meander 2016 nr 1 januari februari maart
DESCRIPTION
Magazine van Natuurpunt regio Meanderland, afdelingen Netebronnen-Mol, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham . Een tijdschrift boordevol schitterend beeld en interessante weetjes over de natuur in je buurt.TRANSCRIPT
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en HamAfgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Belgie -BelgiqueP.B.-2440 Geel 1
BC1323
MEANDER 2016 Januari | Februari | Maart • Jaargang 15 nr. 1
Meander 12 |
NatuurpuntNatuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 95.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt beheert 22.000 hectare natuurgebied in 500 verschillende natuurgebieden. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
Lid wordenDoor overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal con-tactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.
MeanderMeander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Nete-bronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabon-nement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.
RedactieAn Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.
ContactFrans Emmerechts, [email protected].
Met dank aan onze fotografenFrans Emmrechts, Paul Wouters en Marianne Horemans, Rudi Rademae-kers, Marc Mangelschots, Jan Mangelschots, Mirella Bruynseels, Karin van Gool, René Ducastel, Jan Albrecht, Jeanine Simonis, Karel Verbruggen, André Vanhoof, Eef Weetjens, Frederik Faveere, Stef Smet, André Leunen, Bart Vancoppenolle.Coverfoto’s: Roerdomp © André Leunen, winter © Jan Albrecht, krokus-sen © Bart Vancoppenolle, bruine kikker op dove heidelucifer © Frans Emmerechts, koninginnenpage © Paul Wouters + Marianne Horemans.
Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotogra-fen kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out MeanderJan Albrecht en Arne Vermeulen.
Deadline teksten volgende MeanderMaandag 25 januari 2016. Verschijnt eind maart 2016. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: [email protected].
GiftenGiften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:
3770 - Grote Netewoud7703 - Keiheuvel (Balen)7709 – De Maat (Mol)7067 – Zammelsbroek (Geel)7088 - Neerhelst (Geel)7118 - Griesbroek (Balen)7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol)7734 - De Vennen (Balen)7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout)7739 - Molse Nete (Balen/Mol)7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout)7769 - Breeven (Geel)7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen)7783 - Selguis (Geel)7784 - De Bleken (Mol)8810 - De Rammelaars (Ham)8874 - Veldhovenheide (Ham)
Contactpersonen afdelingsbesturen
Afdeling NetebronnenContact: Jef Sas, [email protected]
Afdeling Balen-NeteContact: Tom Schildermans, [email protected]
Afdeling Geel-MeerhoutContact: Marc Verachtert, [email protected] www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling HamContact: Frans Hoes, [email protected]
Colofon
Uitstap Nationaal Park Hoge Kempen: Blauwvleugelsprinkhaan © Rudi Rademaekers
januari - maart 2016 | 3
Zita Snellinx
Afkomstig uit Vliermaalroot, een Limburgs plattelandsdorpje in Vochtig-Haspengouw. Studeerde aan de universiteiten van Hasselt en Antwerpen biologie met specialisatie milieu. Kwam door haar doctoraatstudie rond het saneren van bodem en grondwater op het VITO in Mol terecht en raakte zo geworteld in de Kempische zandgronden. Werkt op het informatiecentrum voor gevaarlijke stoffen in Geel en woont nu met manlief, Hans, in Mol-Ginderbuiten. Is naast haar vrijwilligerswerk voor Natuurpunt ook actief bij Velt, vooral in de Ecodemotuin, te vinden in Mariëndal, Mol-Millegem.
Al van kindsbeen af was ik graag buiten: op verkenning of om gewoon even weg te zijn. Alleen, met m’n broer of met vrienden trokken we door de velden en bossen. Eens een
rijbewijs gehaald werden het weekends op het ritme van de seizoe-nen: voorjaarsbossen in de lente, orchideeën in mei en juni, heide-landschappen in augustus, de Ardennen in de herfst, altijd met een plantengidsje en ons goed humeur op zak. We deden niets liever!
Na mijn verhuis naar Mol ging ik op
zoek naar mogelijke verenigingen met
mensen met gelijkaardige interesses. Zo
kwam ik dan eerst terecht in de Ecode-
motuin van Velt - nog steeds een goede
keuze. Ook had ik me al opgegeven om
te helpen bij de NP-evenementenwerk-
groep van Meanderland en ergens begin
2013 maakte ik op het eerste vrijwilli-
gersoverleg in het bezoekerscentrum in
Meerhout kennis met het project Grote
Netewoud en met Jef Sas, nu voorzitter
van NP-Netebronnen, die mij al dadelijk
uitnodigde om naar de eerstvolgende
bestuursvergadering van de afdeling te
komen. Zo snel is het dus gegaan!
Als NP-vrijwilliger ben ik vooral actief
in het BC waar ik me kan uitleven in het
mee uitwerken en invullen van de eve-
nementen zoals ‘Cultuur in de Natuur’ en
de avonden van ‘Café Winterwoud’. Het
geeft me voldoening om samen met de
enthousiaste ploeg daar iets zinnigs neer
te zetten rond de natuur op zich, maar
ook de mens in relatie tot de natuur.
Coördinator Wim Pauels heeft van het BC
‘De Wasserij’ altijd een ontmoetingscen-
trum willen maken en ik denk ook dat het
daar allemaal om draait: ontmoeten en
positief bijdragen aan een groter (natuur)
plaatje. Het kan toch niet anders dan dat
een mens daar een beetje gelukkiger
van wordt?! Volgens mij zijn we in het BC
goed bezig!
In de aankoop van de watermolen ligt nu
het potentieel om het maatschappelijk
draagvlak voor het Grote Netewoud te
vergroten. Ik sta volledig achter het idee
om er een fiets- en wandelcafé van te ma-
ken dat als toegangspoort steeds meer
volk zal laten genieten van het gebied.
Op deze manier krijgen het Grote Nete-
woud en bij uitbreiding alle natuurgebie-
den in Meanderland de erkenning die ze
verdienen.
En hopelijk komen er ook steeds meer
mensen opdagen die zich willen inzet-
ten als vrijwilliger omdat het absoluut
een meerwaarde is, ook voor jezelf en
bovendien nog plezant! Voel jij je ook
aangesproken nu, neem dan gerust con-
tact op met betrokken personen uit jouw
afdeling (zie colofon) of rechtstreeks met
coördinator Wim Pauels (wim.pauels@
natuurpunt.be - 0473/96 53 95) van het
bezoekerscentrum Grote Netewoud aan
de watermolen in Meerhout.
Groetjes,
Zita
Vrijwilliger aan het (voor)woord
Vlinderweekend Zita bij vertelhoekje kinderen © Frans Emmerechts
Café Winterwoud, duimen voor een vol huis © Frederik Faveere
Meander 14 |
BUITENGOORMEERGOOR
Buitengoor-Meergoor is een uitzonderlijk waardevol natuurgebied, in het hart van de Molse meren, in Mol-Rauw. De invloedrijke Nederlandse natuuronderzoeker en natuurbeschermer, prof. dr. V. Westhoff (+2001), noemde het ooit één van de meest merkwaardige natuurgebieden van West-Europa.
TeksT: Frans emmerechTs en andré VanhooF
RijkdomHet gebied dankt zijn waarde aan de
talrijke uiterst zeldzame plantensoorten
die er voorkomen, aan de even zeldzame
biotopen en aan de buitengewone mili-
euomstandigheden die er heersen.
De rijkdom aan zeldzame plantensoorten
is pas sinds 1979 gekend. De ‘ontdekking’
ervan leidde sindsdien tot diepgaand
onderzoek naar de wel heel bijzondere
waterhuishouding die er aan de basis van
ligt.
Op het gewestplan stond Buitengoor-
Meergoor oorspronkelijk voor het over-
grote deel als natuurgebied aangeduid.
Later werd dit met een Beperkt Plan van
Aanleg gewijzigd in reservaatgebied. In
1982 werd het beschermd als landschap.
Tegenwoordig maakt het deel uit van
het Natura 2000-netwerk. In 1991 kocht
Natuurreservaten, een voorloper van
Natuurpunt, er de eerste percelen aan bij
kleine eigenaars. Later werden twee grote
huurcontracten ondertekend (*).
Hoe was het vroeger?Het vroegere Mol-Rauw was eeuwenlang
een verlaten natuurlandschap. Droge
en natte heide overheersten er, en hier
en daar kwamen moerasgebieden voor,
waardoor rivieren hun weg baanden.
Buitengoor-Meergoor bevond zich op
de overgang van een droog naar een nat
gebied en leunde aan bij het gehucht
Mol-Sluis. Daar woonden boeren die de
grond in de omgeving gingen bewerken.
Op de Ferrariskaart (1771-1778) treffen we
daar al sporen van aan. Op de droge heide
lieten ze hun schapen grazen en vergaar-
den ze strooisel, dat via de potstal als mest
op hun zandige akkers terecht kwam. Het
elzenbos in de natte dalen vervingen ze
door met houtwallen afgebakende beem-
den, die strooisel, plaggen voor haard en
stal, russen als dakbedekking (‘russen-
dorp’), en voeder voor het vee opleverden.
Nu nog vinden we in Meergoor relicten
terug van die vroegere exploitaties. In
het Buitengoor vinden we alleen sporen
van ontginning langs de meest oostelijke,
hoogste en droogste rand. Het centrale
Buitengoormoeras bleef onontgonnen.
Het werd nooit in percelen opgedeeld
en was door de eeuwen heen steeds ‘ge-
meene goor’ of het gemeenschappelijk
moeras.
januari - maart 2016 | 5
WaterhuishoudingBuitengoor-Meergoor bevindt zich op de
aflopende flank van het Kempens Plateau.
Het is een langgerekte, venige depres-
sie die zich uitstrekt van oost naar west
met een lengte van ongeveer 1,5 km en
een breedte van ca 600 m (90 ha). Een
bronbeekje, de Vleminksloop, vormt er
de ruggengraat van. Het wordt gevoed
met kwelwater. Oorspronkelijk was dat
kwelwater mineralenarm en zuur. In het
midden van de 19de eeuw echter werd
een systeem van Kempense kanalen
aangelegd. Die kanalen bevatten kalkhou-
dend, licht basisch Maaswater. Sindsdien
komt in het Buitengoor, ongewild, via
het Kanaal naar Beverlo, mineralenrijk
kanaalwater in de mineralenarme, zure
omgeving terecht. Dit leidde tot een spe-
cifieke ecohydrologische situatie. Er ont-
stond een zwak-zuur tot basisch laagveen.
Het mechanisme is duidelijk. Vanuit het
Kempens Plateau bestaat er immers een
sterke, oost-west gerichte kwelstroom.
De ondiepe (lokale) component van die
kwelstroom is zeer zuur. De diepere is
zwak zuur en bevat hoge ijzerconcentra-
ties. Infiltrerend kanaalwater, bijvoorbeeld
uit het irrigatiekanaaltje vlak ten oosten
van het Buitengoor, stroomt mee met de
algemene grondwaterstroming en komt
aan de stroomopwaartse kant van de
kwelzone aan de oppervlakte (=‘kwelt’).
Voedingsstoffen als stikstof en fosfor ont-
breken in het opkwellende water. Ze wer-
den er, tijdens hun tocht door de bodem,
uit verwijderd door chemische processen.
Calcium echter werd niet verwijderd, kan
ver doordringen, en leiden tot een pH
van 6,9 in de kwelzone, alzo zorgend voor
de ontwikkeling van een kalkrijk moeras
(laagveen) met slenken en bulten.
Anderzijds is er ook de natuurlijke, voed-
selarme, zure omgeving. De Vleminksloop
zelf bijvoorbeeld. Hij heeft een rossige
roestkleur. Het diepe kwelwater, dat zijn
bron hier is, is zuur, voedselarm en rijk aan
mineralen. Zodra het in contact komt met
de zuurstof in de buitenlucht, oxideert het
opgeloste ijzer en krijgt het water zijn ken-
merkende kleur. Bij dit proces worden de
in het water aanwezige fosfaten gebon-
den in een voor planten niet opneembare
vorm. Daardoor verhoogt de voedselar-
moede van het totale systeem nog meer.
Dankzij het contact van zuur en basisch
water kwam in Buitengoor-Meergoor een
natuur tot stand die absoluut niet te ver-
wachten was in een Kempens laagveen.
In de van nature zure omgeving vinden
we nu planten en mossen die als kalkmin-
nend bekend staan. Voor verschillende
plantensoorten is het gebied de enige of
één van de weinige vindplaatsen in Vlaan-
deren, België of zelfs Noordwest-Europa.
Landschap, flora en faunaHet landschap van Buitengoor-Meergoor
is een mozaïek. Naast het slenken-bulten-
moeras vind je er elzen- en berkenbroek-
bos, dennenbos, natte en droge heide,
hooilandjes, vennen en open water. Het
centraal gelegen moeras is het meest
waardevol. Het bevat gagelstruweel, oud
grasland met pijpenstrootjeshorsten, ijl
rietland, opkomend berkenbroek en ou-
dere en afstervende, maar ook veel nieu-
we galigaanbegroeiingen. Kenmerkende
plantensoorten zijn o.a. tweehuizige
zegge, geelgroene zegge, draadzegge,
breed wollegras, galigaan, teer guichel-
heil, beenbreek, moeraswolfsklauw en
moeraszoutgras. Ook het zeer zeldzame
waterlepeltje komt hier voor. De rijkdom
van de plantensoorten loopt parallel met
de interessante verzameling aan mossen-
en korstmossensoorten, waardoor mos-
sendeskundigen dit ‘het meest kwetsbare
reservaat van West-Europa’ zijn gaan noe-
men. Er komen immers niet minder dan 47
mossensoorten voor van de Nederlandse
Rode Lijst. In en rond de ‘rosse put’ bijvoor-
beeld, die ontstaan is uit een historische
zandwinning, vond men qua mossen een
unieke situatie op Europees niveau. De
put werd de laatste jaren dan ook door de
meest ervaren bryologen van Vlaanderen
en Nederland bezocht.
Bij de dieren is het vooral de schat aan
ongewervelden die opvalt. Moerassprink-
haan en sikkelsprinkhaan komen hier
voor, maar ook veel zeldzaamheden. Bij
de dagvlinders vielen de laatste jaren op:
groentje en keizersmantel. Bij de nacht-
vlinders: berkenzilvervlekmot, bandwit-
vlekmot, gemsmot, geelpurperen spanner,
gageluil, zwarte weidekokermot, zwarte
rietprachtmot en bitterzoetmot. Zeld-
zame libellen waren: vroege glazenmaker,
zuidelijke oeverlibel, gevlekte glanslibel,
Vleminksloop in elzenbroekbos met berken © Frans Emmerechts
Beekoeverlibel © Frans Emmerechts
Meander 16 |
gaffelwaterjuffer, venglazenmaker, steen-
rode heidelibel, bandheidelibel en
beekoeverlibel. Als zeldzame spinnen wer-
den gespot: struikkameleonspin, zesknob-
belspin en sinaasappelspin. Verder: zwart
lieveheersbeestje, beekgoudoogdaas,
roodkopschorpioenvlieg, ingesnoerde wa-
terzweefvlieg, veenmoeraswapenvlieg en
zilveren moeraswapenvlieg.
Natuurinrichting en natuurbeheer Voor zo’n gebied was vanzelfsprekend een
ambitieus beheerplan nodig. Een even-
wicht tussen zuur en kalkrijk water is im-
mers heel delicaat en moeilijk in stand te
houden. Soms stroomt kalkrijk water over
naar plaatsen waar het niet thuishoort,
omdat de planten en dieren er zuurder
water nodig hebben. In een mum van tijd
groeit op zo’n plek dan een wildernis aan
brandnetels. Ook moet een goed hooi- en
begrazingsbeheer worden uitgevoerd.
Anders ver-bost en ver-grast het gebied
gaandeweg: jonge boompjes en grassoor-
ten gaan dan de zeldzame plantensoorten
‘in de verdrukking groeien’, wat de natuur
stukje voor stukje armer maakt.
Ondanks het feit dat hier sinds 1998 elk
weekeinde, een ploeg hardwerkende
vrijwilligers aan de slag was, volstond dit
in het begin van de 21ste eeuw niet meer
om de natuurkwaliteit van het gebied in
stand te houden. De waardevolle natuur
werd meer en meer teruggedrongen tot
op enkele eilandjes. Als er niet zou wor-
den ingegrepen zouden ook die eilandjes
verdwijnen. Daarom werd, met budget
van de Vlaamse overheid, een project
natuurinrichting opgezet. De maatregelen
waren vooral gericht op de uitbreiding
van het basisch laagveen en de natte
heide, op het stuurbaar maken van de wa-
terhuishouding en op het uitbouwen van
voorzieningen voor natuureducatie. Voor
de eerste doelstelling werd, aansluitend
bij het bestaande slenken-bultensysteem,
heel wat bos en opslag gekapt of sterk
gedund en daarna geplagd. Door regel-
bare stuwen te plaatsen binnen en buiten
het gebied, door dijkjes te verstevigen en
door enkele drainagegrachten binnen het
gebied te dempen, werd het oppervlakte-
water beheersbaar gemaakt. Voldoende
hoge waterstanden voor kwel werden
verzekerd en de occasionele instroom van
eutroof water werd vermeden. Voor latere
begrazing werd een afrastering geplaatst.
In functie van natuureducatie werd een
aangepast wandelpad door minder kwets-
bare zones aangelegd.
Na de uitvoering van die werken namen
vrijwilligers van Natuurpunt Netebronnen
de draad weer op. Elke zondagvoormid-
dag, weer of geen weer, gaan ze in het
gebied kappen, plaggen, maaien, maaisel
afvoeren enz. Regelmatig worden ze bijge-
staan door de professionele ploegen van
Natuurpunt, vooral bij technisch moeilijke
of grootschalige werkzaamheden. Ook
jongeren van scholen en verenigingen
komen wel eens een handje toesteken.
Binnen de afrastering die in het kader
van het project (rond een groot deel van
Meergoor) werd geplaatst grazen sinds
mei 2005, tijdens de zomermaanden, een
Keizersmantel © Paul Wouters en Marianne Horemans
Moeraswolfsklauw © Karel Verbruggen
Bruine kikker op dove heidelucifer © Frans Emmerechts
Paapje © Frans Emmerechts Vrijwilligers maken sloot open © Paul Wouters en Marianne Horemans
januari - maart 2016 | 7
vijftal Gallowayrunderen. Hun graasge-
drag zorgt voor meer structuur in de vege-
tatie. Vooral tijdens de bloeitijd ‘scheren’ ze
als het ware de pijpenstrootjesbulten af.
Zo worden de voorwaarden vervuld opdat
de natuur zich daarna zelf verder zou kun-
nen ontwikkelen.
Wil je meehelpen aan de verbetering van
de uitzonderlijke natuurwaarden in het
gebied, neem dan contact op met het
beheerteam, via mail andre.vanhoof@
telenet.be.
(*) Eén met de provincie Antwerpen (die het Zilvermeer uitbaat) en één met de NV Meergoren, de uitbater van het Zilverstrand (via de Stichting Kempens Landschap). Buitengoor-Meergoor heeft verschillende eigenaars en beheerders. Naast genoemde zijn dat de NV De Nieuwe Zandgroeven van Mol en haar moederbedrijf NV SCR-Sibelco, de Vlaamse Landmaatschappij, de Dienst voor de Scheepvaart en het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Natuur. Alle partners werkten samen aan het project natuurinrichting en droegen het beheer van hun gronden vanaf dan over aan Natuurpunt.
Gallowayrunderen © Karel Verbruggen
Dennen, berken, heide, gagel, galigaan in het basisch laagveen © Frans Emmerechts Moerassprinkhaan op gagel © Frans Emmerechts
Galigaan © Frans Emmerechts
Referenties 1 D. Boeye, G. De Blust, D. De Baere, D. van
Straaten, D. Paelinckx en R.F. Verheyen, ‘De Belgische Kempen. Mineralenrijke kanalen door een voedselarm gebied’ in Landschap jg.7, nr.1, 1990.
2 G. De Blust en D. Boeye, ‘Kanalen, wit zand en basisch laagveen’ in Landschap, jg.25, nr.1, 2008.
3 R. Knaepen, ‘De kleine geografie van een wijk: het Molse Rauw’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989.
4 A. Lefevere, ‘De invloed van de kanalen op de natuurwaarden van Rauw’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek hon-derd jaar Rauw, 1989.
5 Natuurinrichtingskrant 1 en 2, Werken aan natuur in Buitengoor-Meergoor, Vlaamse Landmaatschappij, 2000 en 2004.
6 J. Slembrouck (red.), Mossen en lichenen in het Buitengoor, uitgave ANKONA, 120 pp, 2012.
7 P. Wouters en M. Horemans, Buitengoor, verslag Ecologische Werkgroep Meander-land, 2015.
8 www.waarnemingen.be
Meander 18 |
In september zijn de vrijwilligers van NP Balen-Nete op daguitstap geweest naar het Nationaal Park Hoge Kempen in Limburg. Dat werd opgericht in 2006 en is het enige erkende nationale park in België, beheerd door het Regionaal Landschap Kempen en Maas-land (RLKM).
Het gebied is liefst 5750 ha groot en is
gelegen op het hoogste deel van het
Kempens Plateau in de gemeenten As,
Dilsen, Genk, Lanaken, Maasmechelen
en Zutendaal. Dennenbossen worden er
afgewisseld met heide, grote waterplas-
sen getuigen van grind- en zandwin-
ningen en hoge toppen bieden grootse
vergezichten.
In dit natuurlijke decor vinden we tal
van zeldzame en bijzondere dieren en
planten.
Tijdens onze wandeling, grotendeels
langs de steilrand van het Kempens Pla-
teau, ontdekten we enkele exemplaren
van de blauwvleugelsprinkhaan. Ook
vonden we, dankzij zijn karakteristieke
roep, een exemplaar van de zeldzame
zadelsprinkhaan. Dit is een kortgevleu-
gelde sprinkhaan uit de familie van de
sabelsprinkhanen, met een karakteristiek
zadelvormig halsschild. In België komt de
zadelsprinkhaan enkel nog voor op de
droge, warme en structuurrijke heidevel-
den in de Hoge Kempen. Op de hogere
delen bloeide de rode dophei uitbundig.
Vanuit toegangspoort Connecterra be-
klommen we tevens de lange mijnterril,
waarbij we enkele mooie graslanden
passeerden, waar in het voorjaar o.a.
veldparelmoervlinders te vinden zijn. We
zagen onder meer exemplaren van het
icarusblauwtje, de sint-jansvlinder en de
snel bewegende kolibrievlinder.
Als afsluiter bezochten we kort het
natuurgebied De Brand, gelegen in
Voorshoven, de zuidelijkste punt van
het Kempen-Broek. Dit is een grensover-
schrijdend, nat gebied dat het Kempens
Plateau noordwaarts draineert. De Brand
herbergt de tweede grootste popula-
tie boomkikker in Vlaanderen, en we
hebben ze dan ook snel gevonden, al
zonnend op de braambladeren.
Het Nationaal Park Hoge Kempen (net
als het Kempen-Broek) getuigt van een
offensief natuurbeleid, met daaraan
gekoppeld een belangrijke toeristische
factor. Dat we hier van een succes mogen
spreken, getuigen de meer dan 1 miljoen
bezoekers die jaarlijks dit park bezoeken.
In die zin mogen we het Nationaal Park
als voorbeeld beschouwen voor ons
Grote Netewoud. Natuurlijk spreken we
hier over een veel kleinere oppervlakte,
maar laat ons eens dromen. Als we een
verbinding realiseren tussen het Grote
Netewoud en het nabijgelegen Bosland
creëren we wel een groot natuurproject.
En natuur mag zich toch niet laten te-
genhouden door provinciegrenzen. Met
de recente aankoop van de watermolen
in Meerhout is een eerste volwaardige
toegangspoort van het Grote Netewoud
alvast geen verre toekomstdroom meer.
Rudi RademaekeRs en eef Weetjens
NationaalParkHoge Kempen
Zadelsprinkhaan © Rudi Rademaekers
Sint-Jansvlinder © Rudi RademaekersIcarusblauwtje © Rudi RademaekersBoomkikker © Eef Weetjens
januari - maart 2016 | 9
Pratum MarcidumOVER DE KEMPENSE WATERINGENOp 9 november organiseerde de Olmense Vereniging voor Heemkunde en Geschiedenis in samenwerking met Natuurpunt Balen-Nete een lezing door Al-bert Jansen over de Kempense wateringen.
Albert Jansen is natuurgids in de grote
watering van Lommel-Kolonie en schreef
onlangs het boek ‘Pratum Marcidum’
over de achtergronden van de Kempense
wateringen.
In de Belgische Kempen werden, rond
het midden van de negentiende eeuw,
grootschalige irrigatiewerken uitgevoerd
met de bedoeling braakliggende ‘woeste’
gronden om te zetten in wateringen
of grote oppervlakten geïrrigeerde
graslanden of vloeiweiden.
Deze vloeiweiden werden grotendeels
aangelegd in beddenbouw, een van de
mogelijke technieken die bij weide-irri-
gatie werden toegepast. De aanleg van
deze bevloeide weiden heeft het uitzicht
van de Limburgse en Antwerpse Kempen
drastisch en blijvend veranderd.
De Kempense wateringen of wat ervan
overblijft zijn tevens zeer rijk aan fauna
en flora, waaronder een aantal zeldzame
soorten. Ze leveren bijgevolg een sterke
bijdrage aan het behoud van een grote
biodiversiteit. Deze ecologische waarde
vindt zijn oorsprong in de vroegere en
huidige bevloeiingswerken.
In het boek ‘Pratum Marcidum’ wordt
beschreven wat er nog kan gebeuren om
deze gebieden optimaal te beschermen.
Het boek kan online besteld worden op
http://www.deleeswinkel.be/pratum-
marcidum.html of http://www.uitgeve-
rijhetpunt.be/boeken/pratum-marcidum
ofwel rechtstreeks bij de auteur door
overschrijving van €21 (19 + 2,5 verzen-
ding) op rekeningnummer BE91 0010
9708 7376 met vermelding van ‘Pratum
Marcidum’ + naam + adres.Rudi RademaekeRs
In onze natuurgebieden zijn heel wat beheerwerken nodig. Naast maaien en afvoeren, onderhoud van wandelpaden, opruimen van weekendverblijven,… is het kappen van bomen een belangrijke taak die ook door de vrijwilligers kan worden gedaan.
Uiteraard gaan we geen bossen kappen,
maar gaat het over het in orde houden
van houtkanten, knotten van bomen en
opruimen van bomen die een gevaar vor-
men voor bv. de nabijgelegen wegen of
spoorwegen. Want inderdaad, voor onze
percelen die in de buurt van wegen of
spoorwegen liggen, krijgen we vanuit de
Vlaamse overheid en Infrabel de nodige
instructies van bomen die moeten wor-
den teruggesnoeid.
We willen dit hout uiteraard ter beschik-
king stellen van geïnteresseerden. De
prijs is steeds overeen te komen, maar
uiteraard erg democratisch. Afhankelijk
van hoeveelheid hout, soort, bereikbaar-
heid, zal de prijs telkens worden bespro-
ken. Er zal vooraf telkens op het terrein
worden gegaan om te bekijken wat de
mogelijkheden zijn en de nodige afspra-
ken worden gemaakt. Op die manier kan
je enerzijds bijdragen aan het beheer van
het natuurgebied, werk je in de natuur en
steun je de verdere uitbouw van het ge-
bied: alleen maar winst dus, op verschil-
lende vlakken.
In de Molse Nete zijn momenteel heel
wat mogelijkheden om hiermee aan de
slag te gaan. Interesse? Neem dan con-
tact op met Guy Hannes (guy.hannes@
skynet.be). Verder is er ook hout be-
schikbaar in het Buitengoor (contacteer
hiervoor [email protected]) of
op De Maat (contacteer bert.teunkens@
natuurpunt.be).Guy Hannes
HOUTBESCHIKBAAR
Auteur Albert Jansen op de boekenbeurs © Rudi Rademaekers
foto © Frans Emmerechts
Meander 110 |
januari - maart 2016 | 11
Tussen kale takken in de tuin van Gerrit Nijboer zat een mooie tortel te koukleumen. Met een kiekje werd de vogel door een
klein cameraatje vastgelegd en als ‘zomertortel’ op de site van waarnemingen.nl geregistreerd. Vogelkijkend Nederland kon meekij-ken. Men keurde en bestudeerde de foto. Een zomertortel midden in de winter?Normaal zitten onze zomertortels dan in
Afrika. Was het wel wat het was? De vogel
had kenmerken van de ‘Oostelijke tortel’,
een zeldzaamheid, die Nederland nog
nooit had bezocht. Er heerste al een hele
tijd de verzuchting dat er geen nieuwe of
zeer bijzondere soorten Nederland nog
aandeden. De laatste echte knaller was
de dwerguil van Valkenswaard.
Deze tortel bracht opwinding onder de
vogelaars. Dutch Birding kwam in actie
en stuurde zijn verkenners. De foto was
gemaakt in Werga, een klein en rustig
dorpje in Friesland. Het was er koud. De
vogelaars verspreidden zich rondom de
kerk, want de vogel zat immers tussen de
huizenblokken. Maar de duif liet zich niet
zomaar spotten. Het was even zoeken.
Nadat een eerste konvooi de zeldzame
dwaalgast toch ontdekte en waarachtig
als ‘Oostelijke tortel’ determineerde, ont-
vlamde het grote nieuws als een lopend
vuurtje onder de vogeltwitchers.
’s Anderendaags stroomde het dorp vol
stoere vogeltoeristen met verrekijkers en
telescopen. Uit alle delen van het land.
Het werd een drukte in de smalle straat-
jes. Iedereen keek scherp om zich heen.
Opeens werd er gerend. Ze werd gezien!
Maar waar? Iedereen rende achter ieder-
een. Er was gemeld dat hij bij het Groote
Buren bruggetje zat. De twitchers had-
den geen flauw idee waar dat was, maar
renden naar de andere kant van de kerk.
Daar was een bruggetje met waarnemers,
maar geen tortel. Er stonden een aantal
twitchers te bellen met anderen die de
duif in het vizier hadden. Er bleek nog
een ander bruggetje te zijn. Weer rennen
dus. De tortel vloog wat rond in het cen-
trum. Uiteindelijk werd hij door alle kan-
didaten gespot. Eigenlijk iets te ver voor
de verrekijkers, want hij zat in een boom
achter het kanaal. Sommigen liepen via
de brug naar de overkant. Daar hadden
ze eindelijk de prijsvogel. Het was hem!
Een echte Oosterse tortel! De soort werd
door de strijdmakkers meteen genoteerd
op hun palmares. De trofee was binnen.
Voor de twitchers een ‘lifer’!’Het was voor
het eerst dat deze duif in Nederland werd
gezien. De 500ste soort die er ooit was
waargenomen. In Oudersluis dook een
jaar geleden ook al een Oosterse tortel
op, maar die vogel droeg een ring. En
zogeheten escapes tellen niet mee voor
de Nederlandse vogellijst. Nu hadden ze
wel prijs! Ze hoefden de nieuwe vogel-
soort slechts een keer te zien, meer niet.
Maar er waren nog andere twitchers die
deze soort ook wilden aankruisen in hun
vogelgids.
De volgende dagen was er nog meer
belangstelling zodat er files ontstonden
in Werga. Sommige vogeltwitchers had-
den aan hun werkgever een vrije dag ge-
vraagd. Er waren zelfs twitchers uit Gent,
die er een lange tocht voor over hadden.
Mijn goede vriend Leo, die zich af en toe
ook bezondigt aan het twitchen was ook
van de partij. Van in het ochtendgloren
zwierven overal groepjes met teletoeters
en superzoomreflexcamera’s. Een hele
attractie voor de bewoners van Werga,
ze konden genieten van de aanblik van
hollende snoeshanen door de smalle
straatjes. Een groot spektakel in een klein
dorp. De bewoners snapten er niets van:
zoveel aandacht voor een klein vogeltje!
Overal rennende pelotons, naar de ene
kant, naar de andere kant, en weer terug.
Carrousels die kwamen en gingen. De
vogeltjesdans van Werga.
Met al die spiedende ogen moest deze
prijsvogel toch snel teruggevonden
worden. Want iedereen wilde hem zien.
Spannend! Toch duurde het even voordat
het verlossende bericht kwam. Uiteinde-
lijk kon ook deze ploeg twitchers hem
spotten. De score werd aangevinkt. Er
werd gejuicht, op de schouders geklopt,
handen geschud. In een enigszins ge-
spannen sfeer werd nagepraat. Gezellig!
Er was gestamp van veel bergschoenen
in het anders zo rustige boerendorp. De
Gentenaars waren in de wolken en beu-
zelden: ‘vri vrieë wijs, zaaalig biest, vrieë
giestig, mijn schonske veugel.’ De Neder-
landers knikten, maar verstonden het
niet. De meeste hadden het duifje amper
twee seconden kunnen zien wegvliegen.
Maar Belgen zijn met een kleinigheid te-
vreden. Ze hadden immers gescoord!
De dagen die volgden werd het nog
drukker in het Friese dorpje. Er waren nog
veel diehards die aan de wedstrijd wilden
meedoen. Maar het duifje liet telkens lan-
ger op zich wachten. Twitchers stonden
in rijen te blauwbekken met bevroren
tenen om toch maar een glimp te kun-
nen opvangen van de zeldzaamheid. Ook
was er een cameraploeg van de omroep
Fryslan! Een verslaggever van ‘Man bijt
hond’ was eveneens ter plaatse. Journa-
listen van allerlei kranten kwamen naar
dit vergeten plekje afgezakt. Honderden
foto’s werden gemaakt. De tortel werd
een superster!
De plaatselijke middenstand speelde
handig in op de nieuwe vogelsoort voor
Nederland. De bakker verkocht ‘Oosterse
Tortel Grondels’: een appelgebakje met
daarop een tortel in marsepein, de slager
etiketteerde zijn gebraden kip met ‘Ge-
grilde Oosterse tortel!’ Ook prijs, want de
vele koukleumers hapten toe.
Nijboer die het duifje had ontdekt werd
geprezen. Hij liet het zich welgevallen en
gniffelde: ‘het dorp zit vol vreemden met
kanonnen van telelenzen, niemand heeft
nog een goede foto, terwijl ikzelf gewoon
een simpel cameraatje heb gebruikt’.
Er liep ook een wat verlegen man van
middelbare leeftijd rond: Akke Bijlsma. Hij
kwam uit een naburig dorp en begreep
niets van de toeloop. Soms benaderde hij
NIEUWKOMERtekst en tekeninG acHilles cools
Meander 112 |
de troepen kijkers op twintig meter, maar
aanspreken durfde hij niemand. Waarom
werd er toch zo achter zijn ontsnapte duif
gejaagd? Hij had al verschillende pogin-
gen gedaan om zijn doffer terug te pak-
ken te krijgen. In zijn rugzak hield hij een
mistnet verborgen dat hij maar nergens
kon opstellen met zoveel pottenkijkers.
In zijn volière zat zijn treurende duivin-
netje nu alleen. De schuwe doffer was
ontsnapt toen deze schrok en tegen de
volièredeur aan botste. Het slotje begaf
het en met snelle spurt vloog hij uit. Akke
had nog voeder gestrooid, maar de doffer
kwam niet terug. Het verlies was teleur-
stellend, niet omwille van de kostprijs.
Ze werden genoeg te koop aangeboden
aan slechts dertig euro het paar. Oosterse
tortels zijn in Azië de meest gekooide
vogels. Net zoals men in Europa een ka-
narie of parkiet kooit, houden de Aziaten
allemaal tortels. Het zijn er heilige vogels.
In de steden zie je ze te koop, aan de prijs
van een ananas, in propvolle manden op-
gestapeld tot aan het plafond. Ze worden
ook nog steeds massaal geëxporteerd. In
het Vlaamse Westerlo werden er het laat-
ste jaar nog een paar duizend ingevoerd.
Wat voor Akke het gemis vooral inhield
was dat het doffertje al zo’n hechte
band had met zijn duivinnetje. Het was
een mooi paartje. Ze hadden al enkele
succesvolle broedsels gehad. Oosterse
tortels waren gemakkelijke vogels in een
volière, winterhard en verdraagzaam te-
genover andere vogels. Maar met zomer-
tortels samenhouden kon niet. Dan werd
er gevochten in de volière. Akke wist veel
van duiven. Hij kende in één oogopslag
het verschil tussen doffer en duivin. Niet
zo eenvoudig op het eerste zicht, maar
de doffer is forser en trotser van aard. Hij
heeft ook een bredere hals dan de duivin.
Zij is meer opgetogen en heeft ook een
breder bekken.
‘Ik heb hem!’ riep plots een twitcher
met een baseballpet op. Akke schrok en
keek verbaasd! Hij dacht dat hij zijn dof-
fer kwijt was. Maar de duif zat nog in de
boom. Akke snapte niets van die toeris-
ten. Het waren twee verschillende werel-
den van vogelliefhebberij die elkaars we-
gen kruisten in een klein Fries dorpje. Na
vijf minuten had het beestje klaarblijke-
lijk alweer genoeg van alle belangstelling
en verdween richting de nieuwbouwwijk.
Vogelaars marcheerden weer af. Een uur
later ontvingen enkelen op hun mobiel-
tje dat de vogel opnieuw werd gezien bij
de sporthallen. Het hele schouwspel her-
haalde zich en vijf minuten later stonden
de vogelaars hijgend door hun telescoop
te staren naar de geweldige nieuwe soort
voor Nederland.
‘Normaal gesproken overwintert hij in
Centraal Azië’, zei een slimme twitcher.
‘Waarschijnlijk is hij uit koers geraakt met
een scherpe oostenwind die hem in de
war heeft gebracht’, voegde een andere
er aan toe.
‘De kans dat hij op eigen kracht terug-
vliegt is klein’, oordeelde een grote kerel.
‘Overlevingskansen heeft hij hier al-
leszins, het is een zaadeter, daar is hier
genoeg van’, beklemtoonde een man met
Veerman-muts.
‘Voortplantingskansen zijn er niet, tenzij
hij met een zomertortel paart. Maar die
laatste zijn ook al zeldzaam’, besloot een
andere kameraad.
De gegrilde ‘Oosterse Tortels’ waren aan
het einde van de dag iedere keer uitver-
kocht. ‘Wel apart dat volwassen mannen
achter een dergelijk vogeltje aanvliegen’,
lachte de slager genietend. Vorige week
had hij de vreemde vogel ook gezien. De
tortelgrondeltjes bij de bakker vonden
ook gretig aftrek. ‘Ik ha der wol sa’n hûn-
dert fan ferkocht’, zei hij, ‘je saegen de
mensken troch Wergea flaenen’.
Na enkele weken nam de toeloop wat af,
omdat het alle dagen regende. Terwijl
kon Akke in het geniep zijn slag slaan.
Er waren zo goed als geen pottenkijkers.
Op een vaste voerplek, ergens achter een
heg, stelde hij een klapval op en ving zijn
duifje terug. Het duivinnetje kirde toen
ze haar partner in de volière terugzag. De
curieuze intocht in het dorpje verminder-
de. Na achtenvijftig dagen keerde de rust
weer. Bij de bakker werden gratis koekjes
uitgedeeld. De 500ste vogelsoort voor
Nederland was binnen.
Uitverkoop!Aquaria
POELENWERKGROEP WATERLEVENDe regionale poelenwerkgroep stopt noodgedwongen
met grote tentoonstellingen van levende diertjes. Aquaria in alle maten worden verkocht aan nooit
geziene dumpingprijzen (van €5 tot €50)!Ben jij geïnteresseerd in eenvoudige of meer
gesofisticeerde aquaria, neem dan contact op met:[email protected]
of bel naar 014/59 31 65.
januari - maart 2016 | 13
GALAPPELINKTGalappels op bladeren van eiken worden veroorzaakt door galwespen. De vrouwtjes van deze kleine wespjes leggen eitjes op de bladeren, daar gaat het bladweefsel woekeren. Er vormt zich dan de typische vergroeiing. De vorm is voor elke soort wesp anders.
Binnen deze gallen of galappels ontwik-
kelen zich de larven door te eten van het
galweefsel dat het blad produceert. Later
verpopt de larve zich en ten slotte in de
herfst, na het vallen van het blad met
de gal, komt er een tweede generatie
galwespen te voorschijn. Dit zijn uitslui-
tend vrouwtjes. Zij leggen zonder te zijn
bevrucht hun eitjes in de knoppen van
een eik. Hier vormen zich kleine galletjes,
waaruit in mei weer galwespen kruipen.
De mannetjes bevruchten de vrouwtjes
en de cyclus is rond.
Bovendien zijn er nog galwespen die pa-
rasiteren op de gallen van andere soorten
door hun ei in de larve binnen in de gal te
leggen. Het insect dat uit de gal te voor-
schijn komt is dus niet noodzakelijk de
veroorzaker van de gal.
Met galappels werd in het verleden inkt
gemaakt. Het gebruik van deze galinkt of
‘ijzerinkt’ dateert van de 14de eeuw. Het
voordeel is dat deze inkt zich beter aan
het papier hecht. Feitelijk was dit een inkt
die zich chemisch aan het papier bindt en
als ‘onuitwisbaar’ werd beschouwd.
Voor de inktbereiding ging men dus uit
van galappels. De galappels werden,
na het drogen, gemalen en gedurende
enkele maanden in water gehouden,
waarbij zich een fermentatie voltrekt.
Daardoor komen er looistoffen vrij. Door
toevoeging van ijzer(II)sulfaat gaan de
looistoffen hiermee verbindingen aan.
Deze verbindingen zijn in het begin
kleurloos maar worden zwart door bloot-
stelling aan de lucht, waarbij oxidatie tot
ijzer(III)sulfaat plaats vindt. De pikzwarte
kleur van de inkt vormt zich dus niet
onmiddellijk bij het schrijven van een
tekst maar enige tijd later. Men was dus
verplicht om aan de inkt een oplosbare
kleurstof toe te voegen om het geschrift
meteen tijdens het schrijven zichtbaar te
maken.
Ter illustratie volgt hier het recept van ge-
wone schrijfinkt: gemalen en gedroogde
galappels: 5 gram; ijzersulfaat: 1 gram;
Arabische gom: 1 gram; water:200 gram.
IJzerinkt is wel een tragedie voor tal van
geschreven documenten. Immers in de
loop van de tijd komt er zwavelzuur vrij,
bovenop het reeds aanwezige zuur. Zo
ontstaat er ijzeroxide. Hierdoor verkleurt
de oorspronkelijke zwarte inkt tot een
bruine kleur. Het zuur is zo sterk dat het
papier wordt aangetast en er gaten ont-
staan. Dit verschijnsel staat bekend als
inktvraat.
René ducastel + miRella BRuynseels
Galappelwesp © René Ducastel
Ananasgalwesp © René Ducastel Knikkergalwesp © René Ducastel
Meander 114 |
Zaterdag 27 februari: Flir-ten in het groen door Joeri CortensFlirten en verleiden. Iedereen doet het.
Of probeert het. Wie wil weten waar Ca-
sanova de mosterd vandaan haalde, kijkt
best eens naar de dierenwereld. In onze
tuinen en natuurgebieden vinden we
immers vele voorbeelden van de meest
uiteenlopende verleidingsstrategieën,
die vaak verrassend herkenbaar zijn. Het
biedt in ieder geval voldoende inspiratie
voor een avond natuureducatie flirtend
met comedy. Joeri Cortens is lesgever bij
Natuurpunt CVN maar ook bekend van
radio en tv.
Zaterdag 26 maart: Voedsel-bos, een mogelijk toekomst-model? door Peter CouvreurIn harmonie met de natuur, biodiversiteit,
natuurlijke voeding, samen-werking,
duurzaamheid, ecologisch moestuinie-
ren... het zijn begrippen die we allemaal
kennen maar hoe passen ze in een voed-
selbos? En wat is een voedselbos precies?
Kunnen we de permanente processen van
een bos gaan toepassen om ons van voe-
ding te voorzien? Kan een voedselbos een
meerwaarde zijn voor onze samenleving?
Hoe werk je meer met de natuur mee in
plaats van ertegenin? Peter Couvreur be-
kijkt het deze avond vanuit Perma(nente)
cultuur..
16 en 17 januari: Het grote vogeltelweekend
In het weekend van 16 en 17 januari
is het weer zover: het Grote Vogel-
telweekend. Tijdens die massale
tuinvogeltelling neem je samen met
duizenden andere tellers deel aan
een groots burgeronderzoek naar de
toestand van onze tuinvogels. Wie zich
nu al als teller registreert (www.vogel-
weekend.natuurpunt.be), krijgt van
Natuurpunt gratis ‘De Tuingids voor
Blije Vogels’ toegestuurd. Dat boekje
vertelt je hoe je de tuin omtovert tot
een paradijs voor jezelf, maar ook voor
de vogels. Zo ben je verzekerd van heel
wat vogelgekwetter tijdens dat Grote
Vogelweekend.
Zondag 17 januari: Groot vogelfeest Maar er is meer, voor het derde jaar op
rij organiseren de vrijwilligers van het
Bezoekerscentrum het Groot Vogelfeest.
Op zondag 17 januari, van 13 tot 17 u
staat de namiddag voor het hele gezin in
het teken van onze tuinvogels. Trek met
de kinderen onder begeleiding van een
Natuurpunt-vogelgids mee de natuur in
tijdens de ‘Koekeloer’-tocht. (Start om
13.30 u aan het Bezoekerscentrum en
terug om 14.30 u.) Timmer zelf een vogel-
huisje of een voederplankje in elkaar, ga
aan de slag met pindakaas en dennenap-
pels, knutsel voederflessen van recupera-
tiematerialen, koop een voedertaartje of
bezoek de tentoonstelling ‘vogels beloe-
ren’. Vergeet ook niet de heerlijke soep of
een glaasje glühwein te proeven. Echt een
aanrader, we verwachten jullie!
Triple Café WinterwoudHierbij de laatste 3 afleveringen van Café Winterwoud. Het café opent telkens vanaf 19 u de deuren. Het programma start om 20 u. Deelname is gratis maar het aantal zitplaatsen is beperkt, dus graag een seintje als je komt: [email protected] of 0485/62 86 76.
zaterdag 30 januari: Het ont-staan van het Kempisch Pla-teau door Koen Beerten Het Kempisch Plateau behoort ongetwij-
feld tot één van de meest fascinerende
landschapsvormen in de laaggelegen
gebieden van West-Europa. Steile hel-
lingen, duinmassieven, droge dalen en
gigantische rotsblokken… het vraagt
om wat uitleg. Koen Beerten probeert in
zijn presentatie te achterhalen hoe het
Kempisch Plateau in het laatste miljoen
jaar kon evolueren van een verwilderde
riviervallei tot een bebost duinlandschap.
Essentieel voor iedereen die tot een goed
begrip van deze streek wil komen!
Voedselbos © BCGNW
Vogelfeest © BCGNW
Bezoekerscentrum Grote NetewoudWatermolen 8, 2450 MeerhoutOpen op wo/do/vr van 9 u tot 17 u en op zondag van 13 u tot 17 uContact: [email protected]/21 34 50Like ons op www.facebook.com/GroteNetewoud
Nieuws uit hetBC Grote Netewoud
Flirten in het groen © BCGNW
januari - maart 2016 | 15
Activiteiten MEANDERLANDzondag 3 januari
› Nieuwjaarswandeling naar de Riebos in Lommel• Tijdens deze wandeling naar reservaat de Riebos (Lommel)
kijken we uit naar ganzen, roofvogels en andere overwinte-raars. Veel kans op reeën en misschien wel op een everzwijn (spoor toch)... Afspraak: 8.30 u op parking Blauwe Kei (aan sas 1) Lommel. Einde: ca 12 u. Laarzen mee bij regenweer! Info: [email protected] of 0499/34 62 60.
zondag 17 januari › Internationale watervogeltelling op alle Molse (zand)put-
ten• Op zoek naar grote zaagbekken, brilduikers en nonnetjes,
echte gasten uit het hoge noorden. Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (aan brug Mol-Donk). Einde ca. 12 u op reservaat De Maat. Info: [email protected] of 0499/34 62 60.
zondag 17 januari › Groot Vogelfeest in ‘ Den Hof’
• aan het woon-en zorgcentrum Alfons Smet Residenties , Lukasstraat 2A, 2480 Dessel. Van 10u tot 16u
• Zie ‘Actie in Den Hof’ elders in dit nummer. • Iedereen welkom !
zondag 17 januari › Groot Vogelfeest in Bezoekerscentrum GNW
• Van 13 tot 17 u. • Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders
in dit nummer.
woensdag 20 januari › Voorstelling ‘Poort tot het Grote Netewoud’ met aanslui-
tend de algemene ledenvergadering van Geel-Meerhout• Bij een hapje en een drankje kan er nagepraat worden. Wij
zijn ook nog op zoek naar vrijwilligers om mee te werken in natuurbeheer, -studie, -beleid, -educatie. Geïnteresseerd? Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk 5 in Geel om 20 u. Info: 014/58 39 71 of [email protected].
zaterdag 23 januari › Spaghetti-avond in Mol-Achterbos
• In parochiecentrum Mol-Achterbos vanaf 17 u. Meer info el-ders in deze Meander!
zaterdag 23 januari › Algemene ledenvergadering van Balen-Nete
• De algemene ledenvergadering wordt een gezellige en infor-matieve bijeenkomst voor alle leden en vrijwilligers van Na-tuurpunt in Balen. Wil je meer te weten komen over de wer-king van de lokale afdeling NP Balen-Nete of heb je zelf plan-nen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn. Geen saaie vergadering, maar een terugblik op 2015 en een vooruitblik op het nieuwe jaar met aansluitend nieuwjaarsreceptie. Afspraak: De Kruierie, Bevrijdingsstraat 1 te Balen om 20 u. Info: Tom Schildermans 0473/66 10 99.
zondag 24 januari › Capreolusexcursie in de Molse Netevallei i.s.m. De Gagel
• Op zoek naar reeën en hun sporen in de vallei van de Molse Nete. Afspraak: 9 u parking kerk, Mol-Gompel. Einde tegen 12 u. Laarzen! Info: [email protected] of 014/31 71 54.
Winter op De Maat © Karin Van Gool
Meander 116 |
Activiteitenkalender
zondag 24 januari › Nieuwjaarswandeling in de Vloyen in Meerhout
• Naar goede traditie koppelen we aan deze eerste wandeling van het jaar een gezellig opwarmertje. Laarzen of goede wandelschoenen! Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. Info: 0499/63 20 07 of [email protected].
zaterdag 30 januari › Beheerwerken bij bij NP Ham
• Natuurwerkmiddag van NP Ham. Vrijwilligers steken met z’n allen de handen uit de mouwen in een natuurgebied.
• Kijk voor juiste tijd en plaats op www.natuurpuntham.be of mail naar [email protected]
zaterdag 30 januari › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW
• Koen Beerten: Het ontstaan van het Kempens Plateau. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. Vooraf inschrijven via [email protected] of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.
zondag 31 januari › Jaarlijkse busuitstap naar Zeeland met NP Turnhoutse
Kempen • Wandelschoenen, kijker en/of telescoop en knapzak mee-
brengen. Soep mogelijk onder de middag. Afspraak: 6.45 u gemeentehuis Oud-Turnhout of om 06.30u bij garages Marcel Cars, Goormansdijk 16 in Dessel. Prijs €14, JNM en kinderen €9, niet-leden €18, voor 24 januari op rek.nr. 001-1785968-80 t.n.v. NP-Turnhoutse Kempen, Klein Engeland 20, 2300 Turnhout. Wel eerst telefonisch contact opnemen met Ronny Jansen na 18 u. op 014/88 29 72. Info: Paul Prinsen, 014/43 73 63.
zondag 31 januari › ‘’t Is winter’ in de vallei van de Molse Nete in Balen
• Tijdens deze winterse wandeling laten we je kennis maken met de vallei van de Molse Nete. In dit langgerekt gebied worden graslanden en naaldbossen afgewisseld met elzen-broekbossen en moeilijk toegankelijke moerassen. Laarzen aan te raden! Afspraak: kerk Gompel, O.L.-Vrouwstraat te Mol om 14 u. Info: Luc De Groof, 0494/29 79 49.
zondag 31 januari › Algemene Ledenvergadering Natuurpunt Ham
• Cafe open om 13 uur.• Start 13u30 • Chris Dictus over de toekomst van Veldhovenheide• De laatste ontwikkelingen qua natuur rond de N73• Wandeling• Drankjes en versnaperingen• Natuurpunt Ham zoekt tevens dringend nieuwe bestuursle-
den: voorzitter, secretariaat en cobeheerder• Mail naar [email protected]
vrijdag 5 februari › Algemene ledenvergadering van Netebronnen
• Evaluatie van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar. Oproep voor nieuwe vrijwilligers! Kandidaatstelling voor be-stuursfuncties bij Netebronnen (kan ook via mail aan [email protected]). Heb je plannen en/of voorstellen voor onze wer-king, probeer er dan zeker tijdig bij te zijn. Welkom! Afspraak: 19 u (met aansluitend onze digi-avond) in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Info: [email protected] of 0499/34 62 60. We verwachten zeker alle actieve leden!
vrijdag 5 februari › Digi-avond in Mol
• Het verborgen leven van de roerdomp - André Leunen, Voge-lontmoetingen in het Noorse Finnmark - Marc Mangelschots, Biodiversiteit in Meanderland - Paul Wouters en Marianne Horemans, Safari (rondreis) door wonderlijk Namibië - Stef Smet. Afspraak: 20 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteen-weg 71, Mol. Info: [email protected] of 0477/33 66 85 en elders in deze Meander. Iedereen welkom!
zaterdag 6 februari › Poelenwerkgroep Waterleven
• Leesgroep: herhaling redoxreacties en afwerken. Aan de deelnemers wordt gevraagd vooraf de presentatie (2015) en de redoxreacties terug door te nemen. Graag vooraf een seintje aan [email protected]. Van 9 tot 12 u, lokaal Na-tuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.
zondag 14 februari › Watervogeltelling op de Molse (zand)putten
• Bij vorst kans op grote concentraties watervogels in de wak-ken. Afspraak: om 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug Mol-Donk - carpoolen mogelijk). Einde: ca. 12 u op reservaat De Maat. Info: coördinator [email protected] of 0499/34 62 60.
zaterdag 20 februari › Spaghetti-avond in Geel-Winkelomheide
• Weet je ’t nog van vorig jaar? Dat was smullen hé… en het is ten voordele van onze natuurgebieden in Geel en Meer-hout… Schrijf je nu in. Doen! Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk 5 in Geel. Tussen 17 en 20 u. Info: zie elders in deze Meander of 014/58 39 71 of [email protected].
zondag 21 februari › Wandeling met versnaperingen in de Vennen in Balen
• Geniet van deze frisse wandeling in ons natuurgebied de Vennen en van de hapjes en drankjes die nadien aangebo-den worden. Laarzen zijn onmisbaar! Afspraak: parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen om 14 u. Info: Denis Mertens 014/30 90 65 en Jan Mallants 014/81 70 09.
zaterdag 27 februari › Beheerwerken bij bij NP Ham
• Natuurwerkmiddag van NP Ham. Help mee met allerlei no-dige beheerklussen. Vrijwilligers steken met z’n allen de han-den uit de mouwen in een natuurgebied. Kijk voor juiste tijd en plaats op www.natuurpuntham.be of mail naar [email protected]
januari - maart 2016 | 17
zaterdag 27 februari › Poelenwerkgroep Waterleven
• Oefen- of praktijkles determineren waterkevers onder leiding van eigen leden. Van 9 tot 12 u, lokaal Natuurpunt, Boeren-krijglaan 51 b, Olen. Info: [email protected].
zaterdag 27 februari › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW
• Joeri Cortens: Flirten in het groen. Zie Nieuws uit het Be-zoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. Vooraf inschrijven via [email protected] of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.
zondag 28 februari › Winterwandeling in Geel-Bel
• Vorig jaar werd het Torfven hersteld. Daarmee werden de na-tuurinrichtingswerken afgerond en ontstond er een prachtig landduinenlandschap. Naar jaarlijkse traditie gaan we ook op zoek naar de ransuilen… Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. Info: Gaston Dams, 0479/86 17 01 of [email protected].
zondag 6 maart › Wandeling Ham - Grote Beek
Afspraak o m 14 uur.
Voor het vertrekpunt zie aankondiging op www.natuurpuntham.
be, de activiteitenkalender van natuurpunt.be of mail naar info@
natuurpuntham.be
donderdag 10 maart › Start cursus Natuurgids in Bezoekerscentrum GNW
• Meer info elders in deze Meander!
zaterdag 12 maart › Poelenwerkgroep Waterleven
• Oefen- of praktijkles determineren waterkevers onder leiding van eigen leden. Van 9 tot 12 u, lokaal Natuurpunt, Boeren-krijglaan 51 b, Olen. Info: [email protected].
zondag 13 maart › Laatste winterwatervogeltelling op de Molse (zand)putten
• De eerste lentevogels, tjiftjaf en andere, zijn alweer terug! Afspraak: om 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug Mol-Donk - carpool). Einde ca. 12 u op reservaat De Maat met afsluitende drink in ’t Jagershof. Info: coördinator [email protected] of 0499/34 62 60.
zaterdag 19 maart › Zwerfvuilopruimactie in het Zammelsbroek in Geel
• Afspraak: parking aan de kerk van Geel-Oosterlo om 9 u (of aan de Kikkerweide). Info: 0478/64 19 40 of [email protected].
zondag 20 maart › ‘’t Is lente’ in het Griesbroek in Balen
• Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud op-nieuw kleur geven. Bewonder de tapijten van speenkruid en andere planten die komen piepen. De lente is op komst! Laarzen zijn onmisbaar. Afspraak: Parking Herberg ’t Rust-punt, Sint-Anneke 3 in Olmen om 9 u. Info: Dirk Geenen 0472/47 96 20.
Den Hof Krokussen © Bart Vancoppenolle
Zin in een gezellig samenzijn? Dan kan je tweemaal terecht op een etentje ten voordele van de aankoop van
natuurgebieden in onze regio. En we willen alle leden van de afdelingen oproepen om familie, vrienden en buren mee te brengen…
De vleeseters krijgen een speciale spaghetti à la Galloway ge-
serveerd met vlees van de Schotse runderen uit onze Natuur-
puntgebieden. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien.
De prijs bedraagt €10 per persoon, een kinderportie kost €6.
En voor een nagerechtje zorgen we natuurlijk ook
Om alles in goede banen te kunnen leiden, zouden we het
erg op prijs stellen indien de liefhebbers op voorhand zouden
inschrijven bij [email protected] (voor de avond in
Geel of in Mol) of bij [email protected] of 014/58 39
71 (voor de avond in Geel). Dat mag tot de avond vóór het
etentje, maar het is uiteraard veel handiger als je vroeger een
belletje geeft of een mailtje stuurt. Ook kandidaat-helpers
mogen zich bij deze mensen melden!
In Mol op zaterdag 23 januari in het parochiecentrum van
Mol-Achterbos (Achterbos 76) vanaf 17 u (tot 20 u).
In Geel op zaterdag 20 februari in het ontmoetingscentrum
van Geel-Winkelomheide (Kemeldijk 5, bij de kerk) vanaf 17 u
(tot 20u).
18 | Meander 1
Activiteitenkalender
zondag 20 maart › Wandeling in het Grote Netewoud in Geel-Meerhout
• Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekers-centrum aan de watermolen. Afspraak: parking bezoekers-centrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. Info: 0499/63 20 07 of [email protected].
maandag 21 maart › Poelenwerkgroep Waterleven
• Determineren waterdiertjes. Van 18 tot 22 u, lokaal Natuur-punt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. Info: [email protected].
zaterdag 26 maart › Beheerwerken bij bij NP Ham
• Natuurwerkmiddag van NP Ham. Help mee met allerlei no-dige beheerklussen. Vrijwilligers steken met z’n allen de han-den uit de mouwen in een natuurgebied. Kijk voor juiste tijd en plaats op www.natuurpuntham.be of mail naar [email protected]
zaterdag 26 maart › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW
• Peter Couvreur: Voedselbos, een mogelijk toekomstmodel? Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer. De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond. De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. Vooraf inschrijven via [email protected] of 0485/62 86 76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.
zondag 27 maart › Voorjaarsexcursie langs en door de Reuselse Moeren
• Een klassieke voorjaarsuitstap naar dit mooie natuurgebied juist over de grens. Met goed weer kans op baltsende roof-vogels en de blauwborst kan zich dan al laten horen hier. Afspraak: 9 u aan de Postelse Hofstee (grensovergang Postel/Reusel). Einde: ca. 12 u. Info: [email protected] of 014/31 33 74.
Spaghetti-avonden!Geel en Mol
Gallowayrunderen © Frans Emmerecht
Cursus natuurgids Wil je graag groepen begeleiden in een natuurgebied in je buurt? Zoek je naar een combinatie van inhoudelijke kennis, natuurbele-ving en engagement? Dan ben je bij Natuurpunt CVN aan het juiste adres voor de cursus Natuurgids.
De cursus bied je heel wat inhoudelijke
achtergrond dankzij een brede waaier
aan thematische lessen; van dieren en
planten tot landschappen, ecologie en
natuurbeheer.
Tijdens de methodieklessen leer je hoe
je een boeiende wandeling uitstippelt en
hoe je groepen vol enthousiasme in de
natuur gidst. Daarnaast ga je regelmatig
op excursie met ervaren natuurgidsen.
Je bezoekt verschillende natuurgebie-
den van het Grote Netewoud en er zijn
uitstappen naar de Zegge en Voeren. Op
die manier breng je je opgedane kennis
direct in de praktijk.
Deze cursus wordt georganiseerd i.s.m.
de Natuurpuntafdelingen Geel-Meer-
hout, Netebronnen, Balen-Nete en Ham
en met natuurvereniging De Gagel.
Cursus Natuurgids in Meanderland
Jef Sas gidst in De Maat © Frans Emmerechts
Marianne Horemans gidst in Wilders © Frans Emmerechts
PraktischDe cursus bestaat uit 30 activiteiten, waarvan de helft natuurexcursies;
Theorielessen op donderdagen van 19.30 tot 22.30 u in het Bezoekers-centrum Grote Netewoud te Meer-hout vanaf 10 maart 2016;
Excursies op zaterdagen van 9 tot 12 u; Geen lessen en excursies tijdens de schoolvakanties;
Voorkennis: aanbevolen basiskennis natuur;
Inschrijvingsgeld: €240. Natuurpuntleden en leden van De Gagel krijgen 10% korting en beta-len €216.Ben je 25 jaar of jonger, dan betaal je €180;
Voor meer info & inschrijven: www.cvn.natuurpunt.be;
Contact: [email protected] of 03/205 17 57.
januari - maart 2016 | 19
Meander 120 |
Eerste speelvogelHet onbehandeld kastanjehout wordt aangebracht
Overleg met Stein Temmerman van Natuurpunt Tom meet hoogte boven Grote Netewater
Grote Netewoud Spel en avontuur
tekst en foto’s: fRans emmeRecHts
In september 2013 ging het Europees natuurherstelproject Life Grote Netewoud van start. Het kreeg als ondertitel mee: wilde natuur op mensenmaat. Het project heeft als doel om de natuur te beschermen en te herstellen, en ook om te zorgen voor meer belevingswaarde in het gebied.
Nu Natuurpunt gedurende het voor-
bije jaar duizenden bezoekers kon
verwelkomen in de natuurgebieden
van het Grote Netewoud, werd ook
voor de belevingswaarde aan hen
gedacht. Aan het bezoekerscentrum
in Meerhout werd een heuse bever-
burcht geplaatst, een speeltoestel voor
kinderen. Daarna werd in de buurt een
avontuurlijke boomstambrug over de
Grote Nete gelegd. Ze zorgt voor een
nieuwe, kortere verbinding tussen het
bezoekerscentrum en het natuurge-
bied De Vloyen. Op 18 oktober, de Dag
van de Trage Weg, werd ze plechtig
ingehuldigd en ingewandeld door
meer dan 600 wandelaars. Ze kreeg
toen ook een naam: ‘Totterbrug’ (van -
liefst niet - totteren…tenzij je een otter
bent…).
Natuurpunt zorgde, samen met het
Natuur- en Groenbedrijf Heylen , zo-
wel voor de burcht als voor de brug.
Bijgaande foto’s laten zien ‘hoe ze
groeiden’. De oprichter van het groen-
bedrijf, Tom Heylen, realiseerde en
sponsorde de aanleg van de brug. Als
oud-voorzitter van JNM-Mol en oud-
conservator van zowel Buitengoor-
Meergoor als Malesbroek-Wilders, is hij
iemand die het Grote Netewoud een
warm hart toedraagt.
januari - maart 2016 | 21
De complete beverburcht En Luc zag dat het goed was.
Evenwichtsoefening met steunbalk.
De brug wordt op de steunbalk gelegd
Natuurpunters wandelen de brug in.
Meander 122 |
ONVERMOEDE PRACHT IN DE RAMMELAARSBerkenspinners, bloeddrupjes, eenstaartjes, herfstspinners, houtboorders, nachtpauwogen, pijlstaarten, slakrupsen, spanners, spinners, spinner-uilen, tandvlinders, uilen, venstervlekjes, visstaartjes, wespvlinders, wortelboorders... de poëtische namen van de 17 families van de nachtvlinders.
Nachtvlinders zijn doorgaans minder
opvallend dan dagvlinders maar daarom
niet minder mooi. Ze hebben vaak prach-
tige camouflagepatronen waardoor ze
overdag niet opvallen. En sommige soor-
ten hebben fel gekleurde ondervleugels
waarmee ze vijanden afschrikken. Deze
17 families groeperen ruim 800 soorten
‘motten’ waarvan er tientallen ernstig be-
dreigd worden. Maar gelukkig fladderen
er nog heel wat soorten lustig rond in je
eigen tuin.
Het verschil tussen dagvlin-ders en nachtvlindersHet lijkt simpel maar het is niet zo. Nacht-
van dagvlinders onderscheiden, is niet
eenvoudig. Op elke mogelijke indeling
zijn er uitzonderingen. De antennen van
de vlinders geven de meest betrouwbare
aanwijzing. Dagvlinders hebben lange,
dunne antennen met een knopje erop.
De antennen van nachtvlinders kunnen
allerlei vormen hebben. Ze kunnen spits
toelopen, hebben allemaal weerhaakjes,
dragen een hele borstel of veertje, maar
slechts heel uitzonderlijk een knopje.
Het gedrag van dag- en nachtvlinders
verschilt. Dagvlinders vliegen altijd
overdag, maar zo’n honderd soorten
nachtvlinders zijn eveneens overdag
actief. Dagvlinders warmen zich rustig
op in de zon tot ze kunnen vliegen. De
meeste nachtvlinders trillen nerveus met
hun vleugels om zich op te warmen voor
het vliegen. En beide groepen vinden op
verschillende wijze hun paringspartner.
Dagvlinders gaan af op visuele kenmer-
ken voor hun paringsdans. Nachtvlinder-
vrouwtjes gebruiken meestal signaalfero-
monen om mannetjes te lokken. Als een
mannetjesmot zo’n geurmolecuul ruikt
dan zoekt hij het vrouwtje meteen op
om met haar te paren, maar ook hier zijn
uitzonderingen.
Nachtvlinders spottenNachtvlinders fladderen - net als dag-
vlinders - rond bloeiende bloemen en
struiken. Nectar van koninginnenkruid,
kruiskruid, klimop en struikheide is heel
geliefd bij nachtvlinders. Hoe meer di-
vers de plantengroei, hoe meer soorten
nachtvlinders. Bloemrijke graslanden,
struwelen en bosranden vormen dus
prima biotopen. Op heide en in broek-
bossen vinden we specifieke nachtvlin-
ders die elders niet voorkomen. Ook
rottend fruit, bloedende bomen, vochtige
grond, uitwerpselen en kadavers leveren
gegeerd voedsel aan nachtvlinders. Maar
ook hier uitzonderingen: meerdere soor-
ten foerageren niet, ze hebben genoeg
aan de vetreserves die ze als rups hebben
opgeslagen.
Als we weten wat de favoriete biotopen
van nachtvlinders zijn dan zal het niet
verbazen dat sterk geurende mengsels
prima bruikbaar zijn om nachtvlinders
te spotten. Een basis van witte suikers,
stroop en rode wijn verrijkt met een
beetje chutney of overrijpe bananen voor
een aantrekkelijke geur, en een scheutje
rum of de gistende geur van bier trekt
nachtvlinders aan tot op verre afstand.
De alcohol verdooft ook enigszins zodat
de exemplaren zich beter laten bekijken.
Doorgaans borstelen nachtvlinderspot-
ters een streep van het mengsel op een
boom of paaltje. Maar men kan er ook
een meter touw of doeken in drenken
en die ophangen. Vooral grotere soorten
zijn verzot op zoetigheid en zuigen het
mengsel op met hun lange roltong. Deze
methode werkt het best in het voorjaar
van februari tot april en in de nazomer en
herfst van augustus tot november.
Nachtvlinders die overdag actief zijn,
vinden we op dezelfde manier als dag-
vlinders. Nachtactieve soorten toeven ‘s
morgens vaak op plaatsen waar de ganse
nacht licht brandde zoals trappenhuizen,
etalages en straatlantarens. Waarom
nachtvlinders op licht afkomen is nog
altijd een raadsel maar op een zwoele
avond een lamp plaatsen – bij voorkeur
Nachtvlinders Bloeddrupje - Sint Jansvlinder © Frans Emmerechts
januari - maart 2016 | 23
met ultraviolette straling - op een donke-
re plaats, is een eenvoudige en efficiënte
methode om nachtvlinders te lokken. Fel
licht desoriënteert de nachtvlinders, ze
fladderen in het begin wild heen en weer
maar gaan dan rustig zitten in de buurt
van de lamp. Op de achtergrond van een
wit laken laten ze zich goed bekijken.
Ook een lichtval is bruikbaar. De nacht-
vlinders worden door een trechter in een
grote doos gelokt. Zo kan men ze ‘s mor-
gens bekijken en inventariseren en dan
weer vrij laten zonder ze te beschadigen.
Ingewikkelder is het om nachtvlinders
te vangen met feromonen. Men verza-
melt rupsen tussen april en september
en kweekt de vrouwtjes op. Net voor ze
gaan ontpoppen tot vlinder, plaatst men
ze in een val. Op een bepaald moment
gaat het vrouwtje hangen, de vleugels
lichtjes gespreid. Uit t achterlijf perst
ze een kleine glinsterende witte of gele
geurklier die de seks-lokstof verdampt.
Mannetjes met geborstelde antennen
hebben een groot bereik om het fero-
moon te herkennen. Ze kunnen tot op
honderden meter een paringsbereid
vrouwtje detecteren. Feromonen worden
chemisch nagemaakt en gebruikt om
(economisch) schadelijke soorten te lok-
ken en te vernietigen
Nachtvlinders in de Rammelaars appeltak, berkenbrandvlerkvlinder,
blauwbandspanner, bosbandspanner,
braamvlinder, bruine eenstaart, bruine
snuituil, brummelspanner, donker kla-
verblaadje, dromedaris-uil, gele een-
staart, gerimpelde spanner, gestippelde
oogspanner, gestreepte goudspanner,
gewone bandspanner, gewone breed-
vleugeluil, gewone grasuil, glad beertje,
grote worteluil, haarbos, hagedoornvlin-
der, hazelaarbladroller, hennepnetelspan-
ner, hyena, kleine blokspanner, kleine
groenbandspanner, kroonvogeltje, muis-
beertje, open-breedbandhuismoeder,
kleine breedbandhuismoeder, oranje
wortelboorder, parelmoermot, peppel-
vlinder, plakker, schilddrager, stro-uiltje,
vierbandspanner, vlektstipspanner, witte
grijsbandspanner, zesstreepuil, zilver-
streep, zwarte-c-uil.
Dit is de mooie inventaris van de nacht-
vlindervangst door Marc Mangelschots
in de Rammelaars. Marc is actief bij Na-
tuurpunt Meerhout en verdiept zich sinds
een jaar in het leven van nachtvlinders.
Daarom gaat hij ’s avonds nogal eens op
pad met een nachtvlinderval. Hij noemt
zichzelf geen specialist maar wel een
erg geïnteresseerde mottenvanger. Op
zaterdag 22 augustus bij valavond stelde
hij met enkele vrienden drie lichtbakken
op en een lamp bij een wit doek, alles in
een straal van 50 meter rond het Natuur.
huis van de Rammelaars. Om 1 uur werd
de inventaris al gemaakt. Het is zeker een
mooi lijstje waarin Brummelspanner en
Zesstreepuil opvallen als speciale soor-
ten, hierover dadelijk meer.
Het probleem met lichtvallen in augustus
is dat er veel hoornaars op af komen. De
hoornaar is de grootste wespachtige in
Vlaanderen. De soort komt niet vaak voor
maar is ook geen echte zeldzaamheid. In
de Rammelaars zijn er wel opvallend veel,
dat werd eerder al gerapporteerd door
onze vrijwilligers en door de Ecologische
Werkgroep Meanderland. Veel hoornaars
vormt geen probleem op zich, maar
wel voor nachtvlinders in lichtvallen. De
hoornaars - bijgenaamd moordenaars-
wespen-, doden met hun gif insecten
en vermalen ze met hun kaken tot een
papje dat ze aan hun larven voeren. De
larven geven op hun beurt suikers af aan
de werksters, die er energie uit halen om
te vliegen en zo achter meer insecten
aangaan. Dit is natuurlijk niet de bedoe-
ling van een inventarisatiesessie. Daarom
schakelde Marc één val waarin tientallen
hoornaars zaten, zeer snel weer uit.
Breedbandhuismoeder © Frans Emmerechts
Schilddrager © Marc Mangelschots Hoornaars in de lichtval © Marc Mangelschots
Bruine eenstaart © Marc MangelschotsZwarte C-Uil © Pieterjan Vervecken
Meander 124 |
Brummelspanner en ZesstreepuilVolgens de Nachtvlindergids is de Brum-
melspanner wijd verspreid over Europa
maar vrij zeldzaam en kwetsbaar. De
familie van de spanners is genoemd naar
de wijze waarop de rupsen zich verplaat-
sen. Ze heeft geen buikpootjes zoals
de meeste rupsen, wel pootjes voor- en
achteraan. Ze zet zich vooraan goed vast,
trekt de achterpootjes bij zodat het mid-
denstuk een lusje vormt. Vervolgens laat
ze vooraan los en schuift door. Brummel
is dan weer oud-Nederlands voor braam.
Deze naam verwijst naar de waardplant,
de plant die de vlinder verkiest om eitjes
op af te zetten. De Brummelspanner legt
zijn eitjes op framboos en braam in open
bossen, gemengde bossen en struwelen.
De rups foerageert van juli tot september.
Rupsen vervellen enkele malen omdat
hun zachte huid niet meegroeit. De rups
van de Brummelspanner verlaat zijn
waardplant vlak voor de laatste vervelling
en verpopt dan in de grond. De pop over-
wintert in een stevig cocon in losse aarde.
Ten slotte barst de cocon open en komt
de vlinder tevoorschijn. Hij is actief van
half mei tot half augustus. Heel uitzon-
derlijk vliegt er een tweede generatie van
augustus tot in oktober. De Brummel-
spanner is een fraaie soort. De basiskleur
is helder wit met grijze en donkerbruine
banden en vlekken. Hij is makkelijk te
onderscheiden van andere soorten maar
laat zich zelden zien. Brummelspanners
houden van donkere plekjes aan de on-
derkant van braambladeren. Ze laten zich
moeilijk vangen met lichtvallen.
De Zesstreepuil komt verspreid voor in
gans Europa, maar vrij zeldzaam, en in
sommige streken is hij zelfs afwezig . De
uilenfamilie is gekend voor haar zeer
goede vliegers. De natte weilanden en
vochtige broekbossen van de Ramme-
laars vormen een geliefde habitat. Hier
vindt de Zesstreepuil zijn waardplanten:
diverse kruidachtige en houtige planten
zoals walstro, weegbree, braam, geoord
helmkruid, distels en ook grassen. De
Zestreepuil overwintert net als de Brum-
melspanner als rups. De rupsen laten
zich zelden opmerken. Ze verbergen zich
overdag laag bij de grond. Ze zijn vooral
’s nachts actief op lage planten en gras-
sen, van september tot mei. De vlinder
vliegt van begin juli tot half september.
De meeste uilensoorten zijn vrij grauw.
Ook de Zesstreepuil is weinig gevarieerd
van kleur. Voornamelijk bruintinten met
een netwerk van donkere dwarslijnen. De
Zesstreepuil komt af op smeer maar laat
zich ook vangen met licht.
We zien de mottenvangers van Meerhout
graag terug in de Rammelaars in een
ander seizoen. De vallen dieper in het
gebied opstellen en gans de nacht laten
staan, zal zeker extra soorten opleveren.
En ook gebruik maken van de smeer-
techniek zou ongetwijfeld nog specifieke
soorten aantrekken.
Voor dit artikeltje putte ik uit de mailtjes
die Marc me stuurde – waarvoor dank –
en ik vond leuke info op www.vlindernet.
be , www.gardensafari.be en www.tuin-
advies.be. Wie meer soorten nachtvlin-
ders wil leren kennen en tips zoekt om ze
te observeren moet deze websites zeker
eens bezoeken.
joHan RottieRs
Brummelspanner © Marc Mangelschots
Berkenbrandvlekvlinder © Marc Mangelschots
Witte Grijsbandspanner © Pieterjan Vervecken
Parelmoermot © Pieterjan VerveckenZesstreep Uil © Marc Mangelschots
Blauwbandspanner © Marc Mangelschots
Peppel-orvlinder© Marc Mangelschots
januari - maart 2016 | 25
Natuurpunt gaat voor duurzaam bezoekersonthaal‘Meten is weten’ zegt het aloude adagium en dus worden sinds een jaar de bezoekers van de natuurgebieden van het Grote Netewoud geteld via drie wandeltellers. De teller in de buurt van Bezoekers-centrum registreerde op 1 jaar tijd meer dan 20.000 bezoekers en dat is veel meer dan verwacht of verhoopt. Het bevestigt wel de tendens die zich tijdens de openingsuren en activiteiten van het Bezoekerscentrum aftekent: een gestage aangroei van bezoekers en belangstelling.
Om het toenemende aantal natuur-
toeristen ook in de toekomst van een
duurzaam bezoekersonthaal te voorzien
wist Natuurpunt, met de steun van haar
partner de gemeente, onlangs de histo-
rische watermolen van Meerhout te ver-
werven, een pand uit de 17de eeuw dat
onmiddellijk grenst aan het huidige Be-
zoekerscentrum. De Vlaamse Landmaat-
schappij en gemeente Meerhout hadden
kort voordien reeds het woonhuis, de
opslagruimte, het voormalig restaurant,
de tuin en de vijver op de site gekocht
en ze daarmee gevrijwaard van exclusief
privaat gebruik.
Natuurpunt wil de watermolen – die in
de jaren 1980 en 1990 een succesvolle
horecazaak was – opknappen om op
termijn opnieuw dienst te laten doen als
horecazaak voor wandelaars en fietsers.
Een niet onbelangrijke troef daarbij is de
voormalige parking die in de toekomst
dienst kan doen als ruim bemeten groen
terras met zicht op de vijver (die in be-
heer komt van Natuurpunt) en op het
natuurgebied De Vloyen.
Het is de bedoeling om met alle betrok-
ken partners (Natuurpunt, gemeente
Meerhout, Agentschap voor Natuur en
Bos, Vlaamse Milieumaatschappij en
provincie Antwerpen) één groot open-
baar geheel van de site te maken, met
ruimte voor informatie, ontspanning
en ontmoeting. Naast de broodnodige
opknapwerken koesteren Natuurpunt en
haar partners ook de wens om de water-
molen na 37 jaar stilstand opnieuw aan
het draaien te brengen.
Om het project te financieren start Na-
tuurpunt met een campagne om fondsen
te verwerven én met een crowdfunding
waarbij getracht wordt om zo’n €50.000
op te halen om deels de aankoopprijs en
de restauratie mee te helpen financie-
ren. Iedereen kan een gift doen op het
rekeningnummer BE56 2930 2120 7588
(Natuurpunt Beheer) met vermelding van
‘F-04013 Watermolen Meerhout’. Elke gift
is broodnodig, vanaf 40 euro krijg je een
fiscaal attest. Op die manier bouw jij zelf
mee aan dé trekpleister voor onze regio.
Wordt ongetwijfeld vervolgd!
Wim Pauels
Vooraan de gekochte horecazaak, achteraan het Bezoekerscentrum © Frans Emmerechts
Aankoop historische watermolen
Meander 126 |
Geel-Bel is reeds vele jaren een gekende slaapplaats voor ransuilen tijdens de winter. Vooral zeedennen genieten hun voorkeur. Vroe-ger waren waarnemingen van meer dan een tiental ransuilen niet ongewoon. Nu worden er minder waargenomen, een tendens die zich voordoet op heel wat plaatsen in Vlaanderen.
Ransuilen zijn gemakkelijk herkenbaar
aan de lange, vaak sterk omhoog gerich-
te zogenaamde oorpluimen. Dit zijn geen
echte oren, die zitten achter de hartvor-
mige krans met de oranje-gele ogen.
Indien er onraad of gevaar dreigt zet de
ransuil zijn pluimen recht overeind.
Tijdens de winter zoeken de ransuilen
elkaar op. In de maanden september tot
november is er sprake van ‘voor-verza-
melplaatsen’. Vaak zijn dat de ouders met
hun jongen. In de maanden december en
januari vestigen de uilen zich op de de-
finitieve winterverzamelplaats. Ze groe-
peren zich overdag in naaldbomen. Daar
hebben ze een betere dekking. Dit ge-
drag heet ‘roesten’. Doorgaans gebruiken
ransuilen jaar na jaar dezelfde roestplaats,
toch in een straal van honderd meter.
Vaak is het bijzonder moeilijk om roest-
plaatsen te ontdekken. Hun schutkleur
camoufleert ze overdag. Hun verenkleed
is rossig en het strepenpatroon op hun
buik zorgt voor een goede camouflage.
Overdag zit de uil rechtop, dicht tegen de
stam of een tak. In deze onbeweeglijke
houding valt de uil nauwelijks op.
Een goede aanwijzing voor de aanwe-
zigheid van een roestplaats is het groot
aantal braakballen en poep onder aan de
boom. De uilen braken na het verteren
van hun prooi de onverteerbare resten
uit in de vorm van braakballen. Uit ana-
lyse van de braakbalmonsters blijkt dat
de ransuil vooral jaagt op veldmuizen. Ze
gaan vooral ’s nachts op zoek naar voed-
sel. De ransuil jaagt vooral op zijn gehoor.
Met zijn scherpe en stevige klauwen kan
hij zijn prooi oppikken. De muizen maken
meestal niet veel kans omdat de uilen zo
goed als geruisloos vliegen.
In het voorjaar verlaten de uilen de win-
terroest om zich in hun broedterritorium
te vestigen. Ransuilen houden zich graag
op in naaldbomen met hier en daar een
wat open terrein met veel muizen om op
te jagen. Ze broeden in oude nesten van
zwarte kraaien en eksters en leggen drie
tot vier eieren in de maanden maart en
april.
Volgens SOVON Vogelonderzoek Neder-
land namen hun aantallen sinds 1990
met minstens 75 % af. Zo vallen jonge
ransuilen ten prooi aan haviken. Bo-
vendien worden de landbouwgronden
intensiever bewerkt waardoor de veld-
muizenpopulatie a fneemt. Het broed-
succes is verder sterk afhankelijk van
schommelingen in het muizenbestand.
Een afname van de knaagdieren kan tot
een sterke afname van het aantal jonge
ransuilen leiden.
René ducastel
Goed verscholen in een zeeden © René Ducastel
Ransuilen TE GEEL-BEL
januari - maart 2016 | 27
Komen jullie mee genieten van onze beeldenstroom? Natuurvrien-den uit onze regio tonen foto’s uit de buurt en van gebieden verder weg. Op vrijdag 5 februari om 20 u in Ecocentrum De Goren in Mol.
RoerdompWe starten met een straffe opener. André
Leunen geeft ons een inkijk in het verbor-
gen leven van de roerdomp. Deze mys-
tieke, schuchtere rietbewoner laat zich
zelden goed bewonderen. André slaagt
er met zijn prachtige foto’s in om een
stukje van het geheime leven zichtbaar
te maken.
Finnmark:In juni 2015 trok Marc Mangelschots naar
het Hoge Noorden. Een bezoek aan de
Pasvik-vallei, op de grens met Noorwe-
gen en Rusland, gevolgd door enkele
dagen Varanger stonden garant voor
vele en bijzondere vogelontmoetingen.
Zeearenden, ijsgorzen, jagers, grauwe
franjepoten, Temminckstrandlopers, pa-
pegaaiduikers en nog veel meer special-
lekes poseerden voor de lens.
Biodiversiteit in MeanderlandPaul Wouters en Marianne Horemans
zijn een begrip in de natuurstudie in
onze contreien. Met de ecologische
werkgroep brengen ze de natuur in
onze gebieden in kaart en in beeld. Ze
tonen jullie een selectie van bijzondere
levensvormen.
NamibiëStef Smet staat voor reizen en nog meer
voor wondermooie reisreportages. Deze
avond neemt Stef ons mee naar Namibië.
Vanuit Windhoek trekken we langs de
Welwitschia–drive, door een dor maar
indrukwekkend maanlandschap. In de
zoutpannen en de kustwateren van
Swakopmund vinden we veel diersoor-
ten zoals flamingo’s, roze pelikanen en
Kaapse pelsrobben, die vooral bij Cape
Cross een reusachtige kolonie hebben.
Onderweg naar de smalle Caprivi-strook,
langs de Okavangorivier, bezoeken we
armoedige stadjes en dorpjes, waar de
mensen bedelen voor… drinkwater! In de
Caprivi-strook bezoeken we het Mudumu
en Mahango nationaal park. Er leeft een
rijkdom aan diersoorten met o.a. olifan-
ten, nijlpaarden, verschillende soorten
antilopen, reigerachtigen en gieren.
Tenslotte bezoeken we in Kaokoland de
Himba’s. Zij behoren tot de laatste, nog
op oorspronkelijke manier levende no-
madenvolken van Afrika. maRc manGelscHots
Biodiversiteit in meanderland, Koninginnenpage © Paul Wouters en Marianne Horemans
Namibië © Stef Smetl
Finnmark © Marc Mangelschots
Digi-avond
Meander 128 |
Bomen, kruiden, bloemen, water, een friet- en soepfeest,…‘Den Hof’ iin Dessel s een tuin om in te wandelen, een tuin om van te genieten, om van te proeven, om in te werken, om in weg te dromen…De samentuin ‘Den Hof’ aan het woon- en zorgcentrum Alfons Smet Residenties, verandert nog elke dag. De natuur heeft ruimte en tijd nodig om te groeien. Maar wat ziet hij er al super uit!
Helpende handen van hofdames en –
heren en ook verschillende hofleerlingen
creëerden een heerlijke plek.
De komende maanden willen we de na-
tuur in ‘Den Hof’ nog wat meer verster-
ken. We zien al weidebeekjuffers maar kij-
ken er naar uit misschien ook een plaatsje
te creëren voor de ijsvogel. We hebben al
appel- en perzikbomen, maar willen ook
wel graag nog de oude mispel, een kleine
boom uit de rozenfamilie. Het loofbos
groeit gestaag, maar we kijken erg uit
naar prachtige voorjaarsbloeiers zoals
boshyacint, krokussen en sneeuwklokjes.
De poel is heerlijk om naar te kijken, we
zagen al schrijvertjes, schaatsenrijders en
duikerwantsen,… maar voor een goede
waterkwaliteit hebben we nood aan
meer water- en oeverplanten, een moe-
raszone met water zuiverende planten en
minder vis. We hebben prachtige bloe-
menweides en een schapenstal, maar
willen voor de kinderen nog graag een
wilgentunnel en wilgenhut, boomstam-
metjes in het bos,… misschien zelfs een
blote voetenpad. Voor de kleine zoog-
dieren hebben we de takkenwallen, voor
de solitaire bijen de insectenhotels, maar
voor de vogels willen we graag nog aan
de slag met het bouwen van nestkasten,
voederplanken,…
Je ziet en hoort het: We willen actie voor
nog meer natuur! We starten met bloem-
bollen planten, een wilgentunnel bou-
wen, fruitbomen aanplanten,…
Heb je zelf ideeën of voel je het helemaal
kriebelen en wil je ook graag een steentje
bijdragen tot de samentuin ‘Den Hof’,
mail dan naar [email protected].
be of bel naar Natuurpunt CVN op het
nummer 014/47 29 50. Alle activiteiten
voor ‘Den Hof’ worden aangekondigd
op de websites van Natuurpunt Nete-
bronnen, Den Bunt, Natuurpunt CVN
en Alfons Smet Residenties. Houd deze
plaatsen zeker in de gaten.
Voor werkdagen in de tuin mailen we alle
vrijwilligers en scholen die zich opgeven.
Zij krijgen een overzicht van de werkda-
gen die worden gepland.joke flouR
Groot VogelweekendTEL MEE EN HELP DE VOGELS IN ‘DEN HOF’ Om de vogels een handje te helpen zijn jullie welkom op het Grote Vogelweekend op zondag 17 januari 2016 van 10u00 tot 16u00 aan het woon- en zorg-centrum Alfons Smet Residenties, Lukasstraat 2A, 2480 Dessel.
Wat gaan we doen?We maken voederbollen, vogel-taarten, kijken met verrekijkers en telescopen, tellen de vogels in de tuin,….Meer informatie via Natuurpunt CVN en www.vogelweekend.be.
Actie in ‘Den Hof’Langs het wandelpad © Marc Mangelschots
januari - maart 2016 | 29
Dennensiroop makenBenodigdheden :- 100g verse dennenknoppen (dit zijn de uiteinden van jonge takjes, niet de dennenappels)- 1/2 liter water- 1 takje tijm- suikerBereiding :- De jonge loten 10 minuten laten koken in het water, samen met het takje tijm.- Dit afkooksel één nacht laten trek-ken.- De volgende dag het mengsel ze-ven en even laten doorkoken met (kandij)suiker. Hoe meer suiker, hoe stroperiger.- De siroop in een glazen potje of flesje gieten.Deze siroop kan je een jaar bewaren.
Degrove DenPinus sylvestristekst en foto’s: miRella BRuynseels
De grove den is een pioniers-soort die goed groeit op voedselarme grond zoals droge zandgrond. De voedselbehoefte van de boom is zo gering dat hij zonder bemesting op humus-loos stuifzand kan groeien.
Vandaar dat hij massaal aanwezig is in
onze Kempen. Nochtans zijn de meeste
dennenbossen hier niet inheems. Vanaf
de 19de eeuw werden heidevelden en
landduinen ermee beplant om zandver-
stuivingen tegen te gaan .
Later, vanaf het begin van de 20ste eeuw
was het hout populair als stuthout in
mijngangen.
De grove den verdraagt zowel strenge
vorst als grote hitte en overleeft
langdurige droogte, maar ook hoge
waterstanden.
In bossen hebben de bomen een hoge,
rechte stam. Vrijstaande bomen krijgen
door de wind vaak een grillige vorm
en worden ook vliegdennen genoemd.
Grove dennen hebben een penwortel
die soms tot meters diep gaat. De schors
is roodbruin en schilfert af. De naalden
groeien in paren en worden 7 à 8 cm
lang. De vrij kale, gegroefde takken
dragen eind- en zijknoppen die, eens ze
uitlopen, instaan voor de groei.
De grove den is éénhuizig. Dit wil zeggen
dat de mannelijke en vrouwelijke bloe-
men zich op dezelfde boom bevinden.
Aan het uiteinde van de jonge loten vind
je in mei de rozerode vrouwelijke kegels
en rondom de as van de jonge takken
staan de 1 à 2 cm grote geelbruine man-
nelijke kegeltjes dicht bij elkaar.
Na de bestuiving duurt het meer dan een
jaar voor de bevruchting plaatsvindt. De
vrouwelijke kegels worden dan groene,
gesloten dennenappels. Pas na drie jaar
worden de zaden rijp en springen de
dennenappels op een zonnige lentedag
open. Nadat de zaden eruit zijn gevallen,
vallen ze af.
Uit de naalden wordt een etherische
olie gewonnen met een sterke, frisse,
balsemachtige geur. De belangrijkste bio-
chemische bestanddelen zijn monoter-
penen: alfa- en bètapineen en limoneen.
De olie is zeer antiseptisch en verhindert
de verspreiding van besmettelijke ziek-
ten. Hij wordt vooral aangewend bij
aandoeningen van de luchtwegen. Den
is één van de beste middelen om slijm in
de longen op te lossen en helpt ook bij
sinusitis. De olie kan het best verdampt
worden in een aromaverstuiver, alhoewel
hij ook gebruikt wordt in kompressen en
massages na overbelasting van spieren
en sportblessures. Hier is wel enige voor-
zichtigheid geboden, want dennenolie
kan irriterend werken op een gevoelige
huid.
De olie wordt ook vaak verwerkt in
schoonmaakproducten, shampoos en
zepen omwille van zijn frisse geur en zijn
ontsmettende werking.
Dennenolie kunnen we niet zelf maken,
want die kan alleen verkregen worden
door distillatie. Maar we kunnen wel zelf
een dennensiroop maken die zeer doel-
treffend is als hoestsiroop.
mail: [email protected] www.jankok.be
Jan Kok tuinarchitectuur
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN
Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.
Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
OPEN:Vanaf 10 uur, woensdag gesloten
Van 15 oktober tot Pasen:dinsdag en woensdag gesloten.
JAZEKER!!!Hier hadde uwekunnenstaan!
Adverterenin Meander?
ALGEMENE LEDENVERGADERINGEN
2016Geel-Meerhout: woensdag 20 januari
Balen-Nete: zaterdag 23 januari
Ham: zondag 31 januari
Netebronnen: vrijdag 5 februariTijd, locatie en programmas vindt je in de activiteitenkalender midden in de Meander.
HELP JE AFDELING MEE OP WEG IN 2016! KOM NAAR DE ALV, HOOR WAT ER SPEELT EN SPEEL MEE. NATUURPUNT EN DE NATUUR LEVEN DANKZIJ ONZE LEDEN. LAAT JE HOREN!