaönemlişeylere

sebepolabileceğiiçintehlikelidir.Küçükgörülenbasithatalarfelaketlereyolaçabilir.Tıpkıbir

harmanadüşenkıvılcımıntümharmanıyakması,yoketmesigibi.

Mesnevi'denSözKötüdostlaünsiyetbelayabulaşmaktır...(II.,1425)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

Utançdoluyum.

Berbatbirisiyim.

HİKÂYESuyunNasihatiSupisbiradama:

"Eypisadam,koşbanagelkisenitemizleyeyim"dedi.

Pisadam:

"Sudanutanıyorum"dedi.

Bununüzerinesu:

"Eğerutamrsannasıltemizleneceksin,bupislikbenimdışımdanasıltemizlenir?"

dedi.

Gönültenhavuzundaçamurabulandı,amatengönülhavuzundatemizlendi.

TemizliğiAmaçlamakPisŞeyleriKendiliğindenYokEder

İnsanınkendiniutançiçinde,berbathissetmesikendinekarşıyanlışbirinanışıdır.Adamsudan

utandığıiçinsuyagiriptemizlenmiyor.Pisinsanıntemizlenmesiiçintemizlenmetalebindeolması

lazım.Aslındatemizlenmekisteyeninşamtemizleyecekşeylerhazırdabekliyor.Bazıinsanlar

kendisineyardımedecekinsandanutanabiliyor.Bazıinsanlar"Berbatlığınasılgideririm,utançtan

nasılkurtulurum?"demekyerine"Benberbatbiriyim"diyerekbirbakımatalihlerindenşikâyetetmeyi

birsığmakhâlinegetirirler.Kişi,bununyerineçözümodaklıdüşünmelidir.Gönlün,tenhavuzunda

çamurabulanmışamagönlünüdüzeltmengerekiyor.Gönlünügüzelşeylerledoldurursankötüşeyler

kendiliğindengider.Birhavuzutemizlemekiçinendoğalyöntem,akarsudur.Havuzadevamlıtemizsu

girersebirmüddetsonrasutemizlenir.Busebepleakarsularhiçbirzamankirliolmaz.Durgunsularda

mikropolur.Mevlanadiyorki"Gönülhavuzundatemizlen,böyleoluncabedenintemizlenir.

Havuzunagüzelduygulandoldur.Ozamanutanmanalüzumkalmaz:Kirlerkendiliğindenkaybolur."

Kötülüklemücadeleninesası,iyiliklerledonanmaktır.Kötülüklemücadele,kirliliklemücadelegibidir.

Temizliğiartırmak,temizliğiamaçlamak;kiritemizlemektendahakolaydır,kirliliğikendiliğindenyok

eder.

Temizliğiamaçladığınzamantemizlenirsin.Kötülüğebulaşmışolsanbileümitsizliğedüşmek,"Berbat

biriyim"demekkendimyanlışkodlamaktır.Mevlanayanlışzihinkodlarımdeğiştiriyor.Kişiyimutsuz

eden,hastalıklıdüşüncelerinbaşlamasmasebepolanyanlışkodlarınyerinedoğruzihinselkodlar

veriyor.Yanlışkodlandüzeltiyor."Berbatbiriyim"diyeninsan,öğrenilmişçaresizliğeyönelmişolur.

Kendisinibuşekildeetiketleyerekbusözleribirbakımakaderihâlinegetirir.Ümitsizliğedüştüğümüz

ankiinançlarımız,kaderimizolur.Temizlenmekistiyorsan,suyunsesiniduyacaksın,sudan

utanmayacaksın.

Hikâyedegönülkalbîduyguları,tendenefsîduygulantemsilediyor.Gönül;yeme,içme,şehvetgibi

duygularlakirlenirfakatgönülhavuzundatemizlenir.Yanikalp,kalbîduygulardahayoğunolursa

çamurusilipsüpürür.Çamurlamücadeleninengüzelyöntemi,kalpteiyiduygularınartmasıdır.

"Çamurkötüdür"demekyerinebolbolsubulmayaçalışmakgerek.

Mesnevi'denSöz

Peygamberlerdedilerki:Allah,çekinipkurtulmayaimkânbulunmayansıfatlaryaratmıştır.Fakatarızî

sıfatlardayarattıkionlanterketmekmümkündür.Herkesinnefretinikazanankişi,osıfatlanterk

eder,huylarındanvazgeçerseherkesinsevgisinikazanır,herkesondanrazıolur.(III.,2909-2910)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Benbirhayalkırıklığıyım.

HİKÂYEDuaÖyküsü

İmamgüçlübirihergünduaediyordu.Birgünİblisona:

"BütünbuyalvarmalarınarağmenAllah'tanhiçbircevapgelmiyor.Nedenboşuboşunadua

ediyorsun?"dedi.

Adamınmoralibozuldu.Uykuyayattı.RüyasındaHızır'ıgördü.

"Nedenduaetmektenvazgeçtin?"diyesorduHızır.

Adam,dualarınıncevapsızkaldığımsöyledi.BununüzerineHızırona:

"SeninyaRabbidemen,bizimsanaolancevabimizdir.Seninçarearayışın,bizimsenikendimize

çekmemizdir.Seninsevgin,bizimlütfumuzunkemendidir.Bizizinvermedikçehiçkimseduaedemez"

dedi.

DuaKapıÇalmaktır,SonrasınaKarışmakHaddiAşmaktır

Duaedebilmekkısmettir,kapıçalmaktır.Görünürdecevapsızkalmakreddedilmekdeğildir.Cevapsız

kalmakdabircevaptır.Cevapsızkalmak,"Dur,düşün,yenidenbaşla"şeklindedeğerlendirilebilir.Her

şeyegücüyeten,herşeyibilenbirgüçgerektiğindecevapsızbırakmayıdabirmetotolarak

kullanabilir.Duayakarşılıkgelmemesibirbakıma"Sananezamanyardımedileceğinebenkarar

veririm"mesajımiçerir.Doktoragidenbazıhastalar"Benillâkişuilacıisterim"diyeinatederler.Biz

dedoktorlarolarakböylesibirdurumdaörneğin;"Senmühendissin,bendoktorum.Ben

mühendisliktenanlamam,sendedoktorluktananlamazsın.Onuniçinneyinasılyapacağımınkararım

benveririm"deriz.

Kişinin"doğru"bildiğişeymutlakaonuniçinfaydalıolmayabilir.Onuniçin,birinsanınduasınaillâki

istediğişekildecevapverilmesinibeklemesionunkulluk

sıfatını,haddiniaşmasıdemektir.Tıpkıbirhastanındoktoragidip"Banaillâkişuilacıyaz"demesi

gibidir.Bu,okişininhastakimliğineuymayanbirdavranıştır.Hekim"Arkadaş,seninhastalığınao

ilacınhiçbirfaydasıhiçbirilaçyok"dediğindeokişiyekötülükyapmışolmaz.

Kesitseldüşünenkişisadeceoankimutluluğunuönemseramabütünseldüşünenbirkimsehayat

boyukendisiiçinfaydalıolanıgörür.Oyüzdenbirinsanın,duasınacevapbeklerkenbütünsel

düşünmesigerekir.Hemdünyahayatımhemahirethayatımdüşünmesilazımdır.Duaedebiliyor

olmakbileaslmdabirbakımagemiyegirmişolmakdemektir;kaptanköşkünehenüzulaşamamış

olsakdaenazmdanlimandakalmadık.Kaptanköşküneulaşmakistiyorsakdaonunzamanve

şartlarınauymalıyız.Gemiyegiremediysekişteozamanasılkaybedenlerdenoluruz.Bunedenle,

insanınduaedebilmesibirbakımaRabbininsahil-iselametegötürengemisininbirferdiolduğunun

göstergesidir.Birkulluğun,biraidiyetingöstergesidir.Onedenleduaedebiliyorolmakdabizim

sahiplenildiğimizikabuledildiğimizigösterir.

Duakapıçalmaktır.Kapınınnezamanaçılacağınınkararımevsahibinebırakmalıyız.Bizsadecetalep

ederiz.Unutmayalımki,hakkıylaistemeninbirşartıdatalebecevapverecekkonumdaolanın

karşısındahadsizlikyapmamaktır.

Mesnevi'denSöz

Allahbizeyardımetmekdilerse,bizeyalvarmakvemünacattabulunmakmeylini

verir.(1.,1904)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

İnsanlarınbenigörmezdengelmeleriberbatbirdurumdur.

HİKÂYEBüyükSavaş

Şehitolmakisteyenbirsufitamdoksankezsavaşakatılmıştı.AdıAyyaziidi.Sufininbütünvücudu

yaralanmıştı."Şehitlikgönülişi"diyordu.

Böyleceartıksavaştanvazgeçipkendisinidünyadançekmeyekararverdi.Nefsiylesavaşmayabaşladı.

Birgünçengsesleriduydu.Nefsi,"Haydi,kalk,savaşagit"diyordu.AmaAyyazidirendivenefsine

teslimolmadı.

"Savaştavurulurölürüm.İnsanlardabenimneyiğit,nekahramanbiriolduğumugörür.Amabeni

nefsimlesavaşırkenkimsegörmüyor.Gösterişiçindeğil,yalnızcaAllahiçinsavaşmışoluyorum,

öyleyseküçüksavaşadeğil,asılbüyüksavaşadevam

edeceğim."

EnBüyükveZorSavaşİçDürtü,ArzuveEğilimlerleYapılandırBirkimsegösterişiçinsavaşıyorsabu,

onunsavaştasamimiolmadığınıgösterir.Samimiolmayanşeylerözeaykırıdır.Eğeriyişeyleryapmak

istiyorsakbunlarımümkünolduğuncagizliyapmamızgerekir."Birelinverdiğiniötekiduymasın"

öğüdübununbirtezahürüdür.Allahkatındaenmakbulolanlargizlivesessiziyiliklerdir.

HikâyedeAyyazi'ninNiyetişehitolmak.Fakatbunuyapmakisterkennefsideonunyiğitolarak

anılmayıistemesinisağlıyor.Nefsininetkisiylesafniyetibozuluyor.

İnsandavranışlarınınçeşitlimotivasyonlarıvardır.Davranışlarımızıanalizederkenbirincilveikincil

motivasyonumuzunneolduğunabakabiliriz.Ayyazişehitolmakistiyoramabirincilmotivasyonu

arkasından"Neyiğit,nekahraman!"denilmesiniistemesi.Nefisininetkisiylesafniyetibozuluyor.Bu

durumşehitliközüneaykırıdır,ikincilmotivasyonuise"şehitolmak".Hâlbukikişiiçindeğerliolan

düşünce,Allahrızasıiçinsavaşagitmektir.Arkasındansöylenecekgüzelsözlerisebudavranışın

motivasyongöreviniüstlenebilir.NihayetindeAyyazi'ninkatıldığısavaşlardaşehitolmaması,onun

gerçekşehitolmasıiçinbirkapıaçıyor.Ayyazibunufarkettiğindedeinsanınasılcihadınınnefsiyle

yaptığıcihadolduğunuanlıyor.

Herkesingıptailebaktığıbiriolmakherzamaniyideğildir.Hadis-işerifte"Allah'ınkorudukları

müstesna,dinîvedünyeviişlerdeparmaklagösterilmekkişiyeşerolarakyeter(Tirmizi,Sıfatu-1

Kıyamet,21)"diyor.Allah'ınkoruduğukullarıiseihlaslıolanyaniişlerininözünüAllahrızasıoluşturan

insanlardır.Dağagörünürdeipleürmamrkensenikoruyanınneolduğunubilirsensorunsuzyürürsün,

hedefineulaşırsın.Ama"Benneymişim"dediğinaniptekicambazgibidengenbozulurvetepetaklak

aşağıgidersin.Meseladağdabutüraktivitelerdebulunanlarufakbirdengesizliktegiderler:Toplum

önündeolanlardayanlışbirsözsöylediklerindeanındaitibarlarınıkaybederler.İnsanbukonuda

dikkatlidavranmıyorsaöylebirhatayapabilirkineticedekendikendinimahvedebilir.Buhadis-işerif

de.Yapılanişlerdebulunmasıgerekenİhlasınöneminivurgularken,ihlassızgirişimlerinkişiyinasıl

olumsuzetkileyebileceğininaltımçiziyor.

Mesnevi'denSözİnsanınyansıayıptandır,yansıgaybdan.(İL,3035)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

İlgimerkeziolmalıyım.

HİKÂYEOduncuÖyküsü

Adamınbirirüyasındayücekişilergördüveonlarakısayoldannasılhelalnzık

bulabileceğinisordu.

Adamıalıpormanagötürdülerveonaçeşitlimeyvelerverdiler.Yediğimeyvelerintadıbenzersizdi,

üstelikkolaycaeldeedilebiliyordu.Bununüzerineadamcebindekiparayı

biryoksulavermeyekararverdi.

"Nasılolsaartıkbenimnzıkaramayaihtiyacımyok"dedikendikendine.

Biryoksulgördü.Oduntaşıyordu.Yorulmuştu.Parayıonavermeyekararverdi.OyoksuldaAllah

dostlanndandı.Adammniyetinianlayıpyanmagitti.Odunlanm

sırtındanindirdi,

"Allah'ım,iyikullarınınhakkıiçinbuodunlanaltmaçevir'dedi.

Adamodunlannnasılaltmadönüştüğünügördüvehayretleriçindekaldı.Derken

oduncubukez:

"Allah'ım,yücekişilertanınmaktankaçınırlar,onuniçinbunlantekrarodunyap"dedivealtınlar

tekrarodunadönüştü.Sonraoduncuodunlanmyüklendivetekrar

şehrinyolunututtu.

NeKadarEmekOKadarHelalRızık

Oduncuazamahelalkazandıranbirişyapıyor.Hâlbukiodunlanaltmaçevirmesi

içinduaettiğindeAllahonunduasınıkabulediyor.Ancakoduncuhayatınıkolaykazanmanınpeşinde

değil.Oyüzdenadammparasımdaistemiyor.Aslmdaburadabirbakımabizekaynakyönetimidersi

deveriliyor:"İnsan,kısayoldanhelalnzıkkazanacağımdiyekerametidahikullanmamalıdır.Gerçek

helalnzık,almteriylekazanılandır."Alınteri,emekolmadaneldeedilenkazanç,demekkiinşam

helaldenuzaklaştmyor.BunedenleMevlana"Kısayoldankazanmakiçinbileelindekiimkânlanön

planaalvedoğruşekildekullan.Bollukiçindeolsanbileisrafetme.Helalbudur"diyor.

Kaynakönceüretilirsonratüketilir.Birkimseninelineüretmedenhazırbirkaynakgeçsebileonu

üretilmişbirkaynakgibitüketmesigerekiyor.İnsanemekvermediğişeyinkıymetinibilmez.Mesela

psikiyatrikgörüşmedeterapisthastayabirtakımbilgileraktarır,hastaobilgiyiseansınücretini

ödeyereksatınalmışolur.Bukanaatindeterapötikbirdeğerivardır.Onuniçinbazıpsikanalistler

hastalannakredikartıkullandırmazlar.Kişininparayınakitolarakvermesisağlanır.Budurum,okişide

aldığıbilginindahakalıcıolmasınısağlar.Bunuörnekleyenşöylebirolayatanıkoldum:Birhanım,

terapiiçinkızkardeşimgetirmişti.Kızkardeşiücretsizseansolacakdiyebiliyormuş.Sonradanücret

verileceğiniöğrenmiş.Evegittiktensonraablasına,"Benaslmdailaçlankullanmayacaktım.Fakat

seninparaverdiğinigörüncekullandım"demiş.Buyaşanmışörnektedenetbirşekildegörüldüğü

üzere,insanemekvermediğiyadabedelödemediğişeylerizihnindedeğersizleştiriyor.

Oyüzden"Kulağaküpeolsun"lafıboşunasöylenmemiş.Kişiyaşadığıtecrübelerdeyabirbedel

ödeyecekyadacamyanacakkialdığıbilgiyikalıcıbelleğekoyabilsin.Bilgininkalıcıbellekte

yerleşebilmesiiçinobilgininduyguboyutunundaolmasıgerekiyor.Duyguboyutuyaödüldüryada

ceza.Meselayemekyerkendepremolsaoyemekaslaunutulmaz.Çünkübilgiesnasmdakişinin

hissettiğibirduygukatılmıştırsürece.Oduygusayesindekalıcıbilgioluşurveunutulmaz.Bunungibi

bedeliödenen,biremekkarşılığıolanbilgilerinsanbelleğindekalıcıbelleğeyerleşir.

Hikâyedeokişininormandabollukiçerisindeykenparasımharvurupharmansavuracağına,emek

veripkazanmasıgerektiği,makbulolanınoolduğuvurgulanıyor.Oyüzdendirkigecenamazıolan

teheccüdçokmakbuldür.Çünküherkesyatarkennamazaniyetedenkişi,nefsetatlıgelengece

uykusunubölüpibadetekalkmıştır.Kişininnefsininçıkardığıengellererağmenyapılanibadetlerdaha

sevaptır.

İnsanlaribadethayatlarınınbaşmdabüyükbirheyecanduyarlar.Kişiibadetinibüyükbirzevkle

yaparkenbirmüddetsonraoheyecandiner.Ancakkişiartıkheyecanduymasadanefsinezorgelse

deibadetinedevamederseasılibadetoolur.Zoröğrenmelerbunungibidirvekalıcıbellektekalır.

Önemliolangayretedip,emekveripalınteridökerekkazanmaktır.

Mesnevi'denSöz

Malveparabaştakikülahgibidir.Külahasığınanisekeldir.Kıvırcıkvegüzelsaçlarıolankişiyegelince:

Külahıgiderseonadahahoşgelir.(I.,2343-2344)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Başkalarınınbenimhakkımdanedüşündüğühiçönemlideğil.

HİKÂYEÇirkinSes

Sesiçokçirkinolanbirmüezzinvardı.İnançsızlarındayaşadığıbirülkedeezanokurdu.Nededilerse

dinlemedi,ezanokumayısürdürdü.Birgünbirkâfirelindebirelbise,birmumvehelvaylaçıkageldi.

"Neredeomüezzin?Sesiinsanınhuzurunuarttırıyor"dedivemüezziniaramaya

başladı.

"Kendinegel,oçirkinseslimüezzindenkimehuzurgelirki?"dediler.

Adamasılniyetimsöyledi:

"Müslümanolmayaniyetlenmişbirkızımvardı.Bendebuyüzdenacıçekiyordum.

SonrakızımoezamduyupbununbirMüslümanâdetiolduğunuöğreninceMüslümanolmaktan

vazgeçti.İştekimseninyapamadığımomüezzinyaptı"dedivegetirdiğiarmağanlarımüezzinesundu.

EstetikDeğerleriİhmalEtmekİnsanlarıİyi,DoğruveGüzeldenUzaklaştırırBuradaikimeselevar;biri

müezzinaçısından,diğerimüezzinidinleyenler

açısından.Müezzineherkessesininkötüolduğunu,insanlarüzerindeiticibiretkibıraktığınısöylüyor

amao"Benimniyetimiyi,başkalannmnedüşündüğüönemlideğil"diyerekezanokumayadevam

ediyor.Yanibaşkalannmdüşüncesinidikkatealmıyor.Belkidesesininçirkinolduğunukabulediyor

fakatestetikdeğerlere,önemvermiyor.Kullanılanmetodunöneminigözardıediyor.Sonuçolarakda

Müslümanolmayaniyetlenmişbirkişininniyetinibileterseçeviriyor.

Allahgüzelisever.Güzellik,Allah'ın"Cemâl"ismiyleilgilidir.HattaCelâl'inüzerineCemâlörtüsü

örtülünceKemâl'inoluştuğusöylenir.Buhikâyedeçirkinbirsesvar;müezzinbirdeCelâlözeliğim

kullamyor.Günlükhayatımızınbaşkaalanlarındadabutürşeylerlekarşılaşmakmümkünolabiliyor.

Birgünsakallıbiradamotobüsebinmiş,davranışlançokiticiolduğuiçinherkesrahatsızolmuşve

adammyanındanuzaklaş.Adamsakallarımşöylebirtutmuşve"Allah'ınCelâl'inebak,nasılkaçırdım

herkesi"demiş.Bu,Cemâl'sizbirCelâlolduğuiçinKemâl'eerişilemiyor,insanazararveriyorvesonuç

hüsranoluyor.EzanokurkenAllah'ınCelâlsıfatıylailgilibirilanyapıyorsun.BunaCemâlde

eklemelisinkiKemâlolsunveKemâl'emuhabbetolsun.Celâl'intekbaşmaortayaçıkmasımuhabbeti

azaltıyor.

Hikâyedeestetikdeğerleriniyiyi,doğruyu,güzelianlatmasındakirolünevurguvar.Diğerinsanların

getirdiği,içindeöneriolaneleştirilerekulaktıkamak;insanınamacınahizmetetmediğigibikişinin

kendisinedebaşkalarınadazararverir.İçindeöneriolaneleştiriyeaçıkolmak,insanınhatayapmasım

önleyerekkendimgeliştirmesinisağlar."Başkalannmbenimhakkımdanedüşündüğüönemlideğil"

gibibirzihinselkodlahareketedenbirkimse,çantasındabulunanyılandan,akreptenhaberveren

kişiyedeğervermediğiiçin,karşılaşacağıkötüsonuçlaradakatlanmakzorundadır.

Mesnevi'denSöz

Bilgisahibiolmamnyolusözledir.Sanatbellemeninyoluişle.(V.,1062)

OlumsuzDüşünceKalıbıEğerbirşeyistiyorsamonueldeetmekiçinnegerekirseyapmalıyım.

HİKÂYE

Tutku

VaktiylebirülkeninyönetiminiüstlenmişolanHükümdar,yanındahasadamlarıolduğuhâldeava

çıkmıştı.Seyisinseçtiğiençevikveengüzelatabinmiş,yanmaburnuhertürlükokuyaduyarlıav

köpeklerinialmış,avmevsiminde,ormandaavkolluyordu.Birormanköyündengeçerkengüzellikte

cennetkızlarımaratmayanbircariyegördü.Görüncehemengönlünükızakaptırdı.

Adamlarma:

"Kabuledersederhalbedeliniödeyin,bizimlegelsin"diyeemretti.

Sordular,cariye,sahibininderızasıylakatıldıHükümdar'mheyetine.Avbitincesarayadöndüler.

Hükümdar,eşedindivetutkuylabağlandıona.İnsandıbu,hepaymkarardadurmuyordu.Kadm

hastalandı,şiddetlibirateşleyataklaradüştü.Ülkedenekadarünyapmışdoktorvarsaçağrıldı.

Hükümdar:

"Benimsağlığımönemlideğil,şimdisizicanımıncamiçinçağırdım.Ohasta.Herkimonuniyileşmesini

sağlarsa,hâzineminkapılanonasonunakadaraçılacaktır"dedi.

Hekimleraralarındabirheyetseçerekderhalişekoyuldular.Hastayıdefalarcamuayeneettiler.Doğru

teşhiskoyabilmekiçinçabaladılar.Hekimbaşı,merakiçinde

bekleyenHükümdar'a:

"Sultanım..."dedi."Sizkaygılanmayın,onutedaviedeceğiz,elimizdeçeşitliilaçlar

var."

Tedaviyebaşladılar.

Aradangünlergeçti.Cariyebirtürlüiyileşmiyor,gündengüneeriyipgidiyor,saranpsoluyordu.

Hükümdar,doktorlannçaresizliğinigörünce,ikirekâtnamazkılarakistiğfardabulundu,elleriniaçıp

duaetmeyebaşladı.Buhâldeykenuyuyakaldı.Düşündeaksaçlıbirihtiyar:

"MüjdelerolsuneyHükümdar!"diyordu."Dileğinkabuledildi.Yannsarayınabizdenbirigelecek,onu

hemenkabuletvehastamgöster."

Hükümdarsevinçleuyandı.Sabahıpenceredengözledi.Güneşinilkışıklarıylabirliktebirpirçıkageldi.

Hükümdarhemenkapılanaçtırdı,buyurettiadamı.Hâlhatırsorupsöyleştiktensonrakadınınyanına

götürdü.Adam,kadımmuayeneetti:"Hekimlerinizonumahvetmiş!"dedi."Şimdiherkesçıksın

odadan,onunlayalnız

kalmalıyım."

Odayıboşalttılar.

Adam,kadınınnabzımtuttu,kadmakimolduğunu,memleketini,hayatım,ailesinisordu.Bütün

sırlarınıöğrendi.Nabzımtutarkenhangiadısöylediğindefazlaatıyorsaonunüzerindedurarakdaha

ayrıntılısorularsordu.Kadm,Semerkant'tanveAltın'dansözedilinceheyecanlanıyor,nabzıfırlıyordu.

Adam,Hükümdar'agiderek,

"Senincariye..."dedi."Semerkantlıbirkuyumcuyaâşık.Bunagönülhastalığıdenir.

Sevgilisinekavuşmazsakesinölür,artıksenbilirsin."

Hükümdar,gönülhastalığınınönüalınmazsaölümcülolduğununfarkındaydı.Derhaladamlarınaemir

verdi.Semerkant'takikuyumcuyubulupgetirdiler.Onları

evlendirdi.

KarasevdaveDuygularaHükmedebilmek

İbn-iSinakendidönemindeHorasanlıvezirinhastakızımtedaviyegidiyor.Kızınâşıkolduğunun

farkınavaranİbn-iSinakızınsevdiğinibulmakiçinnabzımtutuyor.Söylenenisimlerdenbiriniduyan

kızınnabzıyüksekatmayabaşlıyor.Böylecenabızilehastalıkilişkisinigörmüşoluyoruz.İbn-iSina

bunagönülhastalığıisminiveriyor.

Yukarıdakihikâyeyegelirsekkişininhükümdarolması,çokistediğibirşeyielindetutmakiçinyeterli

olmuyor.Yaniaşkfermandinlemiyor.Aşkınbirboyutuvardırkimuhakemeyibozar,sağlıklıkarar

vermeyiengeller.İnsansevdiğinekavuşsabilesevdiğikişidevarolanadeğil,ondaaradığıözelliklere

âşıkolur.Aşkbirhastalıkhâlinegelir.Süreklihayalindekikişiyeulaşmayaçalışıyoramabirtürlü

hayalindekikişiylesevdiğikişiaymkişiolmaz.Böyledurumlardabağlanmaylabağımlılıkarasındaki

farkıiyideğerlendirmekgerekir.Birinsaneşine,annesinebağlanabiliramabağımlıhâlegeldiğizaman

sorunvardır.Bellişartlardauzaktansevmeyibaşarmakgerekiyorçünkübazensevgiinsanayanlış

şeyleryaptırabiliyor.Sevginininşamgerçeklerdenkoparmamasılazım.

Buhikâyeninaşkısorgulatanbirboyutudavar.Aşkınnederecegüçlübirduyguolduğunu,insanınaşk

sebebiylebirçokdünyeviavantajıelinintersiyleitebileceğinigösteriyor.Böylebirdurumdagüçlübir

insangenişimkânlarıylabirinşamzorla,paraylaeldeedebiliyoramaogüçkendinisevdirmeye

yetmiyor.Birinsanıngönlünüetkileyebilmekiçinpara,güçvehattasevgideyetmiyor.Hikâyemizdeki

Padişahdabununfarkınavararak"Banayârolmuyorsakimseyeyârolmasın"dememiş.

Ayrıcabuhikâyededepresyon,melankoli,karasevdahastalıklarınınteşhisedilebileceğinigörüyoruz.

Butürhastalıklarınsevginesnesininkaybıylailgilibirpsikolojiktravmaolduğunusöyleyebiliriz.Sevgi

nesnesikişiiçinbirbakımahayatabağlanmaobjesiolur.Âşık"Oolmazsayaşamsebebimortadan

kalkıyor"diyedüşünür.Dünyaya"Onunlabirlikteysemdeğerliyim,oyoksadeğersizim,hayatta

değilim"diyerekbakar.Padişah,buhastalığayakalanancariyeyekarşıfaziletlidavranıyor,sevdiğiyle

evlenmesinemüsaadeediyor.Sergilediğidavranışla,kızıgerçektensevdiğinidegöstermişoluyor.

Padişahınsevgisibencilbirsevgideğil;değerveren,soylubirsevgi.

Kızaçısmdandaşunugörüyoruz:Hernekadarpadişahıncazibesinekapılıpcariyeliğikabuletmişsede

odaduygularınasözgeçiremiyor,gönlüylebaşedemiyor.

Mesnevi'denSöz

Buümmettebedençarpılmasıyoktur.Fakateyakıllıfikirliadam,gönülçarpılması

vardır.(V.,111)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

Yaptığımbirişteherhangibirhatayadakusurfelaketeyolaçabilir.

Kusurlar,eksikleryadayanlışlarhoşgörülemez.

Ayrıntılarsondereceönemlidir.

HİKÂYETestidekiSu

Yoksulbedevi,çadırdakarısıylaoturuyordu.Karısıyakmıyordu:

"Yoksullukbizeözgü.Eziyetibizçekiyoruz,herkesinhayatırefahiçindegeçiyor.Neekmeğimizne

katığımızvar.Suyumuzgözyaşındanibaret,testimizbileyok.Güneşolmasaçıplağız,dolunayolmasa

döşeğimizyok.Hâlimizneolacak?"

Adam:

"Dahanezamanakadar..."dedi."Dünyamalınınpeşindenkoşacaksın?Şuradanekadarömrümüz

kaldıki...Aklıbaşmdaolanfazlaya,eksiğebakmaz.Gençikensendahakanaatkârdın,yaşlandıkça

ihtirasmartıyor.Altınınardındankoşuyorsun,oysasenaltıngibiydin,neoldusanaböyle?"

Kadmdinlemiyorduonu.Bildiğiniokuyordu:

"Buboşsözlerindenbıktımartık!"dedi."Halimizigörmüyormusun?Bulduğuylayetinmektensöz

ediyorsun.Nebuldukkikanaatedelim?Bırakbuyaldızlısözleri!"

Adam:

"Yahu..."dedi."Senkadmmısmyoksakedermi?Benyoksulluğumlaövünüyorum.

Para-pul,mal-mülk,baştakikülâhgibidir.Külâhıiseancakkellertakar.Zengin;gırtlağınakadarkusura

gömülmüşkişiyedenir.Kusurlarımparasıörter.Fakirliğihorgörme.Allahbendenuzakkılsın,

kimseninmalındagözümyok.Yüreğimdekanaatzenginiyimben.Eysızlanmaktanusanmayankadm!

Dünyamalınaheveslenmeyibırakartık.Benimlekavgaetmeyibırak.Benbarışvesessizlikten

yanayım.Böylekonuşmayısürdürecekolursanvallahiterkederimseni!"

Kadmgeriadımatarak:

"Nasılkonuşuyorsunböyle?"dedi."Benseninayağınıntozuyum.Neyimvarsaşenindir,canımcismim

şenindir.Yoksullukcanımatakettiysebusenidüşündüğümiçindir.Enzoranlarımdabanayoldaş

oldun.Enhastazamanımdabanadermanbuldun.Amahakkımdakötüdüşünürsenbendekendimi

bağışlamam.Tamam,nasıl

istiyorsanöyleolsun!"

BukezpişmanlıksırasıBedevi'deydi:

"Tamamtamam!"dedi."Üzülme,senibütünkalbimleseviyorum."

Kadmatıldı:

"Sahibenihâlâeskisigibiseviyormusun?"

"Yeminederim"dediadam,"Senieskisindendeçokseviyorum!""Öyleyse..."dedikadın,"Sendenbir

isteğimvar."

"Söyle"dediadam.

"Bağdat'ta..."dedikadın,"Halifelerotururbiliyorsun.Diyorumkisendeorayagitsen.Belkigüngelir

Allahsenidehalifelikmakamınaeriştirir."

Bedevişaşırdı:

"Nasılolur,benimgibiyoksulbirbedevi,bıraksultanolmayı,sultanınhuzurunabile

çıkamaz."

Kadın:

"Nediyorumbak!"dedi."Testimizdetertemizyağmursuyuvar.Zatensahipolduğumuztekşeydeo.

Onualvepadişahagötür.Bizimbundanbaşkabirşeyimizyokde.Zatençöldebirinsanaenbüyük

armağansudur.Hâzinenolsaneyeyararki,

suyunolmayınca."

Zavallıkadın,Bağdat'ınortasındanDicle'ningürülgürülaktığımneredenbilsin.Eşineçekicigelmişti

budüşünce:

"Doğru!"dedi."Çöldeyağmursuyualtındandeğerlidir.Ancakpadişahlaralayıktır."Günışıyınca

uyandıbedevi,testisinibirkeçeylesardı,ağzmısıkısıkıyakapadı,sırtınavurarakyoladüştü.Bağdat'a

doğrugidiyordu.Giderkendehırsızlarkapmasındiyetestisinigözügibikoruyordu.

Günlerceyolaldıktansonrakentevardı.Doğrucasarayagitti.Muhafızlaristeğini

soruncada:

"Ben..."dedi."Yoksulbirbedeviyim.Padişahımızınbağışımumarakbuarmağanıonagetirdim.Eşi

benzeribulunmaztatlıbirsudurbu.Onasunacağım!"Muhafızlaradamınsaflığınaiçiniçingüldüler

amaniyetininhalisolduğunugörünce:"Peki..."dediler."Senbekle,bizhaberverelim."

Bedevioracıkta,Dicle'ninçağıldayışındanhabersizoturuyordu.Muhafızlardurumu

bildirince,Padişah:

"Testidekisuyualın,içinidealtınladoldurarakverinvegemiyleDicleüzerindengeridönmesini

sağlayın"diyeemretti.

Bedevişaşkınlıkiçindeydi.Herkesinbirdamlasuyahasretkaldığımdüşünürken,şimdiırmağın

üzerinde,suyuntamortasındaevinedönüyordu.Vehalifeninarmağanımkabuledişindekiinceliğe

bakarak:

"SanasonsuzşükürlerolsunRabbim!"diyordu.

Ümit,Niyet,GayretveZenginlikİlişkisi

Buradakadınaşıntalepkârfakatkocasınınkırıldığım,evliliğintehlikeyegirdiğimanlayıncageriadım

atıyor.Dahasonradakendincebirçözümbuluyor.Çünküadamhaddindenfazlakanaatkârveailesi

içinciddibiryoksulluksözkonusu.Adamın,eşinintemelihtiyaçlanmkarşılamasıgerekiyor.Adam

bunlarıkarşılayamıyorancakbunubirfaziletzannediyor.Altmkural;birinsanın"Elindeolmalıama

gönlündeolmamalı".Buadamıniseelindedeyokgönlündede...Amasorumluolduğudabirailesi

var;onlariçinbazışeyleryapmasıgerekiyor.Fakatdervişliğiveileriderecedekikanaatkârlığı

sebebiylebununacısınıhissetmiyor.Öteyandaneşininçektiğisıkıntıyıdafarketmiyor.Eşisıkıntı

çekiyorçünküsu,yemeklazım,yaşamiçintemelbirstandartlazım;herkesinmizacıbirdeğil,bu

derecesıkıntıyaherkeskatlanamaz.Adamisebukonudamizacıgereğifazlamütevekkilvebirçaba

içerisindededeğil.

Hikâyedençıkanlmasıgerekenenönemlimesaj;hephâlindenşikâyetedipsöylenmekyerine,zayıfbir

ihtimaldeolsaadımatılmasıgerektiğidir.AdamınBağdat*asugötürüpaltınlageridönmesi,

hesaplanabilirbirdurumdeğil.Amakadın,zayıfbirihtimaliçindeolsaeşinihareketegeçirmeye

çalışıyor.Benzerbirdurumdainsanın"Benancakbukadarınıyapabildim,bundansonratevekkül

edebilirim"tarzındahareketetmesilazımdır.KarıncanınKâbe'yegitmesihikâyesigibi:Kanncaya

"Nasılgideceksinbuayaklarla?"diyorlaramakarınca;"Gidemezsemdeoyoldaölürüm"diyor.Burada

ümitsizliğedüşmekyerinebellibirhedefyolundaümidiayaktatutmayıgörüyoruz.Ümidiyüksek

tutmayıbaşarabilmekönemlidir.Karamsarlıkyerine,Allah'ınrahmetindenümitkesmemekyaklaşımı

varveböylebirdurumdagörüldüğügibihesaplanmayanşeylerolabiliyor.Hikâyedepadişahçokince

düşünceliçıkıyor.Padişahındaciddibiröngörüsüvar;durumuanlıyorvebağışta

bulunuyor.

Psikoterapilerdekullanılanbirkurbağametaforuvardır;sütkazanınaikikurbağadüşüyor.Birisi

sürekliçırpınıyoramasonunda"Benkurtulamam"diyeçırpınmaktanvazgeçiyorveölüyor.Diğeri,

çırpınmaktanvazgeçmiyor,devamediyorçırpınmayaveneticedesütkazanındayağtabakası

oluşuyor.Oyağtabakasınınüzerindenatlayıpkurtuluyor.İnsan,Allah'ınrahmetindenümidi

kesmezsehiçtahminedemediğifırsatlarıyakalayabilir.Böylebirgizlipsikolojiyasasıvar.Buhikâyede

işitembelliğevurmadıktansonraönümüzeyenikapılarınaçılabileceğisöyleniyor.Ümitvegayret

mesajıveriliyor.Busebeple,kendimiziherhangibirsebeplekötühissettiğimizzamanşikâyetyerine

zayıfihtimalleriçinçabalamamızlazım.

Mesnevi'denSöz

Ümitsizliksemtinegitme,ümitlervardır.Karanltktarafagitmegüneşlervardır.(I.,

269)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Beninsansarrafıyımgörüşünebakıponuhemenanlanm.

HİKÂYE

Kılavuz

Zemherisoğuklaninmiştigökten.Karyağıyor,şiddetlibirpoyrazkansavuruyor,dondurucubirtipi

yeryüzünükasıpkavuruyordu.

BirAllahdostutipideyürürkenbirköleyerastladı.Köleninüzerindeyırtıkbirmintanvardısadece.

Dişleribirbirinevuruyor,soğuktantirtirtitriyordu.

"Niçinefendinesanakalınbirgiysialmasmısöylemiyorsun?"

Köle:

"Nedensöyleyeyimki"dedi."Benimhâlimigörmüyormu?Benibendendahaiyibilenbirindenne

isteyim?"

Dervişbusözüduyuncabirçığlıkatarakkendindengeçti.Canevindenbirateş

yükseldi.

Birsüresonraayılınca,kendikendine:"İşte"dedi."Birkılavuzgöründü.Eygerçeğeulaşmak

isteyenler!Yoluköleden

öğrenin!"

GörünüşeAldanmadanBilgeliğiFarkEdebilmek

Kölegidipsahibineyalvarmaktansa"Obenigörüyor,demekbirhikmetivarkibeniböyletitremeye

sevketti"diyor.Köleninbunu,efendisineolanhürmetindenyaptığımanlıyoruz.Titrediğihâlde

taleptebulunmadığınagöreefendinin,köleninbuderecefaziletliolduğunugörüponuaffetmesilazım

normalde.Çünküköleninbudüşüncedeolması,onunfilozofolduğunugösteriyor.Kötüzanla

düşünmüşolsaydı;"Kördeğilherhalde,görmüyormuhâlimi,versin,demekkibanadeğervermiyor"

diyebilirdi.Amaköleninböyledüşünmediğini,tamtersine,sahibineçokdeğerveriponu

önemsediğini,böyletitremesininbirhikmetiolduğunudüşündüğünügörüyoruz.

BizdeAllah'ayaklaşmakistiyoruzamayaklaşamıyoruz,acıçekiyoruz,gerçeğigöremiyoruz.Ohâlde

hikâyedenhırsadüşmekyerinesabredipbeklememizlazımgibibiranlamçıkıyor.Buaslmdakulluğun

enüstnoktasıdır."Kulluğunalametiistemektir"denir.Bu,ortalamabirkulluktur.Amayüksekkulluk

seviyesindekiinsanlar,Allah'ınkendisinigördüğünüdüşüneninsanlar-kiibadetinenüstnoktasıda

Allah'ınkendisinigördüğünüidrakederekyapılanibadettir-"Allahiçimdengeçenleribiliyor,ohâlde

benimbukonudaşikâyetetmememlazım,O'nahâlimiarzetmeyeçalışırkenşikâyetedertarzda

olmamamlazım"düşüncesiyledavramyor.BuüstdüzeybirteslimiyettirkiHz.İbrahim'inkıssasında

vardır.Hz.İbrahimateşeatılırkenCebrailgelir,"Biristeğinvarmı?"diyesorar.Hz.İbrahim"Senden

birşeyistemem,Allahbiliyor,banayeter"der.Hikâyededervişdeköledenbununyolunu,yüksek

kulluğuöğrenmişoluyor.Birçocuğunhareketiniannesi"peki"deyiponaylarsaçocukrahatlar;çocuk

sevdiğindentakdirveonaybekler.İnsandakullukettiğindeiçindebirhuzur,"Çokşükürkabuletti"

hissinialdığındarahatlar.Budaanneninçocuğuonaylamasıgibidir.Onuniçinibadetedipdebiriç

huzurhissediyorsainsan,bukulluğunkabulününalametidir.Buyön,ibadetinduyguboyutudur.İç

huzuruveduygusaltatminhissinitattırandeneyimlerdirbunlar.

AllahOlayDiliyleKonuşur

Kişininyaşadığıherolayda"Bubananeöğretti?"demesilazım.Olaylardanancakbuşekildeders

çıkarılabilir.İnsanlargeneldesözdiliylekonuşur,bazıinsanlarduygudiliylekonuşur.Çocuklarda

davranışdiliylekonuşurlar.Allahiseinsanlarlaolaydiliylekonuşur.Hikâyededervişköleyisorguluyor

amamüdahaleetmiyor,önceonuanlamayaçalışıyorsonradaneyapabileceğinidüşünüyor.Buradaki

mesaj,birkişiningörünüşünealdanmadanonunbilgeliğindendersçıkarmayıbilmektir.

Mesnevi'denSöz

Birisikörlüklevebilmedenyüzyılyürürseoaştığıyol,yoldansayılmaz.(VI.,417)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

Kârlıçıkabilmekiçinelimdengelenherşeyiyapmalıyım.

Eğerbirşeyistiyorsamonueldeetmekiçinnegerekirseyapmalıyım.

HİKÂYEYolKesenMaviKuşlarYolkesenmanevidörtkuş,bütüninsanlarmgönlünüyurtedinmiştir.

Bukuşlar;kaz,tavus,kuzgunvehorozdur.Bukuşlarıninsanlarınkinebenzerdörthuyuvardır.Kaz,

insandakihırstır...

Tavus,makamhırsıdır...

Horoz,şehvettir...

Kuzgunisedilektir...

Kuzgunundileği;ebediolmakyahutdauzunbirömrekavuşmaktır,insandabunuumardurur.Hırs

kazınebulursayer,dağarcığımdoldurur.

İdealeUlaşmakİçinRealiteyeUymakGerekir

Buhikâyeinsandakidörtzayıfkişiliközelliğinivurguluyor.İnsandakitemeleğilimlerbudörtkuşa

benzetilmişvebukuşların(özelliklerin)insanıngönlündeyeredinmesidurumundaokişininhayat

yolculuğundauçmasınıengelleyeceklerindenbahsedilmiş.Bahsigeçendörtkuşkişiningönlündeyer

ettiğindemakamhırsı,şehvetarzusuağırbasıyorveinsanuzunömürlüolmaisteğiiledoluyor.Bütün

buarzulariseinsanıngönlündebaşkabirşeyeyerbırakmıyor.Böyleoluncadakişidahaönemli

konularıhayatageçiremiyor."Birşeyeldeetmekistersemonukazanmakiçinnegerekiyorsa

yapmalıyım"tarzında,insanınfazlatalepkârlığınasebepoluyor.Hikâyedeinsanınruhsağlığımbozan

buözelliklerinhalkpsikoterapisitarzındasorgulandığımgörüyoruz.

Modernçağındayattığıbirduyguolarakhırsıelealdığımızdainsanbirşeyiçokistediğizamankarşı

taraftabirdirençoluşur.Dirençdekişininisteğinintersisonuçverir.Onedenlehırskarşıtımbesler.

Bubirpsikolojikanunudur.Yöntemolarakbirinsanınneyiistediğideğil,nasılistediğiönemlidir.

Alışverişyapıyorsunuzdiyelim;alacağınızşeyiçokistediğinizibelliederseniz,fiyatyükselir.Basitbir

pazarlamahilesidir.Bunungibiinsandahayattabirşeyiçocuksubirşekildetalepedersekarşıt

duygularoluşturur.Diğerinsanlardadanedenbukadarçokisteklidiyedüşünerekparanoyaoluşur.O

paranoyanedeniylediğerinsanlarokişininişineengelçıkarmaeğilimindebulunurlar.Durumiçinden

çıkılmazbirhâlegelir.

Birdedoğanmhızveritmivar.Meseladağaçıkacaksanbellibirhızlatırmanmanlazımdır.

Merdivenlerdençıkacaksanbellibirhızlailerlemengerekir.Yoksayadüşersinyadanefesinkesilir.

Bazıkişilerbirşeyeodaklanıponuçokisteyerekbütünenerjilerimtüketiyorvekaybediyorlar.Çünkü

budoğanmhızveritmineuymuyor.Aslındahırsdoğanmhızveritmineuymadığından,kişininzaman,

krizyönetimineuymasıgerektiğimvurguluyor.Başkalarınınparanoyayapmasmasebepolmanın

dışmdakendienerjisinideplansızbirşekildeharcamasınasebepoluyor.

Birinsanınhedefineulaşabilmesiiçinelindekikaynağıverimlibirşekildekullanmasıgerekir.Hırs

göstereninsansahedefeulaşabilmekiçinkaynağınıçabucaktüketiyor.Birbakımaisrafediyor.İnsan

birşeyiarzuediyorsao,kişininidealidir.Amaonugerçekleştirmekiçinrealiteyeuygundavranması

gerekir.Zamanımvekaynağımeniyinasılkullanırsahedefineulaşabileceğinihesapetmelidir.Yoksa

takıntışeklindesüreklihedefimdüşünürsezihinseltükenmişlikolurvebirşeyeldeedemez.Bu

nedenleburadaönemliolanzihinsel,psikolojiksermayeyiverimlikullanmakgerektiğidir.Hırs

göstermenintersisabırlıolmaktır.Hırsaceleciliğigetirir.Acelecilikdekaynakisrafımvebaşarısızlığı

beraberindegetirir.Hırskişininhaddiniaşması,gücününsınırlarınıbilmemesianlamınagelir.İnsan

gücününyetemeyeceğibirşeyihırslaistiyorsaonueldeedemediğizamanhayalkırıklığıyaşar."İllâbu

olacak,olmazsadünyanınsonuolur"tarzındakidüşüncelerkişininbaşkaaçılardangörmesini,

alternatifdüşünmesiniengeller.Budainsandamotivasyonkırıcıbiretkiyapar.Onuniçinbutip

insanlargeneldeişleriniyarımbırakıphedefeulaşmaktanvazgeçerler.

Birinsanbirkonudahırslıdeğilkenbaşkabirkonudahırslıolabilir.Hırs,şehvet,gelecekkaygısıve

makamhırsıgibidürtülerinsanınyönetmesigerekenpsikolojiksüreçlerdir.Budürtülerinşamdeğil,

insanbudürtüleriniyönetmelidir.Yoksabudürtülerağırbastığındabirinsanmakamhırsınedeniyle

arkadaşınınayağımkaydırabilir.Parahırsındandolayırüşvetebaşvurabilir.Budakendineters

düşmekgibibirneticedoğurur.Fakatbazıinsanlarbugibidurumlardapsikolojiksavunmalar

geliştirirler.Buna"projeksiyonsavunmamekanizması"denir.Yanikişikendiiçindekinidışayansıtır.

Bendeyokondavar,der."Bengayetsağlıklıyım,sağlıksızolanbaşkaları"diyerekkendisinekarşı

kognitifkörlükdenenbirkörlükmeydanagelir,yanikişikendikusurunugörmez.Halkarasında

"Başkasınınyumruğunuyemeyenkendiyumruğunubatmansanırmış"diyebirtabirvardır.Amabu

kişilergerçekbirkavgayagirdiklerinde"Hakikatenbendendahakuvvetlilervarmış"derler.Böyle

durumlardakişibazendeneme-yanılmayoluylabununfarkınavanr.Birde"Aşkıngözükördür,

kaynanalarolmasa"diyebirsözvardır.Neden?Çünkükaynanalarhiççekinmedeneleştirirvekişinin

hatalarımyüzünevururlar.Âşıkolançocuklarıaşktanhiçbirşeyinfarkınavarmazkenonlargerçekleri

tümçıplaklığıylaifadeederler.

Birinsan"Benhırslıdeğilim"diyorsabu,hırsilemücadeleetmeyöntemininyanlışolduğunugösterir.

"Benhırslıdeğilim,başkalarıhırslı"diyerekkendihırsımgörmezdengeliyordemektir.Buna

paranoyadadarastlarız.Diyelimkibirinsanbaşkalannmkendisiyledalgageçtiğinidüşünsün,içinden

böylebirdüşüncegeçeryada"Şukötülüğüyapsam"diyebirdüşüncehâsılolur.Amabudüşünceilk

baştahamdırveişlenmemiştir.Sağlıklıinsanbudüşüncelerinsaçmaolduğunubilirveonlanbertaraf

ederamaegosukabarıkkişilerbugibidurumlarda"Benokadariyiinsanolduğumhâldebunlan

düşünüyorsamonlardabanakötülükyapmayıdüşünür"der."Benbiledüşünüyorsamohâldeonlar

banakötülükyapacaklar"diyedüşünür.Bununneticesindekendiiçindekihatayıdışanyansıtırve

dışarıdangeliyormuşgibialgılar.İştebunaparanoyadenir.Bu,düşünceyiyanlışanalizetmeyle

ilgilidir.Hattabuna"meta-kognisyon"denir.Kişi,akimagelendüşünceüzerinedüşünüponuanaliz

edecekveuygunhâleçevirecekbiryolizlemeli.Mesnevfdekihikâyelerbunuyapmayısağlıyor.

Kazçobanlığıçokzordur.Koyunçobanlığındandahameşakkatlidir.Kazlarhırslıhayvanlardır.Herşeye

saldırırveyerler,sözdinlemezler.Koyunlarufacıkbirikazladöner.Tavuskuşununkendimgösterme

hırsı,horozunşehvethırsıvekuzgunundileğiuzunömürlüolmakhikâyedemetaforlaştınlmış.

İnsandakibueğilimlerinçobanlığımiyiyapmakgerekiryoksaonlarsahibininyolunukeser.

Bazıolaylarkişininkendinitanımasınavesileolur.ZatenMevlana'daençokrastladığımızşeynefis

terbiyesidediğimiz,kişininkendipotansiyelenerjilerinibirkaynakyönetimigibiyönetmesidir.Dikkat

ederseniz"Budürtüleriyoket,öldür"demiyor."Birçobanmisalionlarınyönetimimsağla"mesajım

veriyor.Hayvanörneğinivermesindekimesaj"Bunubirkaynakolarakgörvesınırlarınıiyiçiz"

mesajıdır.

Şehvetdeinsandakitemeldürtülerdenbiridir.Yemek,içmekgibihayvanlarlaortak

dürtülerimizdendir.Günümüzdeşehvetmodernizminçokyücelttiğibirdürtüdür.Budürtübirzevk

hâlinegetirildi.Kişizevkaldığıoşehvetieldeedemediğizamanhayalkırıklığıyaşar,budakişinin

gönüldağarcığımkaplar,başkaiyiduygularayerkalmaz.Amabununsınırlarınıbilmekgerekir,buda

içdisiplindemektir.

Mesnevi'denSöz

iyilikteolsunkötülükteolsunherinsanakendisinebenzerbirmelekarkadaştır.(L,

284)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Herzamanenyüksekstandartlaraulaşmayaçalışmakgereklidiryoksaherşey

darmadağınolur.

HİKÂYE

YoksulEşek

Biroduncununeşeğivardı.Zavallıhayvanınsırtıağıryüktaşımaktanyaraiçindeydi.Yemekiçinsaman

bilebulamazdı.Oduncununbirarkadaşıpadişahınahırındagörevyapıyordu,hâlinigörünce,eşeğe

acıdı.Oduncuyoksulolduğuiçineşeğinbudurumdaolduğunuanlatınca,arkadaşıbirkaçgünlüğüne

eşeğiödünçaldı.Padişahınahırına

götürüpbağladı.

Eşekoradabolyemyiyen,güzelvegürbüzArapatlarmıgördü.Heryertertemizdi,atlartımar

ediliyordu.Gördüklerinedayanamayaneşek:

"Allah'ım,benbukadarsıkıntıçekerkenbuatlarnedenbukadarrahatyaşıyor?Bendesenin

yarattığınbirmahlûkdeğilmiyim?"diyesöylenmeyebaşladı.

Tamosıradasavaşsesleriduyuldu.Atlaraeğerleri,gemlerivuruldu;savaşagittiler.Okvemızrak

darbelerinemaruzkaldılar.Yaralariçindeahırageridöndüler.Sonraayaklanbağlıolarakyere

yatırıldılardanalbantlarhayvanlarınbedeninesaplanan

parçalançıkardılar.

Bunlarıgörünceeşeğinaklıbaşınageldivesözlerinigerialarakşöylededi:

"YüceRabbim,yoksulluğumada,çektiğimsıkıntıveaçlığadarazıyım.Neogıdayı

isterimnedeoyaraları."

ŞikâyetEtmekYerineKıymetBilmek

Hikâyedekişininaçgözlü,doyumsuzvebeklentisininhepyüksekolmasıneticesindekendisinihep

dahaiyilerlekıyaslamasınavurguyapılıyor.Kişiyaşadığımusibetveelemlerkarşısında"Benneyaptım

daböyleoldu"diyerekhâlindenşikâyetediyor.Buşikâyethâlieşekmetaforuylatemsiledilmiş.Bir

insanınkendinidahaiyikonumdakikişilerlekıyasladığızamanbuhikâyeyihatırlamasıönemlidir.

Hikâyedekiyağızatlannsahipolduğunimetler,güzellikleroranındataşıdıklarırisklerdevar.Bakımlı

olmalarının,birçokşeyesahipolmalarınınmutlakbirbedelivar.

Günümüzdeinsanoğludaaynışeyiyapıyor,elindekininkıymetinibilmiyor,insandakibeklenti

düzeyininyüksekolmasızatenmodemizmin,tüketimkültürününgetirdiğienönemlirisktir.Hatta

Amerika'nınPennsylvaniaeyaletindebirKatolik

kasabasında60'lıyıllardakalp,midevebağırsakhastalıklarıAmerikagenelindendahadüşükçıkıyor.

Bununüzerinebiraraştırmayapılıyor.Kasabadakiinsanlarınherşeyleriinceleniyor.Ensondada

kültürelstandartlarınabakılıyor.Kasabadaİtalya'dangöçetmişbirKatolikköylütopluluğuyaşıyor.

SonuçtabuinsanlarınAmerika'nınhızlıhayatınakapılmamış,geleneklerinebağlıköylübirhalkolduğu

tespitediliyor.Bağırsak,midehastalıklarınınoranınınazolmasınınnedenikültürebağlıetmenler

olaraktanımlanıyor.20senesonraaymkasabadatekrarincelemeyapılıyor.Buseferbakıldığında

oradadahızlıyaşantıvelüksyaşamegemenolmuş,Amerikageneliyleaymyaşantınınvarolduğu

gözlenmiş.Bukişilerdedemide,kalpvebağırsakhastalıklarınınoranınındageneloranlaeşitlendiği

ortayaçıkmış.Ohâlde"Buhastalıklarakişininyaşambiçimisebepoluyor"diyebirkanaatoluşmuş.Bu

insanlarkendilerindendahafazlaşeyesahipolanlarlakendilerinikıyasladılarveonlargibiyaşamayı

tercihettiler.Neticesindedehastalıkoranlanyükseldi.Demekkimodemizmingetirdiği

kazammlardanistifadeedipaymzamandagelenekselyaşamınpsikolojikkonforunukorumak,

beklentidüzeyinialçaktutmakgerekiyor.

Meselabirkişi"İllâkısazamandaarabamolsun"diyeçırpındıkçaarabasahibioluyoramaosüreçte

kendinidehastaediyor.Bununyerinekendinegerçekçibirhedefkoysabirazyavaşolurbelkiamaruh

sağlığıbozulmadanhedefineulaşmışolur.İnsanınsahipolduğuşeylerle,sahipolmadığışeyler

arasındakidengeyiiyikurmasıgerekir.90yaşındakiçokmutlubirkadmasoruyorlar;"Bukadar

hastalığınvarkennasıloluyordamutluolabiliyorsun?"diye.Kadm"Bençalışanorganlarımı

düşünüyorum,çalışmayanlandeğil"diyecevapveriyor.Mutluolamayanhastakişilerise"Omzum

ağnyor,bacağımağnyor"diyerekvücutlarınınproblemlikısımlanmkafayatakıyorvedahaçabuk

yıkılıyorlar.Yaniinsanhastalığıvarsaonukabullenip"Düzelmesiiçinneyapabilirim?"diyekafa

yormalıdır.Sorunodaklıdeğil,çözümodaklıdüşünmekgerekir.Kişirahatsızedicibirşeylekarşılaştığı

zamaninkâr,reddetmesavunmamekanizmasınıkullanıyor.Hâlbukidoğruolanşey,bunutakıntı

hâlinegetirmedenüzerindedüşünüp,doğrutanımlamasıdır.Gerçekçibirbiçimdedüşünüpçözüm

bulmasımümkünken"Görmezdengelirsemsorunortadankalkar"diyedüşünüyor.Bu,tamolarak

inkârsavunmamekanizmasıdır.

Mesnevi'denSöz

Peygamber,kanaathazinedemiştir.Gizlihâzineyiherkeseldeedebilirmi?(V.,2398)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

Rahatsızlıkvericibirşeyhissederyadadüşünürsembunuzihnimdenatmayaçalışmalıveyadikkatimi

başkayerevermeliyim.(Başkaşeylerdüşünmek,içkiiçmek,ilaçalmakyadatelevizyonseyretmek

gibi)

Eğerbirsorunugörmezdengelirsem,osorunortadankalkar.

HİKÂYESebeHalkı

AllahSebehalkınabüyükzenginliklerbağışlamıştı.AmaSebehalkıvefasız,nimetlereşükretmeyi

bilmeyenbirhalktı.Bununladakalmamış,onlan,"Şükredin"diyeuyaranlandadinlememişlerdi.Allah

onlaratamonüçpeygambergöndermişti."Bunimetlereöylesinedoydukkibiz,nekullukhoşumuza

gidiyornedesuçişlemek.Nimetdeistemiyoruz,esenlikde"diyecevapverdileruyarıcılara.

Gönderilenpeygamberleriaşağılayarakreddediyorlardı.

"Birpadişahınvekiliancakonuncinsindenolur"diyorlardı.Böylecepeygamberlerdengelenyardıma

yüzçevirdiler.Çaresizbirderdedüştüklerineinanıyorlardı.

"İyisözlersöylüyorsunuzamaressambizimresmimiziböyleyaptı,budeğişmez"

diyorlardı.

PeygamberleronlaraAllah'tanumutkesilmeyeceğimanlattılar.Sebelilerbunun

üzerineonlara:

"Bizimrahatımızyerindeydi,sizgelincerahatımızbozuldu.Sizinyüzünüzdenölümüdüşünürolduk.

Zatenneredebirgam,keder,azapvarsasizinbuöykülerinizdengeliyor.İnsanlaragamveriyorsunuz"

dediler.

Peygamberleronlarabukederin,busıkıntınınonlarınkalbindengeldiğinianlattılar.

Birhekimgelipdeseki"Korukyeme,sanazararverir",senona,

"Nediyekötüyeyoruyorsun?"mudiyeceksin?Bizardındangelenyılanıgörüyorveseniuyarıyoruz.

Senisebize,"Sus,benikederlendirme"diyorsun.Kötülerinhuyuböyledir,iyilikyaparsın,kötülükle

karşılıkverir.Nefisdeböyledir.Birisionanimetverir,odanimetiinkâreder.Sıkıntıyadüşenlerbu

yüzdenşükrederken,nimeteulaşanlarınazgınlığıdabuyüzdendir.

SonuçBilincininÖğrenilmesi

Sebekavmi"Nimetdeistemiyoruzesenlikde"diyor.Anlaşılanherşeylerivaramamutludeğiller.

PeygamberleronlaraAllah'tanumutkesilmeyeceğinianlattılar."İyisözlersöylüyorsunuzamabu

değişmez.Ressambizimresmimiziböyleyaptı"diyorhatta"Bizimrahatımızyerindeydi.Sizgelince

rahatımızbozuldu.Sizinyüzünüzdenölümüdüşünürolduk"diyedeekliyorlar.Peygamberlerin

anlattıklarıöykülerininsanlarıgamasevkettiğiniiddiaediyorlar.Peygamberleriseonlaraiçlerindeki

sıkıntınınkalplerindengeldiğimsöylüyorlar.

Bunabenzerbirdurumlakarşılaşmıştım:Doktorhastasına"Kilovermengerekiyor"deyincehasta

"Herkesbenimkilomlauğraşıyor"deyipodayıterketmişti.Sorunuylayüzleşmekistemiyordu.

Kötülerinhuyudur;iyilikyaparsınkötülüklekarşılıkverirler.Nefisdeböyledir.Birisionanimetverir,o

danimetiinkâreder.Sıkıntıyadüşenlerşükrederkennimetsahibiolanlarmazgınlığıbuyüzdendir.

Kimisidesıkıntıyadüştüğühâldeiyiinsanolduğuiçinşükretmeyibaşarabilir.Burada"şükür"sihirli

kelimedir.Nimeteulaşanbirinsandoyumsuzsa"Nedendahafazlasıyok!"diyerekyakınır.Bu,idama

gidenbirkişininyüzmetreileridekiidamsehpasınıgörmezdengelerekzevkalabilmesinebenziyor.

Eğeronuoradagörürsezevkalmasımümkündeğil.Hâlbukiöncelikleidamdankurtulmanınyollarım

düşünmesieğeryoksasonrasıiçinneyapmalıonudüşünmesigerekir.Yaniinsanlarınölümün

hesabımyapmasıgerekir.Onunyerine,"Bizimağzımızıntadımniyebozuyorsun?"diyekendilerini

uyaranpeygamberlereçıkışıyorlar.

Kişidünyeviolarakrahatsızedicişeyiyoksayarakkendinibirbakımagüvendehissederamabu

devekuşuörneğigibidir.Başımkumagömüptehlikedenkurtulduğunusanır.Bu,insanınkendini

aldatmayöntemlerindenbiridir.Amadahasonragerçekleyüzleştimivebelageldimideişişten

geçmişolur.

CalifomiaSendromubuhikâyeninanlattığıdurumlariçindedeğerlendirilebilir.Califomia

Sendromunundörttanebelirtisivardır.Birincisi;zevkedüşkünlük,hedonizmdir.Bukişilerzevk

peşindekoşmayryaşamamacıolarakgörürler.Bunedenledoyumsuzdurlar."Hoşumagideniyidir,

hoşumagiymeyenkötüdür"şeklindebiryaşamfelsefelerivardır.Bukişilerinikinciözelliği

benmerkezcivebenciloluşlandrr.Kendizevkleriniönplandatutarlar.Meselabutipkişilereşiyada

çocuğuhastaolsarahatıbozulduğuiçinevliliğinibitirebiliyor.Üçüncüolarakbukişileryalnızdırlar.

Benmerkezciolduklaniçinyanlarındakiherkesonlarmdediklerineuymakzorundakalıyorvebu

durumuzunsüremümkünolamayacağındansonundayalnızkalmayamahkûmoluyorlar.Ancakgüç

veparalanvarsayalnızkalmıyorlar.Dördüncüaşamadadamutsuz,depresifoluyorlar.Bukişilerde

zevkbağımlılığıoluşuyor.MeselaRomalılannsonzamanlarındadavardır;yemekyediktensonra

bilerekistifraediptekraryemekyemelerinibunlaraörnekolarakgösterebiliriz.

TedbiralmmazsainsanlıkCalifomiaSendromunadoğrugidiyor.İnsanoğluherşeyesahipolacakfakat

mutluolamayacak.Kendisiniçaresiz,derdedüşmüşolarakgörecek.HikâyedeSebekavmi"Ressam

bizimresmimiziböyleyaptı"diyor.Bu,kaderindeğişmeyeceğineinandıklarınıngöstergesidir.Yao

nimeteldengittiğindekendilerinisorgulayacaklaryadakendilerinegönderilenpeygamberleri

dinleyerekdoğruyolagirecekler.Yoksaazgınlıklarındandolayıbaşlarınabirmusibetgelecek.Çünkü

azgınlığınbirbedelivar.SonuçolarakSebelilerpeygamberlere"Bizimrahatımrzyerindeydi,siz

geldiniz,ölümüdüşünürolduk,gamvekedergetirdinizbize"diyerekonlarakarşıkendilerini

kapatıyorlar.Kişiartıkaşınzevkbağımlısıolduğunda,ödülbağımlılığınaalıştığızamankrizegirer.Yani

annememesinebağtmlılıkderecesindedüşkünbirçocukmemeyibırakmaz.Onuancakzorla,

ağlatarakmemedenayırabilirsiniz.Onuüzmedenayırayımdersenizbunubaşaramazsıruz.Bırakmak

içincanınınyanması,birbedelödemesigerekir.Bukıssadakikişilerdezevkpeşindekoşmanındozunu

kaçırmışlar.

Mevlanahikâyedehekimileilgilibiranalojiyapıyor.Sanazararverenbirşeyibırakmam,yapmamam

tavsiyeedenbirdoktorakızmakyerineakimgereğiniyapmamtavsiyeediyor.Hastalığınedeniyle

yemekyemeyikısıtlayanbirdoktora"Senbana

kötülükyapıyorsun"demek,kişininoanlıkrahatlamasınısağlar.Amaileridehastalıkilerleyinceiş

iştengeçmişolur.Küçükfelaketlerinbüyükfelaketedönüşmemesiiçinuzunvadelidüşünmeyi

öğrenmekgerekir.

Mesnevi’denSözİhtiyaçtanfazlasınameyletmekisanagalebeetmesin,sanabeyolmasın.(III.,2260)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

İçimdekinidışarıyansıtamıyorum.

Duygularımıgöstermemiyibirşeydeğil.

HİKÂYEİkiDefaKörlük

Birkörvardı,derdiki:

"Eyzamaneehli,elaman,benimikikörlüğümvar.Şuhâldebanaikikatacıyın.Çünküikikatkörüm,

buikikörlüğebirdenmüptelayım."

Birisi:

"Birkörlüğünügörüyoruz.Öbürkörlüğünnedir?Göster"dedi.

Kördediki:

"Sesimçirkin,avazımbet.Sesçirkinliğivekörlükikikatkörlüktür.Çirkinsesimhalkakedervermekte.

Halkınacıması,sesimyüzündenazalmakta.Kötüsesimnereyevarırsahiddet,gamvekinmeydana

gelmekte.İkikörlüğesizdeikikatacıyın.Böylehiçbiryeresığmayankişiyigönlünüzesığdırın,hoş

görün."

Buşikâyet,busızlanmayüzündensesininçirkinliğikalmadı.Halkınhepsionaacımayabaşladı.Sırrını

söyleyincegönlününgüzelsesisesinigüzelleştirdi,sesindeki

çirkinlikgitti.

ÖğrenilmişÇaresizliğinDuyguİfadesiİleTedavisi

İçtekiduygularmdışayansıtılmasıylailgilibirhikâyebu.Buradakişiningöz

körlüğüvar.İkikatderkendesesininçirkinolmasınıkastediyor,onudakörlükgibideğerlendiriyor.

Sesçirkinoluncahiddet,gamvekinmeydanageliyor.Diğerinsanlardauyandırdığıkötühisnedeniyle

sesininçirkinvebetolduğunudüşünüyor.Bununiçinkendimbirdeduygusalkörolarakkabulediyor.

Zatengöremiyor,birdesesiçirkinoluncailetişimkuramıyor.

Budurumdaduygusalokuryazarlığındevreyegirmesigerekir.Kişisesininçirkinolduğunainandığıiçin

sesiçirkinçıkıyor.Dolayısıylakarşıtaraftahiddet,gam,kedergibinegatifduygularuyandırıyor.Daha

sonrakendisindefarkmdalıkoluşuyorvesesinidahaöncehiçkullanmadığışekildekullanmayı

öğreniyor.Bunapsikoterapide"katartikyaklaşım"denir.Yanibirboşalmapsikoterapisitarzında

duyguifadesindebulunuyor.Buşekildekendiduygularımdışarıyansıtıyorvekendinegatifliği

kaybolduğuiçinkarşıtarafındahiddet,gamveöfkegibinegatifhisleriortadankalkıyor.Bukötü

duygularkayboluncakarşıtarafdakişiyeiyidavranmayabaşlıyor.Kusuruylayüzleşmesionunkarşı

taraftaoluşturduğuolumsuzduygulangideriyor.Bununsonucundadaikikörlüğündenbiridüzeliyor.

Sesinçirkinliğiizafidir.Eğerkişisessanatçısıdeğilseherkesteortalamabirsesvardır.Çirkinolan

seslerdegenellikledüzeltilebilirseslerdir.Yanlışöğrenmesonucuoluşanseslerdir.Amakalitelisesler

eğitimledahakaliteliolabilir.MeselaOsmanlı'dahafızlarvardı.Üsküdar'daezanokuduğundakarşı

taraftanduyulurmuş.Şimdiöylehafızlaryok.Neden?Onlarbeyinlerinimotiveedipsestellerimson

gücünekadarkullandıklaniçinbunubaşarmışlar.Ancakgünümüzdehoparlörolduğuiçineğitime

ihtiyaçolmuyor.Oyüzdeneskisikadaroktavıyükseksesleryokartık.Sesinterbiyesideaslmda

beyindekimüzikselunsurlarınterbiyesidir.Beyindekimüzikselunsurlarınterbiyesindeduygusalifade

veestetikalgılamaçokönemlidir.Eğersessanatçılarıduygusalyatıranlarınımüziğeyaparlarsasesleri

iyiçıkar.

İletişimdebedendilinin%20'sisözel,%80isesözelolmayaniletişimdir.Birdeeşikaltıvurgularvardır;

bunlarsestonu,vurgular,söyleyişbiçimi,tonlama,artikülasyon,fonetiktekrargibiunsurlardır.Bu

unsurlarabağlıolaraksesinhızveritmikarşıtaraftaiyiveyakötüetkiuyandırır.Hikâyedeinsanın

kendinideğiştirmesinin,sesinibiledeğiştirmesinevesileolacağıvurgulanmışveöğrenilmiş

çaresizliğimtedavi

edebileceğigösterilmiştir.

Mesnevi'denSöz

Apaydınlıkgündüzvaktibirisimumarasa,onunbuaramasıkörlüğünetambir

delildir.(III.,2721)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Banazararverecekolankişiyeelimdengelenheryolukullanarakengelolurum.

HİKÂYE

Arkadaşlık

Birbahçıvan,bahçesineüçtanehırsızıngirdiğimgördü.Buüçkişininbirisifakih,birisişerif,birtanesi

debirsofiidi.Üçüdehafifmeşrepvevefasızkimselerdi.

Bahçıvankendikendine:

"Bunlarasöyleyeceğimnicesözlervar.Fakatbunlarbirtopluluk.Topluluksakuvvettir;tekbaşımabu

üçkişininhakkındangelemem,önceonlanbirbirindenayırmaklazım.Herbirisiniöbüründen

ayırayım.Ondansonrabirerbirersaçlanm,

sakallarınıyolarım"dedi.

Hileediparkadaşlarıylaarasımaçmaküzeresofiye:

"Evegit,buarkadaşlariçinbirkilimgetir"dedi.

Sofigidinceöbürikisiyleyalnızkaldıvefakihe:

"Senfakihsenfakihsin,budaünlübirşerif.Biz,seninfetvanlaekmekyemekte,seninbilgikanadmda

uçmaktayız.Budabizimşehzademiz,sultanımız.Hz.Peygamberin(sav)soyundan.Bupisboğaz,bu

hasissofikimoluyorkisizingibipadişahlarladüşüpkalkıyor.Gelinceonusavıngitsin.Sizdetambir

haftabenimbahçemde,çayırçimenliğimdekaim.Hattabağdanedirki?Canımbilesizin.Sizbenim

sağgözüm

mesabesindesiniz"dedi.

Onlanvesveselendiripkandırdı.Sofigelinceonusavdılar.Buseferbahçıvan,kocabir

sopaylaardmdankoştu.Dediki:

"Eyköpeksofi,demeksencüretedipbenimbağımagiriyorsunha!Sanabuhususta

Cüneytmiyolgösterdi,Bayezidmi?Busanahangişeyhin,hangipirindenkaldı?"Sofiyiyalnızbulunca

iyicedövdü,âdetayarıcanlıbirhâlekoydu,başımyardı.

Sofi:

"Benimnöbetimgeçti.Fakatarkadaşlar,biriyicesıranızıgözetin.Beniyabancıbildiniz.Fakatbilinki

bukaltabandandahayabancıdeğilim.Benimyediğimisizde

yiyeceksiniz"dedi.

Bahçıvansofidenkurtuluncayineoçeşitbirbahanekurdu.Şerife:

"Eyşerif,evegitdeöğleyemeğiiçin,yufkaekmeğipişirmiştim,onualgel"dedi.Şerifgidince,fakihe

dediki:

"Eyişiyerinde,güneşgörmüş,herşeyianlar,biliradam.Oşerif,manasızbiriddiadabulunuyor.

Anasımnneişettiğinikimbilirki?Ahlaksızadamınbiri."Bahçıvanbuşekildeyalanlarsöyledi,fakihde

bunlarıdinledi.Bununüzerineositemkârfakihşerifinardındangidip:

"Eyeşek,bubağasenikimdavetetti?HırsızlıksanaPeygamberdenmimiraskaldı?Aslanyavrusu,

aslanabenzer,sensöylebakayım,Peygambereneyüzdenbenziyorsun?"dedi.

Şerif,fakihe:

"Şimdisenyapayalnızkaldın.Şerifliğimibirtarafabırak.Hattatutkiarkadaşlığadalayıkdeğilimfakat

sanakarşıbuçeşitbirzalimdendeaşağıdeğilimya"dedi.Bahçıvanondandakurtulupfakihegeldive

dediki:

"Eyfakih!Nefakihi!Eyelikesilesi,bağlaragirmekcaizmidir?Emirvarmıbiledeme.

Fetvanbumusenin?

Fakih:

"Vur,vur,hakkınvar.Fırsatelegeçti.Dostlardanaynlanınlayığıbudur"dedi.

ArkadaşlıklardaKişilerinVasıfveSıfatlarıileDostOlmakBuhikâyedeçokilginçmetaforlarkullanılmış.

Hikâyedekibahçıvanmşeytanîbiryöntemkullansadahaklılıkyönüvar.Diğerlerideaslmdaiyifakat

yanlışyapanüç

insan.Genelolarakbakıldığında,yanlışıdüzeltmekiçiniyibirinsanınkullandığıkötüyöntem

anlatılmış.

Hikâyedekiherkahramanaçısmdankonuyuayrıayrıdeğerlendirmekgerekir.Bahçıvanındiğerüç

kişiyiyalansöyleyerekbirbirinedüşürdüğünügörüyoruz.Bununsonucundadabuüçkişiyi

bahçesindenuzaklaştırıyor.Birbakımaamacınaulaşıyor.Bahçıvanaçısmdançıkarılacaksonuç,kötü

birdurumdankurtulmakiçinhilekullandığından"savaştahileyapılabilir"prensibiolabilir.Bahçeye

gelenlerinhırsızlıkyapmayageldiğikesin.Böylebirdurumdaonundagelenlerihırsızlıktan

vazgeçirebilmekiçinözelbiryöntemuygulamasıanlaşılabilir.İstenmesebilebaşkabirseçenek

olmadığındankabuledilebilir.

Ancakbahçıvan,oüçkişiyibirbirinedüşürerekevdenuzaklaştırmakyerinedahaahlakibiryöntem

kullanabilirdi.Çünküüçüdeolumluyönleriolankişiler.Oysabahçıvanolumsuzyönleriüzerine

giderek,hırslarımkullanarakbuüçkişiyibirbirlerinedüşürüyor.Sofinindervişliğini,fakihinhak

anlayışımveşerifinhaysiyetiniyüceltiphırsızlığaengelolmayıseçseydionlardasuçlulukvepişmanlık

uyandıracak,sadecebahçesinikurtarmışolmayacak,aynızamandatoplumsalahlakadahizmetetmiş

olacaktı.Budabirbakımaibadethükmünegeçecekti.Karşıtarafıdaıslahedicietkiyapacaktı.

Bahçıvanbudurumdabirsavaşpsikolojisiylehareketediyor.Sonseçenekolabilecekdavranışıen

baştauyguluyor.

Hikâyedenkötülüküzerinearkadaşlığın,dostlukanlamınagelmediğimanasınıdaçıkarabiliriz.

Kötülük,çıkarüzerinekurulanarkadaşlıklarkolaycabozulabilir.Birdiğerönemliayrıntıdabahçıvanın

öncekişileriövüyorolmasıdır.Sofiyiövüyor,fakihiövüyor,şerifiövüyorondansonraarkalarından

kötülüyor.Psikolojikyönlendirmetaktiğiuyguluyor.Buna"dümenleme"denir.Manipüleediyorve

istediğiyereçekiyor.Birinsanınkötülüküzerinearkadaşlıkyapmasındansayalnızolmasıçıkarmadır.

"Erdemliolmakmıkârlıdır,çıkarcıolmakmı?"diyemeşhurbirsözvardır.Erdemliolmak,böyle

arkadaşlaredinmemekdahakârlıdır.Çıkarüzerinekuruluilişkilerherzamandağılmayayatkındır.

İnsanlarabağlanırkenkişininniçinbağlandığınıiyitespitetmesigerekir.

Mesnevi'denSöz

Üstünündostuolkiüstünolasın.Kendinegelbeheyazgınmağluplaradostolma!

(IV.,2877)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

Çokmutsuzolmayıhakediyorum.

İstediğimialamam.

HİKÂYEAllah'ıZikredenAğızTemizlenir

YüceAllahHz.Musa'ya:

"YaMusa,banagünahsızbirağızladuaet!"diyeseslendi.

Hz.Musa:

"YaRabbi!Bendeöylebirağızyokki,sananasılgünahsızbirağızladuaedeyim"

dedi.

BununüzerineYüceAllah:

"Başkalannmağzıyladuaet;çünküsenbaşkalarınınağzıylagünahişlemişolamazsın.

Öylehareketetki,diğerinsanlargecegündüzsanaduaetsinlerveyakendiağzımtemizle,Allah'ınadı

temizdir,onuzikredenağıztemizlenir"buyurdu.

DuaKapıyıÇalmaktır

Birinciolarak,birpeygamberolanHz.Musa'nıntemizağızladuaetmesiistendiğindekendiağzının

günahsızolmadığımsöylemesindebizimgibisıradaninsanlariçinbüyükbiribretvardır.İkincisiolarak

dabaşkalannmhakkımızdagüzelşeylersöylemesibizeyansır.Başkasınayapılanduamenfaat

barındırmadığındankabuleyakınolur.Buaslmdaihlasveempatiöğretisidir.İhlas,ibadetlerinve

işlerinsırfAllahnzasıiçinyapılmasıdır.Duaederkeninsanınbirgörünentalepleribirdegörünmeyen

taleplerivardır.Meselaabdestteniyetfarzdeğilkennamazdaniyetfarzdır.Allahnzasıiçinniyet

etmezsennamazolmaz.Niyetbubakımdanönemlidir.

BazenkişiövgüalmakveçıkarsağlamakiçinAllahadımzikredebilir.BöyledurumlardasırfAllahrızası

amaçlanmadığıiçindualarsafolmaz.Böylecekabulden

uzaklaşır.Duanınkabuleyakınolmasıiçinihlaslayapılmasılazımdır.Günahsızbirağızlayapılması

evladır.Ondadadünyevi,uhrevihattacennetbeklentisibileolmamasıgerekir.SadeceAllahiçin

olmasıönemlidir.Hikâyedebunavurguyapılıyor.Böylebirduayıkişininkendisininyapmasıdahazor

olduğundanbaşkalarınınduasınıalmakönemlihâlegelir.Çünkübaşkasınınağzındançıkanduanın,

kişininkendigünahlarıylabağlantısıolmaz.Eğerbunuyapamazsakdakendiağzımızıtemizlememiz

gerekir.İnsanınağzını,kalbinitemizleyenşeyAllah'ızikretmektir.ÇünküzikretmekkişiyleAllah

arasmdabirmanevibağoluşturur.Böyleceenerjiakışıoluşur.Buenerjiakışı,frekansAllah'ın"Sizbir

adımgelin,benonadımgelirim"şeklindekiilahimesajmakapıaralar.Yanikişininduaetmesininkapı

çalmakolduğunuhissettirir.Duanınilkbasamağıdaniyettir.Ondandolayıniyetinitemiztutmak

önemlidir.

Bazenkişi,"Bentamgünahsızolamam,eniyisiibadetvezikrihiçyapmayayım"düşüncesine

kapılabilir.Birşeyitameldeedemediğizamantamamenterkedenlergenelliklemükemmeliyetçi

kişilerdir."İşhatasızolsun"derkenhiçbirşeyyapamayabilirler.İnsanındüşüncebakımındandaesnek

olmasıönemlidir.

Mesnevi'denSöz

Gönülaynasınınfikirsuretlerikabuletmesi,oaynadabugörülmemişsuretleringörünmesiiçin

kalplerinizikirle,fikirlecilalamışlardır.(l.,3154)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Eksikliklerimigörmezdengelerekfaydalıolabilirim.

HİKÂYEBahçıvanveKuruAğaçBirbahçıvanbahçeyegiderekoradakikuruağacıkesmeyeteşebbüs

etti.Kuruağaç

bahçıvana:

"Yiğit,suçsuz,günahsızniyebenimbaşımıkesiyorsun?"dedi.

Bahçıvandediki:

"Sus,kötühuylu.Kuruluğunsuçolarakyetmezmi?"

uzaklaşır.Duanınkabuleyakınolmasıiçinihlaslayapılmasılazımdır.Günahsızbirağızlayapılması

evladır.Ondadadünyevi,uhrevihattacennetbeklentisibileolmamasıgerekir.SadeceAllahiçin

olmasıönemlidir.Hikâyedebunavurguyapılıyor.Böylebirduayıkişininkendisininyapmasıdahazor

olduğundanbaşkalarınınduasınıalmakönemlihâlegelir.Çünkübaşkasınınağzındançıkanduanın,

kişininkendigünahlarıylabağlantısıolmaz.Eğerbunuyapamazsakdakendiağzımızıtemizlememiz

gerekir.İnsanınağzım,kalbinitemizleyenşeyAllah'ızikretmektir.ÇünküzikretmekkişiyleAllah

arasmdabirmanevibağoluşturur.Böyleceenerjiakışıoluşur.Buenerjiakışı,frekansAllah'ın"Sizbir

adımgelin,benonadımgelirim"şeklindekiilahimesajmakapıaralar.Yanikişininduaetmesininkapı

çalmakolduğunuhissettirir.Duanınilkbasamağıdaniyettir.Ondandolayıniyetinitemiztutmak

önemlidir.

Bazenkişi,"Bentamgünahsızolamam,eniyisiibadetvezikrihiçyapmayayım"düşüncesine

kapılabilir.Birşeyitameldeedemediğizamantamamenterkedenlergenelliklemükemmeliyetçi

kişilerdir."İşhatasızolsun"derkenhiçbirşeyyapamayabilirler.İnsanındüşüncebakımındandaesnek

olmasıönemlidir.

Mesnevi'denSöz

Gönülaynasınınfikirsuretlerikabuletmesi,oaynadabugörülmemişsuretleringörünmesiiçin

kalplerinizikirle,fikirlecilalamışlardır.(I.,3154)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Eksikliklerimigörmezdengelerekfaydalıolabilirim.

HİKÂYEBahçıvanveKuruAğaçBirbahçıvanbahçeyegiderekoradakikuruağacıkesmeyeteşebbüs

etti.Kuruağaç

bahçıvana:

"Yiğit,suçsuz,günahsızniyebenimbaşımıkesiyorsun?"dedi.

Bahçıvandediki:

"Sus,kötühuylu.Kuruluğunsuçolarakyetmezmi?"

Kuruağaç:

"Bendoğruyum,eğrideğil.Niçinsuçumyokkenbenikesiyorsun?"dedi.

Bahçıvan:

"Kutlubirşeyolsaydındakeşkeeğriolsaydm,fakatyaşolsaydm!Öyleolsaydınab-ıhayatıçeker,

diriliksuyuilekarışır,hayatbulurdun.Tohumunkötüymüş,aslınkötüymüş,güzelbirağaca

ulaşamamışsın.Güzelbirağaçdalı,kötübirağacaaşılansaogüzellik,kötüağacıntabiatımda

güzelleştirir."

ToplamManeviKazanımBireyselKazamatlardanÖnemliveKârlıOlabilirHikâyedekiağaçdoğruama

kuru,başkasınafaydasıolmayanbirağaçolaraktasvirediliyor.Ağacmkesilmesineitirazederken

verilenmesajlakişinindoğrugörünmesininillâkiiyiolduğuanlamınagelmediğiironikolarak

anlatılıyor.Ayrıcatoplumsalfaydanınkişininbireyseldoğruluğundandahaönemliolduğunadavurgu

yapılıyor.Kişidoğrulukiçinbirtoplumsalkaynağıisrafediyorsabudoğrulukzararlıbirdoğruluktur.Bu

tarzdoğrulukonaylanmamalıdır.

Meselakooperatifyöneticileriaidatınıödemeyenbirüyeyüzündenkooperatifinişiniengelleyip

geciktirir.Buradayöneticilerindoğruluğudiğerüyelerinfaydalarıdüşünüldüğündeatsineğigibiolur

vediğerüyelerezararverir.Bazıdurumlardadoğruluğayorumgetirmekgerekir.Meselaokişi

kooperatiftoplantısında"Senborcunuyatırmamışsın,borçlusun.Buradaseninyüzündenkooperatif

inşaatınıgeciktirirsemherkeszarargörecek.Buyaptığınyanlışamabaşkalarınınhukukunubozmamak

içinbunubildiğimhâldeimzalıyorum"dediğindedoğruluktanvazgeçmedendoğruluğayorum

getirmişolur.

Krizdurumundaesnekolmakgerekir.Doğruluğuniçindeyorumgerektirennoktalarvardır.Doğruluk

toplumsalfaydayagöreyorumlanmadığızamantoplumiçindeolumsuzbiranlamkazanırvedeğeri

azalır.Hemdoğruhemyaşağaçolmakgerekir.Doğruolamıyorsabileenazındanyaşağaçolmakdaha

iyigörünür.Çünkükişihemeğrihemdeinsanlarafaydalıolabilir.Hattaahirzamandaibadet

anlammdaciddiihlallerinbazıkişilerinbiletoplumakazandırdıklarıfaydadandolayıAllahkatında

makbulolduklarınadairrivayetlervardır.

Bediüzzamanhazretleri,AliFuatBaşgil,NecipFazılgibiisimleriçinsöylemiş."Bunlareskizaman

evliyasıgibikardeşim,"demiş.BununbirörneğideAliİhsanTola'nınhatıralarındavar.Onun

yargılandığıDenizlimahkemesindekitesettürsüzbirhâkimehammvarmış.BediüzzamanHazretlerio

hanımaselamgöndermiş.AliİhsanToladatesettürsüzdiyeselamıgötürmemişohâkimeye.Ancak

Üstad,ohâkimehanımınverdiğikararsayesindeçokinsanınhakkınınkurtarıldığımsöylüyor.

BuradaBediüzzamanHazretleribüyükfotoğrafabakıyor.OndansonraAliİhsanTolahâkimehanımın

ziyaretinegidipselamıgötürüyorlar.Hâkimehüngürhüngürağlıyor.Hatta"BennedenSedirkent'te

hâkimoldum,keşkeköyümdekiHaşanileevlenseydim,ahiretimimahvediyorumdiyordum.Buselam

benirahatlattışimdi"diyor.Yanioselamonudarahatlatıyor.Ümitsizliğikınlıyor.Buradamüthişbir

dersvar.

Bazıinsanlarınşahsîkusurlarıtoplumagetirdiklerifaydanınyamndaufakkalır.Bilgekendineşekil

verir,âlimbaşkalarınaşekilverir,arifisehemkendinehemdebaşkalannaşekilverir.Birinsan

bilgeliklemanevibakımdanilerleyebilir.Birdiğerinsansakendineçokiyişekilveremeyebilirama

başkalarımşekillendirmesinden,iyiinsanlaryetiştirmesindenveonlarınyaphklarıiyiliklerden

kazandığısevaplakurtulabilir.Bunedenlesanayidetoplamkalitevarsamanevibaşandadatoplam

kazanımvardır.

"Başanrım"diyedüşüneninsaneğerhiçbirşeyyapmıyorsakötübirağacabenzer.Kötübirağaca

güzelbirağaçaşılanırsaoağaçdameyvelervermeye,verimliolmayabaşlar.Ozamanhiçbirbahçıvan

onukesmez.Kötübirağacaaşıyapıldığındaoağaçbiledeğişebiliyorsakötübirinsandamutlaka

değişebilir.İnsanlarmbazıkötüyönleriolsadabirtakımhâlleriyleiyiliğeyolaçabileceklerim

unutmamakgerekir.

Mesnevi’denSözEskivetecrübegörmüşakılsanayenibirbahtbağışlar.(III.,147)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

İşimiyaparkenyadakötübirdurumlakarşılaştığımdabanayardımetmesiiçinherzamanyammda

birilerininolmasınaihtiyaçduyanm.

Kararverirkendiğerinsanlarınyardımınayadabananeyapacağımısöylemelerine

gereksinimduyarım.

HİKÂYEAyakİzi

Biradam,odasındahırsızgörüpkovalamayabaşladı.Birkaçkerepeşindendolaştı,iyiceterledi.

Nihayetsonsaldırıştahırsızayaklaştı.Birsıçrasatutacaktı.

Biri:

"Burayageldebelanişanelerinigör!Çabukolsavaşeri,çabukgeldeburadakiahvali

birgör"diyebağırdı.

Adam,herhaldeoradadabirhırsızolacak,hemengitmezsembaşımabelakesilecek,çoluğuma

çocuğumaeluzatacak.Ovakitbunututmaktannefaydamolur?BuMüslüman,keremedipbeni

çağırıyor.Hemencecikgitmezsemherhaldebirkötülüğedüşeceğimdeyip,oiyilikçiMüslüman'ın

şefkatinegüvenerekhırsızıbıraktı,yola

koyuldu.

Vardığında:

"Azizdostnevar?Böylekiminelindenferyatediyorsun?"dedi.

Adam:

"İşte,hırsızınayakizinebak.Hırsızçalacağınıçalıpbutarafagitmiş.İşteokaltabanınayakizi.Yürü,bu

iziizle,ardındankoş!"dedi.

Adam:

"Beahmak,sennesöylüyorsun?Benonututmuştum.Senbağırıncakoyuverdim.Senbireşekmişsin

meğer.Benseseniadamsandım.Buneherze,bunehezeyan?Benkendisinitutmuştum,ayakizinine

yapayım?Senbirhilebazsınyahutaptalınbirisin.Hattabelkidehırsızıntakendisisinvebuişide

mahsusyaptın."

Öbürü:

"Benayakizinigösteriyorum.İşinhakikatindenhaberdarım"dedi.

Adamdediki:

"Senyadüzenbazsınyaahmak,belkidehırsızıntakendisisindeişibiliyorsun.Benhasmımıçekeçeke

yakalamaküzereydim.Fakatseninyüzündenbıraktım.Seniseişteayakizidiyorsun.Sencihetten

bahsediyorsun,bensecihetlerdençıkmış,kurtulmuşum."

GüvenliDavranışİçinSağlıklıÖzgüvenGerekir

Adamevinegirenhırsızıtamyakalamaküzereykendiğerkişionu"Gel"diyeçağırıyor.Evsahibinin

buradaneyapacağıkonusundahızlıkararvermesigerekiyordu.Kararıonuneolduğubelliolmayan

sesedoğruyöneltti.Böylebirdurumdastratejikkararhedefeulaşmak,hırsızıyakalamaksabuhedefe

giderkenalınacaktaktikselkarardaenyakınhedefolmalıdır.Adamınuzaktangelensesegitmesibir

seçenekti.Amakanıtdeğeribakımındangelensesindeğeriileadamınyakalamaküzereolduğu

hırsızınkanıtdeğeriaynıdeğil.Üstelikgelensesçokdabildiği,güvendiğibirsesdeğil.Yanlışkarar

verdiğiiçinhırsızıelindenkaçırıyor,sonradakarşıtarafısuçluyor.Bununyerinekrizanındaiyibir

muhakemeyapması,onuyapamadıysadasonuçtaözeleştiriyapmasıgerekiyordu.

Evsahibininhatalıkararvermesindeonunözgüveneksikliğinindepayıolabilir.Yanihırsızı

yakalayabileceğikonusundayeterincegüvenlideğilsebaşkasınınsözüylehareketetmişolabilir.Zaten,

"Yakınolanhedefilkhedeftir"sözüdeözgüveniolankişilerinsözüdür.

Özgüveneksikliğiolankişilerdeözerklikduygusuzayıftırvehepbaşkalarınadayanarak,güvenerek

ilerlemekisterler.Dolayısıylatekbaşlarınakararveremezler.Yanibirinsanınhızlıvetekbaşınadoğru

kararverebilmesiiçinsağlıklıbirözgüvenininolmasıgerekir.

Böyledurumlardasavaştaymışgibidüşünmek,enkötüihtimalidüşünüpeniyiyibeklemekgerekir.

Buradakiadamkötüihtimalidüşünmüyor.Enkötüihtimalidüşünseydi"Busesitanımıyorum,belkide

buhırsızınortağıdır"diyerekonagörehareketedebilirdi.Demekkikrizdurumlarındaenkötü

ihtimalegöretedbiralıpondansonrakararvermekgerekir.Buşirketlerinsözleşmelerindedevardır.

Sözleşmelerenkötüihtimalgözetilerekyapılır.Ensonunada"Anlaşmazlıkhâlindefilancaşehrin

filancamahkemeleriyetkilidir"ibaresikonur.Düşünün,birişebaşlıyorsunuzvedahabaşlarken

sözleşmeyeihtilaflailgilibirmaddekoyuyorsunuz.Butatsızdırancakgereklidir.

Bunundışında,hatayapmamakiçin"düşünceüzerinededüşünmek"önemlidir.Aklımızailkgelen

düşüncelerişlenmemiş,ham,çiğdüşüncelerdir.İnsanbudüşünceleriuygunmudeğilmi,güvenlimi

değilmigibisorularlaişler.Ondansonrakararverir.Bunuyapamadığızamangüvenliolmayanbir

davranışagidiyordemektir.Sağlıklıbirözgüvenböylesibirsorgulamayıdagerektirir;özgüvenkörü

körünekendinegüvenmekdeğildir.

Mesnevi'denSöz

Yüztürlüoyungörüp,yüztürlütecrübegeçiripakıbetigörenkişibirtekoyungörene

benzemez.(II.,1978)

OlumsuzDüşünceKalıpları:

Başkalarıbenieleştiriyorsabundahaklıdırlar.

Diğerinsanlarbilerekbeniaşağılıyorlar.

HİKÂYEDörtHintli

DörtHintlibirmescittenamazadurmuşlar,rükuvesücudakoyulmuşlardı.Herbiriniyetediptekbir

alarakhuzurvehuşuylanamazkılmaktaydı.Busıradamüezziniçerigirdi.Hintlilerinbirisininağzından

gayriihtiyaribirsözçıktı:

"Müezzin,ezamokudunmu,yoksavakitvarmı?"öbürHintli,namaziçindeokuduğuhâlde:

"Susyahu,konuştun,namazınbozuldu"dedi.

ÜçüncüHintliİkincisinedediki:

"Onunekınıyorsunbaba,kendiderdinebak,kendinikına!"

Dördüncü:

"Hamdolsun,benüçünüzgibikuyuyadüşmedim"dedi.

Hülasadördünündenamazıbozuldu.

Âleminayıbımsöyleyendahafazlayolkaybeder.

Nemutluokişiyekikendiayıbımgörseonualır,oayıbıkendisindebulur.

Eleştirilerde"Dur,Düşün,Sonraİnan"

Başkasınınayıbıylauğraşaninsanlarınzihindünyalarındayanlışinanışlarvardır.Buyanlışinanışlardan

birikendinikanıtlamaçabasıdır."Benbiliyorum,benbirhatayakaladım"diyerekkendilerini

kanıtlamayaçalışırlar.Bazılarıdakibirlidirlerveyalancıbirözgüvenlerivardır.Bazıinsanlarınsa

özgüvenleriokadarzayıftırki"Benieleştiriyorlarsahaklılardır"diyerekbaşkalarınınhaklıyadahaksız

olupolmadığınabakmadaninamponakarşılıkverirler.

Hikâyedekimesajaslındaeleştirianalizindeçokönemlibirbakışıgetiriyor.Bireleştiriduyduğunuzda

"Bueleştiribenimşahsımamıyapılıyor,uygunmudeğilmi,doğrumu,değilmi?"gibisorular

sormanızlazımdır.Bazıinsanlareleştiriüzerindedüşünmeden,kendileriyleilgilibirnedene

bağlayarakkarşıtarafıdüzeltmeyeçalışırlar.Başkalarınındavranışlarınadeğil,kendidavranışlarımıza

odaklıyaşamaköncelikliolmalıdır.Başkalarınındavranışlarınagörehareketedenkişilerhem

kendilerinehemdeetraflarındakilerezararverirler.

Yapılaneleştirikişiliğimihedefliyoryoksadavranışlarımı,öncebunabakmakgerekir.Kişiliği

eleştiriyorsaoeleştirianlamsız,kötüniyetlibireleştiridir.Amaherhangibirartniyettaşımadan

sadecevarolanbirhatayıdüzeltmekniyetiyleyapılmışsaoeleştiriyidikkatealmakgerekir.Mesela

karşımızdakikişibize"Sencimrisin"dediğindegenellemeyapmışolurvekişiliğimizieleştirir.Amabelli

birdavranışınıeleştiriyorsave"Odavranışcimrilikgibianlaşılıyor"derseozamanbizehatalı

davranışımızıdüzeltmeşansıvermişolur.Yanieleştiridegeneldenözeledeğil,özeldengenelegitmek

gerekir.Ozamananalitikeleştiriyapmışoluruz.Böyledurumlardaeleştiri,yapılankişiyeiyiliksağlar.

Birbakımahediyekadardeğerlidir.

Buhikâyebizeeleştirikültürüveahlakınıhatırlatıyor.Kişikendisineyönelikeleştirilereonunhakkında

düşündüktensonrainanmalıdır.Yanidur,düşün,sonrainan.Eleştirenkişihaklıysa,eleştirilen

kusurunuöğrenmişolur.Haksızsaeleştiriyidikkatealmamasıgerekir.

Mesnevi'denSöz

İbretalmayı,uyanmayı,Allah'tandile;kitaptan,sözden,harften,dudaktandeğil!

011.,3271)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Başansızolunacakbirişleuğraşmaktansahiçbirşeyyapmamakdahaiyidir.

HİKÂYEBedeviİleFilozof

Birbedevi,devesineikidoluçuvalyüklemişgötürüyordu.Kendisideikiçuvalmortasınaoturmuştu.

Birisiyoldaonulafatuttu.Bedeviyeyurdunusordu,onukonuşturdu.Busoruşturmailegüzelsözler

söyledi,hoşifadelerdebulundu.Ondan

sonradadediki:

"Buikiçuvaldanevar?Doğrucasöyle!"

Bedevi:

"Birindebuğdayvar,diğerindekum,yiyecekbirşeydeğil!"dedi.

Filozof:

"Nedenkumyükledin?"diyesordu.

Bedevi:

"Buğdayçuvalıtekkalmasın,kumçuvalıonadenkolsundiye"cevabımverdi.

Filozof:

"Akıllılıketseydindebuğdaymyansımbuçuvala,yansımdaöbürçuvalakoysaydm,dahaiyiolmaz

mıydı?Böylecehemçuvallarhafiflerdihemdeveninyükü"dedi.Bedevibufikripekbeğenip:

"Eyakıllıvehürfikirlifilozof"dedi."Böyleincedüşünce,böylegüzelgörüşsahibiolduğunhâlde

nedenböyleçıplakhâldesin,yayayürüyor,yoruluyorsun?"

Oiyikalplibedevi,filozofaacıdıdaonudeveyebindirmekistedi.Sonradediki:"Eygüzelsözlüfilozof,

birazcıkkendihâlindenbahset.Böylebirakılla,böylebiryeterliliklesenyavezirsinyapadişah.

Kendinigizleme,doğrusöyle!"

Filozofdediki:

"İkisidedeğilim.Benhalktanbiriyim.Hâlime,elbisemebaksana!"

Bedevi:

"Kaçdeven,kaçöküzünvar?"diyesordu.

Filozof:

"Uzunetme!Neonasahibimnebuna!"cevabımverdi.

Bedevi:

"Baridükkânındakimalne,sermayennedir,onusöyle!"dedi.

Filozof:

"Benimnedükkânımvarnedemekânım."

Bedevi:

"Öyleyseparamsorayım;nekadarparanvar?Senyapayalnızgidiyorsun,hoşnasihatlerde

bulunuyorsun.Herhaldedünyadakibakırlarıaltınhâlinegetirecekkimyaşendedir.Akimveilmin

cevherisendekatkattır"dedi.

Filozof:

"EyArapkavmininiftiharı!Vallahibütünvarımyoğum,birakşamyemeğininkarşılığıbiledeğildir.

Yalınayak,başıkabakkoşupduruyorum.Kimbirdilimekmekverirseorayagidiyorum.Bukadar

hikmet,faziletvehünerdenancakhayalvebaş

ağrısıeldeettim"dedi.

Bedevidediki:

"Yürü,yanımdanuzaklaş!Seninuğursuzluğunbenimbaşımadaçökmesin.Ouğursuzhikmetini

bendenuzaklaştır.Seninsözlerin,zamanehalkınauğursuzdur.Yasenoyanagityabenbuyana

gideyim.Yahutsenöndenyürü,benarkadanyürüyeyim.Birçuvalımdabuğday,öbüründekum

olması,seninhikmetindendahaiyibehayırsız!Benimahmaklığım,çokmübarekbirahmaklık.Çünkü

gönlümkanaatkâr,canımtakvalı.Sendeşikâyetin,bedbahtlığınazalmasınıistiyorsan,çalışçabalada

budüşüncelerinazalsın."

KendisineFaydasıOlmayanFilozof

Hikâyeyibedeviaçısındanelealdığımızda,filozofunokadarbilgivehikmetesahipolduğuhâlde

varlıklıolmamasınıondakihikmetinzararıolarakyorumluyor.Filozofunbaşmagelenleringerçek

nedenlerimbirkenarabırakarakondanfaydalanmaşansımreddediyor.Bunuda"Sanafaydası

olmayanilmin,hikmetin,hünerinbanadafaydasıolmaz"gerekçesinedayandırıyor.Hikâyedeilim,

hikmetvehünerdenbahsediliyor.Bunlarınhepsiiyiamaçlakullanılırsaiyivegüzelsonuçlarverir.

Kötüamaçlakullanılırsakötüşeylerenedenolur.Şunabenziyor:Meselabirhırsızçokçalışkansa

zenginbirhırsızolabilir.Onunhırsızlığımgörüpçalışkanlıksıfatımreddedemeyiz.

Bedevininolaylarıayrıştırarakdüşünmesigerekir.Hikmet,faziletvehünerinfaydalıolupolmaması

ayndır,bunlarasahipolankişininbumeziyetlerdenyararlanıpyararlanmamışolmasıayn.Bedevi

maddifaydasıolmadığmdabuözelliklerinhepsinibirdenreddettiğiiçintoptancıdavranıyor."Oysabu

kadarbilgiyerağmenbunlarınsananasılfaydasıolmamış?"diyearaştırmasılazımdı."Normaldebu

özellikleriolanbirkimsezenginolmasadabukadarsefildeolmaz"diyereksoruşturmalıydı.

Filozofdasahipolduğufazilet,hikmetvehüneriiyiamaçlaruğrundakullanmakonusundabaşarılı

olamamış.Bilirsiniz,eskimedreselerdehertürlüilimöğretilirmiş.Oradakiderslerdenbirideilm-i

siyasetdersiymiş.Talebelerdenbirisibirgün"Benimilm-isiyaseteihtiyacımyok.Arapça,nahiv,kelam

öğrendim.Bengidipbildiklerimiinsanlaraanlatmakistiyorum"diyor.Hocası,"Bak,ilm-isiyasetide

öğren,ondansonragit,bildiklerinianlat"diyor.Fakattalebehocasımdinlemiyor.Gidiyorve

bildikleriniinsanlaraanlatmayabaşlıyor.Ancakanlattığıheryerdedesopayiyorvekovuluyor.Bunun

sebebimbirtürlüanlayamıyor.Birgündönüphocasınasoruyor.Oda"İlm-isiyasetibilmediğiniçin

böyleoldu"cevabımveriyor.Dahasonrailm-isiyasetdersinidealıpeğitiminitamamlayarakders

vermeyegidiyor.Yineaymyerdeaymşeylerianlatıyoramabuseferuygunyerde,uygunşekildeve

uygundozdasöylüyor.Söylenensözünkabuledilebilirliğinebakıyor.Yanineyisöylediğinizkadarnasıl

söylediğinizdeönemlidir.

Hikâyededefazilet,hikmetvehünerinizamanındaveyerindekullanamayanbirfilozofvar.

Filozoflarınbildiklerindenyararlanamamalannınsebebigenelliklebildiklerineuymayanegolarının,

kibirlerininolmasıdır.Başkalarınafaydalandokunurkenkibirlerinedeniylekendilerinefaydalanolmaz.

Bedevininfilozofukendindenuzaklaştırmasınınnedenlerindenbirideonunkibrininkendinede

bulaşmasmdankorkmasıdır.Amabedeviakıllıolsaydıfilozofundoğrudavranışlanndanyararlanır,

hatalıdavranışlarınasınırkoyabilirdi.Böylecekendiadınadahadoğrudavranmışolurdu.Birinsanın

başansızbirişyapmasındansayapmamasınıevlagörmüş,buyüzdenfilozofunkıymetinitoptan

reddetmiş.

Filozofaçısmdanbakarsakda;kişininkendinefaydagetirmeyenilminbaşkalarıtarafındanda

reddedildiğinigörürüz.Demekkiinsanınbilgisiniöncekendisinehizmetedecek.Bildiklerinikendisi

hayatageçirebilirsediğerinsanlardaonuörnekalabilir.BediüzzamanHazretleri'ninkoyunvekuş

örneğivardır.Koyunotlar,otusindirir,hazmeder.Sütolarakiçimikolayvegüzelgıdaverir.Kuşise

yediğiniağzmdatükürüğüylekanştmr,yavrusunaverir.Yavrusuonuzorluklahazmeder.Âlimkoyun

gibiolmalı,kuşgibiolmamalıdır.Kendianlattığıbilgilerialmalı,hazmetmeli,ondansonrabaşkalanna

vermeli.

Mesnevi'denSöz

Hikmetarayanhikmetkaynağıolurtahsildenvesebeplerdenkurtulur.(I.,1064)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Sahipolduklanmıancaksıkısıkıyaelindetutarakkoruyabilirim.

HİKÂYEŞeyban-ıRaiveKerametiŞeyban-ıRaiadmdabirermişvardı.Hergünkoyunlanmalırvedağa

çıkarırdı.

Buradagüderdi.Cumagünleridenamazagideceğizamankoyunlannçevresinebirdaireçizeröyle

giderdi.Şeyban-ıRaigittiğizamandışarıdanhiçbirşeyodaireniniçinegiripkoyunlarazararveremez,

koyunlardadairenindışınaçıkamazdı.

KulluğunuDünyevîveMaişetEndişesiileUnutmayanlannGörünmez

YardımcılanOlur

Buradasıradışıbirinsansözkonusudur.Buzatermişliğiyoluylamalım,varlığımbuşekildekoruyor.

Bukoruma,ermişliğininbirsonucuolarakonaverilmişbirlütuf.KoyunBabahikâyesivardır.Koyun

Babadadağdakoyungüdenbirvelidir.Dağdaermişliğidevamediyor.Şehreinerkenbirmendilin

içindesütgötürüyor.Fakatoradabirşehirlikadıngördüğündesütşıpşıpdiyedamlamayabaşlıyor.

Niyetbozuluncakerametdegidiyor.Buradan"Dağdaermişolmakkolay,şehirdeermişolmakzor"

gibibirmesajçıkıyor.Hikâyedekiermişnamaziçindağdanayrıldığındadaermişliğinidevamettirmeyi

başarabiliyor.Kurtlarbilesürüyezararveremiyor.Buradaherşarttaermişolabilmekiçindoğru

istikamettekalmayıbaşarabilmekönemlidir.Şeyban-ıRaiadındakidervişheristihkâmdadoğru

istikamettekalmayıbaşarmış.Bunubaşardığıiçindeonunherhâlükârdagörünmezyardımcıları

olmuş,varlığımkorumuş.Şeyban-ıRai,"Koyunlarıyalmzbırakmakolmaz,kurtlaryiyebilir,ben

cumayagitmeyeyim"diyebilirdi.Amaböyledemiyor."MalıAllahveriyor,onunverdiğişeyionun

korumasınahavaleediyorum"diyerekcumayagidiyor.Yanidünyevîgerekçelerleuhrevîkararlaniptal

veihmaletmiyor.OkuduğumuzhikâyedençıkacakmesajŞeyban-ıRai'nin"Koyunlarımdanbaşkabir

şeyimyok"gerekçesinerağmencumayıterketmemesidir.Bumanayıyakalamakveyaşamakhepimizi

içingeçerli.Hikâyedekikullukdersiermiştarafındanbuşekildeveriliyor.Ayrıcakoyunlarermişebağlı

kalarakonunçizdiğisınırındışınaçıkmıyorlarvebağlılıklannmsonucuolarakonlarıncanlanda

korunuyor.

Mesnevi'denSöz

Şükret,mağrurolma,ululanma;kulakver,kendinihiçönemseme.(I.,3257)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Diğerinsanlarnekadarözelbiriolduğumufarketmelidirler.

HİKÂYESineğinKibri

Sineğinbirikendiniçokönemlibirvarlıkolarakgörürdü.Kendikendine:"Şüphesizki,benbuzamanın

Zümrüdüankakuşuyum,bendendahayücekimse

olamaz"derdi.

Günlerdenbirgün,eşeksidiğininiçindekibirsamançöpünekondu.Eşeğinsidiğiniuçsuzbucaksızbir

deniz,samançöpünügemi,kendinidekaptansandı.

"İştebubirdeniz,üstündedurduğumdabenimmükemmelgemim.Bendeengindenizleriaşan

dünyanınenbüyükkaptanıyım"diyedüşünerekkendikendinegururlandıvekoltuklarımkabarttı.

Güneştenhaberiolmayanbuzunkendinibirşeyzannetmesigibikendindenhabersiz,kendim

bilmeyenindurumudaböyledir.

KibirZihinselKörlükYapar

Buradakibrininsandanasılrealitekörlüğüyaptığınıngüzelbirörneğivar.Buzihinselkörlükçevreyi

yanlışalgılamayasebepolur.Böylecekişikendimözelbiriolarakgörür.Zihinselkörlükiçindekikişiler,

kendihayaldünyalarındafantezilerleyaşarlar.Bukişiler"Başkalarıbenimnekadarözelveüstünbiri

olduğumufarketmeliler"diyeçabalarkenkendikusurlarımgörmedikleriiçinaslmdabataklıkiçinde

olduklarımanlayamazlar.Buyüzdendiğerinsanlarınnazarındadahakötübirdurumadüşerler.

Kibirliinsan,kıymetboyukısaolduğuiçinkendiniyüksekgöstererekparmaklanüzerinekalkarak

insanlarlailişkikurar.Amakıymetboyuyüksekolankişilerilişkilerinieğilerekkurarlar.Kıymetboylan

yüksekolduğuiçindünyailealçakgönüllübirilişkilerivardır.Kibirlilerisehepkendilerinigöstermeye

çalışırlar.Aslmdakibirliinsanlarözgüveneksikliğiolaninsanlardır.Bu,narsistikkişilerinözellikleridir.

Kendilerimaslındadeğersizgördükleriiçinsürekliolarakkendileriniispatlamayaçalışırveöverler.

İçindebulunduklarıhâlinfarkınadavarmazlar.Bunedenlehaketmediklerişeylerikendilerinemal

ederler.

Bukişilerinçocukluklannabaktığımızdahepeleştirilerekbüyütüldüklerimgörürüz.Kişisel

gelişimleriylebuözelliklerinitelafiedemezlerseeleştiriyiinsanlarlailetişimkurmabiçimihâline

getirirler.İnsanlardışandangöründüğügibiolmayabilirler.Mezarlıktaıslıkçalaninsanlarvardır,ne

kadarcesurinsandersin.Aslmdaokorkusunubastırmakiçinıslıkçalmaktadır.Kendimoşekilde

rahatlatır.Kibirliinsanlardabaşkalarımeleştirerekkendilerinirahatlatırlar.Birbakımakendilerini

kandırmanınüstadıolmuşlardır.

Kibirliinsanlarınkarşılarınagerçektendonanımlıinsanlarçıktığındabuzungüneşinkarşısındaerimesi

gibikarizmalarıyokolur.Haddinibilmek,kişiliksınırlarınıbilmekçokönemlidir.Böylelikleinsan

toplumiçindeküçükdurumadüşmez.BuhikâyededesinekkendiniZümrüdüankasanıyorvehaddini

bilmediğiiçinberbatbirhâledüşüyor.

Mesnevi'denSöz

BöbürlenerekbaşlarktrankişiyeneAllah'ınmerhametinasipolur,nehalkın!(IV.,

1858)

OlumsuzDüşünceKalıplan:

Rahatsızlıkvericiduygularakatlanamam.

Nepahasınaolursaolsunrahatsızlıkvericidurumlardankaçınmalıyım.

HİKÂYEVaizinDuası

Birvaizvardı.Buvaizminbereçıkarçıkmazkötülereduayabaşlardı:

"YaRabbi,kötülere,fesatçılara,isyancılara,yolkesenleremerhametet.Hayırsahipleriylealay

edenlerinhepsine,bütünkâfirgönüllülere,kiliselerdebulunanlara

merhametet"derdi.

Budurumdanrahatsızolanhalk,birgünvaizinbaşmatoplandı:

"Bizböylebirşeygörmedik.Nedenkötülereduaedipduruyorsun?"dediler.

Vaiz:

"Benonlardaniyiliklergördüm.Buyüzdenonlaraduaetmeyiâdetedindim.Onlarbanaokadar

kötülüktebulundular,oderecezulmettilerkinihayetbenişerdenkurtardılar,hayırlaraulaştırdılar.Ne

zamandünyayayönelsemonlardaneziyetgördüm,meşakkatlerçektim,dayaklaryedim.Buyüzden

deiyiliklereyöneldim,onlannbuyaptıklarıbeniyolagetirdi.Benimiyiliğimesebepolanonlardır.

Onlaraduaetmeyeyimdekimeedeyim?"diyecevapverdi.

KötüOlaylardaGizliGeliştiriciGüçler

Vaizinbaşınagelenkötülükleronunhayatındakamçıyerinegeçmiş;şevkim,motivasyonunuarttırmış

veiyilikleredahaçoksarılmasınısağlamış.Ateşincevherdekideğerlimadenleriayırtetmesigibiinsan,

başmagelenkötülüklerdeverdiğitepkiyegöreiçindekiiyiinşamortayaçıkarır.Vaizinteşekkürü,

madeninateşeteşekküretmesigibidir.Okötülükleriyaşamasaydı,içindekiiyiliklergizlikalacaktı.

İyiliğiniortayaçıkarmasınavesileolduklarıiçinkendisinekötülükyapanlaraminnettarkalıyor.Vaiz

açısındanbuolumlubirdavranışancakhalkonunbuyaklaşımımkötülüklerinartmasınıistiyormuş

gibialgılıyor.Demekkisöylediklerimizinmuhataplarımıznezdindenasılanlaşıldığıdaönemlidir.Vaizi

dinleyeninsanlar"Vaizbukötülüklerinartmasınıistiyor"diyedüşündüklerindenonusorguluyorlar.

Çünkühalkvaiziniçiâlemindenuzak,görüneni,yüzeyselolanıalgılıyor.

Kötülüklerekarşıikibakışvardır.Biriherhangibirşeyiniçindekötülükvarsaonutamamenyoketme

anlayışıdır.Buradaokötülüğüdüşmankabuletmeanlayışıvardır.Muhattiye(doğrubirtanedir,onun

dışındakilerinhepsiyanlıştırgörüşündeolanlar)içindekötüolanherşeyireddeder.İslamâlimleri

arasındakiyaklaşımdamusavvibe(doğrununbirdenfazlaolabileceğigörüşündeolanlar)varkibunlara

göretekdoğruyoktur."Hakikatindeğişikrenklerivardır".Birincisiikiuçlu,siyah-beyazdüşüncedir.

İkincisiisegrirenkleridegörür.İkiuçludüşünmekinsanlarınkutuplaşmasınıntemelnedenidir.

Düşünceesnekliğiiseinsanarasmdadiyalogupekiştirir,hoşgörüyüartırır.Riskaltındakiinsanları

kurtarmayıkolaylaştırır.Kötülüğedüşmeriskiolaninsanlardakurtulmaümidiuyandırır,özellikle

çağımızdakurtlakuzununbiraradayaşadığıbirzamandayız.Renklerinbukadarkarıştığıbirzamanda

birşeyitamamenkarşımızaalmakyerineoşeyiniyivekötüözellikleriniayırıpderecelibirşekildeele

almakgerekir.Onuniçinvaiz,kötülükleridekaderdengelenbirhikmetolarakgörüpRabbineyaklaşıp

yaklaşmamaolarakkendisinestratejikhedef,fırsatolarakbelirlemiş.Kötülüklerebugözle

bakabilenleronlardandersbileçıkarabilirler.BukişilerinegoidealiAllah'ayaklaşmakolduğuiçin"Bu

olayO'nayaklaşmamiçinbananeöğretti"diyebilirler.Yaşadığındandersçıkarırveokötülükonu

güçlendirir.Nietsczhe'nin"Beniyıkmayandarbeler,benigüçlendirir"sözündekigibibudarbeler

böylesikişilerigüçlendirirvemotivasyonlarınıartırır.

MerkezEfendi,SümbülEfendi'nintalebesidir.SümbülEfenditalebelerinitopluyorve"EğerAllah'ın

yerindeolsaydınız,dünyayıvekâinatınasılyaratırdınız?"diyesoruyor.Birtalebesi,"Herşeyiiyiolarak

yaratırdım"diyor.Diğeri,"Bütünkötülükleriortadankaldırırdım"diyor.MerkezEfendide"Benher

şeyimerkezinebırakırdım"diyor.OndansonraSümbülEfendivekâletiMerkezEfendi'yeveriyor.

ÇünküAllah'ınkötüveçirkingözükenşeyleriyaratmasınındabiramacı,hedefi,hikmetivar.Daha

iyilerinortayaçıkmasıiçindir.Bizeğerolaylarasadecedünyevîaçıdanbakarsakçocukların

katledilmesi,savaşlar,insanlarınaçlıkçekmesigibidurumlarhâşâmerhametsizbirAllahvardiye

düşünmemizesebepolabilir.OysaherbileninüzerindebirbilenvardırveOherşeyibirhikmetüzere

yaratmıştır.

Hikâyedekötülüklerin,şerlerinyaratılmasınınbirhikmetiolduğu,dünyanınbirimtihandünyası

olduğuveimtihanınolmasıiçindemuhakkakartılarlabirlikteeksilerindeolmasıgerektiğianlatılmak

istenmiş.Sıcaklasoğuk,karanlıklaaydınlıkgibi...Heryeraydınlıkolsaaydınlığınkıymetibilinmez.

Kötülükolmasaiyiliğindeğeribilinmez.

Hastalıklarolmasaydıbelkiiçorganlarımızınyerinibileöğrenmeyetenezzületmezdik.İnsanlığınbir

şeylerikeşfedebilmesiiçinyaratılışyasasıolarakkötülüğüntasallutugerekiyor.Kötüvekötüşeyler

saldırdığızamanbunparalelgelişmelermeydanagelir.Eğerkötüvekötülükolmasaydıinsanlık

gelişmez,birnoktadakalır,ilerlemezdi.

Mesnevi'denSöz

Biryandankorkuya,biryandanümidedüştünmüikikanadtnolur.

Birkanatlıkuşkatiyenuçamaz,acizdir.(II,1554)

OlumsuzDüşünceKalıbı:

Çirkinim.(Vücudumnefretuyandırıcı)

HİKÂYEGüzellikBakanGözdedir

Padişahınbiri,Mecnun'unaşkındandelidivaneolupçölleredüştüğüLeyla'yıçokmerakeder.

Leyla'nınbulunuphuzurunagetirilmesiniemreder.Leyla'yıbulupgetirirler.PadişahLeyla'yıgörünce

hayretleriçindekalıpsorar:"Mecnun'unaşkındandelidivaneolupdağlaraçölleredüştüğüLeylasen

misin?Seninöylefevkaladebirgüzelliğinolmadığıgibi,sıradanbirkadmdanhiçbirfarkınyok.Hâl

böyleikennasılolurdaMecnunseniniçindelidivaneolur?"

Leylahiçtereddütetmedencevapverir:

"Padişahımsus!..ÇünküsenMecnundeğilsin.BendekigüzelliğigörebilmeniçinsendeMecnun'un

gözlerininolmasıvebanaMecnun'ungözleriylebakmangerekir"

der.

Padişahbuhaklısözlerkarşısındasöyleyecekbirşeybulamaz,susupkalır.

SevginiÖnŞartıFizikselGüzellikDeğildir

"Güzellikbakangözdedir"sözünüvurgulayanbirhikâye...Aşkinsandaduygusalkörlükmeydana

getiriyor.Kişininhissettiğiyoğunduygular,sevdiğininkusurlannıgörmesiniengelliyor.Engellediğiiçin

deortalamabirinsaniçinkusurolanbirşeyokişiiçinkusurolmuyor.Mecnunaçısmdankonuyuele

aldığımızdaonunburadaaşkhastalığınatutulduğunugörüyoruz.Buhastalığayakalanankişilerin

duygusalkörlükiçindeolduklarımvetehlikeyidüşünmediklerini,sevginesnelerinetutkulubirşekilde

bağlandıklarımsöyleyebiliriz.Pervanelergibiateşiniçinegiripölecekkadarbağlanırlar.

İleriderecedepatolojikaşklardakişikarşıtarafınkendineâşıkolmadığımöğrenirseönceâşıkolduğu

kişiyi,sonradakendiniöldürmeyekadargidebilir.Bugerçekbirhastalıktır.Amahikâyedeönemliolan

olaymfelsefîboyutudur.

Birinciboyut,aşkınrealitekörlüğüyapmasıydı.DiğerideLeyla'nınbununfarkınavarmasıdır.Leyla

buradakendisiniolağanüstügörmüyor.Normaldeğerlendiriyor.Mecnun'unkendisinigözündeçok

büyüttüğünügörüyor.Mecnun'dankaçmasınınhikmetideburadagizlidir.Leyla,Mecnun'ainanmış

olsaydıondankaçmazdı.Kaçtı,çünküMecnun'unaşkısağlıklıbiraşkdeğil.Butarzâşıkolanlarâşık

olduğukişiyikölesigibi,uzvugibigörürler.Onukendilerinemutlakitaatetmekzorundabırakırlar.

İtaatetmediğizamankesipatarlar.Bunanarsistiksevgideniyor.Bencilbirsevgidirbu.

Mecnun'unsevgisidebencildir.Karşıtarafınözellikleriniabartarak,onungerçekkişiliğinideğil

abarttığıkişiliğiniseviyor.Abarttığıkişiliğinisevdiğiiçinbukişilerâşıkolduklarıkişiiçinherşeylerini

fedaederler.Meselasevilenkişi"Buburadadeğil,şuradaduracak"deseozamanbupsikolojidekiâşık

kişiaşkımtehlikedehissedipaşıntepkiverir.Butarzaşklarmesafesizaşklardır.Butipaşklarıniçinde

deherzamanacı,kedervehüzünvardır.Aşktasürdürülebilirlikveulaşılabilirlikönemlidir.

Sürdürülebilirveulaşılabilirolmayanaşklarıniçindeelem,hüzünvekedervardır.

Aslındahikâyepadişahınçirkinlikanlayışımdasorgulayanbirhikâyedir.Mecnun'ungüzelliğeverdiği

anlamilepadişahınverdiğianlamfarklı.Buradandaanlamamızgerekenşey,güzelliğingörecelibir

kavramolduğudur.Güzelliktetektipyoktur,çeşitlilikvardır.Bakanagöredeğişir.Bunedenlekimse

güzelliğitekelinealmamalıdır.Bilimseltanımlamadadagüzellikiçinfizikselözelliklervaramaonunla

birliktekişininyürümesi,oturması,kalkması,mimikvejestlerigibibirçokdeğişkenidegözönüne

alınır.Davranışgüzelliğidekişininiçgüzelliğiyleilgilidir.Birkadımgüzelyapanşeyonunfiziksel

görünümüdeğil,sevimliliğidir.Çirkinbirfiziğiolankişidesevimliolabilir.Birbaşkasıgüzelama

soğuktur.

Kısaveilkizlenimlerdefizikselgörünümetkili,uzunbirlikteliklerdedekaraktergüzelliğiönemlidir.

Ömürboyuaşkıdüşünenlerkaraktergüzelliğiniönplanaalır.İnşaminsanyapanözelliklerin%20'si

fizikselgörünümdür,%80'iruhsallıktır.İlişkilerdefizikseluyumönemlidiramabirinciplandadeğildir.

Fizikselolarakantipatikolmadıkçaokişiyeçirkindenilmemesigerekir.

Günümüzdemodernizmfizikselgörünümüçokfazlayüceltiyor.Görünümehizmetedenkozmetik

sanayininbüyükbirendüstrisivarartık.Buendüstriçıkarlarımkorumakadma"Çirkinlikyoktur,

bakımsızlıkvardır"sloganıylaengüzelkadımbilemakyajyapmakzorundabırakıyor."Güzelsen

değerlisin,güzeldeğilsendeğerlidedeğilsin"şeklindefizikselgörünüşünyüceltildiğibirahlakanlayışı

hâkim.Aslmdabubirahlakanlayışıdeğil,erkeklikzaafıdır.Erkektegüzelliğekarşıbirtutku,kadında

dagüzelliğisergilemeeğilimivardır.Buikieğilimkarşıkarşıyageldiğindebirzaafalanıoluşur.Bu

alanlankontroledipedememeyegörekişilergüzellikkavramımtanımlarlaryadadeğiştirirler.Erkek

fıtratenfizikselgörünümüönplandatutaramahayatboyuberaberliğidüşünenkanaatkârveakıllıbir

erkekiçinfizikselgüzellik,önceliklerlistesindedahagerilerdeyeralır.Karşıtarafındahaçokuyum

alanlarımaraştırır.Sevgininönşartıolarakgüzelliğigörmemekönemlidir.

Birinsanınkendisiniçirkingörmesigerçekçideğildir.Kendiniçirkingörenkişikendindennefreteder.

Güzelliğinsoyutboyutunugöremez.Buyaklaşımtarzıinsanınözgüveninezararverirvekendine"Ben

çirkinim"dedirtir.Estetikalgılamabozukluğuvebedenimajhastalığıbileortayaçıkabilir.

Mesnevi'denSözKimgüzelliğimezadaçıkarırsa,onayüzlercekötükazayüzgösterir.

Düşmanlarınkemgözleri,kinveöfkeleri,hasetleri;kovanlardansuboşalırgibibaşınaboşalır.(L,

1835)

ÜçüncüBölüm/DUYGUSALZEKÂDAONADIMVEMESNEVİ

BİRİNCİADIM:KENDİNİTANIMAVEFARKINDALIK(Özbilinç)

Kişininkendiniduygu,düşüncevedavranışlarınıtanımasıveiçgörükazanması,ilgi,yetenekve

değerlerinifarkedipşekillendirmesinisağlar.Eğitimdekişiningüçlüvezayıfyönlerimöğrenebilmesi,

değiştirebileceğivedeğiştiremeyeceğikişiliközelliklerikonusundafarkındalıkkazanmasıöğretilir.

HİKÂYEİnatçıÇırak

Birzamanlar,birustanınşaşıbirçırağıvardı.Birgünustasıona:

"Bizimevegit,raftabirşişevar,onualıpbanagetir"dedi.

Çırak,hemenevegitti,kapıyıaçıpiçerigirdi.Ustasınınsöylediğirafabakınca,ikişişegördü.Tekrar

ustasınınyanmadönüpseslendi:

"Ustaağım,söylediğinizraftaikişişevardı.Hangisinigetireyim?"

Ustası:"Oraftasadecebirşişevar,gitonugetir"dedi.

Çırakdiretti:

"Benigereksizyereazarlıyorsunusta.Oraftaikişişevardı.Hangisinigetirmemiistiyorsansöyle,onu

getireyim"diyeitirazetti.

Çırağıminadındanbirtürlüvazgeçiremeyeceğinianlayanusta:

"Mademraftaikişişevardiyeinatediyorsun,gitbirinikır,diğerinialgetir"dedi.

Çıraktekrarevegitti.Raftakişişeninbiriniyereçalıpkumca,ikisinindegözden

kaybolduğunugördü.

HayataŞaşıBakanlarEğerİnatçıysalarŞokEdiciDerslerVermekGerekebilir

Buhikâyedeşaşıbirinsanınşaşılığınınfarkındaolmamasıylakarşıkarşıyayız.Hâlininfarkında

olmamasıhatayapmasınasebepoluyor.Yanikendinitanımadığıiçinfarkmdalıkkazanamıyor.Usta,

şişeninkırılmasınıgözealarakaslındaçırağınaönemlibirdersveriyor.Budersivermekyerine,gidip

kendisişişeyialsaydıçırakbuolaydanbirşeyöğrenemeyecekti.İşinolmasıustaiçinikinciplandadır.

Çırağınınyetişmesiniistediğiiçinraftakişişeninkırılmasıriskinigözealmıştır.

Usta,farkmdalıkoluşturmakiçinçırağınabiröneridebulunuyor.Çırağıdagidipşişeyikırıncaustasının

haklıolduğunuöğreniyor.Buradakikazanç,ustasınınçırağınadersvermesiveonuyetiştirmesidir.

Eğerişinbiranönceolmasınıisteyipdeşişeyikendisialsaydısadeceişhâlledilmişolacaktı.Ancakusta

tercihinişişeninkırılmasıpahasına,çırağınınfarkmdalıkkazanmasıveyetişmesindenyanakullanarak

çırağmagüzelbirdersvermiştir.Budaustanınbilgeliğiningöstergesidir.

Buörnekte,çırağıngözündeustasınınyücelmesi,değerkazanmasıgibigörünmeyenbirfaydadaha

vardır.İnsanlarbazengözlerininönündecereyanedenyanlışlığıseyretmekteyetinebiliyorlar.Oysa

yerindebirmüdahaleyapıldığındaçırakörneğindeolduğugibiyaşanantecrübekulağaküpe

olabiliyor.

ÖğrenmeSürecindeDüşünceveDuygulannBirAradaKullanılması

İnsanlaraöğretmekistediklerimiziteyptendinletirgibiaktanrsakkalıcıbilgioluşmuyor.Obilgiye

duygusalbiryükyüklemekdegerekiyor.Çünküancakdisiplinli

veeğlencelibirortamdaöğrenilenlerkalıcıoluyor.Severekyadabedelödeyereköğrenmekalıcı

olabiliyor.Kişiderstenzevkalaraköğrendiğizamanbilgikalıcıbelleğeyerleşiyor.Zevkalmadan,

sevmedenöğrenilenlerkumayazılmışgibikısasürededağılıpgidiyor.

Hikâyedeçırağınkendisineöğretilmekistenenşeyikalıcıbelleğinekaydetmesiiçinşokyaşantıya

ihtiyaçvardı.Ustadaçırağınşokyaşamasınısağlayarakkalıcıbiröğrenmegerçekleştirdi.Mevlanabu

hikâyedebizlerebilgilerinkalıcıbelleğekaydedilmesiyleilgilibiryöntemanlatıyor.Aynızamanda

kişininkendidurumununfarkınavarmasınınöneminivurgulayıpyanlıştaısraretmemeninönemine

değiniyor.

Mesnevi'denSözYüz'deısraretme,doksandaolurİnsandediğinde,noksandaolurSakın

büyüklenme,eldenelervarBirbenvarımdeme,yoksandaolurHatasızdostarayandosttandaolur.

Peygamberbunuanlattı,dediki:Kimkendinibilirse,Rabbinidebilir.(V.,2114)

İşvesöz,içintanıklarıdır.Buikisinebakdaiçinnasıldır,anla.(V.,236)

İKİNCİADIM:BAŞKALARINITANIMAveEMPATİ(SosyalBilinç)

Kişininçevresini,çevresindekikişileri,olayları,yaklaşımlarıvesüreçlerinasılalgıladığınabakılır.

Beklentilerininbelirlenmesi,tanımlanması,kendisineveçevresineyönelikgerçekçibeklentiler

geliştirebilmesi,karşısındakikişininbakışaçışımkavrayabilmesi,başkalarınınduygularınakarşı

hassasiyetkazanması,başkalarımdahaiyianlayabilmebecerileriningeliştirilmesiamaçlamr.

HİKÂYEBakkalvePapağan

Birbakkalınyeşilrenkli,güzelsesli,sözsöylemeyibilenbirpapağımvardı.Bupapağandükkânın

bekçisigibiydi.Alışverişegelenlerenüktelisözlersöyleyerekşakalaryapardı.Müşterilerbirşey

sorduğundainsangibicevapverir,onlarlagüzel

güzelkonuşurdu.Papağanlarahasötüşüdeçoktatlıydı.

Efendi,birgünevinegitmiş,papağandabakkaldabekçilikyapıyordu.Tamosıradabirkedi,kovaladığı

fareylebirliktedükkânıniçinedaldı.Cankorkusuylaneyapacağınışaşıranzavallıpapağan,biroyana

birbuyanakaçmayaçalıştı.Dükkânınbirköşesinesıçrayıncaoradabulunangülyağışişelerinidevirdi.

Şişelerkırıldı,yağlardöküldü.Ortalıkiyicekarıştı.Hiçbirşeydenhaberiolmayandükkânsahibiişine

döndü.Etrafınabakıpdurumuanlayıncaçokkızdı.Papağanınüstünedökülenyağlardan,buişionun

yaptığımdüşündü.Oöfkeylepapağanınbaşınavurdu.Vurmasıyladaolanoldu.Papağanınbaşındaki

tüylerdöküldü.Keloldu,dilitutuldu,konuşamazoldu.

Bakkalyaptığınapişmanolupahvahetmeyebaşladıamaneçare.Saçımsakalınıyolarak,"Keşkeelim

kırılsaydıdaotatlıdillipapağanımavurmasaydım"diyeyakınmasıboşunaydı.Papağankelbaşıyla,

sessizsedasızsinmişbirvaziyetteoturuyordu.Bakkal,papağanıneskineşelihâlinedönmesiiçin,

etrafasadakalar,hediyelerdağıttı.Aradangünlergeçmesinerağmenkuşhiçkonuşmadı.

Bakkal,papağanınbirdahahiçkonuşmayacağıdüşüncesiyleşaşkmveağlamaklıbirhâldeydi.

Konuşturmakiçintürlütürlüacayipvegaripseslerçıkarıppapağanıneşelendirmeyeçalıştıysada

faydaetmedi.Dükkânsahibiuğraşımsürdürürken,biraradükkânınönündenkelbaşlıbirdervişgeçti.

Papağanonugörüncekonuşmaya

başladı:

"Eyarkadaş,nasılböylekeloldun?Yoksasendemigülyağışişesimdöktün?"diye

seslendi.

Papağanınsözünüduyanlargülmeyebaşladı.Çünküpapağan,kelbaşlıdervişindekendisigibigülyağı

şişelerinidevirdiğiiçinsahibitarafındanbaşınavurularaksaçlarınındöküldüğünüsanmıştı.

TravmalarınÇözülmesiveEmpati

Hikâyeyideğerlendirmeye,sonundakitravmanınçözülüşündenbaşlayalım.

Şokyaşantılar,insanınbeynineçözülmemiştravmatikyaşantılarhâlinde

kaydoluyor.Beyninağsalyapısını,kimyasınıbozuyor.Budakişiyiblokeediyor.Mesela,birçocukani

veşiddetlibiryaşantısonucundahissettiğikorkuylakonuşamazhâlegelebilir.Öncekiyıllarda

hekimlerçoğuzamanbunukabuletmiyorlardı.Oradamuhakkakbaşkabirhadiseyaşanmıştırdiye

düşünüyorlardı.Amasonyıllardakigelişmelersayesindebeynimizinnasılçalıştığı,nasıldüşündüğü

dahaiyianlaşılabiliyor.Beynieniyiaçıklayanmodel"NetvvorkModeli"dir.Bumodeliçerisinde

beyindekiherdavramşlailgiliçevrimlerolduğukabuledilir.Oçevrimlerşokyaşantılarla,korkularla

beyindeaşınderecedeACTHdiyebilinenasetajhormonusalgılar.Buhormondaböbrektenkortizon

hormonusalgılatır.Aşınkortizonhormonusalgılanmasısonucundabeyindehiperkortikolizmoluşur.

Böylecebeyindehedefalmanorganhangisiyseonunlailgiliolannetvvorkbozulur.Kimisinde

konuşamamaya,kimisindebaşkadurumlarasebepolabilir.Yaniherkesinstreseduyarlıbirbeyinalam

vardırvebudurumoradakifonksiyonubozar.Oorgamblokeederekbazıbelirtilerinortayaçıkmasına

sebepolur.

Yaşananbirbaşkaolaykişiyitravmanınyaşandığıanagerigötürerekoandaunuttuğu,kullanmadığı

bilgiyihatırlamasınısağlayabilir.Geçmişyaşantının,travmanınbirdenbirebenzerbirşekildeortaya

çıkarmasıylaoolayyenidenprosesedilebilir.Kişiyiyaşadığıkorkuyuprosesedincekişi,okorkunun

blokeettiğialanlaryenidenaktifhâlegelir.

Hikâyedekipapağandadasankibunabenzerbirdurumgörüyoruz.Yaşananşokuhatırlatanbirşeyle,

bastırılankonuşmamerkezitekraraktifhâlegeliyor.Yanifarkmdaolmadançiviçiviyisöker

anlayışındakigibipapağanınyaşadığıtravmatikanileilgiliçağrışımlarhareketegeçirilmiş.Oanla

bağlantıkurulduğuiçinpapağanfarkındaolmadığıdurumundansıyrılıvermiş.Böylecetravması

çözülmüş.

Duygusalzekâeğitimininikincibasamağıolan"empati"konusunadönersekpapağanınfarkındalığı

kendiçektiğiacıyıçekenbirinigörmesineticesindegelişiyor.Kelderviş,birbakımapapağaniçinayna

görevindebulunuyor.Hikâyeninempatiboyutuburadadır.Bazısıkıntılarısadecebenzersıkıntıları

çekenlerinanlayabileceğianlayışınınbirörneğiolarakpapağandadabeniancakbenimderdimiçeken

anlayabilirtarzındabiralgıoluşmuş."Beninesahibimnedebaşkası;ancakbenimhâlimedüşenbirisi

anlayabilir"düşüncesiyle,kendisinianlayabilecekbirininolmasınınverdiğiümitlepapağanındili

çözülüyor.

Anlaşılmaihtiyacıçokönemlidir.Sahibioncadildökmesinerağmenbunuyapamadığıiçinpapağanım

yenidenkonuşturmayıbaşaramamıştır.Oysaadamınyapmasıgerekenşey,yaşattığıtravmayı

kabullenip,papağanıntravmasınıyenidenprosesetmesinisağlayacakkoşullarıhazırlayarakondan

kendisiniaffetmesiniistemektir.Bunuyaptıktansonraarasımdüzeltmeyeçalışmasıdahaköklübir

çözümolurdu.

Günlükhayattadabirkişiyiüzdüğümüzdeözürdilemedenönceokişiyekendisiniüzdüğümüzdurum

hakkındabiraçıklamayapmamızgerekir.Hikâyedekiadam,papağanımanlayamıyor.Anlayamadığı

içindetravmaçözümüneuygundavranamıyor.Halbuki,papağana"Gülyağlarıönemlideğil,sen

önemlisin"deseydiaradakibağlantıyıkurmuşolurdu.Bağışlanmaiçinöncelikleözürdileyenkişinin

hatasınınfarkınavarmasıgerekir.Çünküyapılanhatanınfarkınavarılmamasıaymhatanın

tekrarlanmaolasılığımartırır.Ozamansadeceilişkianlıkolarakdüzeliramaoyarakişininiçindekalır.

İçeridekiyararımdüzelmesiiçinolaymanalizedilmesigerekir.Hikâyedekiinsanlarınpapağana

gülmesininnedenionuanlayamamışolmalarıdır.Diğerinsanlarınempatiyoksunluğu,duygusal

körlükleripapağamanlayamamalarınasebepolmuştur.Olaymiçindeolmadıklarıiçinkonuyayüzeysel

yaklaşmışlardır.

Sosyalilişkilerdeanlaşmazlıkçözümütekniklerivardır.Birarabulucusorunyaşayanikitarafa"Hadiel

sıkışın"dediğindeincinentarafınhatalıtarafıaffetmesiiçin,hatalıolanınözürdilemesiesastır.Sadece

özürdilemekyetmez,aymzamandadiğertarafınyaşadığıtravmayıaşmasıiçingerekliolan"Hata

yaptıamafarkınavarmış"düşüncesininuyandınlmasıgerekir.Olayıanalizetmedensadecemenfaat

içiniyidavranmak,haksızlığauğrayankişiyirahatlatmaz.Onedenlebirisininkalbinikıranbirinsan,

karşıtarafınkalbinikıranşeyinneolduğunutamolarakanalizetmelive"Benşunlardahatalıyım"

diyereközürdilemelidir.

İşilişkilerisözkonusuolduğundabuanalizinyapılmasıeğerbirhatavarsa,aymhatalarınbirdaha

olmamasınısağlamakiçindir.Meselabirhemşirehastayayanlışbirilaçverdiğindeohatanıntüm

boyutlarıylaanalizedilmesivehemşireninondansonraaffedilmesigerekir.Yoksaohemşireninaym

hatayıtekrarlamaolasılığınınönünegeçilmişolmaz.

Butürolaylannmantıksalveduygusalçözümününberaberyapılmasıgerekir.Analitikçözümlemeiçin

detravmayıyaşayankişininneden-sonuçilişkisiniçözmesilazımdır.Yoksasadeceözürdilemek

duygusalçözümolurveyeterlideğildir.

Mesnevi'denSöz

Kendineyaptlntastntistediğinşeyiâlemeyap;istereziyetolsunisterzarar.ÇünküHak

gözetlemededir;pusudadır.Hesapgünündenöncekarşılığınıvermektedir.

(VI.,4528-4529)

Mutlakagönüldengönüleyolvardırderler.(VI.,2555)

ÜÇÜNCÜADIM:İLETİŞİMBECERİLERİKişininiletişimbecerileriniöğrenmesiveuygulayabilirhâle

gelmesi,kendiduyguvedüşüncelerimfarkedipbunlarısağlıklıbirşekildeifadeedebilmebecerisini

kazanması;bendilinikullanabilmeyi,ilişkilerimizidevamettirebilmekiçinönemliolanbecerilerden

biriolan,"hayırdiyebilme"becerisiniyerindevezamanındakullanabilmeyi,sözlü-sözsüziletişim

becerileriniöğrenmesiamaçlanır.

HİKÂYEPadişahmıİncimi?

Birgünpadişahdivanınabirincitanesiylegitti.

Vezirinegösterip,"Bunundeğerinediracaba?"diyesordu.

Vezir,"Yüzeşekyüküaltındeğerinde"diyeyanıtverince,Padişahvezirindeninciyi

kırıpparçalamasınıistedi.

Vezir,"Böylepahabiçilmezbirinciyinasılkırarım,sizinhâzinenizenasılzararverebilirim?"diyerek

söyleneniyapmadı.Padişahbucevapüzerinevezirebirelbise

bağışladı.

Birsüresonrapadişah,inciyibukezperdeciyegösterdi.

Perdeci,"Buinciülkeninyansıkadardeğerli"diyecevapverdi.

Padişahinciyiparçalamasınıisteyincedekırmayaelivarmayacağımsöyledi.Perdecidebirelbiseve

paraylaödüllendirildi.

Padişahaynışekildepekçokadamınaaynısoruyusorupaynıcevabıaldıkça,onlarıödüllendiriyordu.

SonraEyaz'ageldisıra.Eyazincininçokdeğerliolduğunusöylediamaherkestenfarklıolarakinciyi

kırmaktançekinmedi.HerkesEyaz'abüyükbirtepkigösterdi.Eyazdaonlaraşöylededi:

"İncimidahadeğerli,padişahınemrimi?Sizingözünüzpadişahınemrindedeğilinciningüzelliğinde."

Busözüzerinepadişahdiğerbütünbeylerinöldürülmesiniemretti.AmaEyazarayagiriponların

bağışlanmasınıdiledi.Çünküpadişahınbuyruğunakarşıpervasızdavrananın,yinepadişahınaffından

başkasığınacakyeriyoktur.

BaşkalarınınGörmediğiniGörmeveİletişimYeteneği

Buradaolaylarıfarklıbirgözlebakabilmeyeteneğisorgulanıyor.Bununiçinolaym,hadisenin

yaşandığı"karenindışına"çıkıpdeğerlendirmekgerekir.Eğerkareniniçindeysekyaptığımızanaliztam

olarakyerindeolmaz.Kişisadecegördüğükadarınaodaklanarak"gerçekbudur"diyebilir.

HikâyedeEyazolayıanalizederkensadecebiraçıdandeğil,padişahınüstündendebakmayıbaşarıyor.

DiğerlerisadecepadişahıngösterdiğinoktayabakarkenEyazperspektifigenişletiyor.Demekkibir

durumudeğerlendirirkenaynızamandadüşüncesistemimizüzerinededüşünmemizlazım.Bunu

yapabilenler,karenindışınaçıkıpdüşünebilenlerdir.Eyazpadişahıveemrinibiraradaanalizediyor.

Padişahınbuemriniçinverdiğini,bununbiradımöncesinivesonrasınıanalizetmeyeçalışıyor.

Mevlanabuhikâyedebizeolaylarıdeğerlendirirkensadecesöylenenlerideğilsöylenmeyenlerive

söylenenlerindeniçinsöylendiğinidüşünmemiziöneriyor.Eyazincinindeğerliolduğunusöylüyor

amaonukırmaktandaçekinmiyor.Vekendisinetepkigösterenlere"İncimiyoksapadişahınsözümü

dahadeğerli?"diyesoruyor."Sizingözünüzpadişahınsözündedeğil,inciningüzelliğinde"diyerek

padişahınbuemrinedenverdiğinisorguladığınıdagösteriyor.Sonuçtainciyiparçalamamak

padişahınemriniküçümsemekgibibiranlamagelsedeEyazyinearayagirip"Padişahınemrine

pervasızdavrananlarınyinepadişahınaffındanbaşkasığınabilecekleribiryeryok"diyerekonların

bağışlanmalarınıistiyor.Böylecepadişahınmakamınıdahadayükseltiyor.Buradapadişahımutlakgüç

sahibibirinsangibidüşündüğümüzdeanlatılmakistenenidahaiyianlarız.Mutlakgüçsahibibirinsan,

inciningüzelliğinideğil,kendifikringüzelliğiniönplandatutar.KeskinbiriletişimyeteneğiolanEyaz

dadikkatipadişahınemrineçekerekkendisindenbekleneniyerinegetirmiştir.

Mesttevi'denSöz

Buluştuğunherkesinyüzündenbirşeyyersin.Herbuluştuğundanbirşeyaltrstn.(II,

1091)

DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA

Kişininamaçlannaulaşmakiçinkendinihareketegeçirebilmesi,hakvesorumlulukdengesinin

gelişmesi,hedefeodaklanma,dikkatihedefeyöneltebilme,dahaazdürtüseldavranma,dahafazla

özdenetimyapabilme,hedefeyönelikstratejilergeliştirebilme,kendisiiçinönemliolandeğerlerifark

etme,soyutvesomuthedefayrımıyaparakkendigelecekplanımbelirleme,gelecekleilgilisağlıklı

kararalmabecerilerininkazanılmasıhedeflenmektedir.

HİKÂYETembelKöpekÖyküsü

Kışoluncaköpekbirkenarabüzülerekderki,"Şuyazbirgelsin,dişimitırnağımatakıpçalışacağımve

kendimebirsığınakyapacağım."

Yazgelincedecanlanır,güçlenirve:

"Benimgibigüçlübirköpeğinsığınağaneihtiyacıvar,hangievesığarımben?"der.

TembelliğeKarşıMotivasyon

İnsanınmotivasyonunuençokengelleyenşeytembellikeğilimidir.İnsanoğlununcennetten

kovulmasıaceleciliğiyle,cennetegirememesidetembelliğiyleilgilidir.Hz.Âdem'incennetten

indirilmesindememnumeyveyiyemeilesembolizeedilendurumpadişahınemriniküçümsemekgibi

biranlamagelsedeEyazyinearayagirip"Padişahınemrinepervasızdavrananlarınyinepadişahın

affındanbaşkasığınabilecekleribiryeryok"diyerekonlarınbağışlanmalarınıistiyor.Böylece

padişahınmakamınıdahadayükseltiyor.Buradapadişahımutlakgüçsahibibirinsangibi

düşündüğümüzdeanlatılmakistenenidahaiyianlarız.Mutlakgüçsahibibirinsan,inciningüzelliğini

değil,kendifikringüzelliğiniönplandatutar.KeskinbiriletişimyeteneğiolanEyazdadikkati

padişahınemrineçekerekkendisindenbekleneniyerinegetirmiştir.

Mesttevi'denSöz

Buluştuğunherkesinyüzündenbirşeyyersin.Herbuluştuğundanbirşeyaltrstn.(II,

1091)

DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA

Kişininamaçlannaulaşmakiçinkendinihareketegeçirebilmesi,hakvesorumlulukdengesinin

gelişmesi,hedefeodaklanma,dikkatihedefeyöneltebilme,dahaazdürtüseldavranma,dahafazla

özdenetimyapabilme,hedefeyönelikstratejilergeliştirebilme,kendisiiçinönemliolandeğerlerifark

etme,soyutvesomuthedefayrımıyaparakkendigelecekplanımbelirleme,gelecekleilgilisağlıklı

kararalmabecerilerininkazanılmasıhedeflenmektedir.

HİKÂYETembelKöpekÖyküsü

Kışoluncaköpekbirkenarabüzülerekderki,"Şuyazbirgelsin,dişimitırnağımatakıpçalışacağımve

kendimebirsığınakyapacağım."

Yazgelincedecanlanır,güçlenirve:

"Benimgibigüçlübirköpeğinsığınağaneihtiyacıvar,hangievesığarımben?"der.

TembelliğeKarşıMotivasyon

İnsanınmotivasyonunuençokengelleyenşeytembellikeğilimidir.İnsanoğlununcennetten

kovulmasıaceleciliğiyle,cennetegirememesidetembelliğiyleilgilidir.Hz.Âdem'incennetten

indirilmesindememnumeyveyiyemeilesembolizeedilendurum

Hz.Âdem'inHz.Havva'danalacağızevkleranlamındadeğerlendirmelidir.Gerçektendeinsanoğlu

zevkeulaşmakonusundaYaratıcı'nınkoyduğusınırlanzorlar.Bidayeticennetteolaninsanoğlunun

yemdencennetegirmesiiçindeçalışması,tembellikyapmamasıgerekir.

Motivasyoniçininsanınbiramacınınolmasılazımdır.Ancakemeliolanbirinsanhareketegeçebilir.

Hedefiolmayangemiakıntıyakapılıpgider.Amahedefibelliysegitmekistediğiyerevanr.

Motivasyon,birhedefedoğruyolaçıkankişininohedefleilgiliisteğininolmasıdır.

Hikâyedekiköpekkışgelincebirköşeyebüzülüpihtiyacınınfarkınavanyorve"Şuyazbirgelsinde"

diyoramayazgelinceihtiyacımunutuyor.Buradakısavadelidüşüneninsanlarınbirsonrakihâli

düşünmemelerivurgulanmış.Köpeksadecebulunduğuâmdüşünüyor.Oandabiracıçekmedikçe

gelecekteolabileceklerihesabakatmıyor.Tembelköpeğindurumundakikişiyazmçalışmazamakışın

gelincedetitrer.Eğerkışıntitremekistemiyorsakyazmkışıhatırlayaraktembelliktenkurtuluptedbir

almakiçinkendimizimotiveetmemizgerekir.Bunedenle,kısavadelidüşüneninsanlargeleceği

planlayamazlar.Kişiuzunvadelidüşünüpkendinebirhedefkoymazsatembellikgalipgelir.

Mesnevi'denSöz

Evlerekaptlartndangirin;rızıklarısebeplerineteşebbüsederekarayın.(I.,1628)

BEŞİNCİADIM:SORUNÇÖZMEBECERİLERİ

Stresyaratandurumlarbelirlenerekçözümiçinstratejigeliştirme,gevşemeyöntemleri,olumluolumsuz

düşünmeçalışmaları,sosyalilişkilerianalizetmeveanlamayeteneğimgeliştirmeçalışmalan

yapılır.Olumluakranilişkilerigeliştirme,sorundurumlarındauzlaşmayeteneğiniartırma,ilişki

sorunlarımdahaiyiçözebilme,dışadönük,uyumluolma,paylaşma,işbirliğiveilişkilerdedemokratik

olmanınöğretilmesiamaçlanmaktadır.

HİKÂYEÜçDüş

BirYahudi,birHıristiyanvebirMüslümanbirlikteyolaçıkmışlardı.Birkonağa

geldiler.Müslümanogünoruçluydu,ancakdiğerikisievsahibininikramlarıylakarınlarınıiyice

doyurdular.Evsahibikonaktanayrılırkenonlarabirdehelvagetirdi.İftarvaktindeMüslümanhelvayı

yemekistedi,amadiğerleritokolduklarıiçinhelvayıertesigünebırakmayıönerdiler.

Müslüman:

"Öyleysepaylaşalım,herkeskendipayımistediğizamanyesin"dedi.

Bununüzerinearkadaşları,"Payedenateştedir"sözünühatırlatarakonunyemesine

deengeloldular.

Asılniyetlerionadertçektirmekti.Ogeceyatıpuyudular.Kalktıktansonrabirbirlerinerüyalarım

anlatmayakararverdilerve,"Engüzeldüşügören,helvayı

alsın"diyesözleştiler.

ÖnceYahudibaşladı:

"YoldakarşımaMusaPeygamberçıktı.PeşindengidipTurdağınageldim.Derkenışıktanbirkapı

açıldı,birlikteışığıniçindekaybolupgittik.Sonradağüçparçayaayrıldıvebirparçasıdenizedüştü.

Denizsuyutatlıoluverdi.Birparçasıyeredüştü,yerdentatlısularfışkırdı.BirparçasıdaArafatdağı

oldu.Birarakendimdengeçtim.Ayıldığımdabaktımki,dağdayerindeMusada.Sonradağınaltındaki

ovadabirsürüinsangördüm,peygamberlerdibunlar.Böyleceonlarınbirliğinianladım."

SıraHıristiyan'agelmişti:

"RüyamdaMesih'igördüm.Onunlagöğündördüncükatınaçıktık.Öyleşeylergördümki,dünyada

benzerimgörmekmümkündeğil."

Müslüman'ınanlattığırüyadaşöyleydi:

"RüyamdaResulullah'ıgördüm.Bana,birdostumunTurdağınaçıktığım,diğerininiseİsaPeygamber

ilegöğündördüncükatmayükseldiğin,böyleceohünerlikişilerinüstünlüklerinelayıkyerlere

vardıklarınısöyledi.Sonradabenimgibigeridekalmışbönbirkişininancakhelvayiyebileceğini

bildirdi.BendeenyücepeygamberolanAllahElçisi'ninbuyruğunakarşıçıkmayacağımiçinkalkıp

helvayıyedim/'

SorunÇözmedeDuygusalZekâmnEtkisi

Sorunçözmebecerisişartlaragöredeğişir.Çözümodaklıdüşünmeyenkişilerdesorunçözmebecerisi

pekgelişmez.Birbaşkasınınbaşmagelenbirolaydansonra"Buolaybenimbaşımagelirsene

yaparım?"şeklindezihinselegzersizleryapmaksorunçözmebecerisinigeliştirir.

Problemçözmeyöntemlerindeöncesoruntanımlanır,dahasonramuhtemelçözümyollanbelirlenir

veenkuvvetliçözümyolunakararverilir.Artıktekrartekraraymçözümyollandüşünülmez.Buradaki

örnektedekişiarkadaşlarımiknaetmekiçinonlandeğersizleştirmedenmizahibirşekildeeniyi

mesajıvermeyibaşanyor.Zatenkahramanlarınhiçbirizatengerçekrüyalarımanlatmıyorlar.

İşletmecilikteverilenbirörnekvardır:NewYork'takiManhattan'dadörtfast-foodişletmesiaralarında

ençarpıcıreklamıyapanınödülkazanacağıbiryanşmayapıyorlar.Birtanesi,"Dünyanınenucuzfastfood'cusu"

diğeri"Dünyanınenbüyükfast-food'cusu"diyor.Üçüncüsü"Dünyanınengelişmişfastfood'cusu"

yazıyor.Sonuncuda"Bumahallenineniyifast-food'cusu"diyor.Veödülüokazanıyor,

öbürleriçokiddialıolmalarınarağmeneniyiolanınkendisiolduğunusöylüyor.

Sorunçözmebeceriduygusalzekâbecerilerindendir.Diğerlerinidışlamadansorunçözmekgerekir.

İdealolan,karşıtarafınhaklarınadasaygıgöstererekkazan-kazanyöntemiylesorunçözmektir.

Sorunçözmebecerisiyüksekolankişileraymzamandaarabulucudurlar.Anlaşmazlıkçözümü

konusundauzmanlaşmışlardır.Herkesgeliponlarafikirdanışır.Sorunçözmebecerisinekadar

gelişmişsekişinindeğerideokadaryüksektir.

Hz.Süleymandönemindeikikadmbirdenaymçocuğunannesiolduklarımiddiaeder.İkiside

iddiasmdanvazgeçmeyinceHz.Süleyman'agiderler.Hz.Süleyman,"Kılıçgetirin,çocuğuikiyeyarıp

ikinizepaylaştıracağız"deyinceçocuğungerçekannesi"Amanaman,yeterkiçocuğumyaşasın,ben

iddiamdanvazgeçiyorum"diyeçekilir.Diğerkadınsa"Obenimçocuğum,onubenistiyorum"demeye

devameder.ButepkilerdensonraHz.Süleymançocuğu"istemiyorum"diyenkadınaverir."Çocuğun

gerçekannesibebeğininikiyebölünmesiniistemez"der.Diğeri,çocuğuncampahasınaısranndan

vazgeçmediğiiçinonunçocuğungerçekannesiolmadığınahükmeder.Hz.Süleymanburada

anlattığımızsorunçözmestilindeduygularıdikkatealmış,olaylarıngörünenkısmınadeğil,duygusal

muhakemeyeöncelikvermiş,böyleceadaletigerçekleştirmiştir.

Mesnevi'denSöz

Hergününhâli,dünkügününhâlinebenzemez.Hâller,ırmakgibiakargider.Onubağışlayacak,akışını

durduracakhiçbirşeyyoktur.Hergününsevinci,birbaşkaçeşittir.Hergünündüşüncesininbaşkabir

tesirivardır.Eygenç,şubedenbirmisafirhanedir.Hersabahoeveyenibirmisafir(dert,düşünce)

gelir.Sakın,"Bumisafirbanayükolur,kalır"deme.Birazkalırsonrayinegeldiğigibigider,yokluğa

karışır.Ogörünmeyencihandan,gaybâlemindengönlünegelirse,onubirmisafirsay,onuhoştut,

güleryüzlekarşıla.(V.,3642-3646)

ALTINCIADIM:ÖFKE,STRESVEZAMANYÖNETİMİStresivestrestepkilerinitanıma,streslebaşa

çıkmayöntemleriüzerindeçalışma,"savaşyadakaçtepkisi"konusundabilgilenme,rol-oynama

yöntemiilestreslibirdurumlabaşetmedeneyimikazanmaeğitimiverilir.Streslidurumlardaolumlu

düşünmeninyararlarımkavrama;zamanıdoğru,kalitelivehedefeyönelikkullanabilmebecerisinin

geliştirilmesiamaçlanır.

HİKÂYEArslanPayı

Birgünbirarslan,birkurtvebirtilkibirlikteavlanmaküzeresözleşerekdağlardadolaşmaya

başladılar.Birbirlerineyardımedecek,böylecebolbolavhayvamyakalayacaklardı.Gerçibuiş

arşlarımağrmagidiyor,onlarlaavlanmaktanutanıyordulâkinsabrediyordu.Üçübirdendolaşıpuzun

süreavlandılar,derkenbiryabanöküzü,birdağkeçisibirdesemiztavşanavladılar.Birsubaşına

geldiler,uzunsüredolaşmış,

yorulmuşlardı.Oturdular.

Arslan:

"Eykurt,buavladığımızhayvanlanadaletlibirşekildepaylaştır,adaletiyenidenihya

et"dedi.

Kurtkalktı,kendindensondereceeminadımlarlayürüdü.Yabanöküzünüaldı,

arslanınönünebıraktı:

"Efendimiz",dedi."Enbüyüğümüzsizolduğunuziçinyabanöküzüsizinhakkınız.Keçiortaboydave

ortairilikte,odabanadüşer.Enküçüğümüztilkiolduğunagöretavşandaonunhakkıdır"dedi.

Bupaylaşımkarşısındaarslanöfkeylekükredi:

"Eyhaddinibilmezgafil!Benimyanımdakendinenasılpayçıkarırsın?"diyerekbirpençedarbesiyle

kurduyereserdi.

Sonratilkiyedönerek:

"Eytilki,buavlanadaletlibirşekildepaylaştırbakalım"dedi.

Tilkiöncearşlarımönündesaygıileeğildi,sonra:

"Busemizöküzsizefendimizinkuşlukyemeği,bunukuşlukvaktiyersiniz.Keçi,sizbüyükkralımızın

öğleyemeğiiçingüzelbiryahniolur,onudaöğlevaktiyersiniz.Tavşanagelince,odasizeakşam

yemeğiolur,onudaakşamafiyetleyersiniz"dedi.

Arslan,gayethoşnutbirşekilde:

"Eytilki,çokadildavrandın.Söylebakalım,böylesinegüzelpayetmeyikimden

öğrendin?"diyesordu.

Tilki,arslanafarkettirmedenherihtimalekarşıbirkaçadımuzaklaştı,sonrakurnazkurnazgülerek:

"Kurdunbaşınagelenlerden"dedi.

BüyüklükDuygusuveKrizDurumlanndaMizahKullanımıBuhikâyedegerçektençokhikmetlive

günümüzdekiadalettartışmalarındanizlertaşıyor.Zayıfsineklerinörümcekağmatakılıpkalması,

güçlüsinekleriniseağıdelipgeçmesimisaligüçlüolanınhaklıbulunduğubirdönemdeyiz.Güçlüolan

mıhaklı,yoksahaklıolanmıgüçlü?İnsanilişkileriniveevrendekiherşeyimücadeletemeline

oturttuğunuzzamangüçlüolanınzayıfolanıyutmahakkıvardırdiyedüşünürsünüz.Böyledurumlarda

banşçılolmayanbirrekabetilişkilerehâkimolur.

Barışçılolmayanrekabetadilolmayanbirpaylaşımayolaçar.Nitekimhikâyededeöyleoluyor.Adil

olmayanpaylaşımdaarslanhakkıolmayanşeyleredesahipçıkmadavranışısergiliyor.Gündelik

hayatta,sosyalilişkilerdedeböyledavranankişiler

görürüz.Bukişilerbenmerkezddüşünürler.Benmerkezcikişilerinadaletsağlamalarınıbekleyemeyiz.

Adilolmalaniçinmuhakkakkendilerinidiğerinsanlarlaeşitgörmelerigerekir.Demekkitevazuaslında

alçakgönüllülükdeğildir.Tevazueşitlerarasıilişkisikurmakdemektir.Kendinidiğerinsanlardandaha

aşağıgörmekdeğil,eşitgörmektiraslolan.Prensipli,ilkelibirhayatyaşamaktır.

İnsanınkendihakkımilkelibirşekildeisteyebilmesiönemlidir.Bunuyapabilenkimseadalet

konusundadoğrudavranmışolur.Kanunlarınkoruduğumenfaatpaylaşımınayazılıhukukdenir.Ama

birdevicdanınkoruduğubirmenfaatpaylaşımıvardır.İştebuahlaktır.Ahlakîduyarlılıkkişideiç

sorumlulukoluşmasınısağlar.YanikişidehemkendiilkelerinekarşısorumlulukhemdeYaratıcı'ya

karşısorumlulukvehesapvermeduygusuhâkimdir.Egosuçokkabarıkinsanlarkimseyehesap

vermekistemezler.Kendilerini"özel"gördüklerindensadecekendikendilerinekarşısorumluluk

hissederler.Oysaadaletdağıtankişininkendinisadecediğerleriyleeşitgörmesiyetmez,aym

zamandakendiisteklerinekarşıdabağımsızolmasıgerekir.Kendizayıfyönlerinibiliponlarakarşıda

aymmesafededurmasıicapeder.

Hikâyeninbirboyutudahavar.Yanlışyapanahatasımsöylemediğimizzamanokişiyaptığımhakkı

olarakgörmeyebaşlar.Hikâyedetilkiarslanabirmesajdavermeyeçalışıyor."Benavladıklarımızı

seninhakkınolduğuiçindeğil,sendenkorktuğumiçinbuşekildepaylaştırıyorum"mesajımveriyor.

Bunoktada,kişileringüçlüolanahatalıdavrandığımsöyleyememelerininnedenlerideönemkazamr.

Birsultanınmeclisindebulunanadamlardanbirihiçkonuşmuyormuş.Sultan"Niyekonuşmuyorsun?"

diyesorduğunda"Doğrulansöylesemsizdenkorkuyorum,yanlışlarısöylesemAllah'tankorkuyorum"

demiş.Demekkiosultanotoriterveeleştiriyekapalıbirdevletkurmuş.Doğrularısöylemeyecesaret

edemeyeninsanlarınolduğuyerdeistibdatvardır.Elbetteböylezamanlardadoğrularısöylemeninbir

bedelivardır.Ancakvicdanîzekâobedeligözealmayıgerektirir.Yukandakihikâyedetilkibunun

yolunumizahtabulmuş.İlkbakıştaarslanayağcılıkgibigörünentavrı,aslındaverdiğicevapla,birkaç

adımgeriçekilmesiyleironiyoluylaolanlansorgulatmakkastımtaşıyor.Bizlerdebenzerdurumlariçin

başımızıderdesokmadandoğrumesajıvermeninbiryolunubulabiliriz.

Gönlünegeçimkaygısınıazkoy!Senkapıdaoldukçanzkındaazalmaz.(II.,454)

YEDİNCİADIM:BAĞIŞLAYICILIKVEHOŞGÖRÜSosyalilişkilerdekarşıtarafıanlayabilme,farklı

düşünülsebilehoşgörügösterebilme;hatakarşısındabağışlayıcıolabilmeveilişkileriyürütebilme

becerisinikazandırmaamaçlanmaktadır.

HİKÂYEHaddiniBilmeÖyküsüFare,birdeveninyularınayapışmış,onunlabirliktegidiyordu.

Gidiyorduya,gururvekibridekendisiylebirliktegidiyordu.

Deve,ömrüboyuncabukadarkibirli,kendimbeğenmişveüstüngörenbiriylekarşılaşmamıştı.Fare,

kendikendine:"Nebüyükbirrehbermişimdehaberimyokmuş.Deveyiyularındantutmuş

götürüyorum"diyordu.

Azsonrabirırmağaçıktıyoludevenin.Gürülgürülçağlayarakakıyordu.Deveduraksadı.Akıntı

güçlüydü.Amarahatlıklageçebilirdi.Fareninsebetibenziatmıştı.

"Eyvah!"dedi."Şimdineyapacağım?"

Deve,azöncegururundanyanmayaklaşılmayanfareyebaktı:"Hayroladostum!"

dedi."Neoldu?"

Farekekeledi:"Yo,yokbirşey!"

Deve:"Haydi!"dedi."Paçalarısıvadagirsuya,kılavuzsendeğilmisin?"

Fare,zordurumdaydı:"Bukocaırmağınasılgeçerim?"dedi.Sesiyumuşamış,yelkenlerisuya

indirmişti.

"Suçokderin!"

Deveağırağırgirdisuya.Birkaçadımattı.Sudizlerindeydi:

"Korkmanagerekyok!"dedi."Bak,dizlerimegeliyor!"

Fareyalvarırgibi:

"Azizüstad..."dedi."Senindizinegelensu,benimbaşımıkaçmetregeçerAllahbilir."Devetaşı

gediğinekoyarak:

"Öyleyse..."dedi."Birdahaböbürlenme,haddinibil!"

Veekledi:

"Haydihörgücümegeçdegidelim."

ZekâTekBaşınaİşeYaramaz

Hikâyedefare,deveyerehberlikediyor.Aslındaönemlibirişyapıyor.Devehakikatenrehberolmadan

yolunubulamaz.Başındabirrehberolmazsadurur,gitmezamafareburadarehberlikyaparkensahip

olmadığıbazısıfatlandakendisinemalediyor.Kendisiniolduğundandahabüyük,dahagüçlüve

kapasiteligörüyor.Sosyalhayattadakişininböyleolması,kişiliksınırlarınıbilmemesinesebepoluyor.

Kişikendiniolduğundanbüyükgörüncekibir,büyüklenmeolduğundanküçükgörürsedeözgüven

yetersizliğimeydanageliyor.

Günümüzdeinsanlarayolgöstermeyeçalışanveçokdarevaçtaolankişiselgelişimkurslarıvar.Bu

kurslardakişiye"olumsuzyönleriniyoksay,hepbaşanyaodaklan,başansızlıkyoktur,sadecesonuç

vardır"gibimotivasyonteknikleriöğretilir.Görünürdebuhoşbirdurumgibialgılansadakişinin

hayattaolumsuzluklarla,başansızlıklakarşılaştığızamankendindenkaynaklanansebepleri

görememesinenedenoluyor.Böyleolduğundakişitümolumsuzluklarıdışsebeplerebağlamaya

başlıyor.İnsanilişkilerizarargörüyor.

Kibirsahibiolankişibirişeiyibaşlayabilir,iyidevamedebiliramabirengellekarşılaştığızamanonu

aşacakkapasitesiyoksamahcupdurumadüşer.Hikâyedekifare"Deveninrehberlikkonusundabana

ihtiyacıvaronabuhusustayardımcıoluyorumamabenimdegücümünsınırlanvar.Şuanrehberlik

vazifemiiyiyapıyorumamaşartlardeğişirsegücümüaşandurumlarlakarşılaşabilirim"diye

düşünseydihaddinibilmişolurdu.Butavngösterebilseydi,ırmağınkıyısınageldiklerindedeveye"Seni

burayakadargetirdimamaburadasularbenimboyumuaşıyor.Karşıyanasılgeçebileceğimiz

konusundasennedüşünüyorsun?"diyesorabilirdi.Böyleliklearalarındakiilişkiyiegosavaşma

dönüştürmemişolurdu.Neyapacaklarınıdeveyesorsaydı,devemuhtemelen"Binhörgücüme,

geçelim"derdivesorunortadankalkmışolurduamamaalesefkibirhastalığıolanlar,sormaktan

kaçınırlar.

Buradakibirincilproblem,fareninkibrinedeniylesorusormayıeksiklikolarakgörmesidirkibu

büyüklükhastalığıdır.Kendiniolduğundanbüyükgörmekyerineeksikliklerinigörebilseböylebir

sorunlakarşılaşmayacak.Farebilgisisayesindedeveyerehberliketmiyordasankikraledasıylatüm

gücüveyetkiyikendindegörüyor.Belkimantıksalzekâsıyüksek,sosyalzekâsıfenadadeğilama

vicdanîzekâsıdüşükolduğuiçinkendiniolduğundanbüyükgörüyor.

Buhikâyedefareninaklıvezekâyı,devenindegücüsimgelediğimdüşünürsek,zekânınherzamantek

başmaişeyaramadığı,güçlebirleşmediğikimidurumlardaçokdabirşeyifadeetmediğişeklindebir

analojiortayaçıkabilir.Hikâyedeanlatılmakistenen,gücüntekbaşmaamacagötürmeyeceğiama

sadeceakimdayeterliolmadığıdır.Deveninbedenselzekâsı,farenindemantıksalzekâsıöne

çıkmıştır.İkisiancakbirbirinitamamlayarakyoladevamedebilirler.Yanihiçbirisadecekendine

güvenerekhareketetmemelidir.Zatenbilgelikdefarklımeziyetlerinbirliktekullanılmasıylaortaya

çıkar.

Sonuçolarak,farenekadarkendinibeğenmişliketsededevehoşgörüvebağışlayıcılıközelliğimöne

çıkararakerdemlibirdavranışgöstermiştir.Fareyidereninömürtarafındabırakmakyerineonu

affederekyollarınadevametmeyiteklifetmiştir.Bizlerdebazenbirlikteuğraşiçindeolduğumuz

insanlartarafındanhaksızlığauğrayabilirizancakbazıhatalarıhoşgörmekhatayapanındersalmasına

nedenolabilir.Böylelikleherikitarafdazarargörmekyerineüzerindeçalıştıklarıişlerini

tamamlayabilir.

Mesnevi'denSöz

Yükünüherkeseyükleme,kendineyükle.Başolmayıisteme,yoksullukdahaiyidir.

Halkınboynunabinmedeayaklarınanikrisilletigelmesin.(VI,.328-329)

SEKİZİNCİADIM:SEBATLILIK

Dürtülerikontroledebilme,almankararlanuygulayabilme,aktifsabır,meditatifbireylemolarak

sabır,harekethâlindesabırçalışmalanyapılır.Kararverilenişi/görevibırakmama,işindevamıve

sürekliliğiiçinçabaharcamabecerilerininkazandmlmasıhedeflenir.Engellererağmenhedefe

yürüyebilmeyeteneğigeliştirilir.

HİKÂYEKerpiçÖyküsü

Susuzluktanyüreğiyananadam,ırmağınkıyısındakiyüksek,kerpiçduvaraoturmuştu.Sudançıkan

balıknasıltekraronakavuşmakiçinçırpınırsa,adamdasuyaulaşmakiçinöyleuğraşıyordu.Nevarki

duvaryüksekti,nekadarçabalasadayetişmesiimkânsızdı.

Oturduğuduvarmkerpiçlerinediktigözünü.Haylinemliveyıpranmışlardı.Epeyuğraştıktansonra

birinisökmeyibaşardı.Alıpsuyaattı.Çıkanses,kulağınabirgözedençıkansuyunsesigibigeldi.

Sevgilinintatlısesigibi,sarhoşediciydi.

Başkabirkerpiçkopardı,attısuya.Sesikeyifledinledi.Birkerpiçdahasöktü...Birdaha,birdaha...

Derkenişincoşkusunakaptırarakkendinihızlandı.Attıkça,susanki:"Banabukerpiçleriatarakneelde

edeceğinisanıyorsun?"diyesoruyordu.

Adam,suyaseslenerek:

"İkiyararıvar"dedi."Birisusuzluktankavrulanyüreğimiserinletiyor.Sesin,tıpkı

İsrafil'insesinebenziyor.Ölülerinbilecanlandığıvekulakverdiğisese.Subekleyenbitkilerin,otların

veçiçeklerinsıcakyazgünlerindeduyduklarıveyağmurumüjdeleyengökgürültüsüne...Diğerfaydası

ise,koparıpattığımherkerpiç,benisanabirazdahayakınlaştırıyor."

KaçınılmazDurumlardanTatAlabilmek

Hikâyedekişiamacaulaşmakiçinçabalıyor.Kerpiçlerisökmesionuhedefeyaklaştırıyor.Adamaym

zamandabunueğlencelihâlegetirmeyibaşanyor.Eğerönünüzdebirengel,zorlukvarsaonuaşmak

içinyaptığınızşeylerieğlencelihâlegetirmeninyolunubulursamzsadecehedefeulaşmaklakalmaz,ek

kazançlardaeldeedersiniz.Hedefeyürürkenyapılmasıgerekenleriöfkeyleyerinegetirmektense,

kişininkendinirahatlatan,ferahlatanyollarbulmasıhemyolunzevkleyürünmesinisağlar,hemde

hemdebudahagüvenlibirdavranıştır.Kişibiryandanruhenrahatlarkenbiryandandasonucaadım

adımyaklaşmışolur.

Mesnevi'denSözAçlığasabredersin,adı"oruç"olur.

Acıyasabredersin,adı"metanet"olur.

İnsanlarasabredersin,adı"hoşgörü"olur.

Dileğesabredersin,adı"dua"olur.

Duygularasabredersin,adı"gözyaşı"olur.

Özlemesabredersin,adı"hasret"olur.

Sevgiyesabredersin,adı"AŞK"olur.

DOKUZUNCUADIM:YARDIMSEVERLİKVEİŞBİRLİĞİKişininbaşkainsanlarlaortakamaçlar

doğrultusundaişbirliğiyapmaktanzevkduyması,yardımseverlikveişbirliğininöneminikavraması

amaçlanır.Farklıkişiliklerinaymamaçiçinbirlikteçalışabilmesi,birlikteyaşamabilincikazandırılmaya

çalışılır.

HİKÂYECömertŞeyhÖyküsüCömertbirşeyhvardı.Büyükmiktarlardaborçlamryoksullaradağıtırdı.

Yineborçilebirtekkeyaptırdı,malımülküneyivarsaAllahyolunavermişti.Allahdaonunborçlarım

ödemesinisağladı.

Şeyhböylecehayatımsürdü,hepborçaldıveyoksullaradağıttı,ömrününsonunaerdi.Hastalandı.

Borçluolduğukişilergelipetrafındatoplandılar.Hepsiüzgünveumutsuzdu.Şeyhonlara,"Allah'ınbeş

yüzdinarbulmayagücüyetmezmisanki?"

diyordu.

Osıradadışarıdanhelvasatanbirçocuğunsesigeldi.Şeyh,hizmetçisinebütünhelvalangizlicegidip

satmalmaşımsöyledi.

"Alacaklılarhelvayıyiyincebelkiacıacıbakmaktanvazgeçerler"diyedüşündü.Hizmetçigizlicegidip

çocuğunbütünhelvasımyanmdinaraaldı.GetiripŞeyh'in

önünekoydu...

"Buyurun..."dediŞeyhalacaklılara."Şugüzelhelvayıyiyin."

Herkeshelvayıyediktensonraçocukdakabınıalıpparasınıistedi.

Şeyh:

"Paranıverecekgücümyok,borçiçindeyüzüyorumben"deyince,çocukağlamaya

başladı:

"Şimdibenustamanesöylerim?!"diyesaatlerceağladı.Busıradapekçokkişiçocuğunbaşına

toplanıyordu.AlacaklılardaŞeyhekızgındı.

"Bizeyaptığınyetmiyormuşgibibuçocuktanneistedin!"diyeçıkışıyorlardı.

Şeyhbütünbunlarınhiçbirisinealdırışetmiyordu.Orayagelenlerdenbirkaçakçetoplansaydıçocuğun

parasıödenirdi,amaŞeyhinhimmetibunadaizinvermemişti.

Hiçkimseçocuğabirşeyvermedi.

İkindivaktindehizmetçielindebirtabaklaçıkageldi.Şeyhinhaliniduyanbiryücekişionaarmağan

göndermişti.Tabağınbirtarafındabeşyüzdinar,biryanındadayarımdinarduruyordu.Bukerameti

görenherkesferyatedipşeyhtenözürlerdilemeye

başladı.Şeyhonlara:

"Bütünsöylediklerinizisizehelalettim.Butabağınsırrınagelince,onuAllah'tandiledim.Odabana

doğruyolugösterdi.Evet,yarımdinarazbirmiktar,amaelegeçmesiçocuğunağlamasınabağlı.O

çocukağlamadanmerhametdenizicoşup

köpürmez"dedi.

YardımlaşırkendeKulHakkı

Mevlana'danduygusalzekâbecerilerindenyardımlaşmagibibirsosyalduyguyuanalizedecekbir

hikâyebu.Onlarcamesajmdançıkardığımbazılarınıaktarmakisterim.

Birincisibaşkalarınınparasıilesadakavermeninrisklerinedikkatiçekiyor.İyiniyetveşahsimenfaat

peşindekoşmadanyardımetmedavranışınınerdemolduğunuancakkulhakkınıgözönüne

tutmamanınbirbedeliolduğunuvurguluyor.Karşısındaalacaklılarıdizilmiş,birçocuğubilealacağım

veremediğiiçinağlatanşeyhmodelidikkatçekiyor.Butarzdavranışlarinsanıdinideğerlerden

uzaklaştım.

Şeyhbunubilmiyormuydu?Evet,biliyordu;bilerekböyledavrandı.ÇünküAllah'ınmerhametimcelp

etmeninyollarımdabiliyordu.

Hikâyedeikinciolarakyardımlaşmakültürütanımlanıyor.Günümüzdesosyalbağlarzayıfladığıiçin

insanlaryardımsızvekorumasızkalıyor.Oysatoplumsadecegüçlü,varlıklıvesağlıklıbireylerden

oluşmuyor.Hastalar,zayıflar,yaşlılar,çocuklar,özürlülersosyalyapınınüretmeyenkatmanlarıdırve

ancakyardımlaşmakültürüilebukişilereçıkarbeklentisiolmadanyardımedilebilir.Mevlanabu

hikâyeilesosyalhastalığınarkasındabencillikolduğunugöstermekistemiş.

Kendimenfaatinisıfırlamanınbirincişartolduğuböyledurumlardaikincişartdayolveyöntemin

bilinmesiileamacaulaşılabileceğidir.Beşyüzdinaröncekiborçlarmkarşılığı,yarımdinardaAllah'ın

merhametimçekençocuğunağlamasınınkarşılığıdır.Mevlanaikiaynolayıayrıştırarakdüşünmemizi

istiyor.

Birbinayagirmekistediğinizdekapı,pencere,baca,mahremodalarıbilmeklebirlikteanahtarımızında

olmasıgerekir.Allah'ınyardımımçekebilmekiçindehangiyolveyöntemiuygulamamızgerektiğim

bilmeliyiz.OturupsadecebiryakarışlabeklemeyedeğilAllah'ınmerhametinidavetedecekyöntemler

geliştirmemizevurguyapanşahanebirhikâye.

Mesnevi'denSöz

Duvarlarınyardımıolmasaevler,ambarlarneredenmeydanagelirdi?Herduvarbirbirindenaynolsa

tavan,havadanasılolurdadireksiz,dayanaksızdurur?

(VI,519)

ONUNCUADIM:UZLAŞMACILIKDemokratikişleyiş,otoritervetotalitertutumlarçalışılır.Adil

paylaşımınönemiözgürlüğünyeteneklerigeliştiricietkisi,çatışmayanedenolandurumları

tanımlama,ikitarafındaistekveihtiyaçlarınıbelirleme,karşılıklıihtiyaçlarıdikkatealaraköneriler

oluşturma,ikitarafiçindeuygunolançözümönerileriniseçme,kararverilençözümdekiminne

yapacağımbelirleme,işbölümüyapmabecerilerihedeflenir.Sorundeğilçözümodaklıdüşünebilme

çalışılır.

HİKÂYE

FilÖyküsü

ÖmründehiçfilgörmemişolanHintliler,meraklaahırakoştular.İçerisikaranlıktı,

kimsebirşeyseçemiyordu.Hayvanadokunuyor,anladığıgibitarifediyorduherkes.

Biri,hortumunututarak:

"Filbirborudur"diyordu.

Birdiğeri,kulağınadokunarak:

"Hayır!"diyordu."Filbiryelpazedir."

Birbaşkası,ayağınatutunarak:

"Birsütun..."diyordu."Kocamanbirsütunabenziyor."

Öteki,sırtınıelleyerek:

"Filtahtgibidir"diyordu.

Herkes,dokunduğuyerinegöretarifettifili.Birininniteleyişidiğerinitutmadı.

HazretiMevlana'nınçokbilinenbuhikâyesiçokvurucuvesarsıcıbilgileribizehatırlatıyor.

Uzlaşmacılığıntemelşartlarındanbiriolan"alüboyutludüşünme"ilkesinevurguyapıyor.

Bugün"Mediyatörlük"adıaltındaarabuluculukveanlaşmazlıkçözümükonulanüniversitelerde

anabilimdalıolarakkabuledildiveyükseklisansalanıolaraktanımlandı.Dünyaparlamentolannda,

hukukanlaşmalıklanndasulhhukukmahkemelerindenönceuzmanlarcataraflarıuzlaştırmaiçin

arabuluculukyasataslağıhazırlanıyor.

Birey-bireyarasmdayahutdevlet-bireyarasındayaşanansorunlardaveyaaileiçianlaşmazlıklarda

görevtammıyapılmışuzmanlarınyetiştirilmesindekullanılanikitemelilkeşunlardır.

1-Büyükfotoğrafıgörmek,

2-Algıileolguyukanştırmamak.

İnsanilişkilerindeilişkiyönetimiuzmanlarışusonucuçokiyibilirler."İletişimçatışmalannın%70-80i

yanlışbilgi-verinedeniylebaşlarvesürerancak%20-30'ukasıtvekötüniyettenkaynaklanır."

Kübünaltıyüzünebakmakolarakdatanımlanan"altıboyutludüşünce"degeçmiş,gelecek,güçlü

yönler,zayıfyönler,imkânlarvefırsatlarıanlayabilmekiçinfilintamamımgörmekgerekmektedir.

Filinkulağımyelpazesananinsanafilianlatamayız.ÂşıkVeysel"Kurtlakuzuaymdilikonuşsahiç

kavgaederlermiydi?"diyor.KurtlakuzununDNA'lanbunaizinvermiyorancakinsanakavramsal

düşünme,teoriüretme,sembolikvesoyutdüşünmeinsanaözellikleriverilmiş.Akılcihazım

kullanmayaninsanahmakolmaklakalmazhayvandandadahadüşükseviyeyesukuteder.

Küçükinsanlarbüyükolaylananalizedemezler.Kendialgıladıklarınıolguzanneden,busebepleeşini,

komşusunuöldüreninsanlar,savaşçıkaransiyasetçilerkeşkeMevlana'yıokuyabilselerdi.

SONSÖZ

GünümüzinsanınınarayışlarınaMevlanareçeteleri...

Çağımızınnörotikinşamtasavvufunvaatettiğiniarıyorfarkındadeğil,

ÇağımızınnörotikinşamMevlana'nınsunduğuvaroluşçözümlerimarıyorfarkındadeğil,

ÇağımızınnörotikinşamacılaraMevlana'nınsunduğuçözümüanyorfarkındadeğil,

Günümüzüntedirgininşammanevibirrönesansanyorfarkındadeğil,

Günümüzünendişeliinşamsemaviöğretilerinvaatettiğigüvenlilimanıarıyorfarkındadeğil,

GünümüzünkaygılıinşamMevlana'dasembolleşenteselligücünüanyorfarkındadeğil,

GünümüzünbunalımlıinşamvaroluşkrizindeveanlamarayışındaMevlana'dasimgeleşenyaşam

felsefesinianyorfarkındadeğil,

GünümüzünkaygılıinşamMevlana'dauygulamayageçmişkişiselkoçluğuanyorfarkındadeğil,

Günümüzünilkesizsiyasetisiyaseteahlakkatanbilgelikdeğerlerinianyorfarkındadeğil,

Günümüzünkapitalistsistemiticareteahlakkatankadimbilgeliğiarıyorfarkındadeğil...

"Nasılyaşarsamhemmutluhemdebaşarılıolurum?"diyorsamzHz.Mevlana'yasunmayaçalıştığım

gözlebakınızdiyorum.

EnsonsözüdeMevlana'yabırakalım.

"Hayattaneöğrendimbilmekistersen"dervedevamederMevlana...

Sonsuzbirkaranlığıniçindendoğdum.İşığıgördüm,korktum.Ağladım.

Zamanlaışıktayaşamayıöğrendim.

Karanlığıgördüm,korktum.

Güngeldisonsuzkaranlığauğurladımsevdiklerimi...

Ağladım.

Yaşamayıöğrendim.

Doğumun,hayatınbitmeyebaşladığıanolduğunu;

Aradakibölümün,ölümdençalınanzamanlarolduğunuöğrendim.

Zamanıöğrendim.

Yarıştımonunla...

Zamanlayarışılmayacağım,zamanlabarışılacağını,zamanlaöğrendim...

İnsanıöğrendim.

Sonrainsanlarıniçindeiyilervekötülerolduğunu...

Sonradaherinsanıniçindeiyilikvekötülükbulunduğunuöğrendim.

Sevmeyiöğrendim.

Sonragüvenmeyi...

Sonradagüveninsevgidendahakaimolduğunu,

Sevginingüveninsağlamzeminiüzerinekurulduğunuöğrendim.

İnsanteniniöğrendim.

Sonrateninaltındabirruhbulunduğunu...

Sonradaruhunaslındateninüstündeolduğunuöğrendim.

Evreniöğrendim.

Sonraevreniaydınlatmanınyollarımöğrendim.

Sonundaevreniaydınlatabilmekiçinönceçevreniaydınlatabilmekgerektiğiniöğrendim.Ekmeği

öğrendim.

Sonrabarışiçinekmeğinbolcaüretilmesigerektiğini...

Sonradaekmeğihakçaüleşmenin,

Bolcaüretmekkadarönemliolduğunuöğrendim.

Okumayıöğrendim.

Kendimeyazıyıöğrettimsonra...

Vebirsüresonrayazı,kendimiöğrettibana...

Gitmeyiöğrendim.

Sonradayanamayıpdönmeyi...

Dahadasonrakendimerağmengitmeyi...

Dünyayatekbaşınameydanokumayıöğrendimgençyaşta...

Sonrakalabalıklarlabirlikteyürümekgerektiğifikrinevardım.

Sonradaasılyürüyüşünkalabalıklarakarşıolmasıgerektiğineinandım.

Düşünmeyiöğrendim.

Sonrakalıplariçindedüşünmeyiöğrendim.

Sonrasağlıktıdüşünmeninkalıplarıyıkarakdüşünmekolduğunuöğrendim.

Namusunöneminiöğrendimevde...

Sonrayoksundannamusbeklemeninnamussuzlukolduğunu;

Gerçeknamusun,günahelininaltındayken,günahaelsürmemekolduğunuöğrendim.Gerçeği

öğrendimbirgün...

Vegerçeğinacıolduğunu...

Sonradozundaacının,

Yemeğeolduğukadarhayatadalezzetkattığınıöğrendim.

Hercanlınınölümütadacağım,

Amasadecebazılarınınhayatıtadacağımöğrendim.

Dostlarım,

Bendostlarımınekalbimlenedeaklımlaseverim.

Olurya...

Kalpdurur...

Akılunutur...

Bendostlarımıruhumlaseverim.

Onedurur,nedeunutur...

KAYNAKLAR

1.AaronT.Beck,M.D.,JudithS.Beck,Ph.D.PersonalityBeliefQuestionnaire(PBQ),1995Türkçe

Versiyon:M.H.Türkçapar-SametKöse2003.

2.Anthony,Strano;BatılıZihinİçinDoğuluDüşünceler,AltınYayılan,2006.

3.Can,Şefik;MesneviTercümesi(1-6cilt),ÖtükenNeşriyat,2011.

4.Cloninger,Robert.C.;FeelingGood,TheScienceofWell-Being,OxfordUniversityPress,2004.

5.ElifOnur*,MichaelJ.Sheridan**,IsaoFukunishi***,ThomasN.Wise****,TheRevised

EmotionalIntelligenceScale:CrossCulturalValidationinATurkishPsychiatric,OutpatientCohort,

*DokuzEylülUniversity,**GeorgeWashingtonUniversity,InovaFairfaxHospital,***TokyoInstitute

ofPsychiatry,****JohnsHopkinsUniversity,InovaFairfaxHospital.

6.Karaköse,Ş.,Karaköse,R.;MevlanaveRuhsalTerapiler,YediverenYayınlan2011.

7.Klein,Stefan;TheScienceofHappinessHowOurBrainMakeUsHappyandWhatWeCanDo

ToGetHappier,2002.

8.LarryF.Sine,Ph.D.,SilkeVogelmann-Sine,Ph.D.OriginallyDeveloped10/95andRevised

5/96,6/97,8/97.NCQ-IF(NegativeCognitionQuestionnaire-InitialForm-NKÖ(NegatifKognisyon

Ölçeği),ListofNegativeCognitionandAdaptedProcedureForEvaluatingIncidentsFromAppendixA

inShapiro,F.(EyeMovementDesensitizationandReprocessing:BasicPrinciples,Protocolsand

Procedures.NewYork:GuildPress).

9.Marinoff,Lou;FelsefeTerapisi,Prozac71BırakEflatunaBak,Çev.ErhanSökmen,Gendaş

KültürYay.2004.