megep makine teknolojisi montaj_resimleri2
TRANSCRIPT
T.C. MLL ETM BAKANLII
MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
MAKNE TEKNOLOJS MONTAJ RESMLER 2
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLERAIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. STANDART VE STANDART OLAMAYAN ELEMANLAR .......................................... 3 1.1. Standart Olmayan Makine Elemanlarna Yapm Resmi Numaras Verme................... 3 1.2. Standart Olan Makine Elemanlarnn Standart Numarasn Belirleme ......................... 4 1.3. Montaj Antedinin Doldurulmas ve Arivleme............................................................. 9 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 24 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 25 2. PARALARIN GERELER ........................................................................................... 25 2.1. Gerelerin Tanm nemi ve Kullanld Yerler ....................................................... 25 2.2. TS, ISO, DIN ve MKE Standartlarna Gre Gereler................................................. 26 2.3. Gere eitleri ............................................................................................................ 29 2.3.1. TS1111e Gre eliklerin Snflandrlmas ............................................................ 29 2.3.2. Demir-Karbon Dkm Malzemeleri ........................................................................ 30 2.3.3. Gerelerin Gsterilmesinde Kullanlan eitli Sembollerin Anlamlar................... 30 2.4. Gerelerin Gsterilmesinde Kullanlan Semboller ve Anlamlar ............................... 31 2.4.1. Gerelerin Sembollerle Gsterilmesi................................................................... 31 2.5. Gerelerin retim Metotlar........................................................................................ 33 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 38 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 40 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 46 KAYNAKA ......................................................................................................................... 47
i
AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI184 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Montaj Resimler 2 Standart ve standart olmayan makine elemanlarn TSISO izelgelerinde bulup antedli kada izebilme becerisinin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Temel Teknik Resim dersini ve Standart Makine Elemanlar dersinin 1. 2. 3. 4. 5. 6. ve 7. modllerini alm olmak. Standart ve standart olmayan elemanlar ve gereleri belirleyerek antete yazmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modl ile; makine paralarnn birletirilmi resimlerini izebileceksiniz. Numaralandrmalarn yapabileceksiniz ve bilgisayar destekli izim ortamnda izilebileceksiniz. Amalar izdiiniz montaj resmine ait standart ve standart olmayan elemanlarn TS-ISO izelgelerinden bulup, antede yazabileceksiniz. izdiiniz montaj resmine ait paralarn gerelerini TSISO izelgelerinden belirleyip, antede yazabileceksiniz. Teknik resim izim ortam, resim masas, izim ara gereleri, tepegz, data show, izilecek paralar ile ilgili TS izelgeleri, BD ortam. Her faaliyetten sonra kazandnz bilgi ve becerileri lmek iin uygulamal izimler yapp kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz size rnn patlatlm olarak izilmi makine paralar verecektir. Bu resimde grdnz paralarn montaj resmini izeceksiniz. Resimde kullandnz standart makine elemanlarn ilgili izelgelerden bulacaksnz ve antede yazacaksnz. Bylece deerlendirme notu alacaksnz.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GRSevgili renci, Teknik olarak imalat yaplan her trden rnn tantm, resimlerle antlmak zorundadr. Bylece rn hakknda daha detayl bilgi sahibi olunur. zellikle makine paralarnn yapm resimleri ile montaj ve patlatlm resimleri retici ve mteri iin ok nemlidir. Daha on be yl ncesine kadar yapm resimleri ve montaj resimleri elde ve teknik resim masalarnda iziliyordu. Ancak gnmzde elde izim yapmak yerini bilgisayarlara brakmtr. izimlerimizi bilgisayar ortamnda ok daha hzl, doru ve esnek olarak izebilmekteyiz. Ayrca izimlerimizi ok kolay bir ekilde saklama imknna da sahip durumdayz. Sizler ve sizden sonraki nesil daima daha ansl olacaktr. nk hep teknolojiyle i ie olacaksnz. Daha dne kadar saatlerce uraarak izdiimiz bir makine parasnn resmini artk bilgisayar destekli izim programlar sayesinde dakikalara sdrabilmekteyiz. Hassasiyet, ekonomiklik, gvenilirlik ve zaman bakmnda stnlkleri ok fazladr. Sizlere bu modl ierisinde izdiiniz montaj resmine ait standart ve standart olmayan elemanlarnn TS-ISO izelgelerinden belirleyebilmesini ve antede yazabilmesini reteceiz. Bu modl ile izmi olduunuz montaj resimlerine ait antedi doldurabileceksiniz. Bunu bilgisayar destekli izim ortamnda ok daha kolay ve hzl yapabileceksiniz.
1
2
RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1AMABu modl ile uygun ortam ve ara-gereler salandnda ilgili TS-ISO standart izelgelerinden gerekli bilgileri alarak, makine paralarnn montaj resimlerini doru olarak izebileceksiniz. Yeterli ve kesit alnm grn, numaralandrma, para listesi ve antedi doldurabileceksiniz.
ARATIRMATS, ISO ve DIN harflerinin ne anlama geldiini aratrnz. nternetten Trk Standartlar Enstitsnn web sitesini bularak inceleyiniz.
1. STANDART VE STANDART OLAMAYAN ELEMANLAR1.1. Standart Olmayan Makine Elemanlarna Yapm Resmi Numaras VermeKomple bir sistemde veya detay resimleri hazrlanm tm paralara bir resim numaras verilmelidir. Bu numaralandrma sistemini her kurum retim sistemine gre verebilir. Bylece yaplan ilerin takibi ok daha kolay olur. Standart olmayan makine elemanlarna verilecek olan yapm resmi numaras, komple resimdeki numaray takip etmelidir. Aadaki rnekte komple resmi, 1 gruptan ve 5 organdan olumaktadr. Para numaras ise 16dr.
Komple bir resim ierisinde grup ve organ resimleri mevcut ise, yukarda grld gibi 4 numaradaki para numaras ksmna para numaras yazlr. Ayrca para hangi grup ve organ iinde yer alyorsa ona ait grup ve organ numaralar da 1 ve 3 rakamlarnn hizasna yazlr.
ekil 1.1: Standart olmayan makine elemanlarna yapm resmi numaras verme
3
Standart olmayan makine elemanlar, montaj resmi numarasyla balar (R22-). Grup ve organ numaras varsa yazlr (R22-1-2-), sonra da para numaras yazlarak yapm resmi numaras (R22-1-2-01) ortaya kar. ekil 1.1de ad gvde olan ve standart makine eleman olmadndan R22-1-2-01 resim numaras almtr.
1.2. Standart Olan Makine Elemanlarnn Standart Numarasn BelirlemeStandart olan makine elemanlar, ilgili standart makine elemanlar izelgelerinden bulunarak antedde Standart Nu. (Resim Nu.) yazan stuna yazlr. ls 6x16 olan silindirik bir pim TS (Trk Standartlar) sisteminde TS2337 olarak gsterilmektedir. TS2337-1 gibi uzants da silindirik pimin zelliini anlatr. ekil 1.2de grld gibi silindirik pimin standart numaras TS2337-1 eklinde yazlr. Para numaras ksm da sralamay gsterir.
ekil 1.2: Standart olan makine elemanlarna standart numaras verme
rnein; Altke bal bir cvata TS sisteminde TS1021 olarak gsterilmektedir. TS1021/6 gibi uzants da cvatann zelliini anlatr. ekil 1.3ada altke bal cvatann standart numaras TS1021/6dr. ekil 1.3bde ise yine altke bal bir cvata olup boydan boya vidaldr. Bunun da standart numaras TS1021/1dir.
(a)
(b)
ekil 1.3: TS1021/6 ve TS1021/1 standartlarnda altke bal cvatalar
b : Vida boyu l : Cvata boyu k : Cvata ba kalnl c : Fatura boyu dw : Fatura ap d : Anma ls 4
Yine altke bal cvata olup standart numaras deien ok sayda cvata mevcuttur. htiyaca gre ilgili izelgelerden bulunup kullanlr. TS standartlarna gre yazld gibi DIN (Alman Endstrisi Normu) normlarna gre de standart numaralar yazlabilir. TS1021/6 olan altke bal cvatann DIN standardna gre DIN4018dir. Bu standart numara standart makine elemanlar izelgelerinde TSnin yannda ayrca verilmektedir.
ekil 1.4: TS1020/15 (DIN912) standartlarnda silindir bal cvata
b : Vida boyu l : Cvata boyu h : Cvata ba kalnl c : Kegen uzunluu s : Anahtar az dk : Cvata ba ap t : Allen anahtar derinlii d : Anma ls Montaj resimlerinde antet doldurulurken bu standart numaralar resim numaras olan ksma yazlr. ekil 1.4, 1.5 ve 1.6da baz makine elemanlarnn resimleri standart numaralaryla verilmitir.
ekil 1.5: TS1026/1 (DIN934) atke somun
m : Somun kalnl AA : Anahtar az e : Kegen uzunluu d1 : Anma ls d2 : Pah ls 5
ekil 1.6: TS79/1 (DIN126) dz rondela
d1: Rondela delik ap d2: Rondela ap s : Rondela kalnl Uluslararas kullanlan DIN standartlar normuna gre izelge 1de balca makine elemanlarnn resimleri ve standart numaralar grlmektedir.
6
DIN
Resim
Para Ad
DIN
Resim
Para Ad
izelge 1.1: Balca makine elemanlarnn DIN normuna gre yapm resimleri ve standart numaralar
7
DIN
Resim
Para Ad
DIN
Resim
Para Ad
izelge 1.1: Balca makine elemanlarnn DIN normuna gre yapm resimleri ve standart numaralar
8
1.3. Montaj Antedinin Doldurulmas ve ArivlemeMontaj resmi antedi balk ve para listesi olmak zere iki ksmdan oluur. Balklar TS7015e gre izilmitir. Balklar ekil 1.7de grld gibi resim kdnn sa alt kesinde yer alr. Montaj resimlerinde para listesi ile birlikte yazlr.
ekil 1.7: Montaj resmi antedinin gsterimi
ekil 1.8de montaj resmi antedi balk ksm grlmektedir. Antedin evresindeki rakamlar izgi uzunluklarn gstermektedir. Ayrca bir A4 lsne gre sadan, soldan ve stten 5mm, soldan ise 20mm dosya pay braklr.
ekil 1.8: Balk
Balkta yer alan bilgiler aadaki ekilde doldurulur (ekil 1.9). izen satrnn hizasna, tarih stununa izim tarihi yazlr. Ad soyad ksmna izenin ad soyad yazlr. izen kii imza atar. Kontrol satrnn hizasna, tarih stununa kontrol tarihi yazlr. Ad soyad ksmna kontrol edenin ad soyad yazlr. Kontol yapan kii imza atar. Standart kontrol ksmda ayn ekilde doldurulur. Say ksmna montajda ka tane kullanlaca yazlr. 9
lek ksmna, izilen resmin hangi lekte izildii yazlr. in adnn yazld ksm, ekil 1.9da SAAT MENGENESnin yazld alandr. Kurum ad yazlca yer, ekil 1.9da SMET AKTAR ENDSTR MESLEK LSESnin yazld alandr. Resim Nr. ksmna ise, montaj resmi numaras yazlr.
ekil 1.9: Yapm resmi anteti yaz alan
Antedi olutururken evre izgiler ve dey izgilerin izgi kalnl 0.5mm olacaktr. Yatay izgiler 0.25mm olacak ekilde ayarlaynz. lek, say, iin ad, kurum ad, resim nr. ksmlar 5mm yaz yksekliinde yazlr. Dier ksmlar 3mm yaz yksekliinde yazlr. NEML: Antetleri doldururken yazlarn iinde bulunduu kutuyu tam ortalayacak ekilde yaznz. ekil 1.10da para listesinin oluturulmas gsterilmektedir. Burada evredeki ller antet izgilerin mesafesini gstermektedir. Para listesini olutururken de yaz ykseklikleri 2.5-3.5mm arasnda seilmelidir. Uzun isimlerde yaz ykseklii drlebilir. Para listesi baln hemen stne yerletirilir. Balkta olduu gibi yatay izgiler 0.25mm dey izgiler 0.5mm kalnlnda izilmelidir.
ekil 1.10: Montaj resmi anteti ve para listesi lleri
Balk ve para listesinde yazlan bilgilerin eksiksiz bir ekilde doldurulmas gerekmektedir (ekil 1.11). Montaj resmini eline alan bir montaj yapacak eleman hangi paralara ihtiyac olduunu ve bu paralarn tm zelliklerini bu yaz alanlarndan renir. 10
Buna gre de sipari verir. Eer hatal bir yazm yaplrsa o para veya paralar yanl siparie neden olabilir. Bylece iler aksayabilir.
ekil 1.11: Montaj resmi anteti ve para listesi
Montaj resimlerini izerken aada sraladmz zelliklere dikkat etmemiz gerekir. izimler genellikle 1:1 leinde ve uygun bir kda izilir. Yaplacak montaj resmini tam olarak anlatabilmek iin gerekli tm grnler izilir. ok zorunlu durumlarda montaj resimlerinde llendirme yaplr. Her paraya ait bir montaj numaras verilir. Antet standartlara uygun olarak izilir. Standart makine elemanlarnn yapm resimleri izilmez. Ancak para numaras verilir.
11
ekil 1.12: Gvde paras yapm resmi
12
ekil 1.13: Boru havas yapm resmi
ekil 1.14: Vidal mil yapm resmi
13
ekil 1.15: Dner hava yapm resmi
14
ekil 1.16: Boru havas montaj resmi
ekil 1.16da boru havas montaj resmi grlmektedir. A4 kdna izilmitir. Tek grnle ifade edilebildiinden dier grnlerin izimine ihtiya duyulmamtr. Antet standartlara uygun ekilde hazrlanmtr (TS7015). Yaz alanlar standartlara gre doldurulmutur. Para listesi oluturulmutur. ekil 1.17de iki kademeli bir redktrn patlatlm resmi bulunmaktadr. Patlatlm resminden fadalanarak, ekil 1.18de montaj resmi antedinin Standart Nr. ksmnn doldurulmasn gryorsunuz. Malzeme ve aklama ksm sonraki konularda anlatlacandan imdilik bo braklmtr. Montaj resmi numaras R22-1-0-00 olup standart makine elemanlar R22 ile balamayan satrlarda yer almaktadr. Para nu. 1 olan makine eleman standart olmayp, R22-1-2-01 montaj resim numaras almtr. Para nu. 2 olan makine eleman standart olmayp, R22-1-2-02 montaj resim numaras almtr. 15
Para nu. 3 olan makine eleman sabit bilyeli yatak olup, standart makine elemanlar izelgesinden numaras bulunup (6201) ilgili satra yazlmtr. Para nu. 4 olan makine eleman sabit bilyeli yatak olup, standart makine elemanlar izelgesinden numaras bulunup (6203) ilgili satra yazlmtr. Para nu. 5 olan makine eleman emniyet segman olup, standart makine elemanlar izelgesinden numaras bulunup (DIN472) ilgili satra yazlmtr. Para nu. 6 olan makine eleman A5x5x18 zellikte bir kama olup, standart makine elemanlar izelgesinden numaras bulunup (TS147/9) ilgili satra yazlmtr.
16
ekil 1.17: ki kademeli redktr d-montaj resmi
17
ekil 1.18: ki kademeli redktr montaj resmi anteti standart nr. alannn doldurulmas
Montaj resimlerini arivlemenin en iyi yolu, hangi ylda hazrlandyda ksaca o yla ait bilgiyi montaj numarasnda vermektir. rnein ekil 1.18de 1999 ylnda izilmi bir montaj resmi yer almaktadr. 1999 ylnda izildiini R99-1-0-00 resim numarasndaki 99 rakamlarndan anlarz.
18
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLEM BASAMAKLARI NERLERAtlye nlnz giyerseniz gmleiniz kirlenmez. Ana paray kesin olarak belirlemelisiniz. Montaj srasna gre veya para byklne gre paralarn numarasn belirlemelisiniz. Standart makine elemanlarn ilgili izelgelerden ya da ilgili internet sitelerinden bakabilirsiniz.
Numaralandrlmas yaplm montaj resminde standart makine elemanlarn belirleyiniz.
Montaj resminde standart olmayan makine elemanlarn belirleyiniz.
Montaj resminde kullandnz paralarn standart makine eleman olup olmadna dikkat ediniz. Montaj resmi antedini izerken izgi kalnlklarna dikkat ediniz. Yatay izgileri 0.25mm, dikey izgileri 0.5mm olarak izmelisiniz. Montaj resim antedinin erevesi 0.5mm olarak izilmelidir. Para numaras ksmna aadan yukarya doru para numaralarn dikkatli bir ekilde yaznz. Montaj antedinde ad ve aklamalar ksmna parann adn 3mm yksekliinde harfler kullanarak yaznz. Para ad yazlrken boyutlarn da yazmay unutmaynz. Montaj antedinde ad ve aklamalar ksmnn sol tarafna parann montajda ka adet kullanlacan yaznz.
Montaj antedini iziniz.
1 numaradan balayarak aadan yukarya doru antede numaralar yaznz.
Montaj antedine parann boyutlarn yaznz.
ad
ve
Montaj antedine parann saysn yaznz.
19
Montaj antedine parann resim veya standart numarasn yaznz.
Montaj antedinde parann resim numarasn yazarken yapm resminde kullanlan numarayla ayn olmasna dikkat ediniz. Para listesi ksmna yazlan yazlarn ykseklikleri 2.5 ile 3.5mm arasnda olmasna dikkat ediniz. Aklamalar ksmna para ile ilgili ek bilgiler yazlabilir.
20
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME1. ekil 1.19da iki kademeli bir redktr montaj resmi verilmitir. Paralar klavuz izgileri ile birlikte gsterilmitir. Buna gre klavuz izgilerinin gstermi olduu paralarn para numaralarn dzgn bir ekilde yaznz. Not: Para numaralarn yazarken ekil 1.17deki d-montaj resminden yararlannz.
ekil 1.19: ki kademeli redktr montaj resmi
21
2.
ekil 1.20de otomatik ilerletme dzeni sisteminin gvde parasnn yapm resmi verilmitir. Yapm resmini A4 kdna 1:1 lekle iziniz. Yapm resmi antedini iziniz. Antedi doru olarak doldurunuz. Gerekli Bilgiler: Gere : DD18 Ad : Gvde Resim Nr: OT40 01- 01
ekil 1.20: Otomatik ilerletme dzeni gvde para resmi
22
3.
ekil 1.21de otomatik ilerletme dzeni sisteminin iki parasnn resimleri verilmitir. Yapm resimlerini 1:1 lekle iziniz. Yapm resmini A4 kdna 1:1 lekle iziniz. Yapm resim antedini iziniz. Anteti doru olarak doldurunuz.
ekil 1.21: Otomatik ilerletme dzeni para resimleri
23
PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRMEKONTROL LSTESModln Ad Konu Ama Modl Eitimini Montaj Resimler 2 Alann: Makine elemanlarna numara verilmesi, antedin Ad ve Soyad doldurulmas ve arivleme AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.
DEERLENDRME KRTERLER1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Laboratuvar nln giyip, izim ortamn hazrladnz m? Bilgisayar destekli izim ortamn hazrladnz m? Standart olmayan makine elemanlarn belirleyip numara verdiniz mi? Standart olan makine elemanlarn belirleyip numara verdiniz mi? Numaralandrmay hizal bir ekilde yaptnz m? Yaz yksekliini ayarladnz m? Montaj resmi antedini izdiniz mi? izgi kalnlklarn ayarladnz m? izgi aralklarn ayarladnz m? Montaj numarasn yazdnz m?
Evet
Hayr
DNCELER ...
DEERLENDRMEekil 1.19daki redktr montaj resminde para numaralarn doru olarak yazp yazamadnz kontrol etmek iin cevap anahtar ksmna baknz. Hata yaptklarnz var ise para numaralandrmay tekrar yapnz.
24
RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2AMABu modl ile uygun ortam ve ara-gereler salandnda izdiiniz montaj resmine ait paralarn gerelerini TS-ISO izelgelerinden belirleyip antede yazabileceksiniz.
ARATIRMAMakine elemanlarna neden bu kadar standart numaras verilmektedir. Snfta arkadalarnzla tartnz. TS, ISO, DIN ve MKE standartlar hakknda bilgi toplaynz.
2. PARALARIN GERELER2.1. Gerelerin Tanm nemi ve Kullanld YerlerMalzemelerin kimyasal, fiziksel, mekaniksel ve teknolojik zellikleri, gereler ksmnda imalatya ular. Btn gereler belirlenmi semboller ile ifade edilir. Malzeme reten firmalar rettikleri gerelerin tm zelliklerini kataloglarnda belirtir. Bu kataloglardan malzeme seimi yaparken parann sistemdeki grevi, paray etkileyen kuvvetler, retim artlar, ekillendirilmesi, temin edilebilirlii gibi btn zellikleri dnmek gerekir. ekil 2.1de montaj resminde para listesinde yer alan gerelerin ad grlmektedir.
ekil 2.1: Malzeme (gere) adnnn antede yazlmas
Paralarn hangi gereten yapld antetde malzeme ksmna yazlr. Bazen malzeme ksmna bir izgi konur ve aklama ksmna HAZIR kelimesi yazlr. Gere sembolleri ISO (Uluslararas Standartlar Organizasyonu) standartlar kabul edilmitir. Trkiyede Trk Standartlar Enstits gerelerle ilgili standartlar yaymlamaktadr. 25
2.2. TS, ISO, DIN ve MKE Standartlarna Gre GerelerBaz elik simgeleri ve kullanma alanlar tabloda gsterilmitir.Malzeme Nr. 1.1151 1.1181 1.1186 1.1191 1.1221 1.0726 1.5713 1.7218 1.7220 1.7225 1.7035 1.8159 1.2067 1.2365 1.4301 25CrMo4 34CrMo4 42CrMo4 41Cr4 50CrV4 100Cr6X32Cr3Mo3 V
TS C 22 Ck 35
MKE 1020 1030 1040
DIN Ck 22 Ck 35 Ck 40 Ck 45 Ck 60 35S20 13NrCr6 25CrMo4
KULLANIM ALANIIslah elii, cvata ve somun gibi dk zorlanmal paralar ve makine yapm elemanlar Islah elii; az zorlanmaya dayankl makine ve tat yapm elemanlarnda. Alamsz yap elii; makine ve tat yapm elemanlar Islah elii orta zorlamalara dayankl makine ve tat yapm elemanlar Islah elii makine ve yk tayan elemanlarn yapmnda Otomat elii orta mukavemette makine yapm iin byk paralarn yapmnda Sementasyon elii 1000-12000N/mm2 dayanm gereken makine elemanlar, konik dililer, mil ve saplamalar. Islah elii 700-950N/mm2 dayanm gereken iyi kaynak zellii istenen yerlerde, aks, dingil, trbin yapmnda. Islah elii 800-1100N/mm2 dayanm gerektiren makine elemanlar, krank mili, aks, dingil, palet, hareket iletim paralar Islah elii yksek dayanm gerektiren makine paralar, dingil, mil, dili, krank ve saplama yapmnda. Islah elii 800-1100N/mm2 dayanm gerektiren hareket iletim paralar, krank milleri, dingil ve n aks paralar Islah elii 900-1200N/mm2 dayanm gerektiren makine elemanlar, anzuman, dili, mil, boru imalat muylusu yay elii Souk i takm elii, di ama klavuzlar ve paftalar, freze, matkap, mur Scak i takm elii, basnl dkm kalplar, dvme presler Paslanmaz ve aside dayankl elik, gda endstrisi makineleri, kaynak, derin ekmeye ve parlatlmaya uygun
Ck 45 Ck 60 35S20
1050 1060 1137 3115
4130 4140 5140 6150
34CrMo4 42CrMo4 41Cr4 50CrV4 100Cr6
5330 3915
X32Cr3MoV3
X5Cr18Ni9
X5CrNi18 9
izelge 2.1: Trk Standartlarna gre malzeme eitleri
26
izelge 2.2: Trk standartlarna gre malzeme eitleri
27
izelge 2.3: Demir-karbon dkm malzemeleri TS 1111 (DIN 17006)
28
2.3. Gere eitleri 2.3.1. TS1111e Gre eliklerin SnflandrlmasKtle elii ve kalite elii Ktle elii (genel yap elii (C %030 alamsz), genel yap elii) Kalite elii (Sade karbonlu elik, otomat elii, az alaml elik)
29
Asal elikler Alamsz elikler (makine yapm elii, takm elii) Alaml elikler (paslanmaz elikler, hava elikleri, nitrrleme elikleri) Kimyasal etkilere dayankl elikler Makine yapm elikleri Sert metaller
2.3.2. Demir-Karbon Dkm MalzemeleriDkme elik Alamsz (normal kalite, zel kalite, dinamo kalitesi) Alaml (scaa dayankl, slah edilmi, alev ve indksiyonla sertletirilmi, paslanmaz, yksek scakla dayankl, mknatslanmayan) Temper dkme demir Siyah temper dkme demir (DDTS) Beyaz temper dkme demir (DDTB) Dkme demir (DD) Beyaz dkme demir Grafitli dkme demir (DDG) zel dkme demir Az alaml (sert dkm, sert yzeyli dkm) Yksek alaml (az karbonlu, ok karbonlu)
2.3.3. Gerelerin Gsterilmesinde Kullanlan eitli Sembollerin Anlamlarelik eritme ilemleri M- Siemens-Martin elikleri I-ndksiyon elektrik oca elikleri E-Elektrik ark oca elikleri D-Oksijen konvertr elikleri Bazik ve asit elikler B- Bazik elik A- Asit elik Eritme dklleri ynnden zel nitelikteki elikler S Sakin dklm Sy Yar sakin dklm K Kaynar dklm elik Y Yalanmayan elik Isl ilemi Sr Sertletirilmi Me Menevileme Yt Yumuatma tav Nr Normalletirme tav Gt Gerilimleri giderme tav Is Islah edilmi 30
2.4. Gerelerin Gsterilmesinde Kullanlan Semboller ve Anlamlar2.4.1. Gerelerin Sembollerle GsterilmesiUluslararas standartlara gre 7 haneli saylardan oluur. 1. hane ANA GRUP sembol, 2., 3., 4. ve 5. haneler gere eidini, 6. ve 7. haneler ise ekleme saylar gsterir. X. a b XX XX. a b XX Ekleme saylar
ANA GRUP Nr. Malzeme eit numaralar Ana Grup Numaras 0 Demir ve demir alamlar 1 elik ve dkme elikleri 2 Demir haricindeki ar metalleri 3 Hafif metalleri 48 Metal olmayan malzemeler 9 Gelimeler iin bo braklmtr.
Malzeme eit Numaralar 4 basamakl bu saylardan ilk ikisi elik tr numarasdr. Son iki basamak trlerin sra numarasdr. a) Tr numaralar 00 Ticari ve temel vasfl elikler 01, 02 Genel yap elikleri 0307 Alamsz kalite elikleri 08, 09 Az alaml kalite elikleri 10 zel fizik zellii bulunan elik 11, 12 Makine yapm elikleri 1318 Takm elikleri 20 28 Takm elikleri 32, 33 Yksek hz elikleri 34 Anmaya dayankl elikler 35 Rulman elikleri 4045 Pazlanmaz elikler Ekleme saylar retim metotlar 03 Bo 5, 6 Siemens martin elii 7, 8 Oksijen konvertr elikleri 9 Elektrik oca elii
31
lem tarz 0 lem grmemi 1 Normalletirme tav 2 Yumuatma tav 3 yi tala kaldrmak iin sl ilem grm 4 Yksek scaklkta menevi grm 5 Islah edilmi 6 Menevileme 7 Souk biimlendirme 8 Yay sertliinde souk biimlendirilmi 9 zel artlara gre ilem grm rnekler 1.0033 numaral malzemenin anlam; 1 elik (Ana grup) 00 Adi elik (Tr) 33 eliin bir tr 1.72 14 94 numaral malzemenin anlam; 1 elik (ana grup) 72 Alaml asal eliin makine yapm elii 14 72. trn bir eidi 9 Elektrik ark oca (eritme ekli) 4 Yksek scaklkta menevilenmi (ilem tarz) eliklerin ksa gsterimi MB S Fe37 3 Nr MB Siemens-Martin bazik (eritme ekli) S Eritmeyle ilgili (dakin dklm) Fe elik sembol Demir 37 En kk ekme dayanm (37 N/mm2 ) 3 Garanti edilen zellik tanma says Nr Normalletirme tav grm Kalite elikleri C 15 CKarbon 15Karbon yzdesi (%0.15) Yksek alaml elikler X 8 Cr 18 Ni 8 XYksek alaml elik 8Karbon (%0.08x100=8) CrKrom 18-%18 Krom NiNikel 8-%8 Nikel 32
Otomat elikleri ; tala kaldrma iilii kolay olan eliklerdir. 9 S 20, 9 S Mn Pb 28, 9 S Mn 28 lkemizde MKE (Makine Kimya Endstrisi) tarafndan retilen elikler aadaki ekilde gsterilir. 3230 elik 3 Krom nikelli elik 2 Nikelli elik %0.20 karbon 30 Karbon %0.30 1020 elik 10 Sade karbonlu elik 20 - %0.20 karbon
TSE standartlar DIN Alman Endstri Normuna gre hazrland iin iki kuruluun sembol gsterimi benzerlikler gstermektedir. rnein; DIN standartlarnda elik St, elik dkm Stg sembolleri ile gsterilmektedir. rnein, genel yapm elikleri; St 44-2 sembolnde; St: elik , 44 ekme dayanm, 2 ise kalite derecesini gsterir. rnein, alamsz eliklerin sembol gsterimi; Ck 10 sembolnde; Ck: Genel amalar iin kaliteli karbon elikleri, 10 ise karbon oran %0.1 olduunu belirtir.
2.5. Gerelerin retim MetotlarMalzemelerin eitli ekillerde retim metotlar mevcuttur. izelge 2.4te eliklerin retim metotlar verilmitir. Bu izelgedeki semboller ile malzemenin hangi metotlarla retildiini gsterebiliriz. eliklerin retim ekli Ergitme ekli Kazandrlan zellikler Sembol Anlam Sembol Anlam E Elektrik ark oca A Yalanmaya dayankl I ndksiyon frn elii P Kalpta dvmeye uygun LE Ark frn elii Q Souk olarak ekillendirilebilir. M Siemens Martin elii R Sakin dklm Ti Pota elii RR zellikle sakin dklm TM Termomekanik ilem S Ergiyik kana yaplm grm (scak haddelenmi veya dvlm) W zel metotla hava flenen T Soukta zl elik U Kaynar dklm W Isya dayankl Y Oksijen flenen elik WT Havaya dayankl Y ekilebilir.izelge 2.4: eliklerin retim ekli
33
UYGULAMA FAALYETLEM BASAMAKLARI
UYGULAMA FAALYET
NERLERGerelerin tanmn ve nemini ok iyi kavramalsnz. Parann gerecini belirlerken kullanld yerin nemine dikkat ediniz. Parann gerecini antede 2.5 ile 3.5mm arasnda bir yaz bykl kullanarak yaznz. Gereleri standart sembolleriyle gsteriniz.
Montaj numaras says, resim veya standart numaras ad ve boyutlar yazlm parann gerecini belirleyiniz.
Montaj numaras says, resim veya standart numaras ad ve boyutlar yazlm parann gerecini standartlara uygun olarak antede yaznz.
34
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME1. ekil 2.2de otomatik ilerletme dzeni sisteminin dz dili ark parasnn para resmi verilmitir. Yapm resmini A4 kdna 1:1 lekle iziniz. Yapm resim antetini iziniz. Anteti doru olarak doldurunuz.
ekil 2.2: Otomatik ilerletme dzeni dz dili ark para resmi
35
2.
ekil 2.3te otomatik ilerletme dzeni sisteminin dier para resimleri verilmitir. Yapm resmini A4 kdna 1:1 lekle iziniz. Yapm resim antetini iziniz. Anteti doru olarak doldurunuz.
ekil 2.3: Otomatik ilerletme dzeni para resimleri
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
36
KONTROL LSTESModl Eitimini Montaj Resimler 2 Alann: Montaj resmine ait paralarn gerelerini Ad ve Soyad belirleme AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz. Modln Ad Konu Ama DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 Laboratuvar nln giyip, bilgisayar destekli izim ortamn hazrladnz m? Kullandnz malzemenin gerelerini TS, ISO, MKE, DIN normlarndan birine gre belirlediniz mi? Gerelerin sembollerini doru olarak yazdnz m? Yazdnz gerecin anlamn biliyor musunuz? Montaj resminde gere semboln malzeme (gere) stununa yazdnz m? Yaz yksekliini 3 mm olarak ayarladnz m? Yaz kalnln 0.5 mm olarak ayarladnz m? Evet Hayr
DNCELER ...
DEERLENDRMEKontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadnz davrantan dier davrana gemek tezgh gvenlii asndan sakncal olacandan eksik grdnz konular tekrar etmelisiniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz faaliyeti tekrar etmelisiniz.
37
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME1. renme Faaliyeti-1 ve renme Faaliyeti-2 ierisindeki ekil 1.20, ekil 1.21, ekil 2.2 ve ekil 2.3te otomatik ilerletme dzeni sisteminin para resimleri verilmitir. Bu parka resimlerine gore 1:1 leinde uygun kt boyutu seerek montaj resmini iziniz. Montaj resim antetini iziniz. Anteti doru olarak doldurunuz.
Modln Ad Konu Ama
Modl Eitimini Montaj Resimler 2 Standart ve standart olmayan makine Alann: elemanlar ve paralarn gereleri Ad ve Soyad AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. DEER LE
DEERLENDRME KRTERLER
0
1
2
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Laboratuar nln giyme Standart olmayan makine elemanlarn belirleme Standart olan makine elemanlarn belirleme Standart olmayan makine elemanlarna numara verebilme Standart olan makine elemanlarna numara verebilme Montaj antedini izebilme izgi kalnlklarn ayarlayabilme Yaz yksekliini ve kalnln ayarlayabilme TS, MKE, ISO ve DIN normlarnn anlamlarn renebilme Gerelerin sembollerinin anlamlarn renebilme
TOPLAM PUAN DNCELER
38
DEERLENDRMEDereceleme leindeki davranlar srasyla uygulayabilmelisiniz. retmeniniz hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyse o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmelisiniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Makine sektrnde teknik resmin nemi ok byktr. Yaptnz uygulamalar sayesinde montaj resimlerin nasl izildiini rendiniz. izdiiniz montaj resimlerini gelecekte de kullanabilmek iin ariv oluturmasn rendiniz. Esas alan Malzeme Bilimi olan malzeme gereleri hakknda bilgi edindiniz. Tasarmn yapacanz rnde kullanacanz malzemelerin gerelerini kendiniz seebileceksiniz. Standart makine elemanlar izelgelerinden kullanacanz makine elemannn standart numarasn bulabileceksiniz. Montaj Resimler-1 ve Montaj Resimler-2 modllerini aldktan sonra daha detayl montaj resimleri izebileceksiniz. Artk makine sektrnde makine ressaml yapabilecek bir kalifiyeli eleman olacaksnz.
39
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI1.
ekil 2.4: Redktr montaj resmi
40
2.
ekil 2.5: Otomatik ilerletme dzeni gvde paras yapm resmi
41
3.
ekil 2.6: Otomatik ilerletme dzeni para yapm resimleri
42
RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI1.
ekil 2.7: Otomatik ilerletme dzeni dili ark yapm resmi
43
2.
ekil 2.8: Otomatik ilerletme dzeni para yapm resimleri
44
ekil 2.9: Otomatik ilerletme dzeni para yapm resimleri
45
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLARYurt iinde ve yurt dnda yaymlanan muhtelif makine-metal dergileri. nternette montaj resimleri ile ilgili siteler. Genellikle bykehirlerde yaplan makine fuarlarndaki tantm kataloglar. niversitelerde hazrlanm olan lisans, yksek lisans ve doktora tezleri.
46
KAYNAKA KAYNAKABACI Mustafa, Makine Teknik Resmi, MEB, Milli Eitim Basmevi, Ankara, 1992. ETK Mehmet, Ders Notlar, (Uygulama izimleri Bilgisayar Destekli izim Ortamnda Hazrlanmtr), 2004. GNGR Yasin, Malzeme Bilgisi, Beta Yaynevi, stanbul, 1999. EN . Zeki, Nail ZLNGR, Makine Meslek Resmi I, Ege Reklam Sanatlar, stanbul, 2000. EN . Zeki, Nail ZLNGR, Makine Meslek Resmi II, Kurti Matbaaclk, stanbul, 1995. EN . Zeki, Nail ZLNGR, Standart Makine Elemanlar, zm Matbaa, Reklam ve Tantm Hizmetleri, stanbul, 1995. ULUSOY Ali, Makine Ressaml Blm ve lem Yapraklar Snf 3, MEB, Trk Hava Kurumu Basm Evi, Ankara, 1991. http://www.ascivata.com
47