materia eta gorputza

28
SAN MARTIN HERRI ESKOLA LH3 ZIKLOKO IKASLEAK

Upload: san-martin-eskola

Post on 12-Mar-2016

290 views

Category:

Documents


6 download

DESCRIPTION

Lan monografikoa

TRANSCRIPT

Page 1: Materia eta gorputza

SAN MARTIN HERRI ESKOLA LH3 ZIKLOKO IKASLEAK

Page 2: Materia eta gorputza

Laborategiko tresnak……………………………. 1 Materia …………………………………………........ 5

Materiaren propietateak ………………………. 5 Materiaren propietate orokorrak………….. 5

Esperimentuak……………………………………… 6Materiaren propietate bereziak……………… 11

Materiaren egoerak……………………………….. 13Egoera aldaketak…………………………………… 13

Substantzia puruak eta nahasketak……… 14Nahasteen bereizte metodoak………………. 15

Esperimentuak……………………………………… 16Disoluzioak……………………………………………..

20Materiaren aldaketa fisikoak….……………… 20Materiaren aldaketa kimikoak………………… 20

SAN MARTIN HERRI ESKOLA

Page 3: Materia eta gorputza

Material gogorrez (normalean egurrez) egindako ontzia, aleak, belarrak, … txikituz edo hauts bihurtzeko erabiltzen dena.

Erregai likido edo gaseosoa aire edo oxigenoz nahastu eta errekuntza gertatzen deneko gailua, argi egiteko edo berotzeko erabiltzen dena.

Hodi-formako estugune batez amaitzen den ontzi esferiko, koniko edo obalatua, kimika laborategietan erabiltzen dena.

Matxarda edo pintza muturrak hurbilduz zerbait heltzeko erabiltzen den tresna eta gailu mekaniko bat da. Palankaren efektuan oinarritzen dira eta zeregin askotarako erabil daitezke: objektu txikiak hartzeko, gauzak hari batetik zintzilikatzeko eta presioa eragiteko.

Tenperaturei ondo jasaten dituen neurtzeko balio duen edalontzia.

Page 4: Materia eta gorputza

Pisatzeko tresna. Pisatu nahi dena pisu jakineko objektuekin orekatzean du bere funtsa.

Tantak kontatzen dituen tresna da.

Hodiak eta orratzak osatutako tresna, likidoak gorputzean sartzeko

Gomaz egindako hodia. Likidoa alde batetik bestera pasatzeko hodia.

Gauzak nahasteko balio duen makila. 20 zentimetroko luzera du. Nahasketak egiterakoan malatsa ibiltzen da nahasteko.

Irudiak nahiz letrak handiago ikusteko heldulekua duen

lentea.

Saiodia kimikako laborategian erabiltzen den beirazko materiala da. Alde bat irekita eta bestea itxita eta biribildua du,

Page 5: Materia eta gorputza

laborategian likido lagin txikiak edukitzeko erabiltzen da eta zenbaitetan estalkia ere izaten du.

Flaskoa botila txiki edo aho meharrekoa gehienetan likidoa gordetzeko erabiltzen dena.

Disoluzioetatik abiatuz, kristalizazioak egiteko erabiltzen den beirazko ontzi zabal eta sakonera txikikoa.

Kono hutsaren itxura daukan metal zein plastikozko tresna, muturrean hodi laburra duana; botilak likidoa isuri gabe betetzeko erabiltzen da. Onil bere sinonimoa da.

Bere inguruan eremu magnetiko iraunkorra sortatzen duen gorputza, normalean material ferromagnetikoz osatua.

Nahasketa txikiak egiteko erabiltzen den ontzitxoa.

Page 6: Materia eta gorputza

Gorputz porodun edo aparatua, fluido bat (likido edo

gaseosoa) bertatik igaroaraziz, honek esekita dituen partikulak edota nahastuta dituen materia solido edo erdi-solidoak kentzeko erabiltzen dena.

Pipeta zehaztasun handiz likido bolumen txikiak neurtzeko laborategian erabiltzen den beirazko instrumentu bolumetrikoa da.

MATERIAMasa duen eta espazioan lekua okupatzen duen

edozer da materia.

Zentzumenen bitartez jabetzen gara materiaz.

Materiaren propietateak

Page 7: Materia eta gorputza

Zientzian, tamaina jakin bat duen materia zatiari gorputza deitzen zaio.

Materia guztiak hainbat propietate betetzen dituzte(masa, bolumena eta sartezintasuna). Horiei materiaren propietate orokorrak deitzen zaie.

Bestalde, gorputz batzuk bakarrik dituzten ezaugarriak daude (go-gortasuna, likatasuna, hauskortasuna,.....). Horiek materiaren propietate bereziak deitzen zaie.

Materiaren propietate orokorrak

Gorputz guztiak dituzten propietateak dira. Lau dira: masa, bolumena, sartezintasuna eta dilatazioa.

MASA: Gorputzak zenbat materia kantitatea duen adierazten du. Balantza erabiltzen da hori neurtzeko.

BOLUMENA: Gorputzak espazioan zenbat leku betetzen duen adierazten du.

SARTEZINTASUNA: Gorputz batek betetzen duen lekuan, momentuan eta leku berean, ezin da beste bat egon.

DILATAZIOA: Gorputz guztiak, berotzen direnean, luzatu egiten dira. Adibidez, trenbideko karrila berotzen denean luzatu egiten da.

1.esperimentua

Aireak ba al du bolumenik?

Helburua:     Aireak bolumenik ba al duen jakitea.

Materiala:     Xiringa.

Prozedura:    1-.Lehenik xiringa airez bete.    2-.Hatza xiringaren puntan jarri.    3-.Xiringaren kirtenari bultzatu.    4-.Presioan dagoenean hatza kendu.

Ondorioak:

Page 8: Materia eta gorputza

     Aireak bolumena ez balu puntan behatza jarri eta kirtenari bultzatzean barreneraino joango zen.Hatza kendutakoan zarata ateratzen du eta horrek esan nahi du aireak bolumena duela.

  

2.esperimentua

Airea dagoen espazioan beste materiarik sar al daiteke?

Helburua:Airea dagoen espazioan beste materiarik sar al daiteken

jakitea.

Materiala-Xiringa-Kristalizadorea-Gomazko hodia-Saiodia-Ura

Prozedura1-.Kristalizadorea eta saiodia urez bete.2-.Xiringa eta saiodia gomazko hodiaren bidez lotu.3-.Xiringa airez bete.4-.Saiodia buruz bera jarri beteta uretan.

Page 9: Materia eta gorputza

5-.Xiringaren kirtenari bultzatu.6-.Zer pasatzen den ikusi.

Ondorioak

     Materia bat dagoen tokian ezin da beste bat sartu, baina sartu ezkero sartu den adina atera behar du.

3.esperimentua

Aireak ba al du masarik?

Helburua:     Aireak pisurik ba al duen jakitea da esperimentu honen helburua.

Materiala:     2 globo     Balantza

Prozedura:

     1-  Balantza bat hartu.     2-  Bi globo hartu eta bat asko puztu.     3-  Puztutako globoa balantzaren alde batean jarri.     4-  Puztu gabeko globoa beste aldean jarri.     5-  Itxaron balantza gelditu arte.

Ondorioak:     Puztutako globoak, globo hutsak baino gehiago pisatzen duela (Aireak pisatu egiten du).

Page 10: Materia eta gorputza

4 . esperimentua

Flasko baten barruko likidoaren zenbat pisatzen dute?

Helburua:     Flasko baten barruko likidoak zenbat pisatzen duen jakitea gramotan.

Materiala: Flaskoa Pisua

Prozedura:1. Flasko pisatu2. Flasko urez bete eta

pisatu. 3. Flaskoa beteak

pisatzen duena hutsari kendu.

Ondorioak:    Gure flaskoko urak 2060 gramo pisatzen ditu.

Page 11: Materia eta gorputza

5 . esperimentua

Harri baten masaren neurketa (gramotan).

Helburua:     Harri baten masaren neurketa gramotan jakitea.

Materiala: Harria Pisua

Prozedura:1. Harria pisuan jarri2. Zenbat pisatzen duen ikusi

Ondorioak:    Harriaren

masak 287g pisatzen ditu.

Page 12: Materia eta gorputza
Page 13: Materia eta gorputza

MATERIAREN PROPIETATE BEREZIAKPROPIETATEA EZAUGARRIA ADIBIDEA AURKAKO

PROPIETATEAADIBIDEA

GOGORTASUNA Material gogorrak arrastoa uzten dute bigunago baten gainean.

Diamantea BIGUNTASUNA Igeltsua

ELASTIKOTASUNA Materiak hasieran zuen forma berreskuratzeko duen ahalmena.

Ileko goma PLASTIKOTASUNA Plastilina

BISKOSITATEA Ontzietatik oso motel isurtzeko ezaugarria. Eztia JARIOKORTASUNA Ura

HAUSKORTASUNA Kolpea jasotakoan erraz puskatzen denaren ezaugarria

Kristala TENAZITATEA Tenazak

DISOLBAGARRITASUNA Likido batean erraz disolbatzeko edo nahastuta desagertzeko duten ezaugarria.

Azukrea, gatza DISOLBAGAITZA Harria

ERREGAITASUNA Beroa emandakoan erraz erretzen denaren ezaugarria.

Papera, egurra ERREGAITZA Harria

EROANKORTASUNA Argindarra edo beroa erraz pasatzen uzten denaren ezaugarria.

Metalak, ura ISOLATZAILEA Buztina, zeramika

HARIKORTASUNA Puskatu gabe hari bihurtzeko gai den materia Kobrea

XAFLAGARRITASUNA Puskatu gabe xafla forma har dezakeen materia.

Burnia

Page 14: Materia eta gorputza

GOGORTASUNA BIGUNTASUNA ELASTIKOTASUNA PLASTIKOTASUNA BISKOSITATEA JARIOKORTASUNA

HAUSKORTASUNA TENAZITATEA DISOLBAGARRITASUNA DISOLBAGAITZA ERREGAITASUNA ERREGAITZA

EROANKORTASUNA ISOLATZAILEA HARIKORTASUNA XAFLAGARRITASUNA

Page 15: Materia eta gorputza

MATERIAREN EGOERAKGorputzak partikula txiki ikustezinaz

osatuta daude.Egoera solidoan partikula txiki horiek ordenatuta eta

elkarrengandik gertu daude. Partikulek masa dute, beraz, masa izango dute solidoek. Partikulak ordenatuta daudenez, ez dute ez bolumena ezta formarik ere aldatzen.

Egoera likidoan partikula txiki horiek elkarrengandik ez daude solidoetan bezain hurbil, eta gainera, ez daude ordenatuta. Partikulek masa dute, beraz, masa izango dute likidoek. Partikulak ordenarik gabe eta elkarren artean mugitzeko eran daudenez, forma alda dezakete eta ontziarena hartu. Presioa egiten dugu partikulak oraindik ere nahiko hurbil egonik, ez zaie bolumena aldatzen.

Gas egoeran partikula txiki horiek solidoetan eta likidoetan baino urrunago daude elkarrengandik: ez daude batere hurbil. Gas partikulek masa dutenez, masa izango dute gasek. Gasek forma aldatu eta ontziarena moldatzeaz gain, bolumena aldatzen dute presioa egiten zaionean(partikulak hurbildu egiten direlako).

EGOERA ALDAKETAK

Materia egoera ezberdinetan egoten da eta egoera batetik bestera aldatzen da. Hauek dira:

o URTZEA : Materia egoera solidotik likidora pasatzea.o SOLIDOTZEA : Egoera likidotik egoera solidora pasatzea.o LURRUNTZEA : Materia egoera likidotik gas egoerara

pasatzea.o KONDENTSATZEA : Materia egoera gasetik egoera

likidora pasatzea.o SUBLIMAZIOA :Materia

egoera solidotik gas egoerara edota gas egoeratik solidora pasatzea.

SUBSTANTZIA PURUAK ETA NAHASKETAK

Page 16: Materia eta gorputza

•SUBSTANTZIA: Materia osatzen duen

edozein gauza. 2 motatakoak dira: •Substantzia puruak :

Substantzia bakarrez osatutako materiak ( ura, olioa, urrea, gatza,…).

•Nahasketak : Substantzia bat baino gehiago duten materialak. Esperimentu bereziak eginda, berriro substantzia puruak lortu ditzakegu.

• NAHASTEAK ere bi motatakoak izan daitezke:•Nahaste heterogeneoak : osagai bakoitza begiz edo lupa

batekin bereizi daitezkeen nahasteak (olioa eta ura, burdina-hautsa eta zerrautsa, errekako ur zikina,...).

•Nahaste homogeneoak: osagaiak begiz bereizi ezin direnean ( purea, maionesa,…)

Nahaste homogeneo bereziak dira disoluzioak . Disoluzioetan osagai bat solidoa da eta bestea likidoa ( ura, alkohola, gatzura, ura azukrearekin, edari alkoholikoak,…)

NAHASTEEN BEREIZTE METODOAK

Nahasteek bereizteko 4 metodo nagusi daude:

Page 17: Materia eta gorputza

1.-DEKANTAZIOA: lurra eta harri txikiz nahastuta dagoen ura ontzi batean geldi-geldi utzi eta handik denbora batera gai solidoak “hondoan” egongo dira eta ura goian garbi geratuko da.

Sistema hau “araztegietan” ibaietako ur - zikinak garbitzeko erabiltzen da. Ura dekantatu ondoren, edan ahal izateko, kloro pixka bat botatzen zaio mikroorganismo kaltegarriak hiltzeko.

2.-MAGNETISMOA: iman bat erabiliz, nahastean dauden burdinazko materialak bereizten dira.

Sistema hau “metala birziklatzeko lantegietan” erabiltzen da.

3.-URTZEA : beroa erabilita bereizi nahi dugun materiala urtu egiten da.

Sistema hau “plastikoa birziklatzeko lantegietan” erabiltzen da.

4.-LURRUNTZE edo KRISTALIZAZIOA : uretan nahastuta dagoen solidoa bereizteko, ura lurrundu egiten da. Ura lurrundutakoan, solidoa kristalizatuta, gogortuta, geratzen da.

Sistema hau “gatzagata

n ” erabiltzen da, ur gazitik gatza lortu ahal

izateko.

6.esperimentua

Page 18: Materia eta gorputza

Ura eta olioa banandu al daitezke?

Helburua:     Ura eta olioa banandu al daitezken jakitea.

Materiala:     2 baso     Ura     Olioa     Serbilleta

Prozedura:     1-.Lehenik baso bat urez eta olioz bete.     2-.Jarraian beste basoari serbilleta gainean jarri.     3-.Ondoren olioa eta ura beste basora bota.     4-.Azkenik zer gertatzen den ikusi. 

Ondorioak:     Serbilleta jarritako basora olioa eta ura botatakoan olioa serbilleta gainean gelditzen da eta ura behera jaisten da.

7.esperimentua

Nola bereizi ura eta gatza?

Helburua:Zer gertatzen den gatza eta ura nahastuta kalefakzio gainean utzi ez gero jakitea.

Materiala:• Porta-objektua• Gatza• Ura• Kalefakzioa

Prozedura

Page 19: Materia eta gorputza

1-.Porta-objektua urez bete.2-.Gatza bota.3-.Ondo nahastu.4-.Kalefakzio gainean jarri.5-.Zer gertatzen den ikusi 10 edo 15 minututan

OndorioakGatza gogorra geratzen da. Eta ura lurrundu egiten da.

8.esperimentua

Nola bereizi ura eta lurra nahastuta?

Helburua: Ura eta lurra nahastu ondoren bi osagaiak bereiztea.

Materiala: Prezipitazio ontzia, Porta-objektua Lurra Ura

Prozedura:1. Lur bila joan. 2. Prezipitazio ontzia urez bete.3. Lurra uretara bota.4. Ondo nahastu.5. Egun oso bat utzi dagoen tokian mugitu gabe eta

ura nahastu gabe.

Ondorioa(k): Prezipitazio ontziaren azpia zikina geratuko da eta ura prezipitazio ontziaren gainaldean geratuko da ( ura ia

Page 20: Materia eta gorputza

garbi-garbia dago. Ura garbia lortzea nahi badugu filtro batetik pasa dezakegu).

9 . esperimentua

Azukrea eta burdin hautsa nola bereizi.

Helburua:     Azukrea eta burdina-hautsa bereiztea.

Materiala: Azukrea Burdina-hautsa Porta-objektua. Imana

Prozedura:1. Azukrea eta burdina-hautsa nahastu.2. Imana jarri porta-objektuaren gainean.3. Zer gertatzen den ikusi.

Ondorioak:    Imanarekin burdina-hautsa itsatsi eta azukrea porta-objektuan geratzen da.

Page 21: Materia eta gorputza

DISOLUZIAK ETA MATERIA ALDAKETAK

DISOLUZIOAK

Disoluzioa : materia likido eta beste solido baten nahaste homogeneoa da.

Ura azukrearekin nahastuta edo ur gazia disoluzioak dira.Disoluzio baten bi elementu daude:

Disolbatzailea : nahasketaren materia likidoa ( ura ).

Solutua : nahasketaren zati solidoa ( azukrea, gatz

MATERIA ALDAKETAKMateriak 2 aldaketa mota jasan ditzake:

ALDAKETA FISIKOAK : beste batekin nahastu arren, berez aldatzen ez dena. Nahasketa desegin eta berriro materia berreskuratu dezakegu.

NAHASTEEK materiaren aldaketa fisikoak dira.

ALDAKETA KIMIKOAK : zerbaiten eraginez materiaren izaera erabat aldatzen da eta berriro hasieran zuen moduan ezin dugu inolaz berreskuratu.

Page 22: Materia eta gorputza

ERREKUNTZA eta ERDOILTZEA gertatzen direnean, materia betirako aldatzen da. Papera edo egurra erretzen direnean, ezin dugu berriro egur edo paper hori berreskuratu. Aldaketa kimikoa gertatu da eta egurra errauts eta karbono dioxidoan bihurtu da.

EGILEAK:

Goian: Mattin Aiertza, Xabier Irulegi, Mikel Labaka, Leire Eizmendi, Izar Agirretxe eta Naikari Urdalleta.

Page 23: Materia eta gorputza

Behean: Haritz Goenaga, Nahia Cadierno, Itxaso Esnal, Saioa Beristain eta Elaia Azpillaga.