Egin klik aurrera jotzeko.

LURRA OSATZEN DUEN MATERIA

MATERIA KRISTALINOA eta bere PROPIETATEAK

Egin klik aurrera jotzeko.

MINERALAK ETA HARRIAKGAI KRISTALINOA

LURRAREN PARTE SOLIDOA HARRIZKOA DA

HARRIA:MINERAL edo mineraloide BATEZ osatua (harri mineralbakarrak) monomineralikoak

MINERAL edo mineraloide GEHIAGOZ OSATUA (harri mineralanitzak) polimineralikoak

DOLOMIA: dolomitaz

GRANITO: kuartzo, feldespato eta mikaz

Egin klik aurrera jotzeko.

MINERAL KONTZEPTUA

• Substantzia – Solidoa (kristalinoa) eta kristalizazio finkoa duena– Naturala– Ez organikoa– Konposizio kimiko jakina: finkoa edo aldakorra

muga estuen artean– Balditza hauek ez baditu betetzen: MINERALOIDEA

Egin klik aurrera jotzeko.

MINERAL KONTZEPTUA

• Solido kristalinoa (mineralak)• Partikulak* espazioko hiru

dimentsiotan ordenatuak

• Solido amorfoak:• Partikulak ordenatu gabe

Adib. Beira Bolkanikoa (obsidiana)

• likidoaMerkurioa

Halita NaCl

* Atomoak, ioiak edo molekulak

SUBSTANTZIA SOLIDOA

Egin klik aurrera jotzeko.

EZ-ORGANIKOA

MINERAL KONTZEPTUA

Azukreak (sakarosa) forma kristalinoa badu ere, organikoa

da, beraz ez da minerala

NATURALA

Prozesu natural batean sortuak,

beraz bitxi artifizialak, laborartegian

eginak, ez dira mineralak

Sakarosa

Diamante artifiziala Diamante naturala

Egin klik aurrera jotzeko.

KRISTALIZAZIO FINKOAKaltzita eta aragonito CaCO3. Mineral polimorfikoak dira

erronboedroa Prisma erronbikoa

Makla: 3 prisma erronbiko

Kristalizazioak

Kaltzita Aragonito

Kristalizazio desberdinakMineral desberdinak

MINERAL KONTZEPTUA

Egin klik aurrera jotzeko.

S. hexagonalaS. kubikoa

Polimorfismoa: 2. adibidea

MINERAL KONTZEPTUA

Egin klik aurrera jotzeko.

Materia

kristalinoa:

KRISTALAK

Egin klik aurrera jotzeko.

KRISTAL EGITURAMateria minerala = materia kristalinoa

– Kristalen osagaiak (partikulak )• Atomoak Na• Ioiak Na+• Molekulak SiO2

– Espazioko hiru dimentsiotan ordenatuak– Elkarren arteko distantzia finkoa

Na eta Cl espazioan errepikatuak kristal sare kubikoa

osotuz kubo bat

Errepikatzen den oinarrizko egitura = Gelaxka unitatea (1)konstante kristalografikoek definitua

Konstante kristalografikoak:- aldeak: a,b,c

- Angeluak: α, ß, γ

Halita NaCl

Gelaxka unitatea errepikatuz kristal sarea sortzen da

Egin klik aurrera jotzeko.Sare posibleak: 14 Bravais-en sare eta 7 sistema kristalografiko

Egin klik aurrera jotzeko.

Kristal forma

Forma erregularrekoak edo Idiomorfoak:barneko antolakuntza kristalinoa (egitura kristalinoa) kanpoan islatzen dute (1) eta poliedro itxurakoak dira. Simetria erakusten dute.

Forma irregularrekoak edo Xenomorfoak:barneko antolakuntza dute, baina ez da kanpora islatzen

1.- sistema bakoitzarenaraberako aldeak, aurpegiaketa erpinetan adierazita.

Idiomorfoa

Alotriomorfoa

Egin klik aurrera jotzeko.

Kristalen simetria

Simetría elementuak• Ardatza

• Planoa

• Simetria Zentrua

ARDATZAK : bere inguruan kristalaren elementu bat,errotazioz, erregularki errepikatzen da.Errepikatze kopuruaren arabera ardatzak deitzen dira : binarioak, ternarioak, kuaternarioak eta senarioak

Egin klik aurrera jotzeko.

Simetria ardatzak

Orden zkia Izena Ikurra

2 Binarioak

3 Ternarioak

4 Cuaternarioak

6 Xenarioak

Kubo baten ardatzak

Egin klik aurrera jotzeko.

Simetria planoaKristala bi zati berdinetan banatzen du, eta zati bakoitza bestearen

ispilu irudia da

Egin klik aurrera jotzeko.

KRISTAL AZTURA (habitua)

Azikularra

Epsomita

Haritsua Amianto

Kubikoa Pirita

Prismatikoa

Turmalina Taula erakoa

Biotita

Kristalen forma

geometrikoa da

Egin klik aurrera jotzeko.

KRISTALEN ERAKETA KRISTALOGENESIA

• Mineral bakoitzaren eraketa baldintzak:

– Tª eta P konkretu bat

– Gai aski

– Denbora

– Hasierako nukleoa

NUKLEOA: partikulen kontzentrazio edo nukleotxikiak

Egin klik aurrera jotzeko.

Kristalen hazkuntza

1. Hutsuneak estaliz

2. Lerroak betez

3. Aurpegiak betez

4. Aurpegi berria hasiz

1. Partikulak gehituz kristal sarea

eratzen da 1. espazioko 3 dimentsiotan

2. Ahalik eta Energia gutxien gastatuz

2. Kristal forma bat hartuz bereziki =

KRISTAL AZTURA deitutakoa

Egin klik aurrera jotzeko.

Kristalen tamaina eta formaGaia, P eta Tª-z gainera

Kristala handitu eta kanpo forma geometrikoa izateko

baldintzak:

- Denbora: partikulak espazioan koka daitezen

- Oso laburra bada nukleorik ez da eratzen

- Laburra bada kristal txikiak

- Espazioa: forma geometrikoa bilakatzeko

- Kristal hazkuntza egokitzen da espaziora

- Espazio aski bada kristal idiomorfoak

- Eskasa bada alotriomorfoak

- Egonkortasuna: perturbaziorik gabe

Partikulak behar duten tokian kokatzeko

Naturan gutxitan ematen dira

Egin klik aurrera jotzeko.

KRISTALIZAZIO FINKOAKaltzita eta aragonito CaCO3. Mineral polimorfikoak dira

erronboedroa Prisma erronbikoa

Makla: 3 prisma erronbiko

Kristalizazioak

Kaltzita Aragonito

Kristalizazio desberdinakMineral desberdinak

Mineral polimorfoak

Egin klik aurrera jotzeko.

Agregakin kristalinoak

Drusa

Hari formakoa

Konkreziokoa

Laminarra

Dendrita formakoa Granularra

Geoda

Egin klik aurrera jotzeko.

MAKLAK

Igeltsua

Ortosa

Kuartzoa

Pirita Estaurolita

Egin klik aurrera jotzeko.

MINERALEN PROPIETATE FISIKOAK

Pisu espezifikoa

Dentsitatea

Gogortasuna

Esfoliazioa

Haustura

Distira

Kolorea

Marradura

Gardentasuna

Bierrefringentzia

Magnetismoa

Egin klik aurrera jotzeko.

Pisu espezifikoa eta dentsitatea

Pisu espezifikoa Pe = Pm/PH2O

Pm mineralaren pisua (bolumen konkretua)

PH2O bolumen bereko uraren pisua

/Pm PH2O

Dentsitatea D = M/V

M = masa

V = BolumenaV

M

Egin klik aurrera jotzeko.GOGORTASUNA

Egin klik aurrera jotzeko.

Kolorea• Mineralak bere azalean islatzen duen argiaren kolorea. Hau da:

espektrotik zurgatu egiten ez duena

• Alokromatikoak: ezpurutasunengatik kolore

aldakorra dute. Adib.: Fe gorria

Kuartzoa Fluorita

•Idiokromatikoak: kolore konstantea dutenak

Biotita Albita Sufrea Malakita Azurita

Egin klik aurrera jotzeko.

DistiraMineralaren azalean islatzen duen argiaren itxura

Egin klik aurrera jotzeko.

Diamantea

Olibinoa Kuartzoa

Blenda

KaltzitaBaritina

Silimanita

Halita

Egin klik aurrera jotzeko.

Kristalak hausteko modua:

1.- kristalizazio planoak jarraikiz = EsfoliazioaKristal nagusien forma gordez

Haustura: apurtzearen gainazala duen itxura

2- kristalizazio planorik jarraitu gabe:

esfoliaziorik ez duten mineralak haustura dute

Aktinolita

haritsua

Mika laminarra

Jaspe Maskor

erakoa

Egin klik aurrera jotzeko.

Marradura

Egin klik aurrera jotzeko.

GardentasunaMineralen ahalmena argia pasatzen usteko.

Argiak ez du zeharkatzen minerala:

OPAKUAK

Argiak zeharkatzen du minerala:

- Objektuak ikusten dira mineralaren zehar:

GARDENAK

- Objektuak ez dira ikusten mineralaren zehar

ZHARRARGIAK

Egin klik aurrera jotzeko.

Bierrefringentzia

Islandiako espatoa

= Kaltzita purua

Egin klik aurrera jotzeko.

MagnetismoaBurdina erakartzeko mineral batzulk duten ahalnena

Magnetita

Egin klik aurrera jotzeko.

6. Karbonatoak

7. Nitratoak8. Boratoak9. Fosfatoak10. Sulfogatzak11. Wolframatoak

I. SILIKATOAKII. SILIKATOAK EZ DIRENAK1. Elementu natiboak =

jatorrizko elementuak2. Sulfuroak3. Sulfatoak 4. Oxidoak

(a) Sinpleak eta anitzak(b) Hidroxidoak

5. Haluroak

Mineralen sailkapena

Egin klik aurrera jotzeko.

1. Elementu natiboak

Au, UrreaS, Sufrea

C, diamantea

Cu, Kobrea

C, grafitoa

Egin klik aurrera jotzeko.

2. Sulfuroak

Zinabrioa HgS

galena PbS,

Esfalerita = Blenda ZnS,

pirita FeS2 Kalkopirita CuFeS2

Egin klik aurrera jotzeko.

3. Sulfatoak

Ca SO4·2H2O, igeltsua Ca SO4 anhidrita BaSO4, Baritina

Oligisto = hematites, Fe3O4 Magnetita, Fe2O3

Limonita, FeO(OH)

Azurita: Cu(OH)2-2(CuCO3)

Malakita: Cu(OH)2-CuCO3

4. Oxidoak

Kasiterita,SnO2

Epsomita (MgSO4·H2O)

Egin klik aurrera jotzeko.

5. Haluroak

KCl, SilbinaNaCl, halitaKMgCl3.6(H2O)Karnalita

6. Karbonatoak

Dolomita - CaMg(CO3)2

MgCO3 Magnesita CaCO3 KaltzitaFeCO3

Siderita

Egin klik aurrera jotzeko.

Nitratina NaNO3 Fosforita (Ca3(PO4)2)= apatito kriptokristalinoa

7. Nitratoak 8. Boratoak 9. Fosfatoak

Borax Na2B4O7 -10H2O

10. Wolframatoak

wolframita, (Fe, Mn) WO4

Egin klik aurrera jotzeko.1.- SILIKATOAKIZENA TETRAEDROEN

antolakuntzaEGITURA O

PARTEKATUAK

Si/Oerlazioa

ADIBIDEAK

NESOSILIKATOAK Isolatuak 0 1:4 Olibinoa

Granate

Zirkoia

Andaluzita

SOROSILIKATOAK Parekatuak 1 2:7 Epidota

ZIKLOSILIKATOAK Eraztunetan 2 1:3 Turmalina

Berilo ~ Esmeralda

INOSIIKATOAK

Piroxenoak

Anfibolak

Katea bakunak

2 1:3 Augita

Katea bikoitzak

3 4:11 hornlenda

FILOSILIKATOAK Orritan 3

2:5

Mikak

Buztinak

TEKTOSILIKATOAK 3 Dimentsiotan 4 3:8

1:2

Kuartzoa

Feldespatoak

Egin klik aurrera jotzeko.

SILIKATOEN EGITURA

Tetraedroa silikatoen oinarrizko unitatea

1 Si erdian

4 O erpinetan:

Si-aren balentzia: 4+ 1X4 =4+

O-aren balentzia: 2- 4X2-=8-

Batuketa : (4+)+(8-)=4-

Gelditzen dira: 4 karga - konpentsatzeko ioi positiboetkin (katioiekin)

Egin klik aurrera jotzeko.

NESOSILIKATOAK

I =IgneoaM= metamorfikoaS= sedimentarioa

Tetraedro: Isolatuak (nesos = uhartea)

katioiak

Olibinoa (I)

(Mg,Fe) SiO4

Granate (M) Andaluzita (M)

Mg 2+

Fe 2+ = 4+, 4- konpentsatzeko

Egin klik aurrera jotzeko.

SOROSILIKATOAK

Tetraedro: Parekatuak

2Si erdian, 7 O erpinetan:

Batuketa:

(8+)+(14-)=6-

Si-aren balentzia: 4+ 2X4 =8+

O-aren balentzia: 2- 7X2-=14-

Epidota

Ca2FeAl2[OH,O,SiO4,SiO7]

Egin klik aurrera jotzeko.

ZIKLOSILIKATOAK

Tetraedro: Eraztunak eratuz

3Si erdian, 9 O erpinetan:

Batuketa:

(12+)+(18-)=6-

Si-aren balentzia: 4+ 3X4 =12+

O-aren balentzia: 2- 9X2-=18-

Turmalina

Berilo ~ Esmeralda

Berilo Aguamarina Esmeralda

Berilo urdina

Egin klik aurrera jotzeko.

INOSIIKATOAKPiroxenoak

Anfibolak

Katea bakunak

Katea bikoitzak

Augita

Hornlenda

CaMg[Si2O6].

Ca2(Mg, Fe, Al)5(Al, Si)8O22(OH)2

Egin klik aurrera jotzeko.

FILOSILIKATOAKPiroxenoak Tetraedroak orritan

Mikak

Buztinak

Biotita (1) Moskobita (2)

Kaolinita1.- K(Mg,Fe2+)(Al,Fe3+) Si3O10(OH,F)2

2.- KAl2(Si3Al)O10(OH,F)2.

3.- Al2Si2O5(OH)4

Egin klik aurrera jotzeko.

TEKTOSILIKATOAK

TETRAEDROAK 3 Dimentsiotan

Kuartzoa

Feldespatoak

Plagioklasak (Na, Ca) Albita

Anortita

Ortoklasak (K) Ortosa