TeorTeorijijski pristupi ski pristupi izuizučavanja čavanja

medjunarodnmedjunarodneebezbjednostibezbjednosti

U v o dU v o d

► Medjunarodni odnosi su veoma široka, razgranata i dinamična Medjunarodni odnosi su veoma široka, razgranata i dinamična oblastoblast

► U okviru medjunarodnih odnosa imaju različite poddiscipline, U okviru medjunarodnih odnosa imaju različite poddiscipline, u zavisnosti od specifične oblasti koja se izučava u zavisnosti od specifične oblasti koja se izučava (bezbjednost, ekonomski odnosi, itd.)(bezbjednost, ekonomski odnosi, itd.)

► Studije (medjunarodne) bezbjednosti su jedna od Studije (medjunarodne) bezbjednosti su jedna od poddisciplina medjunarodnih odnosapoddisciplina medjunarodnih odnosa

► Ne postoji odredjena metodologija istraživanja medjunarodnih Ne postoji odredjena metodologija istraživanja medjunarodnih odnosa, ali se svi njeni pristupi primjenjuju u poddisciplinamaodnosa, ali se svi njeni pristupi primjenjuju u poddisciplinama

► Teorije su značajne za razumjevanje kompleksnosti medjunarodnih Teorije su značajne za razumjevanje kompleksnosti medjunarodnih odnosa odnosa

► Teorije medjunarodnih odnosa služe da “u obrazcima” objasne i Teorije medjunarodnih odnosa služe da “u obrazcima” objasne i

kategorizuju analizu odredjenih pojava, dogadjaja, itd., u težnji kategorizuju analizu odredjenih pojava, dogadjaja, itd., u težnji pronalaženja razloga zašto se nešto dešava u medjunarodnim pronalaženja razloga zašto se nešto dešava u medjunarodnim odnosimaodnosima

► Teorija se shvata kao skup predloga i koncepata koji objašnjavaju Teorija se shvata kao skup predloga i koncepata koji objašnjavaju odredjene fenomene kroz definisanje njihovog odnosa odredjene fenomene kroz definisanje njihovog odnosa

► Teorije medjunarodnih odnosa su važan instrument predvidjanja Teorije medjunarodnih odnosa su važan instrument predvidjanja budućih događaja i fenomenabudućih događaja i fenomena

► Naučno zaokruživanje teorija medjunarodnih odnosa je imalo dosta Naučno zaokruživanje teorija medjunarodnih odnosa je imalo dosta dug razvojni putdug razvojni put

► Različita tematika i metode istraživanja medjunarodnih odnosa, Različita tematika i metode istraživanja medjunarodnih odnosa, shodno njihovim ciljevima, reflektovali su se i na formiranje teorija shodno njihovim ciljevima, reflektovali su se i na formiranje teorija medjunarodnih odnosamedjunarodnih odnosa

► ““Teorije medjunarodnih odnosa imaju za cilj da nam pokažu Teorije medjunarodnih odnosa imaju za cilj da nam pokažu kako svijet funkcioniše” (J.Snyder)kako svijet funkcioniše” (J.Snyder)

► Istorijsku pozadinu razvoja medjunarodnih odnosa karakterišu Istorijsku pozadinu razvoja medjunarodnih odnosa karakterišu dva pristupa izučavanja, odnosno dvije (najpoznatije) škole – dva pristupa izučavanja, odnosno dvije (najpoznatije) škole – realistička i idealistička realistička i idealistička

► Idealizam ima crno-bijeli pristup razumjevanja medjunarodnih Idealizam ima crno-bijeli pristup razumjevanja medjunarodnih odnosa, a realistički pristup je zasnovan na značaju sile i moći, odnosa, a realistički pristup je zasnovan na značaju sile i moći, kao osnovnih elemenata medjunarodnih odnosakao osnovnih elemenata medjunarodnih odnosa

► Liberalni idealizam predsjednika SAD Vudroa Vilsona zasnovan Liberalni idealizam predsjednika SAD Vudroa Vilsona zasnovan na ideji o važnosti medjunarodnih organizacija (inicijativa za na ideji o važnosti medjunarodnih organizacija (inicijativa za formiranje Lige naroda)formiranje Lige naroda)

Razvoj i istorijatRazvoj i istorijat“Svaka teorija je filter za posmatranje komplikovane slike” “Svaka teorija je filter za posmatranje komplikovane slike”

J.SnyderJ.Snyder

► Teorije se ne mogu razumjeti bez sagledavanja istorije Teorije se ne mogu razumjeti bez sagledavanja istorije medjunarodnih odnosa i onoga što je bilo dominantno u tom medjunarodnih odnosa i onoga što je bilo dominantno u tom periodu – koji su bili glavni ciljevi, koji su glavni subjekti periodu – koji su bili glavni ciljevi, koji su glavni subjekti medjunarodnih odnosa, itd.medjunarodnih odnosa, itd.

► Prvi i Drugi svjetski rat – rat kao sredstvo državne politike, Prvi i Drugi svjetski rat – rat kao sredstvo državne politike, Hladni rat – suprostavljeni blokovi tzv.”bipolarni model”, Hladni rat – suprostavljeni blokovi tzv.”bipolarni model”, period nakon Hladnog rata – integracije, globalizacija, itd.)period nakon Hladnog rata – integracije, globalizacija, itd.)

► Subjekti medjunarodnih odnosa: države, medjunarodne Subjekti medjunarodnih odnosa: države, medjunarodne organizacije, pokreti, nacije, religije, grupe ljudi, pojedinciorganizacije, pokreti, nacije, religije, grupe ljudi, pojedinci

► Teoretičari navode više vrsta tipologija teorijskih pravaca medjunarodnih Teoretičari navode više vrsta tipologija teorijskih pravaca medjunarodnih odnosa, ali zajedničko im je da se orjentišu prema liberalnoj i realističkoj odnosa, ali zajedničko im je da se orjentišu prema liberalnoj i realističkoj teorijiteoriji

► Liberalizam i neoliberalni institucionalizam, realizam i neorealizam, radikalne Liberalizam i neoliberalni institucionalizam, realizam i neorealizam, radikalne teorije, konstruktivistička teorija (R. Vukadinović)teorije, konstruktivistička teorija (R. Vukadinović)

► Liberalizam polazi od stava da pojedinci nisu uzročnici negativnih dešavanjaLiberalizam polazi od stava da pojedinci nisu uzročnici negativnih dešavanjaveć da je država faktor nestabilnosti u medjunarodnim odnosima. Država nije već da je država faktor nestabilnosti u medjunarodnim odnosima. Država nije jedini subjekt medjunarodnih odnosa, već su to i medj.organizacije, pokreti, jedini subjekt medjunarodnih odnosa, već su to i medj.organizacije, pokreti, pojedinci...pojedinci...Ta teorija je bila dominantna početkom 19 i krajem 20 vijeka (neoliberalni Ta teorija je bila dominantna početkom 19 i krajem 20 vijeka (neoliberalni pristup)pristup)

► Neoliberalni teoretičari (Joseph Koehane i Joseph Nye) nakon Hladnog rata Neoliberalni teoretičari (Joseph Koehane i Joseph Nye) nakon Hladnog rata primjenjuju taj pristup, u namjeri da dokažu da sila nije neophodan instrument primjenjuju taj pristup, u namjeri da dokažu da sila nije neophodan instrument u medjunarodnim odnosima (Nye “soft power” vs. “hard power”)u medjunarodnim odnosima (Nye “soft power” vs. “hard power”)

► Ističe se značaj političkih i ekonomskih aspekata medjunarodnih odnosaIstiče se značaj političkih i ekonomskih aspekata medjunarodnih odnosa

► Najosnovniji argument liberalne (neoliberalne) teorije je da se sve više Najosnovniji argument liberalne (neoliberalne) teorije je da se sve više dokazuje da “demokratije ne ratuju jedna s drugom”dokazuje da “demokratije ne ratuju jedna s drugom”

► Liberalni teoretičari ističu značaj kvalitetne medjunarodne saradnje i zastupaju Liberalni teoretičari ističu značaj kvalitetne medjunarodne saradnje i zastupaju stav da je zato neophodna primjena zakona i transparentnost demokratskih stav da je zato neophodna primjena zakona i transparentnost demokratskih institucijainstitucija

► Strategija Nacionalne bezbjednosti SAD (2002 i 2006) preventivni rat (preventive Strategija Nacionalne bezbjednosti SAD (2002 i 2006) preventivni rat (preventive war) kao sredstvo promovisanja demokratije i obezbjedjivanja mira u svijetu i war) kao sredstvo promovisanja demokratije i obezbjedjivanja mira u svijetu i borbe protiv terorizmaborbe protiv terorizma

► Liberalistička shvatanja ukazuju da je država manje važan akter medjunarodnih Liberalistička shvatanja ukazuju da je država manje važan akter medjunarodnih odnosa, te da interesi država zavise od političkih partija, elita i lideraodnosa, te da interesi država zavise od političkih partija, elita i lidera

► Ova teorija počiva na stavu da ponašanje država u medjunarodnim odnosima Ova teorija počiva na stavu da ponašanje država u medjunarodnim odnosima zavisi od karaktera te države, njenog političkog sistema i društva, što upravo zavisi od karaktera te države, njenog političkog sistema i društva, što upravo dovodi do zaključka da stoga demokratski politički sistemi izbjegavaju rat kao dovodi do zaključka da stoga demokratski politički sistemi izbjegavaju rat kao sredstvo rješavanja sukoba u medjunarodnim odnosimasredstvo rješavanja sukoba u medjunarodnim odnosima

► Liberalistička teorija je mnogo optimističnija u odnosu na bezbjednost od Liberalistička teorija je mnogo optimističnija u odnosu na bezbjednost od realističke, a počiva na uvjerenju da se širenjem demokratije, kapitalizma, razvoja realističke, a počiva na uvjerenju da se širenjem demokratije, kapitalizma, razvoja država, itd., može uticati na sve aktere u medjunarodnoj politici na medjusobno država, itd., može uticati na sve aktere u medjunarodnoj politici na medjusobno poštovanje interesa i na spremnost da saradjuju mirnim putem i mirnim poštovanje interesa i na spremnost da saradjuju mirnim putem i mirnim sredstvimasredstvima

► Realistička teorija je veoma stara i smatra se da potiče još iz antike Realistička teorija je veoma stara i smatra se da potiče još iz antike (Tukidid “Povijest peloponeskog rata” – rat izmedju Sparte i Atine)(Tukidid “Povijest peloponeskog rata” – rat izmedju Sparte i Atine)

► Država je glavni nosilac medjunarodnih odnosa, medjunarodna politika Država je glavni nosilac medjunarodnih odnosa, medjunarodna politika je u osnovi “konfliktna” jer predstavlja borbu za moć, države se je u osnovi “konfliktna” jer predstavlja borbu za moć, države se ponašaju racionalno u cilju obezbjedjivanja nacionalnih interesa, ponašaju racionalno u cilju obezbjedjivanja nacionalnih interesa, naoružanje država je dominantan princip za obezbjedjivanje naoružanje država je dominantan princip za obezbjedjivanje bezbjednosti u medjunarodnim odnosima (rezultat toga je bezbjednosti u medjunarodnim odnosima (rezultat toga je “bezbjednosna dilema”)...“bezbjednosna dilema”)...

► Realizam je dugo bio dominantan pristup teorije međunarodnih odnosa Realizam je dugo bio dominantan pristup teorije međunarodnih odnosa i kod i kod razmatranja razmatranja nacionalne i međunarodne bezbjednostinacionalne i međunarodne bezbjednosti

► Od 80-ih godina prošlog vijeka u medjunarodnim odnosima je Od 80-ih godina prošlog vijeka u medjunarodnim odnosima je zastupljen neorealizam i strukturni realizam, koji u “zrelim zastupljen neorealizam i strukturni realizam, koji u “zrelim demokratijama”prepoznaje kao sigurnim garantom medjunarodne demokratijama”prepoznaje kao sigurnim garantom medjunarodne bezbjednostibezbjednosti

► Zajednički indikator novih i starih realističkih teorija je da je država Zajednički indikator novih i starih realističkih teorija je da je država glavni i jedini akter medjunarodnih odnosa, što je osnovni element po glavni i jedini akter medjunarodnih odnosa, što je osnovni element po kojem se razlikuje od liberalnih i konstruktivističkih teorija. Moć države kojem se razlikuje od liberalnih i konstruktivističkih teorija. Moć države počiva na vojnoj sili i naoružanju s kojima raspolažepočiva na vojnoj sili i naoružanju s kojima raspolaže

► Radikalne teorije ističu značaj ekonomske sfere medjunarodnih odnosaRadikalne teorije ističu značaj ekonomske sfere medjunarodnih odnosa

► Npr. Volerštajn se oslanja na teorije Marksa i Lenjina u dokazivanju da je Npr. Volerštajn se oslanja na teorije Marksa i Lenjina u dokazivanju da je istorijski razvoj bio uslovljen razvojem kapitalizmaistorijski razvoj bio uslovljen razvojem kapitalizma

► Ukazuju na značaj ekonomske ucjene kao strategije za ostvarivanje moći, što Ukazuju na značaj ekonomske ucjene kao strategije za ostvarivanje moći, što smatraju novom formom kolonijalizma (neokolonijalizam)smatraju novom formom kolonijalizma (neokolonijalizam)

► Protivnici globalizacije svoje argumente oslanjaju na analizama radikalnih Protivnici globalizacije svoje argumente oslanjaju na analizama radikalnih teorija medjunarodnih odnosateorija medjunarodnih odnosa

► Konstruktivizam sagledava Konstruktivizam sagledava medjunarodne odnosemedjunarodne odnose kao društven kao društvenuu strukturu strukturu koja je u stalnom procesu promjene,koja je u stalnom procesu promjene, a pojedinci a pojedinci su nosioci su nosioci društvene društvene promjenepromjene

► Ovaj pristup se usmjerava na ponašanje država, grupa i pojedinaca, posebno Ovaj pristup se usmjerava na ponašanje država, grupa i pojedinaca, posebno se se fokusirajućifokusirajući na njihove identitete, ideje i vrijednosti, na njihove identitete, ideje i vrijednosti, koje smatraju koje smatraju sistemom za ostvarivanje moći (npr. kroz analizu poruka u političkim sistemom za ostvarivanje moći (npr. kroz analizu poruka u političkim govorima, može se otkriti koji cilj iza toga stoji i sl.)govorima, može se otkriti koji cilj iza toga stoji i sl.)

Uporedni prikaz dominantih Uporedni prikaz dominantih teorijateorija

RealizamRealizam► Uvjerenje: državni interes-sticanje moćiUvjerenje: državni interes-sticanje moći

► Akteri: državeAkteri: države► Instrumenti: vojna moć i državna Instrumenti: vojna moć i državna

diplomatijadiplomatija► Slabosti: ne razmatra promjenu u Slabosti: ne razmatra promjenu u

medjunarodnim odnosima i ne shvata medjunarodnim odnosima i ne shvata legitimnost načinom izvora moćilegitimnost načinom izvora moći

► Teorije o 11.septembru: agresivni Teorije o 11.septembru: agresivni odgovor na teroristički napad se desio odgovor na teroristički napad se desio

zbog nesposobnosti medjunarodnih zbog nesposobnosti medjunarodnih institucija da “obuzdaju” vojnu nadmoć institucija da “obuzdaju” vojnu nadmoć

nekih silanekih sila► Nedostatak te teorije: nemogućnost Nedostatak te teorije: nemogućnost

slabijih sila da postignu balans sa SAD, slabijih sila da postignu balans sa SAD, značaj nedržavnih aktera m.o., preveliki značaj nedržavnih aktera m.o., preveliki

fokus na demokratijufokus na demokratiju

LiberalizamLiberalizam► Uvjerenje: širenje demokratije, Uvjerenje: širenje demokratije,

ekonomska globalizacija i medjunarodna ekonomska globalizacija i medjunarodna saradnja osnov za mir u svijetusaradnja osnov za mir u svijetu

► Akteri: države, medjunarodne Akteri: države, medjunarodne organizacije i korporacijeorganizacije i korporacije

► Instrumenti: djelovanje kroz Instrumenti: djelovanje kroz medjunarodne institucije i globalne medjunarodne institucije i globalne

finansijefinansije► Slabosti: nije opravdala stav da Slabosti: nije opravdala stav da demokratije mogu da prežive samo ako demokratije mogu da prežive samo ako

osiguraju vojnu moć i bezbjednostosiguraju vojnu moć i bezbjednost► Teorije o 11.septembru:zašto je širenje Teorije o 11.septembru:zašto je širenje

demokratije sastavni dio američke demokratije sastavni dio američke strategijestrategije

► Nedostatak te teorije:zašto SAD ne Nedostatak te teorije:zašto SAD ne saradjuju sa drugim demokratijama kroz saradjuju sa drugim demokratijama kroz

medjunarodne organizacijemedjunarodne organizacije

Konstruktivizam (idealizam)Konstruktivizam (idealizam)

► Uvjerenje: medjunarodna politika se izgradjuje uvjerljivim idejama, Uvjerenje: medjunarodna politika se izgradjuje uvjerljivim idejama, zajedničkim vrijednostima i identitetomzajedničkim vrijednostima i identitetom

► Akteri: svi promoteri novih ideja, transnacionalni aktivisti i nevladine Akteri: svi promoteri novih ideja, transnacionalni aktivisti i nevladine organizacijeorganizacije

► Instrumenti: ideje i vrijednostiInstrumenti: ideje i vrijednosti► Slabosti: ne objašnjava uslove u kojima dolazi do promjene vrijednostiSlabosti: ne objašnjava uslove u kojima dolazi do promjene vrijednosti

► Teorije o 11.septembru:istaknuta uloga polemika o vrijednostima, značaj Teorije o 11.septembru:istaknuta uloga polemika o vrijednostima, značaj transnacionalnih mreža (svjedno da li su za zaštitu ljudskih prava ili transnacionalnih mreža (svjedno da li su za zaštitu ljudskih prava ili

terorističke organizacije)terorističke organizacije)► Nedostatak te teorije:zašto se nastavlja ugrožavanje ljudskih prava, uprkos Nedostatak te teorije:zašto se nastavlja ugrožavanje ljudskih prava, uprkos

naporima na medjunarodnom planunaporima na medjunarodnom planu

Izvor: Izvor: Snyder, J., “One world, rival theories”, Snyder, J., “One world, rival theories”, Foreign PolicyForeign Policy, No.145, Nov/Dec 2004, No.145, Nov/Dec 2004

► Kritičari tri glavne teorije (Kritičari tri glavne teorije (realizam, liberalizam i idealizam (konstruktivizam), realizam, liberalizam i idealizam (konstruktivizam), smatraju smatraju da da ni jednni jednaa od njih nema dovoljno potencijala da objasni promjene koje se dešavaju u od njih nema dovoljno potencijala da objasni promjene koje se dešavaju u svijetu, što je značajna slabost u ovim “turbulentnim” vremenima svijetu, što je značajna slabost u ovim “turbulentnim” vremenima

► PojedinačniPojedinačni razlo razlozizi nedostataka navedenih teoretskih pristupa nedostataka navedenih teoretskih pristupa: : 1.1.realizam nije predvidio pojavu Hladnog rata, a kasnije je nudio opravdanje za realizam nije predvidio pojavu Hladnog rata, a kasnije je nudio opravdanje za multipolarni svijetmultipolarni svijet2.2.liberalne teorije liberalne teorije se više usresredjuju na “gotove”se više usresredjuju na “gotove” demokratske demokratske sisteme sisteme nego nego na na proces proces demokratizacijedemokratizacije3.3.idealizam pruža dobra objašnjenja o promjeni pravila i ideja ali ne upućuje kako da se idealizam pruža dobra objašnjenja o promjeni pravila i ideja ali ne upućuje kako da se stvore uslovi za njihovo konsenzualno prihvatanje i primjenu stvore uslovi za njihovo konsenzualno prihvatanje i primjenu

► Realizam je naročito bio kritikovan nakon terorističkog napada 9/11, jer nije uspio da Realizam je naročito bio kritikovan nakon terorističkog napada 9/11, jer nije uspio da opravda vojni napad na Afganistan i Irak kao odgovor na napad, kao ni činjenicu da je opravda vojni napad na Afganistan i Irak kao odgovor na napad, kao ni činjenicu da je najveća super sila na svijetu, pokrenula rat protv nedržavnog aktera-terorističke najveća super sila na svijetu, pokrenula rat protv nedržavnog aktera-terorističke organizacije Al-Kaideorganizacije Al-Kaide

► Realisti su opravdanje za “war on terror” vidjeli u tome da je ta borba bila okrenuta prema Realisti su opravdanje za “war on terror” vidjeli u tome da je ta borba bila okrenuta prema dvije države Afganistan i Irak, koje su i same vodile borbu protiv terorizmadvije države Afganistan i Irak, koje su i same vodile borbu protiv terorizma

► Recimo, realistički teoretičari smatraju da se i u osnovi najnasilnije forme terorizma Recimo, realistički teoretičari smatraju da se i u osnovi najnasilnije forme terorizma “bombaši samoubice”, nalazi racionalna, realistička strategija usmjerena na uništenje “bombaši samoubice”, nalazi racionalna, realistička strategija usmjerena na uništenje demokratskih principa koji se pokušavaju nametnuti njihovim državama demokratskih principa koji se pokušavaju nametnuti njihovim državama

Trenutna situacijaTrenutna situacija► Koncept bezbjednosti konstantno napreduje, tradicionalni koncept koji je Koncept bezbjednosti konstantno napreduje, tradicionalni koncept koji je

izjednjačavao nacionalnu bezbjednost sa odbranom državeizjednjačavao nacionalnu bezbjednost sa odbranom države je je zamjenjen zamjenjen

► Studije o ulozi snaga bezbjednosti u 21 vijeku, navode da se vojne i druge Studije o ulozi snaga bezbjednosti u 21 vijeku, navode da se vojne i druge oružane snage bezbjednosti, suočavaju sa zahtjevima koji nisu slični onima oružane snage bezbjednosti, suočavaju sa zahtjevima koji nisu slični onima iz prošlosti, te da njihove tradicionalne uloge odbrane prevazilaze državnu iz prošlosti, te da njihove tradicionalne uloge odbrane prevazilaze državnu teritoriju, a bezbjednost znači više nego vojna odbrana teritorije i teritoriju, a bezbjednost znači više nego vojna odbrana teritorije i suverenitetasuvereniteta

► Zvanični bezbjednosni dokumenti, dokazuju da je koncept bezbjednosne Zvanični bezbjednosni dokumenti, dokazuju da je koncept bezbjednosne saradnje, bez sumnje, ključni element nacionalnih politika bezbjednostisaradnje, bez sumnje, ključni element nacionalnih politika bezbjednosti

► U StrategijU Strategijamaama bezbjednosti Sjedinjenih Američkih Država navodi se da su za bezbjednosti Sjedinjenih Američkih Država navodi se da su za rješavanje svih pitanja bezbjednosti, potrebni zajednički multinacionalni rješavanje svih pitanja bezbjednosti, potrebni zajednički multinacionalni napori napori

► Takođe, i u Strategiji bezbjednosti Evropske unije se navodi da su Takođe, i u Strategiji bezbjednosti Evropske unije se navodi da su transatlantske relacije i saradnja nezamjenljivi u rješavanju svih transatlantske relacije i saradnja nezamjenljivi u rješavanju svih bezbjednosnih izazovabezbjednosnih izazova

► Sa aspekta teorije međunarodnih odnosa, Strategija Sa aspekta teorije međunarodnih odnosa, Strategija bezbjednosti SAD je zasnovana na neorealistbezbjednosti SAD je zasnovana na neorealističkom pristupuičkom pristupu, , jer postavlja državu kao glavnog aktera međunarodnih odnosa jer postavlja državu kao glavnog aktera međunarodnih odnosa i bezbjednosti čiji je cilj ostvarenje silei bezbjednosti čiji je cilj ostvarenje sile

► StrategijStrategija ima a ima primjese primjese i i neoliberalnog i konstruktivističkog neoliberalnog i konstruktivističkog pristupa, mada su oni ipak u službi realpolitike. Specifičnost pristupa, mada su oni ipak u službi realpolitike. Specifičnost takvog multidimenzionalnog pristupa posebno dolazi do takvog multidimenzionalnog pristupa posebno dolazi do izražaja u potenciranju težnje za “izgradnjom” mostova sa izražaja u potenciranju težnje za “izgradnjom” mostova sa naklonjenim islamskim svijetom, u spremnosti da promjene naklonjenim islamskim svijetom, u spremnosti da promjene stav prema regionalnim konfliktima, da podstiču demokratiju i stav prema regionalnim konfliktima, da podstiču demokratiju i izgradnju demokratskog mira, jačaju saradnju sa prijateljima i izgradnju demokratskog mira, jačaju saradnju sa prijateljima i partnerima, uključe ekonomsku agendu, itd.partnerima, uključe ekonomsku agendu, itd.

► Što se tiče Evropske Strategije, ona je više vezana za Što se tiče Evropske Strategije, ona je više vezana za neoliberalni pristup međunarodnim odnosima, jer su neoliberalni pristup međunarodnim odnosima, jer su podjednako zastupljeni politički i bezbjednosni interesi država podjednako zastupljeni politički i bezbjednosni interesi država i nadnacionalne organizacije, a glavni mehanizmi na koje se i nadnacionalne organizacije, a glavni mehanizmi na koje se oslanja su saradnja, pregovori, preventivne mjere, širenje oslanja su saradnja, pregovori, preventivne mjere, širenje demokratskih vrijednosti i multilateralizma, izgradnja demokratskih vrijednosti i multilateralizma, izgradnja institucija i vladavina pravainstitucija i vladavina prava

► Medjunarodnu politiku trenutno karakterišu liberalne perspektive Medjunarodnu politiku trenutno karakterišu liberalne perspektive koje upravo primjenjuju najmoćnije i najuticajnije državekoje upravo primjenjuju najmoćnije i najuticajnije države

► Smatra se da to stvara konstantan pritisak na države i društva koja Smatra se da to stvara konstantan pritisak na države i društva koja imaju suprotne stavove od liberalnog, jer ima implikacije na mir i imaju suprotne stavove od liberalnog, jer ima implikacije na mir i bezbjednostbezbjednost

► Liberalno orijentisana teorija izgradnje mira i demokratije u svijetu se Liberalno orijentisana teorija izgradnje mira i demokratije u svijetu se smatra formom zapadnog imperijalizmasmatra formom zapadnog imperijalizma

► U vezi sa tim se nameće pitanje “kada je upotreba sile opravdana, U vezi sa tim se nameće pitanje “kada je upotreba sile opravdana, neophodna i legitimna”, kao i ko odlučuje o tomeneophodna i legitimna”, kao i ko odlučuje o tome

► Ono što realistički teoretičari treba da objasne je da li politika Ono što realistički teoretičari treba da objasne je da li politika zasnovana na moći ima efikasnu podlogu da istraje, liberalni zasnovana na moći ima efikasnu podlogu da istraje, liberalni teoretičari mora da se zapitaju da li demokratske institucije mogu da teoretičari mora da se zapitaju da li demokratske institucije mogu da ostanu “imune” na interese i moć ili kako da to izbjegnu i ostanu ostanu “imune” na interese i moć ili kako da to izbjegnu i ostanu dosledne, dok idealistička (konstruktivistička) mišljenja moraju biti dosledne, dok idealistička (konstruktivistička) mišljenja moraju biti provjeravana u segmentu strateških, institucionalnih i materijalnih provjeravana u segmentu strateških, institucionalnih i materijalnih uslova u kojima nastaju i razvijaju se ideje uslova u kojima nastaju i razvijaju se ideje

Zaključna razmatranjaZaključna razmatranja► Teorije medjunarodnih odnosa su važan segment naučne Teorije medjunarodnih odnosa su važan segment naučne

analize studija bezbjednosti koji olakšava sagledavanje analize studija bezbjednosti koji olakšava sagledavanje savremenih pojava i procesa, na osnovu kojeg se stvara savremenih pojava i procesa, na osnovu kojeg se stvara objektivnija slika o medjunarodnim odnosima i bezbjednostiobjektivnija slika o medjunarodnim odnosima i bezbjednosti

► Realizam je usmjeren na otkrivanje raspodjele i širenja moći Realizam je usmjeren na otkrivanje raspodjele i širenja moći medju državamamedju državama

► Liberalizam naglašava porast demokratije i probleme Liberalizam naglašava porast demokratije i probleme demokratske tranzcijedemokratske tranzcije

► Konstruktivizam ističe značaj promjene vrijednost i Konstruktivizam ističe značaj promjene vrijednost i suvereniteta, poštovanja ljudskih prava i medjunarodne suvereniteta, poštovanja ljudskih prava i medjunarodne pravde, kao i porast religijskih ideja u politicipravde, kao i porast religijskih ideja u politici