matuh pathah - 02 (अङ्गम्- इति विषयः)

मातुः पाठः - २ ( अङम् इित ि िषयः ) सिवपथमम् अङ ं नाम ििम् इित असमाििः जेयम् | सािवधातुि-लिारषे ु (लट्, लोट्, लङ् , िििधिलङ् इतयेषु) ितङ् संजिान् ितबािि-पतययान् अिधिृतय अङ ं नाम धातु-िििरणपतयययोः संयकु रपम् ( | यसय ितङ् संजा ििित, सः "ितङसंजिः" ) | अत "ितबािि-पतययान् अिधिृ तय"—उिाहरणाथथ "ििित" इतयसय िनमावणसमये, "ित" इतयसय दषटा अङ ं "िि" इित " | त िि" इतयसमात् पूिथ याित् अिसत, तत् सिथ ित इतयसय िृ ते "अङम्" | तिहव अत अङ ं नाम धातु-िििरणपतयययोः संयकु रपम् | यथा िि् + अ िि → , िू + अ िि इतयािीिन अङािन → | इिानीम् इिं सािवधातुि-लिाराणाम् अङ ं िथं िनमीयते इित ििषयः | आिधकयेन िोऽिप ििशेषं िायथ नािसत, िे िलं संयोजनम् | यथा िि् + शप् िि् → + अ िि → | ििनतु िे षुिित् पसङेषु िायथ ितवते, यथा िू + शप् िि → " | िू + अ = िू अ" इित तु न ििित ििल; िििित् िायवम् अिसत, येन "िि" इतयङ ं िनषपनं सयात् | अिधेयं-- गतिषे असमािं धातुगणानां पिरियः जातः | तिसमन् कमे मया षट् िरपतािण पेिषतािन, अिप ि इत् समबदम् एिं पतम् | यथा इत् संजा नाम िा इित समयवते िा ? अधः अिसमन् ििषये िििित् समारयािम; समयवते िेत् इिम् उपिागम् अपिठतिा साकात् ततः अधः गचछतु | ("इत्" "िशत्" ि इतयनयोः अथवः जातः िेत्, तिहव दयोः पङकतयोः मधये िसथतं िागं तयकतिा अगे गनतुं शकयेत ) | ------------------------------------- १) इत् नाम ििम् ? पािणनीय-वयिसथायां, पिानां (नामपिानां िकयापिानां ि) वयतु पतयथथ कमः ििित | कमसय नाम पिकया इित | पिकयायां सोपानािन सिनत | उिा-- राम शबिः | पथमयनतं पिं रामः इित | वयतु पतयथथ कमः ििित | तथा िह-- राम + सु रामसु रामस् राम → → → + र रामर् रामः → → एिं ि िसय अिप शबिसय वयतु पतयथथ सोपानािन सिनत | सोपानेषु बह ुत िणावः आगचछिनत, ििनतु न ितषिनत | िििित् िििशषं िायथ िृतिा अपगचछिनत | िृतानते अत राम शबिः | सु आगचछित, तिा उ गचछित, तिा स् गचछित, तिा र आगचछित, तिा उ गचछित, तिा र् गचछित | गचछित इतयकु े तेषां िणावनां "लोपः" ििित | यदिप एते िणावः न ितषिनत, तथािप ते षां मूलयित् िायवम् अिसत | तत् िायथ ििम् इित अत न ििषयः | ि े िलं "िणावः आगचछिनत, गचछिनत, तेषां िायथ ििित" इित जानातु | एतेषां िणावनां नाम "इत्" इित | वयािरणे यत नाम िीयते, तत् नाम "संजा" इित उचयते | अतः "इत् संजा" इित | रामसु इतयिसमन् रपे "उ"-िारसय इत् संजा इित उचयते | स्-िारसय अिप इत् संजा, इत् "नाम" |

matuh pathah - 02 (अङ्गम्- इति विषयः)

Documents