MESLEKİKANSERLER

1

insanlardaki kanserlerin büyük bölümünün

(%80 kadarı)

çevresel etkiler ve yaşam biçimi özellikleri

sonucu meydana geldiği bilinmektedir.

2

Bu faktörler arasında en büyük payı:

sigara içilmesi ve

beslenme ile ilgili hatalı uygulamalar almaktadır.

Kanserin nedenleri arasında mesleksel faktörlerin

de rolü vardır.

İnsanlardaki kanserlerin %4-8 kadarı çalışma

sırasında karşılaşılan faktörlerin etkisi ile meydana

gelmektedir.

3

Percival Pott (1713-1788)

1775 yılında Londra’daki baca işçilerinde skrotum kanserine

yol açan etkeni belirlemiştir.

Bu dönemde baca işçileri 5

yaşında çalışmaya başlıyorlar ve skrotum kanseri de meslek

yaşamlarının sonuna doğru, yaklaşık 30 yaş civarında

ortaya çıkıyordu.

1775 yılında bu çalışma yapılmış olmasına rağmen ilk yasal düzenleme 1840 yılında

çıkarılmış ve 10 yaşın altındaki çocukların baca temizleme

işlerinde çalışması yasaklanmıştır.

4

Percival Pott tarafından bu bilginin ortaya konmasından 150

yıl kadar sonra, 1932 yılında bu kansere yol açan kimyasal

etken (katran; 1-2 dibenz antrasen) ilk kimyasal kanserojen

madde olarak tanımlanmıştır.

5

-1895yılında Rehn, boya sanayiinde çalışanlar arasında mesane

kanserinin sık görüldüğüne işaret etmiştir.

-1950 ve izleyen yıllarda Case ve arkadaşlarının

yaptıkları çalışmalar sonunda,

mesane kanserine neden olan

maddenin naftil amin olduğu ortaya konmuştur.

6

Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC)

Çeşitli toplumlarda epidemiyolojik çalışmalar ve

laboratuarlarda fiziksel, kimyasal, biyolojik konularda çeşitli

araştırmalar yapmaktadır.

Bu çalışmaların sonucunda kanser oluşumunda rolü olan

etkenler, kanserin meydana gelmesindeki etkileri bakımından

çeşitli gruplara ayrılmıştır.

7

Bir madde ile ilgili olarak laboratuar çalışmalarında,

doku kültürlerinde, hayvan deneylerinde

kanserojen özellik bakımından yeterli bulgu

saptanmışsa ve insanda kanser meydana gelmesi

bakımından da yeterli epidemiyolojik kanıt

elde dilmişse, bu maddeler “kesin kanser yapan

maddeler” olarak adlandırılmıştır.

8

Laboratuvar ortamında ve hayvan deneylerinde yeterli kanıt

elde edilmiş olmakla birlikte insanda kanser meydana gelmesi

bakımından yeterli epidemiyolojik kanıt bulunamamışsa, bu

maddeler “muhtemel kanserojen” olarak,

Hayvan deneyleri ve laboratuar çalışmaları bakımından da

kuşkulu bulgular varsa bu maddeler de “şüpheli kanserojen”

olarak gruplandırılmıştır.

9

Kanserojen Özellikler Bakımında IARC Tarafından Yapılan Sınıflandırma

Grup Kanserojen Özellik

Grup 1 : İnsanda kanserojen

Grup 2A : İnsanda muhtemelen kanserojen

Grup 2B : İnsanda şüpheli kanserojen

Grup 3 : İnsanda kanserojen olarak sınıflandırılamaz

Grup 4 : Muhtemelen insanda kanserojen değil

10

Kanserin meslekle olası ilişkisini değerlendirmek için 7 soru;

1.Etken insanlar için kanserojen mi?

2.Maruziyet etkenin alınımına neden olabilir mi?

3.Maruziyetin yoğunluğu ve şiddeti nedir?

4.Etken bu lokalizasyonda ve bu hücre tipinde kansere neden oluyor mu?

5.Kanserin yerleşimi, etkenin alınma yoluyla tutarlı mı?

6.Maruziyetin başlangıcı ile kanser oluşumu arasında geçen süre uyumlu mu?

7.Kişide kanser gelişimine katkıda bulunabilecek başka risk faktörleri de var mı?

MESLEKİ KANSERLERİN TANISI

1. Öykü:

Ayrıntılı meslek öyküsü

Çalışma süresi

Çalışılan ortamın özellikleri

Ortamdaki sağlık riskleri

Etkene maruziyetin gösterilmesi

2. Hastanın Yaşı:

Genç bir işçide kanser görülmesi

3. Çalışma ortamında kanser veya etkenle ilişkili başka olguların varlığı.

MESLEKİ KANSERLERİN TANISI

Periyodik muayenelerde Hedef organa yönelik biyolojik monitorizasyon ve tarama testleri yapılmalıdır.

Akciğer kanseri: Akciğer grafisi, spiral BT, balgam sitolojisi

Mezotelyoma: Akciğer grafisi, YRBT

Silika ilişkili akciğer kanseri: Akciğer grafisi, YRBT

Mesane kanseri: İdrarda kan, idrar sitolojisi

Cild kanseri: Fizik muayene

Karaciğer kanseri: α-fetoprotein

Ciddi maruziyet öyküsü olanlarda, bu tarama testleri ileri yaşlara kadar sürdürülmeldir.

MESLEKİ KANSERLERİN TANISI

İşkolu Kanser Türü Etken

Tarım,orman,balıkçılık

Deri,akciğer,dudak U.v.,arsenikli pestisid

Madencilik Deri,akciğer,lösemi Arsenik,radon,asbest

Petrol endüstrisi Deri, skrotum Aromatik hidrokarbon

Metal endüstrisi Akciğer, solunum yolları Arsenik,krom,nikel

Ulaştırma,Gemi yapımı

Akciğer, mezotelyoma Asbest

Kimya endüstrisi Akciğer, karaciğer,sinus,mesane

Krom,nikel,vinilklorür

Kok üretimi Akciğer, mesane Benzpiren,naftil amin

Lastik sanayi Mesane, lösemi Benzen

14

15

İşkolu Kanser Türü Etken

İnşaat sanayi Akciğer, mezotelyoma Asbest

Deri,ayakkabı Lösemi, burun boşluğu Benzen

Sağlık Lösemi,akciğer Radyasyon,antikanser ilaçlar

Asfalt yol yapımı Akciğer Benzpiren

Pestisid üretimi Akciğer, cilt Arsenik

Asbestli malzeme üretimi

Akciğer,mezotelyoma Asbest

MESLEKSEL KANSERE YOL AÇAN MADDELERDEN ÖRNEKLER:

ASBEST: Akciğer kanseri ve mezotelyoma etkeni olarakmesleksel kanser nedenleri arasında asbestin önemli yeri vardır.

Dış etkenlere dayanıklı oluşu ve yalıtkan özelliği nedeniyle

yüzlerce değişik alanda kullanılmaktadır.

Serpantin (uzun ve kıvrımlı lif yapısında) ve amfibol (düz ve

kısa lif yapısında)

Havada bulunan asbest liflerinin solunması sonucu

akciğerlere giren lifler akciğer kanserine neden olduğu gibi,

plevral ve peritoneal mezotelyomaya da yol açar.

Asbestin insanda kanser yaptığı konusundaki bilgiler ilk kez

1935 yılında ortaya çıkmıştır.

16

İngiltere’de 1955 yılında Dr. Doll ve arkadaşları, ikinci

dünya savaşı yıllarında gemi yapım ve onarımı işlerinde çalışan

kişilerde ve asbetli tekstil işlerinde çalışanlar arasında akciğer

kanseri görülme sıklığının genel topluma göre 14 kat fazla

olduğunu ortaya koymuşlardır.

Asbestin mezotelyomaya da neden olduğu 1960 yılında

saptanmıştır.

Asbest ve sigara içilmesi bir arada olduğunda akciğer

kanseri riski, bu etkenlerin yol açtığı risklerin toplamından daha

fazladır, asbest ve sigara içilmesi birbirinin etkisini artırıcı rol

oynamaktadır

17

Asbestle ilgili işlerde çalışanlarda akciğer kanseri gelişmesi için genellikle

20 yıl veya daha uzun bir süre geçmesi gerekmektedir.

Asbestin kanser yapıcı etkisi ortaya konduktan sonra çeşitli ülkelerde

asbest kullanımı bakımından oldukça ciddi kısıtlamalar getirilmiş, hatta ABD

gibi bazı ülkeler asbest kullanmını tümü ile yasaklamışlardır.

Sonraki yıllarda geliştirilen etkili toz kontrolu yöntemleri ile günümüzde

asbest halen çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. asbest yerine kullanmak üzere

bazı maddeler (cam yünü ,vb. ) geliştirilmiştir.

18

Benzen:

Benzen taş kömürü veya petrol distilasyonu sonucu elde edilir. Çok iyi solvent (çözücü) özelliği ve ucuzluğu nedeni ile uzun

zaman yaygın şekilde kullanılmıştır. Kaynama noktası çok düşük (80 C) olduğu için norma

koşullarda kolaylıkla buharlaşır ve başlıca solunum yolu ilevücuda girer.

Benzenin uzun zamandan beri bilinen sağlık etkisi kemik iliğiniinhibe etmesidir. Bunun sonucu olarak da aplastik anemi gelişir.

Benzenin lösemiye yol açtığı şeklindeki bilgi ise ilk kez 1928yılında ortaya konmuştur.

19

Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkede benzen maruziyetine bağlı çok sayıda lösemi olgusu saptanmıştır.

kullanımına önemli kısıtlamalar getirilmiş, pek çok alanda benzen kullanımı durdurulmuş ve yerine benzen türevleri olan toluen ve ksilen ile alifatik bir hidrokarbon olan hekzan kullanılmaya başlanmıştır.

Ayakkabıcılarda lösemi sıklığının yüksek olduğunu bularak benzenin lösemi yapıcı etkisi konusunu ortaya çıkaran bilim adamlarından birisi de Prof. Dr. Muzaffer Aksoy’dur.

20

Aromatik aminler:Benzen molekülüne amin bağlanması ile elde edilen aromatik

aminler grubundaki en basit yapıdaki madde amino benzendir

(anilin).

Bu grupta anilinden başka benzidin, alfa ve beta naftil amingibi maddeler de vardır.

Bu maddeler yaygın olarak boya sanayiinde ve lastik imaliişlerinde kullanılır.

İlk kez 1895 yılında Almanya’da bir boya fabrikasında çalışan

işçiler arasında 3 kişide mesane kanseri görülmesi üzerine

konuya ilgi belirmiş ve çalışmalar sonucunda 1934 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından bu kanserlerin benzidin ve naftil amin etkisi ile meydana geldiği belirtilmiştir.

21

Benzpiren, Benzantrasen:İlk tanımlanan kanserojen maddelerdir.

Percival Pott tarafından saptanan skrotum kanserinin nedeni

de bu maddelerdir.

İlk kez 1932 yılında tanımlanmıştır.

Kömür, odun veya petrol ürünlerinin yanması sonucu

meydana gelen kurum ve katran bu maddeleri içerir, sigara

dumanında da bulunur.

Asfalt yol yapımında veya çatılarda yalıtım amaçlı olarak

kullanılmaktadır.

Temas halinde deride kanser yapar.

Buharının solunması sonucunda da akciğer kanserine yol açar

22

Arsenik:Arsenik bileşikleri zararlı bitkileri yok etmek amacı ile

(herbicide) ve ağaç işlerinde kerestenin çürümesini önlemek için

kullanılır.

Doğada demir ve kömür ile birlikte bulunur.

Son zamanlarda elektronik endüstrisinde kullanıma girmiştir.

Deri kanserine neden olur.

Akciğer kanseri oluşunda da rolü olduğu konusunda bilgiler

vardır.

23

Krom:

Doğada demir ile birlikte ferrokrom cevheri şeklinde bulunur.

Sanayide deri tabaklama işinde, krom kaplama amacı ile,

paslanmaz çelik yapımında kullanılmaktadır.

Solunum yolu ile vücuda girer ve akciğer kanserine yol açar.

Değişik bileşiklerinde krom üç değerli (trivalent) ve altı değerli

(hekzavalent) olabilir.

Suda daha iyi çözünen maddeler olan hekzavalent krom

bileşikleri kanserojen etki yönünden daha önemlidir.

24

Vinil klorür:Plastik sanayiinde kullanılır.

Monomer halinde olan vinil klorür polimerize olduğunda poli

vinil klorür (PVC) haline döner.

Polimerizasyon işinde çalışanlarda çok ender bir tümör olan

karaciğer anjiyosarkomuna neden olur.

Monomer formunda kanserojen özellik gösteren vinil klorür,

polimerize olduğunda bu özelliği kaybolmaktadır.

25

Radyasyon:

İyonizan radyasyonun kansere neden olduğu uzunca zamandan beri bilinmektedir.

Onaltıncı yüzyılın ortalarında Avrupa’daki kömür madenlerinde çalışanlarda Agricola

tarafından tanımlanan ve “madenci hastalığı” (miner’s disease) olarak adlandırılan hastalığın

radon gazı maruziyetine bağlı olarak gelişen akciğer kanseri olduğu sanılmaktadır.

Sonraki yıllarda radyologlar arasında radyasyon maruziyetine bağlı olarak lösemi ve deri

kanserinın sık görüldüğü rapor edilmiştir.

Saat yapımında radyumla saat kadranının boyanması işinde çalışanlarda kemik

tümörlerinin sık görüldüğüne işaret edilmiştir.

İyonizan radyasyonun kanser meydana gelmesindeki rolünün yanı sıra, non-iyonizan

radyasyonun da kanser oluşunda etkisi olduğu ortaya konmuştur.

Ultraviyole ışınların kısa dalga boylu bölümünün deri kanseri oluşunda rolü olduğu

saptanmıştır.

26

MESLEKSEL KANSER TÜRLERİ

Mesleksel kanserler arasında en sık görülen tür

akciğer kanseridir.

Bunun nedeni, çalışma hayatında karşılaşılan

kanserojen madelerin çoğunlukla solunum yolu ile

vücuda girmesidir.

Akciğer kanserinden başka deri kanseri, mesane

kanseri ve lösemi de mesleksel kanserler arasında sık

görülen türlerdendir.

Mesleksel maruziyet sonucu meydana gelen

kanserler, diğer nedenlerle meydana gelen

kanserlere göre daha genç yaşlarda ortaya çıkmaktadır.

27

AKCİĞER KANSERLERİ: -asbest, radon, krom (hekzavalan 6), arsenik, PAH, nikel, radyasyon

MESANE KANSERLERİ:

2-Naftilamin: Kumaş boyası imalatı

4-Aminobifenil: Lastik-kauçuk imalatı

Benzidine: Kumaş boyası imalatı

Klornafazin: Deri isçileri

4-klorotoludin: Ayakkabı boyacısı, tekstil işçileri

Toluidin: Boyacılar

Benzidin derive azo boyaları: Kimyasal madde işçileri

Radyasyon

28

KARACİĞER KANSERLERİ: vinil klorid

CİLT KANSERLERİ:

UV radyasyon: Açık alanda çalışanlar, güneş ışınlarına maruz kalanlar.

PAH: Kömür katranı isçileri, elektrot üretimi, boya maddesi endüstrisi, çatı işçileri.

Arsenik: Arsenikli pestisid üretimi, bakır kursun ve çinko inceltme işlerinde çalışanlar.

İyonize radyasyon: Uranyum madenleri, sağlık çalışanları.

29

Radyasyon: • Sağlık çalışanları

• Askeri personel

• Nükleer güç fabrikası işçileri

Benzen: • Petrokimyasal ve rafineri işçileri

• Kauçuk işçileri

30

MESLEKSEL KANSERLERDEN KORUNMA

Mesleksel kanserler bir tür meslek hastalığıdır.

Bu nedenle korunma bakımından meslek hastalıklarından korunma ilkeleri

geçerlidir.

Gerçekte insanlardaki kanser olgularının önemli bir bölümünde kanserin

nedeni açık olarak bilinmemektedir.

Oysa mesleksel kanserlerde hastalığın nedeni işyerinde bulunan bir

faktördür.

Bu nedenle mesleksel kanserlerde korunma diğer kanserlere oranla daha

olanaklıdır.

Korunma bakımından teknik ve tıbbi önlemler söz konusudur.

31

I. TEKNİK KORUNMA ÖNLEMLERİ

a. Etkenin kaynağına yönelik önlemler

b. İşyerindeki çalışma ortamına ait önlemler

c. Çalışanda korunma önlemleri

II. TIBBİ KORUNMA ÖNLEMLERİ

a. İşe giriş sağlık muayeneleri

b. Aralıklı kontrol muayeneleri

c. Eğitim ve bilgilendirme.

KORUNMA İLKELERİ

a. Etkenin kaynağına yönelik önlemler

1. Kullanılan zararlı maddelerin değiştirilmesi (ikame)

2. Kullanılan zararlı yöntemin değiştirilmesi (substitition)

3. İşlemin yer ve süre olarak sınırlandırılması

4. Nemli, ıslak çalışma yöntemi

5. Lokal havalandırma

6. Yeterli bakım program.

KORUNMA İLKELERİ

34

b. İşyerindeki çalışma ortamına ait önlemler

1. İşyeri düzeni

2. Genel havalandırma

3. Seyreltme (temiz hava sağlanması)

4. Kaynak ve alıcı arasındaki mesafenin artırılması

5. Sürekli (sabit) dedektör kontrolü

6. Yeterli bakım programı

KORUNMA İLKELERİ

c. Alıcıda korunma önlemleri

1. Eğitim ve öğretim

2. İşçilerin rotasyonu

3. İşçinin havalandırılan kabine alınması

4. Kişisel dozimetri-monitörler

5. Yeterli bakım programı

6. KKD Kullanımı: Maske, eldiven, önlük, bot, çizme, krem vb.

KORUNMA İLKELERİ

II.Tıbbi korunma

1. İşe giriş muayenesi ( işyerinde kanserojen olduğu bilinen madde varsa etkili olacağı hedef organlar özel olarak muayene edilmeli)

2. Aralıklı kontrol muayeneleri

3. Teknik koruma: kanserojen maddeyi kullanmamak, kullanma zorunluluğu varsa işçi ile kanserojenin temasını kesmek, maske,eldiven, kapalı sistemle çalışma.

4. Eğitim (korunma, MH, sigara tüketiminin engellenmesi vb)

KORUNMA İLKELERİ

Kanserojen madde; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz

ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veyakanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veyamüstahzarları,

Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluylaalındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetikhasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunuhızlandırabilecek madde veya müstahzarları,

Sınır değer: Aksi belirtilmedikçe kanserojenveya mutajen maddenin, çalışanın solunumbölgesinde bulunan havadaki, Ek-de belirlenenreferans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklıortalama konsantrasyonunu,

38

Yetkili makama bilgi verilmesi MADDE 8 – (1) İşyerinde gerçekleştirilen risk

değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlığı vegüvenliği yönünden risk bulunduğu saptanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren aşağıdaki konulardayeterli bilgileri verir.

a) İşyerinde kanserojen veya mutajen maddelerinkullanıldığı işlemler ile bu maddelerin kullanılmanedeni.

b) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerindeüretilen ve kullanılan miktarı.

c) Maruz kalan çalışan sayısı. ç) Alınan koruyucu önlemler. d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü. e) Maruziyetin türü ve düzeyi. f) İkame yapılıp yapılamadığı.

39

A) Benzen – Mide kanseri

B) Asbest – Akciğer kanseri

C) Benzidin – Mesane kanseri

D) Krom – Nazal sinus kanseri

40

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle ÇalışmalardaSağlık ve Güvenlik Önlemleri HakkındaYönetmelik uyarınca kanserojen madde etkinimiriski olan işyerlerinde işverenler, Bakanlıktarafından istendiği zaman aşağıdaki konulardabilgi vermek durumundadır. Buna göreaşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Maruz kalan çalışan sayısı

B) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü

C) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerinde

kullanılan miktarı

D) Kanserojen veya mutajen maddelerin alındığı

üretici firmanın adı ve adresi

41

Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) maddeleri , karışımları ve işlemleri kanserojen özelliklerine göre gruplamıştır. Buna göre “Grup 2B” için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) İnsanda kanserojen

B) İnsanda şüpheli kanserojen

C) İnsanda muhtemelen kanserojen

D) İnsanda kanserojen olarak sınıflandırılamaz.

42

Arsenik kanserojen özellikler bakımından aşağıda sıralanan sınıflardan hangisinde yer alır?

A) Kesin kanserojen (Grup 1)

B) Muhtemel kanserojen (Grup 2-A)

C) Şüpheli kanserojen (Grup 2-B)

D) Muhtemelen kanserojen olmayan (Grup 4)

43