Dok11z E:Jıfiil Üniversitesi

İlah!Jaf Fakültesi Dergisi

2014/21 Sqyı 40ı ss. 91-138.

AYŞİ MEHMED. EFENDİ ve "İNNEME'L-A'MALU Bİ'N-NİYYAT" HADİSİNİN ŞERHİ

Veeili UZUNOGLU*

ÖZET

''İnneme'l-A'mruu bi'n-niyyat" hadisi gerek içerdiği alıkim gerekse Hz. Peygamberin fesahat ve belağarini ortaya koyması açısından önemli bir hadistir. Pek çok alim tarafindan şerhedilen bu hadis Ayşi Mehmed Efeneli tarafindan da şerhedilmiştir. XVI. asrın sonları ile XVII. asrın başlarında yaşayan müellif hadisi rivayet, lügat, i'rab, belağat, alıkim gibi pek çok açıdan şerhetmiştir. Bu makalede yazma halinde olan bu şerh tahkik edilmiş, eserin önemi ve içeriğinin yanı sıra müellifinin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Anahtar Kelimeler: İnneme'l-A'mruu bi'n-niyyat, şerh, Ayşi Mehmed Efendi, tahkik

AYSHI MAH.MAD AF AND I AND HIS COMMENTARY ON THE HADITH ''INNAMA AL-A'MALU BI AL-NIYYAT"

ABSTRACT

The prophetic hadith "innama al-a'mruu bi al-niyyat" is an irnportant one both having judgments, eloquence and rhetoric of the Prophet. This hadith was commented by scholars and Ayshi Mahmad Afandi who lived at the end of sixteenth and beginning of the seventeenth centuries. He did his commentary on this hadith from various perspectives such as vocabulary, i'rib, eloquence, rules, ete. In this article, beside ediring the manuscript and giving iriformatian regarding its irnportance, we supplied information about the life of the author Ayshi Mahmad Afandi and his other works as well. Keywords: "innama al-a'mruu bi al-niyyat," commentary, Ayshi Mahmad Mandi, ediring manuscript.

I:- GİRİŞ

Tarih boyunca hitabeti kuvvetli, sözü tesirli pek çok insan yaşamıştır. Fakat insanlığa rehber olarak gönderilen Peygamberlerin ve hususiyle Hz. Muhammed (sas)'in sözlerinde ayn bir tesir, ayn bir derinlik, lezzet ve güzellik vardır. Zira O (sas), insanlığa hidayet rehberi olarak gönderilen Kur'an'ın tercümarudır. Hayatının her anı ilahi kontrol altında olmuştur ve Kur'an'ın

Doç. Dr., DEÜ İlahiyar Fak., Arap Dili ve Belağatı, vecih.uzun@deu.edu.tr

92------------------- Veeili UZUNOGLU

ifadesiyle O, kendi heva ve hevesinden konuşmamaktadu:1 • Allah Rasıllü (sas) risruet vazifesini hakkıyla yerine getirebilmek için gerekli hususiyetlerle donatıldığı gibi tebliğin en etkin vasıtası olan üstün dil melekesiyle de donatılmıştır. Söz O'nun için kısaltılmış ve derin manalar kelimelerinde dürülmüştür. Az söz ile çok mana ifade etmek olan cevılmi'u'l-kelim özelliği Allah'ın O'na balışettiği bir lütuftur. İcaz, Hz. Peygamberin (sas) sözlerinin genel karakterini yansıtmaktadır. O (sas), sayfalar dolusu hakikatleri hiç zorlanmadan birkaç kelime ile selıl-i mümteni bir tarzda ifade etmiştir. O'ndan (sas) şerefsucilir olan sözler fesahat ve belağatın en naclide örneklerini oluşturur2•

Makalemize konu olan "İnneme'l-A'mruu bi'n-niyyat" hadisi fesahat ve belağat açısından önemli olduğu kadar ihtiva ettiği hükümler bakımından da büyük önemi haizdir. Zira İmam Şafii ve diğer bazı ıllimler, bu hadisin İslam'ın üçte birini teşkil ettiğini ifade etmişlerdir. Yine İmam Şafii'nin, fi.khın yetmiş konusunun bu hadis-i şerif ile bağlantılı olduğunu söylediği nakledilmiştir. Ebu Davud ise şöyle demiştir: Hz. Peygamberden beşyüz bin hadis yazdım.

Bunlardan, alıkarn hususunda dörtbin sekizyüz hadis seçtim. Zühd ve takvaya dair hadisiere gelince, onları kitabıma almadım. Bir insana bunlardan dini için dört tanesi yeter:

1) ''..;:.ı~~ j~~ı Gf' :4JlJe!/er n!Jetlere giiredir.'

2) ~~~"- 'ı_.-_.-1' ı- ~"- j')1'1 ı ll ([J /Af k h J k J 0::-! ~~~ 0::-! ""'" rıeta açı tır ve aram ua açı tır.

3) 11 ~ ']t.;; ~ &;.Jı C~l:.-1 ~ :Y. 11

Xi{i11i11 kendini i/gifmdit7JII!)1e11 {l!)'feJi

bırakJlJası Miisliimanlığımn giizelliğindendir. '

4) ll ~, ~~l ~ t.;; ~ ~ ~ J>- r-f...L>-r ~~ '1 11 'Sizden biliniiJ ke1idisi için

sevip a?":{!t ettiği {I!J'i miimin kardeti için de istemedikçe gerçek JJıiimin olamaz' hadisleridir3.

Buhiri, Müslim, Ebıl Davud, Tirmizi gibi muteber kaynaklarda geçen bu hadis4 daha sonraları bu eserlerin şarihleri ve . daha başka alimlers tarafindan şerhedilmiş ve ihtiva ettiği hükümler izah edilmiştir.

Bkz. Necm (53), 3-4. "._;-~ "(}-j \lı~ 01 ,ı.>yi.l .:}-C:~ l:ôj" "O kmdi heva ve hevesfyle kollllf!lii!JOr.

O, keNdisille valfyedi/m bir vahfydm bafka bir fi!Y değildir."

Hz. Peygamberin fesahat ve belağatı hakkında geniş bilgi için bkz. Uzunoğlu M. Vecih, "Hz. Peygamber'in Edebi Yönü", DEÜ İlahfyat Fakiiliesi Dergisi, Sayı: XXXII, İzmir 2010.

Ebu'I-Hüseyin Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyı::i, Sahib-i Miisli111 TercmJe ı·e Şerhi, tre: Ahmed Davudoğlu, İstanbul1980, IX, 118, 119.

"İmıe!lle'l-A ~JJal11 bi'n-N!Jyat" Hadisinin Ş erhi ------------- 93

Bu hadisi şerhedenlerden biri de Ayş! Mehmet Efencli'clir. Müdlif bu hadisi önemine binaen müstakil olarak ele almış ve şerhetmiştir. Makalede, yazma halinde bulunan bu eseri tahkik ederek ilim dünyasının istifadesine sunmayı hedefliyoruz. Şerhle ilgili değerlendirmelerimiz ağırlıklı olarak Arap dili ve belağatml ilgilendiren konularda olmuştur. Hadis, Fıkıh, Kelam gibi eliğer ilim dallarını ilgilendiren değerlendirmeleri ise her alanın uzmanlanna ve araştınnacılanna bırakıyoruz. Metni tahkik etıneye geçmeden önce Ayşi Mehmet Efeneli'nin hayatı ve eserleri ile ilgili kısaca bilgi vermek, ardından sözkonusu yazmayı tanıtınak, tahkikte takip ettiğimiz yöntemi belirtınek, şerbin önemi ve içeriği hakkında bilgiler vermek istiyoruz.

II- AYŞİ MEHMED EFENDi, HAYATI VE ESERLERİ

'Ayş1 Mehmet Efendi, miladi XVI. asnn sonlan ile XVII. asnn başlannda yaşamış, değişik medreselerde müderrislik yapmış ve muhtelif ilim dallanna ait pek çok eser telif etmiş önemli bir alimdir. Kaynaklarda hayatı hakkında sınırlı bilgi bulunmaktacfu:6.

Buhiiri, Bed'ül-Vahy 1; İman 41, Nikili S; Tal:1k 11; Men:1kıbu'l-Ensfu: 45; Itk 6; Eyman 23; Müslim, İmfu:a 155; Ebu Davud, Talak 11, Tirmizi, Faziilü'l-Cihad 16.

Bu hadisin müstakil olarak şerhi ile alakah tespit edebildiğimiz yazma eserler şunlardır.

• Yusuf b. Muhammed Han el-Karabaği (ö.1035/1626), Köpriilii Ya:;;p1a Eser Kiitiiphanesi, FazılAhmed Paşa Koleksiyonu no: 34 Fa 789/2, vr: 128-153.

• Müellifbilinmiyor, A11kara Milli Kiitiiphane, no: 06 Mil Yz A 6160/3, vr: 7 a-b, str: 13. • Müdlif bilinmiyor, Kqyseri &pt Efllldi Eski Eserler Kıltiiphmıesi, no:

Rılşid Efendi Eki 11221/4, vr: 54b-79b, str: 20. • Müellifbilinmiyor, Kastanlo/lll İl Halk Kiitiiphmıesi, no: 37 Hk 3136/3, vr: 68b-72b. • Süleyman Kastamonulu, Kiita~a Vahidpqa İl Halk Kiitiiphanesi, no: 43 Va 1695/1, vr:

24+1, str: 11 • Süleyman Kastamonulu, Kiitaqja Vahidpqa İl Halk Kiitiiphanesi, no: 43 Va 2284, vr: 24,

str: 11 • Abdulhalim Germiyini (ö. 1050/1640), Çomm Hasan Pqa İl Halk Kiitiiphanesi no:

19 Hk 2436/13, vr: 185b-193a. str: 17. • Müdlif bilinmiyor, Ankara Milli Kiitiiphane, Adana İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu no:

O~ Hk 260/1, vr: 1b-Sa, str: 17. • Miiellif bilinmiyor, Ankara Milli Kiitiiphane, Adana İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu no:

01 Hk 531/3 , vr: 13b-20b, str: 21.

Ayşi Mehmed Efendi hakkında burada verilen bilgiler, makale sahibinin müellif hakkında hazırlamış olduğu Yüksek Lisans tezi, makale ve tebliğinden derlenmiştir. Müdlif hakkında derli toplu bilgi için bkz. Uzunoğlu M. Vecih, A)'[f Meh!Jied Efindi ve ei-Miilıekkahiitii'I-Mesniha f!'I-Me'anf ve'I-Bryan, (Yayııılanmamış Yükesk Lisans tezi), DEÜ Sosyal Bilimler Enstitiisü, Izmir 1997; a.mlf., Ayşi Mehmet Efendi Hayati ve Eserleri, Niisha Şarkiyat Arqfm11alan Dergisi, Yıl: II, Sayı:6, 2002; a.mlf., "Tireli Ayşi Mehmet Efendi", II. Tiirk Kiiltiiriinde Tire SeiJ/pO?JIInlll, 17-19 Kasım 2006, Tire- İzmir.

'Ayşi Mehmed Efendi hakkında bilgi veren kaynakların çoğu, kısa bir özgeçmiş ile eserlerinin listesini sunmakla yetinirler. Bkz. Acil, Zryl-i Şakaikll'fi-NII'!llaıı!Jp, İstanbul 1989, II, 523; Kitib Çelebi Mustafa b. Abdullah, Keff11'z-Zmıihı 'a11 Esami'I-Kı!tubi ve'I-Frmr/11, MEB, İstanbul

94 ___________________ Vecih UZUNOGLU

'Ayşi rusbesiyle tanınan müellifin tam adı, Muhammed b. Mustafa et­Tirevi er-RUmi el-Hanefi'dir7.

Günümüzde İzmir'e bağlı Tire ilçesinde doğan 'Ayşi Mehmet Efendi çocukluk ve gençlik yıllannı burada geçirmiş, dolayısıyla eğitim ve öğretim hayatına yine burada, kendi memleketinde başlamıştır. Buradaki tahsilini tamamlayan 'Ayşi Mehmet Efendi daha sonra İstanbul'a giderek II. Selim'in hacası 'Atiullah Efendi'den8 ders almıştır. İstanbul'daki tahsilini tamamladıktan sonra 25 akçe yevmiye ile Bayındır Hacı Sinan Medresesine tayin edilmiş,

burada ilmi üstünlüğünü göstererek kısa sürede şöhrete kavuşmuştur. 990/1582 yılında İstanbul'a giden 'Ayşi Mehmet Efendi, burada da çeşitli ilimlerdeki üstünlüğünü ve liyakatini göstermiş ve 40 akçe yevmiyelik bir medreseye müderris olmuştur9.

'Ayşi Mehmet Efendi uzun müddet müderrislik yaptıktan sonra inzivaya çekilmiş, bu inziva hayatı süresince ilirnle meşgul olmuş ve birçok eser telif etmiştir. Telif etmiş olduğu ilmi eserlerin mükafatı olarak Tire'deki İbn-i Melek medresesine tayin edilmiş, bu medresede birkaç sene ders akutmak ve eser telif etmekle meşgul olmuştur. Bir vesile ile İstanbul'a giden müellif 1016/1607 yılında burada vefat etmiş ve Edirne kapısı haricindeki Emir Buhan zaviyesinin yaruna defnedilmiştirıo.

'Ayşi Mehmet Efendi, hayatının büyük bir kısmını talebe okutınakla ve ilmi eserler telif etmekle geçirmiştir. O tefsir, fıkıh, kelam, belağat, tasavvuf,

10

1971, I, 454, 928; II, 1073, 1111, 1814; Bağdatlı İsmail Paşa, HedflJ•etu'I-Arijill Esllllill'f-Muel/ifl!ı Aslim'I-Musamıifiıı, Tlık. Rıfat Bilge, İbnu'l-Emin Mahmud, JYIEB, İstanbul 1951, II, 267; Bursalı Mehmed Tahir, Os!llalllı Miiel/ifleti, Sad. A. Fikri Yavuz- İsmail Özen, Meral Yayınevi, İstanbul 1972, I, 258, 366; Bursalı Mehmed Tahir, .rbdm Vilqyetiııe J\J[msiib J\!Iqqyih, Ulm11i, Şu'arli, Muenihfn ve Etibb!imıı Teriirilll Ahvlili, Keşişyan Matbaası, İzmir 1324, s. 68; Faik Tokluoğlu, Tire'de Yetife/1 A!i!JI-Şiiir-Miitifekkir ve Mutasavviflar, Rağı.b Basımevi, Tire 1959, s. 29.

Bağdatlı İsmail Paşa, a.g.e., II, 267.

Aclullab Efendi: Aydın Sancağına bağlı, halen İzmir'in Ödemiş ilçesi sınırlarına dahil olan Birgi kasabasındandır. Rüstem Paşa Medresesi'ndeki vazifesinden sonra Şehzade Selim' e hoca olarak tayin edilmiştir. II. Selim padişab olunca Aclullab Efendi'yi yanına almıştır. Şöhreti gün geçtikçe artan Aclullab Efendi S yıl kadar ulema ve ekabire merci olmuş ve 979/1571 yılında vefat etmiştir. Bkz. Peçevi İbrahim Efendi, Tarih-i Peçevf, İstanbul 1980, I, 458; Selaniki Mustafa Efendi, Tlirih-i Seli11ikithk. Mehmet İşpirli, İstanbul1989, s. 42.

Atıü, Zryl-i Şak!iiku'11-N11'tJIIi11fyye, II, 523; Bursalı Mehmed Tahir, Os!llaıılr Miiel/ifleti, I, 258, 366; Aydm Vilqyetiııe Meıısrlb Mef4Jih .. . , s. 68; Faik Tokluoğlu, Tire'de Yetifell Alim ... , s. 29.

Bursalı Mehmed Tahir, Os!llallfr Miiel/ifleti, I, 366; Aydm Vilqyetiııe Mmsrlb Mef4Jih .. . , s. 69; Faik

Tokluoğlu, Tire'de Yetifm Alilll .. . , s. 29-30; Baltacı Cahit, XV-XVI. Asırlarda Oslllalılı Medrese/eti, İstanbul, 1976, s. 101. Tüm kaynaklarda 'Ayşi Mehmed Efendi'nin ölümü 1016/1607 olarak zikredilmesille rağmen Osmanlı Müellifleri'nde 1061/1650 olarak zikredilmektedir. Bu yanlışlığın bir müstensih hatası olduğunu zarınediyoruz.

'1mıe111d-A'111alu bi'n-N[yyat" Hadisinin Şerhi _____________ 95

lügat vb. ilim dallanna ait, ilmi ve edebi kudretinin göstergesi olan pek çok eser

telif etmiştir.

· Müellifimizin günümüze ulaşan eserleri şunlardır:

1- el-Mune~ahatu'l-Meşrılha fi'l-Me'am ve'l-Beyan11 : Eser, belağat ilmi hakkında özlü, düzenli ve derli-toplu bilgiler vermektedir. 'Ayşi Mehmet Efendi'nin müderris olduğu göz önüne alınıp, eserin tertib ve metoduna bakıldığında; müellifin onu, ileri seviyedeki talebderin istifadesine yönelik muhtasar bir eser olarak telif ettiği anlaşılmaktadır.

Eser; Mukaddime, belağatın üç konusu olan Me'aru, Beyan ve Bed!' ile Hatime'den oluşmaktadır.

Müellif Mukaddime'de Fesahat ve Belağat terimleri hakkında genel bilgiler vermiş ve bu kavramlan alt başlıklara ayırarak incelemiş tir.

Mukaddimeden sonra belağatın üç konusu olan Me'aru, Beyan ve Bed!' ilimlerini, her birini ayn ayn "Maksad" başlığı altında özlü bir biçimde

işlemiştir.

Birinci maksad'ta Me' am ilminin konularıru, her biri ''Menzil" altbaşlığı altında olmak üzere sekiz bölümde ele almıştır. Bu menzillerde; İsnad, Musned, Musnedun İleyh, İnşa, K.asr, Vasl ve Fasl, İcaz, İtnab ve Musavat konularını işlemiştir.

İkinci maksad'ta Beyan ilmine yer vermiş olup Teşbili, Hakikat-Mecaz ve Kinaye konularını üç menzil altında ele almıştır.

Üçüncü Maksad'ta ise Bed!' ilmini iki menzile ayırmıştır:

Birinci menzil'de Tıbak, İrsad, Tevriye, Leff-u Neşr gibi sözü mana yönüyle güzelleştirici unsurlan işlemiş,

İkinci menzil'de ise Cinas, Seci', I<::alb, Teşri' gibi lafzı güzelleştirici

unsurlan ele almıştır.

Hatime'de ise şiir hırsızlıklarından, İktibas ve Tazmin sanatlanndan ve konuşanın sözünü lafız ve mina bakımından güzelleştirmesi gerektiği yerlerden bahsetmiştir.

Müellifin bu eserinde ayetler ile eski Arap şiirinden istişhada ağırlık verirken hadis ve mesellerden çok az istişhatta bulunduğu görülmektedir. 200'ü

11 Tenkih kelimesi sözlükte; düzeltmek, yazıyı gözden geçirmek, eksiklerini gidermek, iyisini

seçmek anlamlanna gelmektedir. Bkz. Halil b. Ahmed, Kitiib11'l- :Ay11 thk. Mehdi el-Mahzfuni­İbrahim es-Semarrai, Beyrut 1988. ID, SO; Ezheri Muha;nıned b. Ahmed, Teh:lfbii'I-Luga thk. Muhammed Abdusselam Harun Kahire 1964, IV, 65; Ibn Manzılr Muhammed b. Mukcim Usiinu'I-Arab, Beyrut 1955, II, 6ZS. '

96------------------- Veeili UZUNOGLU

aşkın ayet ile 170'ten fazla beyite karşılık hadis ve mesellerin toplam sayısı 20'yi geçmemektedir12.

2- Rilhu'ş-Şurôh: Ebu Hanife (ö.150/767)'nin sarf ilmine ait yazdığı el­Maksfıd13 adlı eserine 'Ayşi Mehmet Efeneli'nin yaptığı şerhtir. Bu eser 'Ayşi Mehmet Efeneli'nin şöhretini temin eden ve baskısı yapılan tek eseridir14•

3- Miftahu't-Tuka: Birgivi Mehmet Efeneli (ö.981/1573)'nin "et­Tarlkatu'l-Muhammecliyye" adlı eserinin muhtasarıdır. 'Ayşi Mehmet Efendi eserin giriş kısmında Birgivi'nin adı geçen eserinin anlaşılmadığını, bunun da dalgalı denize benzeyen ilminden kaynaklandığını zikreder. Her babta bol bol misal verdiğinden konular arasırıda kopukluk oluştuğunu ve bu yüzden asıl'

maksadırıırı anlaşılamadığını dile getirir. Dolayısıyla, eseri daha anlaşılır hale getirmek için kendisinin Mifcihu't-Tuka'yı kaleme aldığını belirtir15.

4- el-Mukni' (er-Risilletu'l-Mantıkıyye)I6: 'Ayşi Mehmet Efeneli'nin mantık ilmine dair yazdığı muhtasar bir risilledir. İsagoci geleneğine uygun olarak kaleme alınan bu eser Giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Müellif;

Giriş bölümünde; Mantık, Düşünme ve Hüküm kavramlarını

açıklamıştır.

12 el-Munekkahatu'l-Meşrılha'run altısı İstanbul h-iitüphanelerinde (Ciirullah no: 1354; Laleli no: 2918; Laleli no: 2919; Hacı Selim Ağa no: 1059; Süleym:lııiye no: 914; Reisu'l-Kutcib no: 1169/18); ikisi İzmir Milli Kütüphane'de (İzmir no: 368; İzmir no: 919) ve bir tanesi de Manisa İl Halk Kütüphane'de (no: 8481) olmak üzere dokuz yazma nüshası bulunmaktadır. Eserin eclisyon kritiği tarafımızdan yapılarak 1997 yılında Yüksek Lisans tezi olarak takdim edilmiş ve ilim ilemine kazandınlmıştır.

13 'Ayşi Mehmet Efendi RıThu'ş-Şurılh adlı eserinin giriş kısmında el-Maksud'un İmam-ı A'zam Ebu Hanife'ye ait olduğunu zikretmektedir. Buna uygun olarak İmam-ı Birgivi de, el­Maksud'a yaptığı İm'anu'l-Enzar adlı şerhte, eserin Ebu Hanife'ye ait. olduğunu belirtmektedir. Buna karşılık Keşfu'z-Zunı1n'da eserin başkalarına da nisbet edildiği ifade edilmektedir. Bkz. Birgivi Mehmed Efendi, İlll'anu'I-Enzôr, Matbaa-ı Amire, İstanbul 1253, s.40; 'Ayşi Mehmet Efendi, Rı1hu'f-Şun1h, Matbaa-ı Amire, İstanbul1253, s.131; Kiltip Çelebi, a.g.e., II, 1806.

14 İlk baskısı İstanbul'da Matbaa-ı Amire tarafından 1253/1837 yılında yapılmıştır. Daha soma; 1260/1844, 1269/1853 ve 1275/1859 yıllarında yine aynı matbaa; 1282/1866 yılında Bosnalı Hacı Muharrem; 1292/1875'te de Ahmet Efencil matbaasında basılmıştır. Ayrıca eserin Süleymaniye, .Atıf Efendi, Köprülü ve diğer kütüphanelerde bir çok yazma nüshası mevcuttur.

ıs Eser Keşfu'z-Zunı1n, Hediyyetu'l-'.Aı:i.fuı ve GAL'de zikredilmektedir Bkz. Kiltip Çelebi, a.g.e., II, 1111; Bağdatlı İsmail Paşa, a.g.e., II, 267; GAL, Supl., II, 656. Ali b. Muhammed b. Ali b. Müslim b. Süleyman tarafından 1144/1731 yılında istinsah edilen eserin bilinen tek yazma nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Reisu'l-Kutcib bölümü no: 507 (31y. 207x143 (157x78) mm, Nesih)'de bulunmaktadır.

16 Eser 1998'de, DEÜ İlahiyat Fah-ültesinde '"AJ•şf Meh!lled Tirevf'11i11 ei-Muk11i' (er-Risôletu'I­Malllıkı.JJe) Adlz Eseriliİli TerciitJJe ve Değerle11diril!msl' adı altında, Prof. Dr. İbrahim Emiroğlu danışmanlığında Sayit Demir tarafından Lisans Tezi olarak çalışılmıştır.

'1mıeJJJe?-A'mdlu bi'n-N!Jydt" Hadisinin Şerhi ____________ 97

Birinci bölümde; Del:ilet, Tanını ve Dört Tümel konular1n1 işlemiştir.

İkinci bölümde ise Önermenin tarurru, çeşitleri ve önermeler arası ilişkiTer hakkında bilgi vermiştir.

Üçüncü bı5lümde; Kıyas, Terimler, Küçük ve Büyük önerme, Karine, Mod ve Şekil kavrarnlarının tanım1!11 yaparak Dört Şekl'i örneklerle izah etmiştir. Basit l(ıyas'ı şekil ve içerik açısından inceleyen müdlif bu bölümü beş sanat adı verilen; Burhan, Cedel, Hitabet, Şiir ve Muğ:ilata konulaoyla bitirmiştir17 .

5- Şerhu Hadisi "İnneme'l-A'maJ.u bi'n-Niyyat": Bıt eser/e ilgili qyrmtılı bilgiler daha sonra JJJiistakil bir baJitk altmda veJilecektit:

6- Hakaiku'l-Usill: Eserin başında müellif, bu kitabın fıkıh usulü ile ilgili telif edilmiş önemli eserlerin bir özeti olduğunu ifade eder. Buna uygun olarak kitabın ilk sayfasında da eserin Pezdev1, Serahsi ve diğer bazı usul kitaplarını bir araya toplayan güzel bir çalışma olduğuna dair not vardır. Bir mukaddime ve iki maksattan oluşan eserin mukaddimesinde müellif, usulü fıkhın tarifi ve içerdiği konular hakkında bilgiler vermiş, birinci maksatta, şer'i delilleri, ikinci maksatta ise fer'i hükümleri işlemiştirıs.

7- Netayicu'l-Ezhan min İlmi'l-Kelam: İsminden de anlaşılacağı üzere eser Kelam ilmi ile ilgilidir. Eserin girişinde, kişinin dünya ve ahiret saadetine ulaşabilmesinin ancak inancını Ehl-i Sünnet akidesine göre tanzim etmesiyle mümkün olacağını ifade eden Ayşi Mehmet Efendi daha sonra Kelam ilminin konularından ·bahseder. Allah'ın varlığı, birliği, sıfatları, nübüvvet, imamet, haşir alıvali gibi konuları Kitap başlığı altında üç bölümde ele alır.

Birinci Kitap'ta Mümkinat konular1n1 işleyen müellif vücud, adem, mahiyet, vücub, imkan, kıdem, hudüs, vahdet, kesret, illet, malül gibi konuları Fasıl başlığı altında inceler.

17 el-Mukni'in biri İzmir JYiilli Kütüphane'de diğeri Manisa İl Halk Kütüphane'de olmak üzere iki rı.üshası mevcuttur. İzmir'de bulunan nüsha 1489/4 (105b-108a, stt:19, Eb. 210x135 (140x60) mm, nesih) ~umarada kayıtlı olup İsmail b. Ömer tarafindan 1138/1725 tarihinde istinsıili edilmiştir. Manisa İl Halk Kütüphane'sinde mevcut olan nüsha ise 6722/2 (29b-77a, stt:19, 210x146 (147x80) mm, nesih) nurnarada kayıtlı olup Mehmed b. Ahmed tarafindan istinsah edilmiştir. Keşfu'z-Zunıln ve GAL'de zikredilmeyen bu eserin 'Ayşi Mehmet Efendi'ye ait olduğunu müstensihin metnin sonuna düştüğü şu kayıttan anlıyoruz:

... \>).,ll .!.illi oı; .fiı1 ..,...;ı. ı.Ş!-J./':11 (,?);;ll~ j->l5:Ji J.'oüll çlllı :;.._,...._,ll ~1 ıJL...)I..:..i"

18 Eserin Manisa İl Halk Kütüphanesi'nde iki nüshası bulunmaktadır. Muhammed b. Mustafa tarafindan istinsah edilen 1391 numaralı nüsha 167 varaktan oluşurken (205x125 (140x63) mm, stt: 17, Talik) diğer nüsha 727 nurnarada kayıtlı olup 180 varaktan müteşekkildir (197x135 (135x65) mm, stt: 15, Nesih). Her iki nüsha da Manisa Akhisar Zeynelzade koleksiyonuna aittir.

98------------------- Veeili UZUNOGLU

İkinci Kitap'ta ilahiyat konulannı ele alır ve bu bölümü üç Bab'a ayırır. Birinci bab'ta Allah'ın zatı; ikinci bab'ta Allah'ın sübuti sıfatlan; üçüncü bab'ta ise Allah'ın fiilerini işler.

Üçüncü Kitap'ta ise nübüvvet ve onunla ilgili olan imamet, haşir ve şefaat konulannı işler. Bu bölümü de üç bab'a ayıran yazar Birinci bab'ta Nübüvvet, ikinci bab'ta haşir ve ceza, üçüncü bab'ta ise imametle ilgili mevzulan incelerı9.

8- Şerhu Kitabi's-Sarf ve't-Tasrif: Eser Ekşi Efendi'nin20 Arapça Sarf ilmiyle ilgili es-Sarf ve't-Tasrif isimli kitabının şerhidir. Eserin girişinde, sarf ilminin talebeler için vazgeçilmez olduğundan ve diğer ilim dallannın bu ilme olan ihtiyacından söz eden Ayşi Mehmet Efendi daha sonra sarf ve tasrif kelimelerini açıklar. Sarf ilmini fiil ve isim olmak üzere iki ana bölümde ele alan eser, fiil kısmında; mazi, muzari, emir, nehiy, nefiy, taaccüb fiil formlan ile mücerred ve mezid bablar ve bunların çekimlerini içerir.

İsim bölümünde ise; ismin tanın:ıi, carnid ve müştak isimler, ism-i fail, ism-i meful, sıfatı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar gibi konulan işler. Ardından ilierli fiilieri ele alarak misal, ecvef, nakıs, lefif, mehmuz, mudaaf fiilieri inceler. En sonunda ise i'lal, ibdill ve idğam konularına yer verir21 •

9- Telbisu Ravzati'l-'Ulema: Ebu Ali el-Hüseyn 'b. Yahya ez­Zendevisri el-Buhan (ö. 382/922)'nin "Ravzatu'l-'Ulema" adlı eserinin muhtasandır22.

'Ayşi Mehmet Efendi'nin elimizde mevcut 0lan eserlerini zikrettikten sonra günümüze ulaşamayan fakat isinıleri kaynaklarda zikredilen eserlerini belirtmek istiyoruz23:

1- Tetsir: Kur'an-ı Kerim'in yansına kadannı tefsir etmiştir24.

19 60 varaktan oluşan eserin bilinen tek yazma nüshası Manisa İl Halk Kütüphanesi numara 999/1'de bulunmaktadır. (145x105 (105x55) mm, str: 13, Nesih)

20 Bu zatın kim olduğu hakkında kaynaklarda maalesef bilgi bulunmamaktadır.

21 140 varaktan oluşan bu eserin tespit edebildi~ tek yazma nüshası Manisa İl Halk Kütüphanesi numara 7543'te yer almaktadır (155x110 (100x60) mm, str: 15, Nesih).

22 .Katip Çelebi, a.g.e., I, 928; Bağdatlı İsmail Paşa, a.g.e., I, 307. Eserin bilinen tek yazma nüshası Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Arabi Bölümlü no: 4434'te mevcut olup yedi varaktan oluşmaktadır (208-21Svr.).

23 Şunu ifade etmek gerekir ki araştırmalanmız sırasında 'Ayşi Mehmet Efendi'ye nispet edilen bir Divan'a rastladık. Süleymaniye Kütüphanesi Mihrişah Sultan Bölümü 380 nurnarada kayıtlı olan bu Divan aslında Arşi Dede Tirevi (ö.1000/1592)'ye aittir. İsim benzerliğinden dolayı yanlışlıkla müellifirnize nispet edildiğini düşünüyoruz.

24 Bursalı Mehmed Tahir, Os!JJa!llı Miiellifleri, I, 366.

"İmıemeY-A'miilu bi'n-N!Jyiit" Hadisinin Şerhi ___________ 99

2- Şerhu Multeka~-Ehhur: İbrahim b. Muhammed el-Halebi (956/1549)'nin Hanefi fıkhına ait "Multeka'l-Ebhur fi Furıl'i'l-Hanefiyye" adlı eseprun şerhidir25 •

3- Lugat. el-Cevhe~ (ö.3~3/l003)'nin "es-Sıhah" adlı lugatırun muhtasandır. Katip Çelebı, esenn Muhammed b. Ebi Bekr er-Razi (ö.666/1267)'nin "Muhtfu:u's~Sıhıilı" a.~ eserinden daha kullanışlı olmasına rağmen şöhret bulamadığım ıfade etmıştır. Eser Muhtaru's-Sıhıilı tarzında bir lugattir26.

4- Şerhu Gülistan: Sa'dl Şirazi (691/1292)'nin "Gülistfuı" adlı meşhur eserinin şerhidir27 •

5- Şerh-u Vird-i Sett:if-B.

III- ŞERHU İNNEME'L-A'MALU Bİ'N-NiYYAT A- YAZMA HAKKINDA BİLGİLER

Kaynaklarda zikredilmeyen. bu eserin tespit edebildiğimiz tek yazma nüshası İzmir Milli Kütüphanesınde, no: 1132/9'da bulunmaktadır. Bütün araştırmalanınıza rağmen eserin ikin~ bir nüshasına rastlayamadık. Eserin 'Ayşi Mehmet Efendi'ye ait olduğunu eserın sonundaki şu ibareden anlıyoruz.

".1054~ ~J\.j JLı..; Jıı ....... J ~ 4-Ji"

İbarenin sonunda zikre~en ~054 tarihi bizlere eserin bu yılda istirısah edildiğini göstermektedir. Eserın kim tarafından istinsah edildiğine dair bir bilgiye rastlayamadık.

Eser, farklı konulara ait yazma eserlerden oluşan bir mecmua içinde 41b-51b varaklan arasında yer almakt~dır. Her sayfasında 21 satır bulunmaktadır. Konu başlıklan kırmızı mürekkep ile yazılmıştır. Metnin kenarında müstensihe ait olduğunu tahmin ettiğimiz yer yer. açıklayıcı bilgiler mevcuttur. Kitap, 200x150mm boyutlarına sahip olup metnın Oturduğu alan 150x85mm'dir. Güzel ve okunaklı bir talik hattı ile yazılmış ~lu? kurt yeniği, yangın gibi okumayı güçl~ştiren ya da imkansız .kılan herhangı bır şeyd~n zarar görmemiştir. Sadece kitabıii. alt tarafından az bır kısmı sudan zarar gormüştür. Bu durum metnin

25 Kıltip Çelebi, a.g.e., I, 454.

26 Kıltip Çelebi, a.g.e., II, 1073.

27 Kıltip Çelebi, a.g.e., II, 1504.

28 Acil, Şekôiktt'n-Nu'môn!J!ye, II, 523; Bağdatlı İsmail Paşa, a.g.e., ll, 267; Bursalı Mehmed Tahir, a.g.e., I, 366.

100------------------- Vecih UZUNOGLU

okunmasına mani değildir. Önceleri fasiküller halinde dağınık olan mecmua tamir edilmiş ve bir araya getirilerek kitaplaştınlnuşt:ır.

Eserin hemen baş tarafında kırmızı renkle el-Haclisu'l-Evvel -:.....ı..J..ı]

[JJ~I ibaresinin yer aldığını görüyoruz. Bu da bize müellifin sadece bu hadisi

değil daha başka hadisleri de şerhettiğini ya da şerhetmeyi planladığını göstermektedir. Ne var ki müellifin başka bir hadisi şerhettiğine dair herhangi bir kayda ya da belgeye rastlamadık Muhtemelen müellifin ömrü bunu yapmaya vefa etmemiş ya da şerhettiği diğer hadisler zaman içinde kaybolup gitmiştir.

B- TAHKİKTE TAKİP EDİLEN YÖNTEM

Makaleye konu olan yazma eserin tek nüsha olması, bütün gayretimizin metin üzerine yoğunlaşt:ırılmasına neden olmuştur. Niishanın eksiksiz, hattının talik ve okunaklı olması, herhangi bir şeyden zarar görmemiş olması,

bölümlerinin ve başlıklarının müstensih tarafından kırmızı mürekkeple yazılmış olması, yer yer metin kenarlarında açıklayıcı bilgiler bulunması metnin rahat bir şekilde ortaya çıkmasına yardımcı olmuştur.

Öncelikle metin bilgisayar ortamına aktarılmış, . sayfa kenarlarındaki açıklayıcı bilgiler dipnotlarda verilmiştir. Ayet, hadis ve alıntılar kaynaklarından bulunarak dipnotlarda gösterilmiştir. Metinde geçen şahıslar ve eserler hakkında dipnotlarda bilgiler verilmiştir. Okuyucuya kolaylık olması açısından metnin tamamı harekelenmiştir.

Konu başlıklan ve alt düzenlenmiştir. V arak okuyucunun/ araştırmacının kolaylaştınlnuşt:ır.

başlıklar yazma eserdeki tasnif esas alınarak

ve sayfa numaralan b'elirtilerek gerektiğinde yazma eserden istifadesi

Metnin yazımında modern dil kurallan esas alınmış ve metinde geçen bazı kelimelerin yazılışı buna uygun olarak düzeltilmiştir. Örneğin es-salat

[ö)::Jı], ez-zekat [;;_,s}ı] gibi kelimeler günümüz dil kurallarına göre [;;')~ı] ve

[;;ı.s)ı] şeklinde yazılmış ve bunlar dipnotlarda zikredilmemiştir.

C- ŞERHİN ÖNEMİ

''İnneme'l-A'm:llu bi'n-niyyat" hadisi ihtiva ettiği dini hükümler bakımından bizatihi önemlidir. Onun bu önemine giriş bölümünde kısmen değindik. Ayşi Mehmet Efendinin bu hadise yapmış olduğu şerh ise, hadisin ihtiva ettiği hükümler açısından önemli olduğu kadar, müellifin bu hadisi şerhederken serdettiği bilgiler ve düşünceleri açısından da önemlidir. Çoğu fıkıh

''İtmellJeY-A'tJıa/11 bi'n-NiJyat" Hadisinin Şerhi ___________ _ 101

ile alakah olan bu bilgilerin ve hükümlerin değerlendirmesini alanın uzmanlanna bırakıyoruz.

Bu şerhi Arap Dili ve Belağatı açısından önemli kılan husus müellifin hadisi lügat, i'rab ve belağat açısından incelemesidir. Müdlif Bahsu'l-Lüğa bölümünde hacliste geçen kelimeleri ve kavramları teker teker ele alarak incelemiştir. en-Niyyat, el-A'mill, İmriun, Hicret, Dünya, Ma, Mer'etün gibi kelimeler hakkında bilgiler vermiştir. Bahsu'l-İ'rab kısmında ise hadisi i'rab etmiştir. Ne var ki müdlif hadisin tamamını değil gerekli gördüğü kısımların irabını yapmıştır. Bahsu'l-Beiağa başlığı altında ise hadisin beliğat açısından ihtiva ettiği sanatları ve nükteleri geniş bir şekilde açıklamıştır. Hadiste geçen kasr sanatını, çeşitlerini ve manaya yansırnalarını örneklerle izah etmiştir. Aynca hadisteki cümle terkibi ve kelime tercihi ile ilgili izahlara da yer vermiştir. Bütün bu hususlar şerhin içeriğine temas ettiğimiz bölümde geniş olarak ele alınmıştır.

D- ŞERHİN İÇERİGİ

Ayşi Mehmed Efendi, "İnneme'l-A'millu binniyyat" hadisini şerhetmeye başlarken önce hadisin metnini vermiş daha sonra farklı başlıklar altında hadise ait değerlendirmelerde bulunmuştur. Bu başlıkları ve hadise ait değerlendirmeleri şu şekilde özetlemek mümkündür:

1- Bahsu'r-Ravi:

Burada müellif, hadisin kimler tarafindan tahtic ve hangi sahabiden rivayet edildiğini zikretmiştir. Buna göre Ebu Hanife, Buhaci, Müslim, Ebu Davtld, Tirmizi, N esai ve Hakim'in bu hadisi Ömer b. el-Hattab (ra)'tan rivayet ettiklerini ifade etmiştir. Aynca bu hadisin sıhhati, önemi ve faydaları üzerinde alimlerin fikir birliği yaptıklannı zikrederek İmam-ı Şafii'nin bu hadis hakkında söylemiş olduğu "(Dine ait) bilgiletin iiçte biri b11 hadisin kapsamına girer."29 ifadesini nakleder.

2- Bahsu'l-Lüğa:

Bu başlık altında müellif,· J~~l ...:;_,~\ fr '\ :' ;;-~ 11 d~ öf-..~1 \; w , .. ,ı...;;:;ır,~,~,-,..),

gibi ~elimeler ve anlamları hakkında bilgiler verir. Bu bilgiler bazen işaret

şeklinde kısa, bazen de ehemmiyetine binaen ayrıntılı bir şekildedir.

Örneğin el-A'mill [J~~I] ve en-Niyyat [ ._:.,t;iJI] kelimelerinin başındaki lam'lann cins ifade ettiğini zikreder. Zira ona göre bu harfin alıdiye olabilmesi

mümkün değildir. Bu yüzden cins ifade etmektedir. Aynca J~ kelimesi~

29 Ebu'l-'Abb:l.s Ahmed b. Muhammed el-Kastallfuıi, İrfôdu's-SiJrf li Şerbi Sabfhi'I-BuhiJri, el­Matba'atu'l-Emiriyye, Mısır 1323, I, 56.

102------------------- Veeili UZUNOGLU

kelimesinin çoğulu olup JY"-"-" anlamındaclır. Bu kelime mutlak olarak

kullanıldığında, duyu organlanyla işlenen ihtiyari fiilieri ifade etmektedir. Cins için kullanılan lam harfi cemi bir kelimenin başına geldiğinde, kelimenin

cem'iyyet anlamı kaybolur ve artık kelime istiğrak ifade eder. Yani "J~\rı"

kelimesi "Jo.S:- jt" anlamında her aı:l:ıeli kapsamaktaclır. '

en-Niyyat [ ..::..ı~ı] kelimesinin başındaki be [-ı] harf-i cerri ise alet,

isti'ane ve mülabese3° içindir.

Bunlan zikrettikten sonra müdlif en-Niyyetu [~ı] kelimesinin anlamı

üzerinde durur. Bu kelimenin lügavi ve §er'i olmak üzere iki anlamı olduğunu

ifade eder. Lügavi olarak bu kelimeyi, Jo.S:- J1 ~ı 1 ~ "kalbin bir aJJJele :;: ......

yöiıeltJJesl' şeklinde, yani kalpte meydana gelen ve bir işi yapmaya sevkeden durum olarak tarif eder. Dini literatürde ise bu kelimenin biri mutlak diğeri mukayyed olmak üzere iki şekilde kullanılelığını söyler.

Mutlak olarak kullanıldığında; Allah'a yakın olmak, sevap kazanmak ya da cezadan sakınmak amacıyla başka hiçbir işe kalkışmadan bir işe koyulma iradesi anlamına gelmektedir. Yani irade ile murad arasına herhangi bir am el koymamaktır. Burada irade kesin olmalı; yani "inşallah" ya da "iyi olması

şartıyla ... " gibi tereddüt ifade eden durumlardan uzak olmalıclır. Müdlife göre bir işe niyet edip ardından başka işlere koyulmak, daha sonra o ilk niyet ettiği işe dönmek dinen muteber bir niyet değildir. Örneğin namaz kılacak olan bir kişinin niyetini "yemek yedikten sonra veya şu işi bitirdikten sonra ... " şeklinde yapıp bu işleri bitirdikten sonra kılacak olduğu namaza niyet etmeden kılması caiz değildir. Aynı durum zekatı verirken, hacda da ihraını giyerken söz konusudur. Oruçta ise durum farklı olup niyet ile oruca başlama zamanının iktiranında açık bir zorluk olduğu için oruç gecesi niyet etmenin cevazına hükmedilmiştir.

30 Eğer fiil, Be [J harf-i cerı:inin başına geldiği isim ya da alet yardımıyla gerçekleşiyorsa burada

harf-i cer isti'ane ya da alet anlamındaclır. Örneğin; "çt.:.ll~ yt.;JI ~" Kap!Jı anahtar ile açtı!ll,

cümlesinde harf-i cer alet; "0ı-~lı U.1" Bıcak ile kes/illi, cümlesinde ise isti'ane/alet anlamı ' ' '

vardır. Temas ve ilgi anlamı var ise milliibeset manasındaclır. Örnek "_f=JI ';'~ 4P ~S" Hllijtnllla yolellilik kıycifeti ile çıkt71JJ. Bkz. Hasan Abbas, e11-Nahvu'/-Viiji, Diiru'l-Ma'iirif, Kahire 1987, II, 490-491; Kurt Mustafa, Arap Dilinde Cer Haifleri, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınlan, İstanbul1999, s.106.

'1nneJJJeY-A~Jıaltt bi'n-Nryyat" Hadisinin Şerhi ___________ _ 103

Ayşi Mehmed Efendiye göre niyet bazen Mukayyed bir şekilde, yani onu daha fazla iyileştirecek ve güzelleştirecek hususlada kayıt altına alacak şekilde kullanmak mümkündür. Diğer bir ifade ile kişinin niyetini, bir işin ya da arnelin tamamlanması veya devam etmesini, Allah'a havale etme (tefviz) ve istisna yoluyla kayıt altına almasıdır. Örneğin kişi iyi ve güzeli elde etme konusunda kesin bir yakine sahip olmadığında "inşallah" ifadesini zikrederek niyetini kayıt altına alır. Tıpkı kendisini ahir ömrüne kadar zinadan alıkoymaya gayret etmesi gibi. Müellife göre niyecin tam olabilmesi için bu kaydın olması gerekir, zira bir arnelin ahir örnre kadar geniş bir sürede vuku bulması mümkündür, bu yüzden de iki tehlike vardır: birincisi fesat tehlikesi ki, kişi bir arnelde iyilik mi kötülük mü olduğunu bilemez bu yüzden Allah'a havaleetmesi gerekir. İkinci tehlike ise ulaşamama tehlikesidir, yani kişi o arnele ulaşıp ulaşamayacağını bilemez, bu yüzden istisnacia bulunması gerekir. Sonra müdlife göre bütün bunlarda asıl olan kalbin :fiilidir; tefviz ve istisnayı kalpte sabit ve yerleşik hale getirmesidir, yoksa dil ile söylemek kasteclilmemekteclir. Müellif bu hususun gayet iyi anlaşılması gerektiğini vurgular ve önemine elikkat çeker.

Müellife göre 'çoğul' olana 'çoğul' ile mukabele eelilmesi tevzi'i, yani her şeyi birebir dağıtınayı ve karşılığını vermeyi zorunlu kılar. Hacliste "el-A'mai"e

[JL.,ç.\11] karşılık olarak "en-Niyyat" [ ...:.ıl::;.ll] zikredilrniş, bu da her "bir amelin"

ancak ''bir niyet" karşılılığında olması gerektiği anlamına gelmektedir.

"İrnriun" [ts_,..ı] ve "merun" [y] kelimeleri "raculün" [}:-.J], yani adam

anlamında olup bu kelimelerin kendi lafızlarından cemileri yoktur. "Ma neva"

[ı..>J.] \..4] cümlesindeki ''Ma" [ \..4] kelimesi ise mevsille, mevsılfe ya da

masdariyye'dir.3t "Fa" [.1] harfi ise ta'kib veya tefri'32 için gelmiştir.

31 Ma [t..]'nın mevsille olması, ellezi [<,$lll] anlamında ism-i mevsıll olmasıdır ki bu anlamda

kullaİıımı çoktur. Ma [t..]'nın mevsılfe olması, şey'un [~.,;.] anlamında nekre olmasıdır.

''Nekre-i Niikısa" olarak da isimlendirilir. Örneğin"·' 1!~1 ~.::_~Sf t;; .:,_,.)" cümlesindeki ma

[t;;] şeyün [~.:?-] anlamındadır, yani cümle " ... Sf~;);..:,.,.)" demektir. Yine ~(;. t;; yj"

"silicümlesinde de ma [t;;] şeyün [~.:?-]anlamında olup "sGf ~<:_. ~.:;. .:,.,.)" şeklinde de ifade

etmek mümkündür. Ma [t..]'nın masdariye olması ise, kendisinden sonraki isimle birlikte

masdar olarak tevil edilebilmesidir. Örnek: "~~~lç ;)J~ı u!'" cümlesinde \~1 Lı;"

ifadesi "~)\,;:.f anlamındadır. Bkz. Abbas Hasan, en-Nahvu'I-Vôfi, I, 352,354.

32 Bölümlere ve alt dallara ayırmak anlamındadır.

104 ____________________ Veeili UZUNOGLU

İki yerde zikredilen " ... ~~~IS'" &4 11 ibaresindeki

11&4 11 kelimesinin

şartiyye, mevsille veya mevs·Ufe olması, aynca her iki yerde de tı1mme ya da nilise olması33 mümkündür.

Hicret [ö_r.:.gJI] kelimesi lügatte, bir yerden başka bir yere gitmek olup

buna ait fiil 11

_;>.-~11

'dir. Dini: literatürde ise, ''Allah Rası1/iine (sas)yardıtJJ için vatam

terk edip Medine-i Miinevvereye gitlllekti11'. Bu nevi hicret Mekke'nin fethine kadar

farz idi.

Dünya [t;;J~] kelimesi tenvinsiz olup "yakınlık" anlamına gelen ed­

Dünüvvü ~.iJı] kelimesinin ismi tafdili olan 11 ı);f11 'nin müennesidir. Bu kelime

11 ~.iJ1 )ili 11 yak m yurt ya da

11 ~.iJ1 ;~\ 11 yakm hqyat anlamında dır. Müellife göre

bu kelimenin, başında elif-lfun ve izafet olmaksızın müennes yapılması, aynca

ism-i tafdilin üç halinden biriyle kullanılmaması caizdir. Çünkü Dünya [ ~~].

sözcüğünde var olan vasıf ifade etme özelliği kendisinden alınmış ve kelime isim konumunda kullanılmıştır. Nitekim dini: literatürde bu kelimeyle kastedilen

~

şey, el-Hazzu'l-'Acil [j;;t;Jı Yı] yani iiliimden öiıce ele geçen pefi11 hisse'dir. Bu

33 Men [V] kelimesinin farklı l-ullanımlan vardır. Bunlar:

a) Şart ismi:"~~ \ôJ~ ~ .)-'" Killl kô!ii/iik iflerse karplığım alır.

b) İsm-i mevs-~'-. ·~-. ~.)ı-~~< w r-' ., tJ ~ ~ ~ Y. y-GI ;.1 Jl İ11sanlan11 m kötiisii, kmdisjy/e

karplafllğmıda bana giile11 q_ynldığı!llda ise ba11a söi;m ki[idir.

c) Mevsılfe: Men [A kelimesinin İns:inun [0~..:...;!] anlamında mevsuf olup kendisinden sonra

bir sıfatın bulunmasıdır. Buna Nelcre-i Mevsille de denir. Bu şekilde mevsılf konumunda

gelen Men [:;] kelimesi n:ikıstır. Eğer Men [:;] keİimesinden sonrasıfat gelmezse o zaman

Nekre-i Tfunme (gayr-ı mevsılfe) olur.

Nekre-i Mevsılfe'ye örnek:

anlamındadır. Yıne

anlamın dadır.

Nekre-i Tfunme'ye örnek: "~J~\ Uj~ Y. ~_)" cümlesi "~_;;ll Uj~ ~L:Jl ~j" anlamında olup Men

[:;] kelimesi sıfat almamıştır. Bkz. Abbas Hasan, m-NahvH'I-VJft, I, 352-353.

'1mıetJJe'l-A'maltt bi'n-Njyyat" Hadisinin Şerhi ___________ _ 105

yüzden 1.;3~ kelimesinin sonundaki vav [_,] harfi ya [ı,>] harfine dönüşmüştür.

Bu iss: ancak isim olan Fu'la [~] kahbındaki kelimelerde olur.

İmre'etün .[~G-oı] ve mer'etün [ö!r-] kelimeleri ayru anlamda olup bu

kelimelerin müzekkerleri imriün [1..1] ve merün lj_,.. ]'dür.

Hadiste "4! .?--~ LA" ibaresinde geçen Ma [ '-"] kelimesi ism-i mevsı11 veya

mevsılfe'dir.

3- Bahsu'l-İ'rab:

Ayşi Mehmet Efendi hadisin ayrıntılı bir irabıru vermez. Bunu yerine belli başlı yerlerinin irabın yapar ve muhtasar bir şekilde bilgi verir.

Ona göre hadis metninde geçen "ı.;.ı~~ j~~l Gf'" cümlesinde el-a'mill

[j~~l] lafzı mübteda olup bi'n-niyyat [ ı.;.ı~GJ kelimesi ise onun haberidir.

Yani arneller niyetler sebebiyle veya onunla ilişkili olması hasebiyle gerçekleşmiş, amel vasfım kazanmıştır.

' P r.ıt ] \s~ LA ;>;1 ;}<:J lil-5" cümlesinde likülli &<J dr ve mecrılru, Ma [LA] 'nın

haber-i mukaddemidir. N eva [<..>~] fiilinin meffilü ise, Ma [LA] lafzının ism-i . mevsı11 veya mevsılfe kabul edilmesi durumunda mukadder, masdariyye kabul edilmesi durumunda ise metruktür, yani yoktur.

Müellife göre ~yj Jl-5 iiıı J! ~J...f ~y_) Jl-5 JW ;.1ıı Jl ~~ .::.J\.5' ~" 11 .'t\ '' 1 < 1 'j'\J!,o <ı~!~~~--f-'1 ft~J -~~JJ'IJ!,o '-~\.5'~'-·b . d iki. -~~ _,>.-uo '-" ~ "-'~ ~Jfi ~If" J ~ . .:ı ~ "-'~ ..._, ıJ' J ı aresın e

yerde geçen Men [V] kelimesi müptedadır. I<:.anet [ .::.J\.5'] ise, Men [V] şart

olduğu takdirde onun haberidir. Çünkü sahih görüşe göre "şart cümlesi" tek başına· haberdir. Müellif, İbn ilişam'ın bu hususu Mıtğni'I-Lebfb isimli eserinde açık bir şekilde zikrettiğini34 ifade eder. Bunun yanında ona göre kanet

[ ..:.J\.5'] 'in sıla veya sıfat olması da mümkündür.

34 Bkz. İbn Hişam el-Ensari, .iVIHğui'J-Lebfb 'aıı Kiitiibi'J-E'iirfb, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhfunid, el-Mektebetü'l-'Asriyye, Beyrılt 1991, I, 358.

106------------------- Vecih UZUNOGLU

Metinde geçen J'ı-Jıı J'ı ~-'. ~ ,J '' J'ı- J'W: Jıı J'ı ~~ _;_:;ıs-~ ,<rı J) ; '.f'<-f' ,;y_; J) - !; p-; ~

"~yj cümlesindeki ilk ila [JU harf-i cerri, el-Hicretü (~~ı] tamme olduğunda

bu kelimenin sılasıdır. Eğer nakısa ise o zaman takdir edilen el-Hicretu [~~ı]

kelimesinin sılasıdır. Üçüncü sırada zikredilen ila (JD harf-i cerri ise mukadder

bir el-Hicretu [~~ı] kelimesinin sılasıdır, çünkü haberdir. Fe hicretuhu ila ma

hacere ileyh [ Jıı J! ~~] cümlesi ise ya şartın cevabı ya da mübtedanın

h b "dir ".ı..:Jı ''~LO J'ı ~< < ~~~~- öf-'ı f ~ d~ J'ı ~-~ _;_,:;1.5 ~~•" a en . ,. ;; f:' ;; ?--t' )fi )f' J .. , - • ;; :r-, ..., ..1

cümlesinde na dünya [ ~~ JD ile ila ma hacere ileyh [~! _J:-Ij. \.;4 JD kısımlannın irabı tıpkı yukarıda yapılan irab gibidir. Cümlede geçen yusibuha

[ı~~-_a!] cümlesi, dünya [t;J~] kelimesinin sıfatı iken, yetezevvecüha [~J?-]

cümlesi ise imre'etin [~f;;ı] kelimesinin sıfatıdır.

4- Bahsu'l-Belağa:

Ayşi Mehmet Efendi bu bölümde hadisi belağat açısından aynntılı bir şekilde inceler ve ilk cümleden başlayarak hadiste geçen belaği sanatları izah eder. Buna göre hadisin ilk cümlesinde kasr sanatı vardır ve buradaki kasr, mevsılfun sıfata müfred olarak kasndır. 35 Yani her bir amel ancak niyet ile tahakkuk edebilir ve arnelin niyetsiz gerçekleşmesi mümkün değildir. İkinci cümledeki kasr şekli ise, sıfatın mevsufa müfred olarak kasndır. Müellife göre bunun anlamı, kişinin arnellerinin gerçekleşmesi ve bundan fayda görmesi o kişinin o arnelde niyet ettiği hususlara bağlıdır. Neye niyet emişse onun karşılığını alacaktır, yoksa niyet etmediği hususları da kapsaması sozkonusu

35 Kasr, bir kavramı, özel bir tarzda başka bir şeye tahsis etmektir. Yani bir şeyin başkalannda olmayıp, sadece onda bulunduğunu söylemektir. Mefsı1fun sıfata ya da sıfatın mevsufa kasn şeklinde ikiye ayrılır. Mevsufun sıfata kasn, bir mevsı1fun bir sıfata tahsis edilmesi ve sadece o sıfatla vasıflanmasıdır. Diğer bir tabirle, müsnedün ileyhin müsnede (öznenin yükleme) tahsis

edilmesidir. Örneğin "jJ~.J \ı; i.;j. \;j" Mıthanimed, ~adece res11fdiir, elçidir. cümlesinde, mevsı1f olan Mulıanııned kelimesi, risalet sıfatı üzerine kasr edilmiştir. Aynca kasr, muhatabın

durumuna göre ifrad, kalb ve tayin olmak üzere üç kısma ayrılır. İfrad kasn, mulıatabın zihnindeki ortaklık inancını kaldırmak suretiyle yapılan kasrdır. Mulıatabın zilıninde, bir şey hakkında, ayn ayn vasıflar olduğu veya bir sıfatta iki mevsı1fun ortak olduğu inancı bulunduğunda, mütekellimin o şeyi vasıflardan sadece birisine tahsis etmesidir. Örneğin muhatab bir şahsın hem yazar hem de şair olduğuna inanıyorsa, mütekellimin o şahıs

hakkında _;..w. ~10~ L._, -Fila11 sadece {airdir, demesi gibi. Bkz. Eren Cüneyt..., Uzunoğlu M.

Vecih, Arap Edeb[yatmda Edebi S allat/ar Be/ağa!, Sütun Y ayınlan, İzmir 2006, s.ll 0-115.

'1mıe!lle'I-A'nıalıt bi'n-Nj;yat" Hadisinin Şu-hi ____________ _ 107

değildir. Birinci cümle niyetin mutlak surette bir asıl olarak arnelin içinde olması gerektiğini ifade ederken ikinci cümle, bu niyetin belirlenmesi gerektiğini ortaya

koymaktadır. Zira fayda ve sevap, neva [.sP] fiilincieki zamirve ma [ \...4] ism-i

mevsulunün urouro ifade etmesi sebebiyle, niyet miktannca az veya çok olacaktır. ·

Örneğin bir adam sabah namazı vaktinde mutlak olarak namaza niyet edip iki rekat namaz kılsa bu namaz farz değil nafile olur. Çünkü niyet ettiği şey mutlak namaz olup vaktin farzı değildir. Bu yüzden kıldığı namaz na@eye hamledilir, çünkü kişi mutlak namaza ilave olarak başka herhangi bir kayıt koymamıştır. Diğer yandan şeriat, kullara bir rahmet ve lütuf olarak, na@e kapısını genişletmiş ve mutlak niyeti na@e kabul etmiştir.

Müdlif meselenin daha iyi anlaşılması için bir örnek daha verir ve şunları zikreder: Örneğin cünüp olan bir kişi; cenabetin kalkması, harnameıyı sevindirmek, mescide girmeyi ve Mushaf'a dokunınayı mubah kılmak niyetiyle hamama girerse dört amel sevabı kazanır. Hamama girmek görünürde tek bir amel olsa da, dört farklı niyet sayesinde dört amel hükmünde olur. Eğer kişi bu dört tanesinden bazılauna niyet ederse, niyet ettikleri miktannca sevap kazanır. Diğerlerini yapsa da, niyet etmediği için sevap kazanamaz.

Ayşi Mehmet Efendi'ye göre hadisin ikinci cümlesi olan \...4 tf}' ~ GlJ" ".sP ifadesinde, "el-İdmar kable'z-zikr"36 hatasına düşmernek için haber öne

alınmıştır. Aynca ~~~~j J!' liıı J1 ~_;;,..f ~Y,j JlJ Jı.;; ~1 Jl ~~ ..:.Jlf ~" birinci şart cümlesinin sonundaki ~~~~j J!' liıı Jr ibaresinin yerine "1 ~§:ıl'' zamirinin getirilmemesi, bu iki lafzın zikriyle hem lezzet alma hem de her ikisini tek bir zamirde cem etmeme amacına yöneliktir. Zira Allah Rasulü (sas), bir

hatibi" LSY :W d~§f;! ı).Aj ,:ı..;._; :W ,DY,jj ihı ~V" cümlesinden dolayı

eleştirmiş ve" ~~Jj iiıı ~ ~j :j ,.;Jr<'. _b"lLI ~" buyurmuştur?7 ' '

İkinci şart cümlesi olan

"-~l .)>:-li. \...4 J1 ~_;;,..; ibaresinde yukarıda zikredilen iki husus, yanilezzet alma

ve iki kelimeyi tek zamir altında cem etme sözkonusu olmayınca, aynca "dünya"

36 Bir ismi açık bir şekilde zikretmeden önce ona ait bir zamir zikretmektir. Oysa zamir, isimden sonra ona dönmek üzere getirilir.

37 Bkz. Müslim, Sahih, Cuma, 48; Aluned b. Hanbel, Miisııed, thk. Şu'ayb el-Arnaı'ıt, Müessesetu'r-Risrue, Beyrut 2001, :XXX, 182.

108------------------- Vecih UZUNOGLU

ve "kadın" lafızlanru tekrar etmeyi uygun bulmaması sebebiyle "ı ~-t:ıl" yerine

~~~~_;>.-U, \; Jf' demiştir. Halbuki ev [;f] harfinin konumuna uygun olarak

"1 ~§:lt" demek daha kısa ve özlüdür.

Ayşi Mehmet Efendi'ye göre hadiste geçen el-Mer'e [~!Jiı] kelimesi,

dünya [ ~~] kelimesinin kapsamına girmesine rağmen müstakil olarak

zikredilmiştir. Müdlif kadının, dünya kavramı içinde yer aldığına delil olarak Hz.

Peygamber'in 38 ~~~~\ ~b.Jı ~8 ;,;;:.3 t_8 ~.iJı" hadisini gösterir. Ona göre

el-Mer'e (ö!;ıı] kelimesinin ayn olarak zikredilmesi, kadının (erkekler için) büyük

zararlara sebebiyet verme ihtimalinden dolayı ona karşı çok dikkatli olunması gerektiğini vurgulamak içindir. Müdlif bu düşüncesini desteklemek için Hz.

Peygamber'in (sas) şu hadisini delil getirir: ~ ~L>..)ı Js. ~ ~ <,Ş~ c.5_;,; 1;"

39\.WI

Müdlife göre el-Mer'e [~!;lı] kelimesinin ayn ~larak zikredilmesinin diğer bir sebebi şudur: bu hadis Mekke'de bir kadınla nişanlanan bir adam hakkında varid olmuştur. K.adın Medine'ye hicret etmiş adam da onunla evlenmek için peşinden gelmiştir. Bu yüzden adama ''Ümmü Kays muhaciri" denilmiştir. İşte Allah Rasulü (sas) o adamı, yaptığı bu davranıştan dolayı kınamak, tövbe edip Allah'a yönelmesi için uyarmak ve ibret alacaklara da bir hatırlatma olması için

el-Mer'e (ö!;lı] kelimesini ayn olarak zikretmiştir.

Hadiste men [d] yerine ma [ \;] kelimesinin zikredilmesi ise ma [\;]'nın

daha çok akıllı olmayanlara şamil olmasından dolayıdır.

Hadiste zikredilen iki şart cümlesinin tertibi ve kendilerinden önce zikredilen cümleden dallanıp alt bölümlere aynlması neticeleri bakımındandır. Zira bir arnelin faydası ve sevabı niyete bağlıdır. Örneğin kim niyet ederek hicret ederse ona çok büyük bir sevap vardır. Ama kim niyet etmeden, peşin bir karşılık talep ederek hicret ederse ona kesinlikle ahrette bir s evap yoktur.

38 Bkz. et-Taber:lııi Ebu'l-K.:asırn Süleyman b. Ahmed, ei-Mu'mmt'I-Kebfr tbk. Hameli b. Abdulmecid es-Selefi, Mektebetu İbn Teymiye, Kabiı:e 1994, XIII, 26; Ebu Nu'ayrn el­Isbab:lııi, ei-Miisnedu'I-Miistahrec 'a/a's-Sahfhi'I-İ11JÔIJJ Miis/i!JJ, Diru'l-Kütübi'l-'Ilıniyye, Beyrut 1996, N, 141.

39 Bubari, Nikab, 17; Müslim, Zikr, 97; Tirmizi, Edeb, 31.

'1mıe!l1e'I-A 'JJJa/11 bi'n-Nryyat" Hadisinin Ş erhi ___________ _ 109

5- Faydalı açıklamalar:

Müellif hadisi lügat, irab ve belağat açısından inceledikten sonra sümme

[rJ] di;erek bazı faydalı bilgiler ve açıklamalar yapar. Burada el-A'm:ll [JL...ç.~l] kelimesinden muradın ne olduğunu; sadece itaate müteallik hususlar mı yoksa mübah olan şeyleri de kapsıyor mu, bütün bunları örneklerle izah eder. Daha

sonra likulli'm-ri'in [ts}\ ı}q] cümlesindeki lam [J] harfinin intifa', yani -' faydalanma ifade ettiğini, aksi takdirde bazı arnelierin takdir edilmesi gerektiğini

söyler.

Müellif 11J~ ~\ Jl ~~ CJ\5' ~~~ cümlesinin zahiri bir şekilde

aniaşılmaması gerektiğini, zira Allah'ın mekandan münezzeh olduğunu, ona doğru yürümenin ve gitmenin tasavvur edilemeyeceğini ifade eder. Burada Allah lafzının zikredilmesinden maksat, Hz. Peygamberin şanını yüceltmek ve onu tazim etmektir. Zira kendisine hicreti Allah'a hicret olarak farz kılmıştır ki bu da

Allah'ın rızasına, kurbiyetine ve ilisanına götürmektedir. 11 ~jJI Jf' kısmı ise

beyan için atfedilmiştir der ve buna dair örnekler vererek izahlarda bulunur.

6- Bahsu'ş-Şerh:

Ayş1 Mehmet Efendi bu bölümde kısaca şunlara işaret eder: Her salih amel ya da mübah, mendub, sünrıet, vacip veya farz olan ihtiyari her meşru fiil ancak niyet ile, yiıı:ıi niyete hakikaten veya bükmen iktiran eden bir maksatla var olabilir, kabul edilebilii ve kendisine sevap verilebilir. Ona göre niyette tayin/belirleme şarttır. Arnellere terettüp eden sevaplar niyetierin artması ya da azalmasına bağlı olarak artar veya eksilir. Örneğin kimin kendi vatanından Hz. Peygamberin Medine'sine hicreti Allah'ın rızasını kazanmak ve Allah Rasulüne (sas) yardım etmek maksadıyla ise ona büyük sevap vardır. Kirnin de hicreti niyet· olmaksızın, dünyalık bir şey uğruna olursa o hicretten bir s evap alması kesinlikle mümkün değildir.

7- Bahsu'l-Ahkfun:

Müellif bu kısımda hadisten istinbat edilen hükümleri zikreder. Ona göre hadisten pek çok hüküm istinbat edilmiştir. Bunlardan bazılarını özetle şöylece sıralamak mümkündür.

• Öncelikle Allah katında arnelierin kabul edilmesi ve bunlara sevap verilmesi için niyet şarttır.

• Niyette tayin şarttır. Örneğin farz olan narnazlarda, farz namaza niyet etmesi, eda veya kaza olduğunu belirlemesi gerekir.

• Sevabm artması niyecin artmasına, sevabm az olması da niyecin az olmasına bağlıdır. Bu husus yukarıda zikredilmişti.

110------------------- Veeili UZUNOGLU

• Art niyetli ve dfuı-himmet kötü ve sefih kimselere ilim öğreten insaniann niyeti fasittir, geçersizdir.

• Ertesi gün oruç tutn:ia niyeti olmayan karnı tok bir insanın gece lezzetli bir yemek bulması halinde, bunu yemeyi helal kılmak ve arzusunu gidermek maksadıyla oruca niyet etmesi durumunda bu insanın niyeti geçersizdir. Çünkü oruç tutn:iaya sevk eden asıl etken yemek arzusunun giderilmesidir, yoksa Allah'a yakınlaşma arzusu değildir. Aynı şekilde kişinin arzusunu gidermek maksadıyla yemek yemesi, uyuması ve eşi ile birlikte olması da bunun gibidir. I<:işi şehevi arzusunu gidermek amacıyla bu fiili yaparken aklına çocuk yapmak, gözü haramdan korumak, eşinin kendi üzerindeki hakkını ifa etmek, ibadet için güç kazanmak gibi hususlar gelse de esas niyeti bunlar olmadığı için niyeti geçersizdir. Muhtemelen kişi, diliyle bunları ifade etmiş de olabilir, fakat o kendini tanıdığı, şehevi arzusu olmadan sırf bu düşüncelerle bu fiili gerçekleştirmeyeceğini bildiği için niyeti geçerli değildir. Müellif bu saydığı örneklere ilave olarak para karşılığında Kur'an okuma mevzuuna değinit ve buradaki niyecin daha kesin bir şekilde geçersiz olduğunu ifade eder. Kur'an okuyan kişinin aklına şu gelebilir, hatta diliyle dahi şunu ifade edebilir: ''Ben Kıtr'an 'ı mf Allah rızası için okt!J0171JJJ ve parqyı da qyrı bir fe ki lde sadaka olarak al!JOrtiJll". Müellif diyor ki: "Allah biljyor ki o kifi o para kendisine verilmezse K.ıtr'iin oktiJJJaz Njyet nerde burada! Ah kefke bir bilseJJJ, sır/ann saçı/ıp diikiildiiğii o giinde btt parqyı alanlara neler ve1ileceğini!. O kifi b11 tilaveti karttlığmda, njyetten yoksım oiJJJası sebebjyle kesinlikle bir sevap alaJJJaz. İcma, njyet olJJıaksıiJn yapılan bir ife sevabm veriiJJJryeceği yöiıiindedir. "40

8- Bahsu's-Suru:

Müellif burada okuyucunun aklına gelebilecek muhtemel iki soruya cevap

verir. Soruyu "fe in kulte" [.::...ll j~] diyerek sorar ve cevabını da "kultü" [ c.ll] diyerek cevaplar.

İlk soru "imıema'l-a'JJJaltl binnjyyat [j~~l GD cümlesinde var olan hasr iislub11

nasıl doğm olabilir? Çünkü sahih haberlerde varid old11ğtt üzere baiJ aJJJellere njyet olJJıaksıijn sevap verilmektedir. "41 şeklindedir. Müellif burada, niyet olmaksızın arnellere sevap verildiğine dair Buhari ve Müslim'de geçen şu hadisi zikreder: "Allah (cc) fikir ehli hakkmda JJJeleklerine fifyle der: "Şahid olun ki ben btmları ciffettiJJJ." Bir JJJelek: "RabbiJll onların arasında onlardan olmqyan biri var, bir ihtryacmdan dolqyı orqya geldi". Allah 11 Teala fifyle bt!JIIrıtr: "onlar ijyle bir ceJJJaattir ki onlarla beraber olanlar 1aki olJJJaifar. '-!12 Müdlif bu hadisin, o kişinin orada onlarla beraber

40 Bkz. Metin, vr. 44/b-45/a.

41 Bkz. Metin, vr. 45/a.

42 Buhari, Da'avat, 66; Müslim, Zikr, 25.

'1mıeme'!-A'nıalu bi'n-N!Jyat" Hadisinin Şerhi ___________ _ 111

olmasının bir niyete bağlı olmadığına, buna rağmen mağfirete nail olduğuna

delalet ettiğini ifade eder ve ardından "kultü" [/- Ji] diyerek soruyu cevaplamaya

geçer.

İkinci soru ,ise şu şekildedir: 'Hamjilere göre Ramazan ommmm edası, mutlak

1ekilde orttea n!Jet etmekle, ncifile vrya kaza omeuna n!Jet etmekle sahih olur. Aym fekilde RatJıazan qymdan iki giin tutamqyan bir kifinin, giiniinii tqyin etmeksi?fn mutlak olarak kaza omeıma n!J1et etmesi yeterlidir. Aynı durum hacda da geçer/idi?: Fat:(! ?fkretmeksi?fn hacca n!Jet etmek yeterlidir. Fakat biitiin bmılar bu hadisin delalet ettiği "tqyin Jartı''na qykındır. '43 Müellif bu şekilde soruyu sorduktan sonra hem oruçla hem de hacla ilgili tayin şartını her birini ayn bir şekilde eder.

9- Bahsu'l-Faide:

Müellif bu bölümde hadisle alakah hususlan, hükümleri ve hadisten çıkaulabilecek neticeleri faide başlığı altmda maddeler halinde verir ve geniş bir şekilde izah eder. Hatta bu kısım hadis şerhinin yansını oluşturur. Bu maddelere ve içeriklerine kısaca değinrnek istiyoruz:

Birinci Faide: Niyecin fazileti hakkındaclır.

I.kin ·p 'd H P b· ( ) 44 uı,-: • ~·- ~~~~~~."h di' cı aı e: z. eygam enn sas ~ ~ _r.?- ~_;......, ~ a sı ve

izahı hakkındaclır.

Üçüncü Faide: Niyecin kısımlan hakkındaclır. Müellif niyeti üç kısma ayınr ve bunlan şu şekilde zikreder:

1- Sebebi Allah'ın azabından korkmak olan niyet 2- Sebebi Allah'ın nimetlerine nail olmak ve cennetine girmek olan niyet 3- Sebebi Allah u Teila'yı, başka bir şey için değil, sadece zatını yüceltmek ve tazirn etmek için olan niyet. Dördüncü Faide:. Niyecin kişinin ihtiyarına (seçimine) dahil olmadığı

hakkındaclır. Yani niyet sadece kişinin kalbiyle ya da diliyle "niyet ettim" demesi değildir. Aksine insanın istediği şeye kalbinin yönelmesi ve meyletmesidir.

}3eşinci Faide: Amel olmadan masiyeti akıldan geçirmenin ve ona yönelmenin hükmü hakkındaclır. Müdlif bu mevzuyu geniş bir şekilde ele almadan önce kalbe gelen havatınn (düşünceler) üç çeşit olduğunu ifade eder. Bunlar:

1- Kulun ihtiyan ve kabulü olmadan kalbe gelen havatır ki kişi ittifakla bunlardan sorumlu değildir.

43 Bkz. Metin, vr. 45/b.

44 Ebu Nu'aym el-Isfaharu, Hifyetu'I-Evlfy!ı ve Tabak!ıtu'I-Arfi.y!ı, D:lru'l-Kütübi'l-'İlmiye, Beyrut 1988, m, 455.

112------------------- Vecih UZUNOGLU

2- Küfür ve bidate inanmaktır ki kişi kesinlikle bunlardan sorumludur. 3- Ku1un ihtiyan ve kabulü ile kalbe gelen havatır olup bir engelden

dolayı kişinin bunlan işlernemesi ve kendisinden bu havatıra uygun bir fill sadır olmamasıdır.

Müellif kalbe gelen bu üçüncü çeşit havat1r1 ayet, hadis ve geçmiş . ulemanın görüşleri ışığında geniş bir şekilde inceler.

VI-SONUÇ

"İnneme'l-A'malu bi'n-niyyat" hadisi içerdiği alıkarn bakınundan önemli bir hadistir. Zira İmam Şafii ve diğer bazı aiimler, bu hadisin İslam'ın üçte birini teşkil ettiğini ifade etmişlerdir. Bunun yanı sıra bu hadis Hz. Peygamber'in (sas) fesahat ve belağatma dair önemli örneklerden biridir. Pek çok alim bu hadisi şerhetmiş ve her biri kendi döneminin idtakine göre hükümler ve neticeler çıkarmışlardır. Miladi XVI. asrın sonları ile XVII. asrın başlarında yaşamış, pek çok medtesede müderrislik yapmış ve değişik ilim dallarına dair pek çok eser telif etmiş olan Ayşi Mehmet Efendi de bu hadisi şerhetmiş, hadiste ifade edilen ahkarm, aklına ve gönlüne akan efkan kağıda dökmüştür.

Kaynaklarda zikredilmeyen ve İzmir Milli Kütüphane, no: 1132/9'da 10 varaklık bir yazma risale halinde bulunan bu şerhi tahkik ederek ilim dünyasının istifadesine sunduk. Müellif hadisi Bahs başlıklan altında rivayet, lügat, i'rab, belağat, ahkam, gibi pek çok açıdan şerhetmiş ve izahlarda bulunmuştur.

Bahsu'r-Ravi başlığı altında, hadisin EbU Hanife, Buhan, Müslim, Ebu Davı1d, Tirmizi, Nesa! ve Hakim tarafından rivayet edildiğini ifade etmiş;

sıhhati, önemi ve faydalan konusunda alimlerin ittifak ettiklerini zikretmiştir.

Bahsü'l-Lüğa başlığı altında, hadiste geçen kelimeleri ve kavramlan teker teker ele alarak incelemiş; en-Niyyat, el-A'ınai, İmriun, Hicret, Dünya, Ma, Mer'etün gibi kelimeler hakkında bilgiler vermiştir.

Bahsu'l-İ'rab başlığı altında hadiste gerekli gördüğü kısımların irabını yapmıştır.

Bahsu'l-Belağa başlığı altında ise hadisin belağat açısından ihtiva ettiği sanatlan ve nükteleri geniş bir şekilde açıklamıştır.

Bahsu'ş-Şerh başlığı altında, her ·amelin ancak niyet sayesinde kabu1 edilip kendisine sevap verilebileceğini, niyette tayinin şart olduğunu, sevapıarın artması ya da azalmasının niyetiere bağlı olduğunu açıklamıştır.

Bahsu'l-Ahldim başlığı altında, hadisten istinbat edilen hükümleri zikretmiştir.

Bahsu's-Smll başlığı altında, okuyucunun aklına gelebilecek muhtemel soru1an sormuş ve cevaplandırmıştır.

''İmıe!Jle'I-A'1l1!iftt bi'n-Nfyy!it" Hadisinin Şerhi ____________ 113

Bahsu'l-Faide başlığı altında, hadisle alakah hususlan, hükümleri ve hadisten çıkanlabilecek neticeleri beş maddede açıklamıştır.

· Son tahlilde Ayş! Mehmed Tirevi, bu hadisi pek çok açıdan ele alarak incelemiş ve şerhetmiştir. Bu şerh, müellifin yaşadığı dönemde hadisin nasıl anlaşıldığı ve hangi hükümlerin çıkanldığı hususunda önemli bilgiler vermektedir.

114 ___________________ Vecih UZUNOGLU

:1 :; "' :; ... ~ -: ...

. ~.:i.S'_;l.l 3Jt5::ll "t;"'i '\:ı!" ~ ~~ 14 45

.4J~I "..::...::.::..St; 1 ~ 1" ·, U:bi.J .W '~\JI . "Lk 0 1 4JI' J' 46 - . '+' ~ ~ ' ' --- i ' -" ; ,-cı; })

•c.r"lı)i <)J.s:Jı a..,....-<... <<Jlı} . .i.ll -W! p :~ ,~ <,?.i a,~ ~ <,?.i iL..)'I ..L;........ <<,?4-Wo)'l ~ y.i 47

.269 ...r <1415

.1 '<,?"YI •.l-ı ,~ı t'\.;1,.1 48

.~~i\; ~ı_, "~ı" .,p\ıı l) .155 ,ö_;L.-)'1 ·~ ~ 49

.11 ,..;:ıUJı ,~_,b <?.i,:;-- so

.16 ·~4hl Jla.i <tf.l.. yll ,:;-- 51

.19 ,eı~..ç_)rı \25 ,..;:ıUJı \54 ,öJ\#ll •JL-.:.11 ,:;-- 52

:~ 'fr.-<.ıı ~4 0_v.l.l ~~r<.ıı tfJy.L...,:.ll -W! J. -W! ..~..ri <?.)r ~.J.J-1 y~i J~ :pl 53

-W! : .... yj. ,....;J_;J.i ~~~..~..ri <?.i a,~ d)L,. J~'-"J \3 ·<..r' ,~_,..<.Jı ,.l.il;Lı )~ •Ji;--UI ~

.37/1 ,1998 'if')L.)'I y_;ill )~ 'r"L:ll <:::_l.J-1

.23/2 <2003 VJft. ,;;_,...Wl c,-..<.Ji )~ ,lb, J~Li.JI ..J.,$' -W! :~ ,~ <.>.ıı-<.JI .:r-JI :pl 54

'1mıe!JJe7-A~JJaltt bi'n-N!Jyat" Hadisinin Şerhi ____________ _ 115

-- J' l<ıı '' < dıı ··"~ı"- ,4..::..:1-)Wı- ;U~':Jı- ;J~u "~tlı"-, ı~::...,~, f :;ı-!-'~ı ' ı~c- 1 ~ ..l..,a! ' '-:? - ) ' • ~ ' ' ~ ' ' • ) ı..r- ..r i.,Ş 'r::'"" ~ ...... ,.. tJ

, ~ J ~ ....... Q "" ;;; ... ... :ı 'IJ..... ~ , ,< • ~ I~C. ..i,;:. i ö.5\'\ , '~ ;()U,:_j ç.'"• lj :.- , 1~:11 IC. &to ..._lll! _., :ÜI>-(51 j;:; ~ i.f- . ı..r- - :ı~ ~_, - "' ı..;-- <.:?) ı..r-- ı..r - . ' ~ -

~ ~ 'i ~1 y~l ~ ~y. jl y\foJ ~ _;t d~ ~\ J1 ~~ ~~~ J~)rı .;ı_:_, 'l ~~ .1,-; 'l "J' ~ ~~ -G 0ı" <--.1 1+.:\ s~-~- -1- ;;.sı-)! ı ~-. - _,.,~c. ~ı-, ı ı- ;;.sı-~ ı -' ç. _:r--' ~ ~ -r~, -- :rı -'-:ı~ r~-' ı..r- -T'"'~- :ı,

. ,_ ~ • .ı;:.H.sı-ı ~- .-~-~-;~·ı-~'~,-. - ,, -ı.:i:;)lı.)\1 .w ,.c~ı <~.>.-dı-.~;;. ı..t=ı . -- :ı~ ~ ~ Ç!T"' -~ ı..r=- ~ -· , --- r~ .) !.' , --

~''"~ 1j ~;..;re~ ji ~ ~ 01 t.>J1 c; 01 t.>J. 'll ,,._;iJı ıJ ;;-$-! ~ ,:. -~rı J~~~ ~ .. r ... :ll ... - ~ ... r. ...

~ ~\ ı)) ,J}JI Jf ~tl,_ç~ı ~ 1,~ 9L$)1 ~ ı.l$j ,h~ı ~ j_#.: '] ~_;iJı ~ ~

a~ _, .t4~ ~ t?Jı rill ~if ~Jt ~~ ~5w ~ 015\.ili i-~ı ~ ~~ ,&'"iı.

c;şi ~9 )1~ ~;E~ ~~ı } [ 42/ a ] ~1119.5~1 C: QJ4 ~~ıı C: ~M ~j 9.5~~

J'ı tj~ıı . - ~'=ıı ~ ··~,-')~ı .w ~ "-~- . ı 0ı "J-~ ~ı -G 0ı" <--~- ')~ı .1''• ~ 'J' ı/ r.r--' ~ C ---~ r ~ ~ ~ .r ~~ ç. -~

'J ,.:ı Wl ,ı_~ 101-t~ ~ 7-~ do J ....,_j~ı .. V)II J 'g_l ~ '1 dı;; :)8. ~\ ~ 1 .... ~ ... ~ ........ ~ tJ ..1 ... ,.. ....... r.J:. v f; .. , r- J-- - r 5J .... ... ...

rP,'] fl ~J ~"'41 i.f,}~ 'i ,J.,.PJJı e.~ ;1;:-_, 'Jo:,Jlıı rP$~ pt~~ i.f,J~

116 ___________________ VecihUZUNOGLU

- r1309 /"" 708 ) ı,?_rl,l ı$Jı.-;'11 rt..:..A ı:.r- ..iı1~ ı:.r- ..J..i'-i ı:.r- J......jı ı:.r- ı:.r-..UI JU:- ..iı1 ~.ı_...,_ y.i J.;, 56

011..,..ıi J!..!.llLil ~_,i ,._,.,"")'1 ..~.<>~.:; ,y- y"")'l :.uuıy. ~i ,y ,y .. .:ll wi ,y '<r1360/"" 761

,.!l.Jt.. ı:.r-')1 J+-.:!1 c:? ,...,..._r._, ı.>.wJI j;_, ı.>..l:ll _):,.; ''-:-l}..-.\,11 ~ ,y- ~1 ~ ,'-:--"'..UI JJ..L;. ,..!.1Jt..

..LJ. :'--~ ,..!.lJt.. ı:.r-1 .,_.ıi J!..!.llLil <::.-'"-'i ;;....\.i. :)2.;1 .0~.,>- ıJ.\,1 ':J..YI ;;.,....lJI c:? Li ':J..ı.ll .. ,.SL~<ıı,

l.l\11 0\.,d L) <.:..lSJI JJ..ı.ll 't)':>I..<......JI ~ ı:.r-1_, 19-6 . ._r 'c::.>Jpı ,':_r-ll <.,.....-<J.I ,.ı.,..J-1 ~ ı:.r-..ı.ll .r .. 310-308/2 d993 c::.>)pı ,J,:l:-1 )~ ,;;..;..l:ll

,.,~1;;..,::..<ı.1 ,.ı.,..J-1 ~ ı:.r-..UI.r .ı_...,_ =c..-~ 'ı$Jı.-;',r1 rt..:..A ı:.r-')1 '-:-lJı..-.'11 ~ ,y- ~~ ~ :)2.;157

.358/1 ,1991 c::.>Jpı

"-! ..t:......l.l 58

"-! ..t:......l.l 59

..,)!..t:......l.l 60

'1mıe!JJd-A'JJJalll bi'n-Ntyyat" Hadisıiııiı Şerhi ___________ _ 117

..-:: ... Jl. • ~ ıl ıl "' ,; ;ı J, J. ~ ,; ;ı~ 'Ç. ..,. .... ... ,,e_,, - t:;.ıL. :w' ı ) - I...L::-1' ')~ .:ı\.5' .:ı ı- J -.::uü ,J~ı :w'ı L>ı..; ~ w-~ ~ı C:P • s-> - , u .frf2-'. , " ~ _, , , u . _, ı..r--- , ,'\-ı--.::.. -~•1' jljl' ,. ,.-~ \..4 .:U., L.ı~'i.ıı ~)ı)-~ :W'\11 o.U, '~ ,-,.l:; .)ı- ı.:._..(s_- ı•t:.Ç.ı r ı..r- '"'~ t.? • ., ...,_,., -1 , . :r ı..r--- , u , u . '-?-1 - ~ ' ., !) .,

&J d13 ,fuı ~ Jı.;.;;,~ı.;- )ıe-'Y~ ~wı ~~ ~ p.ı {foJ ,S1 c.:l.;J ~~.; ~

ılıl4.:..ı [43/a J ~~~r ~ ~'&.Y ~~~t~.J Jı_, ;ııı Jr ~1 J_,~, ~;iJı ~~U:.Jı .w 61 ı~§:·~ (.;J 11 Jtj '; -~;:. Js- .rce1 r')L::.Jı .y..:. ~ i;foJ} ~ .r-~ \ıı ~~ı .;- ~ıe-~

.. J ;.. .. :ı ""' ""' "' "' :ı .... 6? ll ;ı'Ç. .,. <i, ıı- d:i.ıı ~s~ı o·~ı- 4.:i8ı ..:ı,,·.ıı J .:ıı.ı;, . ...8ı w- - .:;..;ı ~ı - ! ll ·Jw" ~ 0~., - ~ ~ ., --- ---'.r'"' -- ' '-" ., . -- 04 . <.S_,

·~)- ·f~,.:_ı '!.~\S.)ı·l~'i(jll i 11 ıJ~)- '·f.ı..;'<'-- 11~111 'ı~~1- 11 ....:11 ''\J,\..4 \ıiiJ'tj ~_,....-ç:-c.-ı ~'+'~), ,_r=- ,Yt: .-~ ~~) --~?- 0~

?.J t_8 \;Jiıl 11 r')l::.JI ~ ~JJ ..}-J~ \;Jiıı ~ 4-JY,.~ C3 ~b-Jı }"~ S)f d13 .~1 y;,;,:;:! ']

t?~ ~ \..4 11 =sP-'~_, ,ı;,-1_;.::;:, ~J ~ 1-~' ~s~) Js. ıt,:r 63 ~~~~~ ~b-Jı 4f8 , ' • ~ ' < ~ 64 - ' ' Jl.::.ı.J:-4-! a..~ ö~ı ~ Jh-.J ıJ sP-ı ı.u ~_,;JJ Jl ,

11

j;~ı :-.r.. Jt>..JI ~~i~ , ' '

~ ~~ öh ıı -<-~ ')l::.Jı .d>:. s-rt, _..j ~ -..,.~~~ - ·) ~ ~~- ~ ··u- Jı!/ıl 4-" ~; ..;..w1 -;.J .or-- .r~ r - ~ 'i-- 1 J" ~ ~ ~ _ '-:?, • :J u---.r , _ .,

.J~~ 11 ~ ,n;)~ 11 \..4 11 J('~ ~1-, t:Ç."ji ı;.\f ıpf.lJ· -!lJ~ ~- a.:;\,j"jl l'-. ~ tg :;- -' h. " ' if ) .r ~ ., -1 ., ı.r ' -- ) ' ,y:. ,. ; r..s-- -; ) ~ ....,...,.

~;iJI ~) ~Jj ~ '] \..4 ~A Le~J 4l~C. S>l'a;~J §f;.o.JI S>J5J _%1 ~ '] \..4 Js. '')8 i]L, •'.IJ, ~ ,< i]L, ll, J'•' ~~-~- lc~ıı ~~~:;;;)\S~ 1-~l -\.>..'i,[<{ 1~1,: ,•. 1' .r_~<~, ,. '?- ~ ,. , .,_,........ -~J-r- ~ ...., r '+'-:-" u., ~_r'WJ

:':>' '-1 ö· ·''ı ·, ~ .:ıı.S '')\.i '')~>.-~ lk. 1 ~ · .:i..) 0t :6 ':>L --.ı;, ~ -- • ı:, c. • ı-~ ~ı< '-P ~ J ~ . .J ' ~ !j- ; --- ; ?- ı.J") 'r-::-- yy '\.U

.oı.:.:,;i L. C:='""...d~ "ı G.;'!!" ~~~ ıJ 61

,~·-- .:i.1-·.ili ~'--iııl.i..{"·Jw ,L-.&-~1 L.:IIJ.:..,.:....k;,.-)tJ,.-f(" . ..LJ.I6? ,, - ı.T-' ' :ı ' rJ-' v ..r · 'r-' -- c.s- ~ ·- . · ·:ı ..ı :...:..,: -..ı.:..._.·~~ 11~'--iııl ·-~--··1~ -:.~fL.!J.I-:".,k-&~1 k..tiJ''·J'ı~: ,<'«

<.,: :JJ Y'JJ ~ ıJ'J ·u-- '"'""' . -- ir'! ·r-J,. c.s-, J"""J '-"" <ı.Sy .l.ii.!

,;;....J..ı ,r-L--~ <J_, \182/30 ,2001 aJL...)I :;,_.._;...,..ı._,_;;)~~~ '-'y.;.. ,~ .:r. ..u--i rt..)'l

.U".ı:"_, <48

26/13 d994 ö.rUII ,~ .:r.l ..,_-<..<.}Wl .y\:1 ..y> 0! ı.f..l.r :'-'yi.. <(,}!J,k.U fr.-<JI ~~ <J ~..LJ-1 63

<1996 ..:.>Jft! ,;;,...LJI ._,...:c.<JI )~ <(,}~)'1 ~ ı_J~ r-L-- rt..)'l ~ J.<:-~1 ..ı.:...J.I tJJ \

.141/4

118------------------- Veeili UZUNOGLU

., ..... :;ı .,

....:1,ç. ' ~-~--k' -~~ 0ty ı. t' ~ ~ '1, · I!Jı , <ıı ~~-- ~~ ~ ' '·- ~ . ..!l. ~~ F-; "'LJ· ,. '-:--' -'"""-' ·Y- c. 'ı.fJ ~ . ~ ~y ı.>') '(.;> ı..T'.r='"J r.r .. p ".J

'~-~-- ,66 :<\.::.._~ll J ı;.\Jı ~ J~ı- '-'\$;'}\..,k~ ~1.1 ,~8 .'~llS't.:.'"~ıı ~\ 0 1 ~S:J.. '-:--' -'"""-' u----- ., ı.r ~ ,_,. " ~ .. fo ; .J• fo ç::- ,.;:r-' ,. ,) ; r-

~' oili:. J ._..ı;., J~\ıl < ~ ~ '] \; S '.' ~ 0L ~\ >1. t3ı- ,;&.,'~ Z; 0 1 J.lli..ıı ~ lf ,.., ., , ; , ~ ., ~-' . - ; fo .._r-J '-' ,.:r _., --' ; ,. S~l ~ '] .. ~\S:J jız ~ ..w..!JI ·• ,, ~i- S .h {.ll &. Z ,ö-,:;. ~~ J '-'ı~'i.ıı• • ;~11 öSUI ...; .. .,... \~ "" .. ,. ..... ~-_,---;;j -' ..J ~ .. _..1... .. ... ,; ~J ç-- ... ~

ıX ~JJı ~ r:ııs~ ,~sl1i~J e~\S::Jı 2J 0~ "f~\S::Jı _,;, ılı" , 0~uı e~I5JJJ "c~~~" '')1' '1'" . ')~\ ....:l,ç. 4.)~~1 J''"''ı ,, '' <'> ',: .~, ~~- ~ı-- ~~- ~~~ '-~ '' o '""" ·r . ,.., , 1..4-o"-l ~ .... r:r-~ ""'"" ..., ~ ,,. .r- -' ..,-.r- %~,?" :?J>.J

J J ~ :ı :;::; .J :;ı... ... ... ... "" :;::; "". 67 :;::; , •• ~l' \ '1'-.::._ 01' ı....Ji.:!J\ Ö'iKI~':\..j ~ ı..::....::ı1 ."• ~')1 '- 0Ü, 11~\ ., 'J\ ~~ l>.J ÇP'"'-"P u---}) ~.J '.;--' ~ ', •• ~ '""" fo ' ' ~ !-'' .} '

y~..; dt ~ 0Go.! j~ .:ı~ _;r , 68 " c ~~ ~5 ~ ~! Ji '1" M-J~ ,~~~~ r-ı ~

ı; J'ı w~ . ô\ ç.\i:::b\J "· '1 •ıS:J" ''1, <lS' W- ,"...:.ı~Lı ~.1.;" .;L ~ t>:. ~J;~! 'f "J~~~ ;. ,., c . r """ ' ' ı;; r u- ' r ı..) " ' • ; .J. .J ı..T' (.;> ) '

yJ ~ s:-ı~.;~~ ~ıj~J ~t;;..\ıı ~LÇ.S ~J ??uiJı s:-ıA ~~ ıX ~~ J! &' ~13 1~ '~\.1 "<-. 1 \..ı 0~1 .j;. ~t;! .&1 0\ı o.Aı1 ~~-' 'l"J't;i .&1 J'l ~-;,._.,.~lS'~~"~~.,".;!..\ ~; ... S:' .J ... 4' ~ ~ ... ffi J·-,;- u-~- ...,/ ../ u

4! ;~ 4! ~_Hı ~ 0~ -L~jı r .~'i Jt;; ~~ ~ı;.J\.1 ,Jt;j 4! j~'lJJ :,ş'~~ 11 .J~

. :Ql:,JI .U~ i <J t._,r. I.L> 65

.;ç; J~ ~J ~..w ı...,..<.:.. 4-:1- ~fi t .:ıı., ;c,.:ıı .:ı_,..tı ..~>.-J"' «Plhlı ..::J~; ı.i5J 66

Js- .!lJ..l:.....l.l <J J 1292/2 <2004 ...::..>Jft. ,:UL..)I a.........._;.. ,.1_,_,~J)II ~ ~ •.}ü).ıJI ı..;-- <J ...:.....ı.J-1 67

.81/3 '~ -.sy.-<ll .:r-JI <JJ 1373/1 , 1990 ...::..>J_r.,ı ,;;_,..Wı ...,_.::.<li ).:ı <ı$J.J-!L.,:.ll ~ ~1

V _~-..ı..i.ll ı.f:'JJ 1245/21 <...::..>Jft. •ı.,;_rll ..:.,~\·~!).:ı·~ ı,Ş).:< .. ,JI ~V ı$JI.ilı ö~ :pl 68

1553/6 , 1994 ...::..>Jft. ;;,..Wl ~~ )~ <ı,ŞJW _p...dl t:'ı.,l,.l

•1mJe!lte'I-A~JıiiiH bi'n-Nfyyat" Hadisinin Şerhi ____________ _ 119

'1,_,_,,, •. ,,<,1~ ı-·1~·1~ ~·1~~,_,,·.-· 1 '-'·i1!4&ı~·1a..Ç.\1&ı~ ~ .JJ>:.y. ı ...rr _, ı...,.->;'-' _, _, YJ _, c. v.r-- r:,ş-t~ ~ ı.r -' • ı.r

-~ .• , . 1•'• < ::ı, .)ı- ,\!...~ ·1 ~ ~ ;, li:Ji ~·~ll ,. _:_ , ~, :~.lı ~ 1 1 ...:t- 68 '1- ,,,~~ '~ ~ '.r" ~ !-' _, -- ~ ,!_!"-' ~ (,Ş '~':i ı~ ,- . - ~ ıfl"<

~JI ~~ J1 ~j ~~~~\S'~ ,~ı-,;~J :ı,;:ij ~1 ~S~j; ~~ ~~\11 .;:,_,IÇ .)13 •. t:.C. .:,ı~~ '''A!..-~ ~k~ '-)L:.Jı & ..ı J, ;;-' L J'•-< ~, 1'·- ll.t ~8 ')\.::...ll & '~ • J ı.r-...,... J• i ,. ,).r-'.J ~_, uu All ~'-P.J ~ i -

.~L:,:.1 :,.,IÇ ~ ~ -)~j ~ ~ kY. '1 J=;~ ~ ~l :J~ ~\S' ~j '

.41/8 ,JU;~I Ö;.r- 69

.(,ş.J.;. 0;,ı .şıı J~L,d.l tJ .;bl! ~).Yi t 70

120------------------- Vecih UZUNOGLU

~ ... ?... "" ... ... ~ ~ .. ... ..., J ' ' :. <~ü .Wl J~ ~~-·: ~ ~ )-.J '1- :u.:ı .·.<U .B:; ı;\;1 .::\;;,.- 0~..:; .)l;:..; :ı;;;,-~ - r_, ~ ıX ı..r- rJ . - ~ -; - J . --- ~J

')1,5'" ., _;~!!li 0~ ,~-· -~ , · •-- -1<-"~1 ti •ı-Jı -~1 d "i'' ~ ,J, ~1.11..:.)\J illi~ - ~ . - _,~ ~J ı..r ~ r_, c.s_, r!?" rJ - - -

~~~ ~Wl 01 f~J ,~ı ~rJ~~ s::G- Sp 'I~~ J;:. ~4 ~_;5'~1 ~ ..J- JJ J J ....ıt.ı iL:;_- ;;3& ·~ı ı JG ·1 Jı~~ 1 J li. ~- ıl?. ,u~:ıı ,, ._,.&-"~li ~L:.J ~· .ıı 1-;.._ ,J ~--·;..l'""""'J, -r-J ı..r -J c;. if J .:r-- l, ~ r.._,..- ~

-tii..::...L J..U1 j ~- ~J- , ~ .1t..:8J ~r- · :;ı 1 ;;st:Jl c.s~ı 1 ,;;f" ıı •.;.. tl:.J' -.-ıı ~ .;;J;.--- '; ' ~ UJ ' , ' ~ J ' ., ' -' J 'or-' c.; J .r-' v- J

ıj')~ J~ q, , '-loJ-1 o..U. .)0'. J Jı.;.. ~i o..U. 1-;... J _ill '' ~- • -~ ti ~ t ~ 1 :J ~ .J\>. ~ d!~-

. ..l'f""'J .,r;'-' " )~ ,_, " ~ r- - l '-*". ı..r- r-' " ıX rJ { J- ... .,. 1 'll {. ~~ ... J" J. J. J. .,. ""- J. {. ı:ı ~.J. • ..Li>-1' Jı;_; Alı ~ 1 ·ı < 1 -tii..::...L --- ....ıt.ı J\ • .:. <' ,;;s ~ ' 1' ..\., 0 r·=ıı ı--- ~ ' ı<!<""" o..U. ! J - . '.r' ı:A -- -; ~J -- ·; ~J • J ~~ ; '..r' '.JA-i. if ~ -- ıX

.~~ k_,J Jt ~ 'I ~~lıı ~ 4ı e~ Fl .;1 ~ ~ ~~ .~~~ ~~_, ~ ~ ~~lıı u.ili:J ~ı..:,( ı:; ı._; ;;~ı-:ıı oJ+ı ·~ ~ 1- J'l'" ı ı H -~ ı-lıı .__,...ı..::a.J L!~ \..:4 c.s ' ~ c..:J-_, - ._, - ~ -- ; c.::- - rJ J!.'.r"' l>-"' r_,. 10'~ ; - -~ -~ -J

.~ı 0 1 ı dı .:..ı..; '' ~.f 1-;... J li-. "1' ,i.:.lı . - [45/a] -- ,J ; ~ . _, J ..., ~ e ; J -- y>-

=4ıj!.Jı ~

-. ·- 01 ~~ G:.~ı J -l>,. ~- ,:ı.ı "j~~~ dı" J J'.<J.ı J <·- .:;.3" .::li 0ıJ ~ ' -- .J . -- s:. J (_< ~ --~ ~ - ~

\.o# ~_rJ ı r~ ~ı ~ jl 1.,.... 1.;J Ç ı:.r' ..:.>J\..Wı <J ı;~ oL::ı.All a.k.L.... 1.;J Ç ,y O;Y:. ._;:.,by.Jı <J ;;.>..,d\ 71

. ~ r..\.$:- 4J .:ıJ\h,J~ •e::-Jı J>:- ~)ı .!lll IS"

"İmıeJJJe'I-A'JJJalu bi'n-Nfyyat" Hadisinin Şerhi ____________ _ 121

.389/12 <.}.:>-.:;. ..ı...ri ...\:.......o_ı !25 ,_?.lll <r-1-' ~J 166 ,..;:..~...-.til <<,?J~I ~ <J ..:._;..ı.J.I 74

4 )\ı_, ,ö_r:-'}1 ~ y..UI ..,_..11 Y'J ~1:..1 LoJ\1 ~ y..tll ;;;:,_, ,4J>- y~ y_;:JI;;;:, ~Lkll ı)i j..>\.J.I 75

..i.ıy. _r.JI;;;:, ~~,~Ct.,.. 4_ı-4_ı ~ _r.ll ;;;:,_, ,ö~t,.P y.Jk:ll;;;:, CL,l.~ ,~:ı_, 4>-\.k :J ...;\'

LoJ\1 ~i J.ıy. frlı 4_, ,t..>u_r. )> • .:>:1~ ~_,i 4rll ;;.;..W~ ı.>~ \lı ..ı...,.;_, ;J~ •i_,..ı .;,ıy. .:r5'4l!

.ı.:r.,l_,\11 if 1;1.1>._, t.:,.:. ._ı:;i c.ı\5' c.ıı_, ~i~ 4 )\ı_, _)S'LF>_, ~~~ J..:ii L.l_ı <ı.}>) d~l ~ ,y Lo!

122 ___________________ Veeili UZUNOGLU

.185/2 ,ö_;,JI ö.JJ ...... 76

·c:-h-1 .Wo> v): 0l.a-o_) .:r ..l>-~ oı. ı) ı)J~ Jlii 1~! ~ 77

. 52/6 ·~~'ıl 0;_,... 78

<.Sy.-<JI .:r-JI_, \177 <..:..>GJ..,dl a...ü! ,;;.;.,ı_. .:r-1 .:.r'-"'J \624 ,.}.JJI ~IJ <JL....:.I.J <.Sp-<JI .:r-JI ı) ..::....ı...ı.J.I 79

.22/3·~

.oL:.:;i \... ~~ ~',11 ~~ ,y ...:...b.L 80

..::.ı..ı_r.:ı ,-.JL...)I4.........._;.. <y4-=JI ..l:......AJ \510/1 .1993 ..::.ı_,_;.:ı ,-.JL...)I 4..........}' ,ı:ıt.,..- .:r-1 C~ ı) ..::....ı...ı.J.I 81

.300/1 .1986

''İnneme'l-A'JJJalll bi'n-Nryyat" Hadisinin Şerhi ____________ 123

,_#' .:r-1 )~ ,(,ŞJ<;t..l.ı .)>-....;ı...._,. :~ ,ı,>..La_r-lleı:;L)~ ~Y.~I ..1.:-- ..:...~1,...\ı .:r.,)jliJI .ı..,;J ıj -:.....1)..1 82

.481 ·d" ,2000 ~~

.481 ·d" ,ı,>..La_r-ll.:r.,)jliJI .ı..,;J ıj -:.....1)..1 83

• .1..<.ô ~1 ..:.....l>- ':1 ~ P,l ı/'J 84

('"""t... ~ 'ı.?<:J.I .}>- .:r. -W! -.,..)U. <J.~ .~.,>_,:ll ilö.o Jl..!.ı)l .:;:)> ........_._, yJ.,.OI ı..L.t.... ıj y_#ll .::..>} 85

,;;Jpl )~ 'J!;JI ..u\.,... <J.~ .:r...tll i_,l.P ~I.:>!J 1268/2 ,2QQ5 .::.>_w. ,;;.,...LJI ...,_..(ıl }~ ,Jt,..<ll !'"""'l.r.l

.361/4 ,.:;.,_,p.

124 ___________________ Veeili UZUNOGLU

.w ı '~<ili 87 "<lW:. ~ ••-. . Wl i:;" :>l::.JI & .J~ • 01.:0 . ·• b8ı tu~ ı --- 'Jr -- <X .r-- 0.., -- i - ""' ~ - -· ~ -- -

.]~":i '\':..tl •• ıı '\~c.- '. 11 '\~~ı ı- ,iiıı ~ı & ! ıt~ '1 ~ ~ı 0ı '' '· ,_ Jli ,J·:ıı - - ı..r-- _r-J ~ J fi ı,.r--'J " -- r::::r=- ~ - " ~ '.r'

'13 eŞ?. LA ~1 ~ 0f (,Ş_f:ı. ~~ f_,.1J '} j~\fı, f_,.1J ~~ 01 :.J:-T Jlij ,~ ~~~ ij~

jt;.; iiıı &W 01 ~Jıj .)15~\r ~ı ~~ ~ı ~ ~_,.tlı 88 JJ ı.l1J 'c;?. LA ~ı ~ 0l C:Y' ~ Q """" ;;; 1 "" ... ..

~ ~<:.. .SI.SJ "l'l3 ,~ı ~~ '1 ~ Jt;.; ~ı ~lj>.- ~ .s.,~ ~ı ~;;:.ı lillı1;i c;?. jJ ı1;i

~~ oı . ·• .:w;a, ·~ = 1 ~ . --~~ .s ıs- j ~\1 ,_.l.SJı ıili ,~~l :l <lW:. ;;.U :u. d. ı " .J ~ -- ı.:: - - r -- ; '-"J .., - -"' ./ -- J -- - .J ; - .

-~ ~ jt;.; iiıı ~~ ı1;f [47 /a ] c;?. jJ ı1;f ~ ~ ~ 0f ı.>~ ili ;.1 ~~.U .J~ 01 f;:.. Ji; ~\f ;/1~;,;\fl 'İ 1,) 1\~1 ,;;_:; ')\., I~C. fe. 08 ']- I~C. ~\., 1<'1::. 08 ~~ 01 -1 ~­~ - - --- ,_r-; ........- --- ; ı..r- ~ . - J ı..r- ; '+.:'-"' . - - " ~J

< .)~1 0ı -ı~- ,.J-'•f .._;-'·\rı 'ı~::..- ~ı 'ı~;:.. i:Jı -ı:-' ~~ıs-~ı-. ' . ..,..iıs--ı~~ıı <X J "~J '.r" - '.r" ı..r-J ~ ~ - ~J ç.r - '-' r-;- ı.r-

-l>-idi ~~~11 J ~-~SJI;; .)hll 'ı.~i lt\f -ı •• ,'~<-f a:fll.ı ~1 'J~o ~ ~1 'J..S ...:..ı~tkJI - - y ~ -- :r J ~ - ._r-:;J .r-' -- ; ~ J"-1 J ; ~ J•-1 -

. ~~~ıı ·• ~t; 'i .!.US '1~.- ,-.::.;:.,~.W ...:..ıtJI .:U, ..G-Io.ll ~~~ıı ''.f ~~ r..r-""' ~ ı$ - - ı_r:.j ı.:;. --- - - .J ; - - J r..r-""' r- -

.SIS'LAj jt;.; ~~ yı.l.ç. ıX 0_,~1 ~~ .Sı5LA ,~~~ c,p :~ı cWf ~ ~81 t~~ı

'\f '] .uı.1J ~- J' t;.; ~i j')L;,.I !&t; .)IS' LA- .!:.;,.- J' t;.; ~i '· J ~ı.-ıı- ~\>.?tı !&\., .( - -- - -- -- J - " - . '-' -- j - c-":! -- . ::r'J ::r - .

J .:ıJ:.~ı jı ı·~ tı- 0~":ı'l < 08G ~\f ~~ ...:..ıtJI ;;J;?.. ~ l3ı5 0ı- ı:ı']•\fı ,~ıw -- _ _, J !\ r.r---'-' - ; <X - - - - -- - - - <X }J - J .J -

ı.:... \i 't.t;J~ ~ı J ~·ı.~~~ 0\f ,...::JGı jı ;iJL:P":ı'lı ik ı:ı'}·G ~~~;;--~ı ~ .. r.)"':. ..... , ...... .. ... .... ı...)"'; • ... ... ; "" ~ .... fo ; .... ... f.d ~ ~ .,. ~ Q ;::; ~ ""#. ;) J .... ;;; If .J. J ... o tl- :;

;;.)~ ı; ı- ,ili ı a.ı ı .:.ı ,~, ~ı ~ ı~ '81 ~~- ,.J.jı ~-,) ~-_)- ,-=' ·- .ı..;kj ·ı-~ :>IlA aı ·- '-' . - c.,r .r-' !\ -- ; '+' - }J - . :J :J J - -~J -- " ı..r; -

,0:?1JJJ "?'~J-! 0.rt:.i ~~yı1ı.::..3 ,~~ t;;. .r~ı, Jl0 ~~ A JJ~ -;~ .,..,ıJyı ',Ş.Js < .Uı :0. ·ı~ ~ w : 1 ''~Li :8ı,.ı .• ~ı- ~ı J'ı ...:..ıll:.l":ı'l < ~-,) '~'l ,.'}lı.-ıJ!.- r c..r. '-' - - r r-i"'> - ~i-_, '-' v " - - <X :.ı C:J - 7 '-'

.)_,.!;~~! f;>.- ')ıj ~~ .J~ q-Oı y~j .hi; 89 (~j .S_,l;f ~" ~~ıj~ ~,) .:,_;,~)

~ • 90

,&.\., (J~:!II ''· '' ~ · ~11 -~1 o.h.' J'ı /- ıi41 ~" .) ''· '" f5Jı •• .:,.- J'ı h:'\\., ~ -d-' · .f""-'-!. ~ .JY 'J ) > - -~ J.J""-'-i.J ,T ~;·J > -1;

~;Jı ~ ~~ ;;ı ~l ~8 '11ı hf y. ,~ı ~ ~~ı .J~ı ~j Jı )D~ p~~~

.455/3 <1988 ...:,;Jft. '<,...Wl ~<:ıı )~ <ı,?~)'l ~ ..;,.'1 .y...,.'Jı ...:.;Li.,kJ •l.IJ'Jı :Y,.l} ..:_.;..l;Lt 87

. .1ıı ....... J ~1 ·.?~ 88

. 52/6 'rt,.;'Jı ;;JJ ..... 89

,ot..::..;i L,.-- ~lt n .!lj J't n 1 -'JI .·, 90 . c:-~ .J:r ' ı..r- ~

''İmıe11,e7-A'tJJiilıt bi'n-N!Jy!it" Hadisinin Şerhi ____________ _ 125

.pı ~ ~8 1 ~ 6 ~:ı 0~ ~_t.L.ıı ~--~13 .Jf-1 [ 4 7 /b ] ~~ ..}~ ,~ı .J---~-1 ~~j

.foc~~ 9ı :U.j. ~t :lı~ 0A ı.t8ı jS'~ J~ Jw e8Jı ~ ~j c.>b mr p.;ı .f>.J -J .. ,< le. :lı .:ı~'''lı t>'l-".iJI ~~- . ·ı~ ·1 jW .:!..Lı iı.ıı -1::1 ~; ~ -ı ~1 ;o8J\ . ·• 92 ~ ,.•. ı 1 , ..,, JY ....s- 5 - -r. ; " ~ ~ - r ; ...r- ~ " ~ ~ t.PJ

, _,hL:ll,.v . ·W ~ , 'ı:.::.L;-~ f,.f J' W Bı:. ı .:ı ı-..:..;:. ~ .... ~ 'ı:.:,f ö't..::..;:. f..-1 ;•- ~ .ı.:..ı-ı..,.J.J-' ' . ) ı.,ş:. ' ı.X r- / ':? ' ' J . u' r- ::-ı ':? '.r" ' ' ~

, , .i>-1 ..!Jj~E, r;~ 01 ~~- ..ıl!.. .~{] J~\lı ·r{ <JGı •r{ ..::.Jdıı L:-t.:;, J' ~ .&ı J- ı Gıı r ' J .. ..T j " ' Çr -'' ";J -- ' ' • ' ' 5 ı.t 1fl !..... ... "' o ... "' , ~ ... ... ~ ... tl

~ vl,.:. ~ 1~.1.0- ..!JJ~ Ji üt;::.;;.l' ..!..U ~ • {~lı.;- ,.!JJL;:...;.. ':i ~ ' ·ı.;- !.l -'· ~ ü"· '~ ' ı.X " ' . 5 .. , ~ • r-:: " ' y ~ ) ' ~.r"' ı.X :,=-

' ' ' ' ' ' • ~ ' ' ' " 93 ' ~ ;i, o< J... J ! '\ ~ ı•J ;,'' '\ !.)~ ~'" ..::.J\ill ~ ı)\ ~_..\..~;,:; '~~- .!..l::J2J ! ' -..ı'._;: ı.X ~_T.,Y !j ~ ~ ı..r.:' ' .J") '' ' . h ' j )j) .:/' .J4'=

... ~ ~ .... ~ ::ı~ _,. .... o ~

0 • .,.,,, < ~t.:;a;;:.l ..,L.;,\' ~-<'ı ~ ''~ ,!.) /o / • S '1 ••·ı..::...;..ı ~) l <X ' ~ i.r .T c..r- ~..r"' e:: ) ~ 5

...lk ıı\1lı J' :J -_., - ·1 ~~ 01 : T;.ı . ~ '::11 d :ı.L.o.ıs ''1- ijı .:ı·.(' J i;.,ı•ıı ~.:u~ ı .-; ; Y:. :..~ l::?-... :_)"::' - r .J .. , ,. .... ..r: ...... ..."Y ...... ,'f ....

~lj ,y'~>;-T _;1 y'l>;-l-" ~l ~:}- ~ 01 ~ _ft1 ~; Jl ~j ,> i~iı ~~~ ~ ~ ,~_,3 ~~ _;1

~1 01 ~~s· :ı;.ıı;:•·!l ı.J7 ~ j! ,~s~~~ ~.M ~L:-?13 ~~~~':i~ rJ ı~l .... , _,.J ... , ... ~ ,., .... .... 11 ., .... , ::ı-;. o~ , ... 11 ~ a Jl.0 ~~ :-.r: y..a.ıı -s~ C$}: ~~ 0 ,Jt;:. ..!..l!.i.9 , l/)Ü ~~ .:ıı ~.Y :~UJı .w _;ı "rw..ıı j5i ~ ~ _;? :~! </-1ıı _y:f ~ J;:. ~Wl 08' y. ~ ,_)~ ~j s-ıtj_;\Jı ~ ~ _;• :~! ~ .Y :~! ':i j! ,.!.ll~ ~ ;• :~! rJ ~ ,' .. :Iı3 l;l.iJı Jl ~ J~; Y.J ,s-ıı;.;JJ ~~ .J~! ~ı,;-\lı

.JlbL" -ı.~ <ı,Şpl.i-:..ll!li .:.ı_;JI ıJ J_,..dl ~")!.>.i ,y '~\h...fl 0\.....y ,:.r. ı.s-:? ,:.r. .;J.A,k ..\;_r- y.i y:. 91

..:.ı~_, f86/13 d983 ..:.ı_,p. ,;;J\.....)1 :;_...._;.. 'lJi'.ill .':>1.,:.!1 ~':>\.<>i .fr" :_)2.;1 ..:.ı\..J....W.i ,y ..~;} ,".:ı;.ö.;WI

..:.ı~_, .l,l_,)rı ;;.,b-_, f68-67 ıJ"' ,2o03 ...:ı_,p. ,:;.,...Wı ı..,-:-<.ıı .;~~ ,~, wı--)' ..\.,<'~)ı :Y.ral'

.42-33 ıJ"' <1988 ...:ı_,p. ,:;.,..Wl ~1 )~ <<J~')'I ~~)'.~)il

334 ~\.<> ıJ.YJ ~ 861/ ... 247 ~\.<>·!ro\..... ıJ .ıJ_, ,~, ı..r"J'< ıJ. ~ ıJ. .....;J~ .r<-ı J!i ...lA~\ ~1 Y" 92

-366/10 '<J~')'I ~ ~)' .l,l_,)rı ;;.,b-_, !369-367/15 'lJi'.ill .':>1.,:.!1 ~")!.>.i .fr" :_)2.;1 ·~ 945/_..

.375

G.ı f.' ..j:>. l' " ·t iı ~ G·~; \.~· ~ N '' c;' t N ,-ıı ~ -- ro ~ ı•

- -oL.

"ii ..... c.-0-· \O r. ~ t. ~ ~

.. -\, 'i' ·!\~~~ ~:::c.·o.., . .., " ~ '(.- .[·· ~

[ 8

';l.-r;·-· ı-•C.· -~ .E:- t l, :t" ~· 1 ;-· ._c. ~- lN •C.· \,

--~-·~ ;:· ~ ~: ~ C.· ~- •Ç, ı 'c:-

~ '-

\O -~

o ~ ı \O

00 ı --...1 N --..j:>. 0\ ;:... :p:-\0 ~

0\ -..j:>. \O

·Ç b- 'i. ~ - .., ~ - [,. 0\ ~ ~ -c. oL_• - -· f: t- 0\~·C.· ..- v;. ·ı;; ~ re c. ..:· - ~- .ç_. .ı;:. .... .. t c f· .-·ı_ i!: -·C.· (' .- ·C.· 'r ."'S U\ ..:. ı;:· ·C: ~ :ı r .,... 'h -~ - '!! :, ~ Y..~. 't.

,'-· l ce •.G. ~ -~ •o.L. • oL_• ~ ~ ~· ;j ~

t -s f: · ....... r 't!

•C' - [ " Ç t;»' 't Ç: '..:. ~ '-'· l <.;-" !;,. '1 ~· •C.· Ç:

,ç-' lt_ < ·f ~ . ·ı:! "' t c- ·r l' ~ ~ b~ \.;'"" - -f' " .ç.,= ·~. (

~~~ c ·Ç

~-.~;,..

(• C.·

-~ r .... ·-~

lJ - ...... C-c.· ı-· •C- -ı:;;,d'~ N" c;: -=..~-~tc.· >-' Q· t ı - •C ..... "' Nı- r >-' [k N 'l - c. !;- \O ~·-

ı;. ·t f ~ı:... ;-' t' .. y ::ı -

uı ':e .c o -· ~~-

Ul-'t E: "' O>

1: 't ~

·t "1-- •o.L.

t} ~ ..... . . r.r .. i!: 't - .... i, (..

- f N' o -·

'ı:

f' f <.;-"

·~ ,~;: .... b ,. ce ~ -;>­

.:. ~ _., ı... •

ç' ,f ~ e!

\· &· •t' 1 .. [ ':{; - C­.t' 't <;;; •C.· t' 't '-'· 10 • o.L. -

~ •Ç, 1-­\0 !:: l ~ ;. Ç:

~-[ ~ uı ~· 't

·sı 'ıi ~~-E: ~ı:... 't

"' "'

'f r 1 ·r .ç_ !G. -~.c-

" ~­~ ,l'\ ':{; ~· ·t'. r. J ~ iJı [ 00 -c;oı;-uı -· 0\ "

~ ~ ~ <;;

'li --,_ E: s " .., V s:: ·[ ,..._ - .., .., --...ı

'(.- N -~ ~ ~ .. o i!: '-'

f t 'ı: ;·

~ 1.: l: ..... E c;:

ı -w •C.· ;·

- C.· lı-N~.­

- 't "' uo

.c l ~~, \.;'""

E: ~

tE ·t ~ .., ..... '(.- ~ .;· ~ l \.;'""

ir: I-· ':' V:.

l" ı.:-

.h ·~~ t~

N •Ç, ,-00 'i.' -N .ı:_ •C.·

ı ._ .... ~ ;· 't._ (.>.) lı- -N - "1-

·IS .f ~

f ·~

~ ~ N 10 00 -ı;- •{;;

:ı - -~ ·e. >-' E o -.er_ !G.

o.L." 'fo tC.• •C e, .... ~

~Ç:

·f-; 'c. <e:. .... -0\

l ~ Ç:

t 1:::5

ı 0\ o 0\

~

~ \.;'"" ]0 -k. ~ı:...

:p:- •C.· 't :e

L C.·· <L '"' "' (;,"• ~-::·' ''t 't~' ~ 't.~ . . ~' ~: ,... .... \ . !?.\ c_, ~ .... \ \ 1 '""" \ '

'ğ ._.., - ' · 10' ._.., E· ı-· · ~ . i.. \ ... •\ ~~\ - : t.", o

'o' ~ ~o ,ıC.· <()O:. o~ r.j* C.•' t_:, ... r~, r~oo, ~, ,E q.. ...' ~~, ~ - r~· ,ı:: ~ ...... ı:.:, (",<;. ' r .• C: ....,., o ll>l\ _.,. \D :tt.

,•C.· 'vo\ ı....;, 0... \~ ~t~~ = O'\ \~ \Ot C·... ;: 1 o, u\ r r ~ \t ll'' l '--' --.,.2. V--' :-ı:. r. ,r_ h b- .._.,, ' ~t:. f 1::. C.·' ':i': - 't..:, to:,~n ," o ~ ,t:..' ~ -

"

<L ~ ~" ~>\- ' •, ~" ,... - o\ o\ ~ ~ ' '''t ... '" ... oO C•\\ \ o\ ~ t ,...

• 0.0 ' ,<L•' ,.c;,. cr.- s;, ~. •.C.. r-:~ t::., \D - 'C: t'"' ~ ç,' - \ -~\ '~\

ep i~ v~" ~{:: z. .. ,.ç.;_: ~:: c;:: --;: \ \ ~" _,., - \o ....,... ''(, ...

• ~ ...... ~C:,- 'i.· ~.,;, . . ' c;,, l ":!:~' ..:~ ,~ .G" ·~ V, ,c_ t..t:... . , -r , ....

lp, ~; 'l'." t\ f·<ı ~ {;';, ~t~~ (ı' 1 o, ı.~ f:~ <L ·~ -.. ~· ~ t:

-:")>::- ' - 't:!: '= ~·· ,._ ~(;_. ~ _' ~, :~ ,•C.· , ' ' ·\D (.'i... ,c_ C·' _ ,~~'

- ... ı-:. \ o 00 \ \ i;. '"" Q ~t~· ~~ r-. C\ •t" ,r, -~\ \ll- o\ ~ 1 l <1 '\ o \.:

c..=. it.~ t<>.; - "' .r-:~ -·· t.:;:· .ı;_. ~ "\• C.·' ·: {· 'tL· !:::!' S;· . . 1~ ı;:: .. a.L."' C\_' " ı..;' \... C·\' V c_, . ~ c;:, -:\lf r7 f '"Lo! '"c-"' Ç"' E!' ~\ f•\ ,.,, ~~. ~~· ._.., ~~~ 1 ~\ ~ C..· "" ~.' - "'' ·~ . " ' ~ t" •l: 'f:::. e_:' ~"' '1: ,~___:, ... \ .. ' ~ ... \ 1 =' .ıyi - r~ r~ ~ ~ ,.. . .

\ı....c. '·( . 1 ' c_, ,, c_, oO

-r.\ "t-o. - \ • {;';, '\tt ı;:, a.,L. (;';, ~\ ""'~· • ~- ,.c;,. ·' ~ ,\ . ~= _,!;, ....... ·~

\_\ ı....;\ '"- - "'{ ~\, e.... . . \D .

' ,e,_ f ·~ 'i:~~ ··.~ '5· ::s uı .,' '-'\: ' V:.~ _, 1 \\_

,c_ <L:' ' •.. " <L, ç - •<?,'' 'tç,; -(';';' - <L ·-~ ~· ;;. 'f " )~ r .c,.. --:- ı....;\ "~ - ~t~, r.~\_, ·~ ·" ,... , r ., ~ ,. f~ .... ~ ,c . ,

''\ı.Jı>' ı-:. \\. ç:__ ' \ '--' \ ' o

t.. ıt~· ep ..:...' (~ ' ~ ı-' Y- c;·, (('.', 1 \_\ _,., • ~ \~!· ~ t" '\ ·... t::., ·:" n... . ~ ~:, ':.._,., , ·;' - ~ ·f'' C.·• _., ·ı:: C.·• (!,.., \. {;., \?.\ i=• • 0\<1 lf/\... '"e-~, L:.. 1,'... ~,.. -y, b... 0 ~ 1 \ '"'' c;:, c;:, l.i\ IL\ = - ·Y' c.;,

...... N 0\

~ g, c: N

~ o c;J<

8

'1nnetJJd-A'tJJaiH bi'n-N[yyôt" Hadisinin Şerhi ____________ _ 127

.286/2•W' 0;_,.... 1oo

. 60 ,ı)\..ç_')ll ·~ ~ ı) ..:...,ı..L:l-1 101

.6Q,.:ıt.ç_')ll ·~~ı) ...:......LJ..ı 102

.286/2 ,;;_;,ıı Ö;y 103

.35 •...~,>-_,:ll •ı,>J\.,.;.}1 ~ı) ..:...,ı..L:l-1 104

.284/2 ,;;_;,ıı •Jr 1os

128------------------- Vecih UZUNOGLU

"' "' :::! .. "' ' ... • ... ;::;; "' :ı tl' "' ... ' .J"' 1 i~• ,\..i>. .W J~ Alli ~ 1!~- ~.W 'ı-~- t- .W --- _,. ~- 'YLA Jlıü -:iiıl 4.9<- ~ı 1 < -r- --- r-' ;; --- ~-' u ---~ w _J :» • . -t-' o ... :iJ ... ~ .,.. .J J. ...... J "' i1 :ı.J "' ;ı "' ... ' ... J ... ı:ı~ '- ' -ı "LA J 01 ~ j.Z :t::.li · •.:ıL:;, -' • "LA:,_;.,, :i' ~ J~ -:;lı i tr-~- , ·~ı ı--...:lı ~ l __ __ __ _ __ '"'_ .-'+' l :ı.r- r-' _ :» •. J -!d ı..r-,

,,, . ic. '1 .JLA ··U t..:.k ~~,, :1- ':/ı;. J-~ iiJı ~<- ~- ,~10.::. ~'.U .ıL, ili .:ı~li ı~:. lJ r r- -- ~ ' - :ı.r- r-' :ı.J •. J "' ?- ----~ • ~

J~ iiıı ~j;. rJ ~j ,J_;~ı ~~ ı~ Lk ~ J~ ~ı ~ ':lj ~ ~ ':lj ~,) ~ ~ x;..t 'ı-- 106 "•ı-- ~~J 6 d~ .:ı~~ ı~~- .w~ ':/ı;. J 01 ,ı J' .i;~~~ t..:.k ':1- ':/ı;.

o~ ' S''.r"' .»-:! "'' .--r- • ı..,r-; ,._ , "' y -' - .--r- ' J

:iJl::.JI .Y.,. ~1 j __ ~j J~ ,llJJj a.;,_ı;. jlj ,~ cr> ~~ J~j ,~ h~Uı_, ,Çş+-jJ~ .J.>. ·• li,8 .Jı;. -"• ......Lu >ı<!~ '' 1 t..:.k- .:iı;. ~1 ~~\·ı~-: « a.;:ı'f ıı~(-"~~1 o.l;, >1~~ 11 - ~ -- -- ~-- -;~w ,J l (.)"""J .t-' ' u -r- ' " ı..r-

jd:Uı_, :J~ iiJı ~ 4~1 .J ~ e~t.:-. ~i ~ rLA~I ~h.Jı ı-4J ~\lll ~j , 107"t_t ... Y,.jj

~llll1t~§~:- 1 9~1 ~~~~r :J~ 'iJl::.Jı .y.,. ~~ ~5 ;.;. <?,2) ı;. 108 ~ ~lllı ılı- '109 11 4....>-L:;,:, -ı=~ sı-l ::r~ J~ ~J.~~.ıı jt:J ı...; }1~\llıılı ..iıı J '' lJ -ı;' ôı J j_l~. ıı-~ '; ' u- :ı ' '""' . <.)":. ' ~.) - ı..r-:: -d -- ~

... ;:; ... ~ Jı:ı .J -ı. ... ~ ~ ... ..kıl ı::.. ~I.:Ü1.2 ... d.>-'YI -ı-;..- d.~.ıı.:.~ -t-"4 ~~" öSI''YI .:ı"'.' 81 ı~ı ~ 't.:;, ~1 -"• • <

-:! ~ -- ı.r J :r-'" ı.J7" e:: ' Cl' J~ -d c.!'" ~ .) ~ ı._T2J

fı;ı ~8 ~ .;1>:- jl ~ ~\3-ı.; i~ıı ~ ~~- ı;. jj1 :J~ 4- )"~1 ~ ~\rı ~ı~

Jı ;;-:•.ıı i$::- •k ı,~ıı J'ı a.:i.o1ıi)~ · 8ı- ,t.AT-Iı<'iı,-:. ~:iı J .., L1ı ·• ~h ~ı-- ı~1-lŞ( ,.-""&-' :r- .- ~ r ~ -· :r - ~ ~ :r ~. -:! ~~ ~ .rr- cıJ '"ir'~

,~ı 2:..-ı~ jf~ı [49/b ] ~j ~ı J-.4 ~-~-ij ~\rı ):ı\3..1 ~ :J~ ilıj ,~ı~ ~ı_,~~·~~;;; rJ Jı;. ı~1 ~ı.)~ ,~l ~ c:?f ~ 01 ~ılı.)~'; i~ıı (-~ ~Gij

-- : ·~ Jl>- •ı~ 1::.. oi.- ... :.ıtl:i'YI < .::_;,-. 'f ~!:>~.U ~l1 ,.J ı~ı ,..;~ '1 LA ~ ~ r-- • ı.r ~ J~ , , ~ 'Y J - - , ".d.- v r ılıj ,~ ~~ ~J>.-j s-ı~'Yı ~ ~JAJı r -! :""; 6~13 ,~ı tJ::. J.kj ı$~ı ılı_ ~j ,~ı

·'"- '.ı.~-j·.;t.Ç. t }, li'- -ı~:lıiJ,:-1 .:eıı.:i;.J' ,;~li'- ı~'-~- 1-\3-ı ~- 1!~1\., ı!;..~-; ~ J _ ...,, ~ uJ ~ ~ 1-.r- . i';'1l":. uJ '""'""'""-' ..r- .;J ı.f"-'7, --

~'YI .::.j 'ı~l; -;j ~\ı.., kı~'~~ '1-ULı tfı, ~~~tı -ı'~ ..__lliı Jı.;..f ~'f ~~~; ,,1-~tı '-d-- u- - ' -; ~ .T::' q-- ı.r.- ; ' •-' u '"'+" ~

:f~I.:.Jı ~ :ıJ~ 9ı~!J1jı d>j 'd~ 'YI .::.J ~] 9~~~ ')j ~~ §~1 i)~j ~ı ı.15j

'rl-' ~) 122 ,.:ıt.ç_)'ı <ı.j)L>..,ll ~) 187/34 ,361/32 '~ .:r. ..Lı?-i iL..)'! ..\.:.-o <J ..:..,..tJ-ıl09

.4 ,uti]ı

'1mıe!lıeY-A'tJJaiH bi'n-Nryyat" Hadisinin Ş erhi ------------ 129

•t?~J)\14 ~\ (,)~1~1 0 J. .}>-~\ <,?.'1 ~L:J\ i\..)'1 ..,_..ı. w ı) p,-<.Ji ı,Ş)I.J-1 ı) c.;..l;Li 110

ı,;;L.......JI p--Ö1) 1447/10 ,1999 ...:..>)pı ,.,._w\ ~<.Ji )~ ,~_,.}.1 _y;. ..Li'-i J~ıs._, ._j>y.- .W:.:~

'1997 ...,A)I •.)>}1 )~ vY- J. ~-'('"""ir.! cr. .r-4 :,_~ ,.,;;1.....-ll .W:. J. J~....a.;.. _FI <,?.'J

.142-41/3 ' J~l ..ı.,.ı..,... <,?.'1 J-.ıJ\ i}>- ~1_,-!J 1287/1

.26 <.U.)\<"->.-\.. cr.' .:r-J 144/15 •-P- J. ..Li'-i i\..)'1 ..l:......o ı) c.;..l;Lılll

1408 .402/33 1204/27 1374/19 1339/14 1159/13 •-P- J. ..Li'-l i\..)'1 ..l:......o ı) c.;..l;Lı 112

.10 ,:;J..d~ jıll ·rl-' ~) 118 ,:;J..d~ jıll <ı,?.L..fll.:r-_, 1269/38 1289/34

. 'r"h.ıl \~ .tlilı &: t,>i 113

Y'-' .t,>)l ~cr.' _,i Jt;....pklı t,>))l J-.ıJı ~ J_vlı t,>j\)1 t?.r(,Jı ~~ ~~ J. r- cr. .ı...::. s·A ıı4

..:.ıl,..;.i.J~ ~4r."JI ı) b..,]i oLJI ı$'" '-J.W~ :i;y.J.l~ ;;_,;L...;)'i i#l ı) J]i 'if"Y'Y' t \s. ,~w,~ iL.!

,J_,....,'JI ~ı) "J~~I"_, .''~1 e:JU.." ol..o-" t,>.ill ~\ ~\ :~l.,a; ('"""'i ,y . ..!.ll.öJ~ ..,_bl~

606 a.:.... ö'J"' ;q.v ı) t,>jl}l ı)~.:i ,;;J.JI.,.Ii ı) "jl=»)'l :i;~~ ıj j\.,f-)'1 a;4"_," 'ij\5JI ~ ı) "<.,)Wl ._,Jlkll"_,

..:.ılö,b_, 1501-500/21 ·~lll ~~\ ij\s.i fr") 1252-248/4 • .:ı~ cr.'>' .:ıy,'Jı ...:..ıy_, :j:ı;l .~

. 96-81/ 8 '<,S""<.-ıı <.Gp-<ıl -.,..ıL:Jı

130------------------- Veeili UZUNOGLU

t;r.-116 f.s ·Wı 'LA'} ı j~- , 115

" ...,ı..:Jı- 'Ôı J~(S-0l.to. ~ .:J-=- ~ ~.llJı J~f '' ,.) -'-d-d i ' ~ ı.ş- ~ ~ - . - - . 'r-.! ; .J - if

~/L--Jt~ı T<o-<' :-0ı~ıt:r-- 117 ~ı-' 5:::ı r ·wı, -'-"·'~ı ifJJ -; ; --- ~ if' ı:..r' ; ~ ; - <!- .r . ı,t ı.,?!' ~..LA ."-ll

~ ?t...-' ~ı , - · .!JJ~ 01 ı"" JAıı < ..:.....)~..>\rı . ·• + LA ,, ~ ~- ,..._.,-- d.~=-'- ı ·• -·r ~ ''" ifY- r ~ - ~ -1 ~ - -- ~E-' .._r-;:J ,!rJ-- - ~ {:- -

wl>:._, 'i-}J~ pı ~ :;Jj3 ,\!i. ılı~-' ,11J4:.ı.;;. .x "-r~ .!.ll~-> du ,3~_..!~ı Ji . i. ı ı ,, ;.(- Jl:.Jı ~L.Ç." : ·W:- · W ı J~ ,..;...,.)\.>..\rı .filb ı .i;;j- < •k!.Jı- ıg ;!ıı < •..<­~ u-~ - <..T' -- ı.,?!' - -- -- ; ~ ~u::; ~ .- ~ fr:>

Jı 118 ·: :~~j ~ ~~ f_}Jıılı 01 ı)~ ~<J '-r~ }.l ~Wı4l ~~LA ı)s. .-~1 ~

i-}J~ .J~~ı ~ 0-;<J ,~u~~ Jı;.; ~~ ~_;;:. ~ &~ ~ WJ_, ı 8 i~;1 rJ ~_;..<:J ~ p. ~<,?~ı ~ı ~t ,t.:..::.. ~ Jı;.; ~ ~.:::. ı.gS) 0~ ,%111 ı:~· ~ıa'~" ~~~ ,a:_..~.

~.Lıı ılı jG:.IJ ,f;:-3 ~ ~_, J..t, ~~ ':I3 ~ u-Dı ~~J -1 Jı 1>~1 ~ ~~ r.JJ ~:~-\[SO/b ] p ;_;." :\)~ 4 121 ~di);J~ 120 ~~üt.ı ~L:oj 119 .)~~ fLA~I

u...Lil .r""'ı ._,..illi .r>- 0! ..L.,..s! iiıı ..y-. l}.ı.._; ~\~u.._, fr.-<ıı ~Lı.)~\ ı,Şj~l _r;...ill _;:--0; :_)wl 115

.136/7,1981 ,..:;_,_,;::; '.r(..;Jı )~ '\?]~!

,;;,<ıwı ı:;>.vWı .:S'-'~11 ~ 01 .r>- 01 Js- 01 ..4.s! iiıı ..y-. j.,i .J.<:.Jı .r-:Jı -...:ıwı rı... ;rı~~ J..ı> 116

,y~ı...ıı <J ~~..ı_, ,"JJ..._.,I..Jı<J JJ~ı cl..,;;ı,ı!" yl:S' ~-' "r-L- v ..u~..o, ~ı" yl:S' .....:.a.. ,1u...i ö_r:->- 'J ;;,<ıwı yı;,JJı ~"~ı" yl:S' v ..ı_, '0-'~h..,:...Jı ~ı...ı~ 0;,!_,...,_,....ıı ~t,S'~I..Jı -~>-i 0\Sj

_..., 536 ;;..;..... ...,li_, ı..:..;l5J •r 1061 - .... 453 ;;..;..... ..u_, ,...:...ı..LJ-ı ~ ~ 0t5J . ._,...:..<ıı ~i if r .107-104/20 ''=""lll ~~wı r~~i .!:"') 1285/4 .0L<ı.,.:. J:l 0ı.,...I..Jı ı.:;.,tJ_, :.)wı ·r1141

015' '.JJ-ô-,;.,\.1 r-1-<:::J.i ı,Ş~I <J~I.it,l\.ı J_vJ.i ,~\0! ~ 0! ..L....s! J. ~\ J. ..L....s! .r<.: y.i ~\.ili Y' 117

1269/4 ,01.5J.,.. .:.r.ı' 0t.,.<:-I..Jı ı.:;.,yj :.)wl .~1-AA,ı ...-403 4.:....l)Jj ''='_r-::.I..Jı .:,-;Lıl}.i ~\'-:-".i..?

.363ı..r" '1996 ı.:;.Jjp. ,a.,...Wı ._,...:.<ıl)~ •0y-} J:l '-:-".lll ~~ 0~i ;;,;.r' lJ ...,.......llı r:::~..U~

-~q .q ı;şi 118

;;.;..,. 'Jy 01>- ~l>.; J_vJ.I ~\ <Jli-_;ll ı,Ş.J.:.:-.j_,I..JI ~J~ J. .)_,...,.,... J. .:,-;ll .:r-t.l:i y.i u...Lil _rj J..ı> 119

:.J . ~ı~ 1:7""P' J-i if~ LS ,u;;..uı <JW.I J L~~ ,~ ~J ,h,s'ı...ı...ı 015' ..... 592

.r.i-J ,JL..=;JJ ~t..a..<.~ı y~i V-' ,~ı elhı V-' ,ı.:;.,~~ı.)l V-' '.r'M~ ,ı.:;.,w~J~ ,Jı...I..J~ ,ı.>_,L:.tlı

;_,.,wı ,~li)!.;~~ •fo' ..L.,..s! cl.:.ilı ..y-. :~ ''='.;Jı 01..uı .;:ı ;y.:.:ı..ı ı-li .;ı wı ı.:;.,li,k.Jı :.)wı ... !.m

ı--\.j 01..uı 01j ~ı.uııl}.I..J ı-~' r:::\j-' 1232-231/21 ''=""lll ~~wı r~~i .!:"') 1117-116/4,1970

.152-151/1 d992 ... ;;.,;,...~ •r-W' )~ '<JJ~J.......lil<.ı)W J.

'1ntJe!lJe'I-A 'JJ;ii/u bi'n-N!Jyiit" Hadisinin Ş erhi ------------ 131

• ..ı...::..o )~ ._,.,I.:S" r..ı 'r1147/--542 :;;.... ~.t.:ı.ı <$JL:>..,Jı ,_y,)ı ..y- cr. .v-i cr. .ru. r'-''>'' t:=.:JJ r 120

Öfi.A.ll ,~l,.kJ.l .f"-" ,~\ .,;-_;-<ll ..1-..s" cr. )~I.A.l\ ..y- ..1-..s" <.?. 'J ,a,.;.::ı.ı ..::..\.<,1 Li ;;;.;d.l .rı,J:-1 : _):;1

..:....ıpı <<J.rl' ..:..ljll .ı,...ı )~ '~ .,r\J. .::ı_,:..ilı, ~<ıı <,Ş"L...i ,f 0_,.:]2ll ~ 1276/2 '1993

<ı,?_rll ..:..ljll .ı,...u~ •<.,?~l..li,ll \..!.lı J,?-Lc-)' ~~ Jı.;T_, ~jl.l .Le-i ı:r.,JJWI 4;..u._, 081/1 ,1941

.430/1 .1951 ..:.._,pı

-~ .,.;.; ·<$j\Y4 ~~ ifııı,;ı-ı c:r-iıı .1.;ı.;.. r'-''>'' ~.r.l' <$J~.r<ıı J-.J" cr. YY cr. ..1-..s" cr. ..1-..s" J.;. 121

~ c!' ..ı <"ij\YI <.S)hlı JJ~ ',;ll _r.;jll C:!\.J:-1 "-4\..a; .y . _;F.I_ı C:::-' Jw.,Jı_, r.r<JI ~')\; L) j1;;

.ı_,.ıJı .~.....~.<>Li ;;.,;~ı Jl\.i.::.ll :_pı ·r1424/-- 827 :;;.... LiJ.; -~~ .r-S-.3 ~ ı3.i r'-''>'' ~8_, '<$J_,.uıı

1185/2 <<.,?~l..li,ll L;.l; J,?-Lc-)' ı:r.,JJWI 4;..u._, 121 /1 ,..:;.._,pı 'ı,?_rll y\:6JI )~ ,öS~ <.,?_;.b.Lld ;;_,;ı....:JI

.45/7 ,2002 ..:..Jpı <0.;i:>LJ.l r-LJI )~ <J5_;)1 c:r-.ıJI _;).. (>I.<>'Jı_,

~'lı r'-''>'' ...,...,..ı. Li 4;...\.:.l,ı <.S_,l:ilı J---4< tr.J-' <.,?..l.:>.-j_,'Jı ~F- c:r-.ıJı, mı .f"'-'.l .::ı~ı.; <.S_,ı.:; :_pı 122

.429/3 <1310 _r-o ıJ':Iy. <4;y.'JI ~~ 'r\k.; ~\ l..i':ly rWI 4..,o')Wl 0~1 ~ <Ji

L) 4;J~ ..... _;;._, 4;..1-..s" ~}>c!' Lj 4;~J..J. :U,.,r. Lj 4J-1>.-J 0-<JJ 4;ji_;,JI <.S..ıl.:.iJ\ Lj ~~\ o..l, ~_?it 123

.113/2 '1348 ·~' ~ ·~' (.5"~\.;L\ ..1-..s" cr. ..1-..s" ..y...... <J'J 4;-Lri Ö_r

•<J.rl' ..:..ljll .ı,...ı )~ '<$~\ J_r:. .:r. ~ c:r-.ıJI ./ 4.}} <J'J <:::.I=L-1 cr. r-1--~V <:::_4-:ll :_):;1 124

.151/2 <1392 ..::.._,pı

.12/49 ,..:;..~\ 125

ı.f' ·r1384/.,786 :;;.... Lii ,..:...;-lJ-4 t'-" r ·<}'-'.r<ıı..y...... .:r. Js- cr. J...y. c:r- ..1-..s" c:r-.ıJı ._r1- r 126

<<}':>\L.J\ .f"">" .y.':l a..:...\!!1 <lll\ 0\.,<'i Li a..:...LS:.ıı JJ.ıJI :_):;1 .11 <.,?Jb:..,ll ~cr- Li <$JG.ıJI -,Sı,...<ıı" OJı.;T

.153/7 <J5_;)1 c:r-.ıJI _r-3- r')I.<>'JI_ı 1311-310/4 d 993 ..::.._,pı tj:,J:I )~

132------------------- Vecih UZUNOGLU

ılı• , 127 ~~~ ~~- ·ı~ ~ u~ .q ~~ ~- ~~ ı::,_ ı.s ôı .:.ı8 ~~ ~ 0ı aZ.:Jı-_,1 -- ~ <.1' - • - -- __ J- ~ -:2 . -- -- -- '-'

ıJLi13 ,~ Jı #~ı &: JiJ~ -Jk! ıı r __ ;7 ~3 ,.fi-J~ı S:ı 1.:..~.3 .:wı.; ~ı. ~ 5_;3 L4 0t ~t;:;3 ':?~'i~ ıJLiı ~w~ ,~ı &: Jfl. '13 -d~ı ~~ s; ~ -ı;~ı ~~

~~- ~ .q ~LL..::;, .)lS' .)ı ~ .. k5:J :1- ~·~ :1- ~ı- .h.lı ili- ... '-\.;:. ~ .....Wı ~ - -- -- ~ :r-rJ :r- -rJ '-' . ;Jr-r:- ~ ~

& lli..o ~- -·~ ~ -'· of 0:.;:. of~ o< ~ ~ -..2ı .::ıı ~ sJ ' ı-:Uı- ....,\.:~}~,rı ö-·~ -- ~ --"+" -- -; -Jr J • -- J • r ~ " ~ (..}"; '-' ~'-' '-' ~ . '7" .

:k.ıy ~ f_? ~~~~:u~ yı..;::..~ı ~y ~ ~ 4 ~; 0l5' 01J '-:..Wı ~:?1..>\ ~1}

~Wı ~hıı &: y)f ıhj '~:?~ı 5:! .:-JJ3ı [51/a] ~ ,9:?L>t ~~ı s-ıl;!~ ~1} ~ . '.öl\., 0 kı~' Ulı.:Ji '-~ı 0f ~ .)f df :G ''·' ''~.:Jı ~d •-"ı-.;J'i.r Gf- ÔJ '·<'f­r-:'"; J ıy - r . -- -".f?'"J ~-' -- • --- ~ . '-' ı..f' -<YY-'

, 1981 .;:...Jft! <ı.,;_ril ..;.,ljll •l:>-! )~ ,~ı_..r'(Jı <J-..lll ._,.......::J ($J~I ~ rr ı) ($J~..lll ..,_sı,...<:Jı :)..il 127

.22-21/1

.284/2 ,ö_;,JI öJJ-"' 128

.283/2 ,wı ,(~ ~~ ~~ ~~ .Y3) :Jw .JJ.; if-' 129

~ .:ı~""~ .!..:d ısı :~t>.-3 y:. -:.tı Jıj" :..!.llJS' c::.....\J.ı J..lSJ .59 ,.:ı~.ç_)lı ,rl-' ~-" .:; c::.....\J.ı 130

uli ,~~.:ı~ .!..:d ıSv ,~81 ~ ~ uli ,~ıs~,~~ ~ ~ ~ ~ uli ,~ ."~~~uu ,~ıs~ ,ı~i;!1 ~ ~~LA~

.:UL)I (,Sf 131

'1mıenJeY-A'malu bi'n-N!Jyat" Hadisinin Ş erhi ------------ 133

ıJL.;.-1 :J# ' ıJL..)I ;.lıi .. ~~ .:ı~~~ ..:..ıy_, ' ~ ıJ. ..~.r-i ..:r...l!l ~ ._,.L,Jı y.i .:ı\.S1:.:. u.' .1971 Üj.J.:l 'J.:ıl,o ).:ı ,....,.~

,~ı ..,_::..<Jı ).:ı ,'-:-"'..u.ı ,.L..J>. .:.ı~i d.!p ı) '-:-"'..u.ı c.~..Uı ,u...uı JY ..:.r. r-"''A .:>y-) u.'

.1996 Üj.J.:l

~<.. ,~w~ı u...uı rı.; ~ :~ , ...,.L,. ı.:.r.' ı:.r- 'tfo<-'.;Jı ..~.:_r. ı.:.r. ~ .:uı ..y:. y.i :i.>.-\... u.' .J>\,ı)l ,JJWI

~<ll ,~1 ..y:. ..:;...lll ~..-e- ~ :~ ,..!JJL.. ı.:.r.l ~i Jl ..!JJLJ.I ~_,i '<$}-.a.i~l il..:...:> ı.:.r.l

. ..:..ı_,_r.:.ı ,a.;_r.Jı

~ı ,~ı ..y:. ..:r...l!l c.,Ş ı./ ~ :~ ' Y-Jis-~1 ~ .y- ~ı ~ '<$JL.a.i~l il..:...:> ..:.r.'

.1991 Üjft. ,a.;_r.Jı

).:ı '<..!'~ ıJ. ~j r-"'\r.l ıJ. ri:! :~ ,~b..-]1 ~ ,~b-JI ~ J- L.....,;... _,ili.l.l y.i

.1997 J>\,ı)l ,J:>_;Jı

.:..ııpı ;.\.,>-1 ).:ı ' c_b.J-1 ıJ. r-1--' ~if c_4-:ll ' c.,Ş_,_,Jı J_r;. ıJ. ı.sf:. ..:r...l!l ~\,ı_?) y.i

.1392 ü j_r.,! 'l}_;Jı

öft"" ıj a.;~ ~_;;._, a.;..l..;;! ~_), if ıj a.;.:ı_F 4iı.,r. , ~1 c.,Ş i.:ıtll ~ ıJ. ~ ~ y.i

.1348 ,~ı ~ ,a.;..~.r-i

' ~_,::ll i\.i. Jl-4)1 ~_):, J...o_,_, y_,.).l ~l.-o ı) y_,!AJI c:..ı_,i 'l,?<ll J.s'- ıJ. ~ y\1 y.i

.2oos ..:..ı_,.J.d ,~ı ..,...::-<Jı ).:ı ,Jt,.-<Jı r-"'lr.l r-~s-~

134 ___________________ Vecih UZUNOGLU

._,..,wı ,:ı.,ç.~ _;=J> ,~ı...:.>\.4b ıj ~~..r"~G ,?ı ~_;Jı ~ ı:.r. .J~wı..yo. ~ y.i

.1993

,)_, .... <:.ıı ~<.. 'l:?.~p.ıı ~? :# ,~ ~:?.i~~ ~ ~:?.i rL..)'I ...l.;...... ,~~)'ı~ y.i

.1415 'J'~)I

<..:.Jjp. ,;;,.._Wı -.,..:;..<:.ı ı _;ı~ ,,.~\lı ...:.>\.4bJ ,.l:)_, \lı 4.:b- ,.,1ıı -Y'- 0' ..L?-i ~~)'1 ~ y.i

.1988

...:.>Jp. ,;;JL.,)I :ı.........._y 'o~J ..b)y_;\11 ~ ~ 'J..;> J. ..L?-i ~l..)'l ...L;....... 'J..;> 0' -Lri

.2001

...::.ı_,pı , ~_r.ll ..:..ıljll >-~1 )~ , ~1 )Si_, U,;1Jj11 ,.~i ~}..JI ~.u. ,ı,?~l~l l;.l; ~~l

.1951

._,...:-<:.ıı _;ı~ ,\.b:. .J~wı ..yo. ~ :# ,<->y.-<:.ıı.r-.Jı, Js- ı:.r. ~'ı:.r. ..L?-i .r<, ..,.,i ~ı

.2003 <..:.Jj_r.:: ,;;,.._Wı

~ :# ~..l::LI yl;....pi .J~ , ~!.,-<:JI ı,?_;y.~l ~ 0' ~ ..L?-i _,.,i ~<:JI rS'ıJ-1

• ..:...,ı_,..s:Jı ,,_L..i.)j..ı _;ı~ 'J~Uı

' rS'ıJ-1 ..L?-i l:?.i ~~ d]L.. J~ ' ~!.,-<ll (,Ş_;y.~l ~ 0' ~ ..L?-i _,"ii ~<ıı rS'ıJ-1

.1998 'l?"')L..)'ı y)Jı _;ı~ 'P"'wı c\..J..ı ~ :#

.1990 ...:.>Jft. ,;;,.._Wı ._,...:-<:.ıı _;ı~ ,~ı Js- !.l_;..l:..-11 '(,Ş.J..,"i~l rS'ıJ-1

.2002 ...:.>J.r.:: ,~')W.l r-LJI )~ ,~')U:.\11 ,~)lc:r-..lll _r:;>­

.1983 ...:.>J.r.:: ,;;JL...)ı :ı.........._;.. ,,.')Wl ~')U:.i J'::"' ,..L?-i ı:.r. ..ı....;:. 01..uı ı.r1" ~JJI

'1mıe1JJeY-A'!llal11 bi'n-N!Y.J,at" Hadisinin Ş erhi ------------ 135

.1964 ö.r-l..i!l ,-s~l ~L::JI ..:..ı\.4b '<J.!..lll ~ J. yU._,JI ~ <J.!..ı.ll <:::_\; \,$'<:,.J1

. 1998 ..:..ı_,pı ,~1 ~~ ).:ı ,~_,.,di ..:..ıl4bJ ,~1 J. ~ .:?")1 ~_,"li~~

J...-y. :~ ,LJ,:L)ı_, ,.~)ıl~ ..:...ı_.:ı\;...4 Lf.:.ÜWI ~ ,~ J. _raJ ..:..,DI y.i <.f..G~I

.2000 ~.:ı ,p'S" .:.r.l ).:ı '<.fY-...l.ı Js:-

~Jft. ,~_rJI ...:..ıG'dl >-1.:>-l ).:ı '<.f}:>-~1 ~ V ı) <.f_;G..ı.ll ~ı,..<ıl '0\....r<JI J..ı.ll ~

.1981

.y.l '+-<... , t}UI ~~ ~ c.r. <.f»- :# , ~~ ~~ , .u--i 01 0~ rl..i!l y.i l)l;ıkll

.1994 Ö_r>\..i!l '~

..;.ıG'dl ,.~.:>-1 ).:ı , <.f_;~>-~1 ~ v <.fJI..i!l ö~ ,..li'-i 01 .:ı_F- -:r-..ı.ll _;..!.ı ~ y.i ~~

,..:;..ıJft. ,~_rJI

ci.::All ~ :~ , y.J-1 r:-IJ ıJ w1 ..:..ılö.,.kJI , <.f)..lll ~~ _;.:ı \..ili ~ 01 <J-..ı.ı1 ~ <.f.;JI

.1970 ö_r>l..i!l \ş~\.9)1 ).:ı ,_,.lll~

ci\..ô...J p:-<ıl ~~ J~l <,Şj~l _r.ıill ~' ~ J. ~ .11 ~ y.l (,Şj~l-:~-..ı.ll ~

.1981 ,..:..ı_,pı '.r<.ill ).:ı ,~1

i\...~1 ~.L. ı) <i;...L:.ıl.l.s_,I.::All ,_r..\..a-; ~~ı)~\_; <.Sjb '<.f~j_,)ıl .:ı_,~ 0!..ı.ıı, illi ?j

~ J'ly. ''i:..r.:-')11 ~~ 'ilki ~~ li'ly i\..JI ;;_.')WJ ıJL..,dl ~ ~i ~)11

.1310

4...-...y ,._,.,~1 ...1.:....-o , <,Ş~I 0_, ....... <.:.- J. Js'- 01 _,k=- J. ;;_..~\..... J. ~ Jı1 ~ y.i ~L,a.ill

.1986 ..:..ıJft. ,a.l\.....)1

~ :~ ,~L.:JI i\...~1 ~.L. w ı)~~ <.fJ\.J-1 '<.f.:ıl~l ~ J. Js'- ~~ y.i <,Ş.:ı_;_,l.l.l

.1999 ..:.ı_,_;:! ,~\ ~<ıı ).:ı ,.:ıy:-_,.1.1 ~ ...li'-i J.:ı\>._, J'y.->

136------------------- Veeili UZUNOGLU

~~ ...~..:>- ı:_r-:>- :~ , c.S.fr<ıı ı:r-ıı , ~L...~ı Js- ı:.r. ~ ı:.r. ..Lö"-i L?"")ı ...~..:>- _,o.ıi ı;wı

.2001 ,..:.>_,_;:,ı ,4.!\.....)1 4.-....-J-- '~

'1mıe!lJe1-A'malu bi'n-Nryyat"Hadisinin Şerhi ___________ _ 137

Kaynakça

'Ayşi M:hmet Efendi, Rılhu'f-Şuriih, Matbaa-ı .Ami.ra, İstanbul1253 .

.Ahmed b. Hanbel, Miimed, thk. Şu'ayb el-Arnaut, Müessesetu'ı:-Risale, Beyrut 2001.

Ata!, Z~l-i Şakaiku'n-Nrt'manry)'e, İstanbul1989.

Bağdatlı İsmail Pa~a, Hedryyetu '1-Arifln Esma11 'I-Jı4mllifln As am '1-Mttsannifln, Thk. Rıfat Bilge, Ibnu'l-Emin Mahmud, MEB, Istanbul 19 51

Baltacı Cahit, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medrese/eri, İstanbul1976.

Birgivi Mehmed Efendi, İ!JJ'amt'I-En:(fir, Matbaa-ı Amire, İstanbul1253.

Bursalı Mehmed Tahir, Aj'dtJJ Vilqyetine Menst/b Mepjyih, UletJJa, Şu'ari:i, Muem"hilı ve Etibbamn Terikim Ahvali, Keşişyan Matbaası, İzmir 1324.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Miiellifleri, Sad. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen, Meral Yayınevi, İstanbul 1972.

Ebu'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyri, Sahib-i Miisli!JJ Terceme ve Şerhi, tre: Ahmed Davudoğlu, İstanbul 1980.

Eren Cüneyt - Uzunoğlu M. Vecih, Arap Edebryatında Edebi Sanatlar Belağat, Sütun Yayınları, İzmir 2006.

el-Ezheri Muhammed b. Ahmed, Teh:ifbrt'I-Lttga thk. Muhammed Abdusselam Harun, Kahire 196"4.

Halil b. Ahmed, Kitabu'l- ~)'n thk. Mehdi el-Mahzfımi - İbrahim es-Semamü, Beyrut 1988.

Hasan Abbas, en-Nahvtt'l-Vdfl, Dfu:u'l-Me'fu:if, Kahire 1987.

el-Isbahani Ebu Nu'aym, · ei-Miisnedu'I-Miistahrec 'ala's-Sahthi'I-İmam Miislim, Dfu:u'l-Kütübi'l-'Ilmiyye, Beyrut 1996.

el-Isfahani Ebu Nu'aym, Hifyetu'I-Evlrya ve Tabakatu'I-Asftya, Dfu:u'l-Kütübi'l­'İlmiyye, Beyı:ut 1988.

İbn Hişarn el-Ensfu:i, Muğni'I-Lebtb 'an Kütiibi'I-E'arfb, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulharnid, el-Mektebetü'l-'Asriyye, Beyı:Ut 1991.

İbnManzfır Muhammed b. Mukrim, Lisamt'I-Arab, Beyrut 1955.

el-Kastallani Ebu'l-'Abbas Ahmed b. Muhammed, İrJddu's-Sarf li Şerhi Sahihi'I­Bt~harı~ el-Matba'atu'l-Emiriyye, lviısır 1323.

Katib Çelebi .Mustafa b. Abdullah, Keflu'z-Zumln 'an EsaJJJi'I-Kıt!ubi ve'I-Fımıln, MEB, Istanbul1971.

138------------------ Veeili UZUNOGLU

Kurt Mustafa, Arap Dilinde Cer Haifleri, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Vakfi Yayınları, İstanbul1999.

Peçevi İbrahim Efendi, Tt'irfh-i Peçevf, İstanbul 1980.

Sehlrıild Mustafa Efendi, Tarih-i Seaniki'thk. Mehmet İşpirli, İstanbul1989.

et-Taberaru Ebu'l-K.asım Süleyman b. Ahmed, el-Mıt'cenıH'l-Kebi'r thk. Harndi b. Abdulmecid es-Selefi, Mektebetu İbn Teymiye, K.ahire 1994.

Tokluoğlu Faik, Tire'de Yeti{en A/it;ı-Şair-Miitifekkir ve Mutasavviflar, Rağıb Basımevi, Tire 1959.

Uzunoğlu M. Vecih, "Hz. ~eygamber'in Edebi Yönü", DEÜ İlah!Jat Fakültesi Dergisi, Sayı: XXXII, Izmir 2010.

"Tireli Ayşi Mehmet Efendi", II. Tiirk K.iiltiiriinde Tire S enıpoiJti!JJtl, 17-19 Kasım 2006, Tire- İzmir.

Ay{i' MehJJJed Efindi ve el-MiinekkahatJt'l-Mepiiha fl'l-Me'anf ve'l-Bryan, (Yayınlanmarruş Yüksek Lisans tezi), DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1997.

Ayşi Mehmet Efeneli Hayati ve Eserleri, Niisha Şark!Jat Ara{tırmalan Dergisi, Yıl: II, Sayı:6, 2002.