maya: la biblia en maya

579
Kili’ich Ts’ ´ ıibo’ob ich Griego U Sutt’aanil T ´ uumben Lu’um

Upload: marcos-nunez-nunez

Post on 29-Dec-2015

771 views

Category:

Documents


80 download

DESCRIPTION

Este el nuevo testamento traducido al Maya Yucateco, Un trabajo que le debemos a los Testigos de Jehova.

TRANSCRIPT

  • Kili ic

    hTs ib

    oob

    ich

    Grie

    go

    Kiliich Tsiboob

    ich GriegoUSuttaanil T

    uumben Luum

  • U LUUMIL ISRAELTU KIINILOOB

    JESUS

    FEN

    IC

    IA

    GAL

    ILEA

    ABILENE

    ITUREA

    TRACON

    ITIDE

    Sidon

    Tiro

    Tolemaida

    Seforis

    Cana

    Cesarea

    Corazn

    Capernaum

    Magadan

    Tiberades

    Nazaret

    Nan

    Escitopolis

    Salim Pela

    Damasco

    Rafana

    Dion Canata

    U Puukil Hermon

    Cesareati Filipo

    GamalaBetsaida

    Hipo(s)

    Abila(?)

    Gadara

    Betania(?)(tulaak u tseel Jordan)

    UK

    aa

    n

    aabi

    lM

    editer

    r

    aneo

    (Noj

    och

    K

    aa

    n

    aab)

    UKaanaabil

    Galilea

    C A

    P

    O

    L

    I

    S

  • U kaajiloob DecapolisNoj bejoobU bejilGalilea-JerusalenUlaak u bejilGalilea-Jerusalenku maan Pereabi7

    -MAY

    D

    E

    SAMARIA

    PE

    RE

    AJUDEA

    IDUMEA

    ARABIA

    Antpatris

    JopeArimatea

    Lida

    Emaus

    Gaza

    EnonSamariaU Puukil Ebal

    SicarU Puukil Guerizim

    U CheenJacob

    Efran

    Jerico

    BetfagueJerusalenBetania

    BelenHerodion

    HebronU

    DESIERTOIL

    JUD

    A

    Masada

    Beer-seba

    Gerasa

    Filadelfia

    U

    Aal

    kab

    Jail

    Jord

    an

    Ch oochK aan aab(Kimen

    K aan aab)

    XAMAN

    0 mi 20

    0 km 20

  • Kiliich Tsiboob

    ich GriegoU Suttaanil T

    uumben Luum

    BAALE TOONE TAAN K-PAATIK JUNPEEL TUUMBEN KAANYEETEL JUNPEEL TUUMBEN LUUM U YAALMAJ DIOS

    U TSAAIKTOON; TEELOOBA MANTATS YAANU YANTAL JUSTICIAI. (2 Pedro 3:13.)

  • 2012WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY

    OF PENNSYLVANIA

    Kiliich Tsiboob ich Griego. U Suttaanil Tuumben LuumMAAXOOB JOOSIK:

    LA TORRE DEL VIGIA, A.R.Heraldo 104, Col. Clavera

    02080 Mexico, D.F.

    Le Biblia U Suttaanil Tuumben Luumo joosaan tu tuulisil ichafrikaans, albanes, aleman, arabe, armenio, bulgaro, cebuano, checo,

    chichewa, chino simplificado, chino tradicional, cibemba, cingales, coreano,croata, danes, efik, eslovaco, esloveno, espanol (bey xan ich braille), finlandes,

    frances, georgiano, griego, holandes, hungaro, ibo, ilocano, indonesio,ingles (bey xan ich braille), italiano, japones, kiniaruanda, kirgus, kirundi,lingala, macedonio, malgache, maltes, noruego, osetico, polaco, portugues

    (bey xan ich braille), rumano, ruso, samoano, sepedi, serbio, serbio (alfabetolatino), sesoto, shona, sranangtongo, suajili, sueco, tagalo, tsonga, tsuana, turco,

    twi akuapem, twi asante, xhosa, yoruba, yeetel zulu.(Jujunpeel jaatsoobe joosaan xan ich amarico, azer, azer [alfabeto

    cirlico], birmano, camboyano, chitonga, chitumbuka, congo, criollo haitiano,estonio, ewe, fiyiano, guaran, gun, hebreo, hiligaynon, hindi, hiri motu,

    italiano [ich braille], kannada, kaonde, kazajo, kiluba, kiribatiano, lenguade senas colombiana [ti DVD], lenguaje de senas coreano [ti DVD], lengua

    de senas mexicana [ti DVD], lenguaje de senas americano [ti DVD], lenguaje desenas brasileno [ti DVD], lenguaje de senas italiano [ti DVD], lenguaje de senasruso [ti DVD], leton, lituano, luganda, luvale, malayalam, maya, nepales, otetela,pangasinan, panjab, papiamento de Curazao, pidgin de las islas Salomon, sango,silozi, suati, tai, tamil, tartaro, tigrina, tok pisin, tongano, tshiluba, tuvaluano,

    ucraniano, uzbeko, venda, vietnamita, yeetel waray-waray.)

    Tulaakal le U Suttaanil Tuumben Luum tsook u imprimirtaalo:201,324,734

    Impresion de 2012

    Le Bibliaa ma unaj u koonoli. Ku joosaal tumenu j-jaajkunajoob Jeeoba utiaal u kaansaal ti tulaakal

    yookol kaab le baax ku yaalik Dioso.

    New World Translation of the Christian Greek ScripturesMaya (bi7-MAY)

    Impreso en Mexico

  • LE Kiliich Tsibooba u Taan Dios; leti beet u yaax tsibtaalich hebreo, arameo yeetel griego. Baale utiaal ka naataaktumen u kajnaaliloob tulaakal kaajoob[e], kaabeet u suutulti yaab idiomaob (Mateo 24:14). Tulaakal le veintisiete libroob,desde Mateo tak Apocalipsiso, ku yaalaaltiob Kiliich Tsi-boob ich Griego, tumen ich griego yaax tsibtaaboob tumen lemaaxoob tu yeeyaj Dioso.

    Le biblia Kiliich Tsiboob ich Griego. U Suttaanil TuumbenLuumo ich ingles yaax joosaab tu jaabil 1950. Utiaal u beetaa-le maases meyajnaj u tsib Wescott yeetel Hort, junpeel tsibjach kaj oolaan yeetel jach chikaan ti le tsiboob ich griegomaas uuchbentako. Tak tuux paajchaje, U Suttaanil TuumbenLuume beetaab jach jeex yanil ich griegoo. Utiaal u suutul ichmayae letie biblia ich ingles meyajnajo, yeetel jach kanaantaabma u kexpajal baax ku yaalik.

    Le ka yaax tsibtaab le Kiliich Tsiboob ich Griegoo, beetaabyeetel le taanoob suuk u meyaj kaach ti le maakoob kuxlajoobte kiinoob jeelo. Utiaal xan ka naataak tumen tulaakal maa-ke, te biblia ich mayaa ilaab u meyaj taanoob ma talam unaataali. Lela beetaab beyo tumen Diose u kaat ka kaj ooltaaku Taan tumen tulaakal maak, jeex u yeesik 1 Timoteo 2:3, 4:Lela jach maalob yeetel kambeen tu taan Dios, k-Salvador,tumen letie u kaat ka u salvartuba tulaakal u jejelaasil maa-koob yeetel ka kuchuk u chuukaan kaj ooltoob le jaajo.

    Jeeoba, u kiichkelem kaaba Diose, 237 u teenel ku chikpajalichil u tekstoil le Kiliich Tsiboob ich Griego. U Suttaanil Tuum-ben Luumo. Le Tipaanil 1 yaan te bibliaa ku tsolik baaxtenbeetaab beyo, yeetel ku taasik xan u yoochel jujunpeel uuchbentsiboob. Tumen jach kaanaan u kiliichkuuntaal u kaaba Diosyeetel u chachiitaal utiaal u salvarkuba maake, te bibliaa ok-saab tu kaateen u kaaba Jeeoba te jejelaas tuuxoob unaj u binichil le Kiliich Tsiboobo (Mateo 6:9; Romailoob 10:13).

    U kaaba le biblia U Suttaanil Tuumben Luuma joosaab ti lebaax u yaalmaj Dios u tsaaiko: junpeel jatsuts tuumben Luumutiaal ka kajlak ich kiimak oolal tulaakal maak (2 Pedro 3:13).Le maaxoob taakpajoob ti le suttaana u yaabiltmoob Dios, uYuumil le Kiliich Tsiboobo. Le beetke, jach nojoch baal u yil-koob u tsaaikoob ojeeltbil baax ku tuklik yeetel baax u yaal-maj, yeetel tu kanaantoob ma u kexkoob mix baali. Ichil k-ora-cionoobe k-kaat ooltik ka u yaant le maaxoob jach tu jaajil kutsaaik u yooloob kaanbalo, utiaal beyo ka kuchuk u chuu-kaan kaj ooltoob le jaajo (1 Timoteo 2:4).

    U TAANILOOB U KAAJBAL

    5

  • U LIBROILOOBKiliich Tsiboob ich Griego

    LIBRO SIMBOLO T. JUUNMateo Mt 7Marcos Mr 63Lucas Lu 98Juan Jn 159Baaxoob Bx 203Romailoob Ro 2651 Corintoiloob 1Co 2912 Corintoiloob 2Co 318Galaciailoob Gal 336Efesoiloob Ef 345Filiposiloob Flp 353Colosasiloob Col 3601 Tesalonicailoob 1Te 3662 Tesalonicailoob 2Te 371

    LIBRO SIMBOLO T. JUUN1 Timoteo 1Ti 3742 Timoteo 2Ti 382Tito Tit 387Filemon Flm 390Hebreoob Heb 391Santiago Snt 4111 Pedro 1Pe 4172 Pedro 2Pe 4251 Juan 1Jn 4292 Juan 2Jn 4353 Juan 3Jn 436Judas Jud 437Apocalipsis Ap 439

    JOOL XOOKOOB YEETEL CORCHETESTu kaanlil le taan juunoobo yaan jool xookoob tsibtaanoobi. Lela ku

    yaantik maak u seeb il baax tsikbalil ku taasik le taan juunoobo.Le taanoob tsaan ich corcheteso, letie taanoob oksaaniliob te uuchben

    tsiboobo.COMILLAS

    Le comillasa: , , ku meyaj utiaal u yeesaal yaan maax aal le taanoobtsaan ichilo. Le yaax ken tsibtaak baax aalaab tumen wa maaxo, ku tsaa-bal le comillasa: . Wa ichil le yaax comillas ku chikpajal u taan yaanalmaaxo, ku meyaj tuun le comillaa: . Wa ma kaalak junpeel comilla le kenkaajak ulaak xootole (parrafo) ku tsaabal le comillas beya: , . Le u tsookcomillasa: , ku meyaj xan utiaal u yeesaal ma jach bey uuchik u yaalaal letaanoob yaan ichilo (parafrasis).

    U TSOLAJILOOBTu kabalil jujunpeel taan juunoobe ku yeesaal bix jeel u suutul literal le

    taanoobo, ku tsoolol baax ku yaalik le tekstoo, ku yaalaal ulaak bix jeel usuutule, wa ku tuuxtaal maak te Tipaanil tuux ku maas tsoolol le taano.

    Tu tsolajiloob le Bibliaa ku meyaj le taanoob koomkintaanooba:Tip.: TipaanilGr.: GriegoLit.: Literal, u suutul jach jeex yanil ich griegoov.: versculo

    6

  • 1 Le libroa ku taan ti u kuxtalJesucristo u paal David,u paal Abrahan:

    2 Abrahane u taata Isaak;Isaake u taata Jacob;Jacobe u taata Juda; u taata

    xan u sukuunoob yeetel uyitsinoob Juda.

    3 Judae u taata Perez yeetel Ze-rah; u maama Perez yeetelZerahe Tamar;

    Pereze u taata Hezron;Hezrone u taata Ram;

    4 Rame u taata Aminadab;Aminadabe u taata Nahson;Nahsone u taata Salmon;

    5 Salmone u taata Boaz;u maama Boaze Rahab;

    Boaze u taata Obed, u maamaObede Rut;

    Obede u taata Jese;6 Jesee u taata rey David.

    Davide u taata Salomon;u maama Salomone u yatankaach Uras;

    7 Salomone u taata Rehoboam;Rehoboame u taata Abas;Abase u taata Asa;

    8 Asae u taata Jehosafat;Jehosafate u taata Jehoram;Jehorame u taata Uzas;

    9 Uzase u taata Jotan;Jotane u taata Acaz;Acaze u taata Ezequas;

    10 Ezequase u taata Manases;Manasese u taata Amon;Amone u taata Josas;

    11 Josase u taata Jeconas; Jo-sas xane yanchaj ulaak upaalal tu kiiniloob ka bi-saab le judoob Babiloniao.

    Mt 1:1 Ich griegoe, le taana u kaat xanu yaal chiibal wa aabil.

    12 Le bisaanoob tu luu-mil Babiloniao, Jecona-se kuch u beetuba u taa-ta Sealtiel;

    Sealtiele u taata Zorobabel;13 Zorobabele u taata Abiud;

    Abiude u taata Eliaquim;Eliaquime u taata Azor;

    14 Azore u taata Sadok;Sadoke u taata Aquim;Aquime u taata Eliud;

    15 Eliude u taata Eleazar;Eleazare u taata Matan;Matane u taata Jacob;

    16 Jacobe u taata Jose; Josee uyicham Mara u maama Je-sus, le maax ku yaalaalCristo tio.

    17 Tulaakal tuun le genera-cionoob yanchaj desde Abrahantak Davido catorce generacio-noob, desde David tak ka bisaable judoob Babiloniao catorce ge-neracionoob, yeetel desde ka bi-saab le judoob Babilonia tak kachikpaj Cristoo catorce genera-cionoob.

    18 Bey tuun uuchik u sijil Je-sucristoa: Mara u maamae, tekiinoob tsook u yaalik u tsoo-kol u beel yeetel Josee, paat em-barazadail yoolal kiliich muuk;lela uuch taanil ti u nupkubaob.19 Cheen baale, Jose u yicha-me juntuul maak uts, le oo-lal tu tuklaj u divorciarkuba tileti sin ke u yojeeltaal tumen umaasil, tumen ma u kaat u taas

    Mt 1:18 Wa: espritu santo. IlaakTip. 16. 19 Uuchjeakil ichil le judoo-bo, juntuul xiib u yaalmaj yaan u tsoo-kol u beel yeetel juntuul x-chuupale kuyilaal bey u yicham le x-chuupalo.

    U TSIIB

    MATEO

    7

  • sutsilil ti Mara tu taan le kaajo.20 Baale ka tsook u tuukul Josetu yoolal lela, ile!, ichil u waya-ke chikpaj u angel Jeeoba, katu yaalajti: Jose, u paal David,ma a chaik saajkil a bisik Ma-ra awatan tawotoch tumen yoo-lal kiliich muuk paat embara-zadail. 21 Letie yaan u yantaljuntuul u chan hijo, Jesus unaj atsaaik u kaaba, tumen leti kunsalvartik u kaajal ti u keba-noob. 22 Tulaakal lela uuchutiaal ka beeychajak le baax tukubeentaj Jeeoba ti u profeta kau yaala: 23 Ileex! Le x-loo-bayan chuupalo yaan u paatalembarazadail yeetel yaan uyantal juntuul u chan paal; Em-manuel kun tsaabil u kaaba, le-la u kaat u yaale: Diose ti yaant-eetele.

    24 Ka tuun aaj Josee tu beetajjeel bix aalaabikti tumen u an-gel Jeeobao, ka tu bisaj u yatantu yotoch. 25 Baale ma nuup-chilaj tu yeeteli tak ka sij lechaambalo, ka tu tsaaj u kaa-bae Jesus.

    2 Jesuse sij tu kaajil Belen tiJudea tu kiiniloob rey He-rodes. Ka maan kiine kuchoobtu kaajil Jerusalen jujuntuulastrologoob Lakin u taaloob,2 taan u yaalikoob: Tuux yaanu rey le judoob tsook u siji-lo? Tumen le tiaanoon te Laki-no t-ilaj u estrellae, ka tuuntaaloon chintal tu taan. 3 ReyHerodese ka tu yuubaj lela jachpeeknaj u yool junmuuch yeetel

    Mt 1:20 Ilaak Tip. 2. 23 Ich griegoe,le taan ku meyaj teela ku tsaaik naatbiljuntuul x-chuupal mix baal anchajaanu yil yeetel juntuul xiib. 2:1 Leloo-ba maakoob ku meyajtiob le estrellaobutiaal u yaalikoob baax ku taal u kiino.

    tulaakal u kajnaaliloob Jerusa-len. 4 Tu muchkintaj tulaakalu nuuktakil le sacerdoteob yee-tel u escribailoob le kaajo, kajoop u kaatiktiob tuux aalaankun sijil le Cristoo. 5 Letiobetu yaaloobti: Tu kaajil Belen tiu luumil Judea, tumen bey tutsibtil le profetaa: 6 Teech ukaajil Belen ti u luumil Juda,jach junpuli ma junpeel chichankaajech ichil le maaxoob gober-nartik Judao, tumen ti teechkun jookol juntuul maax kungobernar yeetel kun nuuktik Is-rael in kaajal .

    7 Herodes tuune taakumbailuuchik u tuuxtik tanbil le astro-logoobo, ka tu kaatajtiob jachbaax kiin ka kaaj u yilkoob leestrellao. 8 Tu tuuxtoob Bele-ne, ka tu yaalajtiob: Xeeneexyeetel kaxteex tubeel le chanxiipalo, yeetel ken awileex tuuxyane suuneneex a waaleexten,utiaal ka xiiken xan chintal tutaan. 9 Ka tsook u yuubi-koob baax tu yaalaj le reyo,tu chajooltaj u binoob, le estre-lla tu yiloob le tiaanoob Laki-no maan taanil tiob tak ka kuchyookol le kuuchil tuux yaan lechan xiipalo ka jeeli. 10 Ka tuyiloob tsook u jeelel le estre-llao, jach kiimakchaj u yooloob.11 Le ka ookoob te najo, tu yi-loob ti yaan le chan xiipal yeetelMara u maamao, xolajoobe kachinlajoob tu taan. Tu joosooble kookoj baaloob tu taasooboka tu siobti: oro, sak inciensoyeetel mirra. 12 Baale tumentsaab u wayaktoob tumen Diosma u suutoob tu yiknal Herode-

    Mt 2:4 Maakoob jachu kaj ooloob le Le-yo. 11 Junpeel clase polvo jach kiibok.

    MATEO 1:202:12 Chuupal embarazada. Sij Jesus. Astrologoob 8

  • se, tu chaajoob yaanal bej utiaalu suutoob tu luumoob.

    13 Ka tsook u binoobe, ile!,ichil uwayak Josee chikpaj u an-gel Jeeoba, ka tu yaalajti: Li-ken, cha le chan xiipal yeetel umaamao, ka puutskech tu luu-mil Egipto, ti ka paatkech takken in waaltech jeel u paajtal alukle; tumen Herodese jachtaaytak u taal u kaxt le chan xii-pal utiaal u kimso. 14 Katuun like, tu chaaj le chan xii-pal yeetel u maamao ka jookutiaal u bin Egipto te aakab jee-lo; 15 teelo ti paat tak kakim Herodesi. Lela uuch utiaalka beeychajak le baax tsibtaabtumen u profeta Jeeobao: Inpaale tu luumil Egipto yaan katin tanaj.

    16 Herodes tuune ka tu yi-laj paat kaasil tumen le astrolo-goobo, jach puuji, ka tu tuuxtajkimsbil tulaakal le mejen paala-loob yanoob Belen yeetel te kaa-joob yanoob tu bapacho, des-de le taant u sijloobo tak le yaankaapeel jaab tiobo. Lela bey tubeetil tumen tu chaaj en cuentabaax kiin ka yaax ilaab le estrellatumen le astrologoobo. 17 Beytuun beeychajik le baax u yaal-maj profeta Jeremasa: 18 Uu-yaab u yuuchul okol yeetel awatokol tu kaajil Rama; Raquel taankaach u yotik u paalaloob, yeetelma tu yootaj ka kiimakkuuntaaku yooli tumen tsook u kimil upaalal.

    19 Ka tsook u kimil Herode-se, le tiaan Jose tu luumil Egip-too, aalaabti ichil junpeel wa-yak tumen u angel Jeeoba:20 Liken, cha le chan xiipalyeetel u maamao, xeen tu luu-mil Israel, tumen tsook u ki-mil le maaxoob kaxtik kaach le

    chan xiipal utiaal ka u kim-soobo. 21 Ka tuun like, katu chaaj le chan xiipal yeetel umaamao, ka bin tu luumil Is-rael. 22 Baale le ka tu yojeel-taj Arquelao ku reinar Judea, tulugar Herodes u taatae, sajak-chaj bini. Ka tsook xan u yaa-laalti tumen Dios ichil junpeelwayak baax unaj u beetke, binGalilea; 23 ka kuch teelo kaj-laj ti junpeel kaaj ku kaabatikNazaret utiaal ka beeychajak lebaax kubeentaan ti le profetaobka u yaalooba: Yaan u yaalaalNazaretil ti.

    3 Te kiinoob jeelo taal JuanBautistae ka joop u kaay-taj tu desiertoil Judea, 2 taan uyaalik: Kex a tuukuleex tumenu Reinoil kaane tsook u naa-tsal. 3 Juane letie maax titaanaj profeta Isaas ka tu yaalaj:Uuyeex! Yaan maax ku yawatte desierto taan u yaalik: Maa-lobkinteex u beel Jeeoba! Toj-kinteex u beeloob. 4 U nookJuane beetaan kaach yeetel utsootsel camello, u jeepkaxtmaju nak yeetel junpeel kaxnak dekeewel; u yooch xane saak yeetelu kaabil kaax. 5 Tulaakal tuunu kajnaaliloob Jerusalen, Judeayeetel le mejen kajtaliloob yaannaats ti u aalkab jail le Jor-dano ku taaloob kaach tu yiknal,6 leti tuune ku tsaaik u yokjaobte Jordano; letiob xane ku yaali-koob kaach tulaakal u kebanoob.

    7 Ka tu yilaj Juan taan u taalyaab fariseoob yeetel saduceoobte tuux ku tsaa okjao, tu yaa-lajtiob: U chiibaleex kaan,maax aalteex jeel u paajtal a

    Mt 2:20 Lit.: kaxtik u alma. Gr.: sikje.Ilaak Tip. 7A.

    9 Ku puutsloob Egipto. Herodes. U kaaytaj Juan MATEO 2:133:7

  • puutsleex ti u kiinil u puujulDios tsook u naatslo? 8 Ee-seex yeetel baax ka beetkeextsook a kexik a tuukuleex.9 Ma xan u taabal a waaleexichil a puksiikaleex: Toonek-taatae Abrahan. Tumen kinwaalikteexe Diose jeel u paajtalu lisik u paalal Abrahan tile tuunichooba. 10 Le baatotsook u tsaabal tu moots lecheobo. Le oolale tulaakal chema tu tsaaik maalob iche yaanu chaakal yeetel yaan u puululich kaak. 11 Tene kin tsaaik awokjaex yeetel ja tumen ka ke-xik a tuukuleex, baale le ulaakMaax kun taalo maas yaan upaajtalil ti teen, ma in naajalt-maj mix tak in lusik u xaanabi.Le Maaka yaan u tsaaik a wok-jaex yeetel kiliich muuk bey xanyeetel kaak. 12 U machmaj unuukulil utiaal u saltik le trigoo,yaan u laaj mistik u sojlil yee-tel yaan u lisik le trigo te chii-lo, baale le u sojlilo yaan u too-kik yeetel junpeel kaak ma tupaajtal u tuupul.

    13 Jesus tuune luk Galileaeka taal te Jordan utiaal katsaabak u yokja tumen Juano.14 Baale Juane ma u kaat kaa-chi, tu yaalajti: Teech ka taalutiaal ka in tsaa a wokja? Mawa teen kaabeet a tsaaik inwokjai?. 15 Jesuse tu nuu-kajti: Beete, kex cheen bejlae,tumen beyo jeel u paajtal k-bee-tik tulaakal le baax u kaat Dio-so. Juan tuune tu yootaj u tsaau yokja. 16 Ka tsaab u yokjae,Jesuse tu seebaanil jook ichil lejao; ile!, jeepaj tuun le kaano katu yilaj u yeemel u kiliich muuk

    Mt 3:8 Lit.: tsaaex ich ku yeesik tsooka kexik a tuukuleex.

    Dios bey juntuul paloma ku taaltu yookole. 17 Jook xan jun-peel taan te kaan taan u yaalik:Lela in Paal, maax in yaabilt-maj, tu yoolal maax jach kiimakin wool.

    4 Jesus tuune bisaab tumenle kiliich muuk te desiertoutiaal ka tuuntaak u yool tumenle Kaasilbaalo. 2 Ka tsooku maan cuarenta kiinoob yee-tel cuarenta aakaboob ma jaan-ke, wiijchaji. 3 Te suutuk jee-lo taal le Kaasilbaalo, ka tuyaalaj ti Jesus utiaal u tuuntiku yool: Wa u paalech Diose, aalka suunak waajil le tuunichoo-ba. 4 Baale letie tu nuukaj-ti: Le Kiliich Tsibo ku yaa-lik: Ma cheen yeetel waaj unaj ukuxtal winiki, baaxe tak yeeteltulaakal taan ku jookol tu chiJeeoba .

    5 Le Kaasilbaal tuuno tu bi-saj Jesus te kiliich kaajo, ka tunaaksaj tu maas kaanlil u bapa-kiloob le temploo 6 ka tu yaa-lajti: Wa u paalech Diose pula-ba kabal, tumen le KiliichTsibo ku yaalik: Yaan u yaa-lik ti u angeloob ka u kanaan-techoob, yeetel yaan u chuuy-kechoob yeetel u kaboob utiaalmaa kolik awook ti mix junpeeltuunich . 7 Jesuse tu nuukaj-ti: Le Kiliich Tsibo ku yaalikxan: Ma unaj a tuuntik u yoolJeeoba a Diosi .

    8 Le Kaasilbaal tuuno tu bi-saj xan ti junpeel sen kaanalpuuke ka tu yeesajti tulaakal ureinoiloob yookol kaab bey xanu nojbeeniloob, 9 ka tu yaalaj-ti: Tulaakal le baalooba yaan in

    Mt 4:1 Lit.: Diablo, u kaat u yaalej-lisaj taan. 5 Lela u kaajil Jerusalen.

    MATEO 3:84:9 U yokja Jesus. Kaasilbaale ku tuuntik u yool 10

  • tsaaiktechwa ka xoltal a adorar-ten kex cheen junteen. 10 Je-sus tuune tu yaalajti: Xeen,Satanas! Tumen le Kiliich Tsi-bo ku yaalik: Jeeoba a Diosunaj a adorartik, yeetel cheen le-ti kaabeet a meyajtik . 11 LeKaasilbaal tuuno tu pataj, katsooke, ile!, taal le angeloobo kajoop u tsaaikoob baax kaabeetti Jesus.

    12 Ka tu yojeeltaj tsook ukaalal Juane, bin Galilea.13 Tsoole ka luk tu kaajil Na-zarete, taale ka paat kajtal Ca-pernaum, tu jaal le kaanaabo, tuluumil Zabulon yeetel tu luumilNeftal, 14 utiaal ka beeycha-jak le baax u yaalmaj le profetaIsaasa: 15 U kajnaalileex Za-bulon yeetel Neftal, teex le ya-neex tu bejil le kaanaabo, tu-laak u tseel le Jordano, Galileale tuux kajaan le j-taanxel luu-miloobo! 16 Le maaxoob ya-noob ich eejocheenilo tu yiloobjunpeel nojoch saasil, yeetel leyanoob yaanal u booyil le kimi-lo, juulnaj le saasil tu yookoloo-bo. 17 Desde le jeelo, Jesusekaaj u kaaytik yeetel u yaalik:Kex a tuukuleex, tumen u Rei-noil kaane tsook u naatsal.

    18 Le taan u ximbal tu jaalu Kaanaabil Galileae, tu yi-laj kaatuul maakoob sukuuntsi-loob: Simon ti maax ku yaalaalPedro, yeetel Andres u yitsin,taan u jaaychintkoob junpeelred te kaanaabo, tumen le-tiobe j-chuk kayoob. 19 Ka tuyaalajtiob: Kooteneex tinpaach, ka in beeteex j-chukwinikoob. 20 Tu seebaanil tupatoob u redoobe, ka binoobtu paach. 21 Ka tu chajool-taj u bine, tu yilaj ulaak kaatuul

    maakoob sukuuntsiloob: San-tiago yeetel Juan u paalal Zebe-deo, ti yanoob ichil le chan bar-co yeetel Zebedeo u taataobo,taan u yutskintikoob u redoob,ka tuun tu tanoob. 22 Letiobtuune tu seebaanil tu patoob lechan barco yeetel u taataobo, kabinoob tu paach Jesus.

    23 Jesuse ku maan u xim-balt kaach tulaakal Galilea taanu kaansaj te sinagogaobo, taanu kaaytik u maalob peektsilil leReinoo yeetel taan u tsakik tu-laakal u jejelaasil kojaanil yee-tel muyajil yaan ti le maakoobo.24 Le baaxoob tu beeto kuchojeeltbil ti tulaakal u luumil Si-ria, ka taasaab tu yiknal tulaakalle maaxoob kojaanoobo, le yaanjejelaas muyajil yeetel kiinamiltiobo, le okaan demonio tiobo,le ku tsaaik ataque tiobo yee-tel le minaan u muuk u wink-liloobo; ka tu tsakoob. 25 Tuyoolal lela yaabkach maakoobku taaloob ti Galilea binoob tupaach bey xan le ku taaloob tiDecapolis, Jerusalen, Judea yee-tel ti ulaak u tseel le Jordano.

    5 Le ka tu yilaj Jesus le yaab-kach maakoobo, naak tepuuko; ka tsook u kutale taalu disipuloob tu yiknal. 2 Letituune kaaj u kaanskoob taan uyaalik:

    3 Kiimak u yool le maaxoobwiijoob ti tulaakal le baaxoobku tsaaik Dioso, tumen u tiaa-loob u Reinoil kaan.

    4 Kiimak u yool le maaxoobyaachajaan u yooloobo, tumenyaan u lisaal u yooloob.

    5 Kiimak u yool le maaxoobMt 4:24 Wa: yaan epilepsia tiobo.5:3 Wa: le maaxoob ootsil u yooloobo.

    11 Ku kaalal Juan. U Kaansajil le Puuko MATEO 4:105:5

  • ma seeb u kuuxiloobo, tumenletiobe yaan u tiaalintikoob leLuumo.

    6 Kiimak u yool le maaxoobwiijoob yeetel ukajoob ti justi-ciao, tumen yaan u tsaabaltioble justicia u kaatoobo.

    7 Kiimak u yool le maaxoobku chaikoob ootsililo, tumenyaan u chaabal ootsilil tiob.

    8 Kiimak u yool le maaxoobminaan baax kaas tu puksiika-loobo, tumen letiobe yaan u yil-koob Dios.

    9 Kiimak u yool le maaxoobku meyajoob utiaal ka yanak jee-tselilo, tumen ti letiobe yaan uyaalaal u paalaloob Dios.

    10 Kiimak u yool le maaxoobku chapachtaaloob ikil u beet-koob baax maalobo, tumen utiaaloob u Reinoil kaan.

    11 Kiimakchajak a wooleexken poopochaakeex, ken cha-pachtaakeex yeetel ken aalaakjeel baaxak ma jaajtak ta con-traex tin woolali. 12 Kiimak-chajak a wooleex yeetel sitne-neex yeetel kiimak oolal, tumennojoch baax kun siibilteex tekaano, tumen bey uuchik xan uchapachtaal le profetaob kuxla-joob taanil ti teexo.

    13 Teexe u taabileex yookolkaab, baale wa le taab kusaatal u choochilo, bix jeel ukaa choochkintaale? Mix baalu biilal, cheen utiaal ka puuluktaankab utiaal ka pepechaataaktumen le maakoobo.

    14 Teexe u saasileex yoo-kol kaab. Ma tu paajtal u taa-kaal junpeel kaaj yaan tu

    Mt 5:6 Wa: u beetkoob baax u kaatDios yeetel u tsookbeskoob baax ku yaa-lik u leyoob.

    yookol junpeel puuk. 15 Maa-tech u taabal junpeel lamparaku tsookole ku nokkintaal jun-peel xaak tu yookol, baaxe kutsaabal kaanal, utiaal ka u saa-silkunt tulaakal le maaxoob ya-noob ich najo. 16 Bey tuun xa-no, juulnak a saasileex tu taanle maakoobo, utiaal ka u yilooble maalob baaloob ka beetkeexoyeetel ka u tsaaob nojbeenil ti aTaataex yaan te kaano.

    17 Ma a tuklikeex wa taalenin xuuls le Ley wa le baax tukaansaj le profetaobo. Ma taa-len in xuulsi, baaxe taalen inbeeykunte; 18 tumen tu jaajilkin waalikteexe, maas jeel uxuulul ti le kaan yeetel ti leLuumo ke ka tuupuk junpeelchan letra i yaan ichil le Leyowa u chan puntoil le letraa, taa-nil ti u beeytal tulaakal le baa-xoob tsibtaanoobo. 19 Le oo-lale jeel maaxak ma tu beetiktak cheen junpeel ti u maaschichnil le baaxoob ku yaalik leLey yeetel ka u kaans ti lemaakoob ma u beetkoob xano,yaanu yaalaal leti u maas chich-nil utiaal u Reinoil kaan. Baa-le jeel maaxak ka u beet yee-tel ka u kaans ka beetaake, yaanu yaalaalti nojoch ichil u Rei-noil kaan. 20 Tumen kin waa-likteexe wa ma ta biskeex jun-peel kuxtal maas toj ti le kubisik le escribaob yeetel le fari-seoobo, junpuli ma kan ookleextu Reinoil kaan.

    21 A wuuymeex aalaab ti lemaakoob uuchjeakilo: Ma unaja kimsik maaki, baale wa yaanmaax ku kimsik juntuul maake

    Mt 5:15 IlaakTip. 16. 15 Lela junpeelxaak utiaal u piisil kaach tikin baaloobutiaal jaantbil, jeex le neekoobo.

    MATEO 5:6-21 Kiimak oolal. Disipuloob: u saasil yookol kaab 12

  • yaan u bisaal tu taan le juezoo-bo. 22 Cheen baale tene kinwaalikteexe jeel maaxak ma tuxuulul u kuuxil ti u sukuuneyaan u bisaal tu taan le juezoo-bo, baale jeel maaxak ka u tanu sukuun yeetel poochile yaan ubisaal tu taan le Nukuch Juezoo-bo, tsoole jeel maaxak ka u yaalti u sukuun: Mix baal a biilal,j-ma naat!, jeel u naajmatik upuulul tu kaakil Gehenae.

    23 Bey tuuno, wa taan a bi-sik junpeel baax a kub te al-taro baale teelo ku kaajaltechkuuxtech a sukuune, 24 pataktaan ti le altar le baax ta biso.Taanile xeen a wutskint le tala-mil yaantech yeetel a sukuuno,ken suunakech tuune ka kubik.

    25 Le taan a bineex tu yik-nal le juezo, ilawil a seeb utskin-tik le talamil yaantech yeetel lemaax takik a poolo, tumen bik ukubech ti le juezo, yeetel le jue-zo ka u kubech ti le carceleroutiaal kau kalecho. 26 Tumentu jaajil kin waalikteche, mabin jookkech wa ma a laaj boottak u tsook centavo ti le baax apaxmo.

    27 A wuuymeex aalaabuuchjeakil: Ma unaj a luubulti adulterioi. 28 Baale tenekin waalikteexe tulaakal maaxku sen chaantik juntuul koolelutiaal u tsiboltik u nuup-chital tu yeetele, tsook u luu-bul ti adulterio tu yeetel ichilu puksiikal. 29 Le oolale, waMt 5:22 Lela junpeel kuuchil tuux kutookaal kaach basura tu jookajil Jeru-salen. Ilaak Tip. 9. 26 Lit.: cuadran-te, lela junpeel chan taakin jach junpitu tojol. 27 Lela leti ken nuupkeban-chajak juntuul xiib wa juntuul kooleltsokaan u beel.

    a x-nooj ich taan u beetik a ke-bantale, luse ka a pikchinte.Tumen maas maalob ka paatakminaan junxeet a winklil ke kapikchintaak tulaakal a winklilte Gehenao. 30 Bey xan, wa ax-nooj kab taan u beetik a ke-bantale, xote ka a pule. Tumenmaas maalob ka paatak minaanjunxeet a winklil ke ka pik-chintaak tulaakal a winklil teGehenao.

    31 Tsoole aalaab xan: Jeelmaaxak ka u divorciartuba tiu yatane u tsaa u juunil di-vorcio ti. 32 Cheen baale, te-ne kin waalikteexe tulaakalmaax ku divorciarkuba ti u ya-tan wa ma tu yoolal nuupkeba-ne jeel u beetik u luubul u ya-tan ti adulterioe, tsoole jeelmaaxak ku tsookol u beel yee-tel juntuul koolel u divorciarmu-ba, baale ma yoolal nuupkeba-ne, ku luubul xan ti adulterio.

    33 A wuuymeex xan aa-laab ti le maakoob uuchjeaki-lo: Ma unaj a jurar wa maken a beeykunti. Baaxe unaja beetik tulaakal le baax a waal-maj ti Jeeobao. 34 Baale te-ne kin waalikteex: Ma a jura-reex mix yoolal kaan, tumenlelo u trono Dios; 35 mix yoo-lal Luum, tumen lelo u kaan-cheil u talkuuntik u yook; mixyoolal Jerusalen, tumen u kaa-jal le nojoch Reyo. 36 Mix yoo-lal a pool unaj a jurar, tumen matu paajtal a sutik sakil wa boo-xil mix junkuul u tsootsel a pool.37 Baaxe ken awaaleex yaan abeetkeex junpeel baale, beeteex;

    Mt 5:32 Gr.: porneya. Le taana ku me-yaj utiaal u yuuchul taan ti le jejelaasnuupchitaloob ku bin tu contrau leyDio-so. Ilaak Tip. 4.

    13 Altar. Adulterio, divorcio, jurar MATEO 5:22-37

  • wa kawaalikeex maatane ma abeetkeex; tumen le baax ku pit-maan ti lela ti le j-Kasaan utaalo.

    38 A wuuymeex aalaab xanuuchjeakil: Maax ku puchik uyich wa maaxe yaan xan u puu-chul u yich, maax ku jutik u kojwa maaxe yaan xan u juutul ukoj. 39 Baale tene kinwaalik-teex: Ma a sutkeex u jeel leloob ku beetaalteexo, baaxemaax ku lajkech ta x-nooj puu-ke, sut ulaak u tseel a puukti. 40 Wa yaan maax xan ukaat u bisech tu taan le juezoobutiaal u tokik u yaal a nooke,chaa xan u chaik ulaak u yaa-lalo. 41 Wa yaan maax ku obli-gartikech a waant u bis u kuuchyookol junpeel kilometroe aantu bis yookol kaapeel kilometro.42 Wa yaan maax ku kaatiktechwa baaxe, tsaati, ma a sutik apaach ti le maax ku kaatiktechtaakin u majaanto.

    43 A wuuymeex aalaabuuchjeakil: Kaabeet a yaabil-tik a weet maakil yeetel a pek-tik a enemigo. 44 Baale te-ne kin waalikteex: Ma uxuulul a yaabiltikeex a enemi-goex yeetel orarneneex tu yoo-lal le maaxoob chapachtikeexo,45 utiaal a weeskeex u paala-leex a Taataex yaan te kaano,tumen letie ku beetik u jookolKiin tu yookol le kasaanoobobey xan yookol le utsoobo yee-tel ku beetik u kaaxal ja yoo-kol le utsoobo bey xan yookol lekasaanoobo. 46 Tumen wa kayaabiltikeex le maaxoob yaabil-tikeexo, baax jeel u siibilteex

    Mt 5:37 Wa: Kaasilbaal. 42 Teelataanu yuuchul taan ti u majaantaal taa-kin x-ma interesil.

    tu yoolale? Ma wa laayli letiebaax xan ku beetik le maaxoobkamik le impuestoobo? 47 Waxan cheen a sukuuneex ka salu-dartikeexe, jach wa nojochbaax ka beetkeex? Ma wa laay-li letie baax ku beetik le j-taan-xel luumiloobo? 48 Teex tuu-ne unaj a chuukaantaleex jeelbix a Taataex yaan te kaanchuukaan ti tulaakal baalo.

    6 Jach kanaanteex maa beet-keex baaloob maalobtakcheen utiaal ka ilaak tumen lemaakoobo, wa mae mix baalkun siibilteex tumen a Taataexyaan te kaano. 2 Ken a beetuts ti le ootsiloob tuuno maa wustik trompeta ta taan, jeexu beetik le j-kaapeel ichoobte sinagogaob yeetel te bejoo-bo, tumen letiobe ku beetkoobutiaal ka uuchuk taan maalobtu yoolaloob. Tu jaajil kin waa-likteex: Letiobe minaan ulaakbaax ken u kamoob. 3 Baaleteche, ken a beet uts ti le ootsi-loobo, ma u yojeeltik a x-tsikkab baax ku beetik a x-nooj ka-bo, 4 utiaal beyo ma u yilaaltumen u maasil le uts ka beetikti le ootsiloobo. ATaata tuun, lemaax paktikech desde tuux matu paajtal awilko yaan u bootik-tech.

    5 Ken orarnakeex xane maunaj a beetkeex jeex le j-kaa-peel ichoobo, tumen letiobe utstu taan u waataloob orar te si-nagogaobo bey xan tu esquinaille kookoch bejoobo cheen utiaalka ilaakoob tumen le maakoobo.Tu jaajil kin waalikteex: Letio-beminaan ulaak baax ken u ka-moob. 6 Baale teche ken orar-nakeche, ooken cheen ta juunalta cuarto, ken tsookok a ka-

    MATEO 5:386:6 U yaabiltaal enemigoob. Ma a wustik trompeta 14

  • lik le joonajo orarnen ti a Taa-ta yaan te kaano. A Taa-ta tuun ku yilik tulaakal baaloyaanu bootiktech. 7 Ken orar-nakech tuune ma a babal aalikjunpeelili baal, jeex u beetik lemaaxoob ma u kaj ooloob Dio-so, tumen letiobe ku tuklikoobeikil u sen aalikoob yaab taanoo-be yaan u yuubaaloob. 8 Beytuuno ma a beetkabaex jeex le-tiobo, tumen Dios a Taataexe uyojel baax kaabeetteex tak taa-nil ti a kaatkeexti.

    9 Teex tuune, bey unaj a ora-reexa:

    K-Taata yanech te kaa-no, kiliichkuuntaak a kaaba.10 Taalak a Reino, beetaak baaxa kaat te kaano bey xan wayLuume. 11 Tsaa k-ooch waajutiaal le kiina. 12 Perdonartk-paax, jeel bix toon tsookk-perdonartik le maaxoob pax-miloono. 13 Ma a chaik k-luu-bul ti baax kaas, baaxe kanaan-toon ti le j-Kasaano.

    14 Tumen wa ka perdonarti-keex le kaas ku beetaalteextumen le maakoobo, a Taataexyaan te kaano yaan xan u per-donartikeex; 15 baale wa mata perdonartikeex le kaas kubeetaalteexo, a Taataexe maxan ken u perdonart le kaas kabeetkeexo.

    16 Ken ayunarnakeexe, maa wootsilkuntik a wicheex jeexu beetik le j-kaapeel ichoobo,tumen letiobe ku chaik u koo-koltal u yichoob utiaal ka ilaaktumen le maakoob bey taan uayunaroobo. Tu jaajil kin waa-

    Mt 6:6 Wa: ti a Taata ma tu paajtalu yilaalo. 9 Wa: ilaak kiliich,santificartaak. 12 Wa: k-kebanoob.13 Wa: Kaasilbaal. 16 Ilaak Tip. 16.

    likteex: Letiobe minaan ulaakbaax ken u kamoob. 17 Baa-le teche, ken ayunarnakeche, jiiaceite ta pool yeetel po a wich18 utiaal ma u yilaal tumen lemaakoob taan a ayunaro, baa-xe ka ilaak tumen a Taata yaante kaano. A Taata tuun yaante kaan ku yilik tulaakal baaloyaan u bootiktech.

    19 Xuuluk a muchkintikeexayikaliloob way Luume, tuuxku kaskuunaj kamas, tuux kukuuxumtal tulaakal baal yeeteltuux ku yokol maakoob utiaalookol. 20 Baaxemuchkinteexayikaliloob te kaano, tuuxma tu kaskuunaj kamas, tuuxma tu kuuxumtal mix baal yee-tel tuux ma tu yokol maa-koob utiaal ookol. 21 Tumenle tuux yaan a ayikaliloobe tiyaan xan a puksiikali.

    22 Le icho letie baax saasil-kuntik le winklilo, le oolale wasaasil awiche tulaakal awinklilkun saasiltal. 23 Baale wa ka-saan awiche tulaakal a winkli-le yaan u yeejocheental. Wajaaj eejocheen le saasil yaante-cho, bukaaj tuun eejocheenil awinklil!

    24 Mix maak jeel u paajtalu beetkuba palitsil ti kaatuultsuuloobe, tumen yaan u pektikjuntuuli yeetel yaan u yaabiltikulaako, wa yaan u biskuba yeeteljuntuuli yeetel yaan u naachtalti ulaako. Ma tu paajtal a beet-kabaex palitsil ti Dios yeetel tile Ayikaliloobo.

    25 Le oolale kin waalik-teex: Xuuluk a chiichnaktaleex

    Mt 6:22 Wa: minaan u kasaanil, kupaakat cheen junpeelili tuux, jach uts.23 Wa: kaschajaan; ku tsiboltik baaxma u tiaali.

    15 Bix unaj k-orar. Ayuno. Kaatuul tsuuloob MATEO 6:7-25

  • yoolal a kuxtaleex tu yoolalbaax ken a jaanteex wa baax kena wukeex, wa yoolal a winkli-leex tu yoolal baax ken a buu-kinteex. Ma wa maas kaanaanle kuxtal ke le janalo? Yeetelma wa maas kaanaan le wink-lil ke le nooko? 26 Jach ilawi-leex le chichoob ku xiknaloobte kaano; letiobe ma tu paaka-loob, ma tu joochoob mix tu lis-koob u yich u paakaloob ti chii-loob. Kex beyo, ku tseentaaloobtumen u Taataob yaan te kaa-no. Ma wa maas kooj a tojoleexti letiobi? 27 Maax ti teexikil u sen chiichnaktale, jeel uchowakkintik junpit maas ukuxtale? 28 Bey xan yoolal lenooko, baaxten ka chiich-naktaleex? Kaanbalneneex tibix u nuuktal le looloob yanoobte kaaxo; letiobe maatech ukimskubaob meyaj yeetel maa-tech u chuuyoob; 29 baale kinwaalikteexe tak Salomon kexjach taaj ayikal kaache ma tuvestirtuba jeex junkuul ti le loo-looba. 30 Wa Dios bey u vestir-tik u cheiloob yeetel u xiwiloobkaax, kex cheen bejlaa kuxaa-noob yeetel saamale ku puulu-loob te kaako, ma wa maasjeel u vestirtikeexe, maakeexjunpit a fejeex? 31 Le oola-le, junpuli ma a sen chiich-naktaleex ka a waaleex: Baaxken k-jaante?, wa baax kenk-uke? wa baax ken k-buu-kinte?. 32 Tumen tulaakal lebaalooba letie baax ku chikil ukaxt le maaxoob maatech u me-yajtikoob Dioso. ATaataex yaante kaano u yojel kaabeetteextulaakal le baalooba.

    Mt 6:25 Lit.: a almaex. Gr.: sikje. IlaakTip. 7A.

    33 Le oolale, ma u xuulula kaxtikeex taanil u Reino Diosyeetel u justicia, tulaakal tuun leulaak baalooba yaan xan utsaabalteex. 34 Le beetke jun-puli ma a sen chiichnaktaleexyoolal u kiinil saamal, tumensaamale yaan xan u yantal baa-loob jeel u beetik a chiichnakta-leexe. Cada kiine yaan yeetel lechiichnakiloob ku taasko.

    7 Xuuluk a juzgareex utiaalmaa juzgartaaleex, 2 tumenjeel bix a juzgareexe bey xan kanjuzgartbileexo, yeetel jeel bix apiiseexe bey xan kan pisbileexo.3 Baaxten tuun ka wilik le so-jol yaan tu yich a sukuuno, baalema ta wilik le nuxi che katakbalta wicho? 4 Wa bix u paajtal awaalik ti a sukuun: Chaa in joo-sik le sojol yaan ta wicho?; tsoo-le, ile!, teche yaan junpeel nu-xiche tawich. 5 J-kaapeel ich!Yaaxe joos le nuxi che katakbalta wicho, utiaal ka paatak a wi-lik tubeel bix jeel a joosik le so-jol yaan tu yich a sukuuno.

    6 Ma a tsaaikeex le kiliichbaaloob ti le peekoobo, mix apulkeex a perlaex tu taan kee-kenoob utiaal ma u pepechaati-koob yeetel utiaal ma u sutku-baob xan u xeexeteexoob.

    7 Ma u xuulul a kaatkeex,tumen yaan u tsaabalteex; ma uxuulul a kaaxaneex, tumen yaana kaxtikeex; ma u xuulul akoopeex, tumen yaan u jeebel-teex joonaj. 8 Tumen tulaakalmaax ku kaatke ku tsaabalti,tulaakal maax ku kaaxane kukaxtik yeetel tulaakal maax kukoope ku jeebel joonaj ti.9 U jaajile, maax ichileex jeel utsaaik junpeel tuunich ti u paal

    MATEO 6:267:9 Ma a chiichnaktal. Taanil le Reinoo. Kaaxan 16

  • ken u kaat waaje? 10 Wa xanku kaatik juntuul kaye, maasama tu tsaaik juntuul kaan ti?11 Le oolale, wa teex kex ka-saaneex a wojel a tsaaex maa-lob baaloob ti a paalaleexe, kuxtuun a Taataex yaan te kaano?,ma wa maas jeel u tsaaik maa-lob baaloob ti le maaxoob kaa-tiktio?

    12 Le oolal tuune, tulaakal lebaaxoob a kaateex ka beetaak-teex tumen le maakoobo, teexebey xan kaabeet a beetkeextio-bo. Tumen u jaajile letie baaxku kaansik le Ley yeetel le Pro-fetaobo.

    13 Ookeneex ti le nuunutjoonajo, tumen nojoch yeetelkooch le bej ku bisik maak tixuulsajilo, yeetel yaab maaxoobku binoobi; 14 baale nuut lejoonajo yeetel chichan le bej kubisik maak ti kuxtalo, yeetel mayaab maaxoob kaxtik le beja.

    15 Kanaantabaex ti le majaajil profetaob ku taaloob tawiknaleex bey tamanoobe, baa-le u jaajile loboob maatech uyuubik u naajtaloob. 16 Ti uyichoobe ti ken a kaj oolteexmaaxoobi. Maasa maatech utookol uvaob mix higoob ti kii-xoob? 17 Bey tuun xano, tu-laakal maalob chee ku tsaaikmaalob ich, baale tulaakal chekaschajaane ma patal le ichku tsaaiko. 18 Junkuul maa-lob chee ma tu paajtal u tsaaiku yich ma patali; junkuul chekaschajaanema xan tu paajtal utsaaik maalob ich. 19 Tulaakalche ma tu tsaaik maalob iche

    Mt 7:15 Lela juntuul tsitsik baalcheku kimsik u yeet baalcheil; chikaan tijuntuul tsitsik peek. 16 Lela taan utaan ti le baaxoob ku beetkoobo.

    ku kuulchaktaale ku puulul ichkaak. 20 U jaajile, ti u yichoo-be ti ken a kaj oolteex le maa-koob jeelo.

    21 Ma tulaakal maax ku yaa-likten: Yuumtsil, Yuumtsil, binokok tu Reinoil le kaano, baa-xe cheen le maax ku beetik baaxu kaat in Taata yaan te kaano.22 Te kiin jeelo yaab maa-koob ken u yaaloobten: Yuum-tsil, Yuumtsil, ma wa profeti-zarnajoon ta kaabai? Ma wat-joosaj demonioob yeetel t-bee-taj yaab ulaak nukuch baaloobta kaabai?. 23 Baale teneyaan in waaliktiob: Junpuli main kaj ooleexi! Naachkuntabaexti teen, kaakas maakeex!

    24 Bey tuuno, tulaakal maaxku chenxikintik yeetel ku beetikle baaxoob tsook inwaalika, beyjuntuul xiib jach yaan u naat tubeetaj u yotoch yoo chaaltune.25 Sen kaax ja, aalkabnaj le jao,kaamchaj le iiko ka joop u jaa-jatsaal le najo, baale ma luu-bi tumen yoo chaaltun beetaa-bi. 26 Baale tulaakal maax kuchenxikintik le baaxoob tsookin waalika cheen baale ma tubeetke, bey juntuul xiib jach mi-naan u naat tu beetaj u yo-toch yoo arenae. 27 Sen kaaxja, aalkabnaj le jao, kaamchaj leiiko ka joop u jaajatsaal le na-jo, ka luubi, bey tuun jach tsoo-kiktio.

    28 Ka tsook tuun u yaalik Je-sus le baalooba, le yaabkachmaakoobo paat jaajap u chiobyoolal bix u kaansaj, 29 tumenletie ku kaanskoob kaach beyjuntuul maak tsaan autoridadtie, ma jeex le escribaobo.

    Mt 7:22 Wa: yaab milagroob.

    17 Regla de oro. Nuunut joonaj. Naj yoo chaaltun MATEO 7:10-29

  • 8 Ka eem Jesus te puuko,yaabkach maakoob binoobtu paach. 2 Juntuul maakyaan lepra tie naats tu yiknaleka xolaj tu taan utiaal u yeesiktsiikil ti, ka tu yaalaj: Yuumtsil,wa a kaate jeel u paajtal a tsa-kikene. 3 Jesus tuune tu ti-chaj u kabe ka tu peetskabtajtaan u yaalik: In kaat. Utschaj-kech. Te suutuk jeelo luk lelepra tio. 4 Ka tuun tu yaalajJesus ti: Ilawil ma a waalik timix maak, baale xeen ka u yi-lech le sacerdoteo, yeetel kuble siibal tu yaalaj Moises unaj utsaabalo, beyo yaan u yojeelti-koob tsook a wutstal.

    5 Ka ook Jesus Capernaume,naats juntuul u nojchil le solda-doob tu yiknale, ka tu kaat ool-taj ti 6 taan u yaalik: Yuum-tsil, in palitsile chilikbal tin najiltumen minaan u muuk u win-klil, yeetel taan u sen muyaj.7 Letie tu yaalajti: Ken kuch-ken teelo kin tsakik. 8 U noj-chil le soldadoobo tu nuukajti:Yuumtsil, tene ma in naajalt-maj ka ookkech tin wotochi,baale cheen aal ka utschajak inpalitsil, leti tuune yaan u tojtalu yool. 9 Tumen tene laayli tiyanen yaanal autoridade, yeetelyaan xan soldadoob yaanal inautoridad. Ken in waal ti jun-tuul: Xeen!, ku bin; yeetel kenin waal ti ulaak: Kooten!, kutaal; yeetel ken in waal ti inpalitsil: Beet lela!, ku beetik.10 Ka tu yuubaj Jesus lela, jaaku yoole ka tu yaalaj ti le maa-xoob ku binoob tu paacho: Tujaajil kin waalikteex: Tu luumil

    Mt 8:5 Wa: centurion; lela juntuul co-mandante tsaan 100 soldadoob unuukte.

    Israele ma in kaxt mix juntuulmaak jach nojoch u fe jeex lemaaka. 11 Tsoole kin waalik-teexe, yaan u taal yaab maakoobj-lakiniloob yeetel j-chikiniloo-be yeetel yaan u muul kutaloobjanal yeetel Abrahan, Isaak yee-tel Jacob te tu Reinoil le kaano.12 Baale u paalaloob le rei-noo yaan u pikchintaaloob tetaankab tuux eejocheeno. Tee-lo ti kun okoloobi yeetel ti kenu karacht u kojoobi. 13 Je-sus tuune tu yaalaj ti u nojchille soldadoobo: Xeen, uuchuk lebaax ka creertik kun uuchlo. Lepalitsil tuuno utschaj ti le suu-tuk jeelo.

    14 Le ka ook Jesus tu yotochPedroe, tu yilaj u suegra Pedrochilikbal yeetel taan u chokwil.15 Jesuse tu machaj tu kabeka sischaj u chokwil. Le kooleltuuno like ka joop u beetik uyooch Jesus. 16 Ka aakabcha-je le maakoobo tu bisoob tu yik-nal Jesus yaab maaxoob okaandemonio tiob; cheen yeetel jun-peel taane tu joosaj le demo-nioobo, yeetel tu tsakaj xan tu-laakal le maaxoob kojaanoobo.17 Lela uuch utiaal ka beeycha-jak le baax aalaab yeetel u chile profeta Isaaso: Letie tuchaaj k-kojaaniloob yeetel tu bi-saj k-muyajiloob.

    18 Ka tu yilaj Jesus ba-pachtaan tumen yaab maakoo-be, tu yaalajtiob ka xiikoob tu-laak u tseel le jao. 19 Juntuulescribae naats tu yiknale ka tuyaalajti: J-Kaansaj, yaan in binta paach jeel tuuxak ka xiike-che. 20 Baale Jesuse tu yaa-lajti: Le chomakoobo yaan usajkaboob, yeetel le chichoobku maanoob te kaano yaan u

    MATEO 8:1-20 Tsaak u palitsil soldado. Tsaak u suegra Pedro 18

  • kuob, baale u Paal maake mi-naan tuux u talkuuntik u pool.21 Ulaak juntuul ti le maaxoobtsaypachtik Jesuso tu yaalaj xanti: Yuumtsil, yaax taanil chaain bin in muk in taata. 22 Je-suse tu yaalajti: Taalakech tinpaach mantats, yeetel chaa ti lekimenoob ka u muk u yeet kime-niloobo.

    23 Ka tsook u naakal ti jun-peel barcoe naak xan u disipu-loob tu yeetel. 24 Le taan u bi-noobo kaaj junpeel kaamkachiik te kaanaabo, yoolal lelo lejao joop u yokol ichil le barcoo;baale Jesuse taan kaach u we-nel. 25 Letiob tuune bin u yaj-soob, ka tu yaaloobti: Yuum-tsil, salvartooni, tumen taank-buulul!. 26 Baale letie tuyaalajtiob: Baaxten jach saaj-keex?, baaxten jach junpit afejeex?. Like ka tu keyaj lekaanaabo bey xan le iiko, kapaat jach jejetskil tulaakal.27 Letiobe jaak u yooloobe katu yaaloob: Baax clase maakillela? Tumen tak iik yeetel kaa-naab uuyik u taan.

    28 Ka kuch tulaak u tseel lejao, tu luumil le gadarailoo-bo, ilaab tumen kaatuul maa-koob okaan demonio tiob taan ujookloob te tuux yaan le muk-naloobo, le maakooba jach taajtsikoob, le oolal tulaakal maaksajak maan te bejo. 29 Letiobtuune tu yawtoob: Baax yaank-il ta weetel, u Paal Dios? Taa-lech wa a beet k-muyaj kex makuchuk le kiin aalaan tumenDioso?. 30 Naach te tuux ya-noobo, yaan junmuuch keeke-noob taan u jaanloobi. 31 Ledemonioob tuuno tu kaat ool-toob ti Jesus: Wa ka jooskoon

    ti le maakooba, chaa k-okol ti lekeekenoobo. 32 Leti tuune,tu yaalajtiob: Xeeneex!. Kajookoobe ka ookoob ti le kee-kenoobo; tulaakal le keekenoobtuuno tu pulubaob te kaanaabdesde te sen kaanal kuuchiltuux yanoobo, ka laaj kimoob.33 Baale le maaxoob kanaantikle keekenoobo puutsoobe kabinoob te kaajo, ka tu yaaloobtulaakal baax uuchi, tak le baaxuuch yeetel le maaxoob okaankaach demonio tiobo. 34 Tu-laakal u maakiloob le kaajo bi-noob tak tuux yaan Jesus; le katu yiloobe, tu sen kaat ooltoobti ka jookok ti u luumiloob.

    9 Le oolale, naak te barcoo,maan te tulaak tseelo kaook tu kaajal. 2 Taasaab tuuntu yiknal juntuul maak mi-naan u muuk u winklil chilik-bal ti junpeel camilla. Ka tu yilajle fe yaantiobo, Jesuse tu yaa-laj ti le maak minaan u muuk uwinklilo: Yanak a wool, inPaal! Tsook u perdonartaal akebanoob. 3 Jujuntuul escri-baob tuune kaaj u yaalikoobichil u puksiikaloob: Le maa-ka taan u pochik Dios. 4 Je-suse, tumen u yojel baax ku tuk-likoobe tu yaalaj: Baaxten katuklikeex baaloob kaastak ichila puksiikaleex? 5 Baax maasma talam u yaalaali: Tsook uperdonartaal a kebanoob, wa uyaalaal: Liken yeetel ximbal-nen? 6 Baale utiaal ka a wo-jeelteex yaan autoridad ti u Paalmaak way Luum utiaal u per-donartik le kebanoobo... katu yaalaj ti le maak minaan umuuk u winklilo: Liken, chaa camillae ka xiikech ta wo-toch. 7 Le maak tuuno like

    19 Ku keyik iik. Ku joosik demonio. Ku perdonar MATEO 8:219:7

  • ka bin tu yotoch. 8 Le ka tu yi-loob lelo, le maakoobo sen sa-jakchajoobe ka joop u nojbeen-kuuntkoob Dios, le maax tsaaautoridad ti le winikoobo.

    9 Le taan u lukul Jesus teelo,tu yilaj juntuul maak ku kaaba-tik Mateo, kulukbal te kuuchiltuux ku bootaal le impuestoo-bo, ka tu yaalajti: Kooten tinpaach. Mateo tuune like kabin tu paach. 10 Te kiin jeelo,le kulukbal Jesus yiknal le mesatu yotoch Mateoo, taal yaabj-kam impuestoob yeetel ulaakj-keban maakoobe, ka kulajoobjanal yeetel Jesus bey xan yeetelu disipuloob. 11 Baale le fari-seoobo ka tu yiloob lela kaaj uyaalikoob ti u disipuloob Je-sus: Baaxten a j-kaansajeexeku janal yeetel le j-kam im-puestoobo bey xan yeetel ulaakj-keban maakoob?. 12 Jesusetu yuubaj lela ka tu yaalajtiob:Le maaxoob toj u yoolooboma kaabeettiob juntuul docto-ri, baale le maaxoob kojaanoo-bo kaabeettiob. 13 Xeeneextuun, ka a kaneex baax u kaatu yaal lela: In kaat ka a chaexootsilil, ma ka a kubeextenkimsbil baalcheobi. Tumen te-ne ma taalen in tan maaxoobtoj u kuxtaloobi, baaxe taalenin tan j-keban maakoob.

    14 Taal tuun u disipuloobJuane ka tu kaatoobti: Baax-ten toon yeetel le fariseoobok-ayunar, baale a disipuloobemaatech u ayunaroob?. 15 Je-suse tu nuukajtiob: U amigooble noviotsilo minaan baax oolalu yaatal u yooloob le tiaan le no-viotsil tu yiknaloobo, maasa?Baale yaan u kuchul u kiinil ulusaal le noviotsil tiobo; ti tuun

    kun ayunaroobi. 16 Mix maakku pakakoktik junpeel uuchbennook yeetel junxeet tuumbennook, tumen ken u motsuba letuumben nooko jeel u maas jen-kesik u jaatlil le uuchbeno.17 Mix maak xan ku tsaaiktuumben vino ti uuchben bol-saob de keewel. Tumen wa kutsaaike le bolsaobo ku xikloobyeetel ku weekel le vinoo, le bol-saob tuuno ku kastaloob. Baa-xe le tuumben vinoo ku tsaabalti tuumben bolsaob de keewel,beyo mix junpeel ku kastali.

    18 Le taan u yaaliktiob le baa-looba, taal juntuul gobernante tuyiknale ka xolaj tu taan utiaal uyeesik tsiikil ti, ka tu yaalaj: Inhijae tsook wal u kimil beoraa,baale kooten ka a tsaa a kab tuyookol utiaal ka kuxlak.

    19 Lik tuun Jesuse ka joopu bin tu paach; u disipuloob xa-ne binoob tu yeetel. 20 Juntuulkoolel tsook doce jaaboob kaajaku maan kiik tie, naats paachilti Jesuse ka tu machaj u flecoilu nook, 21 tumen ku tuklikkaach: Wa ka in mach kex cheenu nooke, jach jeel in wutstale.22 Jesuse tu sutubae ka tu yilajle koolelo, ka tu yaalajti: Hija,maa chaik saajkil. Tu yoolal a fe-je tsook a wutstal. Te suutukiltuuno le koolelo utschaji.

    23 Le ka ook tu yotoch legobernante yeetel le ka tu yi-laj le maaxoob taan u paxkoobflautaob bey xan le yaabkachmaakoob taan u yawat okoloobo,24 Jesuse tu yaalajtiob: Jooke-neex, tumen le chan x-chuupa-lo ma kimeni, cheen taan u we-nel. Yoolal lela kaaj u cheejtaal

    Mt 9:17 Wa: odreob.

    MATEO 9:8-24 Taan Mateo. Noviotsil. Ku tsaakal koolel 20

  • tumen le maakoobo. 25 Cheenpelak jookik le yaabkach maa-koobo ook Jesuse ka tu machaj ukab le chan x-chuupalo, ka tuunlik le chan x-chuupalo. 26 Lebaax uucha tsikbaltaab tak titulaakal le kaajoob yanoob naa-tso.

    27 Le taan u lukul Jesus tee-lo, kaatuul maakoob choopoobjoop u binoob tu paach taan uyawtikoob: Chatoon ootsilil, uPaal David. 28 Ka ook Jesuste najo, le kaatuul maakoobchoopoobo naatsoob tu yiknal,ka kaataabtiob tumen Jesus:Ka creertikeex wa jeel u paajtalin tsaaik u saasilil a wicheexe?.Letiobe tu nuukoob: K-creer-tik, Yuumtsil. 29 Jesus tuunetu machaj u yichoobe ka tu yaa-lajtiob: Uuchukteex le baax kacreertikeexo. 30 Ka tuun yan-chaj u saasilil u yichoob. TsooleJesuse tu jach aalajtiob: Ilawi-leex ma u yojeeltaal tumen mixmaak. 31 Baale ka tsook ujookloobe le baax uucha tu tsik-baltoob tak ti tulaakal le kaajoobyanoob naatso.

    32 Cheen baale le taan u luk-loob teelo, taasaab tu yiknal Je-sus juntuul maak toot okaan jun-tuul demonio ti; 33 le ka tsooku joosaal le demonioo, le maaktooto kaaj u taan. Le yaabkachmaakoob tuuno jach jaak u yoo-loob ka joop u yaalikoob: Mixjunteen ilaak tu luumil Israeljunpeel baal beya. 34 Baale lefariseoobo kaaj u yaalikoob: Le-tie maax gobernartik le demo-nioob tsaaik paajtalil ti utiaal ujoosik le demonioobo.

    35 Jesus tuune joop u xim-baltik tulaakal le kaajoob yee-

    Mt 9:27 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.

    tel le mejen kajtaliloobo, taanu kaansaj tu sinagogailoob, taanu kaaytik u maalob peektsi-lil le Reinoo yeetel taan u tsakikle maaxoob yaan jejelaas kojaa-nil yeetel muyajil tiobo. 36 Leka tu yilaj le yaabkach maakoo-bo, tu chaaj ootsilil tiobtumen beyoob tamanoob loo-biltaanoob yeetel kiitpajaanoobminaan mix maak kanaantkoo-be. 37 Ka tuun tu yaalaj ti udisipuloob: U jaajile, le joochoyaab, baale le maaxoob ku joo-choobo junpitoob. 38 Le oo-lale, kaat oolteex ti u Yuumil lekool ka u tuuxt ulaak maakoobutiaal le joocho.

    10 Le oolale tu tuuxtaj tan-bil u doce disipuloobe katu tsaaj paajtalil tiob utiaal ujooskoob le demonioobo yeetelutiaal u tsakikoob tulaakal lemaaxoob yaan jejelaas kojaanilyeetel muyajil tiobo.

    2 U kaaba le doce aposto-loobo leti lelooba: Yaaxe, Si-mon ti maax ku yaalaal Pedro,yeetel Andres u yitsin; Santia-go yeetel Juan, u paalaloob Zebe-deo; 3 Felipe yeetel Bartolome;Tomas yeetel Mateo le maax kukamik impuestoobo; Santiago upaal Alfeo, yeetel Tadeo; 4 Si-mon le cananitao yeetel JudasIscariote le maax kuch u traicio-nart Jesuso.

    5 Jesuse tu tuuxtaj kaaytaj udoce apostoloob taan u yaalik-tiob beya: Ma a bineex tuuxkajaan le j-taanxel luumiloobo,yeetel ma awookleex ti mix jun-peel ti le kaajoob yanoob Sama-riao, 6 baale xeeneex cheentu yiknal u kajnaaliloob Is-rael, maaxoob beyoob tama-noob saatloobe. 7 Le taan a

    21 Tsaak choop, toot. Jooch. 12 apostoloob MATEO 9:2510:7

  • bineexo kaayteex lela: U Rei-noil kaane tsook u naatsal.8 Tsakeex maaxoob kojaa-noob, kaa kuxkinteex maaxoobkimenoob, tsakeex maaxoobyaan lepra tiob yeetel jooseexdemonioob. Siibil ta kamileex;siibil xan ka a tsaaex. 9 Maa biskeex oro, plata mix cobreutiaal u bolsail a kaxnakeex,10 mix saabukaan utiaal le via-jeo; maa biskeex kaapeel a noo-keex, mix ulaak a xaanabeex,mix ulaak a xoolteex; tumen lemaax ku meyajo u naajaltmaj uyooch.

    11 Ti jeel baalak kaajil wachan kajtalil ka ookkeexe, kax-teex maax ku naajmatik u yuu-bik le baax ken a kaayteexo yee-tel paateneex tu yiknal tak kenjookkeex teelo. 12 Ken ook-keex te najo, saludarteex lemaaxoob yanoobo taan a tsi-boltkeex ka yanak jeetselil tiob.13 Wa ku naajmatkoobe yanak-tiob le jeetselil ka tsiboltkee-xo; baale wa ma tu naajmatkoo-be paatak ti teex le jeetselilo.14 Wa yaan tuux ma ta kaam-leex mix tu yuubaal le baax kawaalikeexo, le ken jookkeex tenaj wa te kaajo, titeex u luu-mil a wookeex. 15 Tu jaajil kinwaalikteex: Tu Kiinil le Jui-cioo maas jeel u chaabal ootsi-lil ti u kaajiloob Sodoma yeetelGomorra ke ti le kaaj tuux makaameexo.

    16 Ileex!, taan in tuuxtikeexbey tamanoob ichil loboobe; leoolale, kanaant bix a maaneexjeex u beetik le kaanoobo, baa-le kuxleneex x-ma siipilil jeex le

    Mt 10:16 Lela juntuul tsitsik baalcheku kimsik u yeet baalcheil; chikaan tijuntuul tsitsik peek.

    palomaobo. 17 Kanaantabaexti le maakoobo, tumen yaan ukubkeexoob ti u juezilooble kaajo yeetel yaan u jaa-jatskeexoob tu sinagogailoob.18 Yaan xan u biskeexoob taktu taan gobernadoroob yeetel re-yoob tin woolal, lelo yaan utsaaik tuux u yojeeltikoob baaxka creertikeex bey xan u yo-jeeltaal tumen tulaakal le j-taan-xel luumiloobo! 19 Cheen baa-le, ken kuubkeexe ma a senchiichnaktaleex yoolal baax kena waaleex wa bix ken a waa-lileex, tumen ti le suutuk jeeloti kun tsaabil a wojeelteex baaxken a waaleexi; 20 tumen macheen teex ka taaneexi, baa-xe u kiliich muuk a Taataex kutaan ta woolaleex. 21 Tsoole,le sukuuntsilo yaan u kubik uyitsin utiaal ka kimsaak, yee-tel le taatatsilo yaan u kubik upaal, yeetel le paalaloobo yaan utsaaikubaob tu contra u taataobyeetel yaan u beetik u kim-saaloob. 22 Teex tuune yaana chapektaaleex tumen tulaakalmaak tu yoolal in kaaba, baalele maax kun chuukpajal u yooltak tu xuule leti bin u salvar-tuba. 23 Ken chapachtaakeexti junpeel kaaje, puutskeex tiulaak kaaj; tumen tu jaajil kinwaalikteex: Ken kuchuk u Paalmaake, teexe ma a laaj ximbal-teex u kaajiloob Israeli.

    24 Le disipuloo ma maas no-joch ti le maax kaansiko, mixle palitsil maas nojoch ti u tsuu-lilo. 25 Le disipuloo cheen kupaajtal u kuchul u beetuba jeexle maax kaansiko, yeetel le pali-tsilo cheen ku paajtal u kuchul ubeetuba jeex u tsuulilo. Le beet-ke wa ti u yuumil naj tsook u

    MATEO 10:8-25 Bix unaj u kaaytajoob. A chapektaaleex 22

  • yaalaal Beelzebub tie, ma wamaas jeel u yaalaal xan ti le maa-xoob yanoob tu najilo? 26 Leoolale, ma a chaikeex saajkiltiob, tumen minaan mix baal pi-xaan ka paatak ma u chikpa-jal, yeetel minaan mix baal taa-kaan ka paatak ma u yojeeltaal.27 Le baax kin waalikteex icheejocheenile, aaleex te saasilo;le baax kin x-mukul aalikteexo,kaayteex yookol u techoil le na-joobo. 28 Ma a chaikeex saaj-kil ti le maaxoob ku kimskooble winklilo baale ma tu paajtalu xuulskoob ti le kuxtalo; baa-xe chaex saajkil ti le maax jeelu paajtal u xuulsik ti le wink-lil bey xan ti le kuxtal te Ge-henao. 29 Ma wa tu koonolkaatuul mejen chichoob cheentu yoolal junpeel chan taakin?Kex beyo, mix juntuul ti letiobku luubul luum wa ma u yo-jeeltaal tumen aTaataex yaan tekaano. 30 Tsoole tak u tsoo-tsel a pooleexe laaj xokaanoob.31 Le oolale, ma chaikeex saaj-kil, teexe maas kooj a tojoleex tiyaab mejen chichoob.

    32 Jeel maaxak ka u yaal ukaj oolen tu taan le maakoobo,teen xane yaan in waalik inkaj ool tu taan in Taatayaan te kaano; 33 baale jeelmaaxak ka u yaal ma u kaj oo-len tu taan le maakoobo, teen xa-ne yaan in waalik ma in kaj ooltu taan in Taata yaan te kaa-no. 34 Ma a tuklikeex wa taa-len in taas jeetselil way Luume;

    Mt 10:25 Lela ulaak kaaba ku tsaabalti Satanas. 28 Lit.: alma. Gr.: sikje.Ilaak Tip. 7A. 28 Lela junpeel kuuchiltuux ku tookaal kaach basura tu jooka-jil Jerusalen. Ilaak Tip. 9. 29 Lit.: tuyoolal junpeel asarion; lela junpeel taa-kin jach junpit u tojol. Ilaak Tip. 11.

    ma taalen in taas jeetselili, baa-xe taalen in taas jatslantaam-bail. 35 Tumen taalen in beetu jatskuba le maakoobo; le hijo-tsilo yaan u bin tu contra u taa-ta, le hijatsilo tu contra u maa-ma, yeetel le x-ilibtsilo tu contrau suegra. 36 U jaajile, tu yotochmaake ti kun yantal u enemigoo-bi. 37 Le maax maas u yaabilt-maj u taata wa u maama ti tene,ma u naajaltmaj u taal tin paa-chi; yeetel le maax maas u yaa-biltmaj u hijo wa u hija ti te-ne, ma u naajaltmaj u taal tinpaachi. 38 Tulaakal maax matu yootik u kuch u cheil u mu-yaj utiaal u taal tin paache, mau naajaltmaj u taal tin paachi.39 Lemaax ku salvartik u kuxta-le yaan u peertik, le maax kupeertik u kuxtal tinwoolale yaanu salvartik.

    40 Le maax ku kamkeexe kukamken xan, yeetel le maax kukamkene ku kamik xan le maaxtuuxteno. 41 Le maax ku ka-mik juntuul profeta tumen pro-fetae, yaan u kamik le baax kunaajaltik juntuul profetao; yeetelle maax ku kamik juntuul maaktoj u kuxtal tumen toj u kuxta-le, yaan u kamik le baax ku naa-jaltik juntuul maax toj u kuxtalo.42 Yeetel jeel maaxak ka u tsaau yuk junpeel vaso sis ja ti jun-tuul ti le disipuloob tumen di-sipuloe, tu jaajil kin waalikteex:Yaan u kamik u naajalil.

    11 Bey tuuno, ka tsook utsolik Jesus baax unaj ubeetik u doce disipuloobe, lukteelo ka bin kaansaj yeetelkaaytaj te tulaak kaajoobo.

    Mt 10:34 Lit.: espada. 38 IlaakTip. 6.42 Lit.: mejentakoob.

    23 Saajkil ti kimil. Familiaob jatsaanoob MATEO 10:2611:1

  • 2 Baale le tiaan Juan te car-celo tu yuubaj u yaalaal baaxku beetik Cristo, ka tu tuuxtaj udisipuloob 3 kaatikti: Teechwa le Maax Aalaan Kun Taalo,wa yaan k-paatik ulaak?.4 Jesuse tu nuukajtiob: Xeen awaaleex ti Juan le baax kawuu-yikeex yeetel kawilkeexa: 5 Lechoopoobo ku kaa yantal u saa-siloob, le mooch u yookoobo kuximbaloob, le yaan lepra tioboku tsaakaloob, le kookoobo kujeepajal u xiknoob, le kimenoo-bo ku kaa kuxkintaaloob, yee-tel ti le ootsiloobo ku kaaytaalle maalob peektsilo; 6 kiimaku yool le maax ma tu toochpajaltin woolalo.

    7 Le taan u kaa bin u disi-puloob Juan te tuux taaloo-bo, Jesuse kaaj u yaalik ti leyaabkach maakoob yoolal Jua-no: Baax jookeex a wi-leex te desiertoo? Junkuul sa-kab ku yuuntaal tumen le iiko?8 Baax tuun jookeex a wileex?Juntuul maak u buukintmajkookoj nookoob? Si le maaxoobbuukintik kookoj nookoobo tuyotoch reyoob yanoob! 9 U jaa-jile, baax oolal tuun jookeex?Utiaal ka awileex juntuul profe-ta? U jaajile, kin waalikteex: le-tie maas nojoch ti juntuul pro-feta. 10 Juane letie maax tuyoolal tsibtaab lela: Ile! Tenetaan in tuuxtik in j-bisaj taanutiaal ka xiik taanil ti teech, le-tie yaan u maalobkintik le bejtuux kan maano!. 11 Tu jaa-jil kin waalikteex: Ichil tulaa-kal le maaxoob tsook u sijloo-bo, mix maak maas nojoch tiJuan Bautista, baale le u maaschichnil ti u Reinoil le kaanomaas nojoch ti leti. 12 Tumen

    desde tu kiiniloob Juan Bautis-ta tak bejlae, le maakoobo jachtaan u yilik u tiaalintikoob uReinoil kaan, yeetel le maa-xoob jach ku chikil u kaxtoo-be ku tiaalintikoob. 13 Tumentulaakal le Profetaob bey xanle Leyo, profetizarnajoob tak tukiiniloob Juan. 14 Wa teex kawootik tuun a kameexe, lela le-ti le Elas kun taalo. 15 Lemaax yaan u xikine, u yuub lela.

    16 Maax yeetel ken in ket legeneraciona? Bey jeex le mejenpaalaloob kulukbaloob te ki-wiko, ku yawtikoob u yeet baa-xaloob, 17 taan u yaaliktiob:T-paxaj le flautao, baale teexema ookotnajeexi; awat okolna-joon, baale teexe ma ta loolo-xaj a tseemeex utiaal a wees-keex okomchajaan a wooleexi.18 Bey tuun xano, ka taal Jua-ne ma jaani mix ukulnaj jeexu maasilo, baale le maakoobotu yaaloob: Okaan demonio ti;19 ka taal u Paal maake jaa-ni yeetel ukulnaj jeex u maasi-lo, baale le maakoobo ku yaali-koob: Ileex! Le maaka jachmaatech u tsaaik u piis u ja-nal yeetel yaab u yukik vino, kubiskuba yeetel le j-kam impues-toobo bey xan yeetel j-kebanmaakoob. Jeel bixake, yoolalle baaloob maalobtak ku bee-tik maako ku chikpajal yaan unaat.

    20 Jesus tuune joop u keyikle kaajoob tuux tu beetaj oo-li tulaakal le milagroobo, tumenu kajnaaliloobe ma tu kexaj utuukuloobi: 21 Ootsilech,Corazn! Ootsilech, Betsaida!,tumen wa tu kaajiloob Tiroyeetel Sidon ka beetaak kaachle milagroob beetaab ichileexa,

    MATEO 11:2-21 Ku nuukaal u kaatchi Juan. Aalaab baal tiob 24

  • bejlaa uuch kulak u kajnaaliloobich taan yeetel u nookil yaj oolalutiaal u yeeskoob tsook u kexiku tuukuloobe. 22 Le oolal kinwaalikteex: Tu Kiinil le Juicioomaas jeel u chaabal ootsilil tiu kaajiloob Tiro yeetel Sidoneke ti teex. 23 Kux tuun teech,Capernaum, yaan wa a noj-baalkuuntaal tak te kaano? Takte Muknal kan eemelo; tumenwa tu kaajil Sodoma ka beetaakkaach le milagroob beetaab tawiknalo, bejlaa tsook u paatalkaach tak te kiinooba. 24 Leoolale kin waalikteex: Tu Kii-nil le Juicioo maas jeel u chaa-bal ootsilil ti u kaajil Sodomaeke ti teech.

    25 Te kiinoob jeelo, Jesusetu yaalaj beya: In Taata, teechu Yuumil kaan yeetel Luum.Kin kiikitantkech tu taan lemaakoobo, tumen ta weesaj tile mejen paalaloobo le kaansa-joob ta taakaj ti le maa-xoob jach kaanbalnajaanoobyeetel yaan u naatoobo. 26 Be-yo, inYuum, tumen bey tawooti-lak ka uuchko. 27 Tulaakal lebaalooba tsook u tsaabal in wo-jeelt tumen in Taata, mix maaku jach kaj ool le Paalo, cheenle Taatao; mix maak xan u jachkaj ool le Taatao, cheen le Paa-lo. Yeetel ti jeel maaxak xan ukaat le Paalo ku tsaaik u kajoolte. 28 Kooteneex tin wik-nal, tulaakleex maaxeex yaab ameyajeex yeetel aal a kuucheex,teen ken in beet a jeelsikabaex.29 Biseex ta wookoleex u cheilin kuuch yeetel kaanbalneneexti teen, tumen tene ma seeb inkuuxili yeetel kabal u yool in

    Mt 11:23 Lit.: Hades. Ilaak Tip. 8.

    puksiikal, beyo jeel a kaxtikeexjeelel a tiaaleexe. 30 Tumenu cheil in kuuche ma talamu bisaali, yeetel in kuuche jachsaal.

    12 Ti junpeel u kiinil Saba-doe Jesuse maan te tuuxpakaan trigoo. U disipuloobewiijchajoobe, ka joop u toki-koob u yiij le trigoo ka joop ujaantkoob. 2 Le ka tu yilaj lefariseoob lela, tu yaaloobti: Ile!A disipuloobe taan u beetkooble baax ma uts u beetaal tu kii-nil Sabadoo. 3 Letie tu yaa-lajtiob: Ma wa a xokmeex lebaax tu beetaj David yeetel lemaaxoob ku maanoob tu yee-tel le ka wiijchajoobo? 4 Mawa ook tu najil Dios ka tu jaan-toob xan le waaj kubaan, kexma unaj u jaantkoobo? Ma walela cheen le sacerdoteob unaj ujaantkoobo? 5 Ma wa a xok-meex xan te Ley tuux ku yaali-ke le sacerdoteobo ku meyajoobte templo tak tu kiinil Saba-do, yeetel lela ma keban u yilaa-li? 6 Baale kin waalikteexe lemaax yaan waye maas nojoch tile temploo. 7 Wa ka a naateexkaach baax u kaat u yaal lela:In kaat ka a chaex ootsilil, maka a kubeex kimsbil baalcheo-bi, bejlaa ma taan a waalikeexkaas baax ku beetik le maaxoobminaan u siipilooba. 8 Tumenu Paal maake leti uYuumtsilil leSabadoo.

    9 Le ka luk Jesus teelo, ook tijunpeel sinagoga; 10 teelo tuyilaj juntuul maak tikin junpeelu kab. Utiaal tuun u kaxtikoobbaax oolal u takikoob u poo-le, tu kaatoobti: Maalob wa

    Mt 11:29 Lit.: a almaex.

    25 Saal u kuuch Jesus. U Yuumtsilil Sabado MATEO 11:2212:10

  • ka tsaakak maak tu kiinil Saba-do?. 11 Jesuse tu yaalajtiob:Wa juntuul ti teex cheen jun-tuul u yalak taman yaan, baa-le ku luubul ichil junpeel jooltu kiinil Sabadoe, maasa jeel ubin u joose? 12 Wa beyo, mawa maas nojoch u tojol juntuulmaak ti juntuul tamani? Le oo-lale, maalob ka beetaak baaxuts tu kiinil Sabado. 13 Katuun tu yaalaj ti le maako:Tich a kab. Letie tu tiche kautschaji, paat maalobil jeex leulaak u kabo. 14 Baale le fa-riseoobo jookoobe ka joop umuuch tuklikoob bix jeel upaajtal u kimskoobe. 15 Le katu yojeeltaj Jesus lelo, luk tee-lo. Yaab maakoob xan binoob tupaach ka tu laaj tsakaj le maa-xoob kojaanoobo, 16 baale tujach kubeentajtiob ma u yaali-koob maax leti, 17 utiaal kabeeychajak le baax tu yaalaj leprofeta Isaasa:

    18 Ile! Lela in palitsil, lemaax in yeeymajo, maax in yaa-biltmaj, tu yoolal maax kiimak-chaj in wool! Yaan in tsaaikin kiliich muuk tu yookol, yee-tel yaan u yeesik ti le kaa-joob jach bix u justicia Dio-so. 19 Ma bin baateltaanaki,ma bin awatnaki; mix bin uu-yaak u taan te kookoch bejoo-bo. 20 Ma bin u kach mix jun-peel sakab oopoli, ma xan bin utup mix junpeel meecha ku bu-tsilankili tak ken u yutskint tu-laakal baal kaschajaan. 21 Ujaajile le kaajoobo yaan u kubiku yooloob ti u kaaba.

    22 Taasaab tuun tu yiknalMt 12:18 Wa: in alma. Gr.: sikje. IlaakTip. 7A.

    juntuul maak choop yeetel toot,okaan demonio ti; ka tu tsakaj.Le maak tuuno paajchaj u taanbey xan u paakat. 23 Le yaab-kach maakoobo jach jaak u yoo-loob, ka joop u yaalikoob: Lemaaka, letie wa u Paal Davi-da?. 24 Le ka tu yuuboob le-la, le fariseoobo tu yaaloob: Lemaaka ku joosik le demonioobcheen yeetel le paajtalil tsaan-ti tumen Beelzebub, u noj-chil le demonioobo. 25 Jesu-se tumen u yojel baax kutuklikoobe, tu yaalajtiob: Tu-laakal reino ku paklan baateelu kajnaaliloobe, yaan u xuulul-ti, yeetel tulaakal kaaj wa najku paklan baateel le maaxoobyanoob ichilo, yaan u bin kaa-sil ti. 26 Bey tuun xano wa Sa-tanas ku tojolchintik Satanase,tu juunal ku baateel tu contra.Bix tuun jeel u paatal waatalu reinoe? 27 Tsoole, wa yee-tel u paajtalil Beelzebub kin joo-sik le demonioobo, maax tuuntsaaik paajtalil ti a disipuloexutiaal u jooskoob xan le demo-nioobo? Le beetke a disipuloexkun eesik ma maalob le baax kawaalikeexo. 28 Baale wa yee-tel u kiliich muuk Dios kin joo-sik le demonioobo, lelo ku yeesi-ke tsook u kuchul u Reino Diosta wiknaleex kex ma a tsaaexcuentai. 29 Wa juntuul maak ukaat u yokolt le baaxoob yaan tuyotoch juntuul maak muukaa-ne, ma wa taanil unaj u ka-xik le maak muukaano? Cheenbey tuun jeel u paajtal u tokik-ti le baaxoob yaan tu yotocho.30 Le maax minaan tin weete-le, tin contra yaan; le maax ma

    Mt 12:23 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.

    MATEO 12:11-30 Ku tsaak tu kiinil Sabado. Belzebub 26

  • tu molik wa baax tin weetele, kukiitbesik.

    31 Le oolale kin waalikteex:Tulaakal keban yeetel poochi-le yaan u perdonartaal ti maak,baale le poochil ku beetaal tucontra le kiliich muuko ma kunperdonartbil. 32 Jeex wa kataanak wa maax tu contra u Paalmaake, yaan u perdonartaal ti,baale jeel maaxak ka taanak tucontra le kiliich muuko junpu-li ma kun perdonartbil, mix teyookol kaaba mix te tuumbenyookol kaab ku taalo.

    33 Teexe jeel u paajtal abeetkabaex jeex junkuul maa-lob che ku tsaaik maalob iche,wa jeex junkuul che ma patalku tsaaik ich ma patale, tumenyoolal u yiche ku kaj ooltaalle cheo. 34 U chiibaleex kaan,bix jeel u paajtal a waalikeexbaaloob maalobtak wa kaakasmaakeexe? Tumen tu chi maakku jookol tulaakal baax yaantu puksiikal. 35 Juntuul maakutse ku yeesik le maalob baa-loob u lismo; baale juntuulmaak kasaane ku yeesik le kaa-kas baaloob u lismo. 36 Kinwaalikteexe jeel baalak kaaska aalaak tumen le maa-koobo, tu Kiinil le Juicioo yaanu juzgartaaloob tu yoolal le-lo; 37 tumen tu yoolal le baa-xoob ka waaliko yaan u yaalaalutsech, yeetel tu yoolal le baa-xoob ka waaliko yaan u yaalaalkasaanech.

    38 Utiaal tuun u nuukikoobu taan Jesuse, jujuntuul escri-baob yeetel fariseoobe tu yaa-loobti: J-Kaansaj, k-kaat kaa beet junpeel chikulal utiaal

    Mt 12:32 Ilaak Tip. 16.

    k-ile. 39 Leti tuune tu nuu-kajtiob: Junpeel generacion ka-saan yeetel ku traicionartik Dio-se ma tu xuulul u kaxtikjunpeel chikulal, baale ma kuneesbil mix junpeel chikulal ti,cheen u chikulal Jonas le pro-fetao. 40 Tumen jeel bix Jonaspaat ichil u nak le nuxi kay oox-peel kiin yeetel ooxpeel aaka-be, bey xan u Paal maake oox-peel kiin yeetel ooxpeel aakabkun yantal yaanal luum. 41 TuKiinil le Juicioo, u maakiloobNnivee yaan u lisaaloob jun-muuch yeetel le generaciona, le-tiob tuune yaan u yaalikoobkaas baax tu beetaj u maakilooble generaciona, tumen letiobe tukexaj u tuukuloob yoolal le baaxtu kaaytaj Jonaso, baale, ileex!,le maax yaan waye maas nojochti Jonas. 42 Tu Kiinil le Jui-cioo, u reinail Noojole yaan u li-saal junmuuch yeetel le genera-ciona, leti tuune yaan u yaalikkaas baax tu beetaj le genera-ciona, tumen le reinaa taal des-de tu maas naachil le Luumautiaal ka u yuub le baaxoob kuyaalik kaach Salomon tu yoolalle naat yanchajtio, baale, ileex!,le maax yaan waye maas nojochti Salomon.

    43 Le ken jookok juntuul de-monio ti juntuul maake kumaan ti tikin kuuchiloob taanu kaxantik tuux u jeelel, baa-lema tu kaxtik. 44 Leti tuuneku yaalik: Yaan in suut tin wo-toch tuux lukeno; ken kuchuktuune ku yilik mix maak yani,baale mistaan yeetel jatsuts-kintaan. 45 Leti tuune ku bi-ne ku taasik ulaak siete demo-nioob maas kasaanoob ke leti,ken ookkoobe ti ku paatloobi,

    27 Keban minaan u perdonil. U chikulal Jonas MATEO 12:31-45

  • yeetel le bix u paatal le maakken tsookko maas kaas ti le bixyanil tu kaajbalo. Lela bey xankun uuchul ti le kasaan genera-ciona.

    46 Le taan kaach u kaansaalle yaabkach maakoob tumen Je-suso, kuch u maama yeetel uyitsnoobe, ka paatoob taankabyeetel tu yaaloob taak u taa-noob tu yeetel. 47 Le oolale,yaan maax aal ti Jesus: Ile!A maama yeetel a witsnoo-be ti waalakbaloob te taanka-bo yeetel u kaatoob taan tawee-tel. 48 Leti tuune tu yaalaj tile maax aaltio: Maax in maa-ma yeetel maax in witsinoob?.49 Tu tichaj u kab tu tojil u di-sipuloobe, ka tu yaalaj: Ile! Jeelin maama yeetel in witsnooba.50 Tumen jeel maaxak ka u beetle baax u kaat in Taata yaan tekaano, leti in witsin, in kiik wain maama.

    13 Laayli ti le kiin jeelo,jook Jesus te najo ka binkutal tu jaal le kaanaabo,2 teelo yaabkach maakoobmuchlajoob tu yiknal. Leti tuu-ne naak ti junpeel barcoeka kulaji, tulaakal le yaabkachmaakoobo ti paatoob waatal tujaal le jao. 3 Ka joop u kaan-siktiob yaabkach baaloob ichkettaanoob, ka tu yaalajtiob:Ileex! Juntuul maake jook paa-kal, 4 le taan u bin u paakalo,jujunpeel semillaobe luuboobte bejo, ka taal le chichooboka tu lukoob. 5 Ulaak semi-llaobe luuboob ich tuunichoob,tuux ma yaab luum yani, le-looba seeb jookikoob tumen mataam u luumili. 6 Baale kajook le kiino tookaaboob ka ti-

    joob, tumen ma taam u moo-tsoobi. 7 Ulaak semillaobeluuboob ich kiixoob, ka nuuk-chaj le kiixoobo ka tu pe-choob le paakaloobo. 8 Baaleulaak semillaobe luuboob yoo-kol maalob luum, ka joop u yi-chankiloob, yane tu tsaaj cienu peelel u yich, ulaake sesen-ta, ulaake treinta. 9 Le maaxyaan u xikine, u yuub lela.

    10 U disipuloob tuune naa-tsoob tu yiknale ka tu yaa-loobti: Baaxten ku meyajtechkettaanoob utiaal a kaansik lemaakooba?. 11 Letie tu nuu-kajtiob: Ti teexe ku tsaabala wojeelteex le kiliich baa-loob taakaanoob yaan yil yeetelu Reinoil kaan, baale ti letiobema. 12 Tumen le maax yaan-tie yaan u tsaabal u maasil ti,yeetel yaan u beetaal u yaabtalle baax yaantio, baale le maaxminaantie tak le bukaaj yaantioyaan u lusaalti. 13 Le beetikku meyajten kettaanoob utiaalin kaanskoob, tumen kex taan upaakatoobe ma tu yilkoob mixbaal, kex taan u yuubikoobe matu chenxikintikoob mix baal mixtu naatkoob baax u kaat u yaale.14 Letiob beeykuntik le baax uyaalmaj le profeta Isaasa: Yaana wuuyikeex, baale ma ken anaateex; u jaajile yaan a paaka-teex, baale mix baal ken a wi-leex. 15 Tumen u puksiikal lemaakoobama u kaat u kam mixbaali, u xiknoobe ma u kaat uyuuboob mix baali, yeetel letio-be tsook u mutsik u yichoob;beyo mix bikin kun paakatoobyeetel u yichoob, mix kun chen-xikinoob yeetel u xiknoob, utiaalma u chaikoob u kuchul tu puk-siikaloob le baax kin waaliktio-

    MATEO 12:4613:15 U yitsinoob Jesus. U biilal le kettaano 28

  • bo utiaal ka u kex u tuukuloob,ka in tsakoob.

    16 Cheen baale teexe kii-mak a wooleex tumen ka paa-kateex yeetel a wicheex, yeetelka wuuyajeex yeetel a xikneex.17 Tumen tu jaajil kin waalik-teex: Yaab profetaob yeetel maa-koob tu beetoob baax utse tutsiboltaj u yilkoob le baaxoobka wilkeexa, baale ma tu yiloo-bi, tu tsiboltaj u yuubikoob lebaaxoob ka wuuyikeexa baalema tu yuuboobi.

    18 Teex tuune chenxikin-teex baax u kaat u yaal u tsikba-lil le maak jook paakalo. 19 Lemaax uuyik u peektsilil le Rei-no baale ma tu naatiko, ku taalle j-Kasaano ku jookpaytik lebaax paak tu puksiikalo; lelaletie semilla paak tu jaal le be-jo. 20 Le paak ich tuunichoo-bo letie maax uuyik le peektsiloyeetel ku seeb kamik yeetel kii-mak oolal. 21 Baale tumen mataamchaj u mootse ku kuxtaljunpit kiin, baale ken yanak ta-lamiloob wa ken chapachtaak tuyoolal le peektsilo, tu seebaanilku beetaal u toochpajal. 22 Lesemilla paak ich kiixoobe letiemaax uuyik le peektsilo, baa-le u sen chiichnakiloob le yoo-kol kaaba yeetel u tsiboltaal leayikalilo ku pechikoob u taanDios yeetel ma tu chaikoob uyantal u yich. 23 Baale le se-milla paak yookol maalob luu-mo letie maax uuyik le peektsi-lo, ku naatik yeetel ku yichankil;yane ku tsaaik cien u peelel uyich, ulaake sesenta, ulaaketreinta.

    Mt 13:19 Wa: Kaasilbaal. 22 IlaakTip. 16. 22 Wa: u tuusul maak tumenle ayikalilo.

    24 Jesuse tu tsikbaltajtiob leulaak kettaana: U Reinoil kaa-ne bey jeex juntuul maak tupakaj maalob trigo tu koo-le. 25 Baale le taan u we-nel tulaakal le maakoobo, taalu enemigoe ka tu pakaj kaa-kas xiw ichil le trigoo, ka bini.26 Le ka jook le trigo yeetel leka joop u yantal u yiije, chik-paj xan le kaakas xiwo. 27 Leoolale u palitsiloob u yuumil lekoolo, taaloobe ka tu yaaloob-ti: Tsuul, ma wa maalob tri-go ta pakaj ta kooli? Tuuxtuun u taal le kaakas xiwo?.28 Letie tu yaalajtiob: Juntuulmaax pekmilen beet lela. Le-tiobe tu yaaloobti: A kaat watuun ka xiikoon k-muchkinte?.29 Letie tu yaalaj: Ma; tumenken a muchkinteexe bik a jo-keex le trigo pate yeetel le kaa-kas xiwo. 30 Chaex u muulnuuktaloob tak ken kuchuk ukiinil le joocho; te kiin jeelo,yaan in waalik ti le maaxoob kujoochoobo: Muchkinteex taa-nil le kaakas xiwo ka a ka-xeex u kuukuchal utiaal tookbil;ken tsookke ka molkeex le trigoutiaal ka a tsaaex tin chiilo .

    31 Jesuse tu tsikbaltajtiob leulaak kettaana: U Reinoil kaa-ne bey jeex junpeel u neek mos-taza chaab tumen juntuul maa-ke ka tu pakaj ich u kool. 32 Ujaajile leti u maas chichnil ti tu-laakal le neekoobo, baale kennojochchajke, leti u maas noj-chil ti tulaakal le janalbeen xi-woobo, ku suut junkuul nojochcheil yeetel tu kaboobe ti kutaal kajtal le chichoob ku xik-naloobo.

    Mt 13:31 Ilaak Tip. 16.

    29 J-paakal, kaakas xiw, u neek mostaza MATEO 13:16-32

  • 33 Jesuse tu tsikbaltajtiob leulaak kettaana: U Reinoil kaa-ne bey jeex le levadura ku chaikjuntuul koolel utiaal u xaaktikkex yeetel diez kilos harina takken siipik tulaakal le juucho.

    34 Jesuse yeetel kettaanoobtu tsikbaltaj tulaakal le baaloobti le yaabkach maakooba. U jaa-jile, mix baal tu kaansajtiob wama yeetel kettaanoobi; 35 le-la uuch utiaal ka beeychajak lebaax tu yaalaj le profetaa: Yaanin kaansaj yeetel kettaanoob;yaan in tsaaik ojeeltbil baaloobtaakaaniliob desde ka beetaabyookol kaab.

    36 Katsook u bin le yaabkachmaakoobo, Jesuse ook ich naj. Udisipuloob tuune binoob tu yik-nale ka tu yaaloobti: Tsoltoonu kettaanil le kaakas xiw jookte koolo. 37 Letie tu nuu-kajtiob: Le maax pak le maa-lob trigoo letie u Paal maako;38 le koolo letie yookol kaabo.Le maalob trigoo letie u paa-lal le Reinoo, baale le kaakasxiwo letie u paalal le j-Kasaa-no, 39 yeetel le enemigo pakoletie Kaasilbaalo. Le joocho le-tie u kiiniloob u tsookol ti leyookol kaaba, yeetel le maaxoobku joochoobo letie angeloobo.40 Le oolale, jeel bix u moolol lekaakas xiw utiaal tookbilo, beykun uuchul tu kiiniloob u tsoo-kol ti le yookol kaaba. 41 UPaal maake yaan u tuuxtik u an-geloob tu reino, utiaal ka u mo-loob tulaakal le baaloob ku bee-tik u toochpajal maako bey xanle maaxoob beetik baax kaa-so, 42 le angeloob xano yaan uMt 13:35 Teela taan u yuuchul taan tiu paalal Adan yeetel Eva. 39 Lit.: Dia-blo, u kaat u yaale j-lisaj taan.

    pikchintkoob te kaako. Teeloti kun okoloobi yeetel ti ken ukaracht u kojoobi. 43 Te kii-noobo le maaxoob beetik baaxutso, tu Reino u Taataobe yaanu leembal u saasiloob jeex leKiino. Le maax yaan u xikine, uyuub lela.

    44 U Reinoil kaane bey jeexjunpeel tesoro mukaan yee-tel kaxtaab ichil junpeel terrenotumen juntuul maake; le maakotu kaa mukaj, yeetel tumen jachkiimak u yoole, bine ka tu ko-naj tulaakal le baax yaantio katu manaj le terrenoo.

    45 U Reinoil kaan xane beyjeex juntuul j-koonol ku bin ka-jalkaaj taan u kaxtik maalobperlaobe. 46 Le ka tu kaxtajjunpeel perla jach kooj u tojole,bine ka tu seeb konaj tulaakal lebaax yaantio ka tu manaj.

    47 U Reinoil kaan xane beyjeex junpeel u nuxi redil chukkay ku puulul te kaanaab yee-tel ku chukik jejelaas kayoobo.48 Le ka chuupe, joosaab jaalja, ka kulaj le maakoob u molooble maalob kayoob ti xaakoobo,baale tu puloob le ma pataloo-bo. 49 Bey kun uuchul xan tukiiniloob u tsookol ti le yoo-kol kaaba: Le angeloobo yaanu jatskoob le kasaan maakoobti le utsul maakoobo, 50 yee-tel yaan u pikchintkoob le ka-saanoob te kaako. Teelo ti kunokoloobi yeetel ti ken u karachtu kojoobi.

    51 Ta naateex wa tulaakal lebaalooba?. Letiobe tu yaaloob-ti: T-naataj. 52 Leti tuunetu yaalajtiob: Wa beyo, tulaakalmaax ku kaansaje, ken kaan-saakti le baaloob yaan yil yee-tel u Reinoil kaano, bey jeex

    MATEO 13:33-52 Levadura, tesoro mukaan, redil chuk kay 30

  • juntuul u yuumil naj ku joo-sik baaloob tuumbentak yeeteluuchbentak ti le kookoj baaloobyaantio.

    53 Katsook u tsikbaltik Jesusle kettaanooba, bini. 54 Katuun ook te luum tuux sijo,joop u kaansik le maakoob tijunpeel sinagogao. Le maakoobtuuno paat jaajap u chiob, ka tuyaaloob: Bix jach yanchajik unaat le maaka? Bix u paajtal ubeetik le milagrooba? 55 Mawa u paal le carpinteroo? Mawa Mara u maamai? U yitsnoo-be ma wa Santiago, Jose, Si-mon yeetel Judasi? 56 Ma wau yitsnoobe laayli way ya-noob te kaaja? Tuux tuun tukanaj le baalooba?. 57 Letiobtuune yoolal lela xuul u creerti-koob baax ku yaalik. Baale Je-suse tu yaalajtiob: Juntuul pro-fetae ma tu utsul kaamal teluum tuux sijo, mix tu najil.58 Letie ma yaab milagroob tubeetaj teelo, tumen tu yilaj mi-naan u fejoob.

    14 Te kiinoob jeelo, Hero-des, le maax gobernartikle junmuuch kaajoobo, tu yuu-baj u yuuchul taan yoolal Jesus,2 ka tu yaalaj ti le maaxoob kumeyajoob tu yiknalo: Lela JuanBautista. Lisaab ichil le kime-noobo le oolal ku paajtal u bee-tik milagroob. 3 Lela tu yaa-laj tumen leti beet u maachalJuan, u kaaxal yeetel u kaalalcarcel yoolal Herodas, u yatanFilipo u sukuun. 4 TumenJuane tu sen aalajti: Ma uts

    Mt 13:56 Teela taanu yuuchul taan ti ux-chupul itsinoob. 14:1 Lit.: tetrar-ca, juntuul prncipe ku gobernartik jun-muuch kaajoob, yeetel tiaan kaach yaa-nal u paajtalil u emperadoril Romae.

    ka kajlakech tu yeeteli. 5 KexHerodes u kaat kaach u kim-se, sajak kaach ti le yaab-kach maakoobo, tumen ku yil-koob Juan bey juntuul profetae.6 Le taan u beetaal u kiin u kaa-ba Herodese, u hija Herodaseookotnaj tu taan le uulaboobo.Jach utschaj tu yich Herodese7 ka tu jurartaj tu taan tulaa-kal jach tu jaajil yaan u tsaaik-ti jeel baaxak ka u kaate. 8 Lex-chuupal tuuna, tu yoolal baaxaalaabti tumen u maamae, tuyaalaj: In kaat ka a tsaaten upool Juan Bautista te charolaa.9 Lela tu beetaj u jach okomtalu yool le reyo, baale tu yoolalle baax tu yaalaj tu taan le uu-laboobo, tu yaalaj ka tsaabak-ti. 10 Katu tuuxtaj kuulxotbilu pool Juan te carcelo. 11 Kataasaab tuun u pool ti junpeelcharola, ka tsaab ti le x-chuu-palo, leti tuune tu bisaj ti umaama. 12 Ka tsooke taal udisipuloob Juane ka tu bisoobu winklile ka tu mukoob. Bi-noob xane ka tu yaaloob ti Je-sus le baax uucho. 13 Ka tuyuubaj Jesus lela, naak ti jun-peel barcoe ka bin ti junpeelkuuchil tuux mix maak yaniutiaal u yantal tu juunal; baalele yaabkach maakoobo, ka tu yo-jeeltoobe jookoob tu kaajaloobutiaal u binoob ximbalil tak tetuux bino.

    14 Ka kuch Jesuse, tu yilaj lesen yaabkach maakoobo; letietu chaaj ootsilil tiob yeetel tutsakaj le maaxoob kojaanoobo.15 Baale le taan u yeesameen-talo, u disipuloobe naatsoobtu yiknale ka tu yaaloobti:Taan u yaakabtal, ku tsookolemix maak kajakbal waye; aal ti

    31 U paal carpintero. Xoot u pool Juan MATEO 13:5314:15

  • le maakoobo jeel u paajtal u bi-noobe, beyo ka u manoob baalu jaantoob te mejen kajtaliloo-bo. 16 Baale Jesuse tu yaa-lajtiob: Ma kaabeet ka xiikoo-bi; teex ka a tsaaex baal ujaantoob. 17 Letiobe tu yaa-loob: Si mix baal yaantoonwaye, cheen cinco waajoob yee-tel kaatuul kayoob. 18 Letietu yaalaj: Taaseexoob waye.19 Ka tsook u yaalik ti le yaab-kach maakoob ka kulakoob tesuuko, tu chaaj le cincowaajoobyeetel le kaatuul kayoobo, tu li-saj u yich kaane ka tu beetajjunpeel oracion. Ka tsook u xe-tik le waajoobo tu toxaj ti u di-sipuloob, letiob tuune tu toxoobxan ti le maakoobo. 20 Beytuuno tulaakloob jaanoob yeetelnaajchajoob, ka mool le u xeexe-tal paato chuup doce xaakoob.21 Tsoole le maaxoob jaanoo-bo kex cinco mil u tuulal xii-boob, ichiloobe ma xokaan lekooleloobo mix le paalaloobo.22 Ka tsooke tu seebaanil tubeetaj u naakal u disipuloob tebarcoo utiaal ka xiikoob taanilti leti te tulaak u tseel le jao,baale letie paat u yil u bin leyaabkach maakoobo.

    23 Ka tsook tuun u laaj binle yaabkach maakoobo, Jesu-se naak orar tu juunal te puu-ko. Kex tsook u jach aakabtaleletie ti yaan kaach tu juuna-li. 24 Te suutuk jeelo le bar-coo tsook u jach naachtalichil le jao, taan u jaajatsaaltumen u olasil, tumen le iikoaktaan tiob u taal. 25 Le mayaab u bin u saastalo, Jesusetaal tu yiknaloob taan u xim-bal yookol le jao. 26 Le disipu-loobo, ka tu yiloob taan u xim-

    bal yookol le jao sajakchajoob,ka joop u yawat aalikoob yee-tel saajkil: Juntuul jaasaj ool!.27 Baale, tu seebaanile Jesu-se tu yaalajtiob: Ma a sa-jaktaleex! Teen; ma a chaikeexsaajkil. 28 Pedroe tu yaalajti:Yuumtsil, wa jaaj teeche, aal-ten ka taalaken tawiknal tu yoo-kol le jao. 29 Letie tu yaalaj-ti: Kooten!. Pedro tuune eemte barcoo, ka joop u bin tuyiknal Jesus ximbalil yookol lejao. 30 Baale le ka tu yuu-baj jach kaam le iiko sajakcha-ji, ka joop u buulul, ka tuyawtaj: Yuumtsil, salvarteni!.31 Tu seebaanile Jesuse tu ti-chaj u kabe ka tu machaj, katu yaalajti: Jach tuun junpit afe, baaxten kaapeelchaj a tuu-kul?. 32 Ka tsook u naakloobte barcoo jeets le kaamkach ii-ko. 33 Le maaxoob yanoobtuun ichil le barcoo xolajoob tutaan utiaal u yeeskoob tsiikil tiyeetel tu yaaloob: Jach tu jaajilu Paalech Dios. 34 Tu chak-toob le kaanaabo ka kuchoobtu luumil Genesaret.

    35 Le ka kaj ooltaab Jesustumen u kajnaaliloobe tu tuux-toob aalbil te kaajoob ya-noob naatso, le maakoob tuunotu taasoob tu yiknal Jesus tu-laakal le maaxoob kojaanoobo.36 Letiobe joop u sen aalikoob-ti ka u chaa u machkoob kexcheen u flecoil u nook; tulaakalle maaxoob macho utschajoob.

    15 Ka tsooke jujuntuul fari-seoob yeetel escribaob tiu kaajil Jerusalene, taaloob tuyiknal Jesuse ka tu yaaloobti:2 Baaxten a disipuloobe kumixbaalkuuntikoob le baaxsuuk u beetaal tumen le uuch-

    MATEO 14:1615:2 Ku tseentik 5,000, ku ximbal yoo ja 32

  • ben maakoobo? Letiobe taanilti u jaanloobe maatech u poik ukaboob jeex unaje.

    3 Letie tu nuukajtiob:Baaxten teexe ka mixbaal-kuuntikeex xan le baax u yaal-maj Dios ikil a beetkeex lebaax suukaan u beetaal tumenle uuchben maakoobo? 4 Dio-se u yaalmaj: Ees tsiikil ti a taa-ta yeetel ti a maama; u yaalmajxan: Le maax ku kaakastantiku taata wa u maamae unaj u ki-mil. 5 Baale teexe ka waali-keex: Jeel maaxak ka u yaal tiu taata wa ti u maama: Tulaa-kal baax yaanten ka tuklik jeelu paajtal in tsaaikteche, junpeelbaax in kubmaj ti Dios, 6 lemaaka junpuli ma unaj u yeesiktsiikil ti u taatai. Beyo teexetsook a mixbaalkuuntikeex lebaax u yaalmaj Dios ikil a beet-keex le baax kaansaanteexo.7 J-kaapeel icheex, jach jaaj lebaax tu yaalaj le profeta Isaasta woolaleexa: 8 Le maakoo-ba yeetel u chiobe ku yees-koobten tsiikil, baale u puk-siikaloobe jach naachchajaan titeen. 9 Cheen kunel u seguer uadorartikenoob, tumen cheen timaakoob u taal le baaxoob kukaanskoobo . 10 Ka tsooke,tu tanaj le yaabkach maakooboka tu yaalajtiob: Chenxikinteexyeetel chanuukteex baax u kaatu yaal lela: 11 Ma le baax kuyokol tu chi maak beetik ukastal maako, baaxe letie baaxku jookol tu chi maako.

    12 U disipuloob tuune naa-tsoob tu yiknale ka tu yaa-

    Mt 15:2 Lela ma u kaat u yaal wa jachtu jaajil eek u kaboobi, baaxe u kaat uyaal ma u poomoob jeex suuk u beetikle judoob tu religionoobo.

    loobti: Ta wilaj wa kuuxil-naj le fariseoob yoolal le baaxta waalo?. 13 Letie tu nuu-kaj: Tulaakal paakal ma in Taa-ta yaan te kaan pakmilo yaan ujookol. 14 Pateexoob. Letiobemaakoob choopoob ku nuukti-koob ulaak maakoob. Le oola-le wa juntuul choop ku nuuk-tik u yeet choopile, tu kaatuulalkun luubloob ti junpeel jool.15 Pedroe tu yaalaj ti Jesus:Tsoltoon baax u kaat u yaal lekettaan ta waale. 16 Ka tuuntu yaalaj Jesus: Tak wa teexma a naateexi? 17 Ma wata wilkeexe tulaakal baax kuyokol tu chi maake ku bintu choochel, ku tsookole kumaansik? 18 Baale le baaxoobku jookol tu chi maako tupuksiikal ku lukul, yeetel le-looba letie baax kaskuuntikmaako. 19 Tu puksiikal maa-ke ku jookol kaakas tuukuloob,u kimsik u yeet maakil, u luubulti adulterio, u nuupkebantal, uyookol, u yaalik baaloob majaajtak tu contra wa maax, yee-tel u poochil. 20 Lelooba letiebaax kaskuuntik maako, baaleu janal maak ma u poomaj u ka-be ma tu kaskuuntik maak.

    21 Ka luk Jesus teelo, bin tekaajoob yanoob tu bapach Tiroyeetel Sidono. 22 Ka tuun taaljuntuul koolel feniciail kajaanteelo, ka tu kaam aalaj: Cha-ten ootsilil Yuumtsil, u Paal Da-vid, in hijae okaan juntuul de-monio ti yeetel jach yaj bix u

    Mt 15:19 Lela leti ken nuupkeban-chajak juntuul xiib wa juntuulkoolel tsokaanu beel. 19 Gr.: porneya.Le taana ku meyaj utiaal u yuuchultaan ti le jejelaas nuupchitaloob kubin tu contra u ley Dioso. Ilaak Tip. 4.22 Ilaak u tsolajil Mt 1:1.

    33 U kaansaj cheen winik. Baax kaskuuntik maak MATEO 15:3-22

  • beetaal u muyaj. 23 Baale le-tie mix baal tu nuukajti. Katuun tu natsuba u disipuloob tuyiknale ka tu yaaloobti: Aaltika xiik, tumen ma tu xuulul utaal u yawat t-paach. 24 Letietu nuukaj: Tene cheen tuuxtaa-ben utiaal in waant le israelitaobbeyoob tamanoob saatloobo.25 Le koolelo naats tu yiknale,ka xolaj taan u kaat ooltik ti:Yuumtsil, aanteni!. 26 Letietu nuukaj: Ma uts ka chaabaku yooch waaj le paalaloob utiaalpulbil ti le mejen peekoobo.27 Le koolelo tu yaalaj: Jaaj,Yuumtsil, baale u jaajile le me-jen peekoobo ku jaantkoob leu xiixel waaj ku juutul yaanal umesa u yuumiloobo. 28 Jesustuune tu nuukajti: Koolel, jachtaaj nojoch a fe; uuchuk le baaxta kaato. Ti le suutuk jeelo uhijae utschaji.

    29 Jesuse luk ximbalil teeloka kuch naats ti u KaanaabilGalilea; naak ti junpeel witse kapaat kutali. 30 Ka tuun taalyaabkach maakoob taan u taas-koob maakoob ma tu paajtalu ximbaloob, moochoob, choo-poob, tootoob yeetel yaab ulaakmaaxoob kojaanoob, ka tu na-tsoob tu yiknal Jesus, letie tutsakoob; 31 le oolale le yaab-kach maakoobo jaak u yoolooble ka tu yiloob taan u taan letootoobo, taan u ximbal le moo-choobo yeetel taan u paakat lechoopoobo, ka tu tsaajoob noj-beenil ti u Diosil Israel.

    32 Baale Jesuse tu tanaj u di-sipuloobe ka tu yaalajtiob: Kinchaik ootsilil ti le yaabkachmaakooba, tumen tsook oox-peel kiin paatkoob tin wiknalyeetel minaan baal u jaantoob,

    tsoole ma in kaat in waaltiobka xiikoob wa ma jaankoobi,tumen bik desmayarnakoob tebejo. 33 Baale u disipuloobetu yaaloobti: Mix maak kajak-bal waye, le oolale, tuux jeelk-chaik yaabkach waaj utiaalk-tseentik le bukaaj maakoo-ba?. 34 Jesus tuune tu kaa-tajtiob: Jaypeel waaj yaan-teex?. Letiobe tu nuukoob:Siete yeetel wa jaytuul mejenkayoob. 35 Ka tsook u yaalikti le yaabkach maakoob ka ku-lakoob te luumo, 36 tu chaajle siete waajoob yeetel le kayoo-bo, ka tsook u tsaaik graciasti Diose, tu xetajoobe ka joopu tsaaik ti u disipuloob, letiobtuune tu toxoob ti le yaabkachmaakoobo. 37 Tulaakal jaa-noob yeetel naajchajoob, kamool le u xeexetal paato chuupsiete xuuxakoob. 38 Tsoole lemaaxoob jaanoobo cuatro milxiiboob, ichiloobe ma xokaan lekooleloobo mix le paalaloobo.39 Ka tsook tuun u yaalik ti lemaakoob jeel u paajtal u binoo-bo, letie naak te barcoo ka bintu luumil Magadan.

    16 Teelo naats le fariseoobyeetel le saduceoob tu yik-nalo. Utiaal tuun u tuuntkoobu yoole tu kaatoobti ka u yees-tiob junpeel chikulal te kaa-no. 2 Baale Jesuse tu nuu-kajtiob: [Ken eesameenchajke,teexe suuk a waalikeex: Yaan ubeetik maalob kiin tumen chak-joleen u nak kaan; 3 jaatska-be ka waalikeex: Bejlae yaan ukaaxal ja yeetel yaan u beetikkeel, tumen chakjoleen u nakkaan baale nookoy xan. A wo-jel a naateex u yich kaan, baalema a wojel a naateex u chikula-

    MATEO 15:2316:3 Ku tsakik x-taanxel luumil. Ku tseentik 4,000 34

  • loob le kiinoobo.] 4 Le gene-racion kasaan yeetel ku traicio-nartik Diosa, ma tu xuulul ukaxtik junpeel chikulal, baalemix junpeel chikulal kun tsaa-bilti, cheen u chikulal Jonas.Ka tsook u yaalik lela luk tuyiknaloob.

    5 Le disipuloob tuuno binoobti ulaak u tseel le jao, baaletuub u biskoob waaj. 6 Jesusetu yaalajtiob: Jach pil awicheexmantats, yeetel kanaantabaex tiu levadura le fariseoob yeetel lesaduceoobo. 7 Le disipuloobtuuno kaaj u yaalikoob tu baatsi-loob: Ma t-taasaj waaji.8 Tumen u yojel Jesus le baaxku yaalikoobo, tu yaalaj: Maa-keex junpit a fejeex, wa mix jun-peel waaj yaanteexe, baaxtentuun ka baateltaaneex tu yoolallelo? 9 Laayli wa ma ta naat-keex baax in kaat in waale? Mawa kajaanteex le cinco waajoobtoox ti le cinco mil maakoobeyeetel jaypeel xaakoob ta molee-xi? 10 Ma wa kajaanteex xanle siete waajoob toox ti le cua-tro mil maakoobe yeetel jaypeelxuuxakoob ta moleex utiaal lis-bili? 11 Baaxten ma ta naat-keex ma ti waaj taanajeni? Baa-xe kanaantabaex ti u levadura lefariseoob yeetel le saduceoobo.12 Ka tuun tu naatoob ma taanu yaaliktiob kaach ka u kanaan-tubaob ti u levadurail le waajoo-bo, baaxe ti u kaansaj le fari-seoob yeetel le saduceoobo.

    13 Baale le ka kuch Je-sus tu kaajil Cesarea ti Fili-poe, tu kaataj ti u disipuloob:

    Mt 16:3 Jujunpeel uuchben tsiboobeku taaskoob le taanooba, baale yaanuuchben tsiboob jach kamaan baax kuyaalikoobe, maatech u taaskoob.

    Le maakoobo, maax ku yaali-koob u Paal maak?. 14 Letio-be tu yaaloob: Yanoobe kuyaalikoobe Juan Bautista; ulaa-koobe Elas, ulaakoob xane Je-remas wa ulaak juntuul ti leprofetaobo. 15 Jesuse tu yaa-lajtiob: Baale teexe, maaxen awaalikeex?. 16 Simon Pedroetu nuukaj: Teech le Cristoo, uPaal le kuxaan Dioso. 17 Je-suse tu yaalajti: Kiimakcha-jak a wool, Simon u paal Jonas,tumen lela ma winik eestechi,baaxe in Taata yaan te kaa-no. 18 Teen xane kin waalik-tech: Teche Pedroech, yeetel tuyookol le chaaltuna yaan in bee-tik in muuchulil, yeetel maatanu paabal u muuk tumen u joo-najiloob le Muknalo. 19 Teneyaan in tsaaiktech u llaveiloob uReinoil kaan, yeetel jeel baaxakka a kax way Luume tsokaani-li u kaaxal te kaano; yeetel jeelbaaxak ka a wach way Luumetsokaanili u waachal te kaano.20 Leti tuune tu jach aalaj tiu disipuloob ma u yaalikoob timix maak wa let