marredheniet ekonomiko-shoqerore, rregullimi politik dhe ... · burimet e drejtesise ne periudhen e...

MARREDHENIET EKONOMIKO-SHOQERORE, RREGULLIMI POLITIK DHE BURIMET E

DREJTESISE NE ROMEN E LASHTE

KRIJIMI I QYTETIT TE ROMES DHE MARREDHENIET EKONOMIKO-

SHOQERORE NE ROMEN E HERSHME

© Enkeleda Olldashi 1Allowance only for "fair use"

KRIJIMI I QYTETIT TE ROMES

Banoret e Italise ne kohen e themelemitItaliket (sabinet, samniket, picenet, umbrijet dhe latinet)Iliret ne juglindje (japiget) dhe ne verilindje (venetet)Galet ne veriperendimGreket – Kolonizimi I Italise se Jugut dhe Sicilise “Graeciam Magnam”Etrusket – shtet I fuqishem skllavopronar me shtrirje ne jug deri ne Tiber

Themelimi I qytetit te RomesVersionet e ndryshme: Katoni, Varoni, LiviLegjenda e Romulit dhe Remit (Romulus & Remus)Lidhja e pare nderfisnore “septimontium” – Palatin dhe EskuilinRoma katershe “Roma quadrata” – fortifikimi I qytetit me ane te nje muri © Enkeleda Olldashi 2

Allowance only for "fair use"

MARREDHENIET EKONOMIKO –SHOQERORE NE ROMEN E HERSHME

Ndarjet e medha shoqerore te punesNdarja e bujqesise nga blegtoria – ne kohen e themelimit te RomesNdarja e zejeve dhe e punes bujqesore – shek. I SeptimontiumitNdarja e tregetareve si shtrese e vecante

Blegetoria – mjeshteria me e lashte e banoreve te RomesBujqesia – u zhvillua pasi u kryen pune drenazhimiNdarja e fiseve blegetorale me ato bujqesoreKrijimi I shtreses se tregetareve dhe fillimi I veprimtarise tregetareMarredheniet kolektive ne prodhim – shprehje e interesave te perbashketaKrijimi I konsorciumeve (consortium) dhe shuarja e kolektivitetit te marredhenieve ne prodhim.


RREGULLIMI SHOQEROR NE ROMEN E LASHTE

GJINIA/KLANI (gens) – Bashkesia ekonomike e mbyllur, egzogane dhe natyrale e pasardhesve te ndonje heroi legjendar (heros eponimos). Roma perbehej nga 300 gjini te tilla.

Kryeplaku (pater gentis) keshillohej me anetaret e tjere meshkuj te gjiniseDrejtonte punet e gjiniseGjykonte ne rast konfliktiKryente ritet fetare (sacra gentilicia)

GjiniaProdhonin dhe mbronin interesat e perbashketaNdanin se bashku te mirat dhe shfrytezonin token


RREGULLIMI SHOQEROR NE ROMEN E

LASHTE

VELLAZERITE (CURIA) – shkalla me e ulet e bashkimit

te gjinive e cila perbehej nga 10 (dhjete) gjini, organizonte

mbrojtjen e perbashket te gjinive dhe zgjidhte konfliktet

midis gjinive te se njejtes vellazeri.

Kryeplaku (curio) – zgjdhej nga asambleja e anetareve te gjinise

(meshkuj dhe madhore)

Komandonte ushtrine

Gjykonte ne rast nevoje

Kryente aktet fetare me ndihmen e klerikut (flamen curialis)



FISI (Tribus) – shkalla me e larte e organizimit shoqeror ne Romen e lashte, I cili perbehej nga dhjete vellazeri (curia), pra 100 gjini (gens)

Armatoste nje centurion kaloresish dhe nje mije kembesoreNe Rome ekzistonin tre fise (Ramneses, Titienses, dhe Luceres)

Mbreti (Rex)udheheqes I fisit, ushtarak madhor, Klerik supremOrgan kryesor ekzekutivGjyqtar suprem

Senati (senatus) – grup I kryepleqve te te gjitha gjiniveAsambleja (comitia curiata) – bashkesia e te gjithe anetareve te gjinive te organizuar ne vellazeri



RRENJA E RREGULLIMIT FISNORShpartallimi I gjinise dhe shfaqja e bashkesive familjare

Consortium

Familia agnatus (pater familias & alieni iuris)

Patronet dhe klientet

Copetimi I konsorciumeve dhe familjeve

Protektoret (patronet) vs. te perkrahurit (klientet)

Patricet dhe Plebejte

Prejardhja e tyre – hipotezat e ndryshme

Skllaveria

Nderprerja e zakonit te vrasjes se roberve te luftes

Skllaveria patriarkale – merrnin pjese ne prodhim por nuk ishin prodhues fillestare


KRIJIMI I SHTETIT ROMAK

PERIUDHA E DEMOKRACISE USHTARAKENga themelimi I qytetit te Romes deri te mbreti I fundit etrusk Tarkuin Oholit – 510 ose 509 para Kr.Shperberja e organeve te rregullimit fisnoro – klanor

ORGANET E PUSHTETIT NE DEMOKRACINE USHTARAKE

Asambleja (comitia curiata) – asambleja e hershme romakeSenati (senatus) – anetaret e tij ishin kryepleqte e gjinive (pater gentis)Mbreti (rex) – udheheqes I zgjedhur por I perjetshem I lidhjes nderfisnore



ASAMBLEJA (comitia curiata) – asambleja e hershme romake

Te drejte vote kishte cdo vellazeri (curia)Vendimet merreshin me shumicen e votave te cdo vellazerieAsamblete thirreshin nga mbreti (Rex)Lex curiata de impero – Ligji I vecante qe I jepte autoritetin kandidatit te zgjedhur qe te vendoste:

Per lufte dhe per paqePer denimet me te renda ne te hollaVdekje te shpallura qytetareve romake

Keto asamble kishin dhe kompetenca ligjvenese. Keto ligje jane ruajtur ne permbledhjen leges regia



SENATI (senatus)Anetaret e Senatit ishin kryepleqte e gjinive (pater gentis)

Senati keshillonte mbretin (rex) ne kryerjen e detyrave themelore

Ratifikonte vendimet e asambleve duke u dhene keshtu fuqi detyruese (patrum auctoritas)

Organizonte administraten ne kohen kur froni ishte vakant

Interregnum – koha kur froni ishte vakant

Interreges – senatoret qe kryenin detyren e mbretit ne turne pese ditore



MBRETI (rex)Primus inter pares – i pari ne mes te barabarteve

Udheheqes I zgjedhur por I perjetshem I lidhjes nderfisnoreUdheheqes madhor ushtarakKlerik supremGjyqtar supremShefi I tere bashkesise

Mbreti nuk ishte zoterues absolut I Romes, por as edhe nje pushtet me vete me funksione te ndaraSelia e vecante (sella curulis) perdorej nga mbreti gjate kryerjes se akteve publike te pushtetit.



“Pushteti I mbretit mbeshtetej ne terror dhe nuk gezonte perkrahjen e qytetareve. Duke deshiruar qe frika te perfshinte cdo individ mbreti I shpallte vete denimet me vdekje,qe frika te behej me e madhe, mbreti I denonte me vdekje, me largim jashte vendit dhe me gjoba ne te holla, jo vetem fajtoret apo personat e padeshiruar, por edhe ata qytetare nga pasuria e te cileve shpresonte me te madhe” Livi 1, 49



ASAMBLETE CENTURIONE (comitia centuriata) –asambleja kryesore e romakeve (comitiatus maximus) nga fundi I demokracise ushtarake deri ne fillimin e Republikes.Ne kohen e lashte ushtria romake ishte e organizuar ne sistemin e vellazerive (curia), pra plebejte ishin jashte ushtrise)Reforma e sistemit ushtarak (Serv Tuli, 555 para Kr.)

Klasa e pare – 100 mije ase e siper (80 centurione)Klasa e dyte – 75-100 mije ase (20 centurione)Klasa e trete – 50 – 75 mije ase (20 centurione)Klasa e katert – 25 – 50 mije ase (20 centurione)Klasa e peste – 11 – 25 mije ase (30 centurione)18 centurione te nderuara kaloresish dhe 5 centurione ndihmese

Votimi behej neper centurione dhe fillonte me kaloresit dhe me radhe.



FISET (Tribus) – njesi organizative administrative nen drejtimin e tribuneveNdarja e qytetareve romake sipas territorit – krijimi I fiseve territorialeTribunet ishin te ngarkuar nga te gjithe njerezit qe banonin ne territorin e tribusit te mblidhnin detyrimet publike/tatim (tributum) te nevojshme per mbrojtjen e pushtetit publik dhe te ushtronin detyra te ndermarra nga pushteti publik.Detyrat e pushtetit publik ishin te shumta: ndertimi I objekteve komunale dhe religjioze, mbrojtja e qytetit, organizimi I ushtrise, ruajtja e rendit publik, etj.


LUFTERAT E BRENDSHME DHE

MARREDHENIET E JASHTME NE

KOHEN E REPUBLIKES SE HERSHME

Lufterat midis patriceve dhe plebejasve

Krijimi I organizates se pare politike te plebejve (concilia

plebis) – qe zgjidhnin tribunet dhe edilet plebej

Lufta per te drejta ekonomike

Problemi I perjashtimit nga posedimi I tokes – ndarja e ager

publicus ne tokat e pushtuara dhe kolonizimi

Problemi I borxheve, sidomos fajdeve – kufizimi I shkalles se

kamates, moratoriumi dhe shlyerjen parciale

Edikti I Servit – shlyerja e borxheve duke marre pjese ne luftra

pushtuese

Lex Poetelia (326 para Kr.)– heqja e nexum – it si kontrate


LUFTERAT E BRENDSHME DHE

MARREDHENIET E JASHTME NE

KOHEN E REPUBLIKES SE HERSHME

Lufta per te drejta politike dhe te drejta te tjera

Njohja e disa te drejtave te concil plebis dhe inkuadrimi ne punet e

aparatit shteteror

Ligji I XII tabelave

Lex Canuleia (445 para Kr.)– barazimi ne te drejten pronesore dhe

familjare

421 para Kr. – fitimi I te drejtes per te zgjedhur kuestore

Lex Licinia – fitimi I te drejtes per te zgjedhur konsuj

Lex Ogulnia (300 para Kr.) – fitimi I shumices se vendeve ne

kolegjiumet klerike

Legis Hortensia (287 para Kr.) – concilia plebis behet organ

legjislativ


LUFTERAT E BRENDSHME DHE MARREDHENIET E JASHTME NE

KOHEN E REPUBLIKES SE HERSHMELufterat pushtuese dhe kategorite e reja te banoreve

Tre lloj traktatesh te politikes se jashtmeFoedus aequum – midis dy popujve te barabarte (njihej sovraniteti dhe merreshin detyrime reciproke)Foedus iniquum – i njeanshem ne dobi te Romes (humbiste sovraniteti ndaj atij romak por ruhen autonomia)Deditio – kapitulimi pa kusht (humbiste sovraniteti dhe qeverisej sipas leges datae te magjistrateve romake)

Latinet (Foedus aeternum) – ruajten autonomine dhe ne luftera u rreshtuan me njesite ndihmese (nomen latinum), votonin dhe fitonin statusin e qytetarit deri ne luften e re latine (340 – 338 para Kr.)Peregrinet – Banoret e lire te krahinave te pushtuara dhe te atyre qe iu bashkuan Romes me te drejte autonomie.Peregrinet me (Foedus iniquum) – nuk kishin jus commercii


RREGULLIMI SHTETEROR NE KOHEN E REPUBLIKES SE HERSHME

ASAMBLETE POPULLORE DHE SENATIAsamblete popullore

Comitia curiata – lex curiata de imperio formale

Comitia centuriata – comitiatus maximus

Komicionet tribusiane

Concilia plebis tributa – organi shteteror bazuar ne organin politik te plebejve

Senati ne kohen e Republikes se hershmeOrgan I magjistrateve patrice dhe plebejas

Senatus consulta dhe senatus auctoritas

Kompetencat e senatit

Raportet e brendshme dhe ato te jashtme


RREGULLIMI SHTETEROR NE KOHEN E

REPUBLIKES SE HERSHME

MAGJISTRATURAT NE KOHEN E REPUBLIKES SE

HERSHME

Magistratus – sherbimi publik dhe personi qe kryen ate sherbim

Ndarja e magjistraturave dhe e magjistrateve romake -

Magjistraturat patriciane dhe plebejase

Magjistraturat e larta dhe ato te uleta

Magjistraturat e rregullta dhe te jashtezakonshme

Magjistraturat zgjedhore dhe jozgjedhore

Magjistraturat kolegjiale dhe individuale

Magjistraturat kurule dhe jo kurule

Magjistratet e rregullt patriciane (patriciano-plebejas)

Magjistratet e rregullt patriciane cum imperio (Konsujt dhe Pretoret)

Magjistratet e rregullt patriciane cum potestate (Censoret, Edilet

kurule, Kuestoret, Kolegjiumet klerikale, kolegjiumet ndihmese


RREGULLIMI SHTETEROR NE KOHEN E REPUBLIKES SE HERSHME

Magjistratet e jashtzakonshem patriciane (patriciano –plebejas)

Diktatori

Magister equitum

Praefestus urbi

Magjistraturat plebejaseTribunet

Edilet plebejas


BURIMET E DREJTESISE NE PERIUDHEN E PARE

PERIUDHA E RREGULLAVE TE PASHKRUARA TE SJELLJES, IUS NON SCRIPTUM

Periudha e rregullave zakonore te sjelljesPeriudha e te drejtes zakonore

Ius dhe FasLeges regia

PERIUDHA E SE DREJTES SE SHKRUAR, IUS SCRIPTUM

Ligji I XII tabelaveLigjet. (Leges)Vendimet e Concilia Plebis (Plebiscita)Ediktet e MagjistrateveFillimet e shkences juridike (Interpretatio)


BURIMET E DREJTESISE NE PERIUDHEN E PARE

KARAKTERISTIKAT E PERGJITHSHME TE SE DREJTES SE LASHTE ROMAKE

Pasqyre dhe rregullator I marredhenieve ek.-shoq.

Primitivizmi

Paqartesia

Formalizmi

Konservatorizmi

Ashpersia

Personalizimi


marredheniet ekonomiko-shoqerore, rregullimi politik dhe ... · burimet e drejtesise ne periudhen e...

Documents