I

'\.,

Mejju- Gunju 1996 & IL-Hutiafa 14 --}~i

tfhetiezitaltaf/ , . ~~~·~··· .. ~,--Qisha mhix bizi:ejjed il-iisara.li jagiimlu f'Malta... ~ Wara li narbtu u qerdu l~giiasafarf'pajjii:hom, 11-kaccaturi Maltin bil­

wicc tost kollu qegiidin iduru gfla!l-gflasafar ta' pajjii:i olira. Fost dawn pajj hemm 1-Egittu. L-Egittu huwa pajjii: kbirfi-Afrlka ta' Fuq. Mafna minnu huwa dei:ert, imma fih tgliaddi x-xmara Nil, u matul dix-xmara enormi hemm flafna ndura u hafna najja. Fld-deiert hemm ukolll-oazijiet. Dawn ikunu rqajja' bl-llma fll-wlcc u gflalhekk fihom ukoll ikun hemm is-s! gar u 1-gflasafar. Giiasafar blr-riml, ghasafar li jglbulek gnajnejk wara widnejk!

U issa dawn l-ghasafar tmisshom ix-xorti kerha ll sena wara 1-of'lra tmlss gliasafar Malta. Kaccaturl bll-gzuz qed imorru tours specjali, armatl sa snienhom qishom sejrin gflall-gwerra! U erf'lilhom ibattiu senter wara ieflor fuq dawn !1-povri gf'lasafar li qatt ma raw vjolenza blial din!

11-kaccaturl Maltln suppost jobdu 1-ligijlet ta' 1-Egittu, u jlsparaw biss fuq gliasafar !i jlstgnu ! Alia jbierek, Egiz:zjana daqs dlk Maltija qed jirrispeUawha! grupp ii jmur 1-EgiUu qieglied jagflmel kbir mlll-gnasafar ta' ! Kif

!Helevixin, I !ura magflhom ajkli, barbagann!, !sqra,

Editorjal. Anbarijiet

14 fuq .. .II-Gallozz

Ztln±·an, 1-dx-)(-e hd.a

Facc'ata ta 1 Quddiem Ghammiel tal-Bejt (Passer hispaiziolensis- Spanish Sparrow)

2 3 4 4 5 6 7 8 8 9 10 11 11 12 12

Bla dubju huwa 1-aktar gnasfur li naraw u li nalu bih anna 1-Maltin. Komuni daqs it-trab, u storbjuz ... daqsna! lbejjet kullimkien: sigar, ventilaturi, arbli tad-dawl, irdum ... darb a sibt bejta !'gewnan ta' ajruplan (ernm ... 1-ajruplan kien mitluq, biex niftiehmu!). Jekk ikollkom bird table, dan se jkun 1-ewwel gnasfur li jzanzanhielkom! lmliatra?!

courser), sunblrds, anke lmbagnad

isibu gwa biex jlbbalzma­homlhom u i vetrina mal-viUml I !I II b'ghaj tal-ngieg. U ku!l min I

, ras!"

man, dak man!

_ . Klabb fluttaf Jason Aloisio, Isabella Borg, Robert Borg, Audrey Che!culi, Norman Chetcuti, Desiree Falzon (Ko,ordinatur), Victor Falzon, Margaret Muscat.

Klabb rtuttaf huwa Haqsima ta' Birdlife Malta ghall-membri !a' j, 14-il sen a. li,KJabb jorganizza flargiet fil-kampanja, zjarat !'riservi naturali, tandidiet, video-shows u anke xogliol ambjentali. 11-Kiabb jippublika n-newsletter-magazin "11-Ftuttafa" kull xahrejn gliall, mernbri, u jipproduci !iendawts u log nob glial waqtl-attivltajlet.II­Kiabb gliandu wkoll 4 Gruppi Loka!i Jil,pajjiz. Sliubija li Klabb rtuttal hija Lrn1 .50 iis-sena.

Pubblikazzjoni BirdLife POBox 498 Valletta CMR 01 Tel230684/250229 Fax 225665 Materjal mill-magazin IH'!uttafa jista' jigi kkupjat dment li jissemma' s-sors u tintbagliat kopja tal-materjallil Klabb !1uttaf fi-indirizz t'hawn fuq. Stampat gfland Poulton's Print Shop, Gunju i 996

Mejju - Gunju 1996 1.,.

i!i!

I ' II

00

·c; > .c 0 Ci.l 5: "E ill

" 15 $':

;.;:;:;.; .~:;;.

din il-poezija u nu sehem t'kompetizzjoni Mi.nn vers sib gnasfur Hemm sittax, x'kumbinazzjoni!

Aqra linja u anseb sewwa. lndunajt? Hemm zewg bicCiet. Dan gfmliex kull gnasfur mol'lbi, gnandu fih i.ewg tifsiriet.

Qed intik bnala ezempju: F'sigra bil-frott alidar skur. "Taz-Zebbug" hija t-twegiba, sew jekk sigra, sew gnasfur.

Meta ssib 1-gnasafar kollha Jew sibt ftit u tkun gflajjejt ibgnatilna ir-risposti naraw ftit 'il kemm tkun

E Biex gnasfur, nennilu F Jew b'titjira, jew biHrott G Hu ta bewsa, betcun H F'banar, b'nxejjex, fjuri u

I B'kordi ddoqqha, qabdet nuta J Hut u ramel tigbor igur K Ferm storbjuza, !-grawnd L Sew jekk nuta, sew gliasfur

M Rkobbtejk itwi, fuq xi sigra N F'ras tarbija, f'qasab gneb 0 lsem mara, jew fil-bejta

Kiel 11-hut, xagliru tad~deheb.

1 Qattus 4 Purcinell 2 Ta' San Martin 5 Cuqlajta

7 Kappun 8 Trumbettier 9 Arpa 3 Serra 6 Cetta

Mejju - Gunju 1996 • IL-Muttafa 14

IL-Huttofa 14 • Mejju - Gunju 1996 rumhjaw::::;.;fuq::•·«~::~v:::;:;::;:; :·:·:·:·.;:;:;:.:;:.:;::·::;::::::::::;:::.:::::::;:;:;:;:::;::::::::::::::~::::::::;:;::::

forsi Hit jkun

xahrejn huwa

. ·, . ' .. :.:·:· ..

II M.alti: Gallozz Iswed I e~~~,i~~~·Mk'~~~ll~·ln!11'l" -l·[~''"''l'- I I .1'\.j'·-·.! LU! u. vu ~ f .. ~ "''J VI VjJJ #·3 I

Fil-passat ii-Gallozz lswed kien gflal Maltagflasfur tal-passa biss. Kien jidher 1-aktar bejn Marzu u Mejju u bejn Awwissu u Novembru. F'dawn ix-xhur kien komuni mhux na.Zin. N umri izgnar kienu jqattgnu x-xitwa rnagfma, dejjem f'xi post fejn jingabar 1-ilma u jikber qasab u naxix folt.

11-Gallozz !swed huwa specjalizzat biex jgflix ma' 1-ilma: saqajh irndaqqsin bi swaba' twa! u miftunin biex jimxi pjanti ta' l-ilma, u gisem dejjaq biex jgnaddi minn qalb il-qasab. Lewnu huwa iswed b'daqqa bajda fuq il-gwienan, u.denb abjad minn tant. Saqajh nadranin u munqaru anmar jgnajjat bil-ponta safra. Fl-ilma jaf jgnum u jogndos mhux nazin. Bnas-soltu, imsomma, annimal verament sabin u mibni biex jgflix fi-ambjent partikolari tiegnu. ·

F'Malta ftit gnandna postijiet li jzommu 1-ilma fis­sajf, u forsi gnalhekk ii-Gallozz ftit tflajjar ibejjet. lzda minn xi names snin 'I hawn innolqu xi gnadajjar godda, bnal dik ta' Gnajnsie!em f'Gnawdex, u naturalment fir­riservi ta' 1-Gnadira u s-Simar. U 1-Galiozz lswed bejjet!

L-aktar li gnogbitu kienet ir-riserva tas-Simar, gnax malli tlestiet mhux biss

Fellus ta' Gallozz lswed

par wiened, nafna pari q u s hemm u rabbew farniija. 11-qasab ambjent perfett biex jibnu fih, u 1-flut zgfliru ta' rikka li hemm fls­Simar ifissru li 1-ikel ma jonaosx. U s'intendi protett, j eri gflasfur jitg.awda minn

kulfladd bla rna jigi mtixkel. Malli r-riservi titlesta kompletament, m!jiet ta' tfal ta' 1-iskolajibdew jiltaqgnu rna' 1-gnasafar kuljum, kif dig a jigri fi-Gnadira. Qed taraw kif meta nagnmlu 1-parti zgnira tagnna, in­natura tagntina s-sabifl tagnha!

F'ls-Simar, is-sajf sar spettaklu ta' Gialez, bil!i dawn dejjem iduru jfittxu 1-lkel, jinflaslu, jigru wara xulxin u jgnajtu 1-gnajta tipika tagnhom. U spiss tidher ukoll xi omm tgnum b'serbut twil ta' flieles warajha.

lmsomma nistgnu ngflidu ii 1-Gallozz lswed sar parti mis-Simar. Mhux ta' b'xejn Klabb rtuttaf dejjem jirsisti biex jitllarsu postijiet godda u biex gnall-ewwel darba f'pajjizna, 1-gnasafar jingnataw

jgnixu bla xkieL

Jien mort nimxi mal-iami!ja u korma z-iebbiegfl. Sibt "swallow" ferut fil-gewnafl. Kien mimli demm. Madtu d-dar, gflami!Uu 1-isfar u gflamiltu iis-sflana.

Meta kien b'saflfltu tar u mar ma' snabu.

Ghaziz Alexander,

Alexander M Cardona Santa Venera

Meta ssib gt1asafar feruti ahjar rna tippruvax tikkurahom inti, ghax rna tkunx taf ezatt x'ghandu 1-ghasfur. L-ahjar li taghmel huwa H ccempellil BirdLife fuq 230684/250229 jew at1jar taqbad mill-ewwel ma' Max Farrugia, espert fil-kura ta' 1-ghasafar feruti, fuq numru 233321.

Sakemm jingabar l-gt1asfur minn ghandek 1-ahjar ikun li tqiegt1du fkaxxa maghluqa (blxi toqba Zghii·a qiex ma jifgax) u tippruvax titimghu ... Min ikun ferut rna . jkollux mohh ikel!

L-Editur

nizlin ...

lrcivejt mingnand Robert (Borg) kif tagnmel bird-table. l-gtlarus t'otlti, David Gatt, !i gflandu s­sengfla ta' mastrudaxxa, gflammi wallda.

Tgllidx kemm jinzlu gflasafar fuaha. u hemm merill li qed jinzel kuljum.

Ghaziz Kristoff,

Kristoff Scicluna Bona iejtun

Mejju - G·unju 1996 ®

'·'· · .... ,.,., ... ,,.,.,,.'::,:,:,.1-~:,:::,:;:·:::::::•:·:':·

a Jekk jogl'lgbok tista' t-taghrif kif titmi

bird-table? Ahna gflandna hafna fldejna u nispera I! 1-gflasafar II jistkermu hemm isibu x'jiek!u fuq il-bird­table tiegfil.

pros it tal-magazin tag11kom. Jiena nflobb naqrah 1'lafna, u nattendl 1-attivitajiet tagflkom,

ii-Kraft Dejjem tlegflek

Victoria Cassar Gzira

ps. Xi ghaxar snin ilu kontu tagl'lmlu 1-l'largiet ghali-Buskett, berdwocing etc. Dawn ghadkom tagl'lmluhom?

Ghaziza Claudia, Kemm niehu pjacir nara din id-drawwa tal-bird-ta­

bles tinfirex mal-membri tal-Klabb. M'ghandkomx ideja kemm tghinhom lill-ghasafar haga bt1al din, specjalment fix­xhur tax-xilwa, rr1eta x'jieklu ftit li xejn isibu. Ghath.ekk pro sit u nawguralek mijiet ta' ghasafar! IHagtuif li tlabtna rCivejtu diga, m'ghandix dubju.

Grazzi tal-kumrnenti sbieh dwar Il-Huttafa, u kompH a ttendi 1-a tti vita jiet tal·-Klabb. J i dher bic-car li m'intix mernbru fa tat! U b'xortik ghax f'Gunju gnandna ppjanata Lejla Kraft ohra (ara pagna 8).

Dwaril-hargietber.dwocing,f'Ottubrukullsenaniet1du sehemfil-Wor1d Birdwatch, immamhuxbilforsissirii-Buskett - atma nippruvaw invarjaw il-postijiet. Per ezempju s-sena 1-onra gt1amilniha n-nahat ta' Selmun, u kienet success. Dis­senagt•ad irridu naraw.lccekkjal-harga li jmiss, jewta' wara.

Sadattant prosit mlll-gdid, Claudia, u ibqa' attendi u hajjar lil hbiebek jidhlu membri wkoll!

L-Editur

Prosit, hej! Min jaf x'daqsxejn ta' bird-table gharnillek David. Qed niehu pjacir li diga qed jinzlulek l-ghasafar fuqha. Dwar il­

merill, dan huwa ghasfur li jghix 'il-boghod hafna min-nies, ghax jibza' minnhom. Issibu biss fuq 1-irdum u fil-berah, u qatt ma tarah fil-gonna jew fil-btiehi tan-nies. Ghalhekk nat1seb li kellek daqsxejn zball meta ghidtli li jinzillek merill fuq il-bird-table! Forsi xi ghasfur iehor li ghadek ma tafx x'inhu.

Jekk tiktbilna kif inhu, jew anke tipprova tpingih u tibaghtulna, ahna nippruvaw nagt1rfuh u nghidulek x'inhu. Orrajt? Irnportanti li thares lejh sewwa biex tgt1idilna 1-kuluri sewwa kif qeghdin.

Editur 11-Muttafa Klabb Muttaf Birdlife Malta POBox 498

Valletta CMR 01 _;:::::::::::::::::~.--

L-Editur

Glial taglirif dwar annimali jew pjanti Maltin, iktbu HI Robert Borg - Wild link • Klabb Muttaf • BirdLlfe Malta • POBox498 • Valletta CMR 01. Biex Robert iwigibkom direttament, rna' 1-ittra tagnkom inkludu envelope bl-indirizz tagnkom u bolla ta' 56.

.,_, .

.-.. •\))

·~ KJ $.... :s ~~

m '"":"l N s:::! Q)

•U ro P~

+ ·~ + 4-

:5 .,\.C

-~II .~, i

·~· I .-~

p.

ll

ll-Muttafa 14 o fvlejju - Gunju 1996

Nimrod (11)

!t~r ~· r ·<~ . :-~~.~/'J \ ~~~~

I

J I

I

I I /

n .>::: ..---. s:. '--:; . . .0.. OJ ~ :;::s

:! >

:J ,_.' \r 'U ;:, 'tJ" r-"

Nafu kemrn mi1mkomjiggenrmgi:Jal.x:i Lejla Kraft minn tagtma!

"\., -Mejju · Gunju 1996 e IL-Muttafo 14 ~~~~/. ·•··

/! U ghalhekk !Jsibna biex inhawdu xi IJaga mill-!Jdid ...

'Did_-darbt~ ~e rwgnrnlu nistgl:ru RIClKLAGG. Rii~iklagg jigifieri tu:ia

Data: 11-Gimgtla 28 ta' Gunju 1996 Post: Skola Primarja Furjana {ara

) affarijiet lijkunu digtl ntuzaw ghal xi '

rtin: 6pm-8pm Dnul: 50c (fi!-bieb)

Jekk jogf!gobkom ibbukkjaw bit-telefon biex naraw kemm se nkunu. Cemplu Bird Life fuq 230684/250229 (qabel nofsinhar) mhux wara 1-25 Gunju 1996. Grazzi.

!Jaga oi:Jra, jJer e:iemjJju taghmel _ . . tal-jJlastik! a Ejjew flintkien idejat u r--: 1.uifna idejn, u naraw x'jotwog!

'U bl]as-soltu, li taghmlujsir tag!Jkont!

TRIO SARRlJA

~0 0 0

f-1 ~ t I FOSOS ~ 0 0 0

TRIO SAN PUBLIJU ---

~ "ILLLLLLISTRINA XI PJACIR!!!" ~

I I I I Sejjer x'imkien? M'gnandekx aptit timxi. .. jew torsi trid tasal

ma!ajr? 11-kumdita kulnadd jaf isibha, u 1-karozza taqdina tajjeb. lmma dak li hu 1-anjar gnall-neffa u 1-kumdita mhux bilfors hu 1-anjar gnall-ambjent. Tassew li jekk ma nuzawx il-karozza ndurnu ftit aktar ma naslu, immax'inhi kwarta iktarndejn arja iktar u kwieti u bla periklu

Qabel ma nitolbu Iii xi iwassalna bil-karozza, naraw ftit nistgnux bil-mixi bir-rota. n tal-linja. Gnalkemm vettura bnall-karozzi 1-onrajn, imma tesa' passiggieri karozza normali. U bilnaqq, tinsewx li i-rnixi u r-rota huma tajbin gnal sannitna.

meta mmorru x'imkien jew b'tal-linja, inkunu qed innaqqsu ftit tal-karozzi Dan id-dunnan mhux biss idejjaqna, imma wkoll sensiela snina ta' problemi bnalma huma 1-effett serra, ta' mard serju.

!L-Muttafa 14 @ Mejju - Gunju 1996

zghazagh Vogelschutz (DBV),

Germanii:a li bhal ghaH-harsien ta'

AUendew 45 Klabb barranin. Flimkien zabru sigar, fethu moghdijiet, ohrajn, garrew hamrija u kompost,qattgi1uzkuku ghall-kompost, naturalrnent kollox id-direz:zjoni tal-gwardjan Charles Gauci. U ohrog il-ghageb, sabu cans jaghmlu Hit berdwocing (u chamaeieon­watching!) u

hawlu sigra tifkira ta' , Pros it Agnes Sciduna, Audrey Chetcuti u Norman Chetcuti, u xi genituri H attendew u taw daqqa t'id. Nirringrazzjaw Ray Galea H qabbadna 1-kuntaU mal-Leaders tad-DBV.

Leaders: lsabeli~ Botg, Grace Camiilerl, Graz!ella Fenech, Marija Fenectudoarihe Scerri, Agnes Scicii.lna(ko-ord), Silvio

~~~~~~)·~:~~:~ \\. \: ·:::;::· .:,... \\ Leaders: f\,ilichelle Borg (k.o-ord);RobertBQrg (ko~ord), Etienne Grech, M~risa Grech .•. /· { ....... ::it i:

NAXXAR \ ...•.. .:::.::··:·:·;:.. ·• ········ ( ·:}>·:·. ·•·• .. :· ....... • ..•. · Leaders: J~sol'i'A!oi$1q{ki.'>'~9rd)/A)1itaBezzina; Mark Falzon

~~~~~), KQ.~r~d ~~Z~~11:c_~-!:~~9::vassan~.·/ ·· Leaders: Audrey. .. Chetcuti (ko-ord), Norman Chetcuti (ko­ord), Angele Pulis;·cnr.isf.>.v!I§.. ... ·.··•·

F'isem 11-Grupp Lokali Naxxar, nixtiequ tlafna nirringrazzjaw liii­Gizwiti ta' Loyola House fin­Naxxar, b'mod specjali iii Fr Henry u m Fr Joseph, ta' I· gf'lajnuna li taw u 1-!nteress li wrew biex wanda mill-attivitajiet tai-Grupp kienet success.

huma biss ritratti miHieni saret ukoll b'success fl-20 ta'

morn a

e.­G N ta IL

"' '::!:~ 'V) m

,.:::J ·.;=:;

g ·c

Sensiela kwadretti dwar tajr tal-bal'lar li jgfiix fii~Galapagos, pp gzejjer vulkanici fi~Ocejan Pacifiku. F'din il~narga ...

Il-Pin.gwin tal-Galapagos Galapagos Penguin- Spheniscus mendiculus

rtadd rna jistenna li jsib pingwini lidejn 1-ekwatur. lmma onrog il­gfmgeb fuq ii-Galapagos tgnix speci ta' pingwin zgnir (twil biss xi 306m). 11-Pingwin tal-Galapagos huwa endemiku, jigifieri ma ssibu imkien nlief hemm. Jgnum b'neffa kbira tant wicc i-ilma, bis-sanna ta' gwienan qishorn flipers, u ta' saqajh. 11-pingwini gnandhom satfi noxnin ta' xanam u rix, gnax is-soltu jgnixu f'iblira ngazzati u fuq is·si!g. Biex itaffu ftit mis-shana tropikali li jgnixu fiha, il-pingwini tal-Galapagos izommu gwinnajhom miftunin nalli i.­ziffa tiffriskahom. lzommu wkoll saqajhorn fid-dell ta' gisimhorn. Jekk dan ma jkunx bizzejjed, jaqbzu 1-baflar! l!-Ping·win ta' Gala.pagos "jizzewweg" glial gnornru u jgflamrnar kuli sena. ibidu zewg bajdietf'bejta ta' crieki ta' gebel zgnar irnqegiidin fuq il-blat tal-lava. li-bajd qatt ma jitflalla walldu. 11-Pingwin ibejjet f'kolonji, jigifieri fi gruppi, imma kull par ikollu arja madwar il-bejta li jiddefendiha u ma jflaliix min jidnollu tiha. Huma u mexjin lejn jew mill­bejta, ixenglu rashom b'mod stramb. Forsi dil-mossa turi li qegfldin f'moviment u mhux qed jinvadu Herritorju li nzertaw gnaddejjin minnu fi triqthom.

Taghrif mig bur minn

0 '<Jj ·o <( -o ·~ 0 c: c :~ 0

,, Mejju - Gunju 1996 • il-Muttafa 14 )jf£

.~:-;;'~~~·=:~.

Dawn _ kienu: BIRWINA, RUSSETT, Bi AVULTUN. HUTTAFA, TERTUXA. BUMISTUR {blulngliz wren).

tie bl a

... sa d-DINJA

xoghol ta' ii-zmien tas~sena r~

fis.,sajf n mbaghad

13. L-gnasafar imhalltin CIKONJA, SIL UN,

L-gnasfur misterjuz keilu jkun

lr~rebbieh kien J Vella miii-Mellieha, li rebah KTIEB DWAR IN~ NATURA.

Newsletter