marci tullii ciceronis opera omnia 8
TRANSCRIPT
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 1/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 2/541
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 3/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 4/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 5/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 6/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 7/541
M. T U L L I I
CICERONISO P E R A
TOMUS OCTAVUS,
IN QJJO EPISTOLiE AD ATTICUM.
O X O N I I,
E TYPOGRAPHEO CLAREND ONI ANO.
M DCC LXXX m.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 8/541
THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES
iO ELMSLEY PLACE
TORONTO 5, CANADA,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 9/541
[I
]
M. T U L L I I
C I C E R O N I S
EPISTOL^AD ATTICUM,
L I B E R I,
CiceroAtticoSa-l.
I. Tr\ ETITIONIS noftras, quam tibi fummae curae efle
W^ fcio, hujufmodi ratio eft, quod adhuc conjecftura
provideri poffit. Prenfat unus P. Galba : fine fuco
ac fallaciis, more majorum, negatur. Ut opinio eft homi^
num, non aliena rationi noftras fuit iliius hxc praepropera
prenfatio. Nam illi ita negant vulgo, ut mihi fe debere di-
cant. Ita quiddam fpero nobis profici, cum hoc percrebrefcit,
plurimos noftros amicos inveniri.
Nosautem initium pren-
fandi facere cogitaramus eo ipfo tempore, quo tuum puerum
cum his literis proficifci Cincius dicebat, in campo, comi-
tiis Tribunitiis, a. d. xvi. Kalend. Sext. Competitores, qui
certi effe videantur, Galba, et Antonius, et Q^ Cornificius.
Puto te in hoc aut rififie, aut ingemuifie. Ut frontem ferias ;
funt, qui etiam Caefonium putent. Aquilium non arbitramur,
qui denegat, et juravit morbum, et illud fuum regnum
ToM. VIII, A
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 10/541
2 EPISTOLARUMjudiciale oppofuit. Catilina, fi judicatum erit meridie non
lucere, certus erit competitor. De Aufidio, et Palicano, non
puto te expedtare dum fcribam. De iis, qui nunc petunt, Cae-far certus putatur. Thermus cum Silano contendere exiftima-
tur ; qui fic inopes et ab amicis et exiflimatione funt, ut mihi
videatur non effe Ai^uvctrov Curium obducere. Sed hoc praeter
me nemini videtur. Noftris rationibus maxime conducere vi-
detur, Thermum fieri cum Caefare. Nemo eft enim ex iis,
qui nunc petunt, qui, fi in noftrum annum reciderit, firmior
candidatus fore videatur ; propterea quod curator eft via^ Fla-
minias, quce tum erit abfoluta fane facile. Eum libenter nunc
caeteri Confuli acciderim. Petitorum hasc eft adhuc informata
cogitatio. Nos in omni munere candidatorio fungendo fum-
mam adhibebimus diligentiam : et fortafle, quoniam videtur
in fuffragiis multum pofTe Gallia, cum Romae a judiciis forum
refrixerit, excurremus menfe Septembri legati ad Pifonem, ut
Januario revertamur. Cum perfpexero voluntates nobilium,
fcribam ad te. Ca^tera fpero prolixa effe, his duntaxat urbanis
competitoribus. Illam manum tu mihi cura ut praeftes, quo-
niam propius abes, Pompeii noftri amici. Nega me ei ira-
tum fore, fi ad mea comitia non venerit. Atque hasc hujuf-
modi funt. Sed eft, quod abs te mihi ignofci pervelim. Cae-
cilius, avunculus tuus, a P. Vario cum magna pecunia frau-
daretur, agere ccepit cum ejus fratre Caninio Satrio de iis re-
bus, quas eum dolo malo mancipio accepiffe de Vario di-
ceret. Una agebant cceteri creditores, in quibus erat Lucul-
lus, et P. Scipio, et is, quem putabant magiftrum fore, fi
bona venirent, L. Pontius. Verum hoc ridiculum eft, de
magiftro nunc cognofcere. Rogavit me Cfficilius, ut adeffem
contra Satrium. Dies fere nuUus eft, quin hic Satrius do-
mum meam ventitet : obfervat L. Domitium maxime : me
habet proximum : fuit et mihi et Quinto fratri magno ufui in
noftris petitionibus. Sane fum perturbatus, cum ipfius Satrii
familiaritate, tum Domitii, in quo uno maxime ambitio noftra
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 11/541
ADATTICUMLIB. r. j
nititur. Demonftravi haec Caecilio : fimul et illud oflcndi, li
ipfe unus cum illo uno contenderet, me ei fatisfadiurum fuif-
fe : nunc in caufa univerforum creditorum, hominum praefer-
tim ampliffimorum, qui line eo, quem Cascilius fuo nomine
perhiberet, facile caufam communem fuflinerent, sequum
eife, eum et officio meo confulere, et tempori. Durius acci-
pere hoc mihi vifus ejft, quam vellem, et quam homines belli
folent ; et poftea prorfus ab inftituta noflra paucorum dierum
confuetudine longe refugit. Abs te peto, ut mihi hoc ignof-
cas, et me exiftimes humanitate elfe prohibitum, ne contra
amici fummam exiftimationem miferrimo ejus tempore ve-nirem ; cum is omnia fua fludia et officia in me contulifTet,
Quod fi voles in me effe durior, ambitionem putabis mihi ob-
flitifTe. Ego autem arbitror, etiam fi id fit, mihi ignofcendum
effe ; £7r« ^%' /e^jfiov b^i ^oeii^v. Vides enim, in quo curfu fumus,
et quam omnes gratias non modo retinendas, verum etiam ac-
quirendas, putemus. Spero tibi me caufam probaffe ; cupio
quidem certe. Hermathena tua valde me deledtat, et poiita ita
belle efl, ut totum gymnafmm JjA/a ccvdjyif^a. effe videatur. MuUtum te amamus. Vale.
CicERo Attico Sal.
II. T UCIO JuHo Ca^fare, C. Marcio Figulo cofT. £liolo me
audtum fcito, falva Terentia. Abs tc tam diu nihil li-
terarum ? Ego de meis ad te rationibus fcripfi antea diligenter.
Hoc tempore Catilinam, competitorem noflrum, defende-
re cogitamus. Judices habemus, quos voluimus, fumma ac-
cufatoris voluntate. Spero, fi abfolutus erit, conjund;iorem
illum nobis fore in ratione petitionis : lin aliter acciderit, hu-
maniter feremus. Tuo adventu nobis opus efl maturo : nam
prorfus fumma hominum efl opinio, tuos familiares, no-
biles homines, adverfarios honori noflro fore. Ad eorum
A 2
. -» C. TL
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 12/541
4 EPISTOLARUMvoluntatem mihi conciliandam maximo te mihi ufui forc
video. Quare Januario ineunte, ut conftituifti, cura ut Ro-
mx fis.
CicERO Attico Sal.
III. A V I A M tuam fcito defiderio tui mortuam efle, et fi-
mul, quod verita fit, ne Latinae in officio non mane-
rent, et in montem Albanum hoftias non adducerent. Ejus
rei confolationem ad te L. Saufeium miiTurum elfe arbitror.
Nos hic te ad menfem Januarium expe(5tamus, ex quodam ru-
more, an ex literis tuis ad alios miffis ? nam ad me de eo ni-
hil fcripfifti. Signa, quae nobis curafti, ea funt ad Caietam
expofita. Nos ea non vidimus : neque enim exeundi Roma
poteflas nobis fuit. Mifimus, qui pro vedtura folveret, Te
multum amamus, quod ea abs te diligenter, parvoque curata
funt. Quod ad me faepe fcripfifti de noftro amico placando,
feci, et expertus fum omnia: fed mirandum in modum eft ani-
mo abalienato: quibus de fufpicionibus, etfi audilfe te arbitror,
tamen ex me, cum veneris, cognofces. Salluftium prffifentem
feftituere in ejus veterem gratiam non potui. Hoc ad te fcrip-
li, quod is me accufare de te folebat : at in fe expertus eft il-
lum effe minus exorabilem, meum ftudium nec tibi defuiffe^
TuUiolam C. Pifoni, L. filio, Frugi defpondimus.
CiCERo Attico Sal.
IV. /^REBRAS expedtationes nobis tui commoves. Nuper
quidem, cum jam te adventare arbitraremur, repente
abs te in menfem Quintilem rejefti fumus. Nunc vero cenfeo,
quod commodo tuo facere poteris, venias ad id tempus, quod
fcribis. Obieris Quinti fratris comitia j nos longo iatervallo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 13/541
ADATTICUMLIB. I. 5
vlferis; Acutilianam controverfiam tranfegeris. Hoc me etiam
Peduceus, ut ad te fcriberem, admonuit. Putamus enim utile
effe, te aliquando jam rem tranfigere. Mea interceffio parata
et eft, et fuit. Nos hic incredibili ac fmgulari populi volun-
tate de C. Macro tranfegimus : cui cum osqui fuiffemus, ta-
men multo majorem frudlum ex populi exiftimatione, illo
damnato, cepimus, quam ex ipfms, fi abfolutus effet, gratia
cepifTemus. Quod ad me de Hermathena fcribis, per mihi
gratum efl ; et ornamentum Academias proprium meae, quod
et Hermes commune omnium, et Minerva fmgulare efl infigne
ejus gymnafii. Quare velim, utfcribis, caeteris
quoque rebusquam plurimis eum locum ornes. Quae mihi antea figna mi-
fifli, ea nondum vidi. In Formiano funt -, quo ego nunc pro-
ficifci cogitabam. Illa omnia in Tufculanum deportabo. Caie-
tam, fi quando abundare ccepero, ornabo. Libros tuos con-
ferva ; et noli defperare, eos me meos facere pofTe. Quod fi
affequor, fupero Craffum divitiis, atque omnium vicos et prata
contemno.
CiCERo Attico Sal.
V. /^UANTUM dolorem acceperim, et quanto frudlu fim
^ privatus et forenfi et domeflico, Lucii fratris noflri
morte, in primis pro noflra confuetudine tu exiflimare potes :
nam mihi omnia, quse jucunda ex humanitate alterius et mori-
bus homini accidere poffunt, ex illo accidebant. Quare non
dubito, quin tibi quoque id moleftum fit, cum et meo dolore
moveare, et ipfe omni virtute ofiicioque ornatiflimum, tui-
que et fua fponte et meo fermone amantem, afhnem ami-
cumque amiferis. Quod ad me fcribis de forore tua, teflis
erit tibi ipfa, quantae mihi curos fuerit, ut Quinti fratris ani-
mus in eam effet is, qui effe deberet : quem cum effe ofFenfio-
rem arbitrarer, eas literas ad eum mifi, quibus et placarem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 14/541
6 EPISTOLARUMut fratrcm, et inonerem ut minorem, et objurgarem ut erran-
tem. Itaque ex iis, quac poflea fa.'pe ab eo ad me fcripta
funt, confido ita effe omnia, ut et oporteat, et velimus. Deliterarum miflione fine caufa abs te accufor : nunquam enim
a Pomponia noflra certior fum fadtus, effe cui literas dare
poffem : porro autem neque mihi accidit ut haberem, qui in
Epirum proficifceretur j neque dum te Athenis effe audieba-
mus. De Acutiliano autem negotio quod mihi mandaras, ut
primum a tuo digreffu Romam veni, confeceram : fed ac-
cidit, ut et contentione nihil opus eflet, et ego, qui in te fa-
tis confilii flatuerim effe, mallem Peduceum tibi confilium
per literas, quam me, dare. Etenim cum multos dies aures
meas Acutilio dediffem ; cujus fermonis genus tibi notum effe
arbitror; non mihi grave duxi fcribere ad te de illius querimo-
niis, cum eas audire, quod erat fubodiofum, leve putaflem.
Sed abs te iplb, qui me accufas, unas mihi fcito literas red-
ditas effe, cum et otii ad fcribendum plus et facultatem dan-
di majorem habueris. Quod fcribis, etiam fi cujus animus mte effet offenfior, a me recolligi oportere
;quid dicas : ne-
que id neglexi : fed efl miro quodam modo affedus. Ego au-
tem, qu£e dicenda fuerunt de te, non praeterii : quid autem
contendendum effet, ex tua putabam voluntate flatuere oporte-
re ; quam fi ad me perfcripferis, intelliges me neque diligen-
tiorem effe voluifie, quam tu effes, neque negligentiorem fo-
re, quam tu velis. De Tadiana re, mecum Tadius locutus
efl, te ita fcripfifle, nihil effe jam, quod laboraretur, quoniam
hereditas ufucapta effet : id mirabamur te ignorare, de tutela
legitima, in qua dicitur effe puella, nihil ufucapi poffe. Epi-
roticam emptionem gaudeo tibi placere. Quae tibi mandavi,
et qu^ tu intelliges convenire noflro Tufculano, velim, ut
fcribis, cures, quod fine moleflia tua facere poteris : nam nos
ex omnibus molefliis et laboribus uno illo in loco conquiefci-
mus, quo fratrem quotidie expecftamus. Terentia magnos arti-
culorum dolores habet, et te, et fororem tuam, et matrem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 15/541
AD ATTICUM LIB. I. 7
maxime diligit, falutemque tibi plurimam adfcribit, et Tul-
liola, deliciae noftrae. Cura, ut valeas, et nos ames ; et tibi
perfuadeas, te a me fraterne amari.
CicERO Attico Sal.
VI. "^T O N committam poflhac ut me accufare de epiilola-
rum negligentia poflis : tu modo videto in tanto otio
ut par mihi fis. Domum Rabirianam Neapoli, quam tu jam
dimenfam et exasdificatam animo habebas, M. Fonteius emit
H-S cccIddd XXX : id te fcire volui, fi quid forte ea res ad
cogitationes tuas pertineret. Q^frater, ut mihi videtur, quo
volumus animo eft in Pomponiam, et cum ea nunc in Arpina-
tibus praediis erat, et fecum habebat hominem xf*l'^^l^<^^^> D.
Turranium. Pater nobis deceffit a. d. viii. Kal. Decembr.
Hasc habebam fere, quas te fcire vellem. Tu velim, fi qua or-
namenta yo^voLmu^ti reperire poteris, quae loci fint ejus, quem
tu non ignoras, ne praetermittas. Nos Tufculano ita deledta-
mur, ut nobifmetipfis tum denique, cum illo venimus, pla-
ceamus. Quid agas omnibus de rebus, et quid adlurus fis, fac
nos quam dih*gentifiime certiores.
CicERo Attico SaI.
VII. A PUD matrem re(5le efi:, eaque nobis curae efi. L.
Cincio H-S xxcd confi:itui me curaturum Idibus
Febr. Tu velim ea, quae nobis emifiTe et parafTe fcribis, des
operam ut quamprimum habeamus : et velim cogites, id quod
mihi pollicitus es, quemadmodum bibhothecam nobis confi-
cere poflis. Omnem fpem deled:ationis noftrae, quam, cum in
otium venerimus, habere volumus, in tua humanitate pofitam
habemus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 16/541
8 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
VIII. A P U D te eft ut volumus. Mater tua, et foror, a me
Quintoque fratre diligitur. Cum Acutilio fum lo-
cutus : is fibi negat a fuo procuratore quidquam fcriptum effe,
et miratur iftam controverfiam fuilTe, quod ille recufarit fatif-
dari, amplius abs te non peti. Quod te de Tadiano negotio
decidiffe fcribis ; id ego Tadio et gratum effe intellexi, et mag-
nopere jucundum. Ille nofter amicus, vir mehercule optimus,
et mihi amicifHmus, fane tibi iratus efl : hoc fi quanti tu aefli-
mes fciam, tum, quid mihi elaborandum fit, fcire poflim. L.
Cincio H-S ccIdd ccIod cccc pro fignis Megaricis, ut tu
ad me fcripferas, curavi. Herm£B tui Pentelici cum capiti-
bus aeneis, de quibus ad me fcripfifli, jam nunc me admo-
dum deledlant. Quare velim, et eos, et figna, et castera, quae
tibi ejus loci, et noftri fludii, et tuas elegantiae, effe videbun-
tur, quam plurima, quam primumque mittas, et maxime quae
tibi gymnafii xyflique videbuntur effe. Nam in eo genere fic
fludio efFerimur, ut abs te adjuvandi, ab aliis prope reprehen-
dendi, fimus. Si Lentuli navis non erit, quo tibi placebit, im-
ponito. Tulliola, deliciolae noflras, tuum munufculum flagitat,
et me, ut fponforem, appellat. Mi autem abjurare certius eft,
quam dependere.
CiCERo Attico Sal.
IX. T^IMIUM raro nobis abs te literae afFeruntur : cum et
multo tu facilius reperias, qui Romam proficifcan-
tur, quam ego, qui Athenas ; et certius tibi fit, me effe Ro-
m^, quam mihi, te Athenis. Itaque propter hanc dubitatio-
nem meam brevior hsec ipfi\ epiflola efl3quod cum incertus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 17/541
A D A T T I C U M L I B. I. 9
eiTem ubi eiTes, nolebam illum noflrum familiarem fermonem
iji alienas manus devenire. Signa Megarica, et Hermas, dc
quibusad
mefcripfifli, vehementer expedio. Quldquid ejuf-
dem generis habebis, dignum Academia tibi quod videbitur,
ne dubitaris mittere, et arcae noftrse confidito. Genus hoc eft
voluptatis merE : quae yo^vctrtu^yi maxime funt, ea quasro. Len-
tulus naves fuas pollicetur. Peto abs te, ut hccc cures dihgen-
ter. Chilius te rogat, et ego ejus rogatu, ivi^oKTn^oov vniT^icc.
CiCERo Attico Sal.
X. f^ U M effem in Tufculano, (erit hoc tibi pro illo tuo,
Ciim ejfem In Ceramko) veruntamen cum ibi effem, Ro-
ma puer a forore tua miffus, epiftolam mihi abs te allatam de-
dit, nuntiavitque, eo ipfo die poft meridiem iturum eum, qui
ad te proiicifceretur : eo fad:um efl, ut epiflolae tuse refcribe-
rem ahquid ; brevitate temporis tam pauca cogerer fcribere.
Primum tibi de noftro amico placando, aut etiam plane refli-
tuendo, polliceor : quod ego, etli mea fponte ante faciebam,
eo nunc tamen et agam fludiofius, et contendam ab illo vehe-
mentius, quod tantam ex epiflola voluntatem ejus rei tuam
perfpicere videor. Hoc te intelHgere volo, pergraviter ilhim
effe offenfum : fed quia nullam video gravem fubeffe caufam,
magnopere confido illum fore in ofiicio et in noftra potefla-
te. Signa noftra et Hermeraclas, ut fcribis, cum commo-
diflime poteris, velim imponas, et fi quod aHud oi;i«oi/ ejus
loci, quem non ignoras, reperies, et maxime, quae tibi pa-
laeflrae gymnafiique videbuntur effe : etenim ibi fedens haec ad
te fcribebam, ut me locus ipfe admoneret, Praeterea typos
tibi mando, quos in tedlorio atrioH poflim includere, et pu-
teaHa figiHata duo. BibHothecam tuam cave cuiquam defpon-
deas, quamvis acrcm amatorem inveneris : nam ego omnes
meas vindemiolas eo refervo, ut iHud fubfidium fene<5tuti
ToM. VIIL B
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 18/541
10 EPISTOLARUMparem. De fratre, confido ita efle, ut femper volul et elabora-
vi: multa figna funt ejus rei; non minimum, quod foror prag-
naseft.
De comitiis meis, et tibi me permififfe memini, et
ego jampridem hoc communibus amicis, qui te expedlant,
pracdico. Te non modo non arceffam, fed prohibebo ; quod
intelligam multo magis intereffe tua, te agere, quod agen-
dum eft hoc tempore, quam mea, te adeffe comitiis. Proinde
eo animo te velim effe, quafi mei negotii caufa in ifla loca
miffus effes. Me autem eum et offendes erga te et audies,
quafi mihi, fi qua parta erunt, non modo te praefente, fed per
te, parta fint. Tulliola tibi diem dat, fponforem non appellat.
CiCERo Attico Sal.
XI. "C" T mea fponte faciebam antea, et pofl, duabus epiflolls
tuis perdiligenter in eandem rationem fcriptis, mag-
nopere fum commotus. Eo accedebat hortator affiduus Salluf-
tius, ut agerem quam diligentifiime cum Lucceio de veflra
vetere gratia reconcilianda. Sed, cum omnia feciflem, non
modo eam voluntatem ejus, quas fuerat erga te, recuperare non
potui, verum ne caufam quidem elicere immutatas voluntatis.
Tametfi jadlat ille quidem illud fuum arbitrium, et ea, quas,
jam tum cum aderas, ofFefidere ejus animum intelligebam ^ ta-
men habet quiddam profed:o, quod magis in animo ejus infe-
derit : quod neque epiftolas tuae, neque noftra allegatio tam
potefl facile delere, quam tu praefens non modo oratione, fed.
tuo vultu illo familiari, tolles; fi modo tanti putabis id; quod,
fi me audies, et fi humanitati tuae conflare voles, certe putabis,
Ac, ne illud mirere, cur, cum ego antea fignificarem tibi per
literas, me fperare illum in noflra poteflate fore, nunc idem
videar diffidere ; incrediblle efl, quanto mihi videatur illius
voluntas obflinatior, et in hac iracundia obfirmatior : fed hasc
aut fanabuntur, cum veneris ; aut ei molefla erunt, in utro
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 19/541
ADATTICUMLIB. I. n
culpa erit. Quod in epiftola tua fcriptum erat, me jam arbi-
trari defignatum effe ; fcito, nihil tam exercitum effe nunc
Romse, quam candidatos, omnibus iniquitatibus ; nec quandofutura fint comitia fciri : verum hasc audies de Philadelpho.
Tu velim, quae Academies noflrae parafti, quamprimum mit-
tas : mire quam illius loci non modo ufus, fed etiam cogitatio,
deledlat. Libros vero tuos cave cuiquam tradas. Nobis eos,
quemadmodum fcribis, conferva. Summum me eorum flu-
dium tenet, ficut odium jam cseterarum rerum ; quas tu in-
credibile eft quam brevi tempore quanto deteriores ofFenfurus
fis, quam reliquifli.
CiCERO Attico Sal.
XII. np E U C R I S illa lentum fane negotium ; neque Cor-
nelius ad Terentiam poflea rediit. Opinor, ad Con-
fidium, Axium, Selicium, confugiendum efl : nam a Caecilio
propinqui minore centefnnis nummum movere non poffunt.
Sed, ut ad prima illa redeam, nihil ego illa impudentius, aflu-
tius, lentius, vidi. Libertum mitto ; Tito mandavi ; a-y.ri-^^g
atque rf-j^ctCoAo}. Sed nefcio an TcwTofA.a,m vjf>i,uv, Nam mihi Pom-
peiani prodromi nuntiant, aperte Pompeium ad;urum, Antonio
fuccedi oportere 5 eodernque tempore aget Prajtor ad populum.
Res ejufmodi efl, ut ego nec per bonorum, nec per popularem
exiftimationem, honefle poflim hominem defendere ; nec mihi
libeat, quod vel maximum efl. Etenim accidit hoc, quod to-
tum cujufmodi fit, mando tibi, ut perfpicias. Libertum ego
habeo, fane nequam hominem, Hilarum dico, ratiocinato-
rem, et clientem tuum. De eo mihi Valerius interpres nun-
tiat, Chiliufque fe audiffe fcribit haec ; effe hominem cum
Antonio ; Antonium porro in cogendis pecuniis didtitare, par-
tem mihi quseri, et a me cuftodem communis quaeftus liber-
tum effc miffum. Non fum mediocriter commotus ; neque
B z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 20/541
12 EPISTOLARUMtamen credidi : fed certe aliquid fermonis fuit. Totum invef-
tiga, cognofce, perfpice, et nebulonem illum, fi quo pa6lo
potes, ex iftis locis amove. Hujus fcrmonis Valerius audtorem
Cn. Plancium nominabat. Mando tibi plane, totum ut videas
cujufmodi fit. Pompeium nobis amiciffimum conftat effe. Di-
vortium Muciae vehementer probatur. P. Clodium, Appii ii-
lium, credo te audilfe, cum vefle muliebri deprehcnfum domi
C. Caefaris, cum pro populo fieret, eumque per manus fervulas
fervatum et edudlum ; rem effe infigni infamia : quod te mo-
lefle ferre certo fcio. Quid praeterea ad te fcribam, non ha-
beo ; et mehercule eram conturbatior : nam puer feflivus,
anagnofles nofler, Sofitheus decefferat, meque plus, quam fer-
vi mors debere videbatur, commoverat. Tu velim ficpe ad nos
fcribas : fi rem nullam habebis, quod in buccam venerit fcri-
bito. Kal. Januar. M. Meffala, M. Pifone CofT.
CicERo Attico Sal.
XIII. A CCEPI tuas tres jam epiflolas, unam a M. Corne-^
lio, quam Tribus Tabernis, ut opinor, ei dedifti ;
alteram, quam mihi Canufinus tuus hofpes reddidit ; tertiam,
quam, ut fcribis, ancora foluta de phafelo dedifli: quae fuerunt
omnes rhetorum: pure loquuntur, cum humanitatis fparfae fale,
tum infignes amoris notis. Quibus epiflolis fum equidem abs
te laceflitus ad fcribendum ; fed idcirco fum tardior, quod non
invenio fidelem tabellarium : quotus enim quifque eft, qui
epiftolam paulo graviorem ferre pofTit, nifi eam pelled;ione
relevarit ? Accedit eo, quod mihi non eft notum, ut quifque
in Epirum proficifcatur. Ego enim te arbitror, caefis apud
Amaltheam tuam vidtimis, itatim effe ad Sicyonem oppug-
nandum profeftum. Neque tamen id ipfum certum habeo,
quando ad Antonium proficifcare, aut quid in Epiro tempo-
ris ponas. Ita neque Achaicis hominibus, neque Epiroticis^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 21/541
A D AT T I C U M L I B. I. 13
paulo liberiores literas committere audeo. Sunt autem pofl
difceflum a me tuum res digncE literis noilris, fed non com-
mittenda; ejufmodi periculo, ut aut interire, aut aperiri, aut
intercipi, poffint. Primum igitur fcito, primum me non efTe
rogatum fententiam, praepoiitumque effe nobis pacificatorem
Allobrogum, idque admurmurante Senatu, neque me invito,
effe fad:um : fum enim et ab obfervando homine perverfo
liber, et ad dignitatem in Republica retinendam contra illius
voluntatem folutus ; et ille fecundus in dicendo locus habet
audtoritatem pene principis, et voluntatem non nimis devinc-
tam beneficio Confulis. Tertius efl Catulus : quartus (fi etiam
hoc quasris) Hortenfius. Conful autem ipfe parvo animo et
pravo, tantum cavillator genere illo morofb, quod etiam fine
dicacitate ridetur, facie magis, quam facetiis, ridiculus, ni-
hil agens cum Republica, fejundtus ab optimatibus : a quo
nihil fperes boni Reipublicae, quia non vult ; nihil metuas
mali, quia non audet. Ejus autem coUega et in me perho-
norificus, et partium ftudiofus ac defenfor bonarum. Quin
immo leviter inter fe difiident. Sed vereor ne hoc, quod in-
fedum efl, ferpat longius. Credo enim te audifle, cum apud
Csfarem pro populo fieret, venifTe eo muliebri veftitu virum ;
idque facrificium cum virgines inflauraffent, mentionem a
Q^ Cornificio in Senatu fad:am : (is fuit princeps ; ne tu for-
te ahquem noflrum putes) poflea rem ex fenatus-confulto ad
pontifices relatam, idque ab iis nefas ePie decretum : deinde
ex fenatus-confulto Confules rogationem promulgafTe ; uxori
Csefarem nuntium remififfe. In hac caufa Pifo, amicitia P.
Clodii du6tus, operam dat, ut ea rogatio, quam ipfe fert, et
fert ex fenatus-confulto et de reHgione, antiquetur. MefTala
vehementer adhuc agit fevere. Boni viri precibus Clodii re-
moventur a caufa ; oper^B comparanturj nofmetipfi, qui Ly-
curgei a principio fuiffemus, quotidie demitigamur. Inflat et
urget Cato. Quid multa ? vereor, ne hasc, negleda a bonis,
defenfa ab improbis, magnorum Reipublicae malorum caufa
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 22/541
14 EPISTOLARUMfint. Tuus autem ille amicus (fcin' quem dicam ? de quo tii
ad me fcripfifti, poftea quam non auderet reprehcndere, lau-
dare ccepiiTe) nos, ut oflendit, admodum diligit, ampledli-
tur, amat, aperte laudat ; occulte, fed ita ut perfpicuum fit,
invidet : nihil come, nihil fimplcx, nihil cv rin TroXiTtKug ho-
neftum, nihil illuflre, nihil forte, nihil liberum. Sed haec ad
te fcribam alias fubtilius : nam neque adhuc mihi fatis nota
funt ; et huic terrae filio nefcio cui committere epiftolam tan-
tis de rebus non audeo. Provincias prxtores nondum fortiti
funt : res eodem eft loci, quo reliquifli. ToT^i^itrUv, quam pof-
tulas, Mifeni et Puteolorum includam orationi me£e. Ante
d. III. Non. Decemb. mendofe fuilfe animadverteram. Quas
laudas ex orationibus, mihi crede, valde mihi placebant ; fed
non audebam antea dicere : nunc vero, quod a te probata
funt, multo mihi oiTliKunpci, videntur. In illam orationem Me-
tellinam addidi quaedam : liber tibi mittetur, quoniam te
amor noftri (piXoprjTiipct reddidit. Novi tibi quidnam fcribam ?
quid etiam ? Meffala Conful Autronianam domum emit H-S
ccccxxxvii. Quid id ad me, inquies ? tantum, quod ea
emptione et nos bene emilfe judicati fumus ; et homines in-
telligere coeperunt, licere amicorum facultatibus in emendo
ad dignitatem aliquam pervenire. Teucris illa lentum nego-
tium efl, fed tamen eft in fpe : tu ifla confice. A nobis libe-
riorem epiftolam expeda. vi. Kalend. Febr. M. Meffala et
M. Pifone Coff.
CiCERo Attico Sal.
XIV. TTEREOR ne putidum fit fcribere ad te, quam fim
occupatus : fed tamen diftinebar, ut huic vix tantulze
epiflolae tempus habuerim, atque id ereptum e fummis occu-
pationibus. Prima concio Pompeii qualis fuiifet, fcripfi ad te
antea, non jucunda miferis, inanis improbis, beatis non grata.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 23/541
ADATTICUMLIB. I. 15
bonis non gravis : itaque frigebat. Tum Pifonis confulis im^
pulfu leviffimus tribunus plebis Fufius in concionem pro-
duxit Pompeium. Res agebatur in circo Flaminio ; ct erat
in eo ipfo loco, illo die, nundinarum -mvYiyv^?. Quaefivit ex
eo, placeretne ei judices a Prastore legi, quo confilio idem
PriEtor uteretur : id autem erat de Clodiana religione ab Se-
natu conftitutum. Tum Pompeius jttctA' ^.^'tok^cctikoos locutus
efl ; Senatufque aud:oritatem libi omnibus in rebus maxi-
mam videri, femperque vifam t^Q, refpondit, et id multis
verbis. Poftea Melfalla conful in Senatu de Pompeio qu;£{i-
vit, quid de religione, et de promulgata rogatione, fentiret.
Locutus ita eft in Senatu, ut omnia illius ordinis confulta
Q/iviicus laudaret ; mihique, ut affedit, dixit, fe putare, fatis ab
fe etiam de iftis rebus t& reiponfum. Craffus poflea quam
vidit illum excepiffe laudem ex eo, quod fufpicarentur homi-
nes ei Confulatum meum placere, furrexit, ornatifTimeque de
meo Confulatu locutus efl ; ut ita diceret, fe, quod eflet fe-
nator, quod civis, quod liber, quod viveret, mihi acceptum
referre;
quoties conjugem, quoties domum, quoties patriam,
videret, toties fe beneficium meum videre. Quid multa ? to-
tum hunc locum, quem ego varie meis orationibus, quarum
tu Ariflarchus es, foleo pingere, de flamma, de ferro, (nofli
illas A>?>cJSi^?) valde graviter pertexuit. Proxime Pompeium
fedebam. Intellexi hominem moveri -, utrum Craffum inire
eam gratiam, quam ipfe prastermififfet -, an effe tantas res
noftras, quse tam libenti Senatu laudarentur, ab eo prcefertim,
qui mihi laudem illam eo minus deberet, quod meis omni-
bus literis in Pompeiana laude perftridlus effet. Hic dies mevalde Craffo adjunxit : et tamen ab illo aperte, ted;e quid-
quid efl datum, libenter accepi. Ego autem ipfe, dii boni !
quo modo mTn^^^.^ivaaf^luj novo auditori Pompeio ? fi unquam
mihi TTifiooQi, fi KctixTrxjy fi iv^vfjc'/iiA,o(,7zi, fi }coiTci(rKivcif, fuppcditavc-
runt, illo tempore. Quid multa ? clamores. Etenim hasc
erat v-^ic-if, de gravitate ordinis, de equeflri concordia, de
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 24/541
i6 EPISTOLARUMconfenfionc ItaliaD, dc immortuis reliquiis conjuratlonis, de
vilitate, de otio. Nofti jam in hac materia fonitus noftros :
tanti fucrunt, ut ego eo brevior fim, quod eos ufquciftinc
exauditos putem. Romana^ autem fe res fic habent. Senatus
a^cto^ Tmyo^ : nihil conftantius, nihil feverius, nihil fortius.
Nam cum dies venifTet rogationi ex fenatus-confulto ferendas,
concurfabant barbatuli juvcnes, totus ille grex Catihnae, duce
fiHola Curionis ; et populum, ut antiquaret, rogabant. Pifo
autem Conful, lator rogationis, idem erat dilTuafor. OperiE
Clodianae pontes occuparant : tabellae miniftrabantur, ita ut
nulla daretur uti rogas. Hic tibi Roflra Cato advolat, con-
vicium Pifoni Confuli mirificum facit ; fi id efl convicium,
vox plena gravitatis, plena au(ftoritatis, plena denique falutis.
Accedit eodem etiam nofler Hortenfius, multi praeterea boni.
Infignis vero opera Favonii fuit. Hoc concurfu optimatum
comitia dimittuntur: Senatus vocatur. Cum decerneretur fre-
quenti Senatu, contra pugnante Pifone, ad pedes omnium fm-
gillatim accidente Clodio, ut Confules populum cohortarentur
ad rogationem accipiendam ; homines ad xv Curioni nullum
fenatus-confultum facienti affenferunt : ex altera parte facile
cccc fuerunt. Adta res eft. Fufius tertium concefTit. Clodius
conciones miferas habebat, in quibus Lucullum, Hortenfium,
C. Pifonem, MefTailam confulem, contumeliofe laedebat ; me
tantum comperifTe omnia criminabatur. Senatus et de provin-
ciis Praetorum, et de legationibus, et de caeteris rebus, decer-
nebat, ut, ante quam rogatio lata effet, ne quid ageretur. Ha-
bes res Romanas : fed tamen etiam illud, quod non fperaram,
audi. Meflalla conful eft egregius, fortis, conftans, diligens,
noflri laudator, amator, imitator. Ille aher uno vitio minus
vitiofus ; quod iners, quod fomni plenus, quod imperitus,
quod ct^TT^ccKTOTctTo^, fed voluntate ita >crf.%s;c77j$-, ut Pompeium
poft illam concionem, qua ab eo Senatus laudatus eft, odifTe
coeperit. Itaque mirum in modum omnes a fe bonos ahenavit.
Neque id magis amicitia Clodii addud:us facit, quam ftudio
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 25/541
AD ATTICUM LIB. I. 17
perditarum rerum atque partium. Sed habet fui fimilem iu
magiftratibus, praster Fufium, neminem. Bonis utimur Tri-
bunis plebis, Cornuto vero pfeudo-Catone. Quid q^saeris ?
Nunc ut ad privata redeam, TeOx^s- promifia patravit : tu man-
data effice, quae recepifti. Quintus frater, qui Argiletani aedi-
ficii reliquum dodrantem emit H-S dccxxv, Tufculanuni
venditat, ut, fi poflit, emat Pacilianam domum. Cum Lucceio
in gratiam redi : video hominem valde petiturire : navabo ope-
ram. Tu quid agas, ubi fis, cujufmodi iftae res fint, fac tne
quam diligentiflime certiorem. Idibus Febr.
CiCERo Attico Sal.
XV. A S I AM Quinto, fuavifiimo fratri, obtigifle audifl:i :
non enim dubito, quin celerius tibi hoc rumor,
quam ullius noftrum literae nuntiarint. Nunc quoniam et lau-
dis avidiflimi femper fuimus, et praster caeteros (piKtTkviyig et
fumus et habemur, et multorum odia atque inimicitias Rei-
publicae caufa fufcepimus ; Tmvmvis co^irYig f/,i(jLVYia->uo, curaque ef-
fice, ut ab omnibus et laudemur et amemur. His de rebus
plura ad te in ea epiftola fcribam, quam ipfi Quinto dabo. Tu
me, velim, certiorem facias, quid de meis mandatis egeris;
atque etiam, quid de tuo negotio : nam ut Brundufio profedtus
es, nullae mihi abs te funt redditae literae. Valde aveo fcire
quid agas. Idib. Mart.
CiCERo Attico Sal.
XVI. /^UiERIS ex me, quid acciderit de judicio^ quod
* tam praeter opinionem omnium fa<ftum fit ; et fimul
vis fcire, quo modo ego minus, quam foleam, proeliatus fim :
refpondebo tibi vt^^ov Trpon^ov, '0(^*i^iKoof. Ego enim, quamdiu
ToM. VIII. C
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 26/541
i8 EPISTOLARUMSenatus audloritas mihi defendenda fuit, fic acriter et vehe-
menter proeliatus fum, ut clamor concurfufque maxima cum
mea l?ydc fierent. Quod fi tibi unquam fum vifus in Repub-lica fortis, certe me in illa caufa admiratus effes. Cum enim
ille ad conciones confugifTet ; in iifque meo nomine ad in-
vidiam uteretur, dii immortales, quas ego pugnas et quan-
tas ftrages edidi ? quos impetus in Pifonem, ,in Curionem, in
totam illam manum, feci ? quo modo fum infeftatus levitatem
fenum, libidinem juventutis ? Saepe, ita me dii juvent, te non
folum audtorem conliliorum meorum, verum etiam fpedtato-
rem pugnarum mirificarum, defideravi. Poflea vero quam
Hortenfms excogitavit, ut legem de religione Fufius Tribunus
plebis ferret ; in qua nihil aliud a Confulari rogatione diffe-
rebat, nifi judicum genus, (in eo autem erant omnia) pugna-
vitque, ut ita iieret; quod et fibi et aliis perfuaferat, nuUis
illum judicibus effugere pofTe : contraxi vela, perfpiciens ino-
piam judicum ; neque dixi quicquam pro teflimonio, nifi
quod erat ita notum atque teftatum, ut non pofTem praste-
rire. Itaque, fi caufam qujeris abfolutionis, (ut jam "sr^W ro
'TTfoTipov revertar) egeflas judicum fuit et turpitudo. Id autem
ut accideret, commiiTum efl Hortenfii confilio ^ qui dum veri-
tus efl, ne Fufius ei legi intercederet, quae ex fenatus-con-
fulto ferebatur, non vidit illud, fatius effe illum in infamia
relinqui ac fordibus, quam infirmo judicio committi. Sed
dudus odio properavit rem deducere in judicium ; cum illum
plumbeo gladio jugulatum iri tamen diceret. Sed judi.:ium,
fi quaeris, quale fuerit j incredibili exitu ; fic, uti nunc ex
eventu ab aliis, a mc tamen ex ipfo initio, confilium Horten-
fii reprehendatur. Nam ut rejedtio fad:a efl clamoribus maxi-
mis ; cum accufator, tanquam Cenfor bonus, homines ne-
quiflimos rejiceret ; reus, tanquam clemens lanifta, frugalif-
fimum quemque fecernereti ut primum judices confederunt,
valde diffidere boni coeperunt. Non enim unquam turpior in
ludo talario confefTus fuit : maculofi fenatores, nudi equites.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 27/541
AD ATTICUM LIB. I. 19
tribuni non tam asrati, quam, ut appellantur, aerarii. Pauci
tamen boni inerant, quos rejediione fugare ille non potue-
rat ; qui moefti inter fui difTimiles, et mcErentes, fedebant,
et contagione turpitudinis vehementer permovebantur. Hic,
ut quaeque res ad confilium primis poftulationibus refereba-
tur, incredibilis erat feveritas, nulla varietate fententiarum :
nihil impetrarat reus : plus accufatori dabatur, quam poftula-
bat : triumphabat (quid quaeris ?) Hortenfius fe vidifTe tan-
tum : nemo erat, qui illum reum ac non millies condemna-
tum arbitraretur. Me vero tefte produdlo, credo te ex accla-
matione Clodii advocatorum audifle, quas confurredlio judicumfadla fit, ut me circumfteterint, ut aperte jugula fua pro meo
capite P. Clodio oftentarint. Qu-cE mihi res multo honorifi-
centior vifa eft, quam aut illa, cum jurare tui cives Xeno-
cratem teftimonium dicentem prohibuerunt ; aut cum ta-
bulas Metelli Numidici, cum has, ut mos eft, circumferren-
tur, noftri judices afpicere noluerunt ; molto haec, inquam,
noftra res major. Itaque judicum vocibus, cum ego fic ab iis,
ut falus patriae, defenderer, fradlus reus, et una patroni om-
nes conciderunt : ad me autem eadem frequentia poftridie
convenit, qua cum abiens confulatu fum domum redu<5tus.
Clamare praeclari Areopagitae, fe non effe venturos, nifi prje-
lidio conftituto. Refertur ad confilium -, una fola fententia
praefidium non defideravit. Defertur res ad fenatum j gravifli-
me ornatiflimeque decernitur : laudantur judices : datur ne-
gotium magiftratibus : refponfurum hominem nemo arbitra-
batur.'
Ea-TnTi, vvv fiot Miazij, 'oTrTTOis oyj tt^ootov 'Zirvp ifjLmin. Nofti
Calvum, ex Nanneianis illum, illum laudatorem meum, de
cujus oratione erga me honorifica ad te fcripferam. Biduo per
unum fervum, et eum ex gladiatorio ludo, confecit totum
negotium : arceflivit ad fe, promifit, intercefTit, dedit. Jam
vero (O dii boni, rem perditam !) etiam nodtes certarum mu-
lierum, atque adolefcentulorum nobilium introdud:iones, non-
nullis judicibus pro mercedis cumulo fuerunt. Ita, fummo
C 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 28/541
20 EPISTOLARUMdifcefTu bonorum, pleno foro fervorum, XXV judices ita
fortes tamen fuerunt, ut, fummo propofito periculo, vel peri-
re maluerint, quam perdere omnia. XXXI fuerunt, quos fa-
mes magis, quam fama, commoverit. Quorum Catulus cum
vJdifTet quendam, Quid vos, inquit, pra^fidium a nobis pof-
tulabatis ? an, ne nummi vobis eriperentur, timebatis ? Habes,
ut breviffime potui, genus judicii, et caufam abfolutionis.
Quaeris deinceps, qui nunc fit ftatus rerum, et qui meus. Rei-
publicae flatum illum, quem tu meo confilio, ego divino, con-
£rmatum putabam, qui bonorum omnium conjundtione, et
audoritate Confulatus mei, fixus et fundatus videbatur, nifi
quis nos deus refpexerit, elapfum fcito efTe de manibus uno
hoc judicio : fi judicium efl, triginta homines populi Roma-
ni leviflimos ac nequifTimos, nummulis acceptis, jus ac fas
omne delere, et, quod omnes non modo homines, verum
etiam pecudes, fadtum effe fciant, id Talnam, et Plautum,
et Spongiam," et cjEteras hujufmodi quifquilias, flatuere, nun-
quam efTe fa<flum. Sed tamen, ut te de Republica confoler,
non ita, ut fperarunt mah, tanto impofito Reipublicae vulne-
re, alacris exuhat improbitas in vid:oria : nam plane ita pu-
taverunt, cum rehgio, cum pudicitia, cum judiciorum fides,
cum fenatus audloritas, concidifTet, fore, ut aperte vidtrix ne-
quitia ac Hbido poenas ab optimo quoque peteret fui dolo-
ris, quem improbifTimo cuique inufferat feveritas Confulatus
mei. Idem ego ille, (non enim mihi videor infolenter glo-
riari, cum de me apud te loquor, in ea praefertim epiflola,
quam nolo ahis legi) idem, inquam, ego recreavi afflidlos
animos bonorum unumquemque confirmans, excitans : infec-
tandis vero exagitandifque nummariis judicibus, omnem om-
nibus fludiofis ac fautoribus ilhus vidloriae ^fpwi'^ eripui :
Pifonem confulem nulla in re confiflere unquam fum paflus :
defponfam homini jam Syriam ademi : fenatum ad prifli-
nam fuam feveritatem revocavi, atque abjedum excitavi i
Clodium praefentem fregi in fenatu, cum oratione perpetua^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 29/541
A D AT T I C U M L I B. I. 21
pleniffima gravitatis, tum altercatione ejufmodi, ex qua licet
pauca deguftes : nam castera non poiTunt habere neque vim,
neque venuflatem, remoto illo ftudio contentionis, quemuyma, vos appellatis. Nam, ut Idib. Maii in fenatum con-
venimus, rogatus ego fententiam multa dixi de fumma Repub-
lica, atque ille locus indudtus a me eft divinitus ; ne, una
plaga accepta, patres confcripti conciderent, ne deficerent
vulnus effe ejufmodi, quod mihi nec diffimulandum, nec per-
timefcendum, videretur : ne aut metuendo ignaviffimi, aut ig-
norando ftultiffimi, judicaremur. Bis abfolutum effe Lentu-
lum, bis Catilinam:
hunc tertium jameffie a
judicibus inRempublicam immilTum. Erras, Clodi, non te judices urbiy
fed carceri, refervarunt ; neque te retinere in civitate, fed exiho
privare, voluerunt. Quamobrem, Patres confcrlpti, erigite ani-
mos, retinete veflram dignitatem : manet illa in RepubHca
bonorum confenfio : dolor acceffit bonis viris j virtus non efl
imminuta : nihil efl damni fad:um novii fed quod erat, inven-
tumefl: in unius hominis perditi judicio plures fimiles rcperti
funt. Sed quid ago? pene orationem in epiflola inclufi. Redeo
ad altercationem. Surgit pulchellus puer : objicit mihi, me ad
Baiasfuijfe. Falfum : fed tamen quid hoc ? fimile efl, inquam,
quafi dicas in operto fuiffe. ^id, inquit, homini Arpinati cum
aquis caldis ? Narra, inquam, patrono tuo, qui Arpinates aquas
concupivit : nofti enim marinas. ^oufquey inquit, hunc re~
gem feremus ? Regem appellas, inquam, cum Rex tui men-
tionem nullam fecerit ? Ille autem Regis hereditatem fpe de-
vorarat. Domum, inquit, emifi. Putes, inquam, dicere, judi-
ces emifli. Juranti, inquit, tibi non crediderunt, Mihi vero, in-
quam, xxv judices crediderunt: xxxi, quoniam nummos ante
acceperunt, tibi nihil crediderunt. Magnis clamoribus aiflic-
tus conticuit, et concidit, Nofter autem flatus efl hic. Apud
bonos iidem fumus, quos reliquifli; apud fordem urbis et fas-
cem multo melius nunc, quam reliquifli ; nam et illud nobis
non obefl, videri noflrum teftimonium non valuifle : miffus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 30/541
22 EPISTOLARUMcfl fanguis invidi^E fine dolore, atquc etiam hoc magis, quod
omnes illi fautores illius flagitii rem manifeftam illam re-
demptam effe a judicibus confitentur. Accedit illud, quodilla concionalis hirudo aerarii, mifera ac jejuna plebecula, mc
ab hoc Magno unice diligi putat : et hercule multa et ju-
cunda confuetudine conjundli inter nos fumus, ufque eo, ut
noftri ifti comilfatores conjurationis, barbatuli juvenes, il-
lum in fermonibus Cna^um Ciceronem appellent. Itaque et
ludis et gladiatoribus mirandas iTrKryjf^tctcrict,^ fme ulla paflo-
ritia fillula auferebamus. Nunc eft expedtatio comitiorum : in
qua omnibus invitis trudit nofter Magnus Auli filium -, at-
que in eo neque audloritate, neque gratia, pugnat, fed quibus
Philippus omnia caftella expugnari pofle dicebat, in quas
modo afellus onuftus auro polfet afcendere. Conful autem
ille, Doterionis hiftrionis fimilis, fufcepifle negotium dici-
tur, et domi divifores habere : quod ego non credo. Sed fe-
natus-confulta duo jam fadta funt odiofa, quod in Confulem
fadta putantur, Catone et Domitio poftulante -, unum, ut
apud magiftratus inquiri liceret ; alterum, cujus domi divi-
fores haberent, adverfus rempublicam. Lurco autem, tri-
bunus plebis, qui magiftratum iimul cum lege ^Elia iniit,
folutus eft et JEli^. et Fufia, ut legem de ambitu ferret ;
quam ille bono aufpicio claudus homo promulgavit. Ita co-
mitia in ante diem vi. Kal. Sext. dilata funt. Novi eft in le-
ge hoc, ut, qui nummos in tribu pronuntiarit, fi non de-
derit, impune fit ; fm dederit, ut, quoad vivat, fingulis tribu-
bus H-S cId cIo cIo debeat. Dixi, hanc legem P. Clodium
jam ante fervafi^e : pronuntiare enim folitum efte, et non dare.
Sed heus tu, videfne confulatum illum noftrum, quem Cu-
rio antea '^Ucaa-iv vocabat, fi hic fad:us erit, fabam mimum
futurum ? Quare, ut opinor, (p<Aoaj(p;jT6cv, id quod tu facis,
et iftos Confulatus ' non flocci eccTiov. Quod ad me fcribis, te
in Afiam ftatuiflTe non ire ; equidem mallem ut ires : ac ve-
reor ne quid in ifta re minus commode fiat : fed tamen non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 31/541
AD ATTICUM LIB. L 23
pofTum reprehendere confilium tuum, praefertlm cum ego-
met in provinciam non lim profedtus. Epigrammatis tuis,
quas in Amaltheo pofuifti, contenti erimus, praefertim cumet Chilius nos reliquerit, et Archias nihil de me fcripferit
ac vereor, ne, Lucullis quoniam Graecum poema condidit,
nunc ad Caecilianam fabulam fpedlet. Antonio, tuo nomi-
ne gratias egi ; eamque epiftolam Manlio dedi. Ad te ideo
antea rarius fcripfi, quod non habebam idoneum, cui darem,
nec fatis fciebam, quid darem. Vale. Te vindicavi. Cincius
fi quid ad me tui negotii detulerit, fufcipiam : fed nunc ma-
gis in fuo eft occupatus ; in quo ego ei non defum. Tu, fi
uno in loco es futurus, crebras a nobis literas expedlia ; aft
plures etiam ipfe mittito. Velim, ad me fcribas, cujufmodi
lit 'A^cfrA-9-«ov tuum, quo ornatu, qua 77>7n)(ii<ria, -, et quae poemata
quafque hiftorias de 'Af/,ciM(x, habes, ad me mittas. Lubet
mihi facere in Arpinati. Ego tibi aliquid de meis fcriptis
mittam. Nihil erat abfoluti.
CiCERo Attico Sal.
XVIL lY/TAGNA mlhi varietas voluntatls, et dlffimilltudo
opinionis ac judicii Quinti fratrls mei, demon-^
ilrata efl ex literis tuis, in quibus ad me epiflolarum illius ex-
empla mififtl : qua ex re et moleflia fum tanta affedlus, quan-
tam mihi meus amor fummus erga utrumque veftrum afferre
debuit ; et admiratione, quldnam accidiffet, quod afferret
Qulnto fratri meo aut ofFenfionem tam gravem, aut commuta-
tionem tantam voluntatis. Atque illud a me jam ante intelli-
gebatur, quod te quoque ipfum difcedentem a nobis fufpicari
videbam, fubeffe nefcio quid opinionis incommodae, fauclum-
que ejus animum ; et InfedifTe quafdam odiofas fufpiciones :
quibus ego mederi cum cUperem antea faepe, et vehementius
etiam pofl fortitionem provincls, nec tantum Intelligebam ei
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 32/541
24 EPISTOLARUMefle ofFenfionls, quantum literae tuoc declarant ; nec tantum
proficiebam, quantum volebam. Sed tamen hoc me ipfe con-
folabar, quod non dubitabam, quin te ille aut Dyrrachii, aut
in iftis locis ufpiam, vifurus eflet : quod cum accidiffet -, con-
fidebam, ac mihi perfuaferam fore, ut omnia placarentur inter
vos non modo fermone ac difputatione, fed confpedlu ipfo
congrefTuque veflro. Nam, quanta fit in Quinto fratre meo co-
mitas, quanta jucunditas, quam mollis animus et ad accipien-
dam et ad deponendam oftenfionem, nihil attinet me ad te, qui
ea nofli, fcribere. Sed accidit perincommode, quod eum nuf-
quam vidifli : valuit enim plus, quod erat ijli nonnullorum
artificiis inculcatum, quam aut officium, aut neceflitudo, aut
amor vefler ille priftinus, qui plurimum valere debuit. Atque
hujus incommodi culpa ubi refideat, facilius pofTum exiftimare,
quam fcribere : vereor enim, ne, dum defendam meos, non
parcam tuis. Nam fic intelligo ; ut nihil a domeflicis vulne-
ris fadlum fit, illud quidem, quod erat, eos certe fanare po-
tuiffe. Sed hujufce rei totius vitium, quod aliquanto etiam la-
tius patet, quam videtur, praefenti tibi commodius exponam.
De iis literis, quas ad te Theffalonica mifit, et de fermoni-
bus, quos ab illo et Romae apud amicos tuos et in itinere
habitos putas j ecquid tantum caufas fit, ignoro : fed omnis in
tua pofita efl humanitate mihi fpes hujus levand^e moleftijE.
Nam, fi ita ftatueris, et irritabiles animos effe optimorum
faepe hominum, et eofdem placabiles ; et effe hanc agilitatem,
ut ita dicam, moUitiamque naturae plerumque bonitati ; et,
id quod caput eft, nobis inter nos noftra five incommoda, five^
vitia, five injurias effe tolerandas ; facile haec, quemadmodumfpcro, mitigabuntur. Quod, ego ut facias, te oro : nam ad me,
qui te unice diligo, maxime pertinet, neminem effe meorum,
qui aut te non amet, aut abs te non ametur. Illa pars epiftoliE
tuas minime fuit neceffaria, in qua exponis, quas facultates aut
provincialium aut urbanorum commodorum, et aliis tempo-
ribus, et me ipfo confule, praetermiferis. Mihi enim perfpe(5la
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 33/541
AD ATTICUM LIB. I. 25
€ft ingenuitas, et magnitudo animi tui : neque ego inter me
atque te quicquam intereffe unquam duxi, prster voluntatem
inftitutae vitse ; quod me ambitio qusdam ad honorum ftu-
dium, te autem alia minime reprehendenda ratio ad honeftum
otium, duxit. Vera quidem laude probitatis, diligentia^, reli-
gionis, neque me tibi, neque quemquam, antepono : amoris
vero erga me, cum a fraterno amore domeflicoque difcefii, tibi
primas defero. Vidi enim, vidi, penitufque perfpexi, in meis ^
variis temporibus, et follicitudines et lastitias tuas. Fuit mihi
fsepe et laudis noftrae gratulatio tua jucunda, et timoris confo-
•latio grata. Quin mihi nunc, te abfente, non folum confilium,quo tu excellis, fed etiam fermonis communicatio, qua? mihi
fuaviffima tecum folet elfe, maxime deefl. Quid dicam in
pubHca re ? quo in genere mihi negligenti efle non licet ; an in
forenfi labore ? quem antea propter ambitionem fuflinebam ;
nunc, ut dignitatem tueri gratia poflim ; an in ipfis domeflicis
negotiis ? in quibus ego cum antea, tum vero pofl difceffum
fratris, te fermonefque noflros defidero. Poftremo non labor
meus, non requies ; non negotium, non otium ; non forenfes
res, non domeflicae, non publicae, non privatas, carere diutius
tuo fuavifrim.o atque amantiffimo confiHo ac fermone pof-
funt. Atque harum rerum commemorationem verecundia faepe
impedivit utriufque noflrum : nunc autem ea fuit neceffaria
propter eam partem epiftolae tuae, per quam te ac mores tuos
mihi purgatos ac probatos effe voluifli. Atque in ifla incom-
moditate aHenati iUius animi et offenfi, iHud inefl tamen com-
modi, quod et mihi et caeteris amicis tuis nota fuit, et abs te
aHquando teftificata, tua voluntas omittends provinciae ; ut,
quod una non eflis, non diflenfione ac difiidio veflro, fed
voluntate ac judicio tuo, fadlum efie videatur. Quare et iHa,
<]U'£ violata, expiabuntur ; et haec noflra, quae funt fancliffime
confervata, fuam reHgionem obtinebunt. Nos hic in repub-
Hca infirma, mifera, commutabiHque, verfamur. Credo enim
£e audiffe, noftros Equites pene a Senatu effe disjundos;qui
ToM. VIII. D
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 34/541
26 EPISTOLARUMprimum illud valde graviter tulcrunt, promulgatum ex fena-
tus-confulto fuille, ut de iis, qui ob judicandum accepiiTent,
qua^reretur. Qua in re decernenda cum ego cafu non afFuilTera,
fenfilTemque id equeftrem ordinem ferre molefte, neque aperte
dicere ; objurgavi Senatum, ut mihi vifus fum, fumma cum
aucStoritate ; et in caufa non verecunda admodum gravis et
copiofus fui. Ecce aliae deliciac Equitum vix ferenda^, quas
ego non folum tuli, fed etiam ornavi. Afiani, qui de Cen-
foribus conduxerant, quefti funt in Senatu, fe, cupiditate pro-
lapfos, nimium magno conduxifle : ut induceretur locatio,
poftulaverunt. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo fecun-
dus : nam ut illi auderent hoc poftulare, Craflus eos impulit.
Invidiofa res, turpis poftulatio, et confeflio temeritatis. Sum-
mum erat periculum, ne, fi nihil impetraflent, plane aliena-
rentur a Senatu. Huic quoque rei fubventum eft maxime a
nobis;perfedlumcjue, ut frequentifllmo Senatu et libentiflimo
uterentur, multaque a me de ordinum dignitate et concordia
didta funt Kal. Decemb. et poftridie. Neque adhuc res con-
-fedta eft, fed voluntas Senatus perfped:a : unus enim contra-
dixerat MetelUis Conful deflgnatus. Quin erat didlurus (ad
quem propter diei brevitatem perventum non eft) heros ille
nofter Cato. Sic ego confervans rationem inftitutionemque nof-
tram, tueor, ut poflum, illam a me conglutinatam concordiam.
Sed tamen, quoniam ifta funt infirma, munitur qujEdam nobis
ad retinendas opes noftras tuta, ut fpero, via, quam tibi literis
fatis explicare non pofliim ; fignificatione parva oftendam ta-
men : utor Pompeio familiariflime. Video quid dicas. Ca-
vebo, quae funt cavenda : ac fcribam alias ad te de meis con-
filiis capeflTenda; Reipublicae plura. Lucceium fcito Confula-
tum habere in animo ftatim petere : duo enim foli dicun-
tur petituri. Caefar cum eo coire per Arrium cogitat : et Bi-
bulus cum hoc fe putat per C. Pifonem pofl^e conjungi. Ri-
des ? non funt haec ridicula, mihi crede. Quid aliud fcribam
5xi te ? quid ? multa funt.: fed in aliud tempus. Te fi expedtari
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 35/541
A D A T T I C U M L I B. I. 27
velis, cures ut fclam. Jam illud modelle rogo, quod maxlme
cupio, ut quamprimum venias. Nonis Decemb,
CicERO Attico Sal,
XVIII. '^JIH I L mihi nunc fcito tam deeife, quam homi-
nem eum, qui-cum omnia, quas me cura aliqua
afficiunt, una communicem : qui me amet, qui fapiat, qul-cum
€go colloquar, nihil fingam, nihil diffimulem, nihil obtegam.
Abeft enimfrater c(,(piXi^os et amantiffimus.
Metellus nonhomo, fed littus, atque aer, et folitudo mera : tu autem, qui
faepiffime curam et angorem animi mei fermone et confilio le-
vafli tuo; qui mihi et in publica re focius, et in privatis om-
nibus confcius, et omnium meorum fermonum et confiliorum
particeps, effe foles, ubinam es ? Ita fum ab omnibus deflitu-
tus, ut tantum requietis habeam, quantum cum uxore, et filio-
la, et mellito Cicerone, confumitur. Nam iHae ambitiofs noflrasy'
fucofaeque amicitiae funt in quodam fplendore forenfi ; frudium
domefticum non habent. Itaque, cum bene completa domus
efl, tempore matutino, cum ad forum ftipati gregibus ami-
corum defcendimus, reperire ex magna turba neminem pof-
fumus, quocum aut jocari libere, aut fufpirare familiariter,
poffimus. Quare te expedlamus, te defideramus, te jam etiam
arceffimus : multa enim funt, quae me follicitant anguntque,
qus mihi videor, aures nad:us tuas, unius ambulationis fermone
exhaurire poffe. Ac domefticarum quidem follicitudinum acu-
leos omnes et fcrupulos occultabo ; neque ego huic epiftolas
atque ignoto tabellario committam. Atque hi (nolo enim te
permoveri) non funt permolefli, fed tamen infident et urgent,
et nullius amantis confilio aut fermone requiefcunt. In Re-
publica vero, quanquam animus eft prasfens, tamen volun-*
tas etiam atque etiam ipfa medicinam effugit. Nam, ut ea
breviter, quae poft tuum difcefTum ada funt, colligam, jam
D 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 36/541
28 EPISTOLARUMexclames necefle eft, res Romanas diutius flare non pofTe.
Etenim pofl profedtionem tuam primus, ut opinor, introitu&
fuit in caufam fabulae Clodianac ; in qua ego nad:us, ut mihividebar, locum refecandas libidinis, et coercendae juventutis,
vehemens fui, et omnes profudi vires animi atque ingenii mei,
non odio addud:us alicujus, fed fpe Reipublicce corrigen-
dx, et fanandac civitatis. Affli6ta Refpublica efl empto flu-
pratoque judicio. Vide, quas iint poftea confecuta. Conful eft
impofitus is nobis, quem nemo prster nos philofophos afpi-
cere fme fufpirio poffet. Quantum hoc vulnus ? Fadto fena-
tus-confulto de ambitu, dejudiciis, nulla lex perlata, exagi-
tatus Senatus, alienati Equites Romani. Sic ille annus duo
firmamenta Reipublicas per me unum conftituta evertit ;
nam et Senatus aud;oritatem abjecit, et ordinum concordiam
disjunxit. Inftat hic nunc ille annus egregius. Ejus initium
ejufmodi fuit, ut anniverfaria facra Juventutis non committe-
r.entur. Nam M. Luculli uxorem Memmius fuis facris initia-
vit, Menelaus, asgre id pafius, divortium fecit. Quanquam
ille paftor Idaeus Menelaum folum contempferat : hic nofter
Paris tam Menelaum, quam Agamemnonem, liberum non
putavit. Eft autem C Llerennius quidam Tribunus plebis,
quem tu fortafTe ne nofti quidem : tametfi potes noffe : tribulis
enim tuus eft ^ et Sextus, pater ejus, nummos vobis dividere
folebat. Is ad plebem P. Clodium traducit ; idemque fe/t,
Ut univerfus populus in campo Martio fuffragium de re Clo-
dii ferat. Hunc ego accepi in Senatu, ut foleo : fed nihil efl
illo homine lentius. Metellus eft Conful egregius, et nos
amat ; fed imminuit audioritatem fuam, quod habet dicis
eaufa promulgatum illud idem de Clodio. Auli autem filius,
O dii immortales ! quam ignavus, ac fme animo miles, quam'
dignus, qui Palicano, ficut facit, os ad male audiendum
quotidie praebeat ! Agraria autem promulgata eft a Flavio,
fane levis, eadem fere, qus fuit Plctia. Sed interea thiMtikos
an/?j^ i/\,' oW/3 quifquam inveniri poteft. Qui poterat, familiaris
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 37/541
AD ATTICUM LIB. I. 29
nofter (fic efl enim ; volo te hoc fcire) Pompeius togu-
lam illam pidlam filentio tuetur fuam. Craffus verbum nul-
lum contra gratiam. Casteros jam nofti ; qui ita funt flulti, ut
amilTa Republica pifcinas fuas fore falvas fperare videantur.
Unus eft qui curet, conftantia magis et integritate, quam, ut
mihi videtur, confilio aut ingenio, Cato ;qui miferos pub-
licanos, quos habuit amantiffimos fui, tertium jam menfem
vexat, neque iis a Senatu refponfum dari patitur. Ita nos cogi-
mur reliquis de rebus nihil decernere ante, quam pubHcanis
refponfum fit: quare etiam legationes rejedium iri puto. Nunc
vides, quibus iiudibus jad:emur: etfi
exiis,
quaefcripfimus,
tanta etiam a me non fcripta perfpicis. Revife nos aliquan-
do, et quanquam funt h^c loca fugienda, quo te voco, ta-
men fac ut amorem noftrum tanti seftimes, ut eo vel cum his
moleftiis perfrui velis. Nam ne abfens cenfeare, curabo edi-
cendum et proponendum locis omnibus : fub luftrum au-
tem cenferi, germani negotiatoris eft. Quare cura, ut te
quamprimum videamus. Kal. Febr. Q^Metello et L. Afra-
nio ColT.
CiCERo Attico Sal.
XIX. T^ ^ N modo, fi mihi tantum eftet otii, quantum eft
tibi, verum etiam, ft tam breves epiftolas velim
mittere, quam tu foles facere, te fuperarem, et in fcripto mul-
to eftem crebrior, quam tu : fed ad fummas atque incredibiles
occupationes meas accedit, quod nullam a me epiftolam ad te
fmo abfque argumento ac fententia pervenire. Et primum tibi,
ut aequum eft, civi amanti patriam, quss funt in RepubHca,
exponam : deinde, quoniam tibi amore nos proximi fumus,
fcribemus etiam de nobis ea, qua3 fcire te non nolle arbitra-
mur. Atque in Republica nunc quidem maxime Gallici belli
verfatur metus. Nam Edui, fratres noftri, pugnant : Seqaani
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 38/541
30: . E P I S T O L A R U M
permale pugnarunt : et Hclvetii fine dubio funt in armis, ex-
Gurfionefque in provinciam faciunt. Senatus decrevit, ut Con-
fules duas Gallias fortirentur, deledtus haberetur, vacatio-
nes ne valerent, lcgati cum audtoritate mitterentur, qui adi-
rent Gallice civitates, darentque operam, ne eae cum Hel-
vetiis fe jungerent. Legati funt Q^ Metellus Creticus, et
L. Flaccus, et, iv e7n rij Osi,Ky, f/,u^Bv, Lentulus Clodiani filius.
Atque hoc loco illud non queo praeterire, quod, cum de
Confularibus mea prima fors exiffet, una voce Senatus fre-
quens retinendum me in urbe cenfuit. Hoc idem poft me
Pompeio accidit : ut nos duo, quafi pignora Reipublicas reti-
neri videremur. Quid enim ego aliorum in me km<pMvrifA,a,Tci ex-
pe6lem, cum haec domi nafcantur ? Urbanae autem res fic fe
habent. Agraria lex a Flavio Tribuno plebis vehementer agi-
tabatur audiore Pompeio ; quas nihil populare habebat, prse-
ter audtorem. Ex hac ego lege, fecunda concionis voluntate,
omnia illa tollebam, qu^ ad privatorum incommodum perti-
nebant : liberabam agrum eum, qui P. Mucio, L. Calpur-
nio CofT. publicus fuiflet : Syllanorum hominum poffefTio-
nes confirmabam : Volaterranos et Arretinos, quorum agrum
Sylla publicarat, neque diviferat, in fua pofTeflione retine-
bam : unam rationem non rejiciebam, ut ager hac adven-
titia pecunia emeretur, quae ex novis vecfligalibus per quin-
quennium reciperetur. Huic toti rationi agrarias Senatus ad-
verfabatur, fufpicans Pompeio novam quandam potentiam
quaeri. Pompeius vero ad voluntatem perferendae legis incu-
buerat. Ego autem magna cum agrariorum gratia confirma-
bam omnium privatorum pofTefliones : is enim efl nofter exer-
citus, hominum, ut tute fcis, locupletium. Populo autem, et
Pompeio (nam id quoque volebam) fatisfaciebam emptione
qua conftituta diligenter, et fentinam urbis exhauriri, et Ita-
lias folitudinem frequentari, pofTe arbitrabar. Sed haec tota
res interpellata bello refrixerat. Metellus ell conful fane bo-
nus, et nos admodum diligit : ille alter ita nihil eft, ut plane
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 39/541
A D AT T I C U M L I B. I. 31
qaid emerit nefciat. Haec funt in Republica, nifi etiam illud
ad Rempublicam putes pertinere, Herennium quendam, Tri-
bunum plebis, tribulem tuum, fane hominem nequam atque
egentem, faepe jam de P. Clodio ad plebem traducendo age-
re coepifle : huic frequenter interceditur. Haec funt, ut opi-
nor, in Republica. Ego autem, ut femel Nonarum il^arum
Decembrium, jundlam invidia ac multorum inimicitiis, exi-
miam quandam atque immortalem gloriam confecutus fum ;
non deftiti eadem animi magnitudine in Republica verfari,
et illam inftitutam ac fufceptam dignitatem tueri. Sed poftea
quam primum Clodii abfolutione levitatem infirmitatemque
judiciorum perfpexi ; deinde vidi noftros publicanos facile a
Senatu disjungi, quanquam a me ipfo non divellerentur ; tum
autem beatos homines (hos pifcinarios dico, amicos tuos)
non obfcure nobis invidere : putavi, mihi majores quafdam
opes et firmiora praefidia eife quserenda. Itaque primum eum,
qui nimium diu de rebus noftris tacuerat, Pompeium adduxi
in eam voluntatem, ut in Senatu non femel, fed faepe mul-
tifque verbis, hujus mihi falutem imperii atque orbis terrarunx
adjudicarit. Quod non tam interfuit mea, (nequeenim illae res
aut ita funt obfcurae, ut teftimonium, aut ita dubi^, ut lauda-
tionem, defiderent) quam Reipublicje, quod erant quidam im-
probi, qui contentionem fore aliquam mihi cum Pompeio, ex
rerum illarum diffenfione arbitrarentur. Cum hoc ego me tanta
familiaritate conjunxi, ut uterque noftrum in fua ratione mu-
nitior, et in Republica iirmior, hac conjuncltione effe poffit.
Odia autem illa libidinofse et delicatas juventutis, quse erant
in me incitata, fic mitigata funt comitate quadam mea, me
unum ut omnes illi colant. Nihil jam denique a me afperum
in quemquam fit, nec tamen quicquam populare ac dilTolu-
tum : fed ita temperata tota ratio efl, ut ReipubliciE conflan-
tiam praeflem -, privatis rebus meis, propter infirmitatem bo-
norum, iniquitatem malevolorum, odium in me improborum,.
adhibeam quandam cautionem et diligentiam : atque ita tamen.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 40/541
32 E P I S T O L A R U M
iis novis amicitiis implicati fumus, ut crebro mihi vafer ille
Siculus infufurret Epicharmus cantilcnam illam fuam :
K'/j(pi H^ ^ifA,vcc<r' a,7n^iv' oip(ificc tuZtx toov (ppivcav.
Ac noftra; quidem rationis ac vita; quafi quandam formam,
iit opinor, vides. De tuo autem negotio faepe ad me fcri-
bis ; cui mederi nunc non poffumus : eft enim illud fenatus-
confultum fumma pedariorum voluntate, nullius noflrum auc-
toritate, fad:um. Nam, quod me effe ad fcribendum vides,
ex ipfo fenatus-confulto intelligere potes, aliam rem tum re-
latam ; hoc autem de populis liberisy line caufa additum j et
ita fadtum efl a P. Servilio iilio, qui in poflremis fententiam
dixit j fed immutari hoc tempore non poteft. Itaque conven-
tus, qui initio celebrabantur, jam diu fieri defierunt. Tu fi
tuis blanditiis tamen a Sicyoniis nummulorum aliquid expref-
feris ; velim, me facias certiorem. Commentarium Confulatus
mei Graece compofitum mifi ad te : in quo fi quid erit, quod
homini Attico minus Graecum eruditumque videatur ; non di-
cam, quod tibi, ut opinor, Panormi Lucullus de fuis hifloriis
dixerat ; fe, quo facilius illas probaret Romani hominis effe,
idcirco barbara quasdam et o-oKoikol difperfiffe : apud me fi quid
erit ejufmodi, me imprudente erit et invito. Latinum fi per-
fecero, ad te mittam : tertium poema expedlato, ne quod
genus a me ipfo laudis meae praetermittatur. Hic tu, cave, di-
cas, r*V mTi^ car/i^ji ; fi efl enim apud homines quidquam,
quod potius fit, laudetur ; nos vituperemur, qui non potius
alia laudemus : quanquam non iyKooyAct^^iik funt hasc, fed *Vo-
t^iic(.j quae fcribimus. Quintus frater purgat fe multum per li-
teras, et afiirmat, nihil a fe cuiquam de te fecus &({& did:um :
verum haec nobis coram fumma cura et dih*gentia funt agenda^
tu modo nos revife aliquando. Cofiinius hic cui dedi literas,
valde mihi bonus homo, et non levis, et amans tui, vifus efl,
et talis, qualem efle eum tuae mihi literae nuntiarant. Idi-
bus Mart.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 41/541
ADATTICUMLIB. I. 33
CiceroAtticoSal.XX. f^ U M e Pompelano me Romam recepifTem a. d. iv
^Idus Maii, Cincius nofter eam mihi abs te epiftolam
reddidit, quam tu Idib. Febr. dederas : ei nunc epiftolaE li-
teris his refpondebo. Ac primum, tibi perfpecftum efle judi-
cium de te meum, Istor ; deinde, te in iis rebus, quas mihi
afperius a nobis, atque a noftris, et injucundius adlae vide-
bantur, moderatiffimum fuifle, vehementiffime gaudeo ; idque
neque amoris mediocris, et ingenii fummi ac fapientis, ju-
dico. Qua de re cum ad me ita fuaviter, diligenter, offi-
ciofe, et humaniter, fcripferis, ut non modo te hortari am-
plius non debeam, fed ne expedlare quidem abs te, aut ab
ullo homine, tantum facilitatis ac manfuetudinis potuerim ;
nihil duco effe commodius, quam de his rebus nihil jam am-
plius fcribere : cum erimus congreffi ; tum, fi quid res feret,
coram inter nos conferemus. Quod ad me de Republica fcri-
bis, difputas tu quidem et amanter et prudenter ; et a meis
confiliis ratio tua non abhorret. Nam neque de ftatu nobis
noftrae dignitatis efl recedendum, neque fme noflris copiis in-
tra alterius praefidia veniendum ; et is, de quo fcribis nihil
habet amplum, nihil excelfum, nihil non fummiffum atque
populare. Veruntamen fuit ratio mihi fortaffe ad tranquillita-
tem meorum temporum non inutilis -, fed mehercule Reipub-
licae multo etiam utilior, quam mihi, civium improborum im-
petus in me reprimi, cum hominis ampliffima fortuna, aud:o-
ritate, gratia, fludtuantem fententiam confirmaffem, et a fpe
malorum ad mearum rerum laudem convertiffem. Quod fi
cum aliqua levitate mihi faciendum fuiffet, nullam rem tanti
aeflimaffem ; fed tamen a me ita ad:a funt omnia, non ut ego
illi affentiens levior, fed ut ille me probans gravior videretur.
Reliqua fic a me aguntur, et agentur, ut non committamus,
ToM. VIII. E
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 42/541
34 EPISTOLARUMMt ea, quae geflimus, fortulto gefliiTe videamur. Meos bonos
viros, illos quos fignificas, et eam, quam mihi dicis obtigifl"e,
onroipTa,v, non modo nunquam deferam i fed etiam, fi ego ab
illa deferar, tamen in mea prifl:ina fententia permanebo. II-
lud tamen velim exiftimes, me hanc viam optimatium, pofl:
Catuli mortem, nec praefidio ullo, nec comltatu, tenere.
Nam, ut ait Rhinton, ut opinor,
ol fxiv 7mp iioiv eim, oi$- J\j' id^tv fjuiXsi.
Mihi vero ut invideant pifcinarii noftri, aut fcribam ad te
alias, aut in congreflAim noftrum refervabo. A Curia autem
iiulla me res divellet : vel quod ita redtum eft ; vel quod re-
bus meis maxime confentaneum ; vel quod, a Senatu quanti
fiam, minime me poenitet. De Sicyoniis, ut ad te fcripii
antea, non multum fpei eft in Senatu : nemo eft enim jam,
qui queratur. Quare, fi id expe(ftas, longum eft : alia via, 11
qua potes, pugna. Cum eft ad:um, neque animadverfum eft
ad quos pertineret ; et raptim in eam fententiam pedarii cu-
currerunt. Inducendi fenatus-confulti maturitas nondum eft :
quod neque funt qui querantur ; et multi partim malevolen-
tia, partim opinione asquitatis, deledlantur. Metellus tuus efl
egregius conful. Unum reprehendo, quod otium e Gallia nun-
tiari non magnopere gaudet : cupit, credo, triumphare. Hoc
vellem mediocrius : caetera egregia. Auli vero filius ita fe ge-
rit, ut ejus Confulatus non Confulatus flt, fed Magni noftri
vTTcamov. De meis fcriptis, mifi ad te Graece perfeftum Con-
fulatum meum : eum librum L. Cofllnio dedi : puto te Lati-
nis meis deled:ari ; huic autem Gracco Graecum invidere.
Alii fi fcripferint, mittemus ad te-,
fed, mihi crede, fimul
atque hoc noftrum legerunt, nefcio quo pa(fto retardantur.
Nunc (ut ad rem meam redeam) L. Papirius Paetus, vir bo-
nus, amatorque nofter, mihi libros eos, quos Serv. Clau-
dius reliquit, donavit. Cum mihi, per legem Cinciam licere
capere, Cincius amicus tuus diceret, libenter dixi, me ac-
cepturum, fi attuliflTet. Nunc, fl me amas, fl te a me amari
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 43/541
ADATTICUMLIB. I.35
fcis^ enitere per amicos, clientes, hofpites, libertos denique,
ac fervos tuos, ut fcheda ne qua depereat : nam et Gras-
cis his libris, quos fufpicor, et Latinis, quos fcio, illum reli-
quilTe, mihi vehementer opus eft. Ego autem quotidie magis,
quod mihi de forenli labore temporis datur, in iis ftudiis con-
quiefco. Per mihi, per, inquam, gratum feceris, fi in hoc
tam diligens fueris,, quam foles in his rebus, quas me valde
velle arbitraris : ipfiufque Pseti tibi negotia commendo -, de
quibus tibi ille agit maximas gratias : et ut jam invifas nos,,
non folum rogo, fed etiam fuadeo*
JE 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 44/541
[ 36 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R II.
CiCERo Attico Sal.
I. T^^ALENDIS Jun. eunti mihl Antium, et gladiatores
Jl^ M. Metelli cupide relinquenti, venit obviam tuus
puer. Is mihi literas abs te, et commentarium Confulatus mei
Graece fcriptum reddidit : in quo lastatus fum, me aliquanto
ante de iifdem rebus Graece item fcriptum librum L. Coffinio
ad te perferendum dediffe : nam, fi ego tuum ante legilTem,
furatum me abs te effe diceres. Quanquam tua illa (legi enim
libenter) horridula mihi atque incompta vifa funt : fed tamen
erant ornata hoc ipfo, quod ornamenta neglexerant ; et, ut
mulieres, ideo bene olere, quia nihil olebant, videbantur.
Meus autem liber totum Ifocrati fivpoB-^KioVj atque omnes ejus
difcipulorum arculas, ac nonnihil etiam Ariflotelia pigmenta,
confumpfit : quem tu Corcyrae, ut mihi aliis literis fignificas,
flridiim attigifti ; pofl autem, ut arbitror, a CofHnio accepifli
quem tibi ego non efTem aufus mittere, nifi eum lente ac faf-
tidiofe probaviffem. Quanquam ad me refcripfit jam Rhodo
Pofidonius, fe, noflrum illum vT/if^vyiy.ct, cum legeret, quod
ego ad eum, ut ornatius de iifdem rebus fcriberet, miferam,
non modo non excitatum effe ad fcribendum, fed etiam pla-
ne perterritum. Quid quasris ? conturbavi Gra^cam nationem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 45/541
A D A T T I C U M L I B. II. Z7
Ita, vulgo qui inftabant, ut darem fibi quod ornarent, jam
exhibere mihi molefliam deftiterunt. Tu, fi tibi placuerit li-
ber, curabis, ut Athenis fit, et in cseteris oppidis GrcEcia3
videtur enim poiTe aliquid noftris rebus lucis afferre. Oratiun-
culas autem, et quas poftulas, et plures etiam, mittamy quo-
niam quidem ea, qu£ nos fcribimus adolefcentulorum ftudiis
excitati, te etiam deledlant. Fuit enim mihi commodum,
quod in eis orationibus, quie Philippicce nominantur, enitue-
rat civis ille tuus Demofthenes, et quod fe ab hoc refradlario-
lo judiciali dicendi genere abjunxerat, ut a?fA,voTipo$ n^ k^ ot-
^iTiKoonpo^ videretur,curare,
utmeae quoque
elTent orationes,
quas Confulares nominarentur : quarum una eft in Senatu Kal.
Jan. altera ad populum de lege agraria ; tertia, de Othone ;
quarta, pro Rabirio; quinta, de profcriptorum filiis ; fexta,
cum provinciam in concione depofui -, feptima, qua Catili-
nam emifi ^ od:ava, quam habui ad populum poftridie quam
Catilina profugit ; nona in concione, quo die Allobroges in-
dicarunt ; decima in Senatu, Nonis Decemb. Sunt praeterea
duas breves, quafi aTnKTTrznrfzciTicc legis agrariae. Hoc totum a-uixa,
curabo ut habeas. Et quoniam te cum fcripta, tum res
meae deledtant ; iifdem ex libris perfpicies, et quas geffe-
rim, et quae dixerim : aut ne popofciffes ; ego enim tibi me
non offerebam. Quod quaeris, quid fit, quod te arceffam, ac
iimul impeditum te negotiis effe fignificas, neque recufas,
quin, non modo fi opus fit, fed etiam fi velim, accurras
nihil fane eft neceffe : veruntamen videbare mihi tempora pe-
regrinationis commodius poffe defcribere. Nimis abes diu,
praefertim cum fis in propinquis locis : neque nos tc fruimur ;
et tu nobis cares. Ac nunc quidem otium efl : fed, fi paulo
' plus furor Pulchelli progredi poffet, valde ego te iflinc ex-
citarem : verum praeclare MeteUus impedit, et impediet.
Quid qua^ris ? eft Conful (p^AoWr^^, et, ut femper judica-
vi, natura bonus. Ille autem non fmiulat, fed plane Tribu-
nus plebis fieri cupit. Qua de re cum in Senatu ager,etur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 46/541
38 EPISTOLARUMfregi hominem ; et inconftantiam ejus reprehendi, qui Romae
Tribunatum plebis peteret, cum in Sicilia aedilitatem fe pe-
tere didtitaffet. Sed neque magnopere dixi elfe nobis labo-
randum ; quod nihilo magis ei liciturum effet plebeio Rem-
publicam perdere, quam fimilibus ejus me Confule patriciis
eflet licitum. Jam, cum fe ille feptimo die veniffe a Freto,
neque fibi obviam quemquam prodire potuiffe, et nod:u fe
introiffe, dixiffet, in eoque fe in concione jadlaffet : nihil ei
novi dixi accidiffe : ex Sicilia feptimo die Romam ; tribus
horis Roma Interamnam : nodlu introiffe item ante : non effe
itum obviam ; ne tum quidem, cum iri maxime debuit. Quid
quaeris ? hominem petulantem, modeftum reddo non fohim
perpetua gravitate orationis, fed etiam hoc genere didtorum.
Itaque jam familiariter cum ipfo cavillor, ac jocor. Quin
etiam cum candidatum deduceremus, qujerit ex me, num con-
fueffem Siculis locum gladiatoribus dare ? Negavi. At ego,
inquit, novus patronus inftituam : fed foror, quas tantum ha-
beat Conlularis loci, unum mihi folum pedem dat, Noli,
inquam, de uno pede fororis queri : licet etiam alterum tol-
las. Non Confulare, inquies, di(5tum. Fateor : fed ego illam
odi male Confularem : ca eft enim feditiofa : ea cum viro
bellum gerit, neque folum cum Metello, fed etiam cum Fa-
bio, quod eos in hoc effe molefte fert. Quod de agraria
lege qUdEris, fane jam videtur refrixiffe. Quod me quodam
modo molli brachio de Pompeii familiaritate objurgas ; nolim
ita exiftimes, me mei pr^fidii caufa cum illo conjundtum effe
fed ita res erat inftituta, ut, fi inter nos effet aliqua forte dif-
fenlio, maximas in Republica difcordias verfari effet necefle :
quod a me ita praecautum, atque ita provifum efl, non ut ego
de optima illa mea ratione decederem ; fed ut ille effet me-
lior, et aliquid de populari levitate deponeret : quem de meis
rebus, in quas eum multi incitarant, multo fcito gloriofius,.
quam de fuis, prcedicare : fibi enim bene geflae, mihi confer-
vatae, Reipublicae dat teflimonium : hoc facere illum, mihi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 47/541
A D A T T I C U M L 1 B. 11. 39
quam proiit nefcio ; ReipubliccE certe prodeft. Quid, fi etiam
Casfarem, cujus nunc venti valde funt fecundi, reddo melio-
rem?
num tantum obfumReipublicse ? Quin etiam, fi
mihinemo invideret ; fi omnes, ut erat asquum, faverent ; tamen
non minus effet probanda medicina, qu£E fanaret vitiofas par-
tes Reipublic^, quam quae exfecaret. Nunc vero, cum equi-
tatus ille, quem ego in clivo Capitolino, te fignifero ac prin-
cipe, collocaram, Senatum deferuerit ; noftri autem princi-
pes digito fe caelum putent attingere, fi mulli barbati in pif-
cinis lint, qui ad manum accedant ; alia autem negligant
nonne tibi fatis prodefle videor, fi perficio, ut nolint obefle,
qui pofTunt ? Nam Catonem noflrum non tu amas plus, quam
ego. Sed tamen ille, optimo animo utens, et fumma fide, no-
cet interdum Reipublicae : dicit enim tanquam in Platonis
iTs^iTeioc, non tanquam in RomHli fsece, fententiam. Quid ve-
rius, quam in judicium venire, qui ob rem judicandam peca-
niam acceperit ? Cenfuit hoc Cato : afTenfit Senatus. Equites
curiae bellum, non mihi; nam ego diffenfi. Quid impudentius
Publicanis renuntiantibus ? fuit tamen, retinendi ordinis caufa,
facienda jadtura. Reflitit et pervicit Cato. Itaque nunc, Con-
fule in carcere inclufo, faspe item feditione commota, afpiravit
nemo eorum, quorum ego concurfu, itemque Confules, qui
pofl me fuerunt, Rempublicam defendere folebant. Quid
ergo ? iflos, inquies, mercede condudos habebimus ? Quid
faciemus, fi aliter non pofTumus ? an libertinis, atque etiam
fervis, ferviamus ? Sed, ut tu ais, ctXi^ <T7r^^yig, Favonius meam
tribum tulit honeflius, quam fuam ; Lucceii perdidit : accu-
favit Naficam inhonefle ; ac modefle tamen dixit -, ita ut Rho-
di videretur molis potius, quam Moloni, operam dedifie
mihi, quod defendiffem, leviter fuccenfuit : nunc tamen petit
iterum Reipublicas caufa. Lucceius quid agat, fcribam ad te,
cum Casfarem videro, qui aderit biduo. Quod Sicyonii te \xr-
dunt j Catoni, et ejus asmulatori attribuas Servilio. Quid ? ea
plaga nonne ad multos bonos viros pertinet ? 6ed, fi ita placuit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 48/541
40 EPISTOLARUMlaudemus : dclnde in difTenfionibus foli relinquamur. Amal-
thea mea te exped:at, et indiget tui. Tufculanum et Pompeia-
num valde me delecftant; niii quod me, illum ipfum vindicem
ffiris alieni, aere non Corinthio, fed hoc circumforaneo, obrue-
runt. In Gallia fperamus effe otium. Prognoftica mea cum
oratiunculis propediem expedia : et tamen quid cogites de ad-
ventu tuo, fcribe ad nos : nam mihi Pomponia nuntiari jufTit,
te menfe Quintili Rom-cU fore : id a tuis literis, quas ad me de
deceifu tuo miferas, difcrepabat. Pstus, ut antea ad te fcripfi,
omnes libros, quos frater fuus reliquilTet, mihi donavit : hoc
illius munus in tua diligentiapoiitum eft. Si me amas, cura ut
conferventur, et ad me perferantur : hoc mihi nihil potefl effe
gratiusj et, cum Grscos, tum vero diligenter Latinos, ut con-
ferves velim : tuum effe hoc munufculum putabo. Ad Odla-
vium dedi literas ; cum ipfo nihil eram locutus : neque enim
ifla tua negotia provincialia effe putabam ; neque te in tocul»
lionibus habebam : fed fcripfi, ut debui, diligenter.
CiCERo AtticoSal.
IL /^URA, amabo te, Ciceronem noflrum. Ei nos %oi vi-
demur. ni^vivcuMv in manibus tenebam -, et hercule
magnum acervum Dicaearchi mihi ante pedes extruxeram.
O magnum hominem ! et a quo multo plura didiceris, quam
de Procilio. K.cpiv^iaov et 'A0jji/^ie;)/ puto me Romas habere. Mihi
credes, leges ; hasc doceo ; mirabilis vir efl. HpJjjg-, fi homo
effet, eum potius legeret, quam unam literam fcriberet :
qui
me epiflola petivit : ad te, ut video, comminus accefiit. Con-
juraffe mallem, quam reflitiffe conjurationi, fi illum mihi
audiendum putaffem. De Lollio fanus non es : de Vinio
laudo. Sed heus tu, ecquid vides Kalendas venire, Anto-
nium non venire ? judices cogi ? nam ita ad me mittunt,
Nigidium minari in concione, fe judicem, qui non affuerit^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 49/541
A D A T T I C U M L I B. II. 41
compellaturum. Velim tamen fi quid eft de Antonii adventii
quod audieris, fcribas ad me : et quoniam huc non venis,
ccEnes apud nos utique pridie Kal. cave aliter facias. Cura,
ut valeas.
CiCERo Attico Sal.
III. p R I M U M, ut opinor, tvc(.y}iMa>, Valerius abfolutus
eft Hortenlio defendente. Id judicium K. Atilio con-
donatum putabatur;
et Epicratem fufpicor, utfcribis, lafci-
vum fuifle : etenim mihi caligae ejus, ut fafciae cretatae, non
placebant : quid lit, fciemus cum veneris. Feneflrarum an-
guftias quod reprehendis, fcito te Ku/i» 'zs-coik-iecv reprehende-
re : nam, cum ego idem iftuc dicerem, Cyrus aiebat, ra-
diorum «J\c4(pctV«^ latis luminibus non tam effe fuaves. Etenim
eV^ oY<? f^iv, jj, et. To ^l opuf4,mv, /3, y. ctKrlvig oe, 0, Hj l, Vides
enim castera. Nam, fi Jt<*r' ^^caKoiv g^9fI<wV«f videremus, valde
laborarent et^uKa. in angufliis : nunc fit lepide illa iKxvaig ra-
diorum. Csetera fi reprehenderis, non feres tacitum, nifi quid
erit ejufmodi, quod fme fumptu corrigi poffit. Venio nunc
ad menfem Januarium, et ad vvn^m noflram, ac •zooXithclv :
in qua <rci)K^ci,TiKoog «V iKctTi^ov : fed tamen ad extremum, ut
illi folebant, r^i' cufKTKHauv. Eft res fane magni confilii. Nam
aut fortiter refiflendum efl legi agrariae j in quo eft quas-
dam dimicatio, fed plena laudis : aut quiefcendum; quod
efl non diflimile, atque ire in Solonium, aut Antium : aut
etiam adjuvandum ; quod a me aiunt Caefarem fic exped:are,
ut non dubitet. Nam fuit apud me Cornelius ; hunc dico
Balbum, Csefaris familiarem : is affirmabat, illum omnibus
in rebus meo et Pompeii confilio ufurum, daturumque ope-
ram, ut cum Pompeio CrafTum conjungeret. Hic funt haec.
Conjundlio mihi fumma cum Pompeio ; fi placet etiam cum
Ca^fare ; reditus in gratiam cum inimicis, pax cum multi-
ToM. VIII. F
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 50/541
42 EPISTGLARUMtudine, fenedlutis otium. Sed me Kcf.rciffU(ng mea illa commo-
vet, quae eft in libro tertio,
Interea curfus, quos prima a partejuventce,
Sluofque adeo Conful virtute animoque petifliy
Hos retincy atque augefamam, laudefque bonorum,
Haec mihi cum in eo libro, in quo multa funt fcripta «(S/^^o-
x^itTixJs', Calliope ipfa pra?fcripferit, non opinor effe dubitan-
dum, quin femper nobis videatur
Sed hsEC ambulationibus Compitaliciis refervemus. Tu pridie
Compitalia memento. Balineum calfieri jubebo : et Pom-
poniam Terentia rogat ; matrem adjungemus. eio(Pfici<i-ii "arg^*
<piXoTijut,U? afFer mihi de libris Quinti fratris.
CiCERo Attico Sal.
IV. Tj^ECISTI mihi pergratum, quod Serapionis librum ad
me mififti ; ex quo quidem ego, quod inter nos liceat
dicere, millefimam partem vix intelligo : pro eo tibi pra^fentem
pecuniam folvi imperavi -, ne tu expenfum muneribus ferres.
At quoniam nummorum mentio fadta eft ; amabo te, cura, ut
cum Titinio, quoquo modo poteris, tranfigas. Si in eo, quod
bftenderat, non ftat ; mihi maxime placet, ea, quas male
empta funt, reddi, fi voluntate Pomponiae fieri poterit : fi ne
id quidem ; nummi potius reddantur, quam ullus fit fcrupu-
lus. Valde hoc velim ante quam proficifcare, amanter, ut fo-
•les, diligenterque conficias. Clodius ergo, ut ais, ad Tigra-
nem ? velim Syfpirae conditione : fed facile patior : accom-
modatius enim nobis eft ad liberam legationem tempus illud,
cum et Quintus nofter jam, ut fperamus, in otio confederit,
et, ifte facerdos Bonse Deas cujus modi futurus fit, fciri pof-
fit. Interea quidem cum Mufis nos delec^labimus animo aequo,
immo vero etiam gaudenti ac libenti : neque mihi unquam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 51/541
A D A T T I C U M L I B. II. 43
venict in menteni CralTo inyidere, neque poeniterc, quod a
me ipfe non defciverim. De geographia dabo operam ut tibi
fatisfaciam ; fed nihil certi polliceor :
magnum opus eft ; fed
tamen, utjubes, curabo ut hujus peregrinationis aliquod tibi
opus extet. Tu quidquid indagaris de Republica, et maximc
quos Confules futuros putes, facito ut fciam : tametfi minus
fum curiofus : flatui enim nihil jam de Republica cogitare.
Terentias faltum perfpeximus : quid qua^ris ? prseter quercum
Dodonaeam nihil deiideramus, quo minus Epirum ipfam pofli-
dere videamur. Nos circiter Kal. aut in Formiano erimus, aut
in Pompeiano. Tu, fi in Formiano non erimus, fi nos amas,
in Pompeianum venito : id et nobis erit perjucundum, et tibi
non fane devium. De muro imperavi Philotimo ne impediret,
quo minus id fieret, quod tibi videretur : cenfeo tamen adhi-
beas Vettium. His temporibus, tam dubia vita optimi cujuf-
que, magni asftimo unius aeflatis frudlum palaeflrae Palatinae,
fed ita tamen, ut nihil minus velim, quam Pomponiam et
puerum verfari in timore ruinae.
CicERo Attico Sal.
V. /^UPIO equidem, et jam pridem cupio Alcxandriam
reliquamque ^gyptum vifere, et fimul ab hac homi-
num fatietate noflri difcedere, et cum aliquo defiderio reverti i
fed hoc tempore, et his mittentibus, A\ko^aj Tfiucc?, ^ r^ucl^as
iAKiTiTnTrXa^. Quid enim noflri optimates, fi qui reliqui funt,
loquentur ? an me aliquo prasmio de fententia effQ dedud:um ?
liHXv^oifA.cL5 fjLQi 'TT^uros iKiyx/iluj AvccS-yjff^ Cato ille nofler, qui mihi
unus efl pro centum millibus. Quid vero hiftoriae de nobis ad
annos dc praedicarint ? quas quidem ego multo magis vereor,
quam eorum hominum, qui hodie vivunt, rumufculos. Sed
opinor, excipiamus, et exped:emus. Si enim deferetur, erit
quaedam noflra poteflas, et tum deliberabimus : etiam efl mF 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 52/541
44 EPISTOLARUMnon accipiendo non nulla gloria. Quare fi quid Qio^ctwi^ tecum
forte contulerit, ne omnino repudiaris. De iflis rebus expecflo
tuas literas : quid Arrius narret j quo animo fe deftitutum fe-
rat ; et qui Confules parentur ; utrum, ut populi fermo, Pom-
peius et Craflus -, an, ut mihi fcribitur, cum Gabinio Servius
Sulpicius : et, num quge novae leges : et, num quid novi om-
nino : et, quoniam Nepos proiicifcitur, cuinam auguratus de-
feratur j quo quidem uno ego ab iftis capi pofTum. Vide levi-
tatem meam. Sed quid ego haec, quae cupio deponcre, et toto
animo atque omni cura (p*Ao(ro(p«i' ? Sic, inquam, in animo eft;
vellem ab initio : nunc vero, quoniam, quae putavi efTe pr^-
clara, expertus fum, quam eftent inania ; cum omnibus Mufis
rationem habere cogito. Tu tamen de Curtio ad me refcribe
certius, et, num quis in ejus locum paretur ; et, quid de P.
Clodio fiat : et, omnia, quemadmodum polliceris, e^n %oM?
fcribe : et, quo die Roma te exiturum putes, velim ad me
fcribas ; ut certiorem te faciam, quibus in locis futurus fim ;
epiftolamque ftatim des de iis rebus, de quibus ad te fcripft t
valde enim expedlo tuas literas^
CiCERo Attico Sal.
VI. r\ U O D tibi fuperioribus literis promiferam, fore, ut
^ opus extaret hujus peregrinationis ; nihil jam magno-
pere confirmo : fic enim fum complexus otium, ut ab eo di-
velli non queam. Itaque aut libris me deledlo, quorum habeo
Antii feftivam copiam ; aut fiudtus numero : nam ad lacertas
captandas tempeftates non funt idoneae. A fcribendo prorfus
abhorret animus. Etenim ^uypc&^piKA, quae conftitueram, mag-
num opus eft : ita valde Eratofthenes, quem mihi propofueram,
a Serapione, et ab Hipparcho, reprehenditux. Quid cenfes, li
Tyrannio accefferit ? Et hercule funt res difficiles ad expli-
candum, et cfAoet^eis ; nec tam pofTunt uvB-rifioyiiciCpsifdzcf, quam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 53/541
A D A T T I C U M L I B. II. 45
videbantur : et, quod caput eft, mihi quaevis fatis jufta caufa
ceiTandi eft. Quin etiam dubitem, an hic, an Antii, confi-
dam, et hoc tempus omne confumam ; ubi quidem ego mal-
lem Duumvirum, quam Roma?, me fuifle. Tu vero fapien-
tior Buthroti domum parafti : fed, mihi crede, proxima eft
illi municipio haec Antiatium civitas. Efle locum tam pro-
pe Romam, ubi multi fmt, qui Vatinium nunquam viderint ?
ubi nemo fit, praeter me, qui quemquam ex vigintiviris unum
efle falvum velit ? ubi me interpellet nemo, diligant omnes ?
Hic, hic nimirum TroKadjriov : nam iftic non folum non li-
cet, fed etiam taedet. Itaque AvixJ^oTct, quas tibi uni legamus,Theopompino genere, aut etiam afperiore multo, pangen-
tur. Neque aliud jam quicquam TrdXiTivoi^on, nifi odifle im-
probos, et id ipfum nullo cum ftomacho, fed potius cum
aliqua fcribendi voluptate. Sed ut ad rem, fcripfl ad QuiEfto-
res urbanos de Quinti fratris negotio : vide, quid narrent
ecqua fpes fit denarii, an ciftophoro Pompeiano jaceamus.
Praeterea de muro ftatue quid faciendum flt. Aliud quid ?
etiara. Quando te proficifci iftinc putes, fac ut fciam»
CiceroAtticoSal.
VII. T\E geographia etiam atque etiam deliberabimus. Ora-
tiones autem me duas poftulas : quarum alteram non
libebat mihi fcribere, quia abfcideram -, alteram, ne laudarem
eum, quem non amabam : fed id quoque videbimus : denique
aliquid extabit, ne tibi plane cefl!afl^e videamur. De Publio
quae ad me fcribis, fane mihi jucunda funt; eaque etiam velim,
omnibus veftigiis indagata, ad me aflferas, cum venies ; et in-
terea fcribas, fi quid intelliges, aut fufpicabere : et maxime de
legatione quid fit adturus. Equidem ante quam tuas legi lite-
ras, in hominem ire cupiebam ; non mehercule, ut difr
ferrem cum eo vadimonium, (nam mira fum alacritate ad
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 54/541
46 EPISTOLARUMlitigandum) fed videbatur mihi, fi quid efTet In eo populare,
quod plebeius fadus eflet, id amifTurus. Quid enim ad ple-
bem tranfifli ? ut Tigranem ires falutatum ? narra mihi, reges
Armenii patricios falutare non folent ? Quid qua^ris ? acueram
me ad exagitandam hanc ejus legationem : quam fi ille con-
temnit, et fi, ut fcribis, bilem id commovet et latoribus et
aufpicibus legis curiatse, fpedtaculum egregium. Hercule, ve-
rum ut loquamur, fubcontumeliofe tra6latur nofler Publius i
primum, qui cum in domo Caefaris quondam unus vir fue-
rit, nunc ne in Viginti quidem effe potuerit : deinde, alia le-
gatio didla erat, alia data efl -, illa opima ad exigendas pe-
cunias, Drufo, ut opinor, Pifaurenfi, an epuloni Vatinio,
refervatur : haec jejuna, ac bella relegatio datur ei, cujus tri-
bunatus ad iflorum tempora refervatur. Incende hominem,
amabo te, quod potes : una fpes efl falutis, iflorum inter
iflos diffenfio, cujus ego quiedam initia fenfi ex Curione. Jam
vero Arrius Confulatum fibi ereptum fremit. Megabocchus,
et hasc fanguinaria juventus inimiciffima efl. Accedat vero,
accedat etiam ifla rixa Auguratus : fpero me praeclaras de iflis
rebus epiflolas ad te faepe mifTurum. Sed, illud quid flt, fcire
cupio, quod jacis obfcure, jam etiam ex ipfis Quinquevi-
ris loqui quofdam. Quidnam id efl ? fi efl enim aliquid, plus
efl boni, quam putaram. Atque haec, lic velim exiflimes, non
me abs te ^cctTa, -n 'n^cDcliKov quaerere -, quod gefliat animus ali-
quid agere in Republica. Jampridem gubernare me tasdebat,
etiam cum licebat : nunc vero cum cogar exire de navi non
abjedtis, fed receptis, gubernaculis, cupio iftorum naufragia
ex terra intueri ; cupio, ut ait tuus amicus Sophocles, akv
iim f^iyv] Uvx,vA$ a,Kii<itv •yexctJos' ivais<rv] (Ppiv). De muro, quid opus
fit, videbis. Caflricianum mendum nos corrigemus : et tamen
ad me Quintus cId ccIdd Iood fcripferat, nunc ad fororem
tuam H-S xxx. Terentia tibi falutem dicit. Cicero tibi man-
dat, ut Ariftodemo idem de fe rcfpondeas, quod de fratre fuo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 55/541
A D A T T I C U M L I B. II. 47
fororis tuae filio, refpondifti. De Amalthea quod me admones,
non negligemus. Cura ut valeas.
CicERo Attico Sal.
Viri. pPISTOLAM cum a te avide expedtarem ad vef-
perum, ut foleo, ecce tibi nuntius, pueros venilTe
Roma. Voco, qusero, ecquid literarum ? Negant. Quid ais,
inquam, nihilne a Pomponio ? Perterriti voce et vultu, con-
feffi funt fe accepilTe, fed excidiffe in via. Quid quaeris ? per-
molefte tuli : nulla enim abs te per hos dies epiftola inanis ali-
qua re utili et fuavi venerat. Nunc, li quid in ea epiflola, quam
ante diem xvi Kal. Maii dedifti, fuit hilloria dignum, fcribe
quamprimum, ne ignoremus : lin nihil praeter jocationem,
redde id ipfum. Et fcito Curionem adolefcentem veniffe ad me
falutatum. Valde ejus fermo de Publio cum tuis literis con-
gruebat. Ipfe vero mirandum in modum reges odilTe fuperbos
peraeque narrabat incenfam effe juventutem, neque ferre haec
poffe. Bene habemus : nos, fi in his fpes eft, opinor, aliud
agamus, Ego me do hiflorias : quanquam, licet me Saufeium
putes effe, nihil me efl inertius. Sed cognofce itinera noflra;
ut flatuas, ubi nos vifurus fis. In Formianum volumus venire
Parilibus : inde (quoniam putas pr^termittendum nobis effe
hoc tempore Cratera ilium delicatum) Kal. Maii, de Formia-
no proficifcemur, ut Antii fimus a. d. v. Non. Maii. Ludi
enim Antii futuri funt a iv. ad prid. Non. Maii. Eos Tullia
fpedtare vult. Inde cogito in Tufculanum, deinde Arpinum,
Romam a. d. Kal. Jun. Te aut in Formiano, aut Antii, aut
in Tufculano, cura, ut videamus. Epiflolam fuperiorem refti-
tue nobis, et appinge aliquid novi.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 56/541
4S EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
IX. C I vales, bene eft. Cum mihi dixi/Tet Csecilius Quaeftor
puerum fe Romam mittere, haec fcripfi raptim, ut tuos
elicerem mirificos cum Publio dialogos ; cum eos de quibus
fcribis, tum illum, quem abdis, et ais, longum effe, quae ad ea
refponderis, perfcribere : illum vero, qui nondum habitus eft,
quem illa ^ouTn^, cum e Solonio redierit, ad te eft relatu-
ra, fic velim putes, nihil hoc poiTe mihi efie jucundius. Si
vero, quae de me padla funt, ea non fervantur, in caslo fum
ut fciat hic nofler Hierofolymarius, tradudtor ad plebem,
quam bonam meis putifTimis orationibus gratiam retulerit
quarum expedta divinam TmXiva^civ, Etenim, quantum con-
je(5tura auguramur, fi erit nebulo ifle cum his dynaflis in
gratia, non modo de Cynico confulari, fed ne de iflis qui-
dem pifcinarum Tritonibus, poterit fe jadlare : non enim po-
terimus ulla effe in invidia, fpoliati opibus, et illa fenatoria
potentia. Sin autem ab his diffentiet; erit abfurdum in nos in-
vehi. Veruntamen invehatur. Feflive, mihi crede, et minore
fonitu, quam putaram, orbis hic in Republica efl converfus :
citius omnino, quam potuit ; id culpa Catonis, fed rurfus
improbitate iflorum, qui aufpicia, qui i^liam legem, qui
Juniam et Liciniam, qui Caeciliam et Didiam, neglexe-
runt ;qui omnia remedia Reipublicas eiFuderunt
; qui regna,
qui prifidia, tetrarchis, qui immanes pecunias paucis, dederunt.
Videojam quo invidia tranfeat, et ubi fit habitatura. Nihil
me exiflimaris, neque ufu, neque a Theophrafto, didiciffe, nifi
brevi tempore defiderari noftra illa tempora videris. Etenim
ii fuit invidiofa Senatus potentia ; cum ea non ad populum,
fed ad tres homines immoderatos, redadla fit, quidnam cenfcs
fore ? Proinde ifli licet faciant, quos volent, confules, tribu-
nos plebis ; denique etiam Vatinii ftrumam facerdotii ^Ccl(pM
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 57/541
A D A T T I C U M L I B. II. 49
vefllant ; videbis brevi tempore magnos non modo eos, qui
nihil titubarunt, fed etiam illum ipfum, qui peccavit, Cato-
nem. Nam nos quidem, fi per iftum tuum fodalem Publiumlicebit, crpcpirBveiv cogitamus : fi ille cogit civTu^ tum dun-
taxat nos defendere j et, quod efl proprium artis hujus, &7my-
Patria propitia fit : habet a nobis, etiam li non plus, quam
debitum eft, plus certe, quam poflulatum efl. Male vehi malo
alio gubernante, quam, tam ingratis vedloribus, bene guber-
nare. Sed haBc coram commodius. Nunc audi, quod quaeris.
Antium me ex Formiano recipere cogito a. d. v. Non. Maias.
Antio volo Non. Maiis proficifci in Tufculanum. Sed cum
e Formiano rediero, (ibi effe ufquc ad prid. Kalend. Maias
volo) faciam ftatim te certiorem. Terentia tibi falutem. KiKipuv
e i^iKpo^ (AcuraZ^iTccj Titsv 'a^voliov.
CiCERo Attico Sal.
X. Vr O L O ames meam conflantiam. Ludos Antii fpedlarc
non placet. Efl enim vTroa-oXoinsv, cum velim vitare om-
nium deliciarum fufpicionem, repente cfjVci.(paAviS-oui non folum
delicate, fed etiam inepte, peregrinantem. Quare ufque ad
Non. Mai. te in Formiano exped;abo. Nunc fac, ut fciam,
quo die te vifuri fimus. Ab Appii foro, hora quarta. Dede-
ram aliam paulo ante a Tribus tabernis.
CiCERo Attico Sal.
XL '^r A R'R O tibi, plane relegatus mihi videor, poflea
quam in Formiano fum. Dies enim nullus erat,
Antii cum effem, quo die non melius fcirem, Romaj quid
ToM. VIIL G
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 58/541
50 EPISTOLARUMageretur, quam ii qui erant Romse. Etenim litera^ tuae, non
folum quid Romae, fed etiam quid in republica ; neque folum
quid iieret, verum etiam quid futurum effet, indicabant :
nunc,nili li quid ex praetereunte viatore exceptum eft, fcire nihil
polTumus. Quare quanquam jam te ipfum expedlo, tamen ifti
puero, quem ad me ftatim jufti recurrere, da ponderofam ali-
quam epiftolam, plenam omnium non modo adlorum, fed etiam
opinionum tuarum ; ac diem, quo Roma fts exiturus, cura ut
fciam. Nos in Formiano efte volumus ufque ad prid. Nonas
Mai. Eo ft ante eam diem non veneris, Romae te fortafle vide-
bo. Nam Arpinum quid ego te invitem ?
'Hg ycuyjS dvvctfA,cq yXvKipanpov ctf^o jJetSg»
Haec igitur. Cura ut valeas.
CicERO Attico Sal.
XII. XTEGENT illi Publium plebeium fadum effe. Hoc
vero regnum eft, et ferri nullo padto poteft. Emittat
ad me Publius qui obfignent : jurabo Cnsum noftrum, colle-
gam Balbi, Antii mihi narraffe, fe in aufpicio fuiffe. O fuaves
epiftolas tuas uno tempore mihi datas duas : quibus ivcLyyiXia,
quaj reddam nefcio : deberi quidem plane fateor. Sed vide
ovyKvpyjf^ct. Emerferam commode ex Antiati in Appiam ad Tres
tabernas ipfis Cerealibus, cum in me incurrit Roma veniens
Curio meus. Ibidem ilico puer abs te cum epiftolis. Ille ex
me, nihilne audiffem novi : ego negare. Publius, inquit, Tri-
bunatum plebis petit. Quid ais ? et inimicifTimus quidem Cx-
faris, et ut omnia, inquit, ifta refcindat. Quid Caefar ? in-
quam. Negat fe quicquam de illius adoptione tuliffe. Deinde
fuum, Memmii, Metelli Nepotis, exprompfit odium. Com>
plexus juvenem dimifi, properans ad epiftolas. Ubi funt, qui
aiunt ^ua-ri? (pcovris ? quanto magis vidi ex tuis literis, quam ex
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 59/541
A D A T T I C OJ M L I B. li. 51
illius fermone, quid ageretur de ruminatione quotidiana, de
cogitatione Publii, de lituis ^oooTri^og, de fignifero Athenione,
de literis miflis ad Cnaeum, de Theophanis Memmiique fer-
mone ? Quantam porro mihi exped-ationem dedifti convivii
iflius ^cnXy^s ? Sum in curiofitate o^%wo<; : fed tamen facile pa-
tior te id ad me irvfA.:n-o<Ttov non fcribere -, praefentem audire
malo. Quod me, ut fcribam aliquid, hortaris : crefcit mihi
quidem materies, ut dicis : fed tota res etiam nunc flucftuat
KOLT 07rcdp>iv t^vP, Quse fi defederit, magis erunt judicata quse
fcribam : quae fi ftatim a me ferre non potueris, primus habe-
bis tamen, et aliquandiu folus. Dicaearchum redle amas:
lu-
culentus homo efl:, et civis haud paulo melior, quam ifti noftri
ci^Kcciccpx^^i. Literas fcripfl hora decima Cerealibus, ftatim, ut
tuas legeram : fed eas eram daturus, ut putaram, poftridie ei,
qui mihi primus obvenifl^et. Terentia deledtata eft tuis literis :
impertit tibi multam falutem : h^ KiKt^c^v (^iKm(pos rBv T^oKiTHisv
Tmv oLm-a^^iTOj,
CiceroAtticoSal.
XIIL 'pAC I NUS indignum : epiftolam cwB-c^psi tibi a Tri-
bus tabernis refcriptam ad tuas fuavifllmas epiftolas
neminem reddidifl^e ? At fcito eum fafciculum, quo illam con-
jeceram, domum eo ipfo die latum efl"e, quo ego dederam, et
ad me in Formianum relatum efl!e : itaque tibi tuam epiftolam
jufll referri ; ex qua intelligeres, quam mihi tum illae gratae
fuifl^ent. Romae quod fcribis flleri j ita putabam. At hercule
m agris non flletur : nec jam ipfi agri regnum veftrum ferre
poflfunt. Si vero in hanc Tn^iTrvXov veneris Acu^^vyoviviv, (Formias
dico) qui fremitus hominum ? quam irati animi ? quanto in
odio nofter amlcus Magnus ? cujus cognomen una cum Crafli
Divitis cognomine confenefcit. Credas mihi velim ; neminem
adhuc oflendi, qui hasc tam lente, quam ego fero, ferret.
G 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 60/541
52 EPISTOLARUMQuare, mihi crede, (pi^o(jv(pMf/,iv. Juratus tibi pofTum dlcere,
nihil efTe tanti. Tu fi literas ad Sicyonios habes, advola in
Formianum: unde nos prid. Non. Mai. cogitamus.
CicERO Attico Sal.
XIV. /^UANTAM tu mihi moves expedtationem de fer-
*- mone Bibuli ? quantam de colloquio (iouTnk? ? quan-
tam etiam de illo delicato convivio ? proinde ita fac venias ad
litientes aures. Quanquam nihil eft jam, quod raagis timen-
dum nobis putem, quam ne ille nofter Sampficeramus, cum
fe omnium fermonibus fentiet vapulare, et cum has adiones
ivci,va\fii.'n{ii? videbit, ruere incipiat. Ego autem ufque eo fum
enervatus, ut hoc otio, quo nunc tabefcimus, malim \vTvpa,v-
veicBcq, quam cum optima fpe dimicare. De pangendo quod
me crebro adhortaris, fieri nihil poteft. Bafilicam habeo, non
villam, frequentia Formianorum. At quam partem bafilicae ?
tribum iEmiliam. Sed, omitto vulgus, pofl horam iv mo-
lefli caeteri non funt. C. Arrius proximus efl vicinus : immo
ille quidem jam contubernalis -, qui etiam fe idcirco Romam
ire negat, ut hic mecum totos dies philofophetur. Ecce ex
altera parte Sebofus, ille Catuli familiaris. Quo me vertam ?
ftatim mehercule Arpinum irem, ni te in Formiano commo-
diffime expedlari viderem, duntaxat ad prid. Non. Mai. Vide
enim quibus hominibus aures fint deditse mex. Occafionem
mirificam, fi qui nunc, dum hi apud me funt, emere de me
fundum Formianum velit. Et tamen illud probem ? Magnumquid aggrediamur, et multce cogitationis atque otii. Sed tamen
fatisfiet a nobis, neque parcetur labori.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 61/541
A D AT T I C U M L I B. II. 53
CiCERo Attico Sal.
XV. T T T fcribis^ ita video, non minus incerta in Republica,
quam in epiftola tua : fed tamen ifta ipfa me varietas
fermonum opinionumque deledlat : Romae enim videor effe,
cum tuas literas lego, et, ut fit in tantis rebus, modo hoc,
modo illud, audire. Illud tamen explicare non poffum, quid-
nam invenire pofTit, nullo recufante, ad facultatem agrariam.
Bibuli autem ifla magnitudo animi in comitiorum dilatione,
quid habet, nifi ipfius judicium fine ulla corre6tione Reipub-
licas ? nimirum in Publio fpes efl : fiat, fiat Tribunus plebis :
fi nihil aliud, ut eo citius tu ex Epiro revertare. Nam ut illo
tu careas, non video poffe fieri -, prasfertim fi mecum aliquid
volet difputare. Sed id quidem non dubium eft, quin, fi quid
erit ejufmodi, fis advolaturus. Verum ut hoc non fit -, tamen
feu ruet, feu eriget, Rempublicam, praeclarum fpedlaculum
mihipropono, modo te confeffore fpedlare liceat.
Cumhaec
maxime fcriberem, ecce tibi Sebofus. Nondum plane inge-
mueram ; Salve, inquit Arrius. Hoc efl, Roma decedere ?
quos ego homines effugi, cum in hos incidi ? Ego vero in
montes patrios, et ad incunabula nojira, pergam. Denique, li
folus non potuero, cum ruflicis potius, quam cum his perur-
banis : ita tamen, ut, quoniam tu certi nihil fcribis, in For-
miano tibi prsftoler ufque ad iii Non. Mai. Terentise pergra-
ta efl afliduitas tua et diligentia in controverfia Mulviana.
Nefcit omnino, te communem caufam defendere eorum, qui
agros publicos pofTideant. Sed tamen tu aliquid publicanis
pendis ; haec etiam id recufat. Ea tibi igitur, et KiKipav, a^i<^Q-
K^ATi%ZiTims 7ml?y falutem dicunt.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 62/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 63/541
AD ATTICUM L I B. II. 55
obtlnebis ? opprefTos vos, inquit, tenebo exercitu Casfaris.
Non mehercule me tu quidem tam ifto exercitu, quam in-
gratls animis eorum hominum, qui appellantur boni : qui mi-
hi non modo praemiorum, fed ne fermonum quidem, unquam
frudum ullum aut gratiam retulerunt. Quod fi in eam me
partem incitarem, profedlo jam aliquam reperirem refiftendi
viam. Nunc prorfus hoc ftatui, ut, quoniam tanta controverfia
efl Dicaearcho, familiari tuo, cum Theophrafto amico meo,
ut ille tuus 781/ Tr^ctKTMw (iiov longe omnibus anteponat, hic
autem w %co^yitiv3v, utrique a me mos geftus efte videatur.
Puto enim me Dicasarcho afFatim fatisfeciffe : refpicio nunc
ad hanc familiam, quae mihi non modo ut requiefcam per-
mittit ; fed reprehendit, quia non femper quierim. Quare in-
cumbamus, O nofter Tite, ad illa praeclara ftudia ; et eo, un-
de difcedere non oportuit, aliquando revertamur. Quod d-e
Quinti fratris epiftola fcribis, ad me quoque fuit "^jfooS-g xioov,
cm^iv ^e. Quid dicam nefcio : nam ita deplorat primis verfibus
manfionem fuam, ut quemvis movere poflit : ita rurfus remit-
tit, ut me roget, ut annales fuos emendem, et edam. Il~
lud tamen, quod fcribit, animadvertas velim, de portorio
circumvedtionis ; ait fe de confilii fententia rem ad Senatum
rejeciffe. Nondum videlicet meas literas legerat;quibus ad
eum, re confulta et explorata, perfcripferam, non deberi. Ve-
lim, fi qui Grasci jam Romam ex Afia de ea caufa venerunt,
videas, et, ft tibi videbitur, his demonftres, quid ego de ea
re fentiam. Si pofTum difcedere, ne caufa optima in Senatu
pereat, ego fatisfaciam Publicanis ;«' ^e f^fi> (vere
tecumlo-
quar) in hac re malo univerfae Aftae, et negotiatoribus -, nam
eorum quoque vehementer intereft. Hoc ego fentio valde no-
bis opus efTe. Sed tu id videbis. Quaeftores autem, qusfo, num
etiam de ciftophoro dubitant ? nam ft aliud nihil erit, cum
erimus omnia experti, ego illud ne quidem contemnam, quod
extremum eft. Te in Arpinati videbimus, et hofpitio agrefti
accipiemus -, quoniam maritimum hoc contempftfti.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 64/541
S6 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
XVII. p R O R S U S, ut fcribis, ita fentio : turbatur Sampfi-.
ceramus : nihil eH, quod non timendum fit : O/tto-
Xoynfji^ivM^ Tvpavvi^ct, av(rK£vcl<^iTccj . Quid enim ifta repentina affini-
tatis conjundtio, quid ager Campanus, quid efFufio pecunise
fignificant ? quae, fi elTent extrema, tamen elTet nimium mali
fed ea natura rei efl, ut hxc extrema effe non pofTmt. Quid
enimeos
hascipfa per fe deledlare pofTunt ?
Nunquam hucve-
niffent, nifi ad alias res pefliferas aditus fibi compararent. Dii
immortales ! Verum, ut fcribis, haec in Arpinati a. d. vi. cir-
citer Id. Maias non deflebimus, ne et opera et oleum philolo-
gias noflrae perierit ; fed conferemus tranquillo animo. Nequc
tam me iviXm^ict confolatur, ut antea, quam a,^cc(pofiici ^ qua nulia
jn re tam utor, quam in hac civili et publica. Quin etiam,
quod efl fubinane in nobis, et non ^(piAo^oPov, (bellum efl enim
fua vitia noffe) id afficitur quadam deled:atione : folebat enim
me pungere, ne Sampficerami merita in patriam ad annos
Dc majora viderentur, quam noftra : hac quidem cura certe
jam vacuum efl : jacet enim ille fic, ut 'niucns' Curiana flare
videatur. Sed haec coram. Tu tamen videris mihi Romae fore
ad noflrum adventum -, quod fane facile patiar, fi tuo com-
modo fieri poflit : fm, ut fcribis, ita venies -, velim e Theo-
phane expifcere, quonam in me animo fit Alabarches. Quas-
res fcilicet, ut foles kccto^ t)) xri^sf^oviKbv, et ad me ab eo quafi
(jTm^riKoLs afferes, quemadmodum me geram : ahquid ex ejus
fermone poterimus 'zsrtfi Tooy'oXuv fufpicari.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 65/541
A D A T T I C U M L I B. II. ^y
CicERo Attico Sal.
XVIII. A CCEPI aliquot epiftolas tuas, cx quibus intel-
lexi, quam fufpenfo animo et foUicito fcire ave-
res, quid effet novi. Tenemur undique : neque jam quo minus
ferviamus, recufamus ; fed mortem et ejedlionem, quafi ma-
jora, timemus j quae multo funt minora. Atque hic ftatus, qui
una voce omnium gemiiur, neque verbo cujufquam fublevatur,
'Z}(,o'^)is eft, ut fufpicor, illis, qui tenent, nullam cuiquam largi-
tionem relinquere. Unus loquitur, et palam adverfatur adolef-
cens Curio. Huic piaufus maximi, confalutatio forenfis per«
honorifica, figna praeterea benevolentise permulta a bonis im-
pertiuntur : Fufium clamoribus, et conviciis, et fibilis, confec-
tantur. His ex rebus non fpes, fed dolor, eft major; cum videas
civitatis voluntatem folutam, virtutem alligatam. Ac ne forte
quaeras jcctTOL M-^^h de fingulis rebus, univerfa res eo eft dedu6ta,
fpes ut nulla fit, aliquando non modo privatos, verum etiam
magiftratus, liberos fore. Hac tamen in oppreilione, fermo in
circulis duntaxat et conviviis, eft liberior, quam fuit. Vincere
incipit timorem dolor, fed ita, ut omnia fint pleniflima def-
perationis. Habet etiam Campana lex execrationem in con-
cione candidatorum, fi mentionem fecerint, quo aliter ager
pofiideatur, atque ut ex legibus Juliis. Non dubitant jurare
caeteri. Laterenfis exiftimatur caute fecifiTe, quod Tribuna-
tum plebis petere deftitit, ne juraret. Sed de Republica non
libet plura fcribere. Difpliceo mihi, nec fine fummo fcribo
dolore : me tueor, ut opprefiis omnibus, non demifiie ; ut tan-
tis rebus geftis, parum fortiter. A Caefare valde liberaliter in-
vitor in legationem illam, fibi ut fim legatus ; atque etiam
libera legatio voti caufa datur. Sed hsec et praefidii apud pu-
dorem Pulchelli non habet fatis, et a fratris adventu me ab-
legat : illa et munitior eft, et non impedit, quo minus adfim,
ToM. vm. H
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 66/541
58 EPISTOLARUMcum vellm. Hanc ego teneo, fed ufurum me non puto : ne-
que tamen fcit quifquam. Non lubet fugere : aveo pugnare :
magna funt hominum ftudia. Sed nihil affirmo: tu hoc filebis.
De Statio manumiffo, et nonnullls aliis rebus, angor quidem,
fed jam prorfus occallui. Tu vellem, egove cuperem, adelTes :
nec mihi confilium, nec confolatio, deeffet. Sed ita te para,
ut, fi inclamaro, advoles.
CiCERo Attico Sal.
XIX. ll/f ULTA me folllcitant, et ex Relpubllcae tanto
motu, et ex iis periculis, quas mihi ipfi intendun-
tur, et fexcenta funt. Sed mihi nihil efl moleflius, quam Sta-
tium manumiifum. Nec meum imperium f ac mitto imperium i
nonfimultatem meam revererifaltejn ? Nec, quid faciam, fcio :
neque tantum efl in re, quantus eft fermo. Ego autem ne iraf-
ci poffum quidem iis, quos valde amo : tantum doleo, ac mi-
rifice quidem. Caetera In magnis rebus j minae Clodii, conten-
tlonefque, quas mihi proponuntur, modice me tangunt : etenim
vel fubire eas videor mihi fumma cum dignitate, vel declinare
nulla cum moleflia, pofTe. Dices fortaffe, dignltatis «tA<f, tan-
quam ^vb? ; faluti, fi me amas, confule. Me mlferum, cur non
ades ? nihil te profe(5lo prasterlret : ego fortaffe Tv(pxuT\oo, et ni-
mium ru KdKu '^(TTnTmv^t. Sclto nlhll unquam fulffe tam Infa-
me, tam turpe, tam perasque omnibus generibus, ordinlbus,
aetatibus, ofFenfum, quam hunc ftatum, qui nunc efl : magis
mehercule quam vellem, non modo quam putaram. Populares
ifli jam etiam modeftos homlnes fibilare docuerunt. Bibulus in
caelo efl -, nec quare, fcio : fed ita laudatur, quafi JJnus homo
nobis cunSiando rejlituit rem. Pompeius, noflri amores, qui mlhi
fummo dolori eft, ipfe fe afHixit ; neminem tenet : voluntate,
an metu, neceife fit iis uti, vereor. Ego autem neque pug-
no cum illa caufa propter illam amicitiam -, neque approbo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 67/541
A D A T T I C U M L I B. II. 59
ne omnia improbem, quas antea gefli : utor via. Populi fen-
fus maxime theatro et fpedaculis perfpedtus efl. Nam gla-
diatoribus qua dominus, qua advocati iibilis confciffi : ludis
Apollinaribus Diphilus tragoedus in noftrum Pompeium petu-
lanter inve<5lus eft. Nojira miferia tu es Magmis, millies coac-
tus eft dicere, Eandem virtutem ijiam, veniet tempust cu?n gra-
'uiter gemes, totius theatri clamore dixit, itemque caetera. Nam
et ejufmodi funt ii verfus, ut in tempus ab inimico Pom-
peii fcripti eife videantur. Si neque legesy neque tnorest cogunty
et caetera, magno cum fremitu et clamore funt dicfla. Csfar
cumvenilTet,
mortuoplaufu : Curio filius efl infecutus :
huicita plaufum efl, ut, falva Republica, Pompeio plaudi folebat.
Tulit Caefar graviter. Literae Capuam ad Pompeium volare
dicebantur. Inimici erant Equitibus, qui Curioni ftantes
plauferant ; hofles omnibus : Rofcias legi, etiam frumenta-
riae, minitabantur. Sane res erat perturbata. Equidem malue-
ram, quod erat fufceptum ab illis, lilentio tranfire : fed ve-
reor ne non liceat. Non ferunt homines, quod videtur effe
tamen ferendum : fed efl jam una vox omnium, magis odio
firmata, quam praefidio. Nofler autem Publius mihi minitatur,
inimicus eft : impendet negotium, ad quod tu fcilicet advo-
labis. Videor mihi noflrum illum Confularem exercitum bo-
norum omnium, etiam fatis bonorum, habere firmiflimum.
Pompeius fignificat fludium erga me non mediocre. Idem af-
firmat, verbum de me illum non effe fadturum : in quo non
me ille fallit, fed ipfe fallitur. Cofconio mortuo, fum in
ejus locum invitatus : id erat vocari in locum mortui. Nihil
me turpius apud homines fuiffet \ neque vero ad iflam ipfam
ce,cr<pcl?^eia,v quicquam alienius : funt enim illi apud bonos in-
vidiofi : ego apud improbos meam retinuiifem invidiam, alie-
nam afTumpfifTem. Casfar me fibi vellet effe legatum. Honef-
tior haec declinatio periculi : fed ego hoc nunc repudio. Quid
ergo efl ? pugnare malo : nihil tamen certi. Iterum dico, uti-
nam adeffes ! Sed tamen, fi erit neceffe, arceffemus. Quid
H 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 68/541
6o EPISTOLARUMaliud ? quid ? hoc opinor. Certi fumus periiTe omnia. Quid
enim 6lxK<^0|U,e5» tamdiu ? Sed haec fcripfi properans, et meher-
culetimide :
pofthacad te, aut, li perfidelem habebo, cui
dem, fcribam plane omnia -, aut, fi obfcure fcribam, tu tamen
intelliges. In iis epiftolis me Laslium, te Furium, faciam :
caetera erunt cv co(viyy,ol^. Hic Caecilium colimus, et obferva-
mus diligenter. Edicta Bibuli audio ad te miiTa : iis ardet do-
lore et ira nofter Pompeius.
CicERo Attico Sal.
XX. A N I CAT O, ut te velle intellexeram, nullo loco de-
fui. Numeftium ex literis tuis ftudiofe fcriptis li-
benter in amicitiam recepi. Caecilium, quibus rebus poffum,
tueor diligenter. Varro fatisfacit nobis. Pompeius amat nos,
carofque habet. Credis ? inquies. Credo : prorfus mihi per-
fuadet. Sed quia, ut video, pragmatici homines omnibus hif-
toricis praeceptis, verlibus denique, cavere jubent, et vetant
credere -, alterum facio, ut caveam -, alterum, ut non credam,
facere non poftum. Clodius adhuc mihi denuntiat periculum.
Pompeius affirmat non effe periculum ; adjurat; addit etiam,
fe prius occifum iri ab eo, quam me violatum iri. Tradtatur
res. Simul et quid erit certi, fcribam ad te. Si erit pugnan-
dum, arceftam ad focietatem laboris ; li quies dabitur, ab Amal-
thea te non commovebo. De Republica breviter ad te fcribam :
jam enim charta ipfa ne nos prodat, pertimefco. Itaque poft-
hac, fi erunt mihi plura ad te fcribenda, a,?iKyi^^tM$ obfcurabo.
Nunc quidem novo quodam morbo civitas moritur ; ut, cum
omnes oa quae funt a<fla improbent, querantur, doleant, va-
rietas in re nulla fit, aperteque loquantur, et jam clare ge-
mant ; tamen medicina nulla afferatur. Neque enim refifti fine
internecione poffe arbitramur ; nec videmus qui finis cedendi
praeter exitium futurus fit. Bibulus hominum admiraticne et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 69/541
AD ATTICUM L I B. II. 6i
benevolentia in caslo eft : edidla ejus et conciones defcribunt
et legunt : novo quodam genere in fummam gloriam venit.
Populare nunc nihil tameft,
quam odium popularium. Haecquo lint eruptura, timeo : fed, li difpicere quid coepero, fcri-
bam ad te apertius. Tu, li me amas tantum, quantum profec-
to amas ; expeditus facito ut fis ; fi inclamaro, ut accurras :
fed do operam, et dabo, ne fit neceffe. Quod fcripferam te
Furium fcripturum, nihil neceffe efl tuum nomen mutare : me
faciam Laslium, et te Atticum ; neque utar meo chirographo,
neque figno ; fi modo erunt ejufmodi literae, quas in alienum
incidere nolim. Diodotus mortuus efl : reliquit nobis H-S
fortaffe centies. Comitia Bibulus cum Archilochio edid:o in
ante diem xv Kal. Nov. diflulit. A Vibio hbros accepi. Poeta
ineptus : nec tamen fcit nihil ; et efl non inutilis. Defcribo
et remitto.
CiCERO Attico Sal.
XXI. T\ E republica quid ego tibi fubtiliter ? tota periit
atque hoc efl miferior, quam reliquifli, quod tum
videbatur ejufmodi dominatio civitatem opprefiiffe, quas jucun-
da effet multitudini ; bonis autem ita molefla, ut tamen fine
pernicie : nunc repente tanto in odio efl omnibus, ut, quorfum
eruptura fit, horreamus. Nam iracundiam atque intemperanti-
am illorum fumus experti, qui Catoni irati omniaperdiderunt:
fed ita lenibus uti videbantur venenis, ut poffe videremur fine
dolore interire : nunc vero fibilis vulgi, fermonibus honefto-
rum, fremitu Italise, vereor ne exarferint. Equidem fperabam,
ut faepe etiam loqui tecum folebam, fic orbem Reipubhcas effe
converfum, ut vix fonitum audire, vix impreffam orbitam vi-
dere, pofTemus j et fuiffet ita, fi homines tranfitum tempeftatis
expedlare potuiflent : fed cum diu occulte fufpiraffent, poflea
jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 70/541
62 EPISTOLARUMcoeperunt. Itaque ille amicus nofter, infolens infamia^, fem-
per in laude verfatus, circumfluens gloria, deformatus corpore,
fracftus animo, quo fe conferat nefcit : progreffum praecipitem,
inconftantem reditum, videt : bonos, inimicos habet ; im-
probos ipfos, non amicos. Ac vide mollitiem animi : non te-
nui lacrimas, cum illum ante viii Kal. Sext. vidi de edicflis
Bibuli concionantem, qui antea folitus eifet jadare fe magniii-
centiffime illo in loco, fummo cum amore populi, cundtis fa-
ventibus. Ut ille tum humilis, ut demiffus erat ! ut ipfe etiam
libi, non iis folum, qui aderant, difplicebat ! O fpedlaculum
uni Crallb jucundum, cxteris non item ! Nam, quia deciderat
ex aftris, lapfus, quam progreftus, potius videbatur : et, ut
Apelles, fi Venerem, aut fi Protogenes lalyfum illum fuum
coeno oblitum videret, magnum, credo, acciperet dolorem ; fic
ego hunc, omnibus a me pidlum et politum artis coloribus,
fubito deformatum, non fme magno dolore vidi. Quanquam
nemo putabat, propter Clodianum negotium, me illi amicum
efle debere ; tamen tantus fuit amor, ut exhauriri nulla poflet
injuria. Itaque Archilochia in illum edifta Bibuli populo ita
funtjucunda, ut eum locum, ubi proponuntur, prae multitu-
dine eorum, qui legunt, tranfire nequeant ; ipfi ita acerba, ut
tabefcat dolore ; mihi mehercule molefta, quod et eum, quem
femper dilexi, nimis excruciant, et timeo, tam vehemens vir,
tamque acer in ferro, et tam infuetus contumelias, ne omni
animi impetu dolori et iracundiae pareat. Bibuli qui fit exitus
futurus, nefcio : ut nunc res fe habet, admirabili gloria eft.
Quin cum comitia in menfem Od;obr. diftuliflet ; quod folet
ea res populivoluntatem oftendere, putarat Casfar
oratione fuapofte impelli concionem, ut iret ad Bibulum : muha cum
feditiofiftime diceret, vocem exprimere non potuit. Quid quiE-
ris ? fentiunt, fe nullam ullius partis voluntatem tenere : eo
magis vis nobis eft timenda. Clodius inimicus eft nobis. Pom-
peius confirmat eum nihil efle fadiurum contra me. Mihi pe-
riculofum eft credere : ad refiftendum me paro. Studia fpero
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 71/541
ADATTICUM LIB. 11. 63
me fumma habiturum omnium ordinum. Te cum ego delide-
ro, tum vero res ad tempus illud vocat : plurimum confilii,
animi, prasfidii denique, mihi, fi te ad tempus videro, accef-
ferit. Varro mihi fatisfacit : Pompeius loquitur divinitus :
fpero nos aut certe cum fumma gloria, aut fine moleflia etiam,
difcefTuros. Tu, quid agas, quemadmodum te obledes, quid
cum Sicyoniis egeris, ut fciam cura.
CicERo Attico Sal.
XXII. r\ U AM vellem Romse ! manfiffes profedo, fi hasc
*- fore putafTemus. Nam Pulchellum noflrum facil-
lime teneremus ; aut certe, quid effet fadturus, fcire poffemus.
Nunc fe res lic habet : volitat, furit, nihil habet certi, multis
denuntiat : quod fors obtulerit, id adlurus videtur. Cum videt,
quo fit in odio flatus hic rerum, in eos, qui hasc egerunt, im-
petum fadurus videtur : cum autem rurfus opes et vim exerci-
tus recordatur,convertit fe in nos : nobis autem ipfis
cum vim,tum judicium, minatur. Cum hoc Pompeius egit, et, ut ad me
ipfe referebat, (ahum enim habeo neminem teflem) vehemen-
ter egit, cum diceret, in fumma fe perfidias et fceleris infamia
fore, fi mihi periculum crearetur ab eo, quem ipfe armaffet,
cum plebeium fieri paffus effet : fed fidem recepiffe fibi et
ipfum et Appium de me : hanc fi ille non fervaret, ita latu-
rum, ut omnes intelligerent, nihil fibi antiquius amicitia nof-
tra fuiffe. Haec, et in eam fententiam cum multa dixiffet, aie-
bat ilium primo fane diu multa contra ; ad extremum autem
manus dediffe, et affirmaffe nihil fe contra ejus voluntatem
effe fadlurum. Sed poflea tamen ille non deflitit de nobis af-
perrime loqui : quod fi non faceret, tamen ei nihil credere-
mus ; atque omnia, ficut facimus, pararemus. Nunc ita nos
gerimus, ut in dies fingulos et fludia in nos hominum et opes
noflrae augeantur. Rempublicam nuUa ex parte attingimus ;
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 72/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 73/541
A D A T T I C U M L I B. II. 6^
nihil haberem, et cum, recreandae voculs caufa, necefTe eflct
mihi ambulare, haec didavi ambulans. Primum igitur illud
te fcire volo, Sampliceramum noftrum amicum vehementer fui
flatus poenitere, reftituique in eum locum cupere, ex quo de-
cidit, doloremque fuum impertire nobis, et medicinam inter-
dum aperte quaerere ; quam ego pollum invenire nullam : de-
inde omnes illius partis au(5lores ac focios, nullo adverfario,
confenefcere ; confenfionem univerforum nec voluntatis, nec
fermonis, majorem unquam fuifle. Nos autem (nam, id te
fcire cupere, certo fcio) publicis confiliis nullis interfumus,
totofque nos ad forenfem operam laboremque contulimus:
exquo, quod facile intelligi pofiit, in multa commemoratione ea-
rum rerum, quas geflimus, defiderioque verfamur. Sed (^outtiS^cs
noflrae confanguineus non mediocres terrores jacit atque denun-
tiat, et Sampficeramo negat ; casteris prse fe fert, et oflentat.
Quamobrem, fi me amas tantum, quantum profedto amas, fi
dormis, expergifcere j fi flas, ingredere ; fi ingrederis, curre ;
fi curris, advola. Credibile non efl, quantum ego in confiliis
et prudentia tua, quodque maximum eft, quantum in amore et
fide ponam. Magnitudo rei longam orationem fortafTe defide-
rat, conjunftio vero noflrorum animorum brevitate contenta
efl. Permagni noflra interefl, te, fi comitiis non potueris, at
declarato illo, effe Romae. Cura ut valeas.
CiCERo Attico Sal.
XXIV. f\ U A S Numeflio literas dedi, fic te iis evocabamj
^ ut nihil acrius, neque incitatius, fieri poflet : ad
illam KiMvm adde etiam fi quid potes, Ac ne fis perturbatus :
novi enim te ; et non ignoro, quam fit amor omnis foUicitus
atque anxius : fed res efl, ut fpero, non tam exitu molefla,
quam aditu. Vettius ille, ille nofler index, Casfari, ut perfpi-
cimus, pollicitus efl, fe curaturum, ut in aliquam fufpicionem
ToM. VIII. I
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 74/541
66 EPISTOLARUMfacinoris Curio filius adduceretur, Itaque infinuatus in fami-
liaritatem adolefcentis, et cum eo, ut res indicat, fxpe congref-
fus, rem in eum locum deduxit, ut diceret fibi certum cffe cumfuis fervis in Pompeium impetum facere, eumque occidere.
Hoc Curio ad patrem detulit, ille ad Pompeium : res delata ad
Senatuin efl. Introdudtus Vettius, primo negabat fe unquam
cum Curione reftitifle ; neque id fane diu : nam ftatim fidem
publicam poflulavit. Haud reclamatum efl. Tum expofuit,
manum fuifle juventutis duce Curione, in qua Paulus initio
fuiffet, et Q^Caepio hic Brutus, et Lentulus, ilaminis filius,
confcio patre : poflea C. Septimium, fcribam Bibuli, pugio-
nem fibi a Bibulo attuliffe : quod totum irrifum efl ; Vettio
pugionem defuiffe, nifi ei Conful dediffet ; eoque magis id
ejed:um efl, quod a. d. iii. Id. Maii Bibulus Pompeium fece-
rat certiorem, ut caveret infidias : in quo ei Pompeius gratias
egerat. Introdudius Curio filius dixit ad ea, quoe Vettius dixe-
rat : maximeque in eo tum quidem Vettius eft reprehen-
fus, quod dixerat adolefcentium confilium, ut in foro cum
gladiatoribus Gabinii Pompeium adorirentur : in eo princi-
pem Paulum fuifle -, quem conflabat eo tempore in Mace-
donia fuiffe. Fit fenatus-confultum ut Vettius, quod confef-
fus effet fe cum telo fuiffe, in vincula conjiceretur : qui eum
emififfet, contra Rempublicam effe fadlurum. Res erat in ea
opinione, ut putarent id effe adlum, ut Vettius in foro cum
pugione, et item fervi ejus comprehenderentur cum telis :
deinde ille fe diceret indicaturum -, idque ita adlum effet, nifi
Curiones rem ante ad Pompeium detuliffent. Tum fenatus-
confultum in concione recitatum efl. Poftero autem die Cas-
lar, is, qui olim Praetor cum effet, Q^Catulum ex inferiore
loco jufferat dicere, Vettium in Roftra produxit ; eumqus
in eo loco confbituit, quo Bibulo Confuli afpirare non li-
ceret. Hic ille omnia, quse voluit, de Republica dixit, et,
qui iliuc fadlus inftitutufque venilfet, primum Cspionem de
oratione fua fuflulit, quem in Senatu'acerrime nominarat ; ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 75/541
A D A T T I C U M L I B. II. 67
appareret, nodlem et nod:urnam deprecationem intercefiifTe :
deinde, quos in fenatu ne tenuiffima quidem fufpicione attige-
rat, eos nominavit, Lucullum, a quo folitum effe ad fe mitti
C. Fannium, illum, qui in P. Clodium fubfcripferat ; L. Do-
mitium, cujus domum conftitutam fuilfe, unde eruptio fieret
me non nominavit ; fed dixit, Confularem difertum, vicinum
Confulis, fibi dixiffe, Ahaiam Servilium aliquem, aut Brutum,
opus effe reperiri. Addidit ad extremum, cum, jam dimiffa
concione, revocatus a Vatinio fuiffet, fe audiffe a Curione, his
de rebus confcium effe Pifonem generum meum, et M. Late-
renfem. Nunc reus erat apud Craffum Divitem Vettius de vi :
et, cum effet damnatus, erat indicium poftulaturus : quod fi
impetraffet, judicia fore videbantur. Ea nos, utpote qui nihil
contemnere folemus, non pertimefcebamus. Hominum qui-
dem fumma erga nos ftudia figniiicabantur : fed prorfu-s vits
t£edet, ita funt omnia omnium miferiarum pleniffima. Modo
c^dem timueramus, quam oratio fortiffnni fenis Q^Confidii
difcufferat : ea, quam quotidie timere potueramus, fubito
exorta efl. Quid qua^ris ? nihil me infortunatius, nihil fortu-
natius efl Catulo, cum fplendore vitas, tum hoc tempore. Nos
tamen his miferiis ered;o animo et minime perturbato fumus
honeflifiimeque dignitatem noflram et magna cura tuemur.
Pompeius de Clodio jubet nos effe fine cura, et fummam in
.nos benevolentiam omni oratione figniiicat. Te habere confi-
liorum aucflorem, follicitudinum focium, omni in cogitatione
conjuncftum, cupio. Quare, ut Numeflio mandavi, tecum ut
ageret, item, atque eo fi potefl acrius, te rogo, ut plane ad nos
advoles. Refpiraro, fi te videro.
I 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 76/541
68 EPISTOLARUM
CiCEKo A^ T I c o Sae.
XXV. /^ U M aliquem apud te laudaro tuorum famillarlumi
volam illum fcire ex te me id fecilTe j ut nuper me
fcis fcripfilTe ad te de Varronis erga me officio ; te ad me re-
fcriplifTe, eam rem fummas tibi voluptati effe : fed ego mallem
ad illum fcripfifTes, mihi illum fatisfacere ; non quo faceret,
fed ut faceret. Mirabiliter enim moratus eft, ficut nofli, €A<xtc6
;C5V ^^^v. Sed nos tenemus praeceptum illud, rus rodv x^etT^vTuv,
At hercule alter tuus familiaris Hortalus, quam plena manu,
quam ingenue, quam ornate, noflras laudes in aflra fuflulit,
cum de Flacci praetura, et de illo tempore AUobrogum, dice-
ret ? Sic habeto, nec amantius, nec honorificentius, nec copio-
fius, potuifTe dici. Ei te hoc fcribere a me tibi effe miffum,
fane volo. Sed quid tu fcribas ? quem jam ego venire atque
adeffe arbitror : ita enim egi tecum fuperioribus literis. Valde
te expedlo, valde defidero ; neque ego magis, quam ipfa res et
tempus pofcit. His de negotiis quid fcribam ad te, nifi idem
quod faepe ? Republica nihil defperatius : iis, quorum opera,
nihil majore odio. Nos, ut opinio, et fpes, et conjecflura nof-
tra fert, firmifTima benevolentia hominum muniti fumus.
Quare advola. Aut expedies nos omni moleflia, aut eris parti-
ceps. Ideo fum brevior, quod, ut fpero, coram brevi tempore
conferre quae volumus licebit. Cura ut valeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 77/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 78/541
70 EPISTOLARUMpropter Autronium. Nunc, ut ad te antea rcripfi, fi ad nos
veneris, confilium totius rei capiemus. Iter tffe moleilum
fcio j fed tota calamitas omnes moleftias habet. Plura fcribere
non poflum, ita fum animo perculfo et abjeiflo. Cura ut va-
leas. Dat. vi. Id. Apr. in oris Luc.
CiceroAtticoSal.
III. T T T I N A M illum diem videam, cum tibi agam gra-
tias, quod me vivere coegifti. Adhuc quidem valde
me poenitet : fed te oro, ut ad me Vibonem flatim venias, quo
ego multis de caulis converti iter meum. Sed eo fi veneris, de
toto itinere ac fuga mea confilium capere potero. Si id non
feceris, mirabor : fed confido te effe fadurum.
CjcERo Attico Sal.
IV. l\/riSERIiE noilrae potius velim, quam inconftantis,
tribuas, quod a Vibone, quo te arceffebamus, fubito
difceffimus : allata eft enim nobis rogatio de pernicie mea ; in
qua, quod corred:um effe audieramus, erat ejufmodi, ut mihi
ultra quadringenta millia liceret efle. Illo cum pervenire non
liceret, flatim iter Brundufium verfus contuli ante diem roga-
tionis ; ne et Sica, apud quem eram, periret ; et quod Melite
effe non licebat. Nunc tu propera ut nos confequare, fi modo
recipiemur. Adhuc invitamur benigne : fed, quod fupereft,
timemus. Me, mi Pomponi, valde poenitet vivere ;qua in re
apud me tu plurimum valuifti. Sed haec coram : fac modo,
ut venias.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 79/541
AD ATTICUM LIB. III. 71
CicERo Attico Sal.
V. 'T^ERE NTIA tibi et (xpe et maximas agit gratias : id
eft mihi gratiflimum. Ego vivo miferrimus, et maxi-
mo dolore conficior. Ad te quid fcribam, nefcio. Si enim es
Romas, jam me affequi non potes : fm es in via, cum eris me
alTecutus, coram agemus, quae erunt agenda. Tantum te oro,
ut, quoniam me ipfum femper amafti, eodem amore fis j ego
enim idem fum: inimici mei mea mihi, non me ipfum, ade-
merunt. Cura ut valeas. Dat. viii. Id. Apr. Thurii.
CiceroAtticoSal.
VI. "^f O N fuerat mihi dubium, quin te Tarenti aut Brun-
dufii vifurus effem : idque ad multa pertinuit ; ia
eis, et ut in Epiro confifleremus, et de reliquis rebus tuo con-
filio uteremur. Quoniam id non contigit, erit hoc quoque in
magno numero noflrorum malorum. Nobis iter efl in Afiam,,
maxime Cyzicum. Meos tibi commendo. Me vix mifereque
fuflento. D. xiv. Kal. Mai. Tarent..
CiCERO Attico Sal.
VII. gRUNDUSIUM veni a. d. xiv. Kal. Maias. Eo
die pueri tui mihi a te literas reddiderunt ; et alii
pueri pofl diem tertium ejus diei alias literas attulerunt. Quod
me rogas et hortaris, ut apud te in Epiro fim, voluntas tua
mihi valde grata efl, et minime nova ; fed et confilium mihi
quidem optatum, fi liceret ibi omne tempus confumere : odi
enim celebritatem 5 fugio homines ; lucem afpicere vix poffum».
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 80/541
72 EPISTOLARUMEfl*et mihi ifta folitudo, praefertim tam familiari in loco,
non amara : fed itineris caufa, ut devortcrem, primum efl de-
vium; deinde, ab Autronio et cceteris quatridui ; deinde, fine
te. Nam caftellum munitum habitanti mihi prodefTet ; tran-
feunti non efl neceffarium. Quod fi auderem, Athenas pete-
rem : fane ita cadebat ut vellem„ Nunc et noflri hoflcs ibi
funt ; et te non habemus ; et veremur, ne interpretentur, il-
lud quoque oppidum ab Italia non fatis abelTe.i nec fcribis,
quam ad diem te expedtemus. Quod me ad vitam vocas, unum
efficis, ut a me manus abflineam ; alterum non potes, ut me
non noflri confilii vitasque poeniteat. Quid enim eft quod me
retineat, praefertim fi fpes ea non efl, quae nos proficifcentes
profequebatur ? Non faciam, ut enumerem miferias omnes, in
quas incidi per fummam injuriam, et fcelus non tam inimico-
rum meorum, quam invidorum, ne et meum mcerorem exagi-
tem, et te in eundem lu(Slum vocem. Hoc affirmo, neminem
unquam tanta calamitate effe afFedtum -, nemini mortem magis
optandam fuiffe ; cujus oppetend^ tempus honefliflimum prse-
termiffum efl. Reliqua tempora non funt jam ad medicinam,
fed ad finem, doloris. De Republica, video te colligere omnia,
quas putes aliquam fpem mihi poffe afFerre mutandarum re-
rum : quas quanquam exigua funt ; tamen, quoniam placet,
expedlemus. Tu nihilo minus, fi properaris, nos confequere :
nam aut accedemus in Epirum ; aut tarde per Candaviam ibi-
mus. Dubitationem autem de Epiro non inconflantia noflra
afFerebat, fed quod de fratre, ubi eum vifuri effemus, nefcie-
bamus : quem quidem ego nec quo modo vifurus, nec ubi di-
miffurus fim, fcio : id efl maximum et miferrimum mearumomnium miferiarum. Ego et faspius ad te et plura fcriberem,
aifi mihi dolor meus cum omnes partes mentis, tum maxime
hujus generis facultatem, ademiffet. Videre te cupio. Cura ut
valeas. Dat. prid, Kal. Mai. Brundufii.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 81/541
A D A T T i C U M L I B. III.'ji
CicERo Attico Sal.
VIII. "DRUNDUSIO proficifcens fcripferam ad te, quas
ob caufas in Epirum non effemus profecflijquod et
Achaia prope effet plena audaciffimorum inimicorum, et exitus
difficiles haberet, cum inde proficifceremur. Accefiit, cum
Dyrrachii effemus, ut duo nuntii afferrentur ; unus clafTe fra-
trem Ephefo Athenas ^ alter pedibus per Macedoniam venire.
Itaque illi obviam mifimus Athenas, ut inde ThefTalonicamveniret. Ipfi proceffimus, et ThefTalonicam a. d. x Kal. Jun.
venimus ; neque de illius itinere quicquam certi habebamys,
nifi eum ab Ephefo ante aliquanto profed:um. Nunc iftic quid
agatur magno opere timeo : quanquam tu altera epiflola fcribis
Idibus Maiis audiri, fore ut acrius poflularetur ; altera, jam
effe mitiora : fed ha^c efl: pridie data, quam illaj quo con-
turbor magis. Itaque, cum meus me moeror quotidianus lace-
rat et conficit, tum vero haec addita cura vix mihi vitam reli-
quam facit. Sed et navigatio perdifficilis fuit ; et ille incertus
ubi ego eifem, fortaffe alium curfum petivit. Nam Phaeto
libertus eum non vidit ; vento rejedtus ab illo in Macedo-
niam, Pellas mihi praeflo fuit. Reliqua quam mihi timenda
fmt video, nec quid fcribam habeo, et omnia timeo : nec tam
miferum eft quicquam, quod non in noflram fortunam cade-
re videatur. Equidem adhuc mifer, in maximis meis 2?rumnis
et ludlibus hoc metu adjecflo, maneo ThefTalonicffi fufpenfus;
nec audeo quicquam. Nunc ad- ea quse fcripfifti. Tryphonem
Cascilium non vidi. Sermonem tuum et Pompeii cognovi ex
tuis literis. Motum in Republica non tantum ego impen-
dere video, quantum tu aut vides, aut ad me confolandum
affers : Tigrane enim neglecfto, fublata fijnt omnia. Varroni
me jubes agere gratias ; faciam : item Hypfaso. Qucd fua-
des ne longius difcedamus, dum a61:a menfis Maii ad nos
ToM. VIII. K
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 82/541
74 EPISTOLARUMperferantur, puto me ita effe fadlurum ; fed ubi, nondum fta-
tui : atque ita perturbato fum animo de Quinto, ut nihil queam
flatuere: fed tamen ftatim te faciam certiorem.
Exepiftolarum
mearum inconftantia puto te mentis me^e motum videre; qui,
etfi incredibili et fingulari calamitate afflid:us fum, tamen hon
tam eft ex miferia, quam ex culpae noftra? recordatione, com-
motus : cujus enim fcelere impulfi ac proditi fimus, jam pro-
fe(5to vides ; atque utinam jam ante vidiffcs, neque totum ani-
mum tuum moerori mecum limul dediffes. Quare, cum me
afflid:um et confedtum ludtu audies, exiftimato me ftultitias
me^ po^nam ferre gravius, quam eventi ; quod ei credide-
rim, quem elfe nefarium non putarim. Me et meorum malo-
rum memoria, et metus de fratre, in fcribendo impedit : tu
ifta omnia vide et guberna. Terentia tibi maximas gratias
agit. Literarum exemplum, quas ad Pompeium fcripii, mifi.
tibi. Dat. iv. KaL Jun. ThelTaloniCcE.
CiCERo Attico Sal.
IX. Q U I N T U S frater cum ex Afia difceffiffet ante KaL*- Mai. et Athenas veniffet Idib. valde fuit ei properan-
dum, ne quid abfens acciperet calamitatis, fi quis forte fuifTet,
qui contentus noflris malis non effet. Itaque eum malui pro-
perare Romam, quam ad me venire : et fimul (dicam enim,
quod verum efl ; ex quo magnitudinem miferiarum mearum
perfpicere poffis) animum inducere non potui, ut aut illum,
amantiffimum mei, molliffimo animo, tanto in moerore afpice-
rem -, aut meas miferias Uidtu afflidtas, et perditam fortunam,
illi offerrem, aut ab illo afpici paterer. Atque etiam illud ti-
mebam, quod profedto accidiffet, ne a me digredi non poffet.
Verfabatur mihi tempus illud ante oculos, cum ille aut lidto-
res dimitteret, aut vi avelleretur ex complexu meo. Hujus
acerbitatis eventum altera acerbitate non videndi fratris vitavi.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 83/541
AD ATTICUM LIB. III. 7S
In hunc me cafum vos vivendi audlores impuliftis. Itaque mei
peccati luo pcenas. Quanquam me tuiie literas fuftentant ; ex
quibus, quantum tu ipfe fperes, facile perfpicio : quiE quidem
tamen aliquid habebant folatii ante, quam eo venifli, A Pom-
peio nunc Hortenfium allicey et ejufmodi viros. Obfecro, mi Pom-
poni, nondum perfpicis, quorum opera, quorum infidiis,
quorum fcelere, perierimus ? Sed tecum haec coram agemus.
Tantum dico, quod fcire te puto, nos non inimici, fed in-
vidi, perdiderunt. Nunc, li ita funt quce fperas, fuflinebimus
nos, et fpe, quajubes, nitemur : fin, ut mihi videntur, in-
firma funt ; quod optimo tempore facere non licuit, minusidoneo fiet. Terentia tibi f^pe agit gratias. Mihi etiam unum
de malis in metu efl, fratris miferi negotium ; quod {\ fciam
cujufmodi fit, fciam quid agendum mihi fit. Me etiam nunc
illorum beneficiorum et literarum expeAatio, ut tibi placet,
ThelTalonicae tenet. Si quid erit novi allatum, fciam de reli-
quo quid agendum fit. Tu li, ut fcribis, Kal. Jun. Roma pro-
fedtus es, propediem- nos videbis. Literas, quas ad Pompeium
fcripfi, tibi mifi. Dat. Id. Jun. ThefTalonicas.
CiCERo Attico Sal.
X. A C T A qu£E efi"ent ufque ad viij. KaL Jun. cognovi ex
tuis literis : reliqua expedtabam, ut tibi placebat,
Thefi^alonicae ;quibus allatis facilius flatuere potero ubi fim.
Nam fi erit caufa, fi quid agetur, fi fpera videro, aut ibidem
opperiar, aut me ad te conferam : fin, ut tu fcribis, ifta eva-
nuerint, aliquid aliud videbimus. Omnino adhuc nihil mihi
fignificatis nifi difcordiam iftorum j quae tamen inter eos de
omnibus potius rebus efl, quam de me. Itaque, quid ea mihi
profit, nefcio : fed tamen, quoad me vos fperare vultis, vobis
obtemperabo. Nam quod me tam faepe, et tam vehementer,
objurgas, et animo infirmo effe dicis, quacfo ecquod tantum
K 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 84/541
•j^i EPISTOLARUMmalum eft, quod in mea calamitate non fit ? ecquis unquam ex
tam amplo flatu, tam in bona caufa, tantis facultatibus ingenii,
confilii,gratia?, tantis praefidiis
bonorum omnium, concidit?
PofTum oblivifci qui fuerim ? non fentire qui fim ? quo caream
honore ? qua gloria ? quibus liberis ? quibus fortunis ? quo
fratre ? quem ego (ut novum calamitatis genus attendas) cum
pluris facerem quam me ipfum, femperque feciifem, vitavi ne
viderem; ne aut illius ludlum fqualoremque afpicerem, aut me,
quem ille florentiflimum reliquerat, perditum illi affliftumque
offerrem. Mitto C£tera intolerabilia ; etenim fletu impedior.
Hic utrum tandem fum accufandus, quod doleo ; an quod
commifi, ut hasc aut non retinerem, (quod facile fuilTet, nifi
intra parietes meos de mea pernicie confilia inirentur) aut
certe vivus nunc amitterem ? Haec eo fcripfi ut potius re-
levares me, quod facis, quam aut caftigatione, aut objurgatio-
ne, dignum putares ; eoque ad te minus multa fcribo, quod
et moerore impedior, et quid exped:em iftinc magis habeo,
quam quid ipfe fcribam : quas fi erunt allata, faciam te confi-
lii noflri certiorem. Tu, ut adhuc fecifli, quam plurimis de
rebus ad me velim fcribas, ut prorfus ne quid ignorem. Dat.
XIV Kal. Quint. Theffalonics.
CiCERo Attico Sal.
XI. ]\/F E et tuae literae, et quidam boni nuntii, non optimis
tamen aud:oribus, et expe(ftatio veflrarum literarum,
et quod tibi ita placuerat, adhuc ThefTalonicae tenebant. . Si
accepero literas, quas expedto, fi fpes erit ea qus rumoribus
afFerebatur, ad te me conferam ; li non erit, faciam te certio-
rem, quid egerim. Tu me, ut facis, opera, confilio, gratia,
juva : confolari jam define : objurgare vero noli : quod cum
facis, ut ego tuum amorem et dolorem defidero ! quem ita
affedtum mea aerumna efTe arbitror, ut te ipfum confolari
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 85/541
AD ATTICUM LIB. III. yy
nemo polTit. Quintum fratrem optimum humaniffimumque
fuftenta. Ad me, obfecro te, ut omnia certa perfcribas. Dat.
IV. Kal. Quint.
CiCERO Attico Sal.
XII. 'T^ U quidem fedulo argumentaris, quid fit fperandum,
et maxime per Senatum : idemque caput rogationis
proponi fcribis, quare in Senatu dici nihil liceat : itaque file-
tur. Hic tu meaccufas, quod me afflid:em ;
cumita
lim af-
flidus, ut nemo unquam jquod tute intelligis. Spem oftendis
fecundum comitia. Qu« ifta efl, eodem Tribuno plebis, et
inimico Confule defignato ? Percuflifli autem me etiam de
oratione prolata : cui vulneri, ut fcribis, medere, fi quid po-
tes. Scripfi equidem olim iratus, quod ille prior fcripferat
fed ita comprelferam, ut nunquam emanaturam putarem : quo
modo exciderit, nefcio. Sed quia nunquam accidit, ut cum eo
verbo uno concertarem ; et quia fcripta mihi videtur negli-
gentius, quam caEterae ; puto poffe probari non t^Q meam. Id,
fi putas me pofTe fanari, cures velim : fm plane perii, minus
laboro. Ego etiam nunc eodem in loco jaceg, fine fermone
ullo, fine cogitatione ulla. Licet tibi, ut fcribis, fignificarimj,
ut ad me venires Dodona ; tamen intelligo te re iflic pro-
deffe, hic ne verbo quidem levare me poffe. Non queo plura
fcribere, nec efl, quod fcribam \ veflra magis exped:o. Dat,
XVI. Kal. Sext. TheffalonicGB.
CiceroAtticoSal.
XIII. /^UOD ad te fcripferam me in Epiro futurum;pof-
*^^tea quam extenuari fpem noftram, et evanefcere vi-
di, mutavi confilium ; nec me ThefTalonica commovi, ubi efTe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 86/541
78 EPISTOLARUMilatueram, quoad allquid ad me de eo fcriberes, quod proximis
literis fcripferas, fore uti fecundum comitia aliquid de nobis in
Senatu ageretur ; idtibi
Pompeium dixiffe. Qua de re, quo-niam comitia habita funt, tuque nihil ad me fcribis
j proinde
habebo ac fi fcripfiffes nihil tffe. ; neque temporis non longin-
qui fpe dudlum effe molefle feram. Quem autem motum te
videre fcripferas, qui nobis utilis fore videretur, eum nun-
tiant, qui veniunt, nullum fore. In Tribunis plebis defigna-
tis reliqua fpes eft : quam fi exped:aro, non erit, quod putes
me caufae meas ac voluntati meorum defuiffe. Quod me faepe
accufas, cur hunc meum cafum tam graviter feram, debes ig-
nofcere, cum ita me afHidtum videas, ut neminem unquam
nec videris, nec audieris. Nam quod fcribis te audire, me
etiam mentis errore ex dolore afiici : mihi vero mens integra
efl j atque utinam tam in periculo fuiffet, cum ego iis, quibus
meam falutem carifBmam effe arbitrabar, inimicifHmis cru-
deliffimifque ufus fum : qui, ut me paululum inclinari timore
viderunt, fic impulerunt, ut omni fuo fcelere et perfidia ab-
uterentur ad exitium meum. Nunc, quoniam efl Cyzicum no-
bis eundum, quo rarius ad me literse perferentur, hoc velim
diligentius omnia, quae putaris me fcire opus efle, perfcribas.
Q^fratrem meum fac diligas : quem ego mifer fi incolumem
relinquo, non me totum periifTe arbitrabor. Dat. Non. Sext,
CiCERo Attico Sal.
XIV. Tf X tuis literis plenus fum expedatione de Pompeio,
quidnam de nobis velit, aut oftendat. Comitia enim
credo effe habita : quibus abfolutis, fcribis illi placuiffe agi de
nobis. Si tibi flultus efTe videor qui fperem, facio tuo jufTu;
etfi fcio te me iis epiftolis potius, et meas fpes folitum effe re-
morari. Nunc velim mihi plane perfcribas, quid videas. Scio
nos noflris multis peccatis in hanc aerumnam incidiffe : ea li
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 87/541
AD ATTICUM LIB. III. 79
qul cafus aliqua ex parte correxerint, minus molefte feremus
nos vixifle, et adhuc vivere. Ego propter viiE celebritatem, et
quotidianam expedlationem rerum novarum, non commovi meadhuc ThefTalonica : fed jam extrudimur, non a Plancio,
(nam is quidem retinet) verum ab ipfo loco, minime appofito
ad tolerandam in tanto ludtu calamitatem. In Epirum ideo,
ut fcripferam, non veni, quod fubito mihi univerfi nuntii ve-
nerant et literse, quare nihil effet neceffe quam proxime Ita-
liam effe. Hinc fi aliquid a comitiis audierimus, nos in Afiam
convertemus ; neque adhuc ftabat quo potifHmum : fed fcies»
Dat. XII. Kal. Sext. ThefTalonicas.
ClCERG AtTICO SaL,
XV. A C C E P I Id. Sext. quatuor epiflolas a te mifTas^j
unam, qua me objurgas, et rogas ut fim firmior ;
alteram, qua Crafli libertum ais tibi de mea follicitudine ma-
cieque narraffe ; tertiam, qua demonflras adta in Senatu ; quar-
tam de eo, quod a Varrone fcribis tibi cfTe confirmatum de vo-
luntate Pompeii. Ad primam tibi hoc fcribo ; me ita dolerCp
ut non modo a mente non deferar, fed id ipfum doleam, me,
tam firma mente ubi utar, et quibufcum, non habere. Nam fi
tu me uno non fine moerore cares, quid me cenfes, qui et te et
omnibus ? et fi tu incolumis me requiris ; ecquo modo a me
ipfam incolumitatem defiderari putas ? Nolo commemorare
quibus rebus fim fpoliatus, non folum quia non ignoras, fed
etiam ne fcindam ipfe dolorem meum : hoc confirmo, neque
tantis bonis effe privatum quemquam, neque in tantas miferias
incidiffe. Dies autem non modo non levat ludlum hunc, fed
etiam auget. Nam ca3teri dolores mitigantur vetuftate ; hic
non poteft non et fenfu praBfentis miferias, et recordatione pra;-
terita vitce, quotidie augeri : defidero enim non mea folum,
neque meos, fed me ipfum. Quid enim fum ? Sed non faciam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 88/541
8o E P I S T O L A R U M
ut aut tuum animum angam querelis, aut meis vulneribus faj-
pius manus afferam. Nam quod purgas eos, quos ego mihi
fcripfi invidiffe, et in eis Catonem:
ego vero tantum illum
puto ab ifto fcelere abfuifTe, ut maxime doleam plus apud me
fimulationem aliorum, quam iftius fidem, valuifTe. Caeteri
quos purgas, debent mihi purgati effe, tibi fi funt. Sed haec
fero agimus. CrafTi libertum nihil puto fmcere locutum. In
Senatu rem probe fcribis adtam. Sed quid Curio ? an illam
orationem non legit ? quae unde fit prolata, nefcio. Sed Axius,
ejufdem diei fcribens ad me adta, non ita laudat Curionem. At
poteftille aliquid praetermittere : tu, nifi
quod erat, profed:©non fcripfifli. Varronis fermo facit expedlationem Caefaris :
atque utinam ipfe Varro incumbat in caufam; quod profe6to
cum fua fponte, tum te inflante, faciet. Ego, fi me aliquando
veftri et patriae compotem fortuna fecerit, certe efRciam ut
maxime laetere unus ex omnibus amicis ; meaque officia et
ftudia, quae parum antea luxerunt, (fatendum eft enim) fic exe-
quar, ut me aeque tibi, ac fratri, et liberis noftris, reflitutum
putes. Si quid in te peccavi, ac potius, quoniam peccavi, ig-
nofce : in me enim ipfum peccavi vehementius. Neque haec
eo fcribo, quod te non meo cafu maximo dolore efle afFe<5lum
fciam : fed profed:o, fi, quantum me amas et amafli, tantum
amare deberes ac debuiffes, nunquam effes paffus me, quo tu
abundabas, egere confilio ; nec effes paffus mihi perfuaderi,
iitile nobis effe legem de collegiis perferri. Sed tu tantum la-
crymas praebuifli dolori meo, quod erat amoris, tanquam ipfe
ego : quod meritis meis perfed:um effe potuit, ut dies et
nodtes quid mihi faciendum effet cogitares, id abs te meo,
non tuo, fcelere praetermiffum efl. Quod fi non modo tu, fed
quifquam fuiffet, qui me Pompeii minus liberali refponfo per-
territum a turpiflimo confilio revocaret, quod unus tu fa-
cere maxime potuifti, aut occubuiffem honefte, aut vicftores
hodie viveremus. Hic mihi ignofces : me enim ipfum multo
magis accufo ; deinde te, quafi me alterum : et fimul mea?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 89/541
AD ATTICUM LIB. III. 8i
culpae focium quaero : ac ii reftituor, etiam minus videbimur
deliquiiTe ; abs teque certe, quoniam nullo noflro, tuo ipfius
beneficio diligemur. Quod te cum Culeone fcribis de privi-
legio locutum ; efl aliquid ; fed multo eft melius abrogari. Si
enim nemo impediet, quid efl firmius ? fin erit, qui ferri non
finat ; idem fenatus-confulto intercedet. Nec quicquam aliud
opus efl quam abrogari : nam prior lex nos nihil laedebat >
quam fi, ut efl promulgata, laudare voluiffemus, aut, ut erat
negligenda, negligere, nocere omnino nobis non potuiffet.
Hic mihi primum non modo confilium defuit, fed etiam ob-
fuit. Caeci, cseci, inquam, fuimus in veflitu mutando, in po-
pulo rogando : quod, nifi nominatim mecum agi coeptum ef-
fet, fieri perniciofum fuit. Sed pergo praeterita : veruntamen
ob hanc caufam, ut, fi quid ageretur, legem illam, in qua
popularia multa funt, ne tangatis. Verum efl ftultum me prs-
cipere quid agatis, aut quo modo. Utinam modo agatur ali-
quid : in quo ipfo multa occultant tuae literac, credo ne vehe-
mentius defperatione perturber. Quid enim vides agi poffe,
aut quo modo ? per Senatumne ? afl tute fcripfifli ad me, quod-
dam caput legis Clodium in curiae pofle fixifTe, ne referri,
neve dici, liceret. Quo modo igitur Domitius fe dixit rela-
turum ? quo modo autem iis, quos tu fcribis, et de re dicen-
tibus, et ut referretur poflulantibus, Clodius tacuit ? Ac, li
per populum, poterintne nifi de omnium Tribunorum plebis
fententia ? Quid de bonis ? quid de domo ? poteritne refli-
tui ? aut, fi non poterit, egomet quomodo potero ? Haec nifi
vides expediri, quam in fpem me vocas ? fin autem fpei nihil
efl, quae efl mihi vita ? Itaque expedto Theffalonicas ad:a Ka-
lend. Sext. ex quibus flatuam, in tuofne agros confugiam, ut
neque videam homines, quos nolim, et te, ut fcribis, vi-
deam, et propius fim, fi quid agatur, idque intellexi cum tibi,
tum Quinto fratri, placere; an abeam Cyzicum. Nunc, Pom-
poni, quoniam nihil impertifli tuas prudentiai ad falutem
meam, quod aut in me ipfo fatis efle confilii decreras, aut tc
ToM. VIII. L
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 90/541
82 EPISTOLARUMnihil plus mihi debere, quam ut praefto eJfTes; quoniamque ego
proditus, indudlus, conjed:us, in fraudem, omnia mea pracfidia
neglexi ; totam Italiam, in me eredlam ad me defendendum,deftitui et reliqui ; me, meos, meis tradidi inimicis, infpec-
tante et tacente te ; qui li non plus ingenio valebas quam ego,
certe timebas minus : fi potes, erige afflidtos, et in eo nos ju-
va : fin omnia funt obftrudta, id ipfum fac ut fciamus; et nos
aliquando aut objurgare, aut comiter confolari, define. Ego fi
tuam iidem accufarem, non me potiffimum tuis tedtis crede-
rem : meam amentiam accufo, quod a te tantum amari, quan-
tum ego vellem, putavi : quod li fuiifet, iidem eandem, cu-
ram majorem, adhibuiffes -, me certe ad exitium prscipitantem
retinuifles ; iftos labores, quos nunc in naufragiis noftris fuf-
cipis, non fubilfes. Quare fac, ut omnia ad me perfpedla et
explorata perfcribas ; meque, ut facis, velis effe aliquem; quo-
niam qui fui, et qui eife potui, jam eife non poiTum ; et ut
his literis non te, fed me ipfum, a me eife accufatum putes»
Si qui erunt, quibus putes opus eife meo nomine literas dari^
velim confcribas, curefque dandas. Dat. xiv., Kal. Sept.
CicERo Attico Sal.
XVI. T^OTUM iter mihi incertum facit expedlatio litera-
rum veftrarum Kal. Sext. datarum, non aliud ali-
quid. Si fpes erit, Epirum -, iin minus, Cyzicum, aut aliud
quid, fequemur. Tuae quidem literae, quo faepius a me legun-
tur, hoc fpem faciunt mihi minorem ; quod cum lecftae funt,
tum id, quod attulerunt ad fpem, iniirmant ; ut facile appa-
reat, te et confolationi fervire, et veritati : idque te rogo plane,
ut ad me quae fcis, ut erunt; quae putabis, ita fcribas ut puta-
bis. Dat. XII. Kal. Sept.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 91/541
AD ATTICUM LIB. III. 83
CiceroAtticoSal.I
XVII. Y\ E Quinto fratre nuntii nobis triftes, nec varii, ve-
nerant ex ante diem Non. Jun. ufque ad prid. Kal.
Sept. Eo autem die Livineius, M. Reguli libertus, ad me a
Regulo miffus venit. Is omnino mentionem nullam fadlam
effe nuntiavit ; fed fuiffe tamen iermonem de C. Clodii filio :
ifque mihi tum a fratre literas attulit. Sed poftridie Sextii
pueri venerunt, qui a te literas attulerunt, non tam explora-
tas a timore, quam fermo Livineii fuerat. Sane fum in meo
infinito moerore follicitus, et eo magis, quod Appii quajflio
efl. Caetera, quae ad me eifdem literis fcribis de noftra fpe,
intelligo eife languidiora, quam alii oftendunt : ego autem,
quoniam non longe ab eo tempore abfumus, in quo res diju-
dicabitur, aut ad te conferam me, aut etiam nunc circum hasc
loca commorabor. Scribit ad me frater, omnia fua per te
unum fuftineri. Quid te aut horter ? quod facis ; aut agam
gratias ? quod non expedtas. Tantum velim, fortuna det nobis
poteflatem, ut incolumes amore noflro perfruamur. Tuas li-
teras femper maxime expedlo ; in quibus cave vereri, ne aut
diligentia tua mihi molefla, aut veritas acerba fit. Dat. prid.
Non. Sept.
CiCERo Attico Sal.
XVIII. C^XPECTATIONEM nobis non parvam attule-
ras, cum fcripferas Varronem tibi pro amicitia
confirmaffe, caufam noflram Pompeium certe fufcepturum
et, fimul a Caefare literae, quas exped:aret, remiffas effent, auc-
torem etiam daturum. Utrum id nihil fuit, an adverfat.E funt
Cffifaris literae ? an efl. aliquid in fpe ? Etiam illud fcripferas,
L 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 92/541
84 EPISTOLARUMeundem fecundum comitia dixifTe. Fac, (fi vides quantis mmalis jaceam, et fi putas efTe humanitatis tuas) me fac de tota
caufa noftra certiorem. Nam Quintus frater, homo mirus, qui
me tam valde amat, omnia mittit fpei plena, metuens, credo,
defedlionem animi mei. Tuae autem literae funt variae : neque
enim me defperare vis, nec temere fperare. Fac, obfecro te,
ut omnia, quae perfpici a te poffunt, fciamus.
CiCERO Attico Sal.
XIX. (^ U O A D ejufmodi mihi literae a vobis afferebantur,
*• ut aliquid ex iis effet expedtandum ; fpe et cupidi-
tate Theffalonicae retentus fum. Poftea quam omnis adlio hu-
jus anni confedla nobis videbatur, in Afiam ire nolui : quod et
celebritas mihi odio efl j et, fi fieret aliquid a novis magiflra-
tibus, abeffe longe nolebam. Itaque in Epirum ad te ftatui me
conferre ; non quo mea intereffet loci natura, qui lucem om-
nino fugerem : fed et ad falutem libentiflime ex tuo portu pro-
iicifcar ; et, fi ea prascifa erit, nufquam facilius hanc miferri-
mam vitam vel fuflentabo, vel, quod multo eft melius, ab-
jecero. Ero cum paucis, multitudinem dimittam. Me tuae li-
teras nunquam in tantam fpem adduxerunt, quantam aliorum
attamen mea fpes etiam tenuior femper fuit, quam tuae literae.
Sed tamen quoniam cceptum efl, age, quoquo modo ccEptum
efl, et quacunque de caufa, non deferam neque optimi atque
unici fratris miferas ac lud:uofas preces, nec Sextii caeterorum-
que promifi*a, nec fpem aerumnofillimae mulieris Terentiae, nec
miferrimas mulieris Tulliolae obfecrationem, et fideles literas
tuas. Mihi Epirus aut iter ad falutem dabit, aut, quod fcripfi
fupra. Te oro et obfecro, T. Pomponi, fi me omnibus amplif-
fimis, cariflimis, jucundiffimifque, rebus perfidia hominum
fpoliatum ; fi me a meis confiliariis proditum et projed:um vi-
des ; fi intelligis me coa<5tum, ut ipfe me et meos perderem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 93/541
AD ATTICUM LIB. III. 2$
ut me tua mifericordia juves, et Quintum fratrem, qui poteft
efle falvus, fuflentes -, Terentiam liberofque meos tueare ; me,
fi putas te iftic vifurum, expedes ; li minus, invifas, fi potes ;
mihique ex agro tuo tantum aflignes, quantum meo corpore
Gccupari poteft ; et pueros ad me cum literis quamprimum, et
quam faepifrime, mittas. Dat. xvi. Kal. Odtob.
CiCERo S. D. Q^C-fficiLio Q^F. Pomponiano Attico.
XX. /^UOD quidemita effe, et avunculum
tuum fundtum* effe officio, vehementifHme probo : gaudere me tum
dicam, fi mihi hoc verbo licebit uti. Me miferum! quam om-
nia effent ex fententia, fi nobis animus, fi confilium, fi fides
eorum, quibus credidimus, non defuiffet : quae colligere nolo,
ne augeam mcErorem. Sed tibi venire in mentem certe fcio,
quae vita effet noflra, quas fuavitas, quae dignitas : ad quag re-
cuperanda per fortunas incumbe, ut facis, diemque natalem
reditus mei cura ut in tuis aedibus amoeniffimis agam tecum, et
cum meis. Ego huic fpei et expedtationi, quae nobis propo-
nitur, maxime tamen volui praeflolari apud te in Epiro : fed
ita ad me fcribitur, ut putem effe commodius nos eifdem in
locis effe. De domo et Curionis oratione, ut fcribis, ita efl.
In univerfa falute, fi ea modo nobis reftituetur, inerunt om-
nia j ex quibus nihil malo, quam domum. Sed tibi nihil
mando nominatim : totum me tuo amori fideique commendo.
Quod te in tanta hereditate ab omni occupatione expedifli,
valde mihi gratum eft. Quod facultates tuas ad meam falutem
poUiceris, ut omnibus rebus a te praster csteros juver, id quan-
tum fit praefidium video ; intelligoque te multas partes meae
falutis et fufcipere, et pofTe fuftinere ; neque, ut ita facias, ro-
gandum effe. Quod me vetas quicquam fufpicari accidiffe ad
animum tuum, quod fecus a me erga te commifTum, aut
praetermifTum, videretur, geram tibi morem, et liberabor ifta
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 94/541
86 EPISTOLARUMcura : tibi tamen eo plus debebo, quo tua in me humanitas
fuerit excelfior, quam in te mea. Velim, quid videas, quid in-
telligas, quid agatur, ad
mefcribas;
tuofque omnes ad noftramfalutem adhortere. Rogatio Sextii neque dignitatis fatis ha-
bet, nec cautionis : nam et nominatim ferre oportet, et de
bonis diligentius fcribi ; et id animadvertas velim. Dat. iv.
Non. Ocftob. Thelfalonica?.
CicERo Attico Sal.
XXI.^ R I G I N TA dies erant ipfi, cum has dabam lite-
ras, per quos nullas a vobis acceperam : mihi autem
erat in animo jam, ut antea ad te fcripll, ire in Epirum, et ibi
omnem cafum potilTimum expedtare. Te oro, ut, fi quid erit,
quod perfpicias quamcunque in partem, quam planiffime ad
me fcribas ; et meo nomine, ut fcribis, literas, quibus putabis
opus elfe, ut des. Dat. v. Kal. Novemb.
'CiceroAtticoSal.
XXII. "p T S I diligenter ad me Quintus frater et Pifo, quse
effent adta, fcripferant; tamen vellem tua te occu-
patio non impediffet, quo minus, ut confuefti, ad me quid
ageretur, et quid intelligeres, perfcriberes. Me adhuc Plan-
cius liberalitate fua retinet, jam aliquoties conatum ire in
Epirum. Spes homini eft injedla, non eadem quae mihi, poffe
nos una decedere ; quam rem fibi magno honori fperat fore.
Sed jam, cum adventare milites dicentur, faciendum nobis
erit ut ab eo difcedamus : quod cum faciemus, ad te flatim
mittemus, ut fcias ubi fimus. Lentulus fuo in nos ofiicio,
quod et re, et promiflis, et literis, declarat, fpem nobis
nonnullam affert Pompeii voluntatis : faepe enim tu ad me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 95/541
AD ATTICUM LIB. III. 87
fcripfifti, eum totum eife in illius poteflate. De Metello
fcripfit ad me frater, quantum fperaret, profedum effe per te.
Mi Pomponi, pugna ut tecum et cum meis mihi liceat vi-
vere, et fcribe ad me omnia. Premor cum ludlu, tum defi-
derio rerum omnium, quae mihi me cariores femper fuerunt.
Cura ut valeas.
Ego, quod per ThefTaliam fi irem in Epirum, perdiu nihil
eram auditurus, et quod mei fludiofos habeo Dyrrachinos, ad
eos perrexi, cum illa fuperiora ThefTalonicae fcripfiffem. Inde
cum ad te me convertam, faciam ut fcias : tuque ad me ve-
lim omnia quam diligentifTime, cuicuimodi funt, fcribas. Egojam aut rem, aut ne fpem quidem, exped:o. Dat. vi. Kalend»
Decemb. Dyrrachii»
CiCERo Attico Sal.
XXIII. A NTE d. V. Kal. Decemb. tres epiflolas a te ac-
cepi ; unam datam a. d. viii Kal. Novemb. in
qua me hortaris, ut forti animo menfem Januarium expe<flem;
eaque, quae ad fpem putas pertinere, de Lentuli fludio, de
Metelli voluntate, de tota Pompeii ratione, perfcribis. In al-
tera epiflola praeter confuetudinem tuam diem non adfcribis
fed fatis fignificas tempus ; lege enim ab o6to Tribunis plebis
promulgata, fcribis te eas literas eo ipfo die dediffe, id efl a.
d. IV. KaL Novemb. et quid putes utilitatis eam promulgatio-
nem attuliffe fcribis. In quo fi etiam noflra falus cum hac lege
defperata erit, velim pro tuo in me amore hanc inanem meam
diligentiam, miferabilem potius, quam ineptam, putes : fm eft
aliquid fpei, des operam ut majore diligentia pofthac a no-
vis magiflratibus defendamur. Nam ea veterum Tribunorum
plebis rogatio tria capita habuit -, unum de reditu meo, fcrip-
tum incaute : nihil enim reflituitur, praeter civitatem et or-
dinem; quod mihi pro meo cafu fatis efl : fed quae cavenda
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 96/541
88 EPISTOLARUMfuerint, et quo modo, te non fugit. Alterum caput eil trala-
titium de impunitate, fi quid contra alias leges ejus legis er-
go fadtum fit. Tertium caput, mi Pomponi, quo confilio, et
a quo, fit inculcatum vide. Scis enim Clodium fanxiife, ut
vix, aut omnino non poffet nec per Senatum, nec per popu-
lum, infirmari fua lex : fed vides nunquam elfe obfervatas fanc-
tiones earum legum, qua^ abrogarentur. Nam fi id effet, nulla
fere abrogari pofTet j neque enim ulla efl, quae non ipfa fe
fepiat difficultate abrogationis : fed, cum lex abrogatur, 11-
lud ipfum abrogatur, quo non eam abrogari oporteat. Hoc
cum revera ita fit ; cum femper ita habitum obfervatumquefit, od:o noflri Tribuni plebis caput pofuerunt hoc : Ji quid in
hac rogatione fcriptum ejiy quod per leges, plebifve fcituniy hoc
efl, quod per legem Clodiam, promulgare, abrogare, derogarct
obrogare, S. F.fua non liceat, non licuerit ; quodve ei qui promui-
gavitf abrogavity derogavit, obrogavit, ob eam rem pcence multce-
*ve Jity E. H. L. N. R. Atque hoc in illis Tribunis plebis
non laedebat ; lege enim collegii fui non tenebantur : quo ma-
jor efl fufpicio malitias alicujus, cum id, quod ad ipfos nihil
pertinebat, erat autem contra me, fcripferunti ut novi Tribuni
plebis fi efi^ent timidiores, multo magis fibi eo capite uten-
dum putarent. Neque id a Clodio praetermiffum efl: dixit enim
in concione a. d. iii. Non. Nov. hoc capite defignatis Tribu-
nis plebis prsefcriptum effe quid liceret. Tamen in lege nulla
effe ejufmodi caput, te non fallit : quod fi opus effet, omnes
in abrogando uterentur. Ut Ninnium, aut caeteros, fugerit,
invefliges velim ; et quis attulerit j et quare odlo Tribuni ple-
bis ad Senatum de me referre non dubitarint, five quod ob-
fervandum illud caput non putabant ; iidem in abrogando tam
cauti fuerint, ut id metuerent, foluti cum effent, quod ne iis
quidem, qui lege tenentur, efl curandum. Id caput fane nolim
novos Tribunos plebis ferre : fed perferant modo quid libet
uno capite, quo revocabor, (modo res conficiatur) ero con-
tentus. Jam dudum pudet tam multa fcribere : vereor enim.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 97/541
AD ATTICUM LIB. III. 89
ne re jam defperata legas ; ut haec mea diligentia miferabilis
tibi, aliis irridenda, videatur. Sed fi eft aliquid in fpe, vide
legem, quam T. Fadio fcripfit Vifellius ; ea mihi perpla-
cet : nam Sextii noftri, quam tu tibi probari fcribis, mihi non
placet. Tertia eft epiflola prid. Id. Novemb. data ; in qua ex-
ponis prudenter et diligenter, quas fint, quae rcm diftinere vi-
deantur, de CralTo, de Pompeio, de caeteris. Quare oro te,
ut, li qua fpes erit poffe ftudiis bonorum, audloritate, mul-
titudine comparata rem confici, des operam ut uno impetu
perfringatur ; in eam rem incumbas, casterofque excites. Sin,
ut ego perfpicio cum tua conjedtura, tum etiam mea, fpei ni-
hil efl ; oro obteflorque te, ut Quintum fratrem ames, quem
ego miferum mifere perdidi ; neve quid eum patiare gravius
confulere de fe, quam expediat fororis tuae filio ; meum Ci-
ceronem, cui nihil mifello relinquo praster invidiam et igno-
miniam nominis mei, tueare quoad poteris ; Terentiam, unam
omnium aBrumnofiilimam, fuftentes tuis ofiiciis. Ego in Epi-
rum proficifcar, cum primorum dierum nuntios excepero.
Tu ad me velim proximis literis, ut fe inltia dederint, per-
fcribas. Dat. prid. Kal. Decemb.
CicERo Attico Sal.
XXIV. A N T E A cum ad me fcripfifTetis, veflro confenfu
Confulum provincias ornatas efle ; etfi verebar
quorfum id cafurum effet, tamen fperabamvos
aliquidaliquan-
do vidifTe prudentius : pofleaquam mihi et didum efl et fcrip-
tum, vehementer confilium veftrum reprehendi, fum graviter
commotus ; quod illa ipfa fpes exigua, quae erat, videtur efle
fublata., Nam fi Tribuni plebis nobis fuccenfent, quas potefl
fpes effe ? Ac videntur jure fuccenfere : cum et expertes con-
f]Hi fuerint, qui caufam noflram fufceperant ; et noflra con-
cef^ione omnem vim fui juris amiferint : praefertim cum ita
ToM. VIII. M
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 98/541
-r^ EPISTOLARUMdicant, fe noftra caufa voluifTe fiiam poteftatem efTe de Confu-
libus ornandis, non ut eos impedirent, fed ut ad noflram cau-
fam adjungerent. Nunc ii Confules a nobis alieniores eife ve-
lint, pofTe id libere facere; lin vellent noftra caufa, nihil poiTe
fe invitis. Nam quod fcribis, ni ita nobis placuifTet, illos hoc
idem per populum affecuturos fuiffe -, invitis Tribunis plebis
iieri nuUo modo potuit. Ita vereor, ne et ftudia Tribunorum
amiferimus ; et, fi fludia maneant, vinclum illud adjungen-
dorum Confulum amiffum fit. Accedit aliud non parvum in-
commodum, quod gravis illa opinio, ut quidem ad nos perfe-
rebatur, Senatum nihil decernere antequam de nobis adlum
effet, amiffa eft ; praefertim in ea caufa, quas non modo necef-
faria non fuit, fed etiam inufitata, ac nova. Neque enim un-
quam arbitror ornatas effe provincias defignatorum ', ut, cum in
hoc illa conftantia, qua^ erat mea caufa fufcepta-, imminuta fit,
nihil jam poffit non decerni. Jam his, ad quos relatum efl,
amicis placuifle, non mirum fit : erat enim difHcile reperire,
qui contra tanta commoda duorum confulum palam fenten-
tiam diceret. Fuit omnino difficile non obfequi vel amicifli-
mo homini Lentulo, vel Metello, qui fimultatem humanifli-
me deponeret. Sed vereor, ne hos tamen tenere potuerimus,
Tribunos plebis amiferimus. Haec res quemadmodum cecide-
rit, et tota res quo loco fit, velim ad me fcribas ; et ita ut
inflituifli : nam ifta veritas, etiamfi jucunda non efl, mihi.^a-
men grata eft. Dat. iv. Id. Decemb.
CiceroAttico Sal.
XXV. pOST tuum a me difcefTum litera^ mihi Roma allatae
funt, ex quibus perfpicio nobis in hac calamitate
tabefcendum effe : neque enim, (fed bonam in partem acci-
pies) fi ulla fpes faluti noftrae fubeffet, tu, pro tuo amore in
me, hoc tempore difcefTiffes. Sed ne ingrati, aut ne omnia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 99/541
AD ATTICUM LIB. III. 91
velle nobifcum una interire, videamur, hoc omitto : illud abs
te peto, des operam, id quod mihi affirmafti, ut te ante Kal.
Jan. ubicunque erimus, fiftas.
CiCERo Attico Sal.
XXVI. T I T E Ri^ mihi a Quinto fratre cum fenatus-con-
fulto, quod de me efl fadtum, allatae funt. Mihi
in animo eft legum lationem expectare; et fi obtredtabitur, utar
audtoritate Senatus, et potius vita, quam patria, carebo. Tu,quaefo, feftina ad nos venire.
CiCERO Attico Sal.
XXVII. T^ X tuis literis, et ex re ipfa, nos funditus periiTc
video. Te oro ut, quibus in rebus mei tui in-
digebunt, noftris miferiis ne defis. Ego te, ut fcribis, cito
videbo.
M 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 100/541
[ 92 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R IV.
CiCERo Attico Sal.
1. f^ U M primum Roraam veni, fuitque, cui rede ad te
^^^ literas darem, nihil prius faciendum mihi putavi,
quam ut tibi abfenti de reditu noftro gratularer. Cognoram
enim, (ut vere fcribam) te in confiliis mihi dandis nec fortio-
rem, nec prudentiorem, quam me ipfum; nec etiam pro prae-
terita mea in te obfervantia nimium in cuftodia falutis mes di-
ligentem : eundemque te, qui primis temporibus erroris noftri,
aut potius furoris, particeps, et falfi timoris focius, fuiffes,
acerbiffime difcidium noflrum tulijffe, plurimumque operae,
Hudii, diligentias, laboris, ad conficiendum reditum meum
contuliffe. Itaque hoc tibi vere affirmo, in maxima lastitia, et
exoptatiffima gratulatione, unura nd curaulandura gaudium
confped:um, aut potius complexura, mihi tuum defuiffe; quem
ferael nadlus nunquara diniifero : ac, nifi etiara praetermiffos
frudtus tuas fuavitatis prasteriti teraporis oranes exegero, pro-
fe£lo hac reftitutione fortunse me ipfe non fatis dignura judi-
cabo. Nos adhuc in noftro ftatu, quod difficillirae recuperari
poffe arbitrati furaus, fplendorera noftrura illura forenfera, et
in Senatu audloritatera, et apud viros bonos gratiara, raagis,
quam optaramus, confecuti fumus : in re autem familiari, qus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 101/541
A D A T T I C U M L I B. IV. nquemadmodum fradta, diffipata, direpta fit, non ignoras, valde
laboramus ; tuarumque non tam facultatum, quas ego noftras
efle judico, quam confiliorum ad colligendas et conftituendas
reliquias noftras, indigemus. Nunc, etli omnia aut fcripta effe
a tuis arbitror, aut etiam nuntiis ac rumore perlata, tamen ea
infcribam brevi, quse te puto potifTimum ex meis literis vel-
le cognofcere. Pridie Nonas Sext. Dyrrachio fum profedtus,
ipfo illo die, quo lex eil lata de nobis. Brundufium veni Nonis
Sext. Ibi mihi Tulliola mea fuit priefto, natali fuo ipfo die,
qui cafu idem natalis erat et Brundufm;^ colonise, et tuae
vicinjE Salutis : quas res animadverfa a multitudine, fummaBrundufmorum gratulatione celebrata eil. Ante diem vi. Id.
Sext. cognovi, cum Brundufii effem, literis Quinti fratris, mi-
rifico ftudio omnium astatum atque ordinum, incredibili con-
curfu Italiae, legem cohiitiis centuriatis effe perlatam. Inde
a Brundufinis honeflifTimis ornatus, iter ita feci, ut undique
ad me cum gratulatione legati convenerint. Ad urbem ita ve-
ni, ut nemo ullius ordinis homo nomenclatori notus fuerit,
qui mihi obviam non venerit, praster eos inimicos, quibusid ipfum non liceret aut difiimulare, aut negare. Cum ve-
niffem ad portam Capenam, gradus templorum ab infima ple-
be completi erant j a qua plaufu maximo cum effet mihl gra-
tulatio fignificata, fmiilis et frequentia et plaufus me ufque
ad Capitolium celebravit ; in foroque, et in ipfo Capitolio,
miranda multitudo fult. Poftridie in Senatu, qui fuit dies
Non. Septembris, Senatui gratias egimus. Eo biduo cum effet
annonas fumma caritas, et homines ad theatrum primo, deinde
ad Senatum, concurrifTcnt impulfu Clodii ; mea opera fru-
menti Inopiam effe clamarent j cum per eos dies Senatus de
annona haberetur ; et ad ejus procurationem fermone non fo-
lum plebis, verum etiam bonorum, Pompeius vocarctur ; id-
que ipfe cuperet ; multitudoque a me nominatim ut id de-
cernerem poflularet ; feci, et accurate fententiam dixi, cum
abeffent Confulares, quod tuto fe negarent pofle fententiam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 102/541
94 EPISTOLARUMdicere, praeter MefTallam et Afranium. Fadtum efl fenatus-con-
fultum in meam fententiam, tit cum Pompeio ageretur, ut eam
rem fufciperet, lexque ferretur : quo fenatus-confulto recitato,
cum continuo populus, more hoc infulfo et novo, plaufum,
meo nomine recitando, dedillet, habui concionem : omnes
magiflratus praefentes, prscter unum Praetorem, et duos Tri-
bunos plebis, dederunt. Poftridie Senatus frequens, et om-
nes Confulares nihil Pompeio poflulanti negarunt. Ille lega-
tos quindecim cum poflularet, me principem nominavit ; et
ad omnia me alterum fe fore dixit. Legem Confules confcrip-
ferunt, qua Pompeio per quinquennium omnis poteflas rei
frumentari^ toto orbe terrarum daretur : alteram MeiTius, qui
omnis pecuniae dat poteftatem, et adjungit claffem et exerci-
tum, et majus imperium in provinciis, quam fit eorum, qui
eas obtineant. Illa noflra lex Confularis nunc modefta videtur,
hxc MefTii non ferenda. Pompeius illam velle fe dicit ; fami-
liares, hanc. Confulares, duce Favonio, fremunt : nos tace-
mus ; et eo magis, quod de domo noflra nihil adhuc Ponti-
iices refponderunt. Qui fi fuflulerint religionem, aream prse-
claram habebimus ; fuperficiem Confules ex fenatus-confulto
aeftimabunt : fm aliter, demolientur, fuo nomine locabunt,
rem totam aeflimabunt. Ita funt res noftras ; ut in fecundis,
fluxas ; ut in adverfis, bonae. In re familiari valde fumus, ut
fcis, perturbati. Praeterea funt quasdam domeftica, qu£e literis
non committo. Quintum fratrem, infigni pietate, virtute, fide,
pra^ditum fic amo, ut debeo. Te expedto, et oro, ut matures
venire ; eoque animo venias, ut me tuo confilio egere non fi-
nas. Alterius vits quoddam initium ordimur. Jam quidam,
qui nos abfentes defenderunt, incipiunt praefentibus occulte
irafci, aperte invidere. Vehementer te requirimus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 103/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 95
CicERO Attico Sal.
II. C I forte rarins tibi a me, quam a caeteris, literss reddun-
tur ; peto a te, ut id non modo negligentise meiE, fed
ne occupationi quidem tribuas ; quce etfi fumma eil, tamen
nulla cffQ poteft tanta, ut interrumpat iter amoris noftri, 'et of-
ficii mei. Nam ut veni Romam, iterum nunc fum certior fac-
tus, effe cui darem literas : itaque has alteras dedi. Prioribus
tibi declaravi adventus nofter qualis fuiffet, et quis effet ftatus,
atque omnes res noftra^ quemadmodum effent ; ut in fecundis,
fluxae ; ut in adverfis, bonae. Pofl illas datas literas fecuta efl
fumma contentio de domo. Diximus apud Pontifices pridie
Kal. Odtobres. Ad:a res efl accurate a nobis : et, fi unquam
in dicendo fuimus aliquid^ aut etiam fi nunquam alias fui-
mus, tum profedlo dolor et magnitudo vim quandam nobis
dicendi dedit. Itaque oratio juventuti noflrae deberi non po-
tefl i quamtibi,
etiamfi
nondefideras,
tamen mittam cito.
Cum pontifices decreffent ita, si neque populi jussu, ne-
QUE PLEBiS SCITU, IS QUI SE DEDICASSE DICERET, NOMI-
NATIM EI REI PR^FECTUS ESSET, NEQUE POPULI JUSSU,
AUT PLEBIS SCITU, ID FACERE JUSSUS ESSET ; VIDERI
POSSE SINE RELIGIONE EAM PARTEM ARE^ MI RESTI-
TUi imihi fadta ftatim efl gratulatio : nemo enim dubitat,
quin domus nobis effet adjudicata. Tum fubito ille in concio-
nem afcendit, quam Appius ei dedit : nuntiat jam populo
Pontifices fecundum fe decreviffe ; me autem vi conari in pof-
feffionem venire: hortatur, ut fe et Appium fequantur, et fuam
libertatem ut defendant. Hic cum etiam illi infimi partim ad-
mirarentur, partim irriderent, hominis amentiam ; ego ftatue-
ram illuc non accedere, nifi cum Confules ex fenatus-confulto
porticum Catuli reftituendam locaffent. Kalend. Odlob. habe-
tur Senatus frequens : adhibentur bmnes Pontifices, qui erant
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 104/541
96 EPISTOLARUMSenatores : a quibus Marcellinus, qui erat cupidiffimus mei,
fententiam primus rogatus, quaefivit, quid elTent in decernendo
fecuti. Tum M. LucuUus de omnium collegarum fententia
refpondit, religionis judices Pontifices fuifle, legis Senatum :
fe et coUegas fuos de rcligione ftatuiffe ; m Senatu de lege fta-
tuturos. Quifque horum, loco fententiam rogatus, multa fe-
cundum caufam noftram difputavit. Cum ad Clodium ventum
cft, cupiit diem confumere : neque ei finis efh fa(5tus : fed ta-
men cum horas tres fere dixiifet, odio et ftrepitu Senatus co-
ad;us efl aliquando perorare. Cum fieret fenatus-confultum in
fententiam Marcellini, omnibus praeter unum affentientibus,
Serranus interceffit. De intercefTione ftatim ambo Confules re-
ferre cceperunt. Cum fententise graviffimaE dicerentur j Senatui
placere mihi domum reflitui, porticum Catuli locari, audto-
ritatem ordinis ab omnibus magiflratibus defendi ; fi quas vis
eflet fadta, Senatum exiflimaturum, ejus opera fad:um effe, qui
fenatus-confulto intercefTiffet : Serranus pertimuit ,• et Cor-
nicinus ad fuam veterem fabulam rediit : abjed:a toga fe ad
generi pedes abjecit. Ille nodtem fibi poflulavit : non conce-
debant ; reminifcebantur enim KaL Januariarum : vix tamen
fibi de mea voluntate conceffum efl. Poflridie fenatus-conful-
tum fadtum eft id, quod ad te mifi. Deinde Confules porti-
cum Catuli reflituendam locarunt : illam porticum redemp-
tores flatim funt demoliti libentiflimis omnibus. Nobis fuper-
ficiem aedium Confules de confilii fententia aeflimarunt H-S
vicies ; caetera valde illiberaliter ; Tufculanam villam quingen-
tis millibus; Formianum H-S ducentis quinquaginta millibus
quae aeflimatio non modo vehementer ab optimo quoque, fcd
etiam a plebe, reprehenditur. Dices, quid igitur caufas fuit ?
Dicunt illi quidem, pudorem meum ; quod neque negarim,
neque vehementius poflularim : fed non efl id ; nam hoc qui-
dem etiam profuiffet. Verum iidem, mi T. Pomponi, iidem
inquam illi, quos ne tu quidem ignoras, qui mihi pennas inci-
derant, nolunt eafdem renafci : fed, ut fpero, jam renafcuntur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 105/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 97
Tu modo ad nos veni, quod vereor ne tardius interventu Var-
ronis tui noflrique facias. Quoniam a<fla quas lint habes, de
reliqua noflra cogitatione cognofce. Ego me a Pompeio legari
ita fum palTus, ut nulla re impedirer, quin, fi vellem, mihi
effet integrum, aut, fi comitia Cenforum proximi Confules
haberent, petere poffe, aut votivam legationem fumpfiffe prope
omnium fanorum, lucorum : fic enim noftrae rationes poftula-
bant. Sed volui meam poteflatem effe vel petendi, vel ineunte
asflate exeundi ; et interea me effe in oculis civium, de me op-
time meritorum, non alienum putavi. Ac forenfium quidem
rerum haec noflra confilia funt, domefticarum autem valde im-pedita. Domus aedificatur ; fcis quo fumptu : qua moleftia re-
ficiatur Formianum;
quod ego nec relinquere poffum, nec
videre. Tufculanum profcripii : fuburbano non facile careo.
Amicorum benignitas exhaufla eft in ea re, qus nihil habuit
praeter dedecus. Quod fenfifti tu abfens; praefentes, quorum
ftudiis ego, et copiis, fi effet per meos defenfores licitum, fa-
cile effem omnia confecutus : quo in genere nunc vehementer
laboratur. Caetera, qus me follicitant, f^v<^)iun^ci funt.
Ama-mur a fratre, et a filia. Te expedlamus.
CiceroAtticoSal.
III. A V E RE te certo fcio, cum fcire quid hic agatur, tum
mea a me fcire ; non quo certiora fint ea, quse in
oculis omnium geruntur, fi a me fcribantur, quam cum ab
aliis aut fcribuntur tibi, aut nuntiantur ; verum ut perfpicias
ex meis literis, quo animo ea feram, quae geruntur, et qui fit
hoc tempore aut mentis meae fenfus, aut omnino vitae flatus.
Armatis hominibus ante diem tertium Non. Novemb. expulfi
funt fabri de area noftra ; diflurbata porticus Catuli, quae ex
fenatus-confulto Confulum locatione reficiebatur, et ad ted;um
pene pervenerat. Quinti fratris domus primo frad;a conjed:u
ToM. VIII. N
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 106/541
98 EPISTOLARUMlapidum ex area noftra, deinde inflammata julTu Clodii, in-
fpedlante urbe, conjed:is ignibus, magna querela et gemitu,
non dicam bonorum omnium, qui nefcio an ulli fmt, fed plane
hominum omnium. Ille vehemens ruere : poft hunc furorem,
nihil nifi caedem inimicorum cogitare ; vicatim ambire -, fervis
aperte fpem libertatis oftendere. Etenim antea, cum judicium
nolebat, habebat ille quidem difficilem manifeftamque caufam,
fed tamen caufam : id poterat infitiari; poterat in alios deri-
vare;
poterat etiam aliquid jure fadum defendere. Poil has
ruinas, incendia, rapinas, defertus a fuis, vix jam Decimum
defignatorem, vix Gellium, retinet:
fervorum confiliis utitur :
videt fi omnes, quos vult, palam occiderit, nihilo fuam cau-
fam difficiliorem, quam adhuc fit, in judicio futuram. Itaque
ante diem tertium Idus Novemb. cum Sacra via defcenderem,
infecutus eft me cum fuis : clamor, lapides, fufles, gladii,
haec improvifa omnia. Difceffimus in veftibulum Tertii Da-
mionis. Qui erant mecum, facile operas aditu prohibuerunt
ipfe occidi potuit : fed ego diiEta curari incipio, chirurgias
taedet. Ille omnium vocibus cum fe non ad judicium, fed ad
fupplicium praefens trudi videret, omnes Catilinas, Acidi-
nos, poftea reddidit. Nam Milonis domum, eam qux Ger-
malo, pridie Idus Novemb. expugnare et incendere ita cona-
tus eft, ut palam hora v. cum fcutis homines, edudlis gladiis,
alios cum accenfis facibus, adduxerit. Ipfe domum P. Syllae
pro caflris fibi ad eam impugnationem fumpferat. Tum ex
Anniana Milonis domo Q^Flaccus eduxit viros acres j occi-
dit homines ex omni latrocinio Clodiano notiffiimos : ipfum
cupivit j fed ille fe in interiorem ^edium. Sylla fe in Senatu
poftridie Idus : domi Clodius : egregius Marcellinus : omnes
acres. Metellus calumnia dicendi tempus exemit, adjuvante
Oppio ; etiam hercule familiari tuo j de cujus conftantia et
virtute tuae veriffimae liter^. Sextius furere. Ille poltea, fi co-
mitia fua non fierent, urbi minari. Propofita Marcellini fen-
tentia, quam ille de fcripto ita dixerat, ut totam noflram
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 107/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 99
caufam areac, incendiorum, periculi mei, judicio compledlere-
tur, eaque omnia comitiis anteferret : profcripfit, fe per omnes
dies comitiales de cjeIo fervaturum. Conciones turbulentai
Metelli, temerariae Appii, furiofiflimae Publii. Haec tamen
fumma ; nifi Milo in campum obnuntiaffet, comitia futura.
Ante diem xii Kal. Decemb. Milo media nodte magna manu
in cainpum venit, Clodius, cum haberet fugitivorum deledtas
copias, in campum ire non eft aufus. Milo permanfit ad meri-
diem mirifica hominum laetitia, fumma cum gloria. Contentio
fratrum trium turpis, frad:a vis, contemptus furor. Metellus
tamen poftulat, ut fibi poftero die in foro obnuntietur : nihil
effe quod in campum nodte veniretur ; fe hora prima in comi-
tio fore. Itaque ante diem xi Kalend. in comitium Milo de
nodle venit. Metellus cum prima luce furtim in campum iti-
neribus prope deviis currebat : affequitur inter lucos hominem
Milo ; obnuntiat : ille fe recepit, magno et turpi Q^ Flacci
convicio. Ante diem x Kal. nundinae. Concio biduo nulla.
Ante diem viii Kal. hjEC ego fcribebam hora nod:is nona.
Milo campum jam tenebat. Marcellus candidatus ita ftertebat,
ut ego vicinus audirem. Clodii veftibulum vacuum fane mihi
nuntiabatur : pauci pannofi fme laterna. Meo confilio omnia
illi fieri querebantur, ignari quantum in illo heroe effet animi,
quantum etiam confilii. Miranda virtus eft. Nova qusedam
divina mitto : fed hsec fumma ci\. Comitia fore non arbitror :
reum Publium, nifi ante occifus erit, fore a Milone puto : fi
fe inter viam obtulerit, occifum iri ab ipfo Milone video : non
dubitat facere ; prae fe fert ; cafum illum noftrum non exti-
mefcit : nunquam enim cujufquam invidi et perfidi confilio eft
ufus ; nec inerti nobili crediturus. Nos animo duntaxat vige-
mus j etiam magis quam cum florebamus : re familiari com-
minuti fumus;Quinti fratris tamen liberalitati pro facultati-
bus noftris, ne omnino exhauftus eflet, illo recufante, fubfidiis
amicorum refpondemus. Quid confilii de omni noftro ftatu
capiamus, te abfente nefcimus. Quare appropera.
N 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 108/541
loo EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
IV. pERJUCUNDUS mihi Cincius fuit ante dlem ter-
tium Kal. Febr. ante lucem. Dixit enim mihi te &{Te
in Italia, fefeque ad te pueros mittere; quos fme meis literis
ire nolui : non quo haberem, quod tibi, pr^fertim jam prope
prsefenti, fcriberem; fed ut hoc ipfum fignificarem, mihi tuum
adventum fuaviflimum expedtatiffimumque elle. Quare advola
ad nos eo animo, ut nos ames,te
amarifcias.
CaBtera coramagemus : haec properantes fcripfimus. Quo die venies, utique
cum tuis apud me fis. Perbelle feceris, fi ad nos veneris. Of-
fendes defignationem Tyrannionis mirificam in librorum meo-
rum bibliotheca ;quorum reliquiae multo meliores funt, quam
putaram. Etiam vellem mihi mittas de tuis librariolis duos
aliquos, quibus Tyrannio utatur glutinatoribus, ad castera ad-
miniftris ; iifque imperes, ut fumant membranulam, ex qua
indices fiant, quos vos Grzeci, ut opinor, (ToTkdQas appellatis.
Sed hasc, fi tibi erit commodum. Ipfe vero utique fac venias,
fi potes in his locis adhasrefcere, et Piliam adducere : ita enim
et aequum efl, et cupit Tullia. Medius fidius nae tu emifli lo-
cum prsclarum : gladiatores audio pugnare mirifice : fi locare
voluiffes, duobus his muneribus HberafTes. Sed haec poflerius.
Tu fac venias, et de librariis, fi me amas, dihgenter.
CiceroAtticoSal.
V. A IN' tu ? an me exiftimas ab ullo malle mea legi, pro-
barique, quam a te ? cur igitur cuiquam mifi prius ?
Urgebar ab eo, ad quem mifi, et non habebam exemplar.
Quid ? etiam (dudum enim circumrodo, quod devorandum
efl) fubturpicula mihi videbatur effe -TmKtvu^ict. Sed valeant
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 109/541
AD ATTICUM L I B. IV. loi
redla, vera, honefla, confilia. Non efl credibile, quce fit perfi-
dia in iftis principibus, ut volunt efle, et ut effent, li quicquam
haberent fidei. Senferam, noram, indudtus, relid:us, projeftus,
ab iis : tamen hoc erat in animo, ut cum iis in Republica
confentirem. lidem erant, qui fuerant : vix aliquando te auc-
tore refipivi. Dices, ea te monuiffe, fuafiiTe, quas facerem;
non etiam ut fcriberem. Ego mehercule mihi neceffitatem
volui imponere hujus novas conjundlionis; ne qua mihi liceret
labi ad illos, qui etiam tum, cum mifereri mei debent, non
definunt invidere. Sed tamen modici fuimus vTroiiiH, ut fcripfi
erimus uberiores, li et ille libenter accipiet, et hi fubringen-
tur i qui villam me molefte ferunt habere, qu£ Catuli fuerat,
a Vettio me emilTe non cogitant ; qui domum negant opor-
tuilTe me Eedificare, vendere aiunt oportuifTe. Sed quid ad hoc ?
fi quibus fententiis dixi, quod et ipfi probarent, laetati funt
tamen me contra Pompeii voluntatem dixifi^e ? Sed quoniam
qui nihil pofiAint, ii me nolunt amare -, demus operam ut ab
iis qui poflunt, diligamur. Dices : vellem jampridem. Scio
tevoluifTe
;et
meafinum
germanumfuifie : fed
jam tempusefl me ipfum a me amari, quando ab illis nullo modo pofTum.
Domum meam quod crebro invifis, eft mihi valde gratum.
Viaticum Craffipes prseripit. Tu de via red:a in hortos. Vide-
tur commodius ad te, poftridie fcilicet : quid enim tua ? fed
viderimus. Bibliothecam mihi tui pinxerunt conftrud:ione et
fittybis : eos velim laudes.
CicERo Attico Sa L.
VI. T^ E Lentulo fcilicet fic fero, ut debeo. Virum bonum,
et magnum hominem, et in fumma magnitudine ani-
mi multa humanitate temperatum, perdidimus , nofque malo
folatio, fed non nullo tamen, confolam-ur, quod ipfius vicem
minime dolemus, non ut Saufeius et veftri ; immo hercule
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 110/541
102 E P I S T O L A R U M
quia fic amabat patriam, ut mihi aliquo deorum beneficio vi-
deatur ex ejus incendio cffc ereptus. Nam quid fcedius noflra
vita ? praecipue mea ? nam tu quidem, etli es natura -aroAiTwW,
tamen nullam habes propriam fervitutem : communi frueris
nomine. Ego vero, qui, fi loquor de Republica quod oportet,
infanus ; fi quod opus eft, fervus exiflimor ; fi taceo, oppref-
fus et captus -, quo dolore effe debeo ? quo fum fcilicet, hoc
etiam acriore, quod ne dolcre quidem polfum, ut non ingra-
tus videar. Quid fi ceffare libeat, et in otii portum confugere ?
Nequicquam : immo etiam in bellum et in caflra. Ergo eri-
musoTTK^oii
quiTxyo) effe
noluimus? Sic faciendum eft : tibi
enim ipfi, cui utinam ' femper paruiffem, fic video placere.
Reliqui eft, 'LTm^iuv eAct^gf, rccvTctv Kocrf/.\. Non mehercule pof-
fum 'y et Philoxeno ignofco, qui reduci in carcerem maluit.
Veruntamen id ipfum mecum in his locis commentor, ut ifla
improbem ; idque tu, cum una erimus, confirmabis. A tc li-
teras crebro ad me fcribi video j fed omnes uno tempore ac-
cepi. Quae res etiam auxit dolorem meum. Cafu enim trinas
ante legeram, quibus meliufcule Lentulo effe fcriptum erat
ecce quartas, fuhnen. Sed ille, ut fcripfi, non mifer; nos vero
ferrei. Quod me admones ut fcribam illa Hortenfiana, in alia
incidi, non immemor iflius mandati tui. Sed mehercule inci-
piendo refugi ; ne, quod videor flulte illius amici intempe-
riem non tuliffe, rurfus flulte injuriam illius faciam illuftrem,
li quid fcripfero ; et fimul ne (^a^^vTn? mea, quas in agendo ap-
paruit, in fcribendo fit oculatior ; et aliquid fatisfadlio levitatis
habere videatur. Sed viderimus. Tu modo quam faBpifiime ad
me aliquid. Epiflolam, Lucceio nunc quam mifi, qua meas
res ut fcribat rogo, fac ut ab eo fumas : valde bella efl : eum-
que ut approperet, adhorteris : et, quod mihi fe ita facflurum
refcripfit, agas gratias. Domum noflram, quoad poteris, invi-
fas. Veftorio aliquid fignifices : valde enim efl in me liberalis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 111/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 103
CiCERo Attico Sal.
VII.'^J I H I L ivKcoipon^ov epiflola tua, quse me folllcitum de
Quinto noftro, puero optimo, valde levavit. Vene-
rat horis duabus ante Chaerippus ; mera monftra nuntiarat. Dc
Apollonio quod fcribis; qui illi Dii irati, homini Graeco, qui
conturbare quidem putat fibi licere; quod equitibus Roma-
nis. Nam Terentius fuo jure. De Metello, ^x °<^^v (^S^iJi^ivomv.
Sed tamen multis annis civis nemo erat mortuus, qui qul-dem . . . Tibi numml meo periculo fint : quid enim vereris,
quemcunque heredem fecit ? nifi Publium fecit. Verum, fecit
non improbe ; quanquam fuit ipfe. Quare in hoc thecam
nummariam non retexeris : in aliis eris cautior. Mea mandata
de domo curabis : prEeiidia locabis : Milonem admonebis. Ar-
pinatium fremitus efl incredibilis de Laterio. Quid quaeris ?
equidem dolui. o ^i iiK ifc^f^iro f/,v^m. Quod fupereft, etiam
puerum Ciceronem curabis, et amabis, ut facis.
CiCERo Attico Sal.
VIII. l\/rULTA me in epiflola tua deledarunt, fed-nlhll
magis, quam patina tyrotarichi. Nam de rauduf-
culo, quod fcribis, i^wm f^iyAv ^Trn^, Trpv TiKivTria-aJ^i idjjs". i^diiicati
tibi in agris nihil reperio. In oppido efl quiddam, de quo efl
dubium fitne venale ; ac proximum quidem noftris asdibus.
Hoc fcito, Antium Buthrotum effe Romae, ut Corcyras illud
tuum : nihil quietius, nihil alfius, nihil amoenius. E»j p^djtjV
(^ixog otKo^. Poftea vero quam Tyrannio mihi libros difpofuit,
mens addita videtur meis aedibus : qua quidem in re mirifica
opera Dionyfii et Menophili tui fuit, Nihll venuflius quam
illa tua pegmata, poftquam fillybis libros illuflrarunt. Valde
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 112/541
104 EPISTOLARUMut fcribas ad me velim de gladiatoribus ; fed ita, bene fi rem
gerunt : non quasro, male fi fe geffere. Apenas vix difcefferat
cum epiftola. Quid ais ? putafne fore, ut legem non ferat ?
dic, oro te, clarius ; vix enim mihi exaudilfe videor : verum
flatim fac ut fciam, fi modo tibi efh commodum. Ludis qui-
dem quoniam dies efl additus, eo etiam melius hic eum diem
cum Dionyfio conteremus. De Trebonio prorfus tibi affentior.
De Domitio :
^VKO) fXCO T>JI/ Avjf^yiTpcC (TVKOV iiOi iV
OvTOO 'of^oiov yiyoviVy
quamefl ifla Tn^i^cn? noftree ; vel quod ab iifdem, vel quod
praeter opinionem, vel quod viri boni nufquam : unum difii-
mile, quod huic merito ; nam de ipfo cafu, nefcio an illud
melius. Quid enim hoc miferius, quam eum qui tot annos,
quot habet, defignatus Conful fuerit, fieri Confulem non
poffe ? praefertim cum aut folus, aut certe non plus, quam cum
altero, petat. Si vero id eft, quod nefcio an fit, ut non minus
longas jam in codicillorum faftis futurorum Confulum pagi-
nulas habeat, quam fadtorum, quid illo miferius ? nili refpub-
lica, in qua ne fperatur quidem melius quidquam. De Natta,
ex tuis primum fcivi literis ; oderam hominem. De poema-
te quod quaeris ', quid fi cupiat effugere ? quid ? finas ? De
Fabio Lufco quod eram exorfus, homo peramans noflri fem-
per fuit, nec mi unquam odio : fatis enim acutus et permo-
deflus, ac bonae frugi. Eum quia non videbam, abeffe puta-
bam. Audivi ex Gavio hoc Firmano Romae effe hominem, et
fuiffe affiduum. Percuffit animum : dices, tantulane caufa ?
permulta ad me detulerat non dubia de Firmanis fratribus.
Quid fit, quod fe a me removit, fi modo removit, ignoro.
De eo quod me mones ut et 'z^toXitiku^ me geram, et Ttjv io-co
ypa.(XfA,riv teneam ; ita faciam : fed opus eft majore prudentia
quam a te, ut foleo, petam. Tu velim e Fabio, fi quem habes
aditum, odorere ; et iflum convivam tuum deguftes ; et ad me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 113/541
AD ATTICUM L I B. IV. 105
de hls rebus, et de omnibus, quotidie fcribas. Ubi niliil erit
quod fcribas, id ipfum fcribito. Cura ut valeas.
CiCERo Attico Sal.
IX. C AN E velim fclre num cenfum impediant Tribuni die-
bus vitiandis, (eft enim hic rumor) totaque de Cenfura
quid agant, quid cogitent. Nos hic cum Pompeio fuimus.
Multa mecum de republica, fane fibi difplicens, ut loqueba-
tur, (lic efl enim in hoc homine dicendum) Syriam fpernens,
Hifpaniam jacftans : hic quoque, ut loquebatur ; et opinor,
ufquequaque de hoc cum dicemus, lit hoc quafi ^ ro^i ^oicvKi^ii :
tibi etiam gratias agebat, quod figna componenda fufcepif-
fes : in nos vero fuaviflime hercule elFufus. Venit etiam ad
me in Cumanum a fe : nihil minus velle mihi vifus efl, quam
Meffallam Confulatum petere ; de quo ipfo fi quid fcis, ve-
lim fcire. Quod Lucceio fcribis te noflram gloriam com-
mendaturum, et aedificium noftrum quod crebro invifis, gra-
tum. Quintus frater ad me fcripfit, fe, quoniam Ciceronem
fuaviffimum fecum haberet, ad te Nonis Maii venturum. Ego
me de Cumano movi ante diem v Kal. Maii : eo die Neapoli
apud Laetum : ante diem iv KaL Maii, iens in Pompeianum,
bene mane hsc fcripfi.
CicERo Attico Sa l.
X. pUTEOLIS magnus efl rumor Ptolemaeum effe in reg-
no : fi quid habes certius, velim fcire. Ego hic pafcor
bibliotheca Faufli. Fortaffe tu putabas, his rebus Puteola-
nis et Lucrinenfibus. Ne ifla quidem defunt : fed mehercule
a ca^teris obledlationibus deferor, ct voluptatibus, propter
Rempublicam ; fic literis fuftentor et recreorj maloque in illa
ToM. VIIL O
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 114/541
io6 EPISTOLARUMtua fedecula, quam habes fub imagine Ariftotelis, federe,
quam in iflorum fella curuli ; tecumque apud te ambulare,
quam cum eo, quocum video ciTc ambulandum. Sed de illa
ambulatione fors viderit, aut fi quis eft qui curet deus. Nof-
tram ambulationem, et Laconicum, eaque quae Cyrea fmt,
velim, quod poteris, invifas ; et urgeas Philotimum ut pro-
peret ; ut poffim tibi aliquid in eo genere refpondere. Pom-
peius in Cumanum Parilibus venit : mifit ad me ftatim qui
falutem nuntiaret. Ad eum poftridie mane vadebam, cum
haec fcripfi.
CicERO Attico Sal.
XI. T^ELECTARUNT me epiftolae tuae, quas accepi
uno tempore duas ante diem ii KaL Perge rehqua.
Geftio fcire ifta omnia. Etiam illud cujufmodi lit, velim per-
fpicias : potes a Demetrio : dixit Pompeius, Craftum a fe in
Albano expedtari a. d. iv Kalendas : is cum veniftet, Romam
efte ftatim venturos, ut rationes cum Publicanis putarent.
Quasfivi, gladiatoribufne ? refpondit, ante quam inducerentur.
Id cujufmodi lit, aut nunc fi fcias, aut cum is Romam venerit,
ad me mittas velim. Nos hic voramus literas cum homine mi-
rifico (ita mehercule fentio) Dionyfio, qui te omnefque vos
falutat. Ov^iv yXvKvn^ov tj TmvT ^hvouf, Quare, ut homini curiofo,
ita perfcribe ad me, quid primus dies, quid fecundus, quid
Cenfores, quid Appius, quid illa populi Apuleia. Denique
etiam quid a te fiat, ad me velim fcribas :
non enim (ut vere
loquamur) tam rebus novis, quam tuis literis, deled:or. Ego
mecum praeter Dionyfium duxi neminem : nec metuo tamen
ne mihi fermo defit abs te. Opere deledtor. Tu Lucceio nof-
trum librum dabis. Demetrii Magnetis tibi mitto ; ftatim ut
fit, qui a te mihi epiftolam referat.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 115/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 107
CicERo Attico Sal.
XII. p G N ATI U S Roms eft. Sed ego cum eo de re Ha-
limeti vehementer Antii egi;
graviter fe adlurum
cum Aquilio confirmavit : videbis ergo hominem, ii voles.
Macroni vix videor praeflo c{[q : idibus enim audlionem Larini
video, et biduum praeterea. Id tu, quoniam Macronem tanti
facis, ignofcas mi velim. Sed, fi me diligis, poflridie Kal.
coenaapud me cum
Pilia : prorfus id facies. Kalend.cogito
in hortis Craffipedis, quali in diverforio, coenare : facio frau-
dem fenatus-confulto : inde domum coenatus, ut fim mane
prsefto Miloni. Ibi te igitur videbo, et promonebo, Domus te
aoftra tota falutat.
CiCERo Attico S a l.
XIII. ^JOS in Tufculanum venifle ante diem xvii Kalend.
Decembris video te fcire. Ibi Dionyiius nobis
praeflo fuit. Romas ante diem xiii Kalend. volumus effQ: quid
dico, volumus ? immo vero cogimur. Milonis nuptiae ; comi-
tiorum non nuUa opinio eft. Ego, ut fit rata, abfuilTe me in
altercationibus, quas in Senatu fadtas audio, fero non mo-
lefte : nam aut defendiffem, quod non placeret ; aut defuif-
fem, cui non oporteret. Sed mehercule velim res iflas, et
praefentem flatum Reipublicse, et quo animo Confules ferant
hunc o-KvXfAov, refcribas ad me, quantum potefl. Valde fum
o^vTretm : et, fi quaeris, omnia mihi funt fufpedta. Craffum
quidem noflrum minore dignitate aiunt profedium paludatum,
quam olim aequalem ejus L. Paulum, itcrum Confulem. Ohominem nequam ! De libris oratoriis fad:um efl a me dili-
genter : diu multumque in manibus fuerunt ; defcribas licet.
O 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 116/541
io8 EPISTOLARUMIllud etlam te rogo, r*iv TmpSrccv }caToi?ec(nv •rvTru^vi j ne ifluc hof-
pes veniam.
CiCERo Attico Sal.
XIV. "YTESTORIUS nofter me per literas fecit certiorem,
te Roma a. d. vi. Id. Mai. putare profedlum efle
tardius, quam dixerat, quod minus valuifles : fi jam melius
vales, vehementer gaudeo. Velim domum ad tuos fcribas, ut
mihi tui libri pateant, non fecus ac fi ipfe adelTes, cum caeteri,
tum Varronis : eft enim mihi utendum quibufdam rebus ex iis
libris ad eos, quos in manibus habeo : quos, ut fpero, tibi
valde probabo. Tu velim, li quid forte novi habes, maxime a
Quinto fratre, deinde a C. Caefare, et li quid forte de comitiis,
de Republica (foles enim tu haec feftine odorari) fcribas ad
me. Si nil habebis, tamen fcribas aliquid : nunquam enim
mihi tua epiftola aut intempeftiva aut loquax vifa eft. Maxime
autem rogo, rebus tuis totoque itinere ex fententia confedio,
nos quamprimum revifas. Dionylium jube falvere. Cura ut
valeas.
CicERo Attico Sal.
XV. Y\ E Eutychide gratum, qui vetere praenomine, novo
nomine T. erit Caecilius ; ut eft ex me et ex te junc-
tus Dionyfius, M. Pomponius. Valde mehercule mihi gratum,
fi Eutychides tuam erga me benevolentiam cognofcetj et fuam
illam in meo dolore twfXTmQ^ccv, neque tum mihi obfcuram, ne-
que poft ingratam, fuilTe. Iter Aliaticum tuum puto tibi fuf-
cipiendum fuiffe : nunquam enim tu line juftiflima caufa tam
longe a tuis et hominibus et rebus cariffimis et fuaviffimis ab-
efte voluiffes : fed humanitatem tuam amoremque in tuos
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 117/541
A D A T T I C U M L I B. IV. 109
redltus celeritas declarabit. Sed vereor, ne lepore tc fuo de-
tineat diutius rhetor Clodius, ct homo pereruditus, ut aiunt,
et nunc quidem deditus Grsecis literis, Pituanius. Sed, fi vis
homo efTe, recipe te ad nos ad quod tempus confirmafti. Cumillis tamen, cum falvi venerint, Romae vivere licebit. Avere
te fcribis accipere aliquid a me literarum ; dedi, ac multis
quidem de rebus rj^i^oXiy^ov perfcripta omnia : fed, ut conjicio,
quoniam mihi non videris in Epiro diu fuiffe, redditas tibi non
arbitror : genus autem mearum, ad te quidem, literarum ejuf-
modi fere eft, ut non libeat cuiquam dare, nili de quo explo-
ratum iit tibi eum redditurum. Nunc Romanas res accipe. A.d. III. Non. Quint. Sufenas et Cato abfoluti ; Procilius con-
demnatus. Ex quo intelledtum eft, r^a-A^mTmyliug ambitum,
comitia, interregnum, majeftatem, totam denique Rempubli-
cam, flocci non facere. Debemus patrem familias domi fus
occidere nolle ; neque tamen id ipfum abunde ; nam abfolve-
runt XXII, condemnarunt xxviii. Publius fane diferto epilo-
go criminans mentes judicum moverat. Hortalus in ea caufa
fuit cujufmodi folet. Nos verbum nullum : verita eft enim
pufiUa, quae nunc laborat, ne animum in Publio offenderet.
His rebus adtis Reatini me ad fua ri^Tni duxerunt, ut agerem
caufam contra Interamnates apud Confulem et decem legatos
quod lacus Velinus, a M' Curio emiffus, intercifo monte, in
Narem defluit. Ex quo efl illa ficcata, et humida tamen mo-
dice, Rofea. Vixi cum Axio : quin etiam me ad Septem aquas
duxit. Redii Romam Fonteii caufa, a. d. vii. Idus Quint.
Veni in fpedtaculum, primum, magno et asquabili plaufu :
(fed hoc ne curaris -, ego ineptus, qui fcripferim) deinde, An-
tiphonti operam. Is erat ante manumiffus, quam produ<ftus.
Ne diutius pendeas, palmam tulit : fed nihil tam pufillum,
nihil tam fme voce, nihil tam . . . Verum haec tu tecum habe-
to. In Andromacha tamen major fuit, quam Aflyanax : in
caeteris parem habuit neminem. Quaeris nunc deArbufcula;
valde placuit. Ludi magnifici et grati. Venatio in aliud
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 118/541
iio EPISTOLARUMtempus dilata. Sequere nunc me in campum. Ardet ambitus :
er)?,acfr ^irot i^ico : foenus ex triente Idib. Quint. facftum erat bef-
fibus. Dices, ifluc quidem non molefte fero. O virum, O ci-
vem ! Memmium Caefaris omnes opes confirmant : cum eo
Domitium Confules junxerunt; qua padtione, epiftolcE com-
mittere non audeo. Pompeius fremit, queritur, Scauro ftudet
fed utrum fronte, an mente, dubitatur. 'e^ox*] in nullo eft: pe-
cunia omnium dignitatem exaequat. Melfalla languet; non quo
aut animus defit, aut amici : fed coitio Confulum et Pompeius
obfunt. Ea comitia puto fore ut ducantur. Tribunitii candi-
dati jurarunt fe arbitrio Catonis petituros :
apud eum H-Squingena depofuerunt ; ut, qui a Catone damnatus eifet, id
perderet, et competitoribus tribueretur. Haec ego pridie fcri-
bebam, quam comitia fore putabantur. Sed ad te v. Kal. Sext»
ii fadta erunt, et tabellarius non erit profedtus, tota comitia
perfcribam : quae fi, ut putantur, gratuita fuerint; plus unus
Cato potuerit, quam omnes quidem judices. Meffius defen-
debatur a nobis, e legatione revocatus ; nam eum Caefari le-
garat Appius. Servilius edixit, ut adefTet. Tribus habet
Pomptinam, Velinam, Masciam. Pugnatur acriter : agitur
tamen fatis. Deinde me expedio ad Drufum, inde ad Scau-
rum : parantur orationibus indices gloriofi. Fortafi^e acce-
dent etiam Confules defignati, in quibus fi Scaurus non fue-
rit, in hoc judicio valde laborabit. Ex Quinti fratris literis
fufpicor jam eum efi^e in Britannia. Sufpenfo animo expedto
quid agat. Illud quidem fumus adepti, quod multis et magnis
indiciis pofi!umus judicare, nos Casfari et carifiimos et jucun-
difiimos efi^e. Dionyfium velim falvere jubeas, et eum roges et
hortere, ut quamprimum veniat, ut pofiit Ciceronem meum,
atque etiam me ipfum, erudire.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 119/541
AD ATTICUM LIB. IV, m
CiCERo Attico Sal.
XVI. /^CCUPATIONUM mearum vel hoc fignum erit,
quod epiftola librarii manu eft. De epiflolarum fre-
quentia te nihil accufo : fed pleraeque tantummodo mihi nun-
tiabant ubi effes, quod erant abs te ; vel etiam lignificabant,
re(fle efTe : quo in genere maxime deledtarunt duae fere eodem
tempore abs te Bruto datas : fcire enim volebam te commode
navigalTe. Sed haec epiftolarum frequentia non tam ubertate
fua, quam celeritate, deledtavit. IUa fuit gravis, et plena re-
rum, quam mihi M. Paccius, hofpes tuus, reddidit : ad eam
refcribam igitur, et hoc quidem primum. Paccio re et verbis
oflendi, quid tua commendatio ponderis haberet: itaque in in-
timis eft meis, cum antea notus non fuilfet. Nunc pergam ad
ca:tera. Varro, de quo ad me fcribis, includetur in aliquem
locum, fi modo erit locus : fed nofli genus dialogorum meo-
rum ; ut in oratoriis, quos tu in caelum fers, non mentio po-
tuit fieri cujufquam ab iis, qui difputant, nifi ejus, qui iHis
notus, aut auditus effet. Hanc ego de Republica quam inflitui
difputationem in Africani perfonam, et Phili, et Laelii, et
ManiHi, contuli : adjunxi adolefcentes Q^Tuberonem, P. Ru-
tihum, duos Laelii generos, Scaevolam, et Fannium. Itaque
cogitabam, quoniam in fingulis libris utor prooemiis, ut Ag/90-
TgA»!? in iis, quos i^an^niis vocat, aliquid efficere, ut non
fme caufa iflum appellarem ; id quod intelligo tibi placere.
Utinam modo conata efEcere pofHm : rem enim, quod te non
fugit, magnam complexus fum et gravem, et plurimi otii, quo
ego maxime egeo. Quod in iis libris, quos laudas, perfonam
defideras Scaevolag, non eam temere dimovi : fed feci idem,
quod in •z3-oA<]«ci deus ille nofter Plato. Cum in Piraeeum So-
crates venifTet ad Cephalum, locupletem et feflivum fenem ;
quoad primus ille fermo haberetur, adefl m difputando fenex
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 120/541
112 E P I S T O L A R U M
deinde cum ipfe quoque commodiflime locutus eilet, ad rem
divinam dicit fe velle difcedere ; neque poftea revertitur. Cre-
do Platonem vix putafTe fatis confonum fore, fi hominem id
aetatis in tam longo fermone diutius retinuiffet. Multo ego fa-
tius hoc mihi cavendum putavi in Sca^vola; qui et aetate et va-
letudine erat ea, qua effe meminifli -, et iis honoribus, ut vix
fatis decorum videretur, eum plures dies effe in CrafTi Tuf-
culano : et erat primi libri fermo non alienus a Scaevolae flu-
diis. Reliqui libri nxvoXoyUv habent, ut fcis : huic joculato-
rem fenem illum, ut noras, intereffe fane nolui. De re filiae
quod fcribis, erit mihi curae : etenim efl luculenta res, Aure-
liani, ut fcribis, indiciis ; et in eo me etiam Tullias meae ven-
ditabo. Veflorio non dcfum : gratum enim tibi id effe intelli-
go ; et ut ille intelligat, curo. Sed fcis, qui ? cum habeat duo
faciles, nihil difiicilius. Nunc ad ea, quae quaeris de C. Cato-
ne. Lege Junia et Licinia fcis abfolutum : Fufia ego tibi nun-
tio abfolutum iri ; neque patronis fuis tam libentibus, quam
accufatoribus. Is tamen et mecum, et cum Milone, in gra-
tiam rediit. Drufus reus efl fad:us a Lucretio, judicibus reji-
ciendis a. d. v. Non. Quint. De Procilio rumores non boni
fed judicia nofli. Hirrus cum Domitio in gratia eft. Senatus-
confultum, quod hic Confules de provinciis fecerunt, ^icun-
que pojthac, non mihi * ut qui jam intelligebamus enuntiatio-
nem illam Memmii valde Caefari difplicere. MefTalla nofter, et
ejus Domitius competitor, liberalis in populo valde fuit. Nihil
gratius. Certi erant Confules. Ac Senatus decrevit, ut tacitum
judicium ante comitia fieret. Ab iis confiliis, quae erant om-
nibus fortita in fmgulos candidatos, magnus timor candidato-
rum : fed quidam judices, in his Opimius Veien. Tro. An-
tius, Tribunos plebis appellarunt, ne injuffu populi judicarent.
Res cedit. Comitia dilata ex fenatus-confulto, dum lex de
tacito judicio ferretur. Venit legi dies : Terentius intercefTit.
Confules, qui illud levi brachio egiflent, rem ad Senatum
detulerunt. Hic Abdera, non tacente me. Dices, Tamen tu
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 121/541
AD ATTICUM L I B. IV. nj
non qulefcis ? Ignofce, vix poiTum. Veruntamen quid tam
ridiculum ? Senatus decreverat, ne prius comitia haberentur,
quam lex lata effet : fi qui intercefliiTet, res integra referretur.
CcEpta ferri leviter : intercelTum non invitis : res ad Senatum :
de ea re ita cenfuerunt, comitia primo quoque tempore haberi
eife e re. Scaurus, qui erat paucis diebus illis abfolutus, cum
ego partem ejus ornatiflime defendiffem, obnuntiationibus per
Scaevolam interpofitis, fingulis diebus ufque ad pridie Kal.
Od:ob. quo ego hasc die fcripfi, fublatis, populo tributim
domi fuae fatisfecerat j fed tamen, etfi uberior liberalitas hujus,
gratior effe videbatur eorum, qui occuparant. Cuperem vul-
tum videre tuum, cum ha3C legeres : nam profed:o rem non
habes nullam, hsec negotia multarum nundinarum fore. Sed
Senatus hodie fuerat futurus, id efl Kal. Oftobribus : jam
enim lucifcit : ibi loquetur, praeter Antium et Favonium, li-
bere nemo : nam Cato segrotat. De me nihil timueris : fed ta-
men promitto nihil. Quid quaeris aliud ? judicia, credo. Dru-
fus, Scaurus non feciffe videntur. Tres candidati fore rei pu-
tabantur, Domitius a Memmio, MefTalla a Q^ Pompeio Rufo,Scaurus a Triario, aut a L. Casfare. Quid poteris, inquies, pro
iis dicere ? Ne vivam, fi fcio. In illis quidem tribus libris,
quos tu dilaudas, nihil reperio. Nunc ut opinionem habeas
rerum, ferendum efl. Quaeris ego me ut gefferim ? Conftanter
et libere. Quid ille, inquies, ut ferebat ? Humaniter, meae-
que dignitatis, quoad mihi fatisfadtum effet, habendam fibi ra-
tionem putabat. Quo modo ergo abfolutus ? Omnino ^^yeia,
yjl^vA. Accufatorum incredibilis infantia, id efl L. Lentuli, L.
iilii, quem fremunt omnes prasvaricatum ; deinde Pompeii
mira contentio, judicum fordes. Attamen xxxii condemna-
runt, XXXVIII abfolverunt. Judicia reliqua impendent : non-
dum efl plane expeditus. Dices, Tu ergo haec quo modo fers ?
Belle mehercule, et in eo me valde amo. Amifimus, mi Pom-
poni, omnem non modo fuccum ac fanguinem, fed etiam co-
lorem et fpeciem priflinam, civitatis : nulla efl Refpublica,
ToM. VIII. P
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 122/541
irH E P I S T O L A R U M
qu3e dele(5tet, in qua acquiefcam. Id-ne igitur, inquies, facile
fers ? Id ipfum. Recordor enim, quam bella paulifper, nobis
gubernantibus, civitas fuerit : quae mihi gratia relata fit, nul-
lus dolor me angit ^ unum omnia poffe dirumpuntur ii, qui me
aliquid pofTe doluerunt : multa mihi dant folatia : nec tamen
ego de meo flatu demigro ; quaeque vita maxime eft ad natu-
ram, ad eam me refero, et ad literas, et fludia noflra : dicendi
laborem deled;atione oratoria confolor. Domus me et rura
noftra delecSlant. Non recordor unde ceciderim, fed unde fur-
rexerim : fratrem mecum et te fi habebo, per me ifla pedi-
bus trahantur:
vobisif^(piXoas<priffUj
poffum. Locus ille animinoflri, flomachus ubi habitabat olim, concalluit : privata
modo et domeflica nos deledtant. Miram fecuritatem videbis 5
cujus plurimse mehercule partes funt in tuo reditu : nemo
enim in terris eft mihi tam confentientibus fenfibus. Sed ac-
cipe alia. Res fluit ad interregnum ; et efl nonnullus odor
Didtaturae : fermo quidem multus; qui etiam Gabinium apud
timidos judices adjuvit. Candidati Confulares omnes rei am-
bitus : accedit etiam Gabinius ; quem P. Sylla, non dubitans
quin foris effet, poflularat, contra dicente et nihil obtinente
Torquato. Sed omnes abfolventur -, nec pofthac quifquam
damnabitur, nifi qui hominem occiderit. Hoc tamen agitur
feverius : itaque indicia calent. M. Fulvius Nobilior con-
demnatus efl : multi alii urbani ne refpondent quidem. Quid
aliud novi ? et tamen. Abfoluto Gabinio ftomachantes alii
judices, hora poft, Antiochum Gabinium, nefcio quem e So-
polidis pid:oribus, libertum ac accenfum Gabinii, lege Papia
condemnarunt. Itaque dixit ftatim reus, lege Majeflatis, ii cr
cii"' "K^/ig 'cLiA,ct, nct(p/>i ? Pontinius vult a. d. iv Non. Novemb.
triumphare. Huic obviam Cato et Servilius Praetores aperte,
et Q^Mucius Tribunus : negant enim latum de imperio ; et
efl latum hercule infulfe. Sed erit cum Pontinio Appius Con-
ful. Cato tamen afHrmat, fe vivo illum non triumphare. Id
ego puto, ut multa ejufdem, ad nihil recafurum. Appius fine
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 123/541
AD ATTICUM L I B. IV. 115
lcge, Aio fumptu, in Ciliciam cogitat. Paccianas epiftolae re-
fpondi: cognofce caetera. Ex fratris literis incredibilia quaedam
de Casfaris in me amore cognovi ; eaque funt ipfius Caefaris
uberrimis literis confirmata. Britannici belli exitus expedta-
tur. Conilat enim aditus infulae efle munitos mirilicis moli-
bus : etiam illud jam cognitum eft, neque argenti fcripulum
cffe ullum in illa infula, neque uUam fpem praedae, nifi ex
mancipiis -, ex quibus nuUos puto te literis aut mulicis erudi-
tos exped:are, Paulus in medio foro bafilicam jam pene texuit
iifdem antiquis columnis : illam autem, quam locavit, facit
magnificentiffimam. Quid quaeris ? nihil gratius illo monu-mento, nihil gloriolius, Itaque Caefaris amici (me dico et
Oppium : difrumparis licet) in monumentum illud, quod tu
tollere laudibus folebas, ut forum laxaremus, et ufque ad
atrium Libertatis explicaremus , contempfimus fexcenties
H-S : cum privatis non poterat tranfigi minore pecunia. Efii-
ciemus rem gloriofiffimam : nam in campo Martio fepta Tri-
butis comitiis marmorea fumus et te<5ta fa6turi ; eaque cin-
gemus excelfa porticu ; ut mille paffuum conficiatur :
fimul
adjungetur huic operi villa etiam publica. Dices, quid mihi
hoc monumentum proderit ? Quid ? celabo te res Romanas ?
Non enim te puto de luflro, quod jam defperatum efl, aut
dejudiciis, quaj lege Co(5lia fiant, quasrere. Nunc te objur-
gari patere, fi jure. Scribis enim in epiflola, quam C. De-
cimius mihi reddidit Buthroto datam, in Afiam tibi eundum
effe te arbitrari : mihi mehercule nihil videbatur efle in quo
tantulum intereffet,
utrumper procuratores ageres, an
per ip-fum ; ut abis toties, et tam longe abes. Sed h^ec mallem in-
tegra re tecum egiffe : profe<fto enim aliquid egiffem. Nunc
reprimam fufceptam objurgationem : utinam valeat ad celeri-
tatem reditus tui. Ego ad te propterea minus fjepe fcribo,
quod certum non habeo ubi fis, aut ubi futurus fis : huic ta-
men nefcio cui, quod videbatur is te vifurus effe, putavi dan-
das effe literas. Tu, quoniam iturum te in Afiam effe putas,
P 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 124/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 125/541
AD ATTICUM L I B. IV. 117
careo. Te autem quid mirum, qui Dionyfium tantopere defi-
derem ? quem quidem abs te, cum dies venerit, et ego, et
Cicero meus flagitabit. Abs te proximas literas habebam
Ephefo a. d. v. Id. Sext. datas.
CicERo Attico Sal.
XVIII. p U T O te exiftimare me, nunc obHtum confuetu-
dinis et inftituti mei, rarius ad te fcribere, quam
folebam : fed, cum loca et itinera tua nihil habere certi video,
neque in Epirum, neque Athenas, neque in Afiam, neque cui-
quam, nifi ad te ipfum proficifcenti, dedi literas : neque enim
funt ex epiftolae noftrae, quae fi perlatae non fint, nihil ea res
nos oft^enfura fit;
quse tantum habent myfteriorum, ut eas ne
librariis quidem fere committamus. Lepidum quo excidat
Confules flagrant infamia, quod C. Memmius candidatus pac-
tionem in Senatu recitavit, quam ipfe et fuus competitor Do-
mitius cum Confulibus fecifl^ent, uti ambo H-S quadragenaConfulibus darent, fi effent ipfi Confules fadli, nifi tres Augu-
res dediffent, qui fe afFuiffe dicerent, cum lex Curiata ferretur,
quae lata non effet ; et duo Confulares, qui fe dicerent in or-
nandis provinciis confularibus fcribendo affuiffe, cum om-
nino ne Senatus quidem fuiffet. HcEC pacflio, non verbis, fed
nominibus et perfcriptionibus, multorum tabulis cum effe
fadta diceretur, prolata a Memmio eft nominibus indudtis,
audtore Pompeio. Hic Appius erat idem : nihil fane jacturas..
Corruerat alter, et plane, inquam, jacebat. Memmius autem,
dirempta coitione invito Calvino, plane refrixerat j e.t eo magis
nunc cogitare didlaturam, tum favere juftitio, et omnium re-
rum licentiiE. Perfpice aequitatem animi mei, et ludum, et
contemptionem Seleucianae provincis, et mehercule cum C^-
fare fuaviflimam conjundlionem -, haec enim me una ex hoc
naufragio tabula deledat : qui quidem Quintum meum,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 126/541
ii8 EPISTOLARUMtuumque, dii boni ! quemadmodum tradtat honore, dignitate,
gratia ? non fecus ac li ego eiTem imperator. Hibernam legio-
nem eligendi optio delata commodum, ut ad me fcribit. Hunctu non ames ? quem igitur iflorum ? Sed heus tu, fcripferam-
ne tibi me elTe legatum Pompeio ? et extra urbem quidem
fore ex Idib. Januariis ? Vifum efl hoc mlhi ad multa qua-
drare. Sed quid plura ? coram, opinor, reUqua ; ut tu tamen
aliquid expedtes. Dionyfio plurimam falutem : cui quidem
ego non modo fervavi, fed etiam aediiicavi, locum.. Quid
quaeris ? ad fummam laetitiam meam, quam ex tuo reditu ca-
pio, magnus iUius adventu cumulus accedit. Quo die ad mevenies, tu, fi me amas, apud me cum tuis maneas.
i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 127/541
[ ^19 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R V.
CicERO Attico Sal.
I. TT^ G O vero et tuum in difceiTu vidi animum, et meo
JLl/ fum ipfe teftis : quo magis erit tibi videndum, ne
quid novi decernatur ; ut hoc noftrum defiderium ne plus fit
annuum. De Annio Saturnino curafti probe. De fatifdando
vero te rogo, quoad eris Romje, tu ut fatifdes : et funt ali-
quot fatifdationes fecundum mancipium, in his et Memmia-
norum praediorum, vel Atilianorum. De Oppio fadium efl
ut volui, et maxime quod dccc aperuifti : quse quidem ego
utique vel verfura fad:a folvi volo ; ne extrema exaftio nof-
trorum nominura expedletur. Nunc venio ad tranfverfum il-
lum extremae epiftolas tuae verficulum, in quo me admones de
forore : quae res fe fic habet. Ut veni in Arpinas, cum ad me
frater venifTet, in primis nobis fermo, ifque multus, de te fuit
ex quo ego veni ad ea, quae fueramus ego et tu inter nos de
forore in Tufculano locuti. Nihil tam vidi mite, nihil tam
placatum, quam tum meus frater erat in fororem tuam ; ut
etiam, fi qua fuerat ex ratione fumpta ofFenfio, non appareret.
Illo fic die. Poftridie ex Arpinati profedli fumus. Ut in Arca-
no Quintus maneret, dies fecit : ego Aquini, fed prandimus
in Arcano : nofli hunc fundum j quo ut venimus, humaniflimc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 128/541
120 EPISTOLARUMQuintus, Pomponia, inquit, tu invita mulieres, ego acci-
vero pueros. Nihil potuit, mihi quidem ut vifum eft, dulcius,
idque cum verbis, tum etiam animo ac vultu. At illa, au-
dientibus nobis, Ego fum, inquit, hic hofpita : id autem ex
eo, ut opinor, quod anteceiferat Statius, ut prandium nobis
videret. Tum Quintus, En, inquit mihi, haec ego patior quo-
tidie. Dices, quid, quaefo, iftuc erat ? Magnum ; itaque me
ipfum commoverat : lic abfurde et afpere verbis vultuque re-
fponderat. Diffimulavi dolens : difcubuimus omnes prgeter il-
lam ; cui tamen Quintus de menfa milit : illa rejecit. Quid
multa.?
nihil meo fratre lenius, nihil afperius tua forore, mihivifum eft : et multa prstereo, quae tum mihi majori flomacho,
quam ipfi Quinto, fuerunt, Ego inde Aquinum ; Quintus in
Arcano remanfit, et Aquinum ad me poftridie mane venit
mihique narravit, nec fecum illam dormire voluifte ; et, cum
difceftura eftet, fuifte ejufmodi, qualem ego vidiftem. Quid
quaeris ? vel ipft hoc dicas licet, humanitatem ei, meo judi-
cio, illo die defuifte. Haec ad te fcripfi fortafte pluribus, quam
neceffe fuit, ut videres tuas quoque efte partes inftituendi et
monendi. Reliquum eft, ut, ante quam proficifcare, mandata
noftra exhaurias -, fcribas ad me omnia ; Pontinium extrudas -,
cum profedlus eris, cures ut fciam. Sic habeas, nihil meher-
cule te mihi nec carius efi!e, nec fuavius. A. Torquatum
amantiftime dimift Minturnis, optimum virum : cui me ad te
fcripfifte aliquid, in fermone fignifices velim.
CicERo Attico Sal,
"•A N T E diem vi Id. Mai. cum has dabam literas, ex
Pompeiano proficifcebar, ut eo die manerem in Tre-
bulano apud Pontium : deinde cogitabam, fine uUa mora, jufta
itinera facere. In Cumano cum eftem, venit ad me, quod mihi
pergratum fuit, nofter Hortenfius: cui depofcenti mea mandata
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 129/541
AD ATTICUM L I B. V. 121
csetera univerfe mandavi ; illud proprie, ne pateretur, quan-
tum elTet in ipfo, prorogari nobis provincias : in quo eum
tu velim confirmes, gratumque mihi feciile dicas, quod et
venerit ad me, et hoc mihi, praetereaque fi quid opus eflet,
promiferit. Confirmavi ad eam caufam etiam Furnium nof-
trum ; quem ad annum Tribunum plebis videbam fore. Ha-
buimus in Cumano quafi pufillam Romam ; tanta erat in his
locis multitudo : cum interim Rufio nofter, quod fe a Veftorio
obfervari videbat, ftratagemate hominem percufTit : nam ad me
non acceffit. Itane ? cum Hortenfius veniret, et infirmus, et
tam longe, et Hortenfius, cum maxima praeterca multitudo,
ille non venit ? Non, inquam. Non vidifli igitur hominem,
inquies ? Qui potui non videre, cum per emporium Puteola-
norum iter facerem ? in quo illum, agentem aliquid, credo,
falutavi ;poflea jam juffi valere, cum me exiens e fua villa,
num quid vellem, rogaffet. Hunc hominem parum gratum
quifquam putet ? aut non in co ipfo laudandum, quod audiri
non laborarit ? Sed redeo ad illud. Noli putare mihi aliam
confolationem effe hujus ingentis moleflise, nifi quod fperonon longiorem annua fore. Hoc me ita velle multi non cre-
dunt ex confuetudine aliorum : tu, qui fcis, omnem diligen-
tiam adhibebis, tum fcilicet, cum id agi debebit. Cum ex
Epiro redieris, de Republica fcribas ad me velim, fi quid erit
quod opperiare. Nondum enim fatis huc erat allatum, quo-
modo Caefar ferret de audloritate perfcripta ; eratque rumor de
Tranfpadanis, eos juffos Quatuor-viros creare : quod fi ita eft,
magnos motus timeo. Sed aliquid ex Pompeio fciam.
CiCERo Attico Sal.
HI. A NTE diem vi Id. Mai. veni in Trebulanum ad Pon-
tium. Ibi mihi tuaj literas binae redditae funt tertio
abs te die : eodem autem exiens e Pompeiano, Philotimo
ToM. VIII. CL
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 130/541
122 EPISTOLARUMdederam ad te literas : nec vero nunc erat fane quod fcriberem.
Qui de Republica rumores, fcribe quaefo : in oppidis enim
fummum video timorem ; fed multa inania. Quid de iis cogi-
tes, et quando, fcire velim. Ad quas literas tibi refcribi velis,
nefcio : nullas enim adhuc acceperam, praeter quae mihi binae
femel in Trebulano redditae funt : quarum alterae edid:um P.
Licinii habebant, (erant autem Non. Mai. dat£E) alterae re-
fcriptae ad meas Minturnenfes. Quam vereor, ne quid fuerit
cTTriiS^cuoTi^ov in iis, quas non accepi, quibus refcribi vis. Apud
Lentulum ponam te in gratiam. Dionyfius nobis cordi eft.
Nicanor tuus operam mihi dat egregiam.
Jamdecft quid fcri-
bam ; et lucet. Beneventi cogitabam hodie. Noftra continen-
tia et diligentia faciemus fatis. A Pontio, ex Trebulano, a. d.
v. Id. Mai.
CicERo Attico Sal.
IV. "D E N E V E N T U M veni a. d. v Id. Mai. Ibi accepi
eas literas, quas tu fuperioribus literis fignificaveras te
dedifle : ad quas ego ipfe eo die dederam ex Trebulano L,
Pontio. Ac binas quidem tuas Beneventi accepi. Quarum al-
teras Fefulanus multo mane mihi dedit, alteras fcriba Tullius.
Gratiffima eft mihi tua cura de illo meo primo et maximo
mandato : fed tua profedlio fpem meam debilitat. Ac me ille :
illuc quidem labar, non quo ; fed inopia cogimur eo contenti
eife. De illo altero, quem fcribis tibi vifum efle non alienum,
vereor, adduci ut noftra poffit ; et tuis ^ua-ihoiyvu^ov eftet. Equi-
dem fum facilis : fed tu aberis, et me abfente res. Habebis
mei rationem ; nam poiret aliquid, fi utervis noftrum adelTet,
agente Servilio, Servio fieri probabile : nunc, fi jam res pla-
ceat, agendi tamen viam non video. Nunc venio ad illam
epiftolam, quam accepi a Tullio. De Marcello fecifti diligen-
ter. Igitur fenatus-confultum fi erit fa(ftum, fcribes ad me :
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 131/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 132/541
124 EPISTOLARUMomnes, fed etiam rumores, cognofcamus. Eas accipiemus
Brundufii : ibi enim Pontinium ad eam diem, quam tu fcrip-
fifli, expedlare conlilium eft. Nos Tarenti, quos cum Pompeio^ctXoyas de Republica habuerimus, ad te perfcribemus ; etfi
id ipfum fcire cupio, quod ad tempus redle ad te fcribere pof-
fim, id eft, quam diu Romae futurus fis, ut aut quo dem poft-
hac literas fciam, aut ne dem fruflra. Sed ante quam profi-
cifcare, utique explicatum fit illud H-S xx et dccc. Hoc ve-
lim in maximis rebus et maxime neceffariis habeas ; ut, quod
au<5tore te velle coepi, adjutore affequar.
CiCERo Attico Sal.
VI. -T^ARENTUM veni a. d. xv. Kalend. Jun. Quod
Pontinium flatueram expe^ftare, commodiflimum duxi
dies eos, quoad ille veniret, cum Pompeio confumere : eoque
magis, quod ei gratum effe id videbam; qui etiam a me petie-
rit, ut fecum et apud fe effem quotidie : quod concefli liben-
ter. Multos enim ejus praeclaros de Republica fermones acci-
piam t inflruar etiam confiliis idoneis ad hoc noflrum nego-
tium. Sed ad te brevior jam in fcribendo incipio fieri dubitans
Romasne fis, an jam profedtus. Quod tamen quoad ignorabo,
fcribam aliquid potius, quam committam, ut, tibi cum pofTmt
reddi a me Uterae, non reddantur. Nec tamen jam habeo quid
aut mandem tibi, aut rtarrem. Mandavi omnia, quse quidem
tu, ut polliceris, exhauries : narrabo, cum aliquid habebo novi.
Illud tamen non defmam, dum adeffe te putabo, de Caefaris
nomine rogare, ut confeftum relinquas. Avide exped:o tuas
literas, et maxime, ut norim tempus profedtionis tuae.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 133/541
AD ATTICUM L I B. V. 12^
CiCERo Attico Sal.
VII. /^ U O T I D I E, vel potius in dies fmgulos, breviores
^ literas ad te mitto : quotidie enim magis fufpicor te
in Epirum jam profedlum. Sed tamen ut mandatum fcias me
curaffe ;quot ante, ait fe Pompeius quinos praefedos delatu-
rum novos, vacationes, judiciariam caufam. Ego cum triduum
cum Pompeio et apud Pompeium fuiifem, proficifcebar Brun-
dulium a. d. xiii Kal. Junias : civem illum egregium re-
linquebam, et ad haec, qux timentur, propulfanda paratiffi-
mum. Tuas literas expedtabo, cum ut quid agas, tum ut ubi
fis, fciam.
CiCERo Attico Sal.
VIII. IVf Eet
incommodavaletudo, qua jam emerferam,
ut-pote cum fine febri laborafiem, et Pontinii expec-
tatio, de quo adhuc ne rumor quidem venerat, tenebat duode-
cimum jam diem Brundufii : fed curfum expedtabamus. Tu li
modo es Romae, (vix enim puto) fm es, hoc vehementer ani-
madvertas velim. Roma acceperam literas, Milonem meum
queri per literas injuriam meam, quod Philotimus focius effet
in bonis fuis. Id ego ita fieri volui de C. Duronii fententia
quem et amicifilmum Miloni perfpexeram, et talem virum,
qualem tu judicas, cognoram. Ejus autem confilium meum-
que hoc fuerat ; primum ut in poteftate noftra efi^et res, ne
illum malus emptor et alienus mancipiis, quae permulta fecum
habet, fpoliaret ; deinde ut Fauftae, cui cautum ille efie voluif-
fet, ratum efiTet. Erat etiam illud, ut ipfi nos, fi quid fervari
pofiTet, quam facillime fervaremus. Nunc rem totam perfpi-
cias velim : nobis enim fcribuntur faepe majora. Sed fi ille
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 134/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 135/541
AD ATTICUM L I B. V. 127
equidem, ut fcls, dilexl, fed quotidie pluris facio, et me-
hercule in primis quod te amat, nec tui mentionem inter-
mitti finit.
CicERo Attico Sal.
X. T T T Athenas a. d. vii Kal. Quint. veneram, expedlabam
ibi jam quartum diem Pontinium ; neque de ejus ad-
ventu certi quicquam habebam : eram autem totus, crede mi-
hi, tecum ; et quanquam line his per me ipfe, tamen acrius
veftigiis tuis monitus, de te cogitabam. Quid quEeris ? non
mehercule alius ullus fermo nili de te. Sed tu aliquid de me
fcire fortaffe mavis ; hgec funt. Adhuc fumptus nec in me aut
publice, aut privatim, nec in quemquam comitum : nihil
accipitur lege Julia, nihil ab hofpite : perfuafum efl omnibus
meis, ferviendum efle famse meae : belle adhuc. Hoc animad-
verfum, Graecorum laude et multo fermone celebratur. Quod
fuperefl, elaboratur in hoc a me, ficut tibi fenfi placere : fed
haBC tum laudemus, cum erunt perorata. Reliqua funt ejufmo-
di, ut meum confilium faepe reprehendam, quod non aliqua
ratione ex hoc negotio emerferim. O rem minime aptam meis
moribus ! O illum verum, ^p^oi tis ! Dices, Quid adhuc ? non-
dum in negotio verfaris. Nefcio -, et puto moleftiora reflare :
etfi hasc ipfa fero equidem fronte, ut puto, et volo, belliflime
fed angor intimis fenfibus ; ita multa vel iracunde, vel infolen-
ter, vel in omni genere ftultitiae infulfe, arroganter, et dicun-
tur et tacentur quotidie. Quae, non quo te celem, non per-
fcribo, fed quia Ju3-£^<^;fT«t funt. Itaque admirabere meam ^ct-
S-vTtiTx, cum falvi redierimus : tanta mihi fxiXiTti hujus virtutis
datur. Ergo haec quoque ha<5lenus. Etfi mihi nihil erat pro-
pofitum ad fcribendum ; quia quid ageres, ubi terrarum e/Tes,
ne fufpicabar quidem : nec hercule unquam tam diu igna-
mi rerum mearum fui; quid de Csfaris, quid de Milonis*
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 136/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 137/541
A D AT T I C U M LIB. V. 129
Mitylenasorum, habebam, et aliquid eTriKumtv. De Parthis erat
filentium. Quod fupereft, dii juvent. Nos adhuc iter per Grae-
ciam fumma cum admiratione fecimus : nec mehercule ha-
beo, quod adhuc quem accufem meorum. Videntur mihi nofle
nos, noftram caufam, et conditionem profedionis fua3 : plane
ferviunt exiftimationi meae. Quod fupereft, fi verum ilhid efl,
oict y y\ ^iojToim, certe permanebunt : nihil enim a me fieri ita
videbunt, ut fibi lit deHnquendi locus. Sin id parum profue-
rit, fiet aliquid a nobis feverius : nam adhuc lenitate dulces
fumus j et, ut fpero, proficimus aliquantum. Sed ego hanc,
ut finguli dicunt, chv^^^iclv \\\ unum annum meditatus fum :
proinde pugna, ne, fi quid prorogatum fit, turpis inveniar.
Nunc redeo ad qus mihi mandas. In pr£efe<5tis excufatio : iis,
quos voles, deferto : non ero tam ^atioo^i^k;, quam in Apuleio
fui. Xenonem tam diligo, quam tu : quod ipfum fentire
certo fcio. Apud Patronem et reliquos barones te in maxi-
ma gratia pofui, et hercule merito tuo feci : nam mihi is,
ter, dixit, te fcripfiffe ad fe, mihi ex illius literis rem illam
curae fuifiTe, quod ei pergratum erat. Sed cum Patron me-
cum egiffet, ut peterem a veflro Areopago, vTisf^vyif^cma-f/^h tol-
lerent, quem Polycharmo Pra^tore fecerant, commodius vi-
fum efl et Xenoni, et pofl ipfi Patroni, me ad Memmium fcri-
bere, qui pridie, quam ego Athenas veni, Mitylenas profec-
tus erat, ut is ad fuos fcriberet, poffe id fua voluntate fieri
non enim dubitabat Xeno, quin ab Areopagitis invito Mem-
mio impetrari non pofTet. Memmius autem aedificandi confi-
lium abjecerat ; fed erat Patroni iratus : itaque fcripfi ad eum
accurate;
cujusepiftolas
mifi ad te exemplum. Tu,velim,
Pi-liam mcis verbis confolere : indicabo enim tibi, tu illi nihil
dixeris. Accepi fafciculum, in quo erat epiflola Pilias: abftuli,
aperui, legi : valde fcripta efl (n/fA.7rctB-M^. Brundufio quae tibi
epiflolae redditae funt fine mea, tum videlicet datae, cum ego
me non belle haberem : nam illam vofxctv^fictv excufationem
ne acceperis. Cura, ut omnia fciam, fed maxime, ut valeas.
ToM. VIII. R
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 138/541
i^so EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
XII. '^T E G O T I U M magnum eft navigare, atque menfe
Quintili. Sexto die Delum Athenis venimus. Pridie
Nonas Quint. a Pirseo ad Zoftera, vento molefto, qui nos ibi-
dem Nonis tenuit. A. d. viii Idus ad Ceo jucunde. Inde
Gyarum fasvo vento, non adverfo: hinc Scyrum, inde Delum,
utroque citius, quam vellemus, curfum confecimus. Jam nofti
a,(ppa,>crct Rhodiorum : nihil quod minus fludlum ferre poflit
itaque erat in animo nihil feftinare, Delo nec me movere, niii
omina cLKpuT-/ipioov ^^a. vidiffem. De MefTalla ad te ftatim, ut
audivi, de Gyaro dedi literas ; et id ipfum confilium nof-
trum etiam ad Hortenlium ; cui quidem valde avyYiyodnoav. Sed
tuas de ejus judicii fermonibus, et mehercule omni de Rei-
publicae flatu literas expe6to, 7ro>.iTiKcoTipov quidem fcriptas,
(quoniam meos cum Thallumeto noftro pervolut^s libros)
ejufmodi inquam literas, ex quibus ego, non quid itat, (nam
id vel Helenius, vir graviffimus, potefl efHcere, cliens tuus)
fed quid futurum fit. Etiam, cum hiec leges, habebimus Con-
fules. Omnia perfpicere poteris, de Caefare, de Pompeio, de
ipfis judiciis. Noflra autem negotia, quoniam Romae commo-
raris, amabo te, explica. Cui rei fugerat me refcribere, de
flrue laterum plane rogo. De aqua, fi quid poterit fieri, eo fis
animo, quo foles effe -, quam ego cum mea fponte, tum tuis
fermonibus, asflimo plurimi. Ergo aliquid conficies. Praeter-
ea, fi quid Philippus rogavit, quod in fua re faceres, id velim
facias. Plura fcribam ad te, cum conflitero : nunc eram plane
in medio mari.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 139/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 140/541
132 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
XIV. A NTEQUAM aliquo loco confedero, neque longas
a me, neque femper mea manu, literas expe<flabis
cum autem erit fpatium, utrumque praeftabo. Nunc iter con-
ficiebamus aeftuofa et pulverulenta via. Dederam Ephefo pri-
die ; has dedi Trallibus. In provincia mea fore me putabam
Kal. Sextilibus : ex ea die, li me amas, Trcc^cly^iAf^cc svictv(jiov com-
moveto. Tamen interea haec, quse vellem, mihi afferebantur
primum otium Parthicum, dein confedlae padliones Publicano-
rum, po/lremo feditio militum fedata ab Appio, ftipendium-
que eis ufque ad Idus Quintiles perfolutum. Nos Afia acce-
pit admirabiliter. Adventus nofter nemini ne minimo quidem
fuit fumptui. Spero meos omnes fervire laudi meas : tamen
magno timore fum; fed bene fperamus: omnesjam noftri praj-
ter Tullium tuum venerunt. Erat mihi in animo redta projfi-
cifci ad exercitum, aeftivos menfes reliquos rei militari dare,
hibernos jurifdidlioni. Tu, velim, fi me nihilo minus nofti cu-
riofum in Republica quam te, fcribas ad me omnia, quas lint,
quse futura fint. Nihil mihi gratius facere potes : nifi tamen
id erit mihi gratiffimum, fi, quae tibi mandavi, confeceris ; in
primifque illud h^oiA,vxov -, quo mihi fcis nihil effe carius. Ha-
bes epiftolam plenam feflinationis et pulveris : reliquae fubti-
liores erunt.
CiceroAtticoSal.
XV. T AODICEAM veni pridie Kal. Sext. ex hoc die
clavum anni movebis. Nihil exoptatius adventu meo,
nihil carius : fed eft incredibile, quam me negotii taedeat.
Non habet fatis magnum campum ille tibi non ignotus curfus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 141/541
AD ATTICUM L I B. V. 133
animl ; et induftrias meas praeclara opera ceflat. Quippe jus
Laodiceas me dicere, cum Romas A. Plotius dicat ? et cum
exercitum nofter amicus habeat tantum, me nomen habereduarum legionum exilium? Denique haec non defidero: lucem,
forum, urbem, domum, vos, defidero. Sed feram, ut potero
fit modo annuum : li prorogatur, adtum eft. Verum perfacile
refifti poteft : tu modo Rom^e fis. Quaeris, quid hic agam ? Ita
vivam, ut maximos fumptus facio. Mirifice deledtor hoc in-
ftituto : admirabilis abftinentia ex praeceptis tuis ; ut verear,
ne illud, quod tecum permutavi, verfura mihi folvendum fit.
Appii vulnera non refrico : fed apparent, nec occuli poflunt.
Iter Laodicea faciebam a. d. iii. Nonis Sext. cum has literas
dabam, in caftra in Lycaoniam : inde ad Taurum cogitabam,
ut cum Moeragene fignis collatis, fi poflem, de fervo tuo de-
ciderem. Clitellas bovi funt impofitae : plane non eft noftrum
onus : fed feremus ; modo, li me amas, fit annuum. Adfis tu
ad tempus, ut fenatum totum excites. Mirifice follicitus fum,
quod jam diu ignota funt mihi ifta omnia. Quare, ut ad te
ante fcripfi, cum caetera, tum Refpublica, cura, ut mihi nota
fit. Plura fcribam tarde reddituro ? fcd dabam familiari ho-
mini ac domeftico, C. Andronico Puteolano. Tu autem faepe
dare tabellariis Publicanorum poteris, per magiftros fcripturae
et portus noftrarum dioecefium.
CiceroAtticoSal.
XVI. "p TSI in ipfo itinere et via difcedebant Publicanorum
tabellarii, et eramus in curfu ; tamen furripiendum
aliquid putavi fpatii, ne me immemorem mandati tui putares
itaque fubfedi in ipfa via, dum haec, quae longiorem defiderant
orationem, fummatim tibi perfcriberem. Maxima expedtatione
in perditam, et plane everfam in perpetuum, provinciam nos
venifiTe fcito pridie Kal, Sextiles. Morati triduum Laodicea?>
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 142/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 143/541
AD ATTICUM L I B. V. 135
gentia : nam omnes mlrlfice crvf^(piXo^o^S(riv glorins meac. Lepta
nofler mirificus eft. Scd nunc propero : perfcribam ad te pau-
cis diebus omnia. Cicerones nollros Dejotarus filius, qui rex
ab Senatu appelktus eft, fecum in regnum. Dum in geftivis
nos elTemus, illum pueris locum efiTe belliffimum duximus.
Sextius ad me fcripfit, quEe tecum efi!et de mea domeftica et
maxima cura locutus, et quid tibi efi^et vifum. Amabo te, in-
cumbe in eam rem, et ad me fcribe, quid et pofiit, et tu cen-
feas. Idem fcripfit Hortenfium de propaganda nofiira provincia
dixiffe nefcio quid. Mihi in Cumano diligentifiime fe, ut an-
nui efi^emus, defenfurum receperat. Si quicquam me amas,
hunc locum muni. Dici non potefi:, quam invitus a vobis ab-
fim : et fimul hanc gloriam juftitiae et abftinentiae fore illuf-
triorem fpero, fi cito decefi^erimus ; id quod ScaevolaB contigit,
qui folos novem menfes Afias praefuit. Appius nofter, cum me
adventare videret, profed:us eft Tarfum ufque Laodicea : ibi
forum agit, cum ego fim in provincia;quam ejus injuriam
non infedlor : fatis enim habeo negotii in fanandis vuhieribus,
quas funt impofita provincias ; quod, do operam, ut faciam
quam minima illius contumelia. Sed hoc Bruto noftro velim
dicas, illum fecifi"e non belle, qui adventu meo, quam longif-
fime potuerit, difcefierit.
CiceroAtticoSal.
XVIII. r\ U AM vellem Romas efi^es, fi forte non es : nihil
^ enim certi habebamus, nifi accepifi^e nos tuas Hte-
ras a. d. xiv. KaL Sext. datas : in quibus fcriptum efi^t, te in
Epirum iturum circiter KaL Sextiles. Sed five Romas es, fivc
in Epiro, Parthi Euphratem tranfierunt duce Pacoro, Orodis'
regis Parthorum filio, cundtis fere copiis. Bibulus nondum".
audiebatur efi^e in Syria, Cafiius in oppido Antiochiae cum-
omni exercitu. Nos in Cappadocia ad Taurum cum exercitu
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 144/541
136 EPISTOLARUMad Cybiftra. Hoftis in Cyrrheftica ; quae Syriae pars proxima
efl provinciaj mea?. His de rebus fcripfi ad Senatum; quas li-
teras, ii Roma? es, videbis putefne reddendas ; et multa, immo
omnia : quorum Ki^ciKccov, ne quid inter caefa et porredia, ut
aiunt, oneris mihi addatur aut temporis. Nobis enim, hac in-
£rmitate exercitus, inopia fociorum, pra^fertim fidelium, cer-
tiffimum fublidium eft hiems : ea fi venerit, nec illi ante in
meam provinciam tranfierint, unum vereor, ne Senatus, prop-
ter urbanarum rerum metum, Pompeium nolit dimittere.
Quod fi alium ad ver mittit, non laboro : nobis modo tem-
poris ne quid prorogetur. Haec igitur, ii Romae es : fin abes,
aut etiam fi ades ; haec negotia fic fe habent. Stamus animis
et, quia conliliis, ut videmur, bonis utimur, fperamus etiam
manu. Tuto confedimus, copiofo a frumento, Ciliciam prope
confpiciente, expedito ad mutandum loco ; parvo exercitu,
fed, ut fpero, ad benevolentiam erga nos confentiente : quem
nos, Dejotari adventu cum fuis omnibus copiis, duplica-
turi eramus. Sociis multo fidelioribus utimur, quam quif-
quam ufus elTet ; quibus incredibilis videtur et noftra manfue-
tudo et abflinentia. Deledtus habetur civium Romanorum.Frumentum ex agris in loca tuta comportatur. Si fuerit oc-
cafio, manu ; fin minus, locis, nos defendemus. Quare bono
animo es : video enim te, et, quafi coram adfis, ita cerno
cviA.Tra.^etcui amoris tui. Sed te rogo, (fi ullo padto fieri pote-
rit) fi integra in fenatu noflra caufa ad Kal. Jan. manferit, ut
Romae fis menfe Januario : profedlo nihil accipiam injuriae,
fi tu aderis. Amicos confules habemus ; noftrum, Tribunum
plebis Furnium : verum tua efl opus afTiduitate, prudentia,
gratia. Tempus efl neceffarium : fed turpe eft, me pluribus
verbis agere tecum. Cicerones noflri funt apud Dejotarum;
fed, fi opus erit, deducentur Rhodum. Tu, fi es Romae ; ut
foles, diligentiffime : fi in Epiro ; mitte tamen ad nos de tuis
aliquem tabellarium ; ut et tu, quid nos agamus, et nos, quid
tu agas, quidque adturus fis, fcire poffimus. Ego tui Bruti
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 145/541
AD ATTICUM LIB. V. 37
rem fic ago, ut fuam ipfe iion ageret. vSed jam exhibeo
pupillum, neque defendo : funt enim negotia et lenta et ina-
nia. Faciam tamen fatis ; tibi quidem, cui difficilius eft, quamipfi : fed certe fatisfaciam utrique.
CiCERO Attico Sal.
XIX. r^BSIGNARAMjam epiftolam eam, quam puto te
modo perlegifTe, fcriptam mea manu, in qua omnia
continentur, cum fubito Appii tabellarius a. d. xi Kal. Od:.
feptimo quadragefimo die Roma celeriter (hui tam longe !)
mihi tuas literas reddidit i ex quibus non dubito, quin tu
Pompeium expedlaris, dum Arimino rediret, et jam in Epirum
profedius fis : magifque vereor, ut fcribis, ne in Epiro follici-
tus iis non minus, quam nos hic fumus. De Atiliano nomine
fcripii ad Philotimum, ne appellaret MefTallam. Itineris noflri
famam ad te pervenifTe la:tor, magifque laetabor, fi reliqua
cognoris. Filiolam tuam tibi jam Roma^ jucundam effe gau-
deoi eamque, quam nunquam vidi, tamen et amo, et amabi-
lem effe certo fcio. Etiam atque etiam valete Patron, et tui
condifcipuli. Quae de Tarentinis in militia laboravi, ea tibi
grata effe gaudeo. Quod fcribis libente te repulfam tuliffe
eum, qui cum fororis tuse filii patruo certaret -, magni amoris
fignum. Itaque me etiam admonuifli, ut gauderem: nam mihi
in mentem non venerat. Non credo, inquis. Ut libet : {cd
plane gaudeo : quoniam t» vif/.i<ra:,v interefl ri (pjoveiv.
CicERo Attico Sal.
XX. gATURNALIBUS mane fe mihi PindenifTs dedi-
derunt, feptimo et quadragefimo die, poflquam op-
pugnare eos ccepimus. Qui (malum) ifli PindenifTae ? qui
ToM. VIII. S
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 146/541
138 EPISTOLARUMfunt ? inquies : nomen audivi nunquam. Quid ego faciam ?
num potui Ciliciam, iEtoliam aut Macedoniam reddere ? Hoc
jam fic habeto, nec hoc exercitu hic tanta negotia geri potuif-
fe : qu;E cognofce cv kmrdyJv\ ; fic enim concedis mihi proximis
literis. Ephefum ut venerim nofli -, qui etiam mihi gratulatus
es illius diei celebritatem, qua nihil me unquam deledlavit
magis. Inde oppidis iis, qua ieram, mirabiliter accepti, Lao-
diceam pridie Kal. Sext. venimus. Ibi morati biduum, peril-
luflres fuimus, honorificifque verbis omnes injurias revellimus
fuperiores. Quod idem dein Apamea) quinque dies morati, et
Synnadis triduum, Philomeli quinque dies, Iconii decem, fe-
cimus. Nihil ea j urifdi(5tione aequabilius, nihil lenius, nihil
gravius. Inde in caflra veni a. d. vir Kal. Sept. A. d. iii.
exercitum luflravi apud Iconium. Ex his caflris, cum graves
de Parthis nuntii venirent, perrexi in Ciliciam per Cappadocias
partem eam, qua^ Ciliciam attingit; eo confilio, ut Armenius
Artavafdes, et ipfi Parthi Cappadocia fe excludi putarent. Cum
dies quinque ad Cybiflra Cappadociae caflra habuifTem, certior
fum fadtus, Parthos ab illo aditu Cappadociae longe abeffe
Cilicia; magis imminere : itaque confeflim iter in Ciliciam
feci per Tauri pylas. Tarfum veni a. d. iii. Non. Oftob. Inde
ad Amanum contendi, qui Syriam a Cilicia aquarum divortio
dividit y qui mons erat hoflium plenus fempiternorum. Hic a.
d. 111 Idus 0(ftob. magnum numerum hoflium occidimus.
Caflella munitifiima, nodurno Pontini adventu, noftro matu-
tino, cepimus, incendimus. Imperatores appellati fumus. Caf-
tra paucos dies habuimus, ea ipfa, quae contra Darium habue-
rat apud Iffum Alexander, imperator haud paulo melior, quamaut tu, aut ego. Ibi dies quinque morati, direpto et vaftato
Amano, inde difceffimus. Scis enim dici quaedam -iiv.vtv.a. : dici
item Tct Kiva, tS Tnro^^iiA^a. Rumore adventus noflri, et CafTio, qui
Antiochia^ tenebatur, animus acceffu, et Parthis tirnor inje(5tus
eft. Itaque eos, cedentes ab oppido, Caffius infeculus rem bene
geflit : qua in fuga magna audoritate Qfaces, dux Partliorum,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 147/541
A D A T T I C U M L I B. V. ^^^)
vulnus accepit, eoque interiit paucis poft diebus. Erat in Sy-
ria noilrum nomen in gratia. Venit interim Bibulus. Credo
voluit appellatione hac inani nobis offt par. In eodem Ama~no coepit laureolam in muftaceo qu^rere. At ille cohortem
primam totam perdidit, centurionemque primipili, nobilem
iui generis, Afinium Dentonem, et reliquos cohortis ejufdem,
et Sext. Lucilium, T. Gavii Caepionis, locupletis et fplen-
didi hominis, iilium, tribunum militum. Sane plagam odio-
fam acceperat cum re, tum tempore. Nos Pindeniffum, quod
oppidum munitiffimum Eleutherocilicum omnium memoria
in armis fuit, (feri homines et acres, et omnibus rebus ad de-fendendum parati) cinximus vallo et foffa : aggere maximo,
vineis, turre altiffima, magna tormentorum copia, multis fi-
gittariis, magno labore, apparatu, multis fauciis noflris, in-
columi exercitu, negotium confecimus. Hilara fane Saturna-
lia. Militibus quoque, equis exceptis, reliquam prasdam con-
ceffimus. Mancipia vaenibant Saturnalibus tertiis. Cum hasc
fcribebam in tribunali, res erat ad H-S cxx. Hinc exercituni
in hiberna agri male pacati deducendum Quinto fratri dabam
ipfe me Laodiceam recipiebam. Hsec adhuc. Sed ad prsete-
rita revertamur. Quod me maxime hortaris ; et, quod pluris
eft, quam omnia, in quo laboras, ut etiam Ligurino f/>io[xa}
fatisfaciam j moriar, fi quicquam fieri poteft elegantius. Nec
jam ego hanc continentiam appello, quae virtus voluptati re-
fiftere videtur : ego in vita mea nuUa unquam voluptate tanta
fum aftedlus, quanta afficior hac integritate ; nec me tam fa-
ma, quse fumma eft, quam res ipfa, deledlat. Quid quaeris ?
fuit tanti : me ipfe non noram ; nec fatis fciebam, quid in hoc
genere facere poflem : rede 7n(pvcricoiAdj : nihil eft praeclarius,
Interim haec Kct^Tr^. Ariobarzanes opera mea vivit, regnat.
£v TTKgoJw, confilio, et aud:oritate, et quod infidiatoribus ejus
kTr^cttrm)) me, non modo u^oopo^o^xnm, praebui, regem regnum-
que fervavi. Interea e Cappadocia ne pilum quidem ; atque
etiam fpero toto anno imperii noftri, teruntium fumptus in
S 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 148/541
140/ EPISTOLARUMprovincla nullum fore. Brutum abje6tum, quantum potui,
excitavi : quem non minus amo, quam tu ; pene dixi, quam
te. Habes omnia. Nunc publice literas Romam mittere para-
bam : uberiores erunt, quam fi ex Amano mififfem. At te
Romae non fore ? fed eft totum, quod Kal. Mart. futurum eft
vereor enim, ne, cum de provincia agetur, fi C-ctfar refiflet,
nos retineamur : his tu fi adeffes, nihil timerem. Redeo ad
urbana : quae ego diu ignorans, ex tuis jucundiffimis literis a.
d. V. Kal. Jan. denique cognovi. Eas diligentifhme Philoge-
nes libertus tuus curavit perlonga et non fatis tuta via perfe-
rendas : nam quas Lenii pueris fcribis datas, non acceperam.
Jucunde de Caefare, et quse Senatus decrevit, et quae tu fpe-
ras : quibus ille fi cedit, falvi fumus. Incendio Plsetoriano
quod Leius aduftus eft, minus molefle fero. Lucceius de
Q^ CafTio cur tam vehemens fuerit, et quid adlum fit, aveo
fcire. Ego, cum Laodiceam venero, Quinto, fororis tuas filio,
togam puramjubeor dare : cui moderabor diligentius. Dejo-
tarus, cujus auxiliis magnis ufus fum, ad me, ut fcripfit,
cum Ciceronibus Laodiceam venturus erat. Tuas etiam Epi-
roticas expedlo literas ; ut habeam rationem non modo nego-
tii, verum etiam otii tui. Nicanor in ofhcio efl, et a me li-
beraliter tradlatur : quem, ut puto, Romam cum literis publi-
cis mittam ; ut diligentius perferantur, et idem ad me certa
de te, et a te, referat. Alexis quod mihi toties falutem ad-
fcribit, efl gratum : fed cur non fuis literis idem facit, quod
meus ad te Alexis facit ? Phemio quasritur xe^ix^. Sed hjEC
ha6lenus. Cura, ut valeas, et ut fciam, quando cogites Ro-
mam. Etiam atque etiam vale. Tua tuofque Thermo et pras-
fens Ephefi diligentiflime commendaram, et nunc per literas;
ipfumque intellexi effe perfludiofum tui. Tu velim, quod an-
tea ad te fcripfi, de domo Pammeni, des operam, ut, quod
tuo meoque beneficio puer habet, cures, ne qua ratione con-
vellatur. Utrique noftrum honeftum exiftimo j tum mihi erit
pergratum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 149/541
A D A T T I C U M L I B. V. 141
C icERo Attico Sal.
XXI. np E in Epirum falvum venilTe, et, ut fcribis, ex fen-
tentia navigaife, vehementer gaudeo: non eife Romas
meo tempore pernecelTario, fubmolefte fero ; hoc me tamen
confolor, quod non fpero te iftic jucunde hiemare, et libenter
requiefcere. Caffius, frater Q^Caffii, familiaris tui, puden-
tiores illas literas miferat (de quibus tu ex me requiris, quid
libi voluerint) quam eas, quas poftea miftt, quibus per fe fcri-
bit confedtum efte Parthicum bellum. Recefferant illi quidem
ab Antiochia ante Bibuli adventum, fed nuUo noftro ivrif^ifin'
f^ctlt. Hodie vero hiemant in Cyrrheftica, maximumque bel-
lum impendet : nam et Orodae regis Parthorum filius in pro-
vincia noftra eft ; nec dubitat Dejotarus, cujus filio padla eft
Artavafdis filia, ex quo fciri poteft, quin cum omnibus co-
piis ipfe prima asftate Euphratem tranfiturus ftt. Quo autem
die Caflii literae vidrices in Senatu recitatae funt, id eft, No-
nis Od:obribus, eodem meae tumultum nuntiantes. Axius nof-
ter ait, noftras audtoritatis plenas fuiffe ; illis negat creditum.
Bibuli nondum erant allatae; quas certo fcio plenas timoris fo-
re. Ex iis rebus hoc vereor, ne, cum Pompeius propter me-
tum rerum novarum nufquam dimittatur, Casfari nullus honos
a Senatu habeatur, dum hic nodus expediatur, non putet Se-
natus, nos, ante quam fucceffum fit, oportere decedere ; nec
in tanto motu rerum tantis provinciis fingulos legatos prae-
effe. Hic, ne quid mihi prorogetur, quod ne interceffor qui-
dem fuftinere poflit, horreo ; atque eo magis, quod tu abes :
qui confilio, gratia, ftudio, multis rebus occurreres. Sed di-
ces, me ipfum mihi follicitudinem ftruere. Cogor : et velim
ita fit : fed omnia metuo. Etfi bellum ccKpoTsXivr lov habet illa
tua epiftola, quam dedifti naufeans Buthroto : Ti'h\ nt video^
et fperot nuila ad dscedendum erk mora. Mallem, ut video
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 150/541
142 EPISTOLARUMnihil opus fuit, ut fpero. Acceperam autem fatis celeriter
Iconii per Publicanorum tabellarios a Lentuli triumpho da-
tas : in hisyXvKvmic^ov
illud confirmas, moram mihi nullamfore : deinde addis, fi quid fecus, te ad me fore venturum.
Pungunt me dubitationes tuae : fimul et vides, quas acceperim
literas. Nam quas Hermoni centurionis Camulae ipfe fcribis
te dediife, non accepi. Lenii pueris te dediffe faepe ad me
fcripferas : eas Laodiceas denique, cum eo veniffem, iii Id.
Febr. Lenius mihi reddidit, datas a. d. x Kal. Odobres. Le-
nio tuas commendationes et ftatim verbis, et reliquo tem-
pore re probabo. Hce litera^ ca^tera vetera habebant, unum
hoc novum, de Cybiratis pantheris. Multum te amo, quod
refpondifli M. Odtavio, te non putare. Sed poflhac omnia»
quae certa non erunt, pro certo negato : nos enim et noflra
fponte bene firmi, et mehercule aud;oritate tua inflammati,
vicimus omnes (hoc tu ita reperies) cum abflinentia, tum
juflitia, facilitate, clementia. Cave putes quicquam homines
magis unquam effe miratos, quam nuUum teruntium, me ob-
tinente provinciam, fumptus fadum effe, nec in Rempubli-
cam, nec in quemquam meorum, prasterquam in L. Tullium
legatum : is, caeteroqui abflinens, (fed Julia lege tranfitans,
femel tamen in diem, non, ut alii folebant, omnibus vicis)
facit ut mihi excipiendus iit, cum teruntium nego fumptus
fad:um : praeter eum acccpit nemo : has a noflro Q^Titinio
fordes accepimus. Ego, aeflivis confed:is, Quintum fratrem
hibernis et Ciliciae praefeci. Q^Volufium, tui Tiberii gene-
rum, certum hominem, fed mirifice etiam abflinentem, mifi
in Cyprum, ut ibi pauculos dies effet i ne cives Romani pauci,
qui illic negotiantur, jus fibi didtum negarent : nam evocari
ex infula Cyprios non licet. Ipfe in Afiam profedtus fum
Tarfo Nonis Januariis : non m^hercule dici potefl:, qua admi-
ratione Ciliciae civitatum, maximeque Tarfenfium. Poflea vero
quam Taurum tranfgreffus fum, miriiica expedlatio Afiae nof-
trarum dioecefium, quae fex menfibus imperii mei nullas meas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 151/541
AD ATTICUM L I B. V. 143
acceperat literas, nunquam hofpitem viderat. Illud autem
tempus quotannis ante me fuerat in hoc quaeftu. Civitates lo-
cupletes, ne in hibernamilites reciperent,
magnas pecuniasdabant : Cyprii talenta Attica cc 3 qua ex infula (non vTnfioKi-
KUf, fed veriffime loquor) nummus nullus me obtinente ero-
gabitur. Ob hasc beneficia, quibus illi obftupefcunt, nuUos
honores mihi, nifi verborum, decerni fmo ; ftatuas, fana, W-
B-piTTTm, prohibeo : nec fum in ulla re alia moleftus civitati-
bus ; fed fortalle tibi, qui hsc prasdicem de me. Perfer, fi me
amas : tu enim me hsc facere voluifli. Iter igitur ita per
Afiam feci, ut etiam fames, qua nihil miferius efl, quas tum
erat in hac mea Afia, (meffis enim nulla fuerat) mihi optanda
fuerit. Quacunque iter feci, nulla vi, nullo judicio, nulla
contumelia ; audtoritate et cohortatione perfeci, ut et Grasci,
et cives Romani, qui frumentum comprefTerant, magnum nu-
merum populis pollicerentur. Idibus Februariis, quo die has
literas dedi, forum inflitueram agere Laodicese Cybiraticum :
Apamenfe ex Idibus Martii, ibidem Synnadenfe, Pamphy-
lium, (tum Phemio difpiciam Kipct^) Lycaonium, Ifauricum :
ex Idibus Maii, in Ciliciam, ut ibi Junius confumatur : velim
tranquille a Parthis. Quintilis, fi erit ut volumus, in itinere
cft per provinciam redeuntibus confumendus : venimus enim
in provinciam Laodiceam, Sulpicio et Marcello cofT. pridie
Kal. Sextiles : inde nos oportet dccedere a. d. iv Kal. Sext.
Primum contendam a Quinto fratre, ut fe prasfici patiatOr :
quod et illo et me invitiflimo fiet : fed aliter honefle fieri non,
potefl, praefertim cum, virum optimum, Pontinium ne nune
quidem retinere poffim. Rapit enim hominem Poflumius Ro-mam, fortaffe etiam Poflumip, Habes confilia noftra : nunc
cognofce de Bruto. Familiares habet Brutus tuus quofdam
creditores Salaminiorum ex Cypro, M. Scaptium et P. Mati-
nium, quos mihi majorem in modum commendavit. Mati-
nium non novi. Scaptius ad me in caflravenit. PoIIicitus fum
curaturum me Bruti caufa, ut ei Salaminii pecuniam folve-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 152/541
144 EPISTOLARUMrent : cgit gratias. Prajfecli^uram petivit : negavl me cuiquam
negotianti dare ;quod idem tibi oftenderam. Cn. Pompeio
petenti probaram inflitutum meum : quid dicam, Torquato,
in M. Lenio tuo ? multis aliis. Si pra?fe(5tus vellet efle fyn-
graphae caufa, me curaturum ut exigeret. Gratias egit : dif-
ceffit. Appius nofler turmas aliquot equitum dederat huic
Scaptio, per quas Salaminios coerceret ; et eundem habuerat
pracfedium. Vexabat Salaminios : ego equites ex Cypro dece-
derejuffi: molefle tulit Scaptius. Quid multa ? ut ei fidem
meam prxftarem j cum ad me Salaminii Tarfum venilTent, et
in his Scaptius, imperavi ut pecuniam folverent : multa de
fyngrapha, de Scaptii injuriis. Negavi me audire : hortatus
fum ; petivi etiam pro meis in civitatem beneficiis, ut nego-
tium conficerent : denique dixi me coadturum. Homines non
modo non recufare, fed etiam hoc dicere, fe a me folvere :
quod enim Praetori dare confuefiient, quoniam ego non accepe-
ram, fe a me quodam modo dare ; atque etiam minus efi^e ali-
quanto in Scaptii nomine, quam in vedigali Praetorio. Collau-
davi homines. Redle, inquit Scaptius : fed fubducamus fum-
mam. Interim cum ego in edidto tralatitio centefimas meobfervaturum haberem, cum anatocifmi anniverfario, ille ex
fyngrapha poflulabat quaternas. Quid ais ? inquam : pofiijmne
contra meum edidtum ? At ille profert fenatus-confultum Len-
tulo Philippoque Cofi^. ut, qui Ciliciam obtineret, jus ex illa
fyngrapha diceret. Cohorrui primo : erat enim interitus civi-
tatis. Reperio duo fenatus-confulta iifdem Confulibus de ea-
dem fyngrapha. Salaminii cum Romae verfuram facere vellent,
non poterant j quod lex Gabinia vetabat. Tum ii, Bruti fami-
liares, freti gratia Bruti, dare volebant iv, fi fibi fenatus-con-
fulto caveretur. Fit gratia Bruti fenatus-confultum : Ut ne-ve
Salaminiis, ne-^ue qui eis dedijjet, fraudi ejfet, Pecuniam nume-
rarunt : et pofi:ea venit in mentem fceneratoribus, nihil fe ju-
vare illud fenatus-confultum, quod ex fyngrapha jus dici lex
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 153/541
A D A T T I C U M L 1 B. V. 145
Gabinia vetaret. Tuni fit fenatus-conrultum, Ur et ea Jyngra-
pha ejfet, qua vi cceterce. Sed ut eodem ; cum haec diireruiflem,
feducit me Scaptius ; ait fe nihil contradicere ; fed ilios pu-tare talenta cc fe debere ; ea fe velle accipere : debere autem
illos paulo minus : rogat, ut eos ad cc perducam. Optime,
inquam. Voco illos ad me, remoto Scaptio. Quid vos ? quan-
tum, inquam, debetis ? Refpondent, cvi. Refero ad Scap-
tium. Homo clamare. Quid opus eft ? inquam : rationes con-
feratis. Affidunt ; fubducunt ; ad nummum convenit : illi fe
numerare velle, urgere ut acciperet. Scaptius me rurfus fedu-
citi rogat, ut rem fic relinquam. Dedi veniam homini impu-
denter petenti, Graecis querentibus ; ut in fano deponerent,
poftulantibus non conceffi. Clamare omnes qui aderant, nihil
impudentius Scaptio, qui centeiimis cum anatocifmo conten-
tus non efTet : alii, nihil ftultius. Mihi autem impudens ma-
gis, quam ftultus, videbatur : nam aut bono nomine, cente-
fimis contentus erat ; aut non bono, quaternas centefimas fpe-
rabat. Habes meam caufam : quae fi Bruto non probatur,
nefcio cur illum amemus : fed avunculo ejus certe probabitur,
praefertim cum fenatus-confultum modo fa6tum fit, puto,
poftquam tu es profed;us, in creditorum caufa, ut centefimae
perpetuo foenore ducerentur. Hoc quid interfit, fi tuos digitos
novi, certe habes fubdu(5lum. In quo quidem o^i Tmpipj/ov,
Lucceius, M. filius, queritur apud me per literas, fummum.
efle periculum, ne culpa Senatus his decretis res ad tabulas
novas perveniat. Commemorat, quid olim mali C. Julius fe-
cerit, cum dieculam duxerit : nunquam Refpublica plus. Sed
ad rem redeo. Meditare adverfus Brutum caufam meam ; fi
haec caufa eft, contra quam nihil honefte dici poteft ; praefer-
tim cum integram rem et caufam rehquerim, Reliqua funt
domeftica. De £vJo|(*u%w probo idem, quod tu ; Poftumiae fi-
lius, ille quoniam Pontidiae nugatur : fed vellem adefi^es.
A Quinto fratre his menfibus nihil expe€taris : nam Taurus
ToM. VIIL T
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 154/541
146 EPISTOLARUMpropter nives antc menfem Junium tranfiri non poteft. Ther-
nmm, ut rogas, creberrimis literis fulcio. P. Valerium ne-
gat habere quicquam Dejotarus rex, eumque ait a fe fuf-
tentari. Cum fcies Roma3 intercalatum fit, necne, veiim
ad me fcribas certum, quo die myfleria futura fmt. Lite-
ras tuas minus paulo exped:o, quam fi Romae efies ; fed ta-
men expedlo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 155/541
[ H7 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R VL
CicERo Attico Sal.
I. A C C E P I tuas literas a. d. quintum Terminalia Lao-
jL\, diceae, quas legi libentiffime, pleniffimas amoris, hu-
manitatis, officii, diligentiae. His igitur refpondebo ; iic enim
poftulas : nec olxsvo^iAv meam inftitutam, fed ordinem confer-
vabo tuum. Recentiffimas a Cybiftris te meas literas habere
ais, a. d. X Kal. 0(5tob. datas : et fcire vis, tuas ego quas ac-^
ceperim : omnes fere quas commemoras, praeter eas, quas
fcribis Lentuli pueris et Equotutico et BrunduHo datas. Qua-
re non oi^eTzsj/ tua induftria, quod vereris, fed praeclare poni-
tur i Ci quidem id egifti, ut ego deled:arer : nam nulla re fum
delediatus magis. Quod meam (iot>BrvTi{Q. in Appio tibi, liber-
tatem etiam in Bruto, probo ; vehementer gaudeo : ac puta-
ram fecus. Appius enim ad me ex itinere bis terve vTTdfA.zf^-^pf^oipas
literas miferat, quod quaedam a fe conflituta refcinderem. Utli medicus, cum aegrotus alii medico traditus iit, irafci velit
ei medico, qui fibi fucceffierit, li, qus ipfe in curando confti-
tuerit, mutet ille : fic Appius, eum &^ cc^pcupicnco^ provinciam
curarit, fanguinem miferit, quidquid potuit detraxerit, mihi
tradiderit ened;am, 'zyomc^/AT^^pofAivlui eam a me non libenter vi-
det, Sed modo fuccenfet, modo gratias agit : nihil enim a me
T 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 156/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 157/541
A D A T T I C U M L I B. VI. 149
dlllgenter tenent, quam ego, aut tu. Equidem non defino ta-
men per literas rogare, fuadere, accufare, regem. Dejotaruj
etiam mihi narravit,fe ad
eumlegatos mififfe de re
Brutieos fibi refponfum retulifi^e, illum non habere : et mehercule
ego ita judico, nihil illo regno fpoliatius, nihil rege egentius.
Itaque aut tutela cogito me abdicare, aut, ut pro Glabrione
Scasvola, foenus et impendium recufare. Ego tamen, quas
per te Bruto promiferam praefecfturas M. Scaptio, et L. Ga-
vio, qui in regno rem Bruti procurabant, detuli : nec enim in
provincia mea negotiabantur. Tu autem meminifti nos fic
agere, ut, quot vellet, praefecfluras fumeret, dum ne negotia-
tori. Itaque duas ei prasterea dederam : fed ii, quibus petie-
rat, de provincia decefiTerant. Nunc cognofce de Salaminiis :
quod video tibi etiam novum accidifie, tanquam mihi. Nun-
quam enim ex illo audivi, illam pecuniam efi"e fuam. Quin
etiam libellum ipfius habeo, in quo eft : Salaminii pecuniam
debent M, Scaptio, et P. Matinio, familiaribus meis. Eos mihi
commendat : adfcribit etiam, et quafi calcar admovet, inter-
ceflifi^e fe pro iis magnam pecuniam. Confeceram, ut folve-
rent centefimis fexennii dudis cum renovatione fingulorum
annorum : at Scaptius quaternas pofi;ulabat. Metui, fi impe-
trafi^et, ne tu ipfe me amare defineres : nam ab edicfto meo re-
cefiifi^em ; et civitatem, in Catonis et in ipfius Bruti fide loca-
tam, meifque beneficiis ornatam, funditus perdidifi^em. Atque
hoc tempore ipfo impingit mihi epifi:olam Scaptius Bruti, rem
illam fuo periculo efi^e ; quod nec mihi unquam Brutus dixe-
rat, nec tibi : etiam, ut prasfedluram Scaptio deferrem : id vero
per te exceperamus, ne negotiatori : quod fi cuiquam, huic ta-
men non ; fuerat enim praefedlus Appio ; et quidem habuerat
turmas equitum, quibus inclufum in curia Senatum Salamine
obfederat, ut fame Senatores quinque morerentur. Itaque ego,
quo die tetigi provinciam, cum mihi Cyprii legati Ephefum
obviam venifi!ent, literas mifi, ut equites ex infula ftatim dece-
derent. His de cauiis credo Scaptium iniquius de me aliq^uid
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 158/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 159/541
AD ATTICUM L I B. VI. 151
Decemviros Inftitutus eft. Quid ergo profecit, quod protulit
faflos ? occultatam putant quodam tempore iftam tabulam, ut
dies agendi peterentur a paucis. Nec vero pauci funt audtores,
Cn. Flavium fcribam faftos protulifTe, adtionefque compo-
fuiffe ; ne me hoc, vel potius Africanum, (is enim loquitur)
commentum putes. Ovx, 'iKctJz <re illud de geftu hiftrionis : tu
fcelefte fufpicaris, ego AdS^iKoi? fcripfi. De me imperatore fcri-
bis te ex Philotimi literis cognofte: fed credo te, jam in Epiro
cum efles, binas meas de omnibus rebus accepiffe, unas a Pin-
deniflb capto, alteras a Laodicea, utrafque tuis pueris datas :
quibus de rebus, propter cafum navigandi, per binos tabella-
rios mift Romam literas publice. De Tullia mea tibi affentior;
fcripfique ad eam, et ad Terentiam, mihi placere : tu enim ad
me jam ante fcripferas, ac vellem te in tuum veterem gregem re^
tuUJfes. Correfta vero epiftola Memmiana, nihil negotii fuit
multo enim malo hunc a Pontidia, quam illum a Servilia.
Quare adjunges Aufium noftrum, hominem femper amantem
mei -y nunc credo, eo magis, quod debet etiam fratris Appii
amorem erga me cum reliqua hereditate crevifTe; qui declara-
vit quanti me faceret, cum faepe, tum in Burfa : nae tu me
follicitudine magna liberaris. Furnii exceptio mihi non pla-
cet : nec enim ego ullum aliud tempus timeo, nift quod ille
folum excipit : fed fcriberem ad te de hoc plura, ft Rom£E
effes. In Pompeium te fpem omnem otii ponere non miror :
ita res eft ; removendumque cenfeo illud diUimulantem. Sed.
enim, olysvc[A.tct, ft perturbatior eft, tibi aflignato : te enim fequor
^i^d^ovnx. Cicerones pueri amant inter fe, difcunt, exercentur;
fed alter, uti dixit Ifocrates in Ephoro et Theopompo, frenis
eget, alter calcaribus. Quinto togam puram Liberalibus cogi-
tabam dare ; mandavlt enim pater : ea ftc pbfervabo, quafi in-
tercalatum non fit. Dionyfius mihi quidem in amoribus eft;
pueri autem aiunt eum furenter irafci : fed homo nec dodtior,,
nec fanftior, fieri poteft, nec tui meique amantior. Thermum.
et Siiium vere audis laudari ; valde fe honefte gerunt : adde
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 160/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 161/541
A D A T T I C U M L I B. VI. ^53
civitatum, de aere alieno, de ufura, de fyngraphis ; in eodein
omnia de Publicanis : alterum, quod fme edid:o fatis com-
modetranfigi non poteft, de hereditatum poflefTionibus, de
bonis poffidendis, magiftris faciendis, vendendis ; quas ex
edicto et poftuiari et iieri folent. Tertium de reliquo jure di-
cundo (iy^ccCpov reliqui. Dixi me de eo genere mea decreta ad
edid:a urbana accommodaturum : itaque curo, et fatisfacio ad-
huc omnibus. Grasci vero exultant, quod peregrinis judicibus
utuntur. Nugatoribus quidem, inquies. Quid refert ? tamen
fe caiTovofA,ia.v adeptos putant. Veftri enim, credo, graves habent,
Turpionem futorium, et Vettium mancipem. De Publicanis
quid agam, videris quiErere. Habeo in deliciis, obfequor, ver-
bis laudo, orno ; efficio ne cui molefti lint. To 'zs-ccpa.So^^orxm,
ufuras eorum, quas pa<flionibus adfcripferant, fervavit etiam
Servilius. Ego fic : diem ftatuo fatis laxam;quam ante fi fol-
verint, dico me centefimas dudlurum : fi non folverint, ex pac-
tione. Itaque et Graeci folvunt tolerabili foenore, et Publicanis
res efl gratiffima. Sic illa jam habent, pleno modio verborum
honorem, invitationem crebram : quid plura ? funt omnes ita
mihi familiares, ut fe quifque maxime putet : fed tamen (/^n^iv
<x,vTQlg : fcis reliqua. De ftatua Africani, (w '^pciyiiATcav A^vyKKu^
^cav ! fed me ipfum deledlavit in tuis literis) ain' tu ? Scipio
hic Metellus proavum fuum nefcit Cenforem non fuilTe ? at-
qui nihil habuit aliud infcriptum nifi COS. ea ftatua, quae ad
Opis per te polita in excelfo eft. In illa item, quas eil ad
jioXvkvicii^y hercule infcriptum eft COS. quam effe ejufdem,
ftatus, amidus, anulus, imago ipfa, declarat. At mehercule
ego, cum in turma inauratarum equeftrium, quas hic Metellus
in Capitolio pofuit, animadvertiflem in Serapionis fubfcriptio-
ne Africani imaginem, erratum fabrile putavi ; nunc video
Metelli. O Avi^o^'/i<riccv turpem ! Nam illud de Flavio et faflis,
fi fecus efl, commune erratum eil ; et tu belle ^Tropyjirct,? ; et nos
publicam prope opinionem fecuti fumus, ut multa apud Grae-
cOwS. Quis enim non dixit, Ev^o?kiv tov Trfi '^qxcMt^; ab Alcibiade
ToM. VIII. V
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 162/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 163/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 164/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 165/541
A D A T T I C U M L I B. VI. 157
ut debet, amare, teque mirifice : fed eft magnum illud qui-
dem, veruntamen multiplex, pueri ingenium; quo ego regen-
do habeo negotii fatis. Quoniam refpondi poflremae tuse pa-
giuce prima mea ; nunc ad primam revertar tuam. Pelopon-
iiefias civitates omnes maritimas tffe, hominis non nequam,.
fed etiam tuo judicio probati, Dicaearchi tabulis credidi. Is
multis nominibus, in Trophoniana Chasronis narratione, Grae-
cos in eo reprehendit, quod mare tam fecuti funt ; nec ullum
in Peloponnefo locum excipit. Cum mihi aud:or placeret,
(etenim erat Wo^ikutato^, et vixerat in Peloponnefo) admira-
bar tamen, et, vix accredens, communicavi cum Dionyiio.
Atque is primo eft commotus : deinde, quod tum de ifto
Dic^archo non minus bene exiftimabat, quam tu de C. Vef-
torio, ego de M. Cluvio, non dubitabat, quin ei crederemus.
Arcadise cenfebat efte 'Lepreon quoddam maritimum : Tene
autem, et Aliphera, et Tritia vio^cu^ ei videbantur -, idque
ro) Tcov vim tcctTctKoyco confirmabat, iibi mentio non fit iftorum.,
Atque iftum ego locum totidem verbis a Dicaearcho tranftuli.
Phliafios autem dici fciebam, et ita fac ut habeas ; nos quidem
fic habemus. Sed primo me ctvsLXoyict deceperat, ^XiSg, 'ottSs-,
2<7r5?jquod W^mo;, i^iTriivTioi, Sed hoc continuo correximus..
Laetari te noftra moderatione et continentia video : tum id ma-
gis faceres, fi adefies -, atque hoc foro, quod egi ex Idibus
Febr. Laodiceae ad KaL Maias omnium dicecefium, pr^ter Ci-
liciae, mirabiiia quasdam eftecimus : ita multae civitates omni
aere alieno liberatae, multae valde levatae funt : omnes fuis legi-*
bus et judiciis ufse, ctvTovoyJctv adeptae, revixerunt. His ego duo-
bus generibus facultatem ad fe aere alieno liberandas aut levan-
das dedi ; uno, quod omnino nullus in imperio meo fumptus
fadlus eft : nullum cum dico, non loquor v7ri^Q,oKiiius 5 nullus,
inquam, ne teruntius quidem : hac autem re incredibile eft
quantum civitates emerferint. Accefilt altera : mira erant in,
civitatibus ipforum furta Graecorum, quae magiftratus fui fece-
rant : quaefivi ipfe de iis, qui annis decem proximis magiftra-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 166/541
158 EPISTOLARUMtum gefTcrant -, aperte fatebantur : itaque fine ulla ignominla
fuis humeris pecunias populis retulerunt. Populi autem nullo
gemitu Publicanis, quibus hoc ipfo luftro nihil folverant,
etiam fuperioris luftri reddiderunt. Itaque Publicanis in ocu-
lis fumus. Gratis, inquis, viris : fenfimus. Jam caetera jurif-
didlio nec imperita, et clemens cum admirabili facilitate. Adi-
tus autem ad me minime provinciales : nihil per cubicularium.
Ante lucem inambulabam domi, ut olim candidatus : grata
h^c et magna, mihique nondum laboriofa ex illa vetere mili-
tia. Nonis Maii in Ciliciam cogitabam : ibi cum Junium
menfem confumpfilTem, atque utinam in pace, (magnum enim
bellum impendet a Parthis) Quintilem in reditu ponere : an-
nuae enim mihi operae a. d. iii. Kal. Sext. emerentur. Magna
autem in fpe fum, mihi nihil temporis prorogatum iri. Habe-
bam a6ta urbana ufque ad Nonas Martias ; e quibus intellige-
bam, Curiohis noftri conftantia omnia potius adtum iri, quam
de provinciis : ergo, ut fpero, propediem te videbo. Venio ad
Brutum tuum, immo noftrum, fic enim mavis. Equidem om-
nia feci, quae potui aut in mea provincia perficere, aut in reg-
Bo experiri. Omni igitur modo egi cum rege, et ago quotidie,
per literas fcilicet: ipfum enim triduum quatriduumve mecum
habui turbulentis in rebus, quibus eum liberavi. Sed et tum
praefens, et poftea creberrime, non deftiti rogare et petere mea
caufa, fuadere et hortari fua. Multum profeci : fed quantum,
non plane, quia longe abfum, fcio. Salaminios autem (hos
enim poteram coercere) adduxi, ut totum nomen Scaptio vel-
lent folvere ; fed centefimis dudlis a proxima quidem fyngra-
pha, nec perpetuis, fed renovatis quotannis. Numerabanturnummi : noluit Scaptius. Tun' qui ais Brutum cupere aliquid
perdere ? quaternas habebat in fyngrapha : fieri non poterat
nec, ft poflet, ego pati poffem. Audio omnino Scaptium poe-
nitere. Nam quod fenatus-eonfultum effe dicebat, utjusex
fyngrapha diceretur, eo confllio fadum eft, quod pecuniam
«Salaminii contra legem Gabiniam fumpferant. Vetabat autem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 167/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 168/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 169/541
A D A T T I C U M L I B. VI. i6i
Igitur, ut vides, follicitudine afficior, magna inopia conlilii.
;Quid quasris ? toto negotio nobis opus non fuit. Quanto tua
provincia melior ? decedes cum voles j nifi forte jam dccef-
iifti : quem videbitur, praeficies Thefprotia^ et Chaoniic. Ncc
dum tamen ego Quintum conveneram ; ut jam, fi id placeret,
jfcirem, pofletne ab eo impetrari : nec tamen, fi poflet, quid
vellem habebam. Hoc eft igitur ejufmodi. Reliqua plena ad-
huc. et laudis et grati^, digna iis libris quos dilaudas. Confer-
•vatae civitates ; cumulate Publicanis fatisfadum : ofFenfus con-
tumelia nemo ; decreto juflo et fevero perpauci ; nec tamen
quifquam ut queri audeat: res geftas dignae triumpho, de quo
ipfo nihil cupide agemus; fme tuo quidem confilio certe nihil.
Claufula eil difficiUs in tradenda provincia : fed hasc Deus ali-
quis gubernabit. De urbanis rebus fcilicet plura tu fcis ;{£-
pius et, certiora audis. Equidem doleo, non me tuis literis
certiorem iieri. Huc enim odiofa afferebantur de Curione, de
Paulo : non quo uUum periculum videam ftante Pompeio, vel
etiam fedente ; valeat modo : fed mehercule Curionis et Pauli
meorum familiarium vicem doleo. Formam igitur mihi totius
Reipublicffi, fi jam es Rom^, aut cum eris, velim mittas ;
quae mihi obyiam veniat, ex qua me iingere poffim, et prae-
nieditari, quo animo accedam ad urbem : efl enim quiddam,
advenientem non effe peregrinum atque hofpitem. Et, quod
pene praeterii : Bruti tui caufa, ut faspe ad te fcripii, feci om-
nia. Cyprii numerabant : fed Scaptius centeiimis, renovato in
fingulos annos foenore, contentus non fuit. Ariobarzanes non
in Pompeium prolixior per ipfum, quam per me in Brutum,
quem tamen ego prasilare non poteram : erat enim rex perpau-
per j aberamque ab eo ita longe, ut nihil poifem nifi literis
quibus pugnare non deftiti. Summa hcec eil:. Pro ratione pe-
cuniae liberalius eil: Brutus tra<^atus, quam Pompeius : Bruto
curata hoc anno talenta circiter centum; Pompeio in fex men-
libus promiifa cc. Jam in Appii negotio quantum tribuerim
Bruto, dici vix poteil. Quid eil igitur, quod laborem? Amicos
ToM. VIII. X
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 170/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 171/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 172/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 173/541
AD ATTICUM L I B. VI. 165
xufiiv, a-(poopcc oiaoiiut. Kccf ya,^ 7rccf)y>v Tr^og yif^ct^ KcLTUTKi^^o^jog, )ca^ ri
o/idov iKTna-ctg. A^^yvH^ oi cf^Aoyuig a^Titpjy iTTHTrm, wtct)' cc/.o/pov toi ayipov
T£ fjt.iveiv : meque objurgavit vetere proverbio, ra, f^v ^i^oyAva,.
Reliqua vide, et, quantum fieri poteft, perrpiciamus. Etfi an-
nuum tempus prope jam emeritum habebamus ; dies enim
XXXIII erant reliqui : follicitudine provincias tamen vel maxi-
me urgebamur. Cum enim arderet Syria bello -, et Bibulus in
tanto moerore fuo maximam curam belli fuftineret ; ad meque
legati ejus, et Quaeftor, et amici literas mitterent, ut fubfidio
venirem ; etfi exercitum infirmum habebam ; auxilia fane
bona, fed ea Galatarum, Pifidarum, Lyciorum, (hasc enimfunt noftra robora) tamen effe officium meum putavi, exerci-
tum habere quam proxime hoftem, quoad mihi praeefTe pro-
vincise per fenatus-confultum liceret. Sed, quo ego maxime-
deledtabar, Bibulus moleftus mihi non erat ; de omnibus re-
bus fcribebat ad me potius : et mihi decefHonis dies MXvi^oroog
obrepebat : qui cum advenerit, a>)is.o '^poQxri[x,cc, quem prasfi-
ciam ; nifi Caldus Quaeftor venerit ; de quo adhuc nihil certi
habebamus. Cupiebam mehercule longiorem epiftolam facere:
fed nec erat res, de qua fcriberem ; nec jocari prse cura pote-
ram. Valebis igitur, et puellae falutem Atticul^ dices, noflr^-
q^ue Pilia2.
CiceroAtticoSal.
VI. "C* G O dum in provincia omnibus rebus Appium ornoy,
fubito fum fadtus accufatoris ejus focer, Id quidem,
inquis, dii approbent. Ita velim 3 teque ita cupere certo fcio.
Sed crede mihi, nihil minus putaram ego, qui de Tib. Ne-
rone, qui mecum egerat, certos homines ad mulieres mife-
ram ; qui Romam venerunt fad;is fponfalibus. Sed hoc fpe-
ro melius. Mulieres quidem valde intelligo deledlari obfequia
et comitate adolefcentis ; caetera noli i^ct^Kot^v^.i^Hv, Sed heus tu^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 174/541
i66 E P I S T O L A R U M
moiig «V (^»J/^-ov Athenis ? placet hoc tibi ? etfi non impediebant
mei certe libri : non enim ifta largitio fuit in cives, fed in
hofpites liberalitas. Me tamen de Academiae 'zxrfioTwKo) jubes
cogitare; cum jam Appius de Eleufine non cogitet ? De Hor-
tenfio te certo fcio dolere : equidem excrucior : decreram enim
cum eo valde familiariter vivere. Nos provincia^ praifecimus
Caslium : puerum, inquies, et fortaile fatuum, et non gravem,
et non continentem. Affentior : fieri non potuit aliter. Nam
quas multo ante tuas acceperam literas, in quibus k-Tnx^^v te
fcripferas quid elfet mihi faciendum de relinquendo ; eae me
pungebant. Videbamenim, quas tibi eifent iTrcx^s caufas,
(et
erant easdem mihi) puero tradere me : fratri autem, illud non
utile nobis : nam praeter fratrem nemo erat, quem fme contu-
melia Quasftori, nobili praefertim, anteferrem. Tamen, dum
impendere Parthi videbantur, ftatueram fratrem relinquere,
aut etiam Reipublicas caufa contra fenatus-confultum ipfe re-
manere : qui poflea quam incredibili felicitate difcefferunt,
fublata dubitatio efl. Videbam fermones : hui fratrem reli-
quit ? num efl hoc non plus annum obtinere provinciam ?
quid, quod Senatus eos voluit praeefTe provinciis, qui non prae-
fuiffent ? at hic triennium. Ergo haec ad populum. Quid,
quas tecum ? nunquam effem fine cura, fi quid iracundius, aut
contumeliofius, aut negligentius j quas fert vita hominum.
Quid, fi quid filius puer, et puer bene fibi fidens ? qui effet
dolor ? quem pater non dimittebat j teque id cenfere molefle
ferebat. At nunc Ccelius, non dico equidem, quid egerit ; fed
tamen multo minus laboro. Adde illud, Pompeius eo robore
vir, iis radicibus, Q^Caffium fme forte delegit, Caefar Anto-
nium : ego forte datum offenderem ? ut etiam inquireret in
eum, quem reliquiffem ? Hoc melius ; et hujus rei plura ex-
empla : fenedluti quidem noflrae profedlo aptius. At te apud
eum, dii boni ! quanta in gratia pofui ? eique legi literas non
tuas, fed librarii tui. Amicorum literas me ad triumphum vo-
cant, rem a nobis, ut ego arbitror, propter hanc Tnc^iy^ta-Uv
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 175/541
AD ATTICUM L I B. VI. 167
noftram, non negligendam. Quare tu quoque, mi Attice, in-
cipe id cupere ; quo nos minus inepti videamur.
CicERo Attico Sal,
VII. r\ U I N T U S filius, pie fane, me quidem certe mul-
'^ tum hortante, fed currentem, animum patris fui fo-
rori tuae reconciliavit. Eum valde etiam tuae literas excitarunt.
Quid quaeris ? coniido rem, ut volumus, effe. Bis ad te antea
fcripfi de re mea familiari, fi modo tibi redditse literae funt,
Graece iv cuvtyf^oi^. Scilicet nihil efl movendum : fed tamen
c(,(piXu$ percundtando de nominibus Milonis, et ut expediat, ut
mihi recepit, hortando, aliquid ita tu proficies. Ego Laodiceas
Quasftorem Mefcinium expeftare jufli, ut confedlas rationes
lege Julia apud duas civitates poflim relinquere. Rhodum volo
puerorum caufa i inde quamprimum Athenas, etii etefias val-
de reflant : fed plane volo his magiflratibus, quorum volunta-
tem in fupplicatione fum expertus. Tu tamen mitte mihi,
qusefo, obviam literas, num quid putes Reipublicas nomine
tardandum effe nobis. Tiro ad te dediffet literas, nifi eum gra-
viter aegrum Ifli reliquiffem. Sed nuntiant, melius effe : ego
tamen angor j nihil enim illo adolefcente caftius, nihil dili-
gentius. »
CiCERo Attico Sal»
VIII. /^ U M inflituiffem ad te fcribere, calamumque fump-
fiffem, Batonius e navi redta ad me venit domum
Ephefi, et epiftolam tuam reddidit prid. Kal. Odlobres. Lseta-
tus fum felicitate navigationis tuas, opportunitate Pilias, etiam
mehercule fermone ejufdem de conjugio Tullias meae. Bato-
nius autem miros terrores ad me" attulit Caefarianos : cum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 176/541
i68 E P I S T O L A R U M
Lepta etiam plura locutus eflij fpero falfa, fed certe horribilla:
exercitum nuUo modo dimilTurum: cum illo Prsetores defigna-
tos, Caflium Tribunum plebis, Lentulum Confulem, facere :
Pompeio in animo efie urbem relinquere. Sed heus tu, num
quid molefte fers de illo, qui fe folet anteferre patruo fororis
tua^ filii ? at a quibus vid:us ? fed ad rem. Nos etefiiE vehe-
mentifiime tardarunt. Detraxit xx ipfos dies etiam aphracflus
Rhodiorum. KaL O6lob. Ephefo confcendentes hanc epifto-
lam dedimus L. Tarquitio, fnnul e portu egredienti, fed ex-
peditius naviganti. Nos Rhodiorum aphradlis caeterifque lon-
gis navibus tranquillitates aucupaturi eramus : ita tamen pro-
perabamus, ut non polTet magis. De raudufculo Puteolano
gratum. Nunc velim difpicias res Romanas : videas, quid no-
bis de triumpho cogitandum putes; ad quem amici me vocant.
Ego, nifi Bibulus, qui, dum unus hofpes in Syria fuit, pedem
porta non plus extulit, quam domo fua, adniteretur de trium-
pho, asquo animo effem : nunc vero ali^ov (noo7ra,v, Sed explora
rem totam : ut, quo die congrefli erimus, confilium capere
poflimus. At multaj qui et properarem, et ei literas darem
qui aut mecum, aut paulo ante, venturus effet. Cicero tibi
plurimam falutem dicit : tu dices utriufque noftrum verbis et
Pilias tuas et fili^.
CiCERO Attico Sal.
IX. T N Piraeea cum exifi^em prid. Idus Od:ob. accepi ab
Acaflo, fervo meo, flatim tuas literas : quas quidem
cum expedlafiTem jam diu, admiratus fum, ut vidi obfignatam
epiftolam, brevitatem ejus; ut aperui, rurfus (rJy%y(r<i/ literula-
rum, quae folent tuas compofitiflimae et clariffimae effe : ac, ne
multa, cognovi ex eo, quod ita fcripferas, te Romam veniffe
a. d. XII Kalend. 06lob. cum febri. Percufiiis vehementer,
nec magis quam debui, ftatim qucero ex Acaflo. Ille et tibi et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 177/541
A D A T T I C U M L I B. VI. 169
fibi vlfum, et ita fe domi ex tuis audifTe, ut nihil eflet incom-
mode : id videbatur approbare, quod erat in extremo, febri-
culam tum te habentem fcripfiffe. Sed amavi tamen, admira-tufque fum, quod nihilo minus ad me tua manu fcripfifles.
Quare de hoc fatis : fpero enim, quas tua prudentia et tempe-
rantia efl, et hercule, ut me jubet Acaftus, confido te jam,
ut volumus, valere. A Turannio te accepiffe meas literas gau-
deo. nctpc(,(pvAcc^ov, (i me amas, rtjv tqZ (pvjictTov (piXoTifA,iciv ccvToraJict,
Hanc, qucE mehercule mihi magno dolori eft, (dilexi enim
hominem) procura, quantulacunque eft, Praecianam heredita-
tem. Prorfus ille ne attingat. Dices, nummos mihi opus cffc
ad apparatum triumphi ; in quo, ut praecipis, nec me jciv^ov In
expetendo cognofces, nec ciTv(pov in abjiciendo. Intellexi ex
tuis literis, te ex Turannio audiffe, a me provinciam fratri tra-
ditam. Adeon' ego non perfpexeram prudentiam literarum tua-
rum ? 'ETiix^v te fcribebas. Quid erat dubitatione dignum, fi
eflet quidquam cur placeret, fratrem, et talem fratrem, relin-
qui ? a-B-eTrims ifta mihi tua, non iTfozVf videbatur. Monebas de
Q^Cicerone puero, ut eum quidem neutiquam relinquerem.
T^fjioy 'ovst^ov ifjLoi. Eadem omnia, quafi collocuti efTemus, vidi-
mus. Non fuit faciendum aliter, meque i7nxf>ovicc kTrox^ tua du-
bitatione liberavit. Sed puto te accepifTe de hac re epiflolam
fcriptam accuratius, Ego tabellarios poflero die ad vos eram
miffurus, quos puto ante venturos, quam noftrum Saufeium :
fed eum fine meis literis ad te venire vix redlum erat. Tu
mihi, ut polllceris, de Tulliola mea, id eft, de Dolabella, per-
fcribas ; de Republica, quam prsvideo in fummis periculis
de Cenforibus, maximeque de fignis, tabulis, quld fiat ; refe-
raturne. Idibus Od;ob. has dedi literas ; quo die, ut fcribis,
Caefar Placentiam legiones quatuor. Qu^fo, quid nobis futu-
rum eft ? In arce Athenis flatio mea nunc placet.
ToM, VIIL
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 178/541
[I?^
]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R VII.
CiCERo Attico Sal.
I.IA EDERAM equidem L. Saufeio literas, et dederam
-S—^ ad te unum, quod, cum non ejfTet temporis mihi ad
fcribendum fatis, tamen hominem tibi tam familiarem fme
meis literis ad te venire nolebam. Sed, ut philofophi ambu-
lant, has tibi redditum iri putabam prius. Sin jam illas ac-
cepifti, fcis me Athenas venilTe prid. Idus Od:obres ; e navi
egrelTum in Piraeeum, tuas ab Acafto noftro literas accepilTe
conturbatum, quod cum febre Romam veniffes ; bono tamen
animo effc coepilTe, quod Acaflus ea, quae vellem, de alle-
vato corpore tuo nuntiaret ; cohorruifTe autem me, quod tuae
literas de legionibus Cafaris afferrent ; et egiffe tecum, ut vi-
deres, ne quid (p^Aor;p'oj, ejus, quem nofti, nobis noceret ; de
quo jam pridem ad te fcripferam. Turannius autem fecus
tibi Brundufii dixerat ; quod ex iis literis cognovi, quas a
Xenone optimo viro accepi. Cur fratrem provincisB non prae-
feciffem expofui breviter. Hsec fere funt in illa epiftola. Nunc
audi reliqua. Per fortunas, omnem tuum amorem, quo me es
amplexus, omnemque tuam prudentiam, quam mehercule in
omni genere judico lingularem, confer te ad eam curam, ut
de omni flatu meo cogites ; videre enim mihi videor tantam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 179/541
AD ATTICUM LIB. VII. 171
dimicatlonem (nifi idem Deus, qui nos melius, quam optare
auderemus, Parthico bello liberavit, refpexerit Rempublicam)
quantanunquam
fuit. Age, hoc malum mihicommune
eft
cum omnibus: nihil tibi mando, ut de eo cogites. IHud meum
proprium 'zs-^oCxyifjt^a, quaefo, fufcipe. Videfne, ut te aud;ore fim
utrumque complexus ? Ac vellem a principio te audilTe ami-
ciffime monentem,
JluTpiab^,
Sed aliquando tamen perfuafifti, ut alterum compledterer, quia
de me erat optime meritus ; alterum, quia tantum valebat.
Feci igitur ; itaque feci omni obfequio, ut neutri illorum
quifquam eflet me carior. Hsec enim cogitabamus j nec mihi,
conjun(5to cum Pompeio, fore necefle peccare in Republica
aliquando j nec, cum Ca^fare fentienti, pugnandum efTe cum
Pompeio : tanta erat illorum conjundlio. Nunc impendet, ut
et tu oftendis, et ego video, fumma inter eos contentio. Me
autem uterque numerat fuum, nifi forte fimulat alter : nam
Pompeius non dubitat (vere enim judicat) ea, quae de Repub-
lica nunc fentiat, mihi valde probari. Utriufque autem accepi
ejufmodi literas eodem tempore, quo tuas ; ut neuter quen-
quam omnium pluris facere, quam me, videretur. Verum
quid agam ? non qua^ro illa ultima, (ii eirim caflris res gere-
retur, video cum altero vinci fatius efle, quam cum altero
vincere) fed illa quae tum agentur, cum venero ; ne ratio ab-
fentis habeatur, ut exercitum dimittat. Dic, Marce Tulli.
Quid ? dicam, Expedta, amabo te, dum Atticum conveniam ?
Non efl locus ad tergiverfandum. Contra Caefarem ? ubi illae
funt denfas dexterae ? nam, ut illi hoc liceret, adjuvi, roga-
tus ab ipfo Ravennae de Cslio Tribuno plebis : ab ipfo au-
tem ? etiam a Cnaeo noflro, in illo divino tertio Confulatu.
Aliter fenfero ? cu^ioy,oui non Pompeium modo, fed Tpuc(,$, s^
Tpuctau^. IliiKvdc(.fA,Ag fioi "ZFPooTog iKiyyJty\v )iccTcc^ri<;ri, quis ? tu ipfe
fcilicet, laudator et fadlorum et fcriptorum meorum, Hanc
Y 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 180/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 181/541
A D A T T I C U M L I B. VII. 173
meo y cum is honorificentiffimam in me fententiam dixif-
fet; nec me ad fe ullas literas mififfe, cum ad omnes mittercm.
Verumdicebat : ad eum enim folum, et ad Craflipedem, non
Ibripferam. Atque hsec de rebus forenfibus : redeamus do-
mum. Dijungere me ab illo volo. Mirus eft <piJ/)ctr>/5-, germa-
nus Lartidius,
'a^o,- ra> f^iv 'ZiTforETvx')^ ice.(rvf/,iv, <kxvvfjC(voi 7n^<,
Reliqua expediamus. Hoc primum, quo acceffit cura dolori
meo, fed hoc tamen, quidquid efl, Praecianum cum iis ratio-
nibus, quas ille meas tradtat, admifceri nolo. Scripii ad Te-
rentiam, fcripfi etiam ad ipfum, me, quidquid pofTem num-
morum, ad apparatum fperati triumphi ad te redadlurum. lila
puto <*|tt6^9r]c6 fore. Verum ut lubebit. Hanc quoque fufcipa
curam, quemadmodum experiamur. Id et oflendifti quibuf--
dam literis, ex Epiro an Athenis datis, et in eo ego te. ad-^
j.uvabo.
C iCERO Attico Sal.
n-g RUNDUSIUM venimus vii Kalend. Decemb. uE
tua felicitate navigandi^ ita belle nobis flavit ab Epiro
lenifflmus Onchefmites. Hunc (nrov^etJi^Qv\cc, fi cui voles ruv
viurspMv, pro tuo vendito. Invaletudo tua me valde conturbat
fignificant enim tuae literae te prorfus laborare. Ego autem,
cum fciam quam fis fortis, vehementius effe quiddam fufpicor,
quod te cogat cedere, et propemodum infringat : etfi alteram
quartanam Pamphilus tuus mihi dixit deceffiflre, et alteram le-
viorem accedere. Terentia vero, quaj quidem eodem tempo-
re ad portam Brunduflnam venit, quo ego in portum, mihi-
que obvia in foro fuit, L. Pontium fibi in Trebulano dixifTe
narrabat, etiam eam decefTifTe. Quod fl ita eft, eft quod maxi-
me mehercule opto ; idque fpero tua prudentia et temperan-
tia te confecutum. Venio ad epiflolas tuas, quas ego fexcenta»^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 182/541
174 E P I S T O L A R U M
uno tempore accepi, aliam alia jucundiorem, quse quidem
erant tua manu : nam Alexidis manum amabam, quod tam
prope accedebat ad fimilitudinem tua2 literae -, nonamabam,
quod indicabat te non valere. Cujus quoniam mentio facfla
eftj Tironem Patris segrum reliqui, adolefcentem, ut nofti, (et
adde fi quid vis) probum: nihil vidi melius: itaque careo aegre.
Quanquam videbatur fe non graviter habere ; tamen fum fol-
licitus, maximamque fpem habeo in M' Curii diligentia, de
qua ad me fcripfit Tiro, et multi nuntiarunt. Curius autem
ipfe fenfit, quam tu velles fe a me diligi ; et eo fum admodum
deledtatus ; et mehercule eft, quam facile diligas, avtox^mv in
homine urbanitas. Ejus teftamentum deporto Romam, Cice-
ronum fignis obfignatum, cohortifque Prastoriae ; fecit palam
te ex libella, me ex teruntio. In Ad:io Corcyrae Alexion me
opipare muneratus eft. Q^ Ciceroni obfifti non potuit, quo
minus Thyamim videret. Filiola tua te deledlari laetor, et pro-
bari tibi <pv(nK*iv efi^e, rfjv 'ss-fbg ta thcvcl. Etenim fi hasc non eft,
nulla potefi; homini efi!e ad hominem naturas adjundlio ; qua
fublata, vitae focietas tollitur. Bene veniat, inquit Carneades,
fpurce ; fed tamen pudentius, quam Lucius nofiier, et Patron ;
qui cum omnia ad fe referant, quidquam alterius caufa fieri
putent ; et cum ea re bonum virum oportere efi!e dicant, ne
malum habeat, non- quo id natura redtum fit, non intelh*gant
fe de calHdo homine loqui, non de bono viro ? Sed h^c, opi-
nor, funt in iis libris, quos tu laudando animos mihi addidifi:i.
Redeo ad rem. Commodo expedtabam epifiiolam, quam Phi-
loxeno dedifiTes : fcripferas enim in ea effe de fermone Pompeii
Neapolitano : eam mihi Patron Brundufii reddidit ; Corcyra^,
ut opinor, acceperat. Nihil potuit efi^e jucundius : erat enira
de Republica ; de opinione, quam is vir haberet integritatis
meae -, de benevolentia, quam ofi:endit eo fermone, quem ha-
buit de triumpho : fed tamen hoc jucundiflimum, quod intel-
lexi te ad eum venifi^e, ut ejus animum erga me perfpiceres :
hoc mihi, inquam, accidit jucundifiimum. De triumpho
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 183/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 184/541
176 E P I S T O L A R U M
CicERo Attico Sal.
III. A NTE diem viii. Id. Decemb. Herculanum veni, et
ibi tuas literas legi, quas Philotimus mihi reddidit
e quibus hanc primo afpediu voluptatem cepi, quod erant a te
ipfo fcriptJE : deinde earum accuratiiTima diligentia fum mirum
in modum delecftatus. Ac primum illud, in quo te Dicaearcho
affentiri negas, etfi cupidiffime expetitum a me fit, et appro-
bante te, ne diutius anno in provincia elTem, tamen non efl
noflra contentione perfedum, Sic enim fcito, verbum in Se-
natu fadtum effQ nunquam de ullo noftrum, qui provincias ob-
tinuimus, quo in his diutius, quam ex fenatus-confulto, ma-
neremus -, ut jam ne iflius quidem rei culpam fuflineam, quod
minus diu fuerim in provincia, quam fortaffe fuerit utile. Sed,
quid fi hoc melius ? fsepe opportune dici videtur, ut in hoc
ipfo. Sive enim ad concordiam res adduci poteft, five ad bo-
norum vidloriam j utriufvis rei me aut adjutorem velim effe,
aut certe non expertem : fin vincuntur boni ; ubicunque effem,
una cum iis vidtus effem. Quare celeritas noftri reditus <i|tte-
ra.f^iXYiTOf debet efTe. Quod li ifla nobis cogitatio de triumpho
injedta non effet, quam tu quoque approbas, nx tu haud mul-
tum requireres illum virum, qui in fexto libro informatus
efl : quid enim tibi faciam, qui illos libros devorafti ? quin
iiunc ipfum non dubitabo rem tantam abjicere, fi id erit rec-
tius. Utrumque vero fimul agi non poteft, et de triumpho am-
bitibfe, et de Republica libere. Sed ne dubitaris, quin, quod
honeftius, id mihi futurum fit antiquius. Nam quod putas
iitilius effe, vel mihi quod tutius fit, vel etiam ut Reipublicse
prodefTe poflim, me efle cum imperio ; id coram confiderabi-
mus quale fit : habet enim res deliberationem ; etfi ex parte
magna tibi affentio. De animo autem meo erga Rempubli-
cam bene facis quod non dubitas ; et illud probe judicas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 185/541
AD ATTICUM LIB. VII. 177
nequaquam fatls pro meis officiis, pro ipfius in alios effufionc,
illum in me liberalem fuiffe : ejufque rei caufam vere expli-
cas ; et eis, quae de Fabio Caninioque adta fcribis, valde'con-fentiunt : qus fi fecus effent, totumque fe ille in me profudif-
fet ; tamen illa, quam fcribis, cuflos urbis me praeclarae in-
fcriptionis memorem effe cogeret ; nec mihi concederet, ut
imitarer Volcatium, aut Servium, quibus tu es contentus
fed aliquid nos vellet nobis dignum et fentire et defendere :
quod quidem agerem, fi liceret alio modo ac nunc agendum
efl. De fua potentia dimicant homines hoc tempore periculo
civitatis. Nam fi Refpublica defenditur ; cur ea Confule iflo
ipfo defenfa non efl ? cur ego, in cujus caufa Reipublicae fa-
lus confiflebat, defenfus poflero anno non fum ? cur imperium
illi, aut cur illo modo, prorogatum efl ? cur tantopere pugna-
tum eft, ut de ejus abfentis ratione habenda decem Tribuni
plebis ferrent ? His ille rebus ita convaluit, ut nunc in uno
civi res ad refiftendum fit : qui mallem tantas ei vires non de-
diffet, quam nunc tam valenti refifleret. Sed quoniam res eo
dedu<fla efl, non quasram, ut fcribls, 'stol! (Dccknpog ro xm 'Ar^c-t-
S^oov; mihi aicdcpQg unum erit, quod a Pompeio gubernabitur :
illud ipfum, quod ais, Quid fiet, cum erit did:um, Dic M.
Hulli (Tvv\ci^(^ : Cn. Pompeio afTentior. Ipfum tamen Pompeium
feparatim ad concordiam hortabor. Sic enim fentio ; maxi-
mo in periculo rem effe. Vos fcilicet plura, qui in urbe eflls.
Veruntamen hoc video, cum homine audaciffmio paratifTimo-
que negotium effe ; omnes damnatos, omnes ignominia af-
fe(5los, omnes damnatione ignominlaque dignos, illac facere,
omnem fere juventutem, omnem illam urbanam ac perditam
plebem, Tribunos valentes, addito C. CafTio, omnes, qui aere
alieno premantur; quos plures effe intelligo, quam putaram :
caufam folum illa caufa non habet ; cseteris rebus abundat,
Hic omnia facere omnes, ne armls decernatur ;quorum exi-
tus femper incerti, nunc vero in alteram partem magis timen-
di. Bibulus de provincia deceflit, Veientonem prsfecit. In
ToM. VIII. Z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 186/541
jjS E P I S T O L A R U M
decedendo erlt, ut audlo, tardlor : quem cum ornavlt CatO;.
declaravit ils fe folis non invidere, quibus nihil aut non
multum ad dignitatem pofTet accedere. Nunc venio ad priva-
ta : fere enim refpondi tuis literis de Rcpublica, et ils, quas
in fuburbano, et iis, quas poftea fcripfilli : ad privata venio.
Unum etiam de Caelio. Tantum abeft ut meam ille fententiam
moveat, ut valde ego ipfi, quod de fua fententia decefferit,
poenitendum putem. Sed quid cd, quod ei vici Lucceii fmt
addidli ? hoc te prsBtermifilfe miror. De Philotimo faciam
equidem, ut mones. Sed ego mihi ab illo hoc tempore non ra-
tiones expedtabam, quas tibi edidit; verum id reliquum, quod
ipfe in Tufculano me referre in commentarlum mea manu vo-
luit, quodque idem in Afia mihi fua manu fcriptum dedit. Id
fi praeftaret, quantum mihi aeris alieni efle ibi edidit, tantum»
et plus etiam, ipfe mihi deberet. Sed in hoc genere, fi modo
per Rempublicam licebit, non accufabimur poflhac : neque
hercule antea negligentes fuimus, fed amicorum multitudine
occupati. Ergo utemur, ut polliceris, et opera et confilio tuo j
nec tibi erimus, ut fpero, in eo molefli. De ferperaftris co-
hortis meae, nihil efl quod doleas : ipfi enim fe collegerunt
admiratione integritatis meae» Sed me moverat nemo m?gis,
quam is, quem tu neminem putas. Idem et initio fuerat, et
nunc eft, egregius : fed in ipfa deceffione fignificavit, fperaffe
fe aliquid ; et id, quod animum induxerat paulifper, non te-
nuit : fed cito ad fe rediit ; meifque honorificentifrimis erga fe
ofhciis vidius, pluris ea duxit, quam omnem pecuniam. Ego
a Curio tabulas accepi, quas mecum porto. Hortenfii legata
cognovi. Nanc aveo fcire quid hominis fit, et quarum rerum
audlionem inflituat : nefcio enim cur, cum portam Flumen-
tanam Caelius occuparit, ego Puteolos non meos faciam. Ve-
nio ad Pirseea, in quo magis reprehendendus fum, quod homo
Romanus Pirasea fcripferlm, non Piraeeum, (fic enim om-
nes noflri locuti funt) quam quod m addiderim : non enim
hoc ut oppido praepofui, fed ut loco ; et tamen Dionyfius
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 187/541
A D A T T I C U M L 1 B. VIL 179
nofler, et, qui efl nobifcum, Nicias Cous, non rcbatur oppi-
dum cffc Piraeea. Sed de re videro. Noflrum quidem fi eil
peccatum,in eo eft, quod, non ut de oppido, locutus
fum, fediit de loco ; fecutufque fum, non dico Cajcilium, Ma?ie ut ex
portii m Plraeum ; (malus enim au(5lor latinitatis eft) fed Te-
rentium, cujus fabell^ propter elegantiam fermonis putaban-
tur a C. Lselio fcribi, Heri aliquot adolefcentuH coimus in Pi-
rceeum ; et idem, Mercator hoc addebat, captam e Sunio, Quod
fi J>7|M.^5- oppida volumus t^Q i tam eft oppidum Sunium, quam
Piraeeus. Sed, quoniam grammaticus es, fi hoc mihi Zyii^fxct,
perfolvoris, magna me moleflia liberaris. IUe mihi literas
blandas mittit : facit idem pro eo Balbus : mihi certum efl, ab
honefliffima fententia digitum nufquam ; fed fcis illi reliquum
quantum lit. Putafne igitur verendum effe, ne aut objiciat id
nobis aliquis, fi languidius ; aut repetat, fi fortius ? Quid ad
haec reperis ? Solvamus, inquis. Age, a Cslio mutuabimur,
Hoc tu tamen confideres vehm. Puto enim, in Senatu fi quan-
do praeclare pro Republica dixero, Tarteffium iftum tuum
mihi exeunti, Jube fodes nummos curare. Quid fuperefl ?
etiam. Gener efl fuavis mihi, TuUias, Terentiae : quantumvis
vel ingenii, vel humanitatis 5 fatis : reliqua, quas nofli, fe-
renda. Scis enim, quos aperuerimus : qui omnes, praster eum,
de quo per te egimus, rem me facere rerentur : ipfis enim ex-
penfum nemo ferret. Sed h^c coram : nam multi fermonis
funt. Tironis reficiendi fpes eft in M. Curio ; cui ego fcripfi,
tibi eum gratiflimum fadlurum. Dat. v, Id. Decemb. a Pon~
tio ex Trebulano.
CiceroAtticoSal.
IV. jTJ I O N Y S I U M, flagrantem defiderio tui, mifi ad te,'
nec mehercule aequo animo -, fed fuit concedendum :
quem quidem cognovi cum dod;um, quod mihi jam ante erat
Z 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 188/541
i8o EPISTOLARUMnotum, tiim fandum, plcnum officii, fludiofum etiam meac lau-
dis, frugi hominem, ac, ne libcrtinum laudare videar, planc
virum bonum. Pompeium vidi iv Id. Decembres : fuimus una
horas duas fortaffe. Magna lactitia mihi vifus eft affici meo ad-
ventu : de triumpho hortari, fufcipere partes fuas i monere, ne
ante in Senatum accederem, quam rem confeciifem ; ne di-
cendis fententiis aliquem Tribunum alienarem. Quid qusris ?
in hoc officio fermonis nihil potuit effe prolixius. De Repub-
lica autem ita mecum locutus eft, quafi non dubium bellum
haberemus : nihil ad fpem concordiie : plane illum ab fe alie-
natum, cum ante intelligeret, tum vero proxime judicalTe :
veniffe Hirtium a Caefare, qui effet illi famiHariffimus ; ad
fe non acceffiife : et, cum ille a. d. viii Idus Decemb. ve-
fperi venilTet, Balbus de tota re conflituiifet a. d. vii ad Sci-
pionem ante lucem venire; multa de nod:e eum profedlum effe
ad CiEfarem. Hoc illi riy,y,r!^oo^is videbatur effe ahenationis.
Quid multa ? nihil me aliud confolatur, nifi quod illum, cui
ctiam inimici alterum Confulatum, fortuna fummam poten-
tiam dederit, non arbitror fore tam amentem, ut haec in dif-
crimen adducat. Quod fi ruere coeperit, nae ego multa timeo^,
quaj non audeo fcribere. Sed, ut nunc eft, a. d. iii. Nonas
Jan. ad urbem cogito.
CiCERo Attico Sal.
V. IV/T ULTA S uno tempore accepi epiflolas tuas, qu^ mi-
hi, quanquam recentiora audiebam ex iis, qui ad meveniebant, tamen erant jucundae : fludium enim et benevolen-
tiam declarabant. Invaletudine tua moveor j et PiUam in idem
genus morbi delapfam, curam tibi afFerre majorem fentio :
date igitur operam ut valeatis. De Tirone video tibi curae
effe : quem quidem ego, etfi mirabiles utilitates mihi prsebet,
cum valet, in omni genere vel negotiorum, vel ftudiorum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 189/541
AD ATTICUM LIB. VII. i8i
nieorum, tamen propter humanitatem et modeftiam malo fal-
vum, quam propter ufum meum. Philogenes mecum nihil
«nquam de Lufcieno locutusefl :
decaeteris
rebus habes Dio-nyfium. Sororem tuam non venifTe in Arcanum miror. De
Chryfippo meum confilium probari tibi non molefle fero. Ego
in Tufculanum nihil fane hoc tempore : devium efl -mg W7izc?[u)(nv,
et habet alia ^\j(^v\^. Sed de Formiano Tarracinam pridie Kal.
Jan. inde Pontinum fumam : inde Albanum Pompeii : ita ad
urbem iii Nonas, natali meo. De Repubhca quotidie magis
timeo : non enim boni, ut putant, confentiunt. Quos ego
Equites Romanos, quos Senatores, vidi, qui acerrime cum
csEtera, tum hoc iter Porapeii, vituperarent } Pace opus efl :
ex vidloria cum multa mala, tum certe tyrannus exiflet. Sed
haec propediem coram. Jam plane mihi deefl, quod ad te fcri-
bam : nec enim de Republica, quod uterque noflrum fcit ea-
dem j et domeftica nota funt ambobus. Reliquum eftjocari,
li hic fmat : nam ego is fum, qui illi concedi putem utilius efTe
quod poftulat, quam figna conferri : fero enim refiflimus ei,
quem per annos decem aluimus contra nos. Quid fentis igitur ?
inquis. Nihil fcilicet, nifi de fententia tua; nec prius quidem,
quam noflrum negotium aut confecerimus, aut depofuerimus.
Cura igitur, ut valeas. Aliquando 'a.TroT^-^a^ quartanam iflarrL"
diligentia, quae in te fumma efl.
CiceroAtticoSal.
VI. p L A N E deefl, quod ad te fcribam : nota omnia tibi^
funt; nec ipfe habeo a te quid expedlem. Tantum igi-
tur noflrum ilUid folemne fervemus, ut ne quem ifluc euntem
fine literis dimittamus. De Republica valde timeo : nec adhuc
fere inveni, qui non concedendum putaret Csfari quod poflu-
laret, potius, quam depugnandum. Efl illa quidem poftulatio
opinione valentior. : cur autem nunc primum ei refiflamus ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 190/541
iB2 EIMSTOLARUMii yoL^ a.v Toh (A,ei^ov 'iiii kav^ov, quam cum qulnquennium proroga-
bamus ; aut cum, ut abfentis ratio haberetur, ferebamus. Nifi
forte ha^c illi tum arma dedimus, ut nunc cum bene parato
pugnaremus. Dices, quid tu igitur fenfurus es ? Non idem,
quod didturus. Sentiam enim omnia facienda, ne armis de-
certetur : dicam idem, quod Pompeius ; neque id faciam hur
mili animo. Sed rurfus hoc permagnum Reipublicifi malum
eft : at quodam modo mihi praster caeteros non redlum, me
in tantis rebus a Pompeio difTidere.
CiCERo Attico Sal.
VII. T^IONTS lUS, vir optimus, ut mihi quoque ejl perfpeci-
tus, et doSiiJjimuSy tuique amantijjimus, Romam venit
XV Kal. yanuar. et literas a te mihi reddidit : tot enim verba
funt de Dionyfio in epiftola tua. IUud, puto, tu non adfcribis,
€t tibi gratias egit : atqui certe ille agere debuit ; et, li effet
facftum, quae tua efl humanitas, adfcripfiffes. Mihi autem nulla
de eo ^o.Kivu^id!, datur propter fuperioris epiflolae teflimonium.
Sit igitur fane bonus vir : hoc enim ipfum bene fecit, quod
miihi fui cognofcendi penitus etiam iftam facultatem dedit.
Philogenes rede ad te fcripfit : curavit enim, quod debuit.
Eum ego uti ea pecunia volui, quoad liceret : itaque ufus efl
menfes xiii. Pontinium cupio valere , et, quod fcribis in ur-
bem introiffe, vereor quid fit : nam id nifi gravi de caufa non
feciffet. Ego, quoniam iv Nonas Januar. Compitalitius dies
eft, nolo eo die in Albanum venire, ne moleflus fim familiae.
Veniam iii Nonas igitur : inde ad urbem pridie Nonas. Tua
M^^s quem in diem incurrat, nefcio : fed prorfus te commoveri
incommodo valetudinis tuae nolo. De honore noftro, nifi quid
occulte Caefar per fuos Tribunos molitus erit, caetera videntur
effe tranquilla : tranquillifTimus autem animus meus, qui to-
tum iftuc asqui boni faci.t 5 et eo magis, quod jain a multis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 191/541
ADATTICUMLIB. VII. 183
audio conflltutum effe Pompcio et ejus confilio, in Siciliam
me mittere, quod imperium habeam. Id eft 'A^J>/^;r;>co»': nec
enim Senatus decrevit, nec populus juffit, me imperiumin
Sicilia habere. Sin hoc Reipublica ad Pompeium defert; qui
me magis, quam privatum aliquem, mittat ? Itaque, fi hoc im-
perium mihi moleflum erit ; utar ea porta, quam primum vi-
dero. Nam quod fcribis, miriiicam expedtationem effe mel,.
neque tamen quemquam bonorum, aut fatis bonorum, dubita-
re, quld fenfurus fim: ego, quos tu bonos eile dicas, non intel-
ligo : ipfe nullos novi ; fed ita, fi ordines bonorum qusrimus
nam fmgulares funt boni viri. Verum in dilfenfionibus ordi-
nes bonorum et genera quserenda funt. Senatum bonum putasj,
per quem fine imperio provinciae funt ? nunquam enim Cu-
rio fuftinuiffet, fi cum eo agi coeptum effet; quam fenten-
tiam Senatus fequi noluit : ex quo fadtum efl, ut Csfari non
fuccederetur. An Publicanos ? qui nunquam firmi, fed nunc
C^fari funt amiciffimi. An foeneratores ? an agricolas ? quibus
optatiffimum efl otium -, nifi eos tlmere putas, ne fub regno
fmt, qui id nunquam, dum modo otiofi effent, recufarunt,
Quid ergo ? exercitum retinentis, cum legis dies tranfierit,
rationem haberi placet ? mihi vero ne abfentis quidem. Sed,
cum id datum eft, illud una datum efl. Annorum cnim de-
cem imperium, et ita latum, placet ? placet igltur etiam me
expulfum, et agrum Campanum periifle, et adoptatum patri-
cium a plebeio, Gaditanum a Mitylenaeo : et Labieni divitia?;
et Mamurrae, placent, et Balbi horti, et Tufculanum. Sed
horum omnium fons unus efl : imbecillo refiliendum fuit, et
id erat facile. Nunc legiones xi, equitatus tantus, quantum
volet ; Tranfpadani, plebes urbana, tot Tribuni plebis, tam
perdita juventus, tanta audloritate dux, tanta audacia : cum
hoc aut depugnandum efl, aut habenda e lege ratio. Depugna,
inquis, potius, quam fervias : ut quid ? fi vidlus eris, profcri-
bare ? fi viceris, tamen fervias ? Quid ergo, inquis, adlurus es ?
idem quod pecudes, qux difpulfas fui generis fequuntur greges.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 192/541
i84 E P I S T O L A R U M
Ut bos armenta, fic ego bonos viros, aut eos, qulcunque di-
centur boni, fequar, etiam fi ruent. Quid fit optimum, male
contradtis rebus, plane video : nemini eft enim exploratum,
cum ad arma ventum eft, quid futurum fit ; at illud omnibus,
fi boni vidti funt, nec in casde principum clementiorem hunc
fore, quam Cinna fuerit, nec moderatiorem, quam Sylla, in
pecuniis locupletium. 'Ef^TroXiTivojxcu m jamdudum : et facerem
diutius, nifi me lucerna defereret. Ad fummam, Dic, M. Tulli.
Aflentior Cn. Pompeio, id eft, T. Pomponio. Alexim, huma-
jiiflimum puerum, nifi forte, dum ego abfum, adolefcens fac-
tus eft, (id enim agere videbatur) falvere jubeas velim.
CicERo Attico Sal.
VIII. f^U ID opus eft de Dionyfio tam valde affirmare ? an
^ mihi nutus tuus non faceret fidem ? fufpicionem
autem eo mihi majorem tua taciturnitas attulerat, quod et tu
foles conglutinare amicitias teftimoniis tuis ; et illum aliter
cum aliis de nobis locutum audiebam : fed prorfus ita effe, ut
fcribis, mihi perfuades ; itaque ego is in illum fum, quem tu
me eife vis. Diem tuum ego quoque ex epiftola quadam tua,
quam incipiente febricula fcripferas, mihi notaveram -, et ani-
madverteram, pofTe, pro re nata, te non incommode ad me in
Albanum venire iii Nonas Jan. fed, amabo te, nihil incom-
modo valetudinis feceris : quid enim eft tantum in uno aut
altero die ? Dolabellam video Liviae teftamento cum duobus
coheredibus tSo in triente ; fed juberi mutare nomen. EflTmXiriyjiv (Txifif^cc, redtumne lit nobili adolefcenti mutare nomen
mulieris teftamento : fed id (piXocoCpooTi^ov ^uvKpivria-oi^iv, cum fcie-
mus, quantum quafi fit in trientis triente. Quod putafli fore,
ut ante quam ifluc venirem, Pompeium viderem ; fadtum eil
ita : nam vi KaL ad Lavernium me confecutus eft : una For-
mias venimus, et ab hora odava ad vefperum fecreto collocuti
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 193/541
AD ATTICUM LIB. VU. 185
Tumus. Quod quaeris, ecqua fpes pacificationis fit : quantum
ex Pompeii multo et accurato fermone perfpexi, ne volun-
tas
quidemeft. Sic
enim exiftimat,fi ille,
vel dimilTo exer-citu Conful fadtus fit, cvyx^<riv tyi? 'zs-oXireiAi fore : atque etiam
putat eum, cum audierit contra fe diligenter parari, Con-
fulatum hoc anno neglecfturum, ac potius exercitum provin-
ciamque retenturum. Sin autem ille fureret, veliementer homi-
nem contemnebat ; et fuis et Reipublicae copiis confidebat.
Quid quaeris ? etfi mihi crebro ^yvW a/vaXio? occurrebat ; tamen
levabar cura, virum fortem et peritum, et plurimum aud:o-
ritate valentem, audiens r^oXmicciog de pacis fimulatae pericu-
lis difi^erentem. Habebamus autem in manibus Antonii con-
cionem, habitam x Kal. Januar. in qua erat accufatio Pom-
peii ufque a toga pura, querela de damnatis, terror armorum :
in quibus iile, Quid cenfes, aiebat, fad:urum efi^e ipfum, fi in
pofi^efiionem Reipublicce venerit, cum hasc Quaefior ejus in-
firmus et inops audeat dicere ? Quid multa ? non modo non
expetere pacem ifiam, fed etiam timere, vifus eft. Ex illa au-
tem fententia, ira relinquendae urbis movet hominem, ut puto,
Mihi autem moleftifiimum efi, quod folvendi funt nummi
Caefari, et inftrumentum triumphi eo conferendum : efl: enim
eif/.op<povj civriTroX^ilivofA^ivii ^io<peiKi.ihjj elTe. Sed haec et multa alia
coram.
CiCERo Attico Sal.
IX. r\ U O T I D I E-N E, inquis, a te accipiendas literre
^ funt ? Si habebo cui dem, quotidie. At jam ipfe ades.
Tum igitur, cum venero, definam. Unas video mihi a te non
efiTe redditasjquas L. Quintius familiaris meus cum ferret, ad
bufi:um Bafili vulneratus et defpoliatus efi. Videbis igitur num
quid fuerit in his, quod me fcire opus fit ; et fimul tu hoc
^iivzf>ivr,<ret^ TATfioQXYifia, fane '^oXitikov: cum fit necefie, aut haberi
ToM. VIII. A a
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 194/541
i86 E P I S T O L A R U M
Casfaris ratlonem, illo exercitum vel per Senatum, vel per
Tribunos plebis, obtinente ; aut perfuaderi Csefari, ut tradat
provinciam atque exercitum, et ita Conful fiat ; aut, fi id
non perfuadeatur, haberi comitia fine illius ratione, illo pa-
tiente, atque obtinente provinciam ; aut, fi per Tribunos ple-
bis non patiatur, et tamen quiefcat, rem adduci ad interreg-
iium ; aut, fi ob eam caufam, quod ratio ejus non habeatur,
exercitum adducat, armis cum eo contendere ; illum autem
initium facere armorum, aut ftatim nobis minus paratis, aut
tum, cum comitiis, amicis ejus poftulantibus, ut e lege ratio
habeatur, impetratum non lit : ire autem ad arma, aut hanc
unam ob caufam, quod ratio non habeatur ; aut addita caufa,.
fi forte Tribunus plebis Senatum impediens, aut populum in-
citans, notatus, aut Senatus-confulto circumfcriptus, aut fub-
latus, aut expulfus lit, dicenfve fe cxpulfum ad illum confu-
gerit : fufcepto autem bello, aut tenenda fit urbs, aut ea re-
lidia, ille commeatu et reliquis copiis interchidendus : quod
horum malorum, quorum aliquod certe fubeundum eft, mini-
mum putes. Dices profe£lo, perfuaderi illi, ut tradat exerci-
tum, et ita Conful iiat, Eft omnino id ejufmodi, ut, ii ille
eo defcendat, contra dici nihil poffit ; idque eum, fi non ob-
tinet ut ratio habeatur retinentis exercitum, non facere miror,
Nobis autem, ut quidam putant, nihil eft timendum magis,
quam ille Conful. At fic malo, inquies, quam cum exercitu.
^Certe : fed iftuc ipfum fic, magnum malum putet aliquis ; ne-
que ei remedium eft ullum : cedendum efl, fi id volet. Vide
confulem illum iterum, quem vidifti confulatu priore. At tum
imbecillus plus, inquis, valuit, quam tota Refpublica:
quidnunc putas ? et eo confule, Pompeio certum eft eiTe in Hif-
pania. O rem miferam ! ii quidem id ipfum deterrimum ei\,
quod recufari non poteft ; et quod ille fi faciat, jam jam a
bonis omnibus fummam ineat gratiam. Tollamus igitur hoc,
quo illum pofTe adduci negant : de reliquis, quid eft deterri-
mum ? concedere illi, quod, ut idem dicit, impudentiffime
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 195/541
AD ATTICUM LIB. VII. 187
poflulat. Nam quid impudentlus ? tenuifti provlnciam per
decem annos, non tibi a Senatu, fed a te ipfo per vim et per
fa<5tionem, datos : pr^eteriit tempus, non legis, fed libidinis
tuae : fac tamen, legis. Ut fuccedatur decernitur : impedis
et ais, Habe mei rationem. Habe tu noftrum. Exercitum ha-
beas diutius, quam populus juflit, invito Senatu ? Depugnes
oportet, nifi concedis. Cum bona quidem fpe, ut ait idem,
vel vincendi, vel in libertate moriendi. Jam fi pugnandum efl;
quo tempore, in cafu; quo confilio, in temporibus, fitum efl.
Itaque te in ea quaeftione non exerceo. Ad ea, quse dixi, afFer
fi quid hdbes. Equidem dies nod;efque torqueor.
CicERo Attico Sal.
X. CUBITO confilium cepi, ut, ante quam lucerct, exi-
rem ; ne qui confped:us fieret, aut fermo^ lidloribus
praefertim laureatis. De reliquo, neque hercule quid agam, nec
quid afturus fim, fcio ; Ita fum perturbatus temeritate noftri
amentifiimi confilii. Tibi vero quid fuadeam, cujus ipfe con-
filium expe(5to ? Cnsus nofter quid confilii ceperit, capiatve,
nefcio, adhuc in oppidis coarilatus et flupens. Omnes, fi in
Italia confiflat, erimus una : fin cedet, confilii res efl. Adhuc
certe, nifi ego infanio, flulte omnia et incaute. Tu, quaefo,
crebro ad me fcribe, vel quod in buccam venerit.
CiceroAtticoSal.
XI. (^ U^ S O, quid hoc efl ? aut quid agitur ? mihi enlm
*- tenebras funt. Cingiilumt inquis, nos ienemus. Anconeni
amifimus. Labienus difcejjit ab Cafare, Utrum de imperatore po-
puli Romani, an de Annibale, loqulmur ? O hominem amen-
tem et miferum, qui ne umbram quidem unquam t^ ;£p&Aju
A a 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 196/541
i88 EPISTOLARUMviderit ! atque haec ait omnia facere fe dignitatis caufa : ubi eft
autem dignitas, nifi ubi honeftas ? Num honeftum igitur, ha-
bere exercitum nullo publico confilio? occupare urbes civium,
quo facilior fit aditus ad patriam ? ;2;fs^J' '^y.o^m?, (pvy^Joov xa-
^o^ag, fexcenta alia fcelera, moliri, rnv ^uv fxiyi<rluj u<t «%«i'
Tv^ctvvl^ct ? Sibi habeat fuam fortunam : unam mehercule tecum
apricationem in illo Lucretino tuo fole malim, quam omnia
iftiufmodi regna ; vel potius mori millies, quam femel iftiuf-
modi quidquam cogitare. Quid, fi tu velis ? inquis. Age quis
eft, cui velle non liceat ? fed ego, hoc ipfum velle, miferius
ejffe duco, quam in crucem tolli. Una res eft ea miferior, adi-
pifci quod ita volueris. Sed haec hadlenus : libenter enim mhis molefliis tve^oXA^co croi. Redeamus ad noflrum. Per fortu-
nas, quale tibi conlilium Pompeii videtur ? hoc quasro, quod
urbem reliquerit : ego enim cctto^u : tum nihil abfurdius. Ur-
bem tu relinquas ? ergb idem, fi Galli venirent. Non eft, in-
quit, in parietibus Refpublica. At in aris et focis. Fecit idem
Themiftocles. Fludlum enim totius barbariae ferre urbs una
non poterat. At idem Pericles non fecit, annum fere pofl
quinquagefimum, cum praeter moenia nihil teneret. Noftri
olim, urbe reUqua capta, arcem tamen retinuerunt,
OivTCiO TTii TOOV 'VirOoSiV ITrivB^OfXl^C xXia. CLV^OOV.
Rurfus autem ex dolore municipali, fermonibufque eorum,.
quos convenio, videtur hoc confilium exitum habiturum. Mi-
ra hominum querela eft, (nefcio iftic : fed facies ut fciam)
fme magiftratibus urbem efte, fine Senatu. Fugiens denique
Pompeius mirabiliter homines movet. Quid quaeris ? alia caufa
fada eft : nihil jam concedendum putant Csefari. Hasc tu mihiexplica qualia fmt. Ego negotio praefum non turbulento: vult
enim me Pompeius eftTe, qucm tota haec Cam.pana et mariti-
ma ora habeat iTriTHsiTrov, ad quem deledlus et fumma ne-
gotii referatur. Itaque vagus efle cogitabam. Te puto jam vi^-
dere, quae fit oo/aj; Caefaris, qui populus, qui totius negotii
ftatus : ea velim fcribas ad me, et quidem, quoniam mutabilia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 197/541
AD ATTICUM LIB. VII. 189
funt, quam faspiflime. Acquiefco enim et fcribens ad te, et
legens tua»
CiceroAtticoSal.
XII. T T N A M adhuc a te epiflolam acceperam, datam xii
Kal. in qua fignificabatur, aliam te ante dediife, quam
non acceperam. Sed quaefo, ut fcribas quam fgepiffime, noii
modo li quid fcies, aut audieris, fed etiam li quid fufpicabere;
maximeque quid nobis faciendum, aut non faciendum, putes.
Nam quod rogas, curem ut fcias, quid Pompeius agat ; ne ip-
fum quidem fcire puto ; noftrum quidem nemo. Vidi Lentu-
lum Cos. Formiis x KaL vidi Libonem: plena timoris et erro-
ris omnia. Ille iter Larinum : ibi enim cohortes, et Luceri^,
et Theani, reliquaque in Apulia. Inde utrum confiftere ufpiam
velit, an mare tranfire, nefcitur. Si manet ; vereor, ne exer-
citum firmum habere non poflit : fin difcedit, quo, aut qua^.
aut quid nobis agendum fit, nefcio. Nam iilum quidem, cu-
jus (potAct^o-^W times, omnia teterrime fadlurum puto. Nec eumrerum prolatio, nec Senatus magiftratuumque difceifus, nec
asrarium claufum, tardabit. Sed hasc, ut fcribis, cito fciemus.
Interim veb"m mihi ignofcas, quod ad te fcribo tam multa to-
ties : acquiefco enim, et tuas volo elicere literas ; maximeque
confilium, quid agam, aut quo me pacto geram. Demittam-
ne me penitus in caufam ? Non deterreor periculo, fed dirum-
por dolore. Tamne nullo confilio, aut tam contra meum con-
filium, gefta effe orania ! An cuncfler, et tergiverfer, et iis
medem, qui tenent, qui potiuntur ? A2jgC|tta/ TpoiJco; 3 nec folum
Givis, fed etiam amici, ofiicio revocor : etfi frangor fspe mi-
iericordia puerorum. Ut igitur ita perturbato,, etfi te eadem
follicitant, fcribe aliquid, et maxime, fi Pompeius Italia ce-
dit, quid nobis agendum putes. M' quidem Lepidus (nam
fuirajus una) eum finem flatuit, L. Torquatus eundem, Me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 198/541
I90 EPISTOLARUMcum multa, tum etiam lid:ores, impediunt : nihil vidi unquam
quod minus explicari pofTet. Itaque a te nihil dum certi ex-
quiro, fed quid videatur. Denique ipfam '^^m/ tuam cupio
cognofcere. Labienum ab illo difcelTiire propemodum conftat.
Si ita facflum eifet, ut ille Romam veniens magiftratum et Se-
natum Romas offenderet, magno ufui cauf^ noftrae fuifTet.
Damnaffe enim fceieris hominem amicum Reipublicai caufa
videretur: quod nunc quoque videtur; fed minus prodeft: non
enim habet, cui profit -, eumque arbitror poenitere : nili forte
id ipfum eft falfum, difcefTiire illum : nos quidem pro certo
habebamus. Et velim, (quanquam, ut fcribis, domeflicis te
finibus tenes) formam mihi urbis exponas, ecquod Pompeiidefiderium, ecqua Caefaris invidia, appareat ; etiam quid cen-
feas de Terentia et Tullia, Romae eas effe, an mecum, an ali-
quo tuto loco. Et h^c, et fi quid aliud, ad me fcribas velim,
vel potius fcriptites.
CicERo Attico Sal.
XIII. T^ E Vennonianis rebus tibi affentior. Labienum yi^acn.
judico : facinus jam diu nuUum civile praeclarius :
qui, ut aliud nihil, hoc tamen profecit ; dedit illi dolorem.
Sed etiam ad fummam profedlum aliquid puto. Amo etiam
Pifonem -, cujus judicium de genero fufpicor vifum iri gra-
ve. Quanquam genus belli quod fit, vides. Ita civile efl, ut
non ex civium diffenfione, fed ex unius perditi civis audacia,
natum fit. Is autem valet exercitu ; tenet multos fpe et pro-
mifiis y omnia omnium concupivit : huic tradita urbs efl, nuda
praelidio, referta copiis. Quid efl, quod ab eo non metuas,
qui illa templa et ted:a non patriam, fed praedam, putet ? quid
autem fit adlurus, aut quo modo, nefcio, fme Senatu, fine
magiftratu : ne fimulare quidem poterit quicquam '^oXirty.oog,
Kos autem ubi exurgere poterimus ? aut quando ? quorum dux
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 199/541
AD ATTICUM LIB, VII. 191
quam A<rpccTri^To^y tu quoque anlmadvertis : cui ne Picena qui-
dem nota fuerint : quam autem fme confilio, res teftis. Ut
enim alia omittam decem annorum peccata, quas conditio
non huic fugae prasftitit ? nec vero nunc quid cogitet, fcio :
ac non defmo per literas fcifcitari. Nihil g{^c timidius conflat,
nihil perturbatius. Itaque nec prasfidium, cujus parandi caufa
ad urbem retentus eft, nec locum ac fedem prasftdii ullam, vi-
deo : fpes omnis in duabus invidiofe retentis, pene alienis,
legionibus. Nam deledtus adhuc quidem invitorum eft, et a
pugnando abhorrentium : conditionum autem amiftum tempus
eft : quid futurum fit, non video. Commiflum quidem a no-
bis certe eft, five a noftro duce, ut, e portu fine gubernacu-
lis egrefti, tempeftati nos traderemus. Itaque de Ciceronibus
noftris dubito quid agam : nam mihi interdum amandandi vi-
dentur in Graeciam, De Tullia autem et Terentia, cum mihi
barbarorum adventus ad urbem proponitur, omnia timeo : cum
autem Dolabellas venit in mentem, paulum refpiro. Sed ve-
lim confideres quid faciendum putes : primum 'z^s-fb^ tv cta-(pa-
Ass- (aliter enim mihi de illis ac de me ipfo confulendum
eft) deinde ad opiniones, ne reprehendamur, quod eas Ro-mae velimus efte in communi bonorum fuga. Quin etiam tibi
et Peduceo, (fcripfit enim ad me) quid faciatis videndum eft :
is enim fplendor eft veftrum, ut eadem poftulentur a vobis,
quse ab ampliftimis civibus. Sed de hoc tu videbis, quippe
cum de meipfo ac de meis te confiderare velim. ReHquum
eft ut et quid agatur, quoad poteris, explores, fcribafque ad
me, et quid ipfe conjediura aft^equare : quod etiam a te magis
expedio :
nam ad:a omnibus nuntiantibus, a te exped:o.futura.UoivTig ^ apiTo^. Loquacitati ignofces, qu^e et me levat ad te
quidem fcribentem, et elicit tuas Hteras. JEnigm^ Oppiorum
ex Velia plane non intellexi ; eft enim numero Platonis ob-
fcurius. Jam intellexi tuum. Oppios enim de Velia fuccones
dicis : in eo asftuavi diu : quo aperto reliqua patebant, et cum
Terentiffi fumma congruebant. L. C^farem vidi Minturnis a.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 200/541
192 E P I S T O L A R U M
d. VIII Kal. Febr. mane, cum abfurdifTimis mandatis, non
liominem, fed fcopas folutas : ut id ipfum mihi ille videatur
irridendi caufa fecilTe, qui tantis de rebus huic mandata dede-
rit ; nifi forte non dedit, et hic fermone aliquo arrepto pro
mandatis abufus eft. Labienus, vir mea fententia magnus,
Theanum venit a. d. ix. KaL ibi Pompeium Confulefque con-
venit : qui fermo fuerit, et quid ad:um fit, fcribam ad te, cum
certum fciam. Pompeius a Thcano Larinum verfus profedtus
efl a. d. VI n KaL eo die manfit Venafri. Aliquantum animi
videtur nobis attulifTe Labienus : fed ego nondum habeo, quid
ad te ex his locis fcribam. Ifta magis expedto; quid illinc af-
feratur ; quo padlo de Labieno ferat ; quid agat Domitius in
Marfts, Iguvii Thermus, P. Attius Cinguli ; quae fit populi
urbani voluntas;
quae tua conjedtura de rebus futuris : hsec
velim crebro, et quid tibi de mulieribus noftris placeat, et
quid adlurus ipfe fis, fcribas. Si fcriberem ipfc, longior epif-
tola fuiffet : fed didavi propter lippitudinem.
CiCERO Attico Sal.
XIV. ANTE diem VI KaL Febr, Capuam Calibus profi-
cifcens, cum leviter lippirem, has literas dedi. L.
Caefar mandata Caefaris detulit ad Pompeium a. d. viii KaL
cum is effet cum Confulibus Theani. Probata conditio efl
fed ita, ut ille de iis oppidis, quae extra fuam provinciam oc-
cupavifTet, praefidia deduceret : id fi fecifTet, refponfum efl ad
urbem nos redituros efTc, et rem per Senatum confedturos.
Spero etiam in praefentia pacem nos habere : nam et illum fu-
roris, et hunc noftrum copiarum, fuppoenitet. Me Pompeius
Capuam venire voluit, et adjuvare deledtum ; in quo parum
, prolixe refpondent Campani coloni. Gladiatores Casfaris, qui
Capuae funt, de quibus ante ad te falfum ex Torquati literis
.fcripferam, fane commode Pompeius diftribuit, binos fingulis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 201/541
AD ATTICUM LIB. VII. 193
patrlbus famillarum. Secutorum in ludo loo fuerunt : erup-
tionem fadiuri fuifle dicebantur. Sane multum in eo Reipub-
licae provifum eft. De mulieribus noftris, in quibus eft tua fo-
ror, quasfo videas, ut fatis honeflum nobis.fit, eas Romse Qffc,
cum caeterae ulla dignitate difceiferint ; hoc fcripfi ad eas, et
ad te ipfum antea. Velim eas cohortere, ut exeant; prsefertim
cum ea praedia in ora maritima habeamus, cui ego praefum, ut
in his pro re nata non incommode poflint effe, Nam fi quid
offendimus, in genero noftro; quod quidem ego praeflare non
debeo : fed id fit majus, quod mulieres noflr£e praeter caeteras
Romae remanferunt. Tu ipfe cum Sexto fcire velim quid co-
gites de exeundo, de totaque re quid exiflimes. Equidem ad
pacem hortari non defino : quae vel injufla utilior eft, quam
jufliflimum bellum. Sed hsec ut fors tulerit.
CiCERo Attico Sal.
XV. T T T ab urbe difceffi, nullum adhuc intermifi diem,
quin aliquid ad te literarum darem ; non quo habe-
rem magnopere quid fcriberem ; fed ut loquerer tecum abfens,
quo mihi, cum coram id non licet, nihil efl jucundius. Ca-
puam cum veniffem a. d. vi. Kal. pridie, quam has literas de-
di, Confules conveni, multofque noflri ordinis. Omnes cupie-
bant Caefarem, abdud:is prasfidiis, ftare conditionibus iis, quas
tuliflet : uni Favonio leges ab illo nobis imponi non placebat;
fed is haud auditus in confilio. Cato enim ipfe jam fervire,
quam pugnare, mavult, Sed tamen ait, in Senatu fe adeffe vel-
le, cum de conditionibus agatur, fi Caefar adduftus fit ut prae-
fidia deducat. Ita, quod maxime opus efl, in Siciliam ire non
curat: quod metuo ne obfit, in Senatu effe vult. Poftumus au-
tem, de quo nominatim Senatus decrevit, ut flatim in Siciliam
iret, Furfanoque fuccederet, negat fe fine Catone iturum ; et
tuam in Senatu operam auc^oritatemque quam magni asflimat.
ToM. VIII. B b
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 202/541
194 EPISTOLARUMIta res ad Fannium pervenlt. Is cum imperlo in Siciliam prs-
mittitur. In difputationibus noflris fumma varietas eft. Pleri-
que negant, Caefarem in conditione manfurum; poftulataque
hasc ab eo interpofita efCQ, quo minus, quod opus eflet ad bel-
lum, a nobis pararetur. Ego autem eum puto fadturum, ut
praefidia deducat : vicerit enim, fi Conful fadlus erit ; et mino-
re fcelere vicerit, quam quo ingreifus eft. Sed accipienda plaga
eft : fumus enim flagitiofe imparati cum a militibus, tum a-
pecunia ; quam quidem omnem, non modo privatam, quae in'
wrbe eft, fed etiam publicam, quae in aerario eft, illi reliqui-
mus. Pompeius ad legiones Attianas eft profedlus : Labienum.
fecum habet. Ego tuas opiniones de his rebus expedto. For—
mias me continuo recipere cogitabam,.
CiCERo Attico Sal'.
XVI. (^ M N E S arbitror mihl tuas literas reddltas efte, fcS
primas praepoftere, reliqiias ordine, quo funt miftsB
per Terentiam. De mandatis Cae^ris, adventuque Labieni, et
refponfis Confulum ac Pompeii, fcripfi ad te literis iis, quas a..
d. V KaL Capua dedi ; pluraque praeterea in eandem epiftolam^
conjeci. Nunc has expedlationes habemus duas -, unam, quid
Caefar adturus ftt, cum acceperit ea, quse referenda ad illum-
data funt L. Caefari ; alteram, quid Pompelus agat : qui qui-
dem ad me fcribit, paucis diebus fe firmum exercitum habi-
turum, fpemque affert, fi in Picenum agrum ipfe venerit, nos
Romam redituros effe. Labienum fecum habet, non dubitan-tem de imbecillitate Casfaris copiarum ; cujus adventu Cnasus
nofter multo animi plus habet. Nos a ConfuJibus Capuam ve-
nire jufli fumus ad Nonas Febr. Capua profedlus fum Formias>
a. d. III. KaL Eo die cum Calibus tuas literas hora fere
nona accepiifem, has ftatim dedi. Dc Terentia et Tullia tibi
aftentior -, ad quas fcripferam, ad te ut referreat : fi nondum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 203/541
AD ATTICUM LIB. VII. 195
profedtae funt, nihil efl: quo fe moveant ; quoad perfplciamus,
quo loci fit res.
CiCERO Attico Sal.
XVII. ^~r^\JJE literiE mihi gratae jucundaeque funt. Depue-
ris in Graeciam tranfportandis tum cogitabam, cum
fuga ex Italia quasri videbatur : nos enim Hifpaniam petere-
mus; illis hoc aeque commodum non erat. Tu ipfe cum Sexto
etiam nunc mihi videris Romae re<5te effe poiTe : etenim mini-
me amici Pompeio noftro effe debetis : nemo enim unquamtantum de urbanis praefidiis detraxit. Videfne me etiam jocari?
Scire jam te oportet, L. Caefar quae refponfa referat a Pompeio,
quas ab eodem ad Caefarem ferat literas. Scriptae enim et datae
ita funt, ut proponerentur in publico : in quo accufavi mecum
ipfe Pompeium, qui, cum fcriptor luculentus eiTet, tantas res,
atque eas, quae in omnium manus venturae effent, Sextio nof-
tro fcribendas dederit. Itaque nihil unquam legi fcriptum
ojqiu^ii^^ov. Perfpici tamen ex literis Pompeii potefl, nihil CiE-fari negari, omniaque et cumulate, quae poflulet, dari
; quae,
ille amentiflimus fuerit, nifi acceperit, prasfertim cum impu-
dentiflime poftulaverit. Quis enim tu es, qui dicas, Si in
Hifpaniam profedtus erit, fi prasfidia dimiferit ? Tamen conce-
ditur ; minus honefte nunc quidem, violata jam ab illo Re-
publica, illatoque bello, quam fi olim de ratione habenda
impetraffet : et tamen vereor, ut his ipfis contentus fit. Namcum ifla mandata dediffet L. Ceefari, debuit effe paulo quie-
tior, dum refponfa referrentur. Dicitur autem nunc effe acer-
rimus. Trebatius quidem fcribit, fe ab illo ix Kal. Febr. ro-
gatum effe, ut fcriberet ad me, ut effem ad urbem ; nihil ei
me gratius facere pofTe: haec verbis plurimis. Intellexi ex die-
rum ratione, ut primum de difceffu noflro Casfar audiffet, la-
borare eum ccepifTe, ne omnes abeffemus. Itaque non dubito
B b 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 204/541
196 EPISTOLARUMquin ad Pifoncm, quin ad Servium, fcripferit : illud admiror
non ipfum ad me fcripfifTe, non per Dolabellam, non per Cae-
lium, egifle : quanquam non afpernor Trebatii literas, a quo
me unice diligi fcio. Refcripii ad Trebatium, (nam ad ipfum
Casfarem, qui mihi nihil fcripfilTet, nolui) quam illud hoc
tempore effet difficile : me tamen in praediis meis cffcy neque
deledium uUum, neque negotium, fufcepifle. In quo quiderm
manebo, dum fpes pacis erit : fm bellum geretur ^ hon deero
officio, nec dignitati meas, pueros vmKdifj^ivo^ in Graeciam : to-
tam enim Italiam flagraturam bello intelligo. Tantum mali ex-
citatum partim ex improbis, partim ex invidis civibus. Sed hasc
paucis diebus ex illius ad noftra refponfa refponfis intelligen-
tur, quorfum evafura fint. Tum ad te fcribam plura, fi erit '*
bellum : fin autem etiam induciae, te ipfum, ut fpero, videbo.
Ego IV Non. Febr. quo die has literas dedi, in Formiano, quo
Capua redieram, mulieres expedtabam -, quibus quidem fcrip-
feram tuis literis admonitus, ut Romae manerent : fed audio
majorem quendam in urbe timorem effQ. Capuae Non. Febr.
effe volebam, quia Confules jufTerant. Quidquid huc erit a
Pompeio allatum, flatim ad te fcribam y tuafque de iflis rebus
literas expedtabo.
CiCEko Attico Sal.
XVIII. QUARTO Non. Febr. mulieres noflrae Formias
^ venerunt, tuaque erga fe officia plena tui fuaviffi-
mi fludii attulerunt. Eas ego, quoad fciremus utrum turpi
pace nobis, an mifero bello, efTet utendum, in Formiano effe
volui> et una Cicerones : ipfe cum fratre Capuam ad Confules
(Nonis enim adefTe juffi fumus) iii Non. profedtus fum, cum
has literas dedi. Refponfa Pompeii grata populo, et probata
concioni, effe dicuntur. Ita putaram. Quae quidem ille fi repu-
diarit, jacebit : fi acceperit . . . Utrum igitur, inquies, mavis ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 205/541
AD ATTICU.M L I B. VII. 197
Rerponderem, fi, quemadmodum parati efTemus, fcirem. Caf-
fium erat hic auditum expulfum Ancone, eamque urbem a
nobis teneri. Si bellum futurum eft, negotium utile. Casfarem
quidem, L. Caefare cum mandatis de pace mifTo, tamen aiunt
acerrime deledtum habere, loca occupare, vinciri praDfidiis. Operditum latronem ! O vix ullo otio compenfandam hanc Rei-
publicas turpitudinem ! Sed flomachari definamus, tempori
pareamus, cum Pompeio in Hifpaniam eamus. Haec opto in
malisiquoniam illius alterum confulatum a Republica, ne
data quidem occalione, repulimus. Sed hasc hadlenus. De
Dionylio fugit me ad te antea fcribere : fed ita conftitui ^ ex-
pedtare refponfa Casfaris ; ut, fi ad urbem rediremus, ibi nos
expedaret ; fm tardius id fieret, tum eum arcefi^eremus. Om-
nino quid ille facere debuerit in noflra illa fuga, quid dod:o
homine et amico dignum fuerit, cum praefertim rogatus efiet.
Sed haec non nimis exquiro a Graecis. Tu tamen videbis, fi
erit, quod nolim, arcefiTendus, ne molefli fimus invito. Quin-
tus frater laborat, ut tibi quod debet ab Egnatio folvat : neC
Egnatio voluntas deeil, nec parum locuples efl j fed cum tale
tempus fit, ut Q^Titinius (multum enim efl nobifcum) via-
ticum fe neget habere ; idemque debitoribus fuis denuntiarit,
ut eodem foenore uterentur 5 atque hoc idem etiam L. Ligus
feciffe dicatur, nec hoc tempore aut domi nummos Quintus
habeat, aut exigere ab Egnatio, aut verfuram ufquam facere,
poffit ; miratur, te non habuiffe rationem hujus publicas diffi-
cultatis. Ego autem, etfi illud \f/guJjj(noJ«o^ (ita enim putatur)
obfervo, f^yi^^i ^ikIwj praefertim in te, a quo nihil unquam vidi
temere fieri j tamen illius querela movebar. Hoc quidquid eft^
te fcire volui.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 206/541
198 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XIX. "^T I H I L habeo, quod ad te fcribam. Quin etiam
epiftolam, quam eram elucubratus, ad te non dedi
crat enim plena fpei bonae ; quod et concionis voluntatem au-
dieram, et illum conditionibus ufurum putabam, praefertim
fuis. Ecce tibi 11 Non. Febr. mane accepi literas tuas, Phi-
lotimi, Furnii, Curionis ad Furnium, quibus irridet L. Caefa-
ris legationem. Plane oppreffi videmur ; nec, quid confilii ca-
piam, fcio : nec mehercule de me laboro ; de pueris quid agam,
non habeo. Capuam tamen proficifcebar hasc fcribens, quo fa-
cilius de Pompeii rebus cognofcerem.
CiCERO Attico Sal.
XX. "DREVILOQUENTEM jam me tempus ipfumfa-
cit :
pacem enim defperavi ; bellum noftri nullumadminiftrant. Cave enim putes quidquam effe minoris his
Confulibus ;quorum ego fpe audiendi, et cognofcendi noftri
apparatus, maximo imbri Capuam veni pridie Nonas, ut eram
julTus. Illi autem nondum venerant, fed erant venturi inanes,
imparati. Cnaeus autem Luceriae dicebatur effe, et adire cohor-
tes legionum Attianarum, non firmiflimarum. At illum ruere
nuntiant, et jam jamque adeffe, non ut manum conferat
(qui-cum enim ?) fed ut fugam intercludat. Ego autem inItalia ^ (rujua,7ro%cveiv : nec te id confulo. Sin extra, quid ago ?
Ad manendum hiems, lidtores, improvidi et negligentes du-
ces ; ad fugam hortatur amicitia Cnjei, caufa bonorum, tur-
pitudo conjungendi cum tyranno; qui quidem incertum eft
Phalarimne, an Pififlratum, fit imitaturus. Hasc velim expli-
ces, et me juves confilio : etfi te ipfum iflic jam calere puto :
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 207/541
AD ATTICUM LIB. VIL 199
fed tamen, quantum poterls. Ego fi quld hic hodle novl cog-
noro, fcles : jam enim aderunt Confules ad fuas Nonas. Tuaa
quotidie llteras expedlabo. Ad has autem, cum poteris, refcri-
hos^ Mulleres et Cicerones in Formlano reliqui.
CicERo Attico Sal.
XXI. "p\ E malls noflris tu prlus audis, quam ego : iftinc
enim emanant. Boni autem hinc quod expedtes, ni-
hil eft. Veni Capuam ad Nonas Febr. ita ut jufTerant Confu«
les. Eo die Lentulus venit fero : alter Conful omnino non
venerat vii Idus. Eo enlm dle ego Capua difceffi, et manli
Calibus : inde has literas poftrldie ante lucem dedi. Hsec,
Capuae dum ful, cognovi, nlhil ia Confulibus, nullum ufquam^
deledtum. Nec enim conquilitores (pcon/o^poff-uTreiv audent ; cum
ille adfit contra ; cum nofter dux nufquam lit, nihil agat : nec
nomlna dant : deficit enim non voluntas, fed fpes. Cnasus au-
tem nofter (O rem mlferam et Incredibilem) ut totus jacet
!
non animus eft, non confilium, non copiae, non diligentia.
Mittam illa, fugam ab urbe turpiflimam, timldiflimas in op-
pidis conciones, Ignoratlonem non folum adverfarii, fed etlam
fuarum copiarum : hoc cujufmodi efl ? vii Id. Febr. Capuam
C. Caffius Tribunus plebis venit, attulit mandata ad Confules,
ut Romam venlrent, pecunlam de fandtiore srarlo auferrent,
ftatlm exlrent urbe relidta. Redeant ; quo praefidio ? delnde
exeant ;quis finat ? Conful ei refcripfit, ut prius ipfe in Pice-
num. At illud totum erat amlfTum:
fciebat nemo, praeter mecx literis Dolabellae. Mihi dubium non erat, quln ille jam
jamque foret in Apulia ; Cnaeus nofter in navi. Ego quid
agam, «7746^^54 magnumj neque mehercule mihi quidem ullum,
nifi omnia effent adta turpiflime j neque ego ullius confilii par-
ticeps : fed tamen, quod me deceat. Ipfe me Casfar ad pacem
hortatur: fed antiquiores literae, quam ruere coepit. Dolabella^,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 208/541
200 EPISTOLARUMCaelius, me illi valde fatisfacere. Mira me "^pict torquet. Juva
me confilio, fi potes : et tamen ifta, quantum potes, provide.
Nihil habeo, tanta rerum perturbationc, quod fcribam. Tuas
literas exped:o.
CiCERo Attico Sal.
XXII. p E DE M in Italia video nuUum effe, qui non in If-
tius poteftate fit. De Pompeio fcio nihil ; eumque,
nifi in navim fe contulerit, exceptum iri puto. O celeritatem
incredibilem!
hujus autem noftri . . . fed non pofTum iine do-
lore accufare eum, de quo angor et crucior. Tu casdem non
fme caufa times : non quo minus quidquam Caefari expediat
ad diuturnitatem vidtorias et dominationis ; fed video, quorum
arbitrio fit adlurus. Redle fit. Cenfeo cedendum de oppidis
his. Egeo confilii : quod optimum fadu videbitur, facies.
Cum Philotimo loquere : atque adeo Terentiam habebis Idi-
bus. Ego quid agam? qua aut terra, aut mari, perfequar eum,
qui ubilit
nefcio?
etfi terra quidem qui poffum?
mari quo?
Tradam igitur ifti me ? fac pofTe tuto : multi enim hortantur:
num etiam honefle ? nullo modo. Quid ? a te petam confi-
lium, ut foleo ? explicari res non potefl. Sed tamen, fi quid
in mentem venit, velim fcribas, et ipfe quid fis adturus.
CiCERo Attico Sal.
XXIII. Q U I N T O Id. Febr. vefperi, a Philotimo literas
^ accepij Domitium exercitum iirmum habere; co-
hortes ex Piceno, Lentulo et Thermo ducentibus, cum Do-i
mitii exercitu conjundtas effe; Casfarem intercludi pofTe, eum-
que id timere -, bonorum animos recreatos Romas, improbos
quafi perculfos. Haec metuo equidem ne fint fomnia : fed tamen
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 209/541
AD ATTICUM LIB, VII. ^o*
JVf*. Lepidum, L. Torquatum, C. Caflium Tribunum plebi»
(hi enim funt nobifcum, id eft in Formiano) Philotimi literae
ad vitam revocaverunt. Ego autem illa metuo ne veriora fint,
nos omnes pene jam captos effe, Pompeium Italia cedere :
quem quidem (O rem acerbam) perfequi Coefar dicitur. Per-
fequi Caefar Pompeium ? quid ? ut interiiciat ? O me mife-
rum ! et non omnes noftra corpora opponimus ? in quo tii
quoque ingemifcis. Sed quid faciamus ? vidli, oppreffi, capti,
plane fumus. Ego tamen, Philotimi literis lecflis, mutavi con-
filium de mulieribus; quas, ut fcripferam ad te, Romam re-
mittebam : fed mihi venit in mentem, multum fore fermo-
nem, me judicium jam de caufa publica feciffe; qua defperata,
quafi hunc gradum mei reditus effe, quod mulieres revertif-
fent. De me autem ipfo tibi affentior, ne me dem incertae et
periculofjE fugs, cum Reipublicae nihil profim, nihil Pom-
peio j pro quo emori cum pie poHum, tum lubenter. Mane-
bo igitur : etfi vivere . . . Quod quasris, hic quid agatur : tota
Capua, et omnis hic deledtus jacet ; defperata res efl ; in
fuga omnes funt ; nifi quid ejufmodi fuerit, ut Pompelus iflas
Domitii copias cum fuis conjungat : fed videbamur omnia bi-
duo triduove fcituri. Csefaris literarum exemplum tibi mifi
rogaras enim : cui nos valde fatisfacere multi ad me fcripfe-
runt : quod patior facile, dum, ut adhuc, nihil faciam turpiter.
CiCERO Attico Sal.
XXIV. pHILOTIMI literje me quidem non nimis, fed
eos, qui in his locis erant, admodum, deledlarunt.
Ecce poflridie Cafiii literae Capua, a Lucretio, familiari ejus,
Nigidium a Domitlo Capuam veniffe ; eum dicere, Vibul-
lium cum paucis militibus e Piceno currere ad Cnaeum, con-
feflim fequi Caefarem, Domitium non habere militum iii
millia. Idem fcripfit Confules Capua difcefTiffe. Non dubito
ToM. VIIL C c
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 210/541
202 EPISTOLARUMquin Cnaeus in fuga fit ; modo cffugiat. A confilio fugiendi,
ut tu cenfes, abfum.
CiCERO Attico Sal.
XXV. /^ U M dediffem ad te literas triftes, et metuo ne ve-
ras, de Lucretii ad Caffium literis Capua miffis
Cephalio venit a vobis, attulit etiam a te literas hilariores, nec
tamen firmas ut foles. Omnia facilius credere poffum, quam
quod fcribitis Pompeium exercitum habere. Nemo huc ita
affert ; omniaque, quas nolim. O rem miferam ! malas caufas
femper obtinuit, in optima concidit. Quid dicam ? niii illud
eum fciffe ; neque enim erat difHcile : hoc nefciffe ; er«at enim
ars difiicilis redte Rempublicam gerere. Sed jam jamque om-
nia fciemus, et fcribemus ad te flatim.
CiCERo Attico Sal.
XXVL"^J
O N venit idem ufu mihi, quod tu tibi fcribis,
quoties exorior ? ego enim nunc paulum exorior,
et maxime quidem iis literis, quae Roma afferuntur, de Do-
mitio, de Picentium cohortibus. Omnia erant fadla hoc biduo
laetiora : itaque fuga, quae parabatur, repreffa efl. Casfaris in-
terdidla, Si tefecundo lumine hic offendero, refpuuntur. Bona de
Domitio, praeclara de Afranio, fama efl. Quod me amiciffime
admones, ut me integrum, quoad poffim, fervem ; gratum eft.
Quod addis, ne propenfior ad turpem caufam videar j certe
videri poffum. Ego me ducem in civili belJ.o, quoad de pace
ageretur, negavi elfe : non quin recftum effet ; fed, quia quod
multo redlius fuit, id mihi fraudem tulit : plane eum, cui nof-
ter alterum Confulatum deferret, et triumphum, (at quibus
verbis ? pro fuis rebus gejtis amplijji?nis ^) inimicum habere
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 211/541
AD ATTICUM LIB. VII. 203
nolueram. Ego fcio et quem metuam, et quam ob rem. Sin
erit bellum, ut video fore ; partes meas non defiderabuntur.
De H-S millibus xx Terentia tibi refcripfit. Dionyfio, dum
exiftimabam vagos nos fore, nolui moleftus effe : tibi autem
crebro ad me fcribenti de ejus officio nihil refcripfi ; quod
diem ex die expedtabam, ut flatuerem quid elfet faciendum.
Nunc, ut video, pueri certe in Formiano videntur hiematuri
num et ego, nefcio : fi enim erit bellum, cum Pompeio effe
conflitui. Quod habebo certi, faciam ut fcias. Ego bellum
foediffimum futurum puto, nifi qui, ut tu fcis, Parthicus cafus
extiterit.
C c 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 212/541
[ 204 1
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R VIII.
CiCERO Attico Sal»
I. f^ UM ad te literas dedifTem, redditae mihi literae funt a
V^ Pompeio. Caitera de rebus in Piceno geflis, quae ad
fe Vibullius fcriplilTet ; de deledlu Domitii, quae funt vobis
nota 'j nec tamen tam laeta erant in his literis, quam ad me
Philotimus fcripferat. Ipfam tibi epiftolam mifilfem ; fed fu-
bito fratris puer proiicifcebatur : cras igitur mittam : fed in ea
Pompeii epiftola erat in extremo, ipfius manu : Tu cenfeo Luce-
riam venias : nufquam eris tutius. Id ego in eam partem accepi :.
haec oppida, atque oram maritimam, illum pro derelido ha-
bere : nec fum miratus, eum, qui caput ipfum reliquilTet, re-
liquis membris non parcere. Ei flatim refcripfi, hominemque
certum mifi de comitibus meis, non me qusrere, ubi tutifHmo
effem : fi me vellet fua, aut Reipublicas, caufa Luceriam veni-
re, ilatim effe venturum : hortatufque fum, ut oram mariti-
mam retineret, fi rem frumentariam fibi ex provinciis fuppe-
ditari vellet. Haec me frufl:ra fcribere videbam : fed uti in urbe
retinenda tunc, fic nunc in Italia non relinquenda, teflificabar
fententiam meam. Sic enim parari video, ut Luceriam omnes
copias contrahantur -, et ne is quidem locus ftabilis ; fed ex eo
ipfo, fi urgeamur, paretur fuga : quo minus mirere, fi invitus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 213/541
AD ATTICUM LIB. Vlir. 205
in eam caufam defcendo, in qua neque pacis, neque vidionsB,
ratio quajfita fit unquam, fed femper flagitiofse et calamitofcc
fugx. Eundum ; ut, quemcunque fors tulerit cafum, fubeam
potius cum iis, qui dicuntur elfe boni, quam videar a bonis
diffentire. Etfi propediem video bonorum, id eft lautorum et
locupletum, urbem refertam fore ; municipiis vero his reli<flis,
refertiffimam. Quo ego in numero eflem, fi hos lidlores molef-
tifTiraos non haberem -, nec me M. Lepidi, L. Volcatii, Ser.
Sulpicii, comitum poeniteret : quorum nemo nec flultior efl,
quam L. Domitius ; nec inconftantior, quam App. Claudius.
Unus Pompeius me movet, beneficio, non audloritate : quam
enim ille habeat au6toritatem in hac caufa, qui, cum omnes
Caefarem metuebamus, ipfe eum diligebat ? poftquam vero ipfe
metuere ccepit, putat omnes hoftes illi oportere effe ? Ibimus
tamen Luceriam ; nec eum fortaffe deled:abit nofter adventus :
difiimulare enim non potero, mihi, quas adhuc acfla funt, dif-
plicere. Ego, fi fomnum capere poiTem, tam longis te epifto-
Hs non obtunderem. Tu, fi tibi eadem caufa eft, me remune-
rere fane velim^
CiCERO Attico Sal.
II. lY/riHI vero omnia grata ; et quod fcripfifti ad me, qux
audieras ; et quod non credidifti, quae digna diligen-
tia mea non erant ; et quod monuifti, quod fentiebas. Ego ad
CaEfarem unas Capua literas dedi, quibus ad ea refcripfi, quas
mecum ille de gladiatoribus fuis egerat, breves, fed benevo-lentiam fignificantes, non modo fine contumelia, fed etiam^
€um maxima laude, Pompeii : id enim illa fententia poftula-
bat, qua illum ad concordiam hortabar. Eas fi quo ille mifit,.
in publico proponat velim. Alteras eodem die dedi, quo has
ad te. Non potui non dare, cum et ipfe ad me fcripiiftet, et
Balbus. Earum exemplum ad te mifi, Nihil arbitror fore;,,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 214/541
2o6 EPISTOLARUMquod reprehendas : (i qua erunt, doce me quo modo ea effu-
gere poflim. Nihil, inquies, omnino fcripferis. Qui magis
efFugias eos, qui volent iingere? Veruntamen ita faciam, quoad
iieri poterit. Nam quod me hortaris ad memoriam fadlorum,
did:orum, fcriptorum etiam meorum ; facis amice tu quidem,
mihique gratiffimum : fed mihi videris aliud tu honeftum me-
que dignum in hac caufa judicare, atque ego exiflimem. Mihi
enim nihil ulla in gente unquam ab ullo audlore Reipublicae
ac duce turpius fadtum effe videtur, quam a noflro amico fac-
tum efl ; cujus ego vicem doleo : qui urbem reliquit, id efl
patriam jpro qua, et in qua, mori prceclarum fuit. Ignorare
mihi videris, haec quanta fit clades. Es enim etiam nunc domituae : fed invitis perditiflimis hominibus effe diutius non potes.
Hoc miferius, hoc turpius, quidquam ? vagamur egentes cum
conjugibus et liberis : in unius hominis, quotannis periculofe
asgrotantis, anima pofitas omnes noftras fpes habemus ; non
expulfi, fed evocati, e patria, quam non fervandam ad reditum
noflrum, fed diripiendam et iniiammandam, reliquimus : ita
multi nobifcum funt, non in fuburbanis, non in hortis, non
in ipfa urbe ; et, fi nunc funt, non erunt. Nos interea ne Ca-pus quidcm, fed Luceriae ; et oram quidem maritimam jam
relinquemus ; Afranium expedtabimus, et Petreium : nam in
Labieno parum efl dignitatis. Hic tu in me illud : Des, idfe^
ras. Nihil de me dico : alii viderint. Hic quidem qu£ efl ?
Domi veflrac eflis, et eritis, omnes boni. Quis tum fe mihi
non oflendit ? quis nunc adefl hoc bello ? fic enim jam appel-
landum efl. Vibullii res geflge funt adhuc maximas : id ex
Pompeiiliteris cognofces ; in quibus animadvertito illum lo-
cum, ubi erit ^ttaJJ : videbis de Cnaeo noflro ipfe VibulHus
quid exiflimet. Quo igitur hasc fpedat oratio ? Ego pro Pam-
peio lubenter emori pofTum : facio pluris omnium hominum
neminem : fed non ita, uno in eo judico fpem de falute Rei-
public23. Significas enim aliquanto fecus, quam folebas ; ut
etiam Italia fi ille cedat, putes cedendum : quod ego nec
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 215/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 207
Relpublicae puto efle utile, nec liberis meis; prsterea neque
redlum, neque honeftum. Sed cur. . . Potenfne igitur videre ty-
rajinum ? Quafi interfit, audiam, an videam j aut locupletior
mihi fit quasrendus audtor, quam Socrates, qui, cum xxx ty-
ranni efTent, pedem porta non extulit. Eil mihi prsterea prse-
cipua caufa manendi j de qua utinam aliquando tecum loquar.
Ego XIII Kalend. cum eadem lucerna hac epiftolam fcripfif-
fem, qua inflammaram tuam, Formiis ad Pompeium, fi de
pace ageretur, profedurus eram : (\ de bello, videro.
CiCERo Attico Sal.
III. "JY/rAXIMIS et miferrimis rebus perturbatus, cum co-
ram tecum mihi poteftas deliberandi non effet, uti
tamen tuo confilio volui. Deliberatio autem omnis haec eft ; fi
Pompeius Italia cedat, quod eum fad:urum &((t fufpicor, quid
mihi agendum putes : et quo facilius confilium dare pofHs;
quid in utramque partem mihi in mentem veniat, explicabo
brevi. Cum merita Pompeii fumma erga falutem meam, fa-
mih'aritafque, quse mihi cum eo eft, tum ipfa Reipubhc^e caufa
me adducit, ut mihi vel confilium meum cum illius confilio,
vel fortuna cum fortuna conjungenda effe videatur. Accedit
illud : fi maneo, et illum comitatum optimorum et clarifTimo-
rum civium defero, cadendum efl in unius poteflatem : qui^
etfi multis rebus fignificat fe nobis effe amicum ; et, ut effet,
a me efl (tute fcis) propter fufpicionem hujus impendentis
tempeflatis multo ante provifum: tamen utrumque confideran-
dum efl, et quanta fldes ei fit habenda -, et, fi maxime explo-
ratum eum nobis amicum fore, fitne viri fortis et boni civrs,
cffe in ea urbe, in qua cum fummis honoribus imperiifque
ufus fit, res maximas gefferit, facerdotio fit amplifumo prasdi-
tus, non futurus fit fui juris, fubeundumque periculum fit,,
cum aliquo forte dedecore, quando Pompeius Rempublicam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 216/541
2o8 E P I S T O L A R U M
recuperarlt. In hac parte hxc funt. Vide nunc, qux fint in
altera. Nihil adtum eft a Pompeio noftro fapienter, nihil for-
titer, addo etiam, nihil nifi contra confilium aufloritatemque
meam. Omitto illa vetera, quod iftum in Rempublicam ille
•aluit, auxit, armavit : ille legibus per vim, et contra aufpicia,
ferendis audlor -, ille Galli^e ulterioris adjundtor ; ille gener
ille in adoptando P. Clodio augur ; ille reftituendi mei, quam
retinendi, fludiofior ; ille provinciae propagator ; ille abfentis
in omnibus adjutor : idem etiam tertio Confulatu, poftquam
eife defenfor Reipublicae coepit, contendit, ut decem Tribuni
plebis ferrent, ut abfentis ratio haberetur : quod idem ipfe
fanxit lege quadam fua ; Marcoque Marcello Confuli, linienti
provincias Gallias, Kalendis Martiis reftitit, Sed, ut hsec
omittam, quid fcedius, quid perturbatius, hoc ab urbe difceftu,
five potius turpifQma fuga ? quae conditio non accipienda fuit
potius, quam relinquenda patria ? Malae conditiones erant, fa-
teor : fed num quid hoc pejus ? At recuperabit Rempublicam.
Quando ? aut quid ad eam fpem eft parati ? non ager Picenus
amiffiis ? non patefadum iter ad urbem ? non pecunia omnis,
et publica et privata, adverfario tradita ? denique nulla caufa,
nullse vires, nuUa fedes, quo concurrant, qui Rempublicam
defenfam velint. Apulia deledia eft, inaniflima pars Italis, et
ab impetu hujus belli remotiffima : fuga et maritima opportu-
nitas vifa quaeri defperatione. Invite cepi Capuam, non quo
munus illud defugerem, fed fme caufa ; in qua nullus elfet
ordinum, nullus apertus privatorum dolor : bonorum autem
effet aliquis, fed hebes, ut folet ; et, ut ipfe fenfiffem, mul-
titudo, et infirmus quifque propenfus in alteram partem, multimutationis rerum cupidi. Dixi ipfi, me nihil fufcepturum fine
praefidio, et fme pecunia : itaque habui nihil omnino negotii,
quod ab initio vidi, nihil quseri praeter fugam. Eam fi nunc
fequor, quonam ? cum illo non : ad quem cum effem profec-
tus, cognovi in iis locis effe Caefarem, ut tuto Luceriam ve-
nire non poffem. Infero mari nobis, incerto curfu, hieme
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 217/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 20^
maxima, navigandum efl. Age jam, cum fratre, an fine ? cum
filio, aut quomodo ? in utraque enim re fumma difficultas erit,
fummus animi dolor. Qui autem impetus illius erit in nos ab-
fentes, fortunafque noftras ? acrior, quam in caeterorum; quod
putabit fortaiTe in nobis violandis aliquid fe habere populare.
Age jam has compcdes, fafces inquam hos laureatos, cfferre
ex Italia, quam moleftum efl ? Qui autem locus erit nobis
tutus, (ut jam placatis utamur fludlibus) antequam ad ilkim
venerimus ? qua autem, aut quo, nihil fcimus. At fi reflitero,
et fuerit nobis in hac parte locus ; idem fecero, quod in Cin-
nje dominatione Philippus, quod L. Flaccus, quod Q^Mu-
cius ; quoquo modo ea res huic quidem cecidit : qui tamen
ita dicere folebat, fe id fore videre, quod fad:um efl:, fed hoc
malle, quam armatum ad patrias mcenia accedere. AliterThra-
fybulus, et fortaffe melius. Sed eft certa qu^dam illa Mucii
ratio, atque fententia ; eft illa etiam Thrafybuli : et, cum fit
neceffe, fervire tempori ; et non amittere tempus, cum fit da-
tum. Sed in hoc ipfo habent tamen iidem fafces molefliam :
fit enim nobis amicus, quod incertum eft ; fed fit : deferet
triumphum. Non accipere, ne periculofum fit j an accipere,
invidiofum ad bonos. O rem, inquis, difficilem et inexplica-
bilem ! Atqui explicanda eft. Qui enim fieri poteft ? Ac ne
me exiflimaris ad manendum effe propenfiorem, quod plura
in eam partem verba fecerim -, poteft fieri, quod fit in multis
quaeflionibus, ut res verbofior hsc fuerit, illa verior. Quam-
obrem ut maxima de re jequo animo deliberanti, ita mihi des
confilium velim. Navis et in Caieta efl parata nobis, et Brun-
dufii. Sed ecce nuntii, fcribente me hasc ipfa nodtu in Caleno,ecce literiE, Caefarem ad Corfinium, Domitium Corfinii cum
firmo exercitu, et pugnare cupiente. Non puto etiam hoc
Cnasum noftrum commiffurum, ut Domitium relinquat : etfi
Brundufium Scipionem cum cohortibus duabus pra^miferat;
legionem a Fauflo confcriptam in Siciliam fibi placere a Con-
fule duci, fcripferat ad Confules : fed turpe Domitium deferere
ToM. VIII. D d
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 218/541
2IO E P I S T O L A R U M
erit, implorantem ejus auxilium. Eft quaedam fpes mihi qui-
dem non magna, fed in his locis firma, Afranium in Pirenao
cum Trebonio pugnalTe, pulfum Trebonium, etiam Fabium
tuum tranfiffe cum cohortibus : fumma autem, Afranium cummagnis copiis adventare. Id fi eft, in Italia fortafle manebi-
tur. Ego autem, cum elTet incertum iter Caefaris, quod vel
ad Capuam, vel ad Luceriam, iturus putabatur, Leptam ad
Pompeium mifi, et literas ; ipfe, ne quo inciderem, reverti
Formias. Hasc te fcire volui, fcripfique fedatiore animo, quam
pFoxime fcripferam, nullum meum judicium interponens, fed
exquirens tuum.
CiCERo Attico Sal,
IV. Tr\IONYSIUS quidem tuus potius, quam nofier, cu-
jus ego cum fatis cognofiTem mores, tuo tamen potius
ftabam judicio, quam meo, ne tui quidem teftimonii, quod ei
faepe apud me dederas, veritus, fuperbum fe praebuit in fortu-
na, quam putavit noftram fore:
cujus fortunse nos, quantumhumano confilio effici poterit, motum ratione quadam guber-
nabimus. Cui qui nofler honos, quod obfequium, qua^ etiam
ad cseteros contempti cujufdam hominis commendatio, defuit?
ut meum judicium reprehendi a Quinto fratre, vulgoque ab
omnibus, mallem, quam illum non eiferre laudibus -, Cicero-
nefque noflros meo potius labore fubdoceri, quam me alium
iis magiflrum quaerere. Ad quem ego quas literas, dii immor-
tales, miferam ? quantum honoris fignificantes ? quantum
amoris ? Dicasarchum mehercule, aut Arifloxenum, diceres
arceffi, non unum omnium loquacifiimum, et minime aptum
ad docendum. Sed efl memoria bona. Me dicet effe mehore.
Quibus literis ita refpondit, ut ego nemini, cujus caufam non
reciperem. Semper enim, ^ fotero ; fi ante fufcepta caufa non
impediar, Nunquam reo cuiquam tam humili, tam fordido.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 219/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 211
tam nocenti, tam alieno, tam prascife negavi, quam hic mihi
plane fine ulla exceptione prascidit. Nihil cognovi ingratius ;
in quo vitio nihil mali non ineft. Sed de hoc nimis multa.
Ego navem paravi : tuas literas tamen expedo, ut fciam, quid
refpondeant confultationi mex. Sulmone C. Attium Pelignum
aperuiffe Antonio portas, cum effent cohortes quinque, Q^Lucretium inde eifugiiTe, fcis : Cnaeum ire Brundufium -, Do-
mitium defertum. Confe<5ta res efl.
CiceroAtticoSal.
V. /^ U M ante lucem viii Kal. literas ad te de Dionyfio
dediffem, vefperi ad nos eodem die venit ipfe Diony-
fms, audtoritate tua permotus, ut fufpicor : quid enim putem
aliud ? etfi folet eum, cuin aliquid furiofe feclt, poenitere :
nunquam autem certior fuit, quam in hoc negotio. Nam,
quod ad te fcripferam, poftea audivi, a tertio milliario tum
eum pi^^o/ '^oTi^cc ^oltIlu )ii^ot,i<r<Tiv \i fjspct '^fx.T^vciinK. Multa, inquam,
mala eum dixifTe, fuo capiti, ut aiunt. Sed O meam manfuc-
tudinem ! conjeceram in fafciculum una cum tua venientem ad
illum epiftolam : hanc ad me referri volo ; nec ullam ob aliam
caufam Polluc^m, fervum a pedibus meis, Romam mifi. Eo
autem ad te fcripfi, ut, fi tibi forte reddita effet, mihi curares
referendam ; ne in illius manus perveniret. Novi fi quid effct,
fcripfiffem. Pendeo animi expedlatione Corfinienfi ; in qua de
falute Reipublicag decernitur. Tu fafciculum, qui efl M'
CURIO infcriptus, velim cures ad eum perferendum ; Tiro-nemque Curio commendes ; ut ei, ut petii, fi quid opus erit
in fumptum, eroget.
D d 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 220/541
212 EPISTOLARUM
CicERO Attico Sal.
VI. /^BSIGNATA jam epiftola, quam de node daturus
eram, ficut dedi, (nam eam vefperi fcripferam) C.
Sofius Prstor in Formianum venit ad M' Lepidum, vicinum
noftrum, cujus Quaeftor fuit; Pompeii literarum ad Confulem
exemplum attulit.
luiterce mibi a L» Domitio a, d. xiii Kalend. Mart. allat(2
funt : earum exemplum infra fcripf. NunCy ut ego non fcribamy
tua fponte te intelligere fciOf quanti Reipubiica interft, omnes co^
pias in unum locum primo quoque tempore convenire. T!uy f tibi
'videbitur, dabis operamj quamprimum ad nos venias. Prafdii
CapucBy quantum conftttueritis ejfe fatis, relinquas.
Deinde fuppofuit exemplum epiftolcE Domitii, quod ego ad
te pridie miferam. Dii immortales, qui me horror perfudit !
quam fum follicitus quidnam futurum fit. Hoc tamen fpero,
magnum nomen imperatoris fore, magnum in adventu terro-
rem. .
.
Spero etiam, quoniam adhuc nihil nobis obfuit, nihil
mutaffe. Nec tegentia hoc, quod cum fortiter et diligenter,
tum etiam mehercule .... Modo enim audivi quartanam a te
difceffiffe. Moriar, li magis gauderem, li id mihi accidifTet.
Piliae dic non effe aequum, eam diutius habere, nec id effe
veflrae concordiae. Tironem noflrum ab altera relidlum audio^
Sed eum video in fumptum ab aliis mutuatum : ego autem
Curium noflrum, fi quid opus effet, rogaram. Malo Tironis
verecundiam in culpa efTe, quam illiberalitatem Curii,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 221/541
AD ATTICUM LIB, VIII. 213
CiceroAtticoSal.
VII. TTNUM etiam reftat amico noftro ad omne dedecuSj,
ut Domitio non fubveniat. At nemo dubitat, quia
fubfidio venturus lit : ego non puto. Deferet igitur talem ci-
vem, et eos, quos una fcis effe ? cum habeat prasfertim et ipfe
eohortes xxx ? Nifi me omnia fallunt, deferet. Incredibiliter
pertimuit : nihil fped:at nili fugam : cui tu (video enim quid
fentias) me comitem putas debere effe, Ego vero quem fu-
giam, habeo ; quem fequar, non habeo. Quod enim tu meumlaudas, et memorandum ducis, malle quod dixerim me cum
Pompeio vinci, quam cum iftis vincere, ego vero malo, fed
cum illo Pompeio, qui tum erat, aut qui mihi effe videbatur
eum hoc vero, qui ante fugit, quam fcit aut quem fugiat, aut
quo ; qui noflra tradidit ; qui patriam reliquit, Italiam relin-
quit, fi malui ; contigit ; vidlus fum. Quod fupereft, nec ifta
videre pofTum, quae nunquam timui, ne viderem -, nec meher-
eule iftum, propter quem mihi noa modo meis, fed memetipfo, carendum efl. Ad Philotimum fcripfi de viatico, five a
Moneta, (nemo enim folvit) five ab Oppiis, tuis contuberna-
libus. Caetera appofita tibi mandabo^
CiCERO Attico Sae.
VIII. /^ RE M turpem, et ea re miferam! fic enim fentio>
id demum, aut potius id folum, effe miferum, quod
turpe fit. Aluerat CaKfarem : eundem repente timere coeperat
conditionem pacis nullam probarat : nihil ad bellum pararat
urbem reliquerat : Picenum amiferat culpa : in Apuliam fe-
compegerat : ibat in Graeciam : omnes nos c&^poo-^po^vjfryf, ex-
pertes fui tanti, tam inufitati, confilii relinquebat. Ecce^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 222/541
214 EPISTOLARUMfubito literae Domitii ad illum, ipfius ad Confules. FulfiiTe
mihi videbatur -n kclKov ad oculos ejus, et exclamafle ille vir,
qui Qi![Q debuit,
To yctp IV fxiT kf/^ou.
At ille tibi -zs-o^a. z^p^^ '"? ^Aw dicens, pcrgit Brundufium.
Domitium autem aiunt, re audita, et eos, qui una effent, fe
tradidilfe. O rem lugubrem ! itaque intercludor dolore, quo
minus ad te plura fcribam. Tuas literas expedto.
CiCERo Attico Sal.
IX. p PISTOLAM meam quod pervulgatam fcribis eife,
non fero nK)lefte : quin etiam ipfe multis dedi defcri-
bendam : ea enim et acciderunt jam, et impendent, ut tefta-
tum effe velim de pace quid fenferim. Cum autem ad eam
hortarer eum praefertim hominem, non videbar ullo modo fa-
cilius moturus,quam
li id, ad quod eum hortarer, convenire
ejus fapientiae dicerem. Eam fi admirabilem dixi, cum eum ad
falutem patriae hortabar ; non fum veritus, ne viderer aflen-
tari ; cui tali in re lubenter me ad pedes abjeciffem. Qua au-
tem eft, aliquid impertias temporis ; non eft de pace, fed de me
ipfo, et de meo officio, ut aliquid cogitet. Nam quod teftifi-
cor, me expertem belli fuilfe ; etfi id re perfpe6lum eft, ta-
men eo fcripfi, quo in fuadendo plus au6toritatis haberem
eodemque pertinet, quod caufam ejus probo. Sed quid haec
nunc ? utinam aliquid prbfed:um effet. Nae ego iflas literas in
concione recitari velim ; fi quidem ille ipfe ad eundem fcri-
bens in publico propofuit epiftolam illam, in qua efl, pro tuis
rebus gejiis amplijjimis : amplioribufne, quam fuis, quam Afri-
cani ? Ita tempeflas ferebat. Si quidem etiam vos duo tales ad
quintum milliarium : quid nunc ipfum unde fe recipienti ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 223/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 215
quid agenti ? quid adluro ? Quanto autem ferocius ille caufaj
iuae confidet, cum vos, cum veftri fimiles, non modo fre-
quentes, fed laeto vultu gratulantes, viderit ? Num igitur pec-
camus ? Minime vos quidem : fed tamen figna conturbantur,
quibus voluntas a (imulatione diftingui poifet. Quas vero fe-
natus-confulta video ? Sed apertius, quam propofueram. Ego
Arpini volo effe pridie Kal. deinde circum villulas noftras
errare, quas vifurum me poftea defperavi. Ev^^vyi tua confilia,
et tamen pro temporibus non incauta, mihi valde probantur.
Lepido quidem (nam fere cvvS\>\fjA^ivo(^iv : quod gratiflimum illi
eft) nunquam placuit ex Italia exire ; Tullo multo minus :
crebro enim illius literae ab aliis ad nos commeant. Sed me
illorum fententiae minus movebant : minus multa dederant
illi Reipublicae pignora. Tua mehercule audtoritas vehemen-
ter raovet : affert enim et reliqui temporis recuperandi ratio-
nem, et prsefentis tuendi. Sed, obfecro te, quid hoc miferius,
quam alterum plaufus in foedifiima caufa quaerere, alterum
offenfiones in optima ? alterum exiftimari confervatorem ini-
micorum, alterum defertorem amicorum ? Et mehercule
quamvis amemus Cnaeum noftrum -, ut et facimus, et debe-
mus ', tamen hoc, quod talibus viris non fubvenit, laudare
non poffum. Nam five timuit ; quid ignavius ? five, ut qui-
dam putant, meliorem fuam caufam illorum caede fore puta-
yit ; quid injuftius ? Sed haec omittamus : augemus enim do-
lorem retradando. Sexto Kalend. vefperi Balbus minor ad mc
venit, occulta via currens ad Lentulum Cof. miffu Caefaris,
cum literis, cum mandatis, cum promiflione provinciae, Ro-
mam ut redeat : cui perfuaderi poffe non arbitror, nili erit
eonventus. Idem aiebat, nihil raalle Caefarem, quam ut Pom-
peium ajjequerefury id credo ; et rediret in gratiam^ id non cre-
do : et metuo, ne omnis h^ec clementia ad unam illam crude-
litatem colligatur. Balbus quidem major ad me fcribit, nihil
malle Casfarem, quam principe Pompeio fine raetu vivere. Tu^
puto, hasc credis. Sed, cum hasc fcribebam v Kal. Porapeius
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 224/541
2i6 EPISTOLARUMjam Brundufium venifTe poterat : expeditus enim anteceflerat
legiones Luceria. Sed hoc ri^<; horribili vigilantia, celeritate,
diligentia, eft, Plane, quid futurum fit, nefcio.
CiCERo Attico Sal.
X. T^ lONYSIUS cum ad me praeter opinionem meam ve-
niffet, locutus fum cum eo liberaUffime : tempora ex-
pofui : rogavi, ut diceret quid haberet in animo : me nihil ab
ipfo invito contendere. Refpondit, fe, quod in nominibus ha-
beret, jiefcire quo loci elfet-,
alios non folvere, aliorum diemnondum effe ; dixit etiam alia quaedam de fervulis fuis, quare
nobifcum effe non poffet. Morem geffi : dimifi a me, ut ma-
giflrum Ciceronum, non lubenter; ut hominem ingratum, non
invitus. Volui te fcire, quid ego de ejus fa(5lo judicarem.
CiCERo AtticoSal.
XI. C\ U O D me magno animi motu perturbatum putas
*- fum equidem, fed non tam magno, quam tibi fortaffe
videor. Levatur enim omnis cura, cum aut confiflit confilium,
aut cogitando nihil explicatur. Lamentari autem licet. Illud
tamen totos dies, vereor, ne, nihil cum proficiam, etiam de-
decori fit iludiis ac literis noflris. Confumo igitur omne tem-
pus, confiderans, quanta vis fit illius viri, quem noftris libris
fatis diligenter, ut tibi quidem videmur, exprefHmus. Tenefne
igitur, moderatorem illum ReipubUcas quo referre veHmus
omnia ? Nam fic quinto, ut opinor, in libro loquitur Scipio :
TJt enim gubernatori curfusfecundusy medicofalusy imperatori vic^
toria ; fic huic moderatori Reipublic(^ beata civium vita propofita
eft ; ut opibus firmay copiis lociiplesy gloria amplaj virtute honefta
Jit : hujus enim operis, maximi inter homines atque optimi, illum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 225/541
AD ATTICUM LIB. Vm. 217
e/fe perfedlorem volo. Hoc Cnacus noRer cum antea nunquam,
tum in hac caufa minime, cogitavit. Dominatio quaefita ab
utroque eft : non id adlum, beata et honefta civitas ut eflet.
Nec vero ille urbem reliquit, quod eam tueri non pofTet ; nec
Italiam, quod ea pelleretur : fed hoc a primo cogitavit, omnes
terras, omnia maria, movere, reges barbaros incitare, gen-
tes feras armatas in Italiam adducere, exercitus conficere maxi-
mos. Genus illud Syllani regni jam pridem appetitur, multis,
qui una funt, cupientibus. An cenfes, nihil inter eos conve-
nire ? nullam padiionem fieri potuifTe ? Hodie poteft : fed neu-
tri <ri{37ng efi: ille, ut nos beati fimus ; uterque repugnare vult.
Hasc a te invitatus breviter expofui : voUiifli enim, me, quid
de his malis fentirem, oflendere. n^oB-Kmi^o) igitur, nofter At-
tice, non ariolans, ut illa, cui nemo credidit, fed conjed:ura
profpiciens ; jfamque mari magno. Non multo, inquam, fecus
pofTum vaticinari ; tanta malorum impendet \Kia<;. Atque hoc
noftra gravior efl caufa, qui domi fumus, quam illorum, qui
una tranfierunt, quod illi quidem alterum metuunt, nos
utrumque. Cur igitur, inquis, remanfimus ? Vel tibi parui-
mus;
vel non occurrimus > vel hocfuit
redlius. Conculcari,inquam, miferam Italiam videbis proxima lEftate, et quati
utriufque vi, mancipiis ex omni genere coUedtis : nec tam pro-
fcriptio pertimefcenda, quae Lucerias multis fermonibus denun-
tiata efl, quam univerfus interitus ; tantas in confligendo utri-
ufque vires video futuras. Habes conje^luram meam. Tu autem
confolationis fortafTe aliquid expedtafli : nihil invenio ; hihil
fieri potefl miferius, nihil perditius, nihil foedius. Quod qujE-
ris, quid Casfar ad me fcripferit : quod f^pe : gratifTimum fibi
effe, quod quierim ; oratque, in eo ut perfeverem. Balbus mi-
nor hasc eadem mandata. Iter autem ejus erat ad Lentulum
confulem cum literis Casfaris, prasmiorumque proraiffis, fi Ro-
mam revertifi^et : verum, cum habeo rationem dierum, ante
puto tranfmiffurum, quam potuerit conveniri. Epiflolarum
Pompeii duarum, quas ad me mifit, negligentiam, meamque
ToM. VIII. E e
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 226/541
2i8 E P I S T O L A R U M
in fcrlbcndo diligentiam, volui tibi notam efle: earum exempla
ad te mifi. Ca^faris hic per Apuliam ad Brundufium curfus
quid efficiat, expedto. Utinam aliquid fimile Parthicis rebus.
Simul aliquid audiero, fcribam ad te. Tu ad me velim bono-
rum fermones: Roma3 frequentes cffe dicuntur. Scio equidem,.
te in publicum non prodire : fed tamen audire te multa, ne-
ceffe efl. Memini librum tibi afferri a Demetrio Magnete, ad
te miffum, 7^,^' b/^swW. Eum mihi velim mittas. Vides, quam
caufam mediter.
Cn. Magnus Procos. S. D. M. Ciceroni Imp.
(5) U INT^U S Fabius ad me vejiit a. d. iv. Kalend. Febr. /r
^^<j> nuntiat L. Domitium cum fuis cohortibus xi, et cohortibus
XIV, quas Vibullius adduxit, ad me iter habere : habuijje in ajiima
projicifci Corfnio, a» d. Id. Febr. C. Hirrum cum v cohortibus
fubfequi. Cenfeo ad nos Luceriam venias : nam te hic tutijjhne
puto fore.
M. CicERo Imp. S. D. Cn. Magno Procos.
A NTE diem xv Kalend. Mart. Formlis accepi tuas lite-
ras : ex quibus ea, quae in agro Piceno gefta erant, cog-
novi commodiora effe multo, quam ut erat nobls nuntiatum ;
Vibullilque virtutem induflriamque libenter agnovi. Nos ad-
huc in ea ora, ubi praspofiti fumus, ita fuimus, ut navem pa-ratam haberemus : ea enim audiebamus, et ea verebamur, ut,
quodcunque tu confilium praecepifies, id nobis perfequendum
putaremus. Nunc, quonlam audloritatc et confilio tuo in fpe
firmiore fumus, fi teneri pofle putas Tarracinam, et-oram ma-
ritimam, in ea manebo -, etfl praefidia In oppldis nulla funt
nemo enim noftri ordinis In his locls cfl, prceter M. Eppium,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 227/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 219
quem ego Minturnis efTe volui, vigilantem hominem et in-
duftrium. Nam L. Torquatum, virum fortem et cum audtori-
tate, Formiis non habemus : ad te profedum arbitramur. Ego
omnino, ut proxime tibi placuerat, Capuam veni eo ipfo die,
quo tu Teano Sidicino es profedius : volueras enim me, cum
M. Confidio Propraetore, illa negotia tueri. Cum eo venif-
fem, vidi T. Ampium deledlum habere diligentif?ime ; ab eo
accipere Libonem fumma item diligentia, et in illa colonia
audioritate. Fui Capuse, quoad Confules. Iterum, ut erat dic-
tum ab Confulibus, veni Capuam ad Nonas Februar. cum
fuiiTem triduum, recepi me Formias. Nunc quod tuum confi-
lium, aut quae ratio belli fit, ignoro. Si tenendam hanc oramputas, quae et opportunitatem et dignitatem habet, et egre-
gios cives, et, ut arbitror, teneri potefl ; opus efl elfe, qui
prasfit : fin omnia in unum locum contrahenda funt ; non du-
bito, quin ad te ftatim veniam, quo mihi nihil optatius efl:
idque tecum, quo die ab urbe difceflimus, locutus fum. Ego,
fi cui adhuc videor fegnior fuiffe, dum ne tibi videar, non la-
boro : et tamen, fi, ut video, bellum gerendum efl: ; confido
me omnibus facile fatisfadturum. M. TulHum, meum neceffa-
rium, ad te mifi : cui tu, fi tibi videretur, ad me literas dares.
Cn. Magnus Procos. S. D. M. Ciceroni Imp.
01 vaksy bene ejl. T^uas liferas libenter legi : recognovi enim
tuam prijiinam virtutem etiam infalute communi. Conjules ad
eum exercitum, quem in ApuUa habui, venerunt. Magnopere ie
hortor pro tuo Jingulari perpetuoqueJludio in Republica, ut te ad
nos conferas -, ut communi confiUo Reipublica afii5lce opem atque
auxiliumferamus. Cenjeo via Appia iterfacias, et cekriter Brun"
dufum venias.
E e 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 228/541
220 E P I S T O L A R U M
M. CiCERo Imp. S. D. Cx\. Magno Procos.
/^ U M ad te literas mififrem, quac tibi Canufii redditaj funt,
fufpicionem nullam habebam, te Reipublicae caufa mare
tranfiturum ; eramque in fpe magna fore ut in Italia pofTemus
aut concordiam conftituere, qua mihi nihil utilius videbatur,
aut Rempublicam fumma cum dignitate defendere. Interim,
nondum meis literis ad te perlatis, ex his mandatis, quae D.
Laelio ad Confules dederas, certior tui confilii fadtus, non ex-
pedlavi, dum mihi a te literas redderentur ; confeftimque cumQuinto fratre et cum liberis noflris iter ad te in Apuliam fa-
eere coepi. Cum Teanum Sidicinum veniiTem, C. MefHus fa-
miliaris tuus mihi dixit, aliique complures, Csefarem iter ha-
bere Capuam, et eo ipfo die manfurum effe JEfevnix, Sane
fum commotus ; quod, fi ita effet, non modo iter meum in-
terclufum, fed meipfum plane exceptum, putabam. Itaque
tum Cales proceffi, ut ibi potiflimum confifterem, dum certum
nobis ab JEfQrnia. de eo, quod audieram, referretur. At mihicum Calibus effem, affertur literarum tuarum exemplum, quas
tu ad Lentulum confulem mififfes. Hae fcriptas fic erant : Li~
ieras tibi a L. Domitio a. d. xiii Kal. Mart. allatas ejfe ; ea-
rumque exemplum fubfcripferas : magnique interejfe Reipublicce
fcripferas, omnes copias primo quoque tempore in unum locum con-
venire ; et ut prcejidiii quodfatis ejjet, Capuce relinqueret. His ego
literis ledlis in eadem opinione fui, qua reliqui omnes, te cum
omnibus copiis ad Corfinium efTe venturum 3quo mihi, cum
Casfar ad oppidum caftra haberet, tutum iter effe non arbitra-
bar. Cum res in fumma expedtatione efTet, utrumque limul
audimus, et quae Corfinii adla effent, et te iter Brundufium fa-
cere coepifTe : cumque nec mihi, nec fratri meo, dubium effet,
quin Brundufium contenderemus ^ a multis, qui e Samnio
Apuliaque veniebant, admoniti fumus, ut caveremus, ne
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 229/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 221
cxciperemur a Caefare;quod is in eadem loca, quae nos pete-
bamus, profedlus, celerius etiam, quam nos poflemus, eo, quo
intenderat, venturus elTet. Quod cum ita eflet; nec mihi, nec
fratri meo, nec cuiquam amicorum, placuit committere, ut
temeritas noflra non folum nobis, fed etiam Reipublica?, noce-
ret ; cum praefertim non dubitaremus, quin, fi etiam tutum
nobis iter fuilTet, te tamen jam confequi non pofTemus. Inte-
rim accepimus tuas literas, Canufio a. d. x Kalend. Mart. da-
tas, quibus nos hortaris, ut celerius Brundufium veniamus :
quas cum accepiffemus a. d. iii Kalend. Mart. non dubitaba-
mus, quin tu jam Brundufium pervenifTes -, nobifque iter illud
omnino interclufum videbatur ; neque minus nos effe captos,
quam qui Corfinii fuiffent. Neque enim eos folos arbitraba-
mur capi, qui in armatorum manus incidiffent, fed eos nihilo
minus, qui regionibus exclufi intra praefidia, atque intra arma
aliena, venifTent. Quod cum ita fit, maxime vellem primum
femper tecum fuiffe ;quod quidem tibi oflenderam, cum a me
Capuam rejiciebam : quod feci non vitandi oneris caufa, fed
quod videbam teneri illam urbem fine exercitu non pofTe : ac-
cidere autem mihi nolebam, quoddoleo viris
fortiffmiis acci-diffe. Quando autem tecum ut effem non contigit; utinam tui
confilii certior fadtus effem: nam fufpicione affequi non potui;
quod omnia prius arbitratus fum fore, quam ut ha^c Reipub-
licae caufa in Italia non pofTet duce te confiflere. Neque vero
nunc confilium tuum reprehendo, fed fortunam Reipublicae
lugeo : nec, fi ego, quid tu fis fecutus, non perfpicio, idcirco
minus exiflimo, te nihil nifi fumma ratione feciffe. Mea quae
femper fuerit fententia, primum de pace vel iniqua conditione
retinenda, deinde de urbe, (nam de Italia quidem nihil mihi
unquam oflenderas) meminilTe te arbitror. Sed mihi non fumo,
ut meum confilium valere debuerit: fecutus fum tuum; neque
id Reipublicas caufa, de qua defperavi, quas et nunc afflid;a
efl, nec excitari fme civili perniciofiflimo bello poteft : fcd te
quaerebam ^ tecum effe cupiebam i neque ejus rei facultatem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 230/541
222 EPISTOLARUM{i qua erit, praeterniittam. Ego me in hac omni caufa facile
inteliigebam pugnandi cupidis hominibus non fatisfacere. Pri-
mum enim prae me tuli, me nihil malle quam pacem ; non
quin eadem timerem, quae illi : fed ea bello civili leviora du-
cebam. Inde fufcepto bello, cum pacis conditiones ad te af-
ferri, a teque ad ea honorifice et large refponderi, viderem,.
duxi meam rationem ;quam tibi facile me probaturum pro
tuo in me beneficio arbitrabar. Memineram me efle unum,
qui pro meis maximis in Rempublicam meritis fupplicia mi-
ferrima et crudeliffima pertulilTem : me effe unum, qui, fi of-
fendiffem ejus animum, cui tum, cum jam in armis elTemus,
Confulatus tamenalter et
triumphus amplifHmus deferebatur,fubjicerer eifdem praeliisi ut mea perfona femper ad improbo-
rum civium impetus aliquid videretur habere populare. At-
que haec non ego prius fum fufpicatus, quam mihi palam de-
nuntiata funt: neque ea tam pertimui, fi fubeunda effent, quam
declinanda putavi, li honefle vitare pofTem. Quam brevem
illius temporis, dum in fpe pax fuit, rationem noflram vides
reliqui facultatem res ademit. lis autem, quibus non fatisfa-
cio, facile refpondeo. Neque enim ego amicior C. Caefari un-
quam fui, quam illi ; neque illi amiciores Reipublicae, quam
ego. Hoc inter me et illos interefl; quod, cum et illi cives
optimi fint, et ego ab ifta laude non abfim, ego conditionibus,
quod idem te intellexeram velle, illi armis difceptari malue-
runt. Quae quoniam ratio vicit ;perficiam profedlo, ut neque
Refpublica civis a me animum, neque tu amici defideres.
CiceroAtticoSal.
XII."JY/i"
IHI moleftior lippitudo erat etiam, quam ante fue-
rat : didare tamen hanc epiflolam malui, quam
Galio Fabio, amantiffimo utriufque noflrum, nihil ad te lite-
rarum dare. Nam pridie quidem, quoquo modo potueram^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 231/541
ADATTICUM LIB. VIII. 223
fcripferam ipfe eas literas, quarum vaticinationem falfam eile
cupio. Hujus autem epiftolas non folum ea caufa efl, ut ne quis
a me dies intermittatur, quin dem ad te literas ; fed etiam haec
juftior, ut a te impetrarem, ut fumeres aliquid temporis ; quo
quia tibi perexiguo opus eft, explicari mihi tuum confiiium
plane volo, ut penitus intelhgam. Omnia funt integra nobis :
nihil prastermiffum eft, quod non habeat fapientem excufatio-
nem, non modo probabilem. Nam certe neque tum peccavi,.
cum imparatam Capuam, non folum ignaviae deledus, fed
etiam perfidias, fufpicionem fugiens, accipere nolui ; neque
cum pofl conditiones pacis per L. Casfarem et Fabatum allatas
cavi, ne animum ejus ofFenderem, cui Pompeius jam armatusarmato Confulatum triumphumque deferret. Nec vero ha3c
extrema quifquam potefl jure reprehendere, quod mare non
tranfirem : id enim, etfi erat deliberationis, tamen obire non
potui. Neque enim fufpicari debui; prasfertim cum ex ipfius
Pompeii literis, idem quod video te exiftimafTe, non dubita-
rim, quin is Domitio fubventurus effet. Et plane quid red:um,
et quid faciendum mihi effet, diutius cogitare malui. Primum
igitur, haec qualia tibi effe videantur, etfi figniiicata funt a te,
tamen accuratius mihi perfcribas, velim : deinde aHquid etiam
in poflerum profpicias, fingafque, quem me effe deceat, et ubi
me plurimum prodefTe Reipubliciis fentias j ecquas pacifica
perfona defideretur ; an in bellatore fint omnia. Atque ego,
qui omnia ofiicio metior, recordor tamen tua confiHa ; quibus
fi paruiffem, triflitiam illorum temporum non fubiiflem. Me-
mini, quid mihi tum fuaferis per Theophanem, per Culeo-
nem ; idque faepe ingemifcens fum recordatus. Quare nunc
faltem ad illos calculos revertamur, quos tum abjecimus ; ut
non fohnn gloriofis confiHis utamur, fed etiam paulo fahibrio-
ribus. Sed nihil przefcribo : accurate veHm perfcribas tuam ad
me fententiam. Volo etiam exquiras, quam diHgentifTime po-
teris, (habebis autem, per quos pofTis) quid Lentulus nofler,
quid Domitius, agat,. quid adiurus fit, quemadmodum nunc fe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 232/541
224 EPISTOLARUMgerant, num quem accufent, num cui fuccenfeant. Quid dico,
num cui ? num Pompeio ? omnino culpam omnem Pompeius
in Domitium confert : quod ipfms literis cognofci poteft
quarum exemplum ad te mitto. Hajc igitur videbis-,
et, quodad te ante fcripii, Demetrii Magnetis librum, quem ad te mifit
de concordia, velim mihi mittas.
Cn. Magnus Procos. M. Marcello, L. Lentulo,
Coss. S. D.
J^ GO, quod exijlmabamy difperfos nos, neque Reipublicce uti^
les, neque nobis prcejidio, ejfe pofje^ idcirco ad L. Domitium
literas mifi, primum uti ipfe cum omni copia ad nos veniret : fi
defe dubitaret, ut cohortes xix, quce ex Piceno ad me iter ha-
bebant, ad nos mitteret. ^od veritus fum, faSium efi, ut Do"
mitius implicaretur ', neque ipfe fatisfirmus effct ad caflrafacienda,
quod meas xix, et fuas xii, cohortes tribus in oppidis diftributas
haberet : nam partim Albce, partim Sulmone, collocavit : neque,
Jivellet, expedire poffet, Nunc fcitote, me effe infumma foJicitu-
dine. Nam et tot et tales viros periculo obfidionis liberare cupio :
nequefubfidio ire pojfum, quod his duabus legiofiibus non puto effe
committendum, ut illuc ducantur : ex quibus tamen non amplius
XIV cohortes contrahere potui ; quod Brundufium pn^fidiwn mifi,
neque Canufium fme prcefdio, dum abefjem, putavi efje dimitten-
dum. D. Lcelio mandaram, quod majores copias fperabam nos ha-
bituros, ut, fi vobis videretur, alteruter vefirum ad me veniret
alter in Siciiiam cum ea copia, quam Capuee, et circum Capuam,
cotnparafiis, et cum iis militibus, quos Faufius legit, profcifcere'
tur ', Domitius cum xii fuis cohortibus eodem adjungeretur -, reli-
qua copice omnes Brundufium cogerentur, et inde navibus Dyrra-
cljium tranfportarentur . Nunc, cum hoc tempore nihilo magis ego,
quam vos, fubfidio Domitio ire pofjim, feu per montes expiicare;
non efi nobis committcnduvh ut ad has xiv cohortes, quas ego dubio
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 233/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 225
antmo habeoy hojlis accedercy aiit in itinere me confequiy pojjit,
^amobrem placitum eji mihiy ac ita video cenferi Marcelloy et
cceteris nojiri ordinisy qui hic Junty ut Brundujium ducerem hanc
copiam, quam mecum habeo. Vos hortory ut quodcunque militum
contrahere poteritisy contrahatisy et eode?7i veniatis quamprimum.
Armay quce ad me mijjuri eratisy iisy cenfeo, armetis milites,
quos 'vobifcum habetis : quce arma fuperabunt, eaf Brundufum
jumentis deportaritisy vehementer Reipublicce profueritis . De hac
re vellem nojiros certiores faciatis. Ego ad P. Lupum et C. Co~
ponium Frcctores mif, ut fe nobis conjungerent -, et militum quod
baberent, ad vos deducerent.
Cn. Magnus Procos. S. D, L. Domitio Procos.
ll/TIR Ry te ad me nihilfcriberey et potius ab aliisy quam a
tCy de Republica me certioremfieri. Nos, disjeBa tnanu, pa-
res adverfariis ejje non pojjumus : contraBis nojlris copiisy Jpero nos
et Reipublicce et communi faluti prodejje. ^amobrem cum con-
fituijjesy ut Vibullius mihi fcripferat a. d. v Id. Febr. Corfinio
proficifci cum exercitu, et ad me venire ; miror quid caufc^ fue-
rity quare confilium mutaris. Nam illa caufa, quam mihi Vibul-
lius Jcribity levisefiy te propterea moratum ejjey quod audieris Cce-
farem Firmo progrejfum in Cafirum Truentinum venijje. ^anto
enim magis appropinquare adverjarius ccepit, eo tibi celerius agen-
dum eraty ut te mecum conjungeres prius, quam Ccefar aut tuum
iter impedire, aut me abs te excludere, pofiet, ^amobrem etiam
et etiam te rogo et hortor, id quod non defiiti fuperioribus literis
a te petere, ut primo quoque die Luceriam adveniresy antequam
copicey quas infiituit Ccefir contraherCy in iinum locum coaSlce nos
a nobis difirahant. Sed fi erimty qui te impedianty ut illas fuas
ferventy cequum efi me a te impetrarCy ut cohortesy quce ex Piceno
€t Camerino *uenerunt, quc^fortunas fuas reliquerunt, ad me mif-
fum facias.
ToM. Vlli, F f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 234/541
226 EPISTOLARUM
Cn. Magnus Procos. S. D. L. Domitio Procos.
J Il^ERAS abs te M. Ca/enms ad me attulit a. d. xiv Kalend.
Mart, in quibus literis Jcribisy tibi in animo ejje obfervare
Ccefarem ; et, ft fecundum mare ad me ire ccepijfet, confejlim in
Samnium ad me 'uenturum ; fn autem ille circum iftcec loca com-
moraretur, te ei, f propius accejjijjet, ref/iere velle. 'Te animo.
magno et forti ifam rem agere exifimo : fed diligentius nobis ef
'videndumy ne difraBipares ejfe adverfario non pojfmus ; cum ille-
magnas copiashabeaty et majores brevi habiturus
ft. Nonenim
pro tua prudentia debes illudfolum animadverterey quot in prcefen-
tia cohortes contra te habeat Cafar, fed quantas brevi tempore
equitum et peditum copias contraBurusft. Cui rei tefimonio funt
literay quas Buffenius ad me mifit ; in quibus Jcribit, id quod ab
aliis quoque mihi Jcribitur, prcefdia Curionemy quce in Umbria et
T^ufcis eranti contrahercy et ad Ccefarem iter facere. ^ce f co-
pice in unum locum fuerint coaSfce, ut pars exercitus ad Albam
mittatury pars ad te accedat \ ut Tion pugnety fed locis fuis repug-
nety hcerebis : nequefolus cum ifa copia tantam multitudinem fufii-
nere poterisy utfrwnentatum eas. ^amobrem te magnopere hortory.
ut quampritnum cum omni copia huc venias. Confules confiitue--
runt idem facere. Ego Metufcilio ad te mandata dediy providen-
dum eficy ne duce legiones fne Picentinis cohortibus in confpec--
tum Ccejaris committerentur. ^amobrem nolito commoveriy faudieris me regredi, f forte Ccefar ad me veniet : cavendum etiim
puto ejjey ne implicatus hceream. Nam neque cafiray propter anni
tempus et militum animosy facere poffum -, 7ieque ex omnibus op-
pidis contrahere copias expedit ; ne receptum amittam. Itaque noti
amplius xiv cohortes Luceriam coegi. Ccjifules prcefdia omnia de-
duSfuri funty aut in Siciliarn ituri. Nam aut exercitum Jirmum
habere oportety quo confidamus perrwnpere nos pofie ; aut regiones
ejufmodi obtinere, e quibus repugnemus . Id quod neutrum nobis hoc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 235/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 227
tempore contingit;quod et magnam partem Italic^ Ccefar occiipa-
17/ ; ei nos non habemus exercitum tam amplum^ neque tam mag-
7ium, quam ille. Itaque nobis providendum eji, utfummani Reipub-
licoi ratio7iem habeamus. Etiam atque etiam te hortory ut cumomni copia quamprimum ad me venias. Poffumus etiam Jiunc Rem-
publicam erigercy fi communi confilio negotium adminiflrabimus : fm
difrahemury infrmi erimus. Mihi hoc confitutum ef.
His literis fcriptisy Sica a te mihi literas attulit et inandata.
^od me hortarcy ut ijiuc veniamy id mefacere non arbitror poffe j
quod non magnopere his legionibus confido.
Cn. Magnus Procos. S. D. L. Domitio Procos.
T IT^ERM mihi a te redditce funt a, d. xiii Kal. Mart. in
quibus fcribisy defarem apud Corfinium cafira pofuifje. ^od
putavi et prcemonuiy fity ut nec in prcefentia committere tecum prce-
lium veiit ; ety omnibus copiis cQ7iduHisy te implicety ne ad me iter
expeditum tibifity atque ifias copias conjungere optimorum civium
pofjis cum his legionibusy de quarum voluntate dubitamus : quo
etiam magis tuis literisfum commotus, Neque enim eorum militumy
quos mecum habeoy voiuntatifatis confidoy ut de omnibus fortunis
Reipublicce dimicem ; neque etiam) qui ex deleSiibus confcriptifunt a
Confuitbusy convenerunt . ^are da operamy fi uila ratione etiam
nunc ejicere potesy ut te explicesy huc quamprimum veniasy ante^
quatn omnes copice adverfarium convenia?it . Neque enim celeriter ex
deleBibus huc homines convenire pofiunt ; et, fi convenirenf, quan-
tum iis committendumft, quod interfe ne noti quidemfunt, contra
veteranas legiones, non te praterit.
F f 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 236/541
228 E P I S T O L A R U M
CiCERo Attico Sal.
XIII. TIPPITUDINIS mejE fignum tibi fit librarii ma-
nus, et eadem caufa brevitatis : etfi nunc quidem,
quod fcriberem, nihil erat. Omnis expecflatio noflra erat in
nuntiis Brundufmis. Si nad:us hic effet Cnaum noflrum, fpes
dubia pacis : fin ille ante tranfmifiHet, exitiofi belli metus.
Sed videfne, in quem hominem inciderit Refpublica ? quam
acutum, quam vigilantem, quam paratum ? Si mehercule ne-
minemocciderit, nec cuiquam quidquam ademerit, ab his,
qui eum maxime timuerant, maxime diligetur. Multum me-
cum municipales homines loquuntur, multum ruflicani. Nihil
prorfus aliud curant nifi agros, nifi villulas, nifi nummulos
fuos. Et vide, quam converfa res eft. Illum, quo antea con-
fidebant, metuunt -, hunc amant, quem timebant. Id quantis
noflris peccatis vitiifque evenerit, non poffum fine moleflia
cogitare. Quae autem impendere putarem, fcripferam ad tei.
et jam tuas literas exped:abam^
CiCERo Attico Sal.
XIV.I^^"
O N dubito, quin tibi odiofae fint epiflolae quoti-
dianae, cum praefertim neque nova de re aliqua cer-
tiorem te faciam, neque novam denique jam reperiam fcribendi
ullam fententiam. Sed fi, dedita opera, cum caufa nulla effet,
tabellarios ad te cum inanibus epiftolis mitterem ; facerem
inepte. Euntibus vero, domeflicis pr^fertim, ut nihil ad te
dem literarum, facere non poffum : et fimul (crede mihi) re-
quiefco paulum in his miferiis, cum quafi tecum loquor : cum
vero tuas epiflolas lego, multo etiam magis. Omnino inteHigo,
nullum fuiffe tempus pofl has fugas et formidines, quod magis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 237/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 229
debuerlt mutum cffe a literis -, propterea quod neque RomsG
quidquam auditur novi, nec in his locis, quze a Brundufio ab-
funt propius, quam tu, biduum aut triduum. Brundufii autem
omne certamen vertitur hujus primi temporis ; qua quidemexpedlatione torqueor : fed omnia ante nos fciemus. Eodem
enim die video Caefarem a Corfinio poft meridiem profedtum
eife, id ell Feralibus, quo Canufio mane Pompeium : eo modo
aulem ambulat Csefar, et iis diariis militum celeritatem inci-
tat, ut timeam, ne citius ad Brundufium, quam opus fit, ac-
ceflerit. Dices : Quid igitur proficis, qui anticipes ejus rei
molefliam, quam triduo fciturus fis ? Nihil equidem. Sed, ut
fupra dixi, tecum perlibenter loquor ; et fimul fcito, labare
meum confilium, illud quod fatis jam fixum videbatur. Non
mihi fatis idonei funt audlores ii, qui a te probantur : quod
enim unquam eorum in Republica forte fadtum extitit ? aut
quis ab his ullam rem laude dignam defiderat? Nec mehercule
laudandos exifi:imo, qui trans mare belli parandi caufa profed:i
funt; (quanquam hasc ferenda non erant) video enim quantum
id bellum, et quam pefi:iferum futurum fit. Sed me movet
unus vir ; cujus fugientis comes, Rempublicam recuperantis
focius, videor efiTe debere. Totiefne igitur fententiam mutas ?
Ego tecum, tanquam mecum, loquor, Quis autem efi:, tanta
quidem de re, quin varie fecum ipfe difputet ? Simul et elicere
cupio fententiam tuam : fi manet, ut firmior fim -, fi mutata
efl, ut tibi afi^entiar. Omnino ad id, de quo dubito, pertinet^
me fcire, quid Domitius a<5turus fit, quid nofler Lentulus. De
Domitio varia audimus, modo effe in Tiburtino Lepidi j modo
cum Lepido acceffifiTe ad urbem : quod item falfum video effe.
Ait enim Lepidus, eum nefcio quo penetraffe itineribus ; oc-
cultandi fui caufa, an maris apifcendi, ne id quidem fcit
ignorat enim de filio. Addit illud, fane moleftum; pecuniam
Domitio fatis grandem, quam is Corfinii habuerit, non effe
redditam. De Lentulo autem nihil audimus. Hcec velim ex-
quiras, ad meque perfcribas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 238/541
230 E P I S T O L A R U M
CiCERO Attico Sal.
XV. A NTE diem v. Non. Mart. epiftolas mihi tuas
JEgypta. reddidit, unam veterem iv. Kal. quam te
fcribis dedifTe Pinario, quem non vidimus ; in qua expedlas,
quidnam praemifTus agat Vibullius;qui omnino non eft vifus
a Cosfare ;(in altera epiftola video te fcire ita eife) et quemad-
modum redeuntem excipiam Caefarem; quem omnino vitare
cogito : et aut Haemonis fugam tendis, commutationemque
vitae tuae ; quod tibi puto eile faciendum : et, ignoras, Domi-
tius cum fafcibufne lit ;quod cum fcies, facies ut fciamus.
Habes ad primam epiftolam. Secutae funt duae, pridie Kal.
ambae datae, quas me convellerunt de priftino flatu, jam ta-
men, ut ante ad te fcripfi, labantem. Nec me movet, quod
fcribis, yovi ipfi iniquum : nam periculum in utriufque iracun-
dia pofitum eft ; viftoria autem ita incerta, ut deterior caufa
paratior mihi q^q videatur. Nec me Confules movent, qui ipfi
pluma aut folio facilius moventur : officii me deiiberatio cru-
ciat, cruciavitque adhuc. Cautior certe efl manfio : honeflior
cxiflimatur trajedtio. Malo interdum, multi me non caute,
quam pauci non honefle, feciffe exifliment. De Lepido et
TuUo quod quaeris j illi vero non dubitant, quin Caefari praefto
futuri, in Senatumque venturi fint. RecentifTima tua eft epif-
tola KaL data ; in qua optas congreffum, pacemque non de-
fperas : fed ego, cum hsc fcribebam, nec illos congrefTuros,
nec, fi congrefTi effent, Pompeium ad ullam conditionem ac-
ceffurum putabam. Quod videris non dubitare, fi Confules
tranfeant, quid nos facere oporteat j certe tranfeunt : vel, quo
modo nunc eft, tranfierunt. Sed memento, pr^ter Appium,
neminem effe fere, qui non jus habeat tranfeundi. Nam aut
cum imperio funt, ut Pompeius, ut Scipio, Setenas, Fannius,
Voconius, Sextius, ipfi Confules ;quibus more majorum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 239/541
AD ATTICUM LIB. VIII. 231
concefTum eft vel omnes adire provincias ; aut legati funt eo-
rum. Sed nihil defidero : quid placeat tibi, et quid propemo-
dum redtum fit, intelligo. Plura fcriberem, fi ipfe pofTem :
fed, ut mihi videor, potero biduo. Balbi Cornelii literarum
exemplum, quas eodem die accepi, quo tuas, mifi ad te, ut
meam vicem doleres, cum me derideri videres.
Balbus Ciceroni Imp. S.
B SEC RO tej Cicero, fifcipe curam et cogitatlonem dlgnij/i-^
mam tua virtutis, ut Cafarem et Pompeium, perfidia hominumdiJiraSloSf rurfis in prijtinam concordiam reducas. Crede mihi, Cce-
firem nonfolum fore in fua potejiate, Jed etiam maximum bene^
Jicium te fibi dedijje judicaturumy Ji huc te rejicis. Velim, ideni
PompeiusJdciat ; qui ut addiici tali tempore ad ullam conditionem
pojjit, magis optOy quamjpero. Sed cum conjtiterit, et timere de^
fierity tum incipiam non dejperare tuam auBoritatem pluritniun
apud eum valituram. ^od Lentulum CoJ. meum voluijli hic rC"
jnanerCy Ccejari gratum, mihi vero gratijjimumy mediusfdiusfecif-
ti : nam illum tanti facioy qui non Ccejarem magis diligam t
quif pijfus ejfety nos Jecum, ut conjueramus, loqui ; et non Je
totum etiam et etiam ab Jermone nojiro avertijfety minus mijer,
quam Jum, ejfem. Nam cave putes hoc tempore plus me quemquam
cruciari, quod eum, quem ante me diligOy video in Conjulatu quid-
vis potius efcy quam Conjulem. ^odf voluerit tibi obtempera-
re, et nobis de Cajare credere, et Conjulatian reliqiium Romce
peragere, incipiam Jperare, etiam conflio Senatus, auBore te, illo^
relatore, Pompeium et Cajarem co.njungi pojfe. ^od Ji Jadium
erit, me fatis vixijfe putabo. Fadlum Ccefaris de Corfnio totum
me probaturum Jctto : quo modo in hujujmodi re, commodius ca-
dere non potuit, quam ut resfnefinguine conferet. Balbi mci tui^
que adventu deledlatum te valde gaudeo, Is qucecunque tibi de C^-
fare dixit, quceque CcefarJcripjit, Jcio, rc tibi probabit, qucecunque
Jortuna efisfuerit, verifime Jcripjiffh
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 240/541
232 EPISTOLARUM
CiCERO Attico Sal.
XVI. /^ M N I A mihi provifa funt, praeter occultum et tu-
tum iter ad mare fuperum : hoc enim mari uti non
poiTumus hoc tempore anni. Illuc autem, quo fpedlat animus,
et quo res vocat, qua veniam ? cedendum enim eft celeriter
ne forte qua re impediar atque alliger. Nec vero ille me ducit,
qui videtur : quem ego hominem '^oTBXaiKUTcLTov omnium jam
ante cognoram -, nunc vero etiam A<r^cx,TYiytKodTATCiV. Non me igi-
tur is ducit, fed fermo hominum, qui ad me a Philotimo fcri-
bitur : is enim me ab optimatibus ait confcindi. Quibus opti-
matibus, dii boni ? qui nunc quo modo occurrunt, quo modo
autem fe venditant, Caefari ? Municipia vero Deum : nec fimu-
lant, ut cum de illo aegroto vota faciebant ; fed plane, quid-
quid mali hic Pififtratus non fecerit, tam gratum efl:, quam fi
alium facere prohibuerit. Hunc propitium fperant j iUum ira-
tum putant. Quas fieri cenfes a^TrcLVTYi^eig ex oppidis ? quos ho-
nores ? Metuunt, inquies : credo ; fed mehercule illum ma-
gis. Hujus infidiofa clementia deledlantur ; illius iracundiam
formidant. Judices dcccl, qui prascipue Cnaeo noftro de-
ledtabantur, ex quibus quotidie aliquem video, nefcio quas
cjus Lucerias horrent. Itaque quaero, qui fmt ifti optimates,
qui me exturbent, cum ipli domi maneant. Sed tamen, qui-
cunque funt, cu^iof^uj r^uxx.?. Etfi, qua fpe proficifcar, video
conjungoque me cum homine magis ad vaftandam Italiam,
quam ad vincendum, parato : demum, quem expedlo . . . Et
quidem, cum haec fcribebam iv. Nonas, jam expedlabam ali-
quid a Brundufio. Quid autem aliquid ? quam inde turpiter
fugiflet, et vidtor hic qua fe referret, et quo. Quod ubi audif-
fem ; fi ille Appia veniret, ego Arpinum cogitabam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 241/541
l 233 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R IX.
ECiCERo Attico Sal.
T S I, cum tu has literas legeres, putabam fore ut
fcirem jam quid Brundufii adlum eifet; (nam Ca-
nufio VIII Kal. profedtus erat Cnaeus ; hasc autem fcribebam
pridie Nonas xiv die poflquam ille Canufio moverat) tameti
angebar fmgularum horarum exped:atione ; mirabarque nihil
allatum effe, ne rumoris quidem : nam erat mirum lilentium.
Sed haec fortalfe Kiyoajra^cc funt; quae tamen jam fciantur necelfe
efl. Illud moleftum, me adhuc inveftigare non poife, ubi P.
Lentulus nofter fit, ubi Domitius. Quaero autem, quo facilius
fcire poffim, quid adluri fmt ; iturine ad Pompeium ; et, (i
funt, qua, quandove, ituri funt. Urbem quidem jam refertam
elfe optimatium audio j Solium et Lupum, quos Cnaeus nofler
ante putabat Brundufium venturos effe quam fe, jus dicere.
Hinc vero vulgo vadunt : etiam M' Lepidus, quocum diem
conterere folebam, cras cogitabat. Nos autem in Formiano
morabamur, quo citius audiremus : deinde Arpinum voleba-
mus : inde, iter qua maxime a.vctTrdvvilov eifet, ad mare fuperum,
remotis, five omnino mifHs, lid:oribus. Audio enim bonis vi-
ris, qui et nunc, et faepe antea, magno praefidio Reipublicae
fuerunt, hanc cundtationem noflram non probari, multaque in
ToM. vm. G g
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 242/541
234 EPISTOLARUMme et fevere, m conviviis tempeftivis quidem, difputari. Ce-
damus igitur; et, ut boni cives fimus, bellum Italiae terra ma-
rique inferamus ; et odia improborum rurfus in nos, quae jam
extindta erant, incendamus;
et Lucceii confilia ac Theophaniperfequamur. Nam vScipio vel in Syriam proficifcitur forte ;
vel cum genero honefte ; vel Caefarem fugit iratum. Marcelli
quidem, nifi gladium Caefaris timuiifent, manerent. Appius et
eodem timore, et inimicitiarum recentium ; et tamen praeter
hunc, et C. CafTium, reliqui legati -, Fauftus Proquaeflor : ego
unus, cui utrumvis liceret. Frater accedet ; quem focium hu-
jus fortunae effe non erat aequum: cui magis etiam Caefar iraf-
ceretur : fed impetrare non poffum ut maneat. Dabimus hoc
Pompeio, quod debemus. Nam me quidem alius nemo mo-
vet ; non fermo bonorum, qui nulli funt ; non caufa, quae
a<5la timide efl, agetur improbe. Uni, uni hoc damus, ne id
quidem roganti, nec fuam caufam (ut ait) agenti, fed pub-
licam. Tu quid cogites de tranfeundo in Epirum, fcire fane
velim.
CiceroAtticoSal.
11. pp T S I Nonis Mart. die tuo, ut opinor, expedlabam
epiflolam a te longiorem ; tamen ad eam ipfam bre-
vem, quam iii Nonas vt^ Tyjv thdXtj-^v dedifli, refcribendum
putavi. Gaudere ais te, manfiffe me ; et fcribis in fententia te
manere : mihi autem fuperioribus literis videbare non dubita-
re, quin cederem, ita, fi et Cnaeus bene comitatus confcendif-
/et, et Confules tranfiffent. Utrum hoc tu parum commemi-jiifli, an ego non fatis intellexi, an mutafli fententiam ? Sed
aut ex epiflola, quam expedto, perfpiciam, quid fentias ; aut
.alias abs te literas eliciam. Brundufio nihil dum erat allatum.
O rem difficilem, planeque perditam ! quam nihil praetermit-
;tis in confilio dando ! quam nihil tamen, quod tibi placeat.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 243/541
A D A T T I C U M L 1 B. IX. 235
cxpllcas ! Non efTe me una cum Pompeio gaudes ; ac proponis
quam fit turpe me adefTe, cum quid de illo detrahatur, nec fas
elTe approbare. Certe. Contra igitur ? Dii, inquis, avcrrun-
cent. Quid ergo fiet, fi in altero fcelus eft, in altero fuppli-
cium ? Impetrabis, inquis, a Caefare, ut tibi abeffe liceat, et
effe otiofo. Supplicandum Igitur ? Miferum. Quid fi non im-
petraro ? Et de triumpho erit, inquis, integrum. Quid fi hoc
ipfo premar ? Accipiam ? quid foedius ? Negem ? repudiari fe
totum, magis etiam quam olim in xx-viratu putabit. Ac folet,
cum fe purgat, in me conferre omnem illorum temporum cul-
pam : ita me fibi fuiffe inimicum, ut ne honorem quidem a fc
accipere vellem. Quanto nunc hoc idem accipiet afperius ?
tanto fcilicet, quanto et honor hic illo efl amplior, et ipfe ro-
buflior. Nam quod negas te dubitare, quin magna in offenfa
fim apud Pompeium hoc tempore, non video caufam, cur ita
fit, hoc quidem tempore. Qui enim amlffo Corfinio denique
certiorem me fui confilii fecit, is queretur Brundufium me
non venifTe, cum inter me et Brundufium Caefar effet? deinde,
etiam fcit fuam effe in ea caufa querelam oLma^jtyia-iaTciv ; me putat
de municipiorum imbecillitate, de deledtlbus, de pace, de ur-
be, de pecunia, de Piceno occupando, plus vidiffe, quam fe.
Sin cum potuero, non venero, tum crit inimicus : quod ego
non eo vereor, ne mihi noceat : (quid enim faclet ?
x/f o i<^ JWAo?, i^ ^ctvetv A<p^ovTig uvj)
fed quia ingrati animi crimen horreo. Confido Igitur adven-
tum noftrum illi, quoquo tempore fuerit, ut fcribis, «.cr^gwTov
ibre. Nam quod ais, fi hic temperantius egerit, confidera-
tius confilium te daturum ; qui hic potefl fe gerere non per-
dite ? vita, mores, ante fadla, ratio fufcepti negotii, focii, vi-
res bonorum, aut etiam conflantia. Vix dum epiflolam tuam
legeram, cum ad me currens ad illum Poflumus Curtius venit,
nihil nifi claffes loquens et exercitus : eripiebat Hifpanias :
tenebat Afiam, Siciliam, Africam, Sardiniam : confeftim in
Grsciam perfequebatur. Eundum igitur efl, nec tam ut belli,
G g 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 244/541
236 EPISTOLARUMquam ut fugze, focii fimus. Nec enim ferre potero fermones
iftorum quicunque funt : non funt enim certe, ut appellantur,
boni. Sed tamen id ipfum fcire cupia, quid loquantur; idque
ut exquiras, meque certiorem facias, te vehementer rogo.
Nos adhuc, quid Brundufii adtumeffet, plane nefciebamus.
Cum fciemus, tum ex re et ex tempore confilium capiemus ;.
fed utemur tuo»
CiCERo Attico Sal.
III. "TNOMITII filius tranfiit Formias viii Id. currens admatrem Neapolim, mihique nuntiari juflit, patrem
ad urbem effQ ; cum de eo curiofe quasfiffet fervus nofter Dio-
nyflus. Nos autem audieramus eum profe(Stum, live ad Pom-
peium, five in Hifpaniam. Id cujufmodi fit, fcire fane velim.
Nam ad id, quod delibero, pertinet, fi ille certe nufquam dif-
cefHt, intelligere Cnaeum, non effe faciles nobis ex Italia exi-
tus, cum ea tota armis pra^fidiifque teneatur, hieme praefertim.
Nam, li commodius anni tempus efTet, vel infero mari liceret
uti. Nunc nihil potefl, nifi fupero, tranfmittij quo iter inter-
clufum efl. Quaeres igitur et de Domitio, et de Lentulo. ABrundufio nulla adhuc fama venerat : et erat hic dies vii Id.
quo die fufpicabamur, aut pridie, Brundufium venifTe Caefa-
rem : nam KaL Arpis manferat. Sed fi Poftumum audire vel-
les, perfecuturus erat Cnasum : tranfiffe enim jam putabat,
conjedtura tempeflatum ac dierum. Ego nautas eum non pu-
tabam habiturum : ille confidebat, et eo magis, quod audita
naviculariis hominis liberalitas effet. Sed tota res Brundufina
jam quo modo habeat fe^ diutius nefcire non pofTum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 245/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 237
CicERo Attico Sal.
IV. p GO etfi tam diu requiefco, quam diu aut ad te fcribo,,
aut tuas literas lego ; tamen et ipfe egeo argumento
epiflolarum, et tibi idem accidere certo fcio. Quae enim foluto
animo familiariter fcribi folent, temporibus his excluduntur i
quas autem funt horum temporum, ea jam contrivimus. Sed
tamen, ne me totum aegritudini dedam, fumpfi mihi quafdam
tanquam 3-gV«s-, qu^ et politicse funt, et temporum horum ;
ut et abducam animum ab querelis, et in eo ipfo, de quo agi-tur, exercear. Eas funt hujufmodi. eI i^mTiov kv t^ Tr^^h, Tv^m-
vnfiivy]. Tvpcwvi^f^ivy!^ ocwtyi^, « •mvTi tdottco Tvpavviaos Kct^TdXviTiv '7t^a,y~
f^ATivTeov, Ko(,v fA,i)i\.Y[ Q^ TovTO •zt6< tuv 'oKoov y\ 'ss-qKi? Kivaiwivcrm. eI
ivKctJoYiTiov T KccTuKvovig/:,,fjjyi
ccvts^ cupYjTcii. eI 'ZxreipcLTiov ex/p^y&tv t>] TiWtpih,
TVpcLVViif^ivYl aCUpCd }(^ KoyCO fMLTKoVy Vj 77dKef/,C0. Ei mKlTlKOV TD YjffVXoii^^Vf
cLva^x^pic^vToi TToty ^ •^Tpido^ TvpoLvvafJ^Yig. Ei oto. 'mvTos 'iTiov Kivavva "^
£\ivd-ipia4 'ui^. eI 'mh.ifJLOV 'iTiUiCTiov TYi %oW, K&^ isiroKtopKYiTiov tuvtIjj
TVpcCVVOVflivltU. EI ii f^Yj O0KlfAyoi^0V7S& tIjJ 2^ TIsKifjLOV KoLTUKvtTlV TYig Tvpctv-^
vioog, oiu/oc^^oypctTfliov 'ofcocg toIs ctpi^otg. e\ Tolg ivip^Tcctg >i (piKoig ovyKiv-
ouvivTiov iv Tdlg "mKiTtKiig, ko^v f/A] aoKUcrtv iv (^iQovKive&cci 'sj^ rwv 'qKo>)v.
Ei fJLiyocKod T^v mcrpioot, ivio^TYJaug, ^' cwt^ Ti tSto ccv^Ki^ ttuB-oov, t^
(p^VfjB^eig, KiviSvujivcreiiVy kv i%KovTYig vmp TYjg ^T^i^og. eI i^^iTiov cwto^
koujT^ 7^1 }{^ Toov o\khotootoov TisieiS^ocf "zirpovotoLVy ccCpif^G) TOLg 'Txrpog tovs
\(^vov\cig ^^TToK^iHoLg. Jn his ego me confultationibus exercens, et
dilTerens in utramque partem tum GrsEce, tum Latine, et ab-
duco parumper animum a moiefliis, et r^ Tr^^pya t) deliberOo
Sed vereor ne tibi ecKcapog j(im : fi enim redte ambulaverit is^
qui hanc epiflolam tulit, in ipfum tuum diem incidit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 246/541
238 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
V. ]^TATALI dle tuo fcripfifti epiftolam ad me plenam
conlilii, fummaeque cum benevolentijc, tum etiam
prudentis : eam mihi Philotimus poftridie quam a te accepe-
rat, reddidit. Sunt ifta quidem. quae difputas difficillima, iter
ad fuperum, navigatio infero, difceifus Arpinum, ne hunc fu-
giffe; maniio Formiis, ne obtulilTe nos gratulationi, videamur:
fed miferius nihil, quam ea videre, qu^e tamen jam, jam, in-
quam, videnda erunt. Fuit apud me Poftumus: fcripii ad te
quam gravis. Venit ad me etiam Q^Fufius, quo vultu ! quo
fpiritu ! properans Brundufium, fcelus accufans Pompeii, levi-
tatem et flultitiam Senatus. Haec qui in mea villa non feram,
Curtium in curia potero ferre ? Age, finge me quamvis et^^o^ct-
%ui? hffic ferentem ;quid illa, D/V, M. T-ulli, quem habebunt
exitum ? Et omitto caufam Reipublicae, quam ego amiffam
puto cum vulneribus fuis, tum medicamentis iis, quae paran-
tur. De Pompeio quid agam ? cui plane (quid enim hoc ne-
gem ?) fuccenfui. Semper enim caufas eventorum magis mo-
vent, quam ipfa eventa. Hasc igitur mala (quibus majora effe
quae polfunt ?) confiderans, vel potius judicans ejus opera ac-
cidiffe et culpa, inimicior eram huic, quam ipfi Caefari. Ut
majores noflri funeftiorem diem elfe voluerunt Alienfis pugnae,
quam urbis captas, quod hoc malum ex illo ; itaque alter re-
ligiofus etiam nunc dies, alter in vulgus ignotus : fic ego, de-
cem annorum peccata recordans, in quibus inerat ille etiam
annus, qui nos, hoc non defendente, ne dicam gravius, af-
flixerat ;praefentifque temporis cognofcens temeritatem, ig-
naviam, negligentiam, fuccenfebam. Sed ea jam mihi exci-
derunt. Beneficia ejufdem cogito ; cogito etiam dignitatem.
Intelligo ferius equidem quam vellem, propter epiflolas fer-
monefque Balbi ; fed video plane nihil aliud agi, nihil adtum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 247/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 239
ab initlo, quam ut hunc occideret. Ego igltur, fi quis apud
Homerum, cum ei et mater et dea dixiflet,
AvTiKO, ya,p roi i7rei\a, ^eQ''
EkIopo, mriA,os iTOi^os :
matri ipfe refpondit,
AuTuca, Ti^vccilui, iTrii inc af ifA,i7iS.oy iTcupu
KT$ivo[jt.ivu iTmfAAJvcot i quld fi non iTcupu folum, fed etiam
ivipyirv\ ? adde, tali viro, talem caufam agenti : et ego vero hiEc
officia mercanda vita puto. Optimatibus vero tuis nihil con-
fido, nihil jam ne infervio ^uidem : video ut fe huic dent, ut
daturi fint. Quidquam tu illa putas fuiife de valetudine decre-
ta municipiorum, pric his de vidloria gratulationibus ? Timent,
inquies. At ipfi tum fe timuiffe dicunt. Sed videamus quid
adlum fit Brundufii : ex eo fortalTe mea confilia nafcentur,
aliaeque literae.
CicERo Attico Sal.
.VI. "^r O S adhuc Brundufio nihil. Roma fcripfit Balbus,
putare jam Lentulum Cos. tranfmififTe, nec eum a
minore Balbo conventum, quod is hoc jam Canufii audiffet
inde ad fe eum fcripfiffe, cohortefque fex, quas Albae fuifTent,
ad Curium via Minucia tranfiffe : id Caefarem ad fe fcripfiffe,
ct brevi tempore eum ad urbem futurum. Ergo utar tuo con-
iilio -y neque me Arpinum hoc tempore abdam : etfi Ciceroni
meo togam puram cum dare Arpini vellem, hanc eram ipfam
excufationem relidiurus ad Caefarem : fed fortaffe in eo ipfo
offendetur, cur non Romas potius. Sed tamen fi efl conveni-
cndus, hic potifi^mum. Tum reliqua videbimus, id efl, et
quo, et qua, et quando. D.omitius, ut audio, in Cofano, et
quidem, ut aiunt, paratus ad navigandum : fi in Hifpaniam,
,non probo ; fi ad Cnaeum, laudo : quovis potius certe, quam
ut Curtium videat ; quem ego patronus afpicere non pofTum.
Quid alios ? Sed, opinor, quiefcamus -, ne noftram culpam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 248/541
240 EPISTOLARUMcoarguamus ; qui, dum urbem, id efl patriam, amamus, dum-
que rem conventuram putamus, ita nos gefllmus, ut plane
interclufi captique fimus. Scripta jam epiftola, Capua literge
funt allatae hoc exemplo. Pompeius mare tranjiit cum omnibus
7nHitibuSy quos fecum habuit : hic numerus eji hominum millia
XXX ; et Co7ifuleSy duo et 'Tribuni plebisy et Se?iatores, qui fue^
runt cum eo, omties cum uxoribus et liberis. Confcendijfe dici-
tur a. d. IV. Nonas Mart, Ex ea die fuere Septemtriones ven^
ti. Navesy quibus ufus non ef, omnes aut prcecidiffe, aut in-
cendijfe, dicunt. De hac re literce L, Metello Tribuno plebis
Capuam allatce funt ab Clodiafocru, quce ipfa tra?ifiit. Ante fol-
licitus eram et angebar, ficut res fcilicet ipfa cogebat,
cumconfilio explicare nihil polfem : nunc autem, poftquam Pom-
peius et Confules ex Italia exierunt, non angor, fed ardeo
dolore 5^^e f^oi v\to^
Non fum, inquam, mihi crede, mentis compos ; tantum mihl
dedecoris admifilTe videor. Me non primum cum Pompeio,
qualicunque confilio ufo, deinde cum bonis effe, quamvis cau-
fa temere inftituta ? praefertim cum ii ipfi, quorum ego caufa
timidius me fortunas committebam, uxor, filia, Cicerones pue-
ri, me illud fequi mallent ? hoc turpe et me indignum puta-
rent ? Nam Quintus quidem frater, quidquid mihi placeret, id
red:um fe putare aiebat, id animo aequifiimo fequebatur. Tuas
nunc epiflolas a primo lego. H^e me paulum recreant. Pri-
mae monent et rogant, ne me projiciam; proximas te gaudere
oflendunt, me remanfiffe. Eas cum lego, minus mihi turpis
videor, fed tam diu, dum lego : deinde emergit rurfum dolor,
et «^'%|0^ (potvTcca-ioc. Quamobrem obfecro te, mi Tite, eripe
mihi hunc dolorem, aut minue faltem, aut confolatione, aut
confilio, aut quacunque re potes. Quid tu autem pofTis ? aut
quid homo quifquam ? vix jam Deus. Equidem illud molior,
quod tu mones, fperafque fieri poffe, ut mihi Caefar concedat
ut abfim, cum aliquid in Senatu contra Cnaeum agatur. Sed
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 249/541
A D A T T I C U M L l B. IX. 241
timeo ne non impetrem. Venit ab eo Furnius; (ut quidem
lcias, quos fequamur) Q^Titinii filium cum C^fare efTe nun-
tiat: fed illum majores mihi gratias agere, quam vellem. Quid
autem me roget, (paucis ille quidem verbis, fed iv ^vvil>,y.ei) cog-
nofce ex ipfius epiflola. Me miferum ! quod tu non valuifti.
Una fuiflemus : confilium certe non defuilTet, sJm Ju epx^^ixivco.
Sed acfta ne agamus : reliqua paremus. Me adhuc haec duo
fefellerunt, initio fpes compolitionis, qua fad:a volebam uti
populari vita, et follicitudine fenedlutem noflram liberari : de-
inde bellum crudele et exitiofum fufcipi a Pompeio intellige-
bam ; melioris mediusfidius civis et viri putabam, quovis fup-
plicio afiici,
quamilli crudelitati non folum praeefle,
verumetiam intereffe. Videtur vel mori fatius fuiffe, quam effe cum
iis. Ad haec igitur cogita, mi Attice, vel potius excogita.
Quemvis eventum fortius feram, quam nunc dolorem.
C^SAR Imp. S. D. Ciceroni Imp.
/^UM Furnium nojirum tantum vidijjem-, neque loqui, neque
audire, meo commodo potuijfem ; properaremf atque ejjhn in
itinere, pramijjis jam legionibus ; praterire tamen non potui, quin
et Jcriberem ad te, et illum mitterem, gratiajque agerem : et Ji
hoc et Jeci Jcepe, et Jcepius mihi JaBurus videor 3 ita de me me^
reris. In primis a te peto, quoniam confido me celeriter ad urbem
'venturum, ut te ibi videam ; ut tuo conjilio, gratia, dignitate,
ope omnium reru?n, uti pojjim. Ad propojtum revertar : Jejiina-'
tioni mea, brevitatique literarum:, ignojces, Reliqua ex Furnio
cognojces.
ToM. VIII. H h
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 250/541
242 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
VII. CCRIPSERAM adte epiftokm, quam darem iv Id.
fed eo die is, cui dare volueram, non eft profecftus.
Venit autem eo ipfo die ille celeripes, quem Salvius dixerat :
attulit uberrimas tuas literas, quie mihi quiddam quafi ani-
mulas reftillarunt. Recreatum enim me non queo dicere : {^6.
plane t^ avvi-xfiv effecifti. Ego enim non jam id ago, mihi crede,
ut profperos exitus confequar : iic enim video, nec duobus his
vivis, nec hoc uno, nos unquam Rempublicam habituros. Ita
neque de otio noflro fpero jam, nec ullam acerbitatem recufo.^
Unum illud extimefcebam, ne quid turpiter facerem, vel, di-
cam, jam eifecifTem. Sic ergo habeto, falutares te mihi literas
mififle: neque folum has longiores, quibus nihil potefl effe ex-
plicatius, nihil perfedlius ; fed etiam illas breviores, in quibus
hoc mihi jucundiflimum fuit, confilium fadtumque noflrum a
Sexto probari : pergratumque mihi tu fecifti, a quo diligi me,
et, quid redlum fit, intelligi, fcio. Longior vero tua epiflola
non me folum, fed meos omnes, aegritudine levavit. Itaque
utar tuo confilio, et ero in Formiano ; ne aut ad urbem
cf.TMVTnTi? mea animadvertatur ; aut, fi nec hic nec illic eum vi-
dero, devitatum fe a me putet. Quod autem fuades ut ab eo
petam, ut mihi concedat, ut idem tribuam Pompeio, quod ipfi
tribuerim ; id me jam pridem agere intelliges ex literis Balbi
et Oppii, quarum exempla tibi mifi : mifi etiam Caefaris ad eos
fana mente fcriptas, quo modo in tanta infania. Sin mihi Ca3-
far hoc non concedat -, video tibi placere iUud, me TroXiTivucc
de pace fufcipere : in quo non extimefco periculum : cum
enim tot impendeant, cur non honefliffimo depacifci velim ?
Sed vereor ne Pompeio quid oneris imponam ;
M)? (AOi yo^yeilw }i.i<Piz?\r,v octvolo TnXoooii
intorqueat. Mirandum enim in modum Cnoeus nofler Syllani
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 251/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 243
regnl fimilitudinem concupivit. e\^u)5 m Kiya. Nihil ille un-
quam minus obfcure tulit. Cum hocne igitur, inquies, efTe
vis ? Beneiicium fequor, mihi crede, non caufam, ut in Mi-
lone, ut in . . . Sed haec hadtenus. Caufa igitur non bona eft ?
immo optima j fed agetur (memento) foediffime. Primum
coniilium eft fufFocare urbem et Italiam fame j deinde agros
vaftare, urere, pecuniis locupletum non abflinere. Sed cum
eadem metuam ab hac parte ; fi illinc beneficium non fit,
redius putem quidvis domi perpeti. Sed ita meruiffe illum de
me puto, ut Axct^fiTioi^ crimen fubire non audeam. Quanquam
a te ejus quoque rei jufta defenfio eft explicata. De triumpho
tibi afientior ; quem quidem totumfacile
et libenter abjecero.
Egregie probo fore, ut, dum agamus, •^jA^s' cdpcoios obrepat
fi modo, inquis, fatis ille erit firmus. Eft firmior etiam, quam
putabamus. De ifto licet bene fperes. Promitto tibi, fi vale-
bit, tegulam illum in Italia nuUam relidurum. Tene igitur
focio ? Contra mehercule meum judicium, et contra omnium
antiquorum au6toritatem ; nec tam ut illa adjuvem, quam ut
hffic ne videam, cupio difcedere. Noli enim putare tolerabi-
les horum infanias, nec uniufmodi, fore. Etfi quid te horum
fugit ? legibus, judiciis, Senatu fublato, libidines, audacias,
fumptus, egeftates tot egentifBmorum hominum, nec privatas
pofTe res, nec Rempublicam, fuftinere. Abeamus igitur inde
qualibet navigatione : etfi id quidem, ut tibi videbitur : fed
certe abeamus. Sciemus enim, id quod expedas, quid Brun-
dufii adtum fit. Bonis viris quod ais probari, quae adhuc fece-
rimus, fcirique ab iis nos non profed;os, valde gaudeo ; fi efl
nunc ullus gaudendi locus. De Lentulo inveftigabo diligen-
tius : id mandavi Philotimo, homini forti, ac nimium opti-
mati. Extremum eft, ut tibi argumentum ad fcribendum for-
tafle jam defit : nec enim alia de re nunc ulla fcribi poteft
et de hac quid jam amplius inveniri poteft ? Sed quoniam et
ingenium fuppeditat, (dico mehercule, ut fentio) et amor,
quo et meum ingenium incitatur;perge, ut facis, et fcribe
H h 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 252/541
244 E P I S T O L A R U M
quantiim potes. In Eplrum quod me non Invitas, comltem
non moleftum, fubirafcor : fed vale : nam, ut tibi ambulan-
dum, ungendum, fic mihi dormiendum. Etenim literae tuae
mihi fomnum attulerunt.
Balbus et Oppius S. D. M. Ciceroni.
\TED UM homlnmn hwnlliumy ut nosfumusyfed etia?n amplif-
fimorum virorum^ co7ifilia ex eventu, non ex 'uoluntate^ a ple-
rifque prohari folent. T^amen freti tua hmnanitatet quod verijfi-
mum nobis videbitur, de eo^ quod ad nos fcripfjiiy tibi confilium
dabimus ; quod fi noji fuerit prudensj at certe ab optima fde et
optimo anifno profcifcetur. Nos nif idy quod nofro judicio Cc^fa^
rem facere oportere exifimamusy uty fmul Romam venerit, agat
de reconciliatione gratice fuce et Pompeii, id eumfadlurum ex ipfo
cognoviffemusy te hortari defneremusy ut velles iis rebus i?iterefe,
quofaciliusy et ?najore cum dignitatCy per tCy qui utrique es con-
jundiuSy res tota confieret : auty f ex contrario putaremus Ccefa-
rem id non faBurumy et eum velle cum Pompeio bellutn gererCy
fciremus -, nunqua?n tihi fuaderemusy contra hominem opti??je de
te meritum armaferres ; fciiti tef??iper oravif^ius, ne co?2tra Cce-
farem pugnares. Sed cu??i etiamnu?ny quidfaElurits Ccefarfty ma-
gis opi?iariy qua?nfcircy pofimus ; non poffumus nifi hoc ; non videri
eam tuam efe dignitatemy neque fidem o?n?iibus cog?iitamy ut con^
tra alterut?~umy cum utrique fis maxime necefwiusy arma feras :
et hoc non dubitamus quin Ciefar pro fua huma?iitate maxime fit
probaturus. Nos ta??ien (fi tibi videbitur) ad Cafarem fcribe??iusy
iit nos hac re certioresfaciat quid aBurus ftt : a quo fi erit nobis
refc?-iptu?ny flatimy qua fentiemusy ad te fcribemus -, et tibi fideni
faciemus nos eafuaderey quce nobis videntur tuce dignitatiy ?Jon Cce-
faris rationiy efie utilifiima : et hoc Ccefarem, profua indulgetitia in
fuos, probaturum putamus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 253/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 245
Balbus Ciceroni Imp. S.
C / vales, bene ejl. Poflea quam literas communes cum Oppio ad
te dediy ab C^fare epijlolam accepit cujus exemplum tibi mifi ',
ex quibus perfpicere poteris, quam cupiat concordiam, et Pom-
peium reconciliarey et quam remotus ft ab omni crudelitate : quod
eumfentire, ut debeo, valde gaudeo. De te, et tua fde et pie-
tate, idem mebercule, mi Cicero, fentio, quod tu -, non pofje tuam
famam et officium fuflinere, ut contra eum armaferas, a quo tan-
tum beneficium te accepiffe pradices, Ccsfarem hoc idem probaturum,
exploratum profmgulari ejus humanitate habeo ; eique cumulati/li-
me fatisfaSlurum te certofcio, cum nullam partem belli contra eum
fufcipias, 7ieque focius ejus adverfariis fueris» Atque hoc non fo-
lum in te, tali et tanto viro, fatis habebit, fed etiam mihi ipfe
fua concefjit voluntate, ne in iis cajiris efjem, quce contra Lentu-
lum aut Pompeium futura effent ', quorum benefcia maxima ha-
berem : fibiquefatis effe dixit, fi rogatus urbana officia fibi prcefii-
tifem ; qua etiam ilH, idfi vellem, pmflare poffem. Itaque nunc
Pomce omnia negotia Lentuli procuro, fufineo ; meumque qfficium,
fidem, pietatem, his prccfio. Sed mehercule rurfus jam abjedlam
compofitionisfpem non defperatifjimam effe puto , quonia?n Ccefar efi
ea mente, qua optare debemus. Hac re mihi placet, fi tibi videtury
te ad eum Jcribera, et ab eo prcejidium petere, ut petifii a Pom-
peio, me quidem approbante, temporibus Milonianis. Prcefiabo ffi
Ccejarem bene Jiovi) eum prius tuce dignitatis, quam Juce utilita^
tis, rationem habiturum. Hcec quam prudenter tibi Jcribam, ne-
Jcio : Jed illud certe fcio, me ab fingulari amore ac benevolentia,
qucecunquefcribo, tibifcribere : quod te, ita incolumi Ccefare mo-
rlar, tantifacio, ut paucos ceque ac te caros habeam. De hac re
cum aliquid confiitueris, velim mihi fcribas : na??z non mediocriter
lahoro, ut utrique, ut vis, tuam benevolentiam prcefiare p.ofiis -r.
qua?n ?nehercule te prcefiaturum confido, Fac ut valeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 254/541
246 E P I S T O L A R U M
C^SAR O P P I O, C O R N E L I O, S.
(^A UD E O mehercuk vosJignificare UtertSy quam valde prohe-
tis ea, qua apud Corjinium fujit gejla, Conjilio 'vejlro utar li-^
henter, et hoc libentius, quod mea fponte facere conjiitueramy ut
quam lenijjimum me praberem, et Pompeium darem operam ut
reconciliarem, 'Tentemus hoc modo, Ji pojjumus omnium voluntates
recuperare, et diuturna viBoria uti -, quoniam reliqui crudelitate
cdium effugere non potuerunt, neque vi£loriam diutius tenere, prce-ter unum L. Syllam, quem imitaturus nonjum, Hcec novafit ra~
tio vincendi, ut mifericordia et liberalitate nos muniamus. Id
quemadmodum fieri pojjit, non nulla mi in mentem veniunt, et
multa reperiri pojfunt, De his rebus rogo vos ut cogitationem fuf-
cipiatis. Cn. Magium, Pompeii prcefeSlum, deprehendi : fcilicet
meo inflituto ufusfum, et eumflatim miffumfeci. fam duo pra-
feBifabrum Pompeii in meam potejiatem venerunt, et a me mifji
funt. Si volent grati ejfe, debebunt Pompeium hortari, ut malit
mihi ejje a77iicus, quam his, qui et illi et mihiJemperfuerunt inimi'
cijjimi : quorum artificiis effeSlum eji, ut Rejpublica in huncfatum
perveniret.
CicERo Attico Sal.
VIII. OCENANTIBUS 11 Idus nobis, ac nodu quldem,
Statius a te epiftolam brevem attulit. De Lucio
Torquato quod modo quaeris, non modo Lucius, fed etiam
Aulus, profedtUs efl j alter multos dies. De Reatinorum co-
rona quod fcribis, molefte fero. In agro Sabino fementem fieri
profcriptionis, fenatores multos efle Romae, nos quoque audie-
ramus. Ecquid potes dicere cur exierint ? In his locis opinio
efl:, conjedtura magis, quam nuntio, aut literis, Caefarem For-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 255/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 247
mlls a. d. XI Kal. Apr. fore. Hic ego vellem habere Homeri
illam Minervam fimulatam Mentori, cui dicerem :
N.ullam rem unq.uam difficiliorem cogitavi : fed cogito tamen ;.
nec ero ut in malis imparatus. Sed cura ut valeas : puto enim.
diem tuum heri fuilTe^
CiceroAtticoSal^
IX. np R E S epiftolas tuas accepi poftridle Idus : erant au-
tem IV, III, pridie, Idus datas : igitur antiquiffimcB
cuique primum refpondebo. Aifentio tibi ut in Formiano po~
tiffimum commorer ; etiam de fupero mari; palpaboque, ut
antea ad te fcripli, ecquonam modo poffim voluntate ejus nul-
lam Reipublicae partem attingere. Quod laudas, quia oblivifci
me fcripfi ante fad:a et delida noftri amici ; ego vero ita facio.
Quin ea ipfa, quae a te commemorantur fecus ab eo in me ip-
fum fada effe, non memini: tanto plus apud me valere beneficii
gratiam, quam injuris dolorem, volo. Faciamus igitur, ut
cenfes, coliigamufque nos. 2o(p<^y^ enim, fimul ut rus decurro
atque in decurfu ^iiretg meas commentari non defino : fed funt
quaedam earum perdifficiles ad judicandum. De optimatibus
fit fane ita ut vis, fed nofti illud, ^iovv(nog h KopivQ-a). Titinii
filius apud Caefarem eft. Quod autem quafi vereri videris, ne
mihi tua confilia difpliceant -, me vero nihil deled:at aliud, nifi;
confilium et literae tuas. Quare fac, ut oftendis, ne deftiteris adme, quidquid tibi in mentem venerit, fcribere : mihi nihil po->
teft efte gratius. Venio ad alteram nunc epiftolam. Red:e non.
credis de numero militum : ipfo dimidio plus fcripfit Clodia.
Falfum etiam de corruptis navibus, Quod Confules laudas ;,
ego quoque animum laudo, fed confilium reprehendo : dif-
ceflu enim illorum, ad:io de pace fublata eft ; quam quidem
ego meditabar. Itaque poftea Demetrii librum de concotdia.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 256/541
24.8 EPISTOLARUMtibi remifi, et Philotimo dedi. Nec vero dabito, quin exitio-
fum bellum impendeat, cujus initium ducetur afame. Et me
tamen doleo non intereffe huic bello ; in quo tanta vis fcele-
ris futura eft, ut, cum parentes non alere nefarium fit, noftri
principes antiquilTimam et fan^flilTimam parentem patriajn famc
necandam putent. Atque hoc non opinione timeo, fed inter-
fui fermonibus. Omnis haec claifis Alexandria, Colchis, Tyro,
Sidone, Arado, Cypro, Pamphylia, Lycia, Rhodo, Chio,
Byzantio, Lefbo, Smyrna, Mileto, Coo, ad intercludendos
commeatus Italiae, et ad occupandas frumentarias provincias,
comparatur. At quam veniet iratus ! et iis quidem maxime,
qui eam maxime falvam volebant, quafi relidius ab iis quos
reliquit. Itaque mihi dubitanti, quid me facere par fit, per-
magnum pondus affert benevolentia erga illum ; qua dempta,
perire melius elTet in patria, quam patriam fervando evertere.
De Septentrione plane ita eft. Metuo, ne vexetur Epirus.
Sed quem tu locum Graeciae non direptum iri putas ? Praedicat
enim palam, et militibus oftendit, fe largitione ipfa fuperio-
rem, quam hunc, fore. Illud me praeclare admones, cumillum videro, ne nimis indulgenter, et ut cum gravitate po-
tius, loquar. Plane fic faciendum. Arpinum, cum eum conve-
nero, cogito, ne forte aut abiim cum veniet, aut curfem huc
illuc via deterrima. Bibulum, ut fcribis, audio venilTe, et re-
diffQ pridie Idus. Philotimum, ut ais epiflpla tertia, expeda-
bas : at ille Idib. a me profedlus eft : eo ferius ad tuam illam
cpiftolam, cui ego ftatim refcripferam, redditae funt meae li-
terx, De Domitio ut fcribis, ita opinor elle, ut et in Cofano
fit, et confilium ejus ignoretur. Ifte omnium turpiffimus et
fordidiffimus, qui Confularia comitia a PrjEtore ait haberi
pofTe, ell ille quidem, qui femper in Republica fuit. Itaque
nimirum hoc illud eft, quod Casfar fcribit in ea epiftola, cujus
€xemplum ad te mifi, fe velle uti conjilio meo -, age, efto hoc
commun^ : gratia j ineptum id quidem ; fed, puto hoc fimulat
ad quafdam Senatorum fententias ; dlgnitate ; fortaffe fententia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 257/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 249
Confularls. Illud extremum efl, ope omnium rermu Id, ego
fufpicari coepi tum ex tuis literis, aut hoc ipfum effe, aut non
multo fecus : nam permagni ejus intereft, rem ad interregnum
non venire. Id affequitur, fi per Praetorem Confules creantur.
Nos autem in libris habemus non modo Confules a Prastore,
fed ne Praetores quidem creari jus t^Qy idque fad:um effe nun-
quam. Confules, eo non effe jus, quod majus imperium a mi-
nore rogari non fit jus : Praetores autem, cum ita rogentur ut
collegas Confulum fmt, quorum efl majus imperium. Aberit
non longe, quin hoc a me decerni velit, neque fit contentus
Galba, ScEevola, Caflio, Antonio. Tore ^o; %«tvo; vj^^a, %3-&Ji/.
Sed quanta tempcflas impendeat, vides. Qui tranfierint Se-
natores, fcribam ad te, cum certum habebo. De re frumen-
taria redte intelligis ; quae nullo modo adminiflrari fme ved:i-
gaUbus potefl : nec fine caufa et eos, qui circum illum funt,
omnia poftulantes, et bellum nefarium, times. Trebatium
noflrum, etfi, ut fcribis, nihil bene fperat, tamen videre fane
velim : quem fac horteris, ut properet : opportune enim ad
me ante adventum Casfaris venerit. De Lanuvino ftatim ut
audivi Phameam mortuum, optavi, fi modo effet futura Ref-
publica, ut id ahquis emeret meorum ; neque tamen de te,
qui maxime meus, cogitavi : fciebam enim te quoto anno, et
quantum in folo, folere quaerere ; neque folum Romse, fed
etiam Deli, tuum digamma videram. Verumtamen ego illud,
quanquam efl bellum, minoris seflimo, quam aeftimabatur
Marcellino Confule, cum ego iftos hortulos propter domum,
Antii quam tum habebam, jucundiores mihi fore putabam, et
minore impenfa, quam fi Tufculanum refeciffem. Volui H-S
quingentis : egi per prasdem, illi daret, Antii cum haberet
venale : noluit : fed nunc omnia ifta jacere puto propter num-
morum caritatem. Mihi quidem erit aptifiimum, vel nobis
potius, fi tu emeris. Sed ejus dementias cave contemnas :
valde eft venuftum : quanquam mihi ifta omnia jam addid:a
ToM. VIII. I i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 258/541
250 E P I S T O L A R U M
vaflitati videntur. Refpondi epiftolis tribus : fed expedo alias :
nam me adhuc tuas literae fuflentarunt. Data Liberalibus.
CicERo Attico Sal.
X. I^'I H I L habebam, quod fcriberem : neque enim novi
quidquam audieram, et ad tuas omnes refcripferam
pridie. Sed cum me sgritudo non folum fomno privaret, ve-
rum ne vigilare quidem fme fummo dolore pateretur, tecum
ut quafi loquerer, in quo uno acquiefco, hoc nefcio quid, nullo
argumento propofito, fcribere inftitui. Amens mihi fuiife vi-
deor a principio, et me una haec res torquet, quod non omni-
bus in rebus labentem, vel potius ruentem, Pompeium tan-
quam unus manipularis fecutus fim. Vidi hominem xiv KaL
Febr. plenum formidinis : illo ipfo die fenfi quid ageret : nun-
quam mihi poftea placuit ; nec unquam aliud in alio peccare
deftitit. Nihil interim ad me fcribere, nihil nifi fugam cogi-
tare. Quid quaeris: licut ev rol^ ^ooltKoig
alienant immundas, in-fulfae, indecorae -, lic me illius fug^ negligentiaeqiie deformitas
avertit ab amore: nihil enim dignum faciebat, quare ejus fugae
comitem me adjungerem. Nunc emergit amor ; nunc defide-
rium ferre non polTum ; nunc mihi nihil libri, nihil literse,
nihil dodtrina prodeft : ita dies et nodies tanquam avis illa
mare profpedio -, evolare cupio. Do, do pcenas temeritatis
meae : etfi quae fuit illa temeritas ? quid feci non confideratiffi-
me ? Si enim nihil praster fugam quaereretur, fugiffem liben-
tiflime : fed genus belli crudeliflimi et maximi, quod nondum
vident homines quale futurum fit, perhorrui. Quae minjE mu-
nicipiis ? quae nominatim viris bonis ? quae denique omnibus,
qui remanfifTent ? quam crebro illud : Sylla potuity ego non po-
tero ? Mihi autem haeferunt illa : male Tarquinius, qui Porfe-
nam, qui Odtavium Mamilium,' contra patriam^ impie Corio-
lanus, qui auxilium petiit a Volfcis -, red:e Themiflocles, qui
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 259/541
AD ATTICUM L I B. IX. 251
mori malult j nefarius Hlpplas, Piriilrati iilius, qui in Mara-
thonia pugna cecidit, arma contra patriam ferens. At Sylla, at
Marius, at Cinna re6te ? immo jure fortalTe : fed quid eorum
vi<floria crudelius ? quid funeftius ? Hujus belli genus fugi; et
eo magis, quod crudeliora etiam cogitari et parari videbam.
Me, quem nonnulli confervatorem iflius urbis, quem paren-
tem, effe dixerunt, Getarum, et Armeniorum, et Colchorum,
copias ad eam adducere ? me meis civibus famem, vaftitatem
inferre Italise ? Hunc primum mortalem efTe, deinde etiam
multis modis polTe extingui, cogitabam : urbem autem et po-
pulum noftrum fervandum ad immortalitatem, quantum in
nobis ellet, putabam ; et tamen fpes qua^dam me obtentabat
fore, ut aliquid conveniret potius, quam aut hic tantum fcele-
ris, aut ille tantum fiagitii, admitteret. Alia res nunc tota efl,
alia mea. Sol, ut efl in tua quadam epiflola, excidifTe mihi e
mundo videtur. Ut sgroto dum anima efl, fpes effe dicitur ;
lic ego, quoad Pompeius in Italia fuit, fperare non deftiti.
Hasc, haec me fefellcrunt ; et, ut verum loquar, aetas, jam a
diuturnis laboribus devexa ad otium, domefticarum me rerum
deledlatione molliit. Nunc, fi vel periculo experiundum erit,
experiar certe, ut hinc avolem : ante oportuit fortalTe ; fed ea,
quce fcripfi, me tardarunt, et au6loritas maxime tua. Nam
cum ad hunc locum venifTem, evolvi volumen epifcolarum
tuarum, quod ego fub figno habeo, fervoque diligentiflime.
Erat igitur in ea, quam x Kalend. Febr. dederas, hoc modo,
Sed videamus et Cnaus quid agaf, et illius rationes quorfumjiuant
^odfi ijle Italiam relinquet ; faciet omnino malet ety ut ego exif"
timo, AXoyWcag, Sed tum demum confilia nofra commutanda erunt.
Hoc fcribis pofl diem quartum, quam ab urbe difceflimus.
Deinde viii Kalend. Febr. Tantummodot Cnaus nofer, ne, ut
urbem AKcyi^oo? reliquit, fc Italiam relinquat. Eodem die das al-
teras, quibus mihi confulenti planifTime refpondes : efl enim
lic, Sed venio ad confultationem tuam. Si Cnaus Italia cedit, in
urbem redeundum puto : quce enimfinis peregrinationis f Hoc mihl
li 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 260/541
252 E P I S T O L A R U M
plane hasfit : et nunc ita video, inlinitum belliim jundlum mi-
ferrima fuga ; quam tu peregrinationem vTrcKa^i^^yi. Sequitur
jy^n^^f^^os VI Kalend. Febr. EgOy Ji Pompeius ^naiiet in Italiat nec
res adpaSiionem venitt longius bellum putofore : Jin Italiam relin-
quit, ad pojieriim bellum '^.(ymv^ovJlrui exi/limo, Hujus igitur belli
ego particeps, et focius, et adjutor, cfTe cogor; quod et H.TTrov-
oov, et cum civibus. Deinde vii Idus Febr. cum jam plura au-
dires de Pompeii confilio, concludis epiftolam quandam hoc
modo : Ego quidem tibi non Jim auSior, Ji Pompeius Italiam re-
linquity te quoque profugere : fummo enim periculofacieSy nec Rei-
publica proderis ; cui quidem pojierius poteris prodejje, fi ma??feris,
Quem (piXoTmTfiv ac TrsKiTiy^ov hominis prudentis et amici, tali
admonitu, non moveret audoritas ? Deinceps tertio Idus Fe-
bruarias iterum mihi refpondes confulenti lic, ^wd quaris a
me fugamne fidami an moram deferendamy utiliorem putem, ego
'vero in prafentiafubitum difcejjum et prcecipitem profediionem cum
tibi, tum ipfi Cnceo, inutilem et periculofam puto : et fatius ejfe
exifiimo, vos dijpertitos et infpeculis ejfe. Sed medius fidius turpe
nobis puto ejfe
defugacogitare, Hoc turpe Cnaeus nofter biennio
ante cogitavit, ita fyllaturit animus ejus et profcripturit diu.
Inde, ut opinor, cum tu ad me quasdam yiViv.ooTi^ov fcripliiles,
et ego mihi a te qusdam figniiicari putaffem, ut Italia cede-
rem ; deteftaris hoc diligenter xi Kalendas Martias, Ego vero
nulla epifiolafignificaviy fi Cnceus lialia cederet, ut tu una cederes
Qutfijigmficavi, non dico fui inconfians, fed demens. In eadem
epiflola alio loco, Nihil relinquitur nififuga : ciii te focium neu-
tiquam puto efih oportere, nec unquam putavi, Totam autem hanc
deliberationem evolvis accuratius in literis viii Kalendas Mar-
tias datis : Si M' Lepidus et L. Volcatius remanent, manendum
puto, ita uty fi falvus fit Pompeius, et confiiterit alicubiy hanc
vi'Ai\(M relinquas, et te in certamine vinci cum illo facilius patiaris,
quam cum hoc, in ea, quce perjpicitur futura, colluvie regnare.
Multa difputas huic fententis convenientia. Inde ad extre-
mum 3^id fi,
inquis, Lepidus et Volcatius djcedunt ? plane
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 261/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 262/541
254 E P I S T O L A R U M
ad eum literas. Inventus ed vix in hortis fuis fe occultans, li-
terafque mihi remifit, mirifice gratias agens Csefari : de fuo
autem confilio C. Ca^cio mandata ad me dediife. Eum ego
hodie expedtabam, id eft xiii Kal. April. Venit etiam ad me
Matius Quinquatribus, homo mehercule, ut mihi vifus eft,
temperatus et prudens ; exiftimatus quidem eft femper audtor
otii. Quam ille hac non probare mihi quidem vifus efl ! quam
illam viaijccv, ut tu appellas, timere ! Huic ego in muho fer-
mone epiftolam ad me Ca:faris oftendi, eam, cujus exemplum
ad te antea mifi; rogavique, ut interpretaretur, quid effet quod
ille fcriberet, confilio meo fe uti velle, gratia, dignitatet ope re-
riim ojnnium. Refpondit, fe non dubitare quin et opem et gra-
tiam meam ille ad pacificationem quaereret. Utinam ahquod
in hac miferia Reipublicae TroXiTiicov opus efiicere et navare
mihi liceat. Matius quidem et illum in ea fententia effe con-
fidebat, et fe audtorem fore polHcebatur. Pridie autem apud
me CrafTipes fuerat, qui fe pridie Nonas Mart. Brundufio pro-
fedtum, atque ibi Pompeium rehquiffe, dicebat ; quod etiam
qui VIII Idus illinc profedti erant, nuntiabant : illa vero om-
nes, in quibus etiam Craffipes, (qua prudentia, potes atten-
dere) fermones minaces, inimicos optimatium, municipiorum
hoftes, meras profcriptiones, meros Syllas : quse Lucceium lo-
qui ? quae totam Graeciam ? quGe vero Theophanem ? et tamen
omnis fpes falutis in illis eft ; et ego excubo animo, nec par-
tem ullam capio quietis -, et ut has peftes eifugiam, cum difli-
millimis noftri effe cupio. Quid enim tu illic Scipionem, quid
Fauftum, quid Libonem, pr^termiffurum fceleris putas ? quo-
rum creditores convenire dicuntur. Quid eos autem, cum
vicerint, in cives effediuros ? quam vero (A.c(,icpc-^uxUv Cnsei
noftri effe ? Nuntiant i^gyptum, et Arabiam sv^cuf^cvA, et
Miorcm-o(gL(A,icLv, cogitare, Hifpaniam abjeciffe. Monftra narrant
quae falfa effe poffunt. Sed certe et haec perdita funt, et illa
non falutaria. Tuas literas jam defidero. Poft fugam noftrani
nunquam jam noftrarum intervallum fuit. Mifi ad te exem-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 263/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 255
plum literarum mearum ad Ciefarem;quibus me aliquid pro-
fed;urum puto.
ClCERO I M P. S. D. Ci^JSARI ImP.
T T T legi tuas literas, quas a Furnio noftro acceperam, qui-
bus mecum agebas, ut ad urbem effem ; te velle uti con-
filio et dignitate mea, minus fum admiratus : de gratia et de
ope quid lignificares mecum ipfe qu^rebam : fpe tamen dedu-
cebar ad eam cogitationem, ut te pro tua adniirabili ac iingu-
lari fapientia de otio, de pace, de concordia civium, agi velle
arbitrarer ; et ad eam rationem exiftimabam fatis aptam effe et
naturam et perfonam meam. Quod fi ita eft ; et fi qua de
Pompeio noflro tuendo, et tibi ac Reipublicas reconciliando,
cura te attingit ; magis idoneum, quam ego fum, ad eam cau-
fam profedlo reperies neminem : qui et illi femper, et Senatui,
cum primum potui, pacis audor fui^ nec, fumptis armis, belli
ullam partem attigi, judicavique eo bello te violari, contra
cujus honorem, populi Romani beneiicio conceffum, inimici
atque invidi niterentur. Sed ut eo tempore non modo ipfe
fautor dignitatis tuae fui, verum etiam casteris aucflor ad te ad-
juvandum ; fic me nunc Pompeii dignitas vehementer movet
aliquot enim funt anni, cum vos duo delegi, quos praecipue
colerem, et quibus effem, ficut fum, amiciffimus. Quamobrem
a te peto, potius omnibus precibus oro et obteflor, ut in tuis
maximis curis aliquid impertias temporis huic quoque cogita-
tioni, ut tuo beneficio bonus vir, gratus, pius denique, effe in
maximi beneficii memoria pofiim; quas fi tantum ad me ipfum
pertinerent, fperarem me a te tamen impetraturum. Sed, ut
arbitror, et ad tuam fidem et ad Rempublicam pertinet, me
e paucis, et ad utriufque veflrum et ad civium concordiam,
per te, quam accommodatiffimum, confervari. Ego, cum antea
tibi de Lentuio gratias egiffem, cum ei faluti, qui mihi fuerat.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 264/541
256 EPISTOLARUMfuifTes : tamen ledtis ejus literis, quas ad mc gratiffimo animo
de tua liberalitate beneficioque mifit, eandem me falutem a te
accepifTe putavi, quam ille : in quem fi me intelligis efle gra-
tumi cura, obfecro, ut etiam in Pompeium efle poffim.
CiCERo Attico Sal.
XII. T EGEBAM tuas literas xiii Kalend. cum mihi epif-
tola aifertur a Lepta, circumvallatum elfe Pom-
peium j ratibus etiam exitus portus teneri. Non medius jfidius
prae lacrymis poffum reliqua nec cogitare, nec fcribere. Mifi
ad te exemplum. Miferos nos ! cur non omnes fatum illius
una executi fumus ? Ecce autem a Matio et Trebatio eadem :
quibus Minturnis obvii Casfaris tabellarii. Torqueor infelix,
ut jam illum Mucianum exitum exoptem. At quam honefca,
at quam expedita, tua confilia, quam evigilata tuis cogi*tatio-
nibus, qua itineris, qua navigationis, qua congreffus, fermo-
nifque cum Caefare?
Omnia tum honefla, tum cauta. In Epi-rum vero invitatio quam fuavis, quam liberalis, quam fraterna ?
De Dionyfio fum admiratus : qui apud me honoratior fuit,
quam apud Scipionem Panaetius : a quo impuriflime ha:c nof-
tra fortuna defpe(5ta efl. Odi hominem, et odero ; utinam
ulcifci polfem : fed iilum ulcifcentur mores fui. Tu, quaefo,
nunc vel maxime, quid agendum nobis fit, cogita, Populi
Romani exercitus Cn. Pompeium circumfidet ; foffa et vallo
feptum tenet j fuga prohibet ; nos vivimus, et ftat urbs ifla ?
Prstores jus dicunt ? i^idiles ludos parant ? viri boni ufuras
perfcribunt ? ego ipfe fedeo ? Coner illuc ire, ut infanus ?
implorare fidem municipiorum ? boni non fequentur -, leves
irridebunt ; rerum novarum cupidi, vi6tores praEfertim et ar-
mati, virn et manus afferent. Quid cenfes igitur ? ecquidnam
eft tui confilii ad fines hujus miferrimse vitas ? Nunc doleo,
nunc torqueor, cum quibufdam aut fapiens videor, quod una
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 265/541
AD ATTICUM L I B. IX. 257
non lerim, aut felix fuilTe. Mihi contra: nunquam enim illiuS
vidlorisefocius effe volui ; calamitatis
mallemfuilTe.
Quid egonunc tuas literas, quid tuam prudentiam aut benevolentiam,
implorem ? Adlum eft. Nulla re jam pofTum juvari, qui, ne
quid optem quidem, jam habeo, nifi ut aliqua inimici mife-
ricordia liberetur. Ovx, W irvfjiog Koytg, ut opinor, ille de rati-
bus. Quid enim eft, quod Dolabella his literis, quas iii Idus
Mart. a Brunduiio dedit, hanc ivr^fAi^Av quali Casfaris fcribe-
ret, Pompeium in fuga effe ? eumque primo vento naviga-
turum ? quod valde difcrepat ab iis epiflolis, quarum exempla
antea ad te mifi. Hic quidem mera fcelera loquuntur : fed
non erat nec recentior audlor, nec hujus rei quidem melior
Dolabella.
CiCERO Attico Sal.
XIII. 'T^UAS XI Kalend. accepi literas, quibus omnla con-
filia differs in id tempus, cum fcierimus, quid ac-
tum fit : et certe ita efl : nec interim poteft quidquam flatui,
fed ne cogitari quidem. Quanquam hse mihi literae Dolabellae
jubent ad priftinas cogitationes reverti. Fuit enim pridie Quin-
quatrus egregia tempeftas, qua ego ilhmi ufum puto. iLwjccyuyYi
confiHorum tuorum non efl a me colled:a ad querelam, fed
magis ad confolationem meam. Nec enim me tam hasc mala
angebant, quam fufpicio culpze, ac temeritatis meas : eam nul-
lam puto effe j quoniam cum confiliis tuis mea fadla et confilia
confentiunt. Quod mea praedicatione fadlum effe fcribis magis,
quam illius merito, ut tantum ei debere viderer } efl ita. Ego
illa extuli femper, et eo quidem magis, ne quid ille fuperio-
rum meminifTe me putaret : quas fi maxime meminiffem ; ta-
men illius temporis fimilitudinem jam fequi deberem. Nihil
me adjuvit, cum pofTet ; et poflea fuit amicus, etiam valde :
ecquam ob caufam, plane nefcio. Ergo ego quoque illi. Quin
ToM. VIII. K k
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 266/541
258 EPISTOLARUMetiam illud par in utroque noftrum, quod ab eifdem ille(5ti fu-
mus. Sed utinam tantum ego ei prodefle potuiffem, quantum
mihi ille potuit. Mihi tamen, quod fecit, gratiffimum : nec
ego nunc eum juvare qua re pofTim, fcio : nec, fi poffem, cum
tam pefliferum bellum pararet, adjuvandum putarem : tantum
ofFendere animum ejus htc manens nolo. Nec mehercule ifla
videre, quae tu potes jam animo providere, nec intereffe iftis
malis, pofTem. Sed eo tardior ad difcedendum fui, quod diffi-
cile efl de difceffu voluntario line uUa fpe reditus cogitare.
Nam ego hunc ita paratum video peditatu, equitatu, clafTibus,
auxiliis Gallorum, quos Matiuse^^oini^tv,
ut puto:
fed certe
dicebat, peditum ccloo, equitum fex, polliceri fumptu fuo
annos decem. Sed fit hoc xdTna-f^a,. Magnas habet certe copias
et habebit non, ut ille, vedigal, fed civium bona. Adde con-
fidentiam hominis ; adde imbecillitatem bonorum virorum
qui quidem, quod illum fibi merito iratum putant, oderunt,
ut tu fcribis, ludum : ac vellem, fcribis, quifnam hic figni-
ficafTet. Sed et ifte, quia plus oftenderat, quam fecit ; et vulgo
illum, qui amarunt, non amant. Municipia vero et ruftici
Romani illum metuunt, hunc adhuc diligunt. Quare ita pa-
ratus efl, ut, etiam fi vincere non pofTit, quo modo tamen
ipfe vinci pofTit non videam. Ego autem non tam yivile.ccv hu-
JUS timeo, quam 7rsi%cva,y/,yiv. A\ y^ rct)v tv^vvcov «^ejfc-^f, inquit
llXa,TCiOv, olS'' oTi ^iiA,iyfAivcu cf.voLyA^oug. Illa ccXifxivo>, video tibi non
probari : qua^ ne mihi quidem placebant : led habebam in
illis et occultationem, et vTryitncnciv hdelem : qu^ fi mihi Brun-
dufii fuppetant, mallem : fed ibi occultatio nulla efl. Verum
ut fcribis, cum fcierimus, Viris bonis me non nimis excufo.
Quas enim eos coenas et facere et obire fcripfit ad me Sextus ?
quam lautas ? quam tempeftivas ? Sed fmt quamvis boni, non
funt meliores quam nos : moverent me, fi effent fortiores. De
Lanuvino Phameae erravi : Trojanum fomniabam. Id ego vo-
lui Q^ fed pluris efl. Iftud tamen cuperem emeres, fi ullam
fpem fruendi viderem. Nos qus monftra quotidie inteiligamus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 267/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 259
ex illo libello, qui in epiflolam conjedlus efl. Lentulus nofter
Puteolis eil d^^yif^ovm, ut Csecius narrat. Quid agat ?^ia,T^07r?}v
Corfinienfem reformidat : Pompeio nunc putat fatisfaftum :
beneficio Cjefaris movetur ; fed tamen movetur magis perfpec-
ta re. Tene haec ferre poffe ? Omnia mifera ; fed hoc nihil
miferius : Pompeius Cn. Magium de pace mifit ; et tamen
oppugnatur ;quod ego non credebam : fed habeo a Balbo li-
teras, quarum ad te exemplum mifi : lege, qusefo, et illud
infimum caput ipiius Balbi optimi, cui CnaEus nofler locum,
ubi hortos aedificaret, dedit : quem cui noflrum non faspe prae-
tulit ? itaque mifer torquetur. Sed, ne bis eadem legas, ad
ipfam te epiflolam rejicio. Spem autem pacis habeo nullam.
Dolabella fuis literis, Idibus Mart. datis, merum bellum lo-
quitur. Maneamus ergo in illa eadem fententia mifera et de-
fperata ;quando hoc miferius efTe nihil potefl.
Balbus Ciceroni Imp. S.
/^M SAR nobis literas perbreves mijitt quarum exemplumfub-
fcripji. Brevitate epiftolcefcire poteris eum valde ejje difentum,
qui tanta de re tam breviterfcripferit. Si quidpraterea novifue^
rit, fiatim tibifcribam.
C^sAR Oppio, Cornelio, S.
** A. d. VII Id. Mart. Brundufium veni : ad murum caflra
** pofui. Pompeius efl Brundufii. Mifit ad me Cn. Magium*' de pace: quas vifa funt refpondi. Hoc vos flatim fcire volui.
*' Cum in fpem venero de compofitione aliquid me conficere,
*' ftatim vos certiores faciam."
^omodo me nunc putasy mi Cicero, torqueri, pojlquam rurfus in
fpem pacis veni, ne qua res eorum compoftionem impediat ? Namque,
K k 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 268/541
i6o EPISTOLARUMqiiod abfens facere pojfumy opto. ^odf una ejjem, aliquidfortaffe
f>rofcere pofem videri : nunc expeBatione crucior»
CicERo Attico Sal.
XIV. *|\/riSERAM ad te ix Kalend. exemplum eplftolas
Balbi ad me, et Caefaris ad eum : ecce tibi eodem
die Capua literas accepi ab Q^Pedio, Caefarem ad fe pridie
Idus Mart. miliiTe hoc exeraplo : Pompeiusfe oppido tenet. Nos
adportas caflra habemus:
conamuropus
magnum, et multorum dic"
rumy propter altitudinem maris. Sed tamen nihil efl, quod potiusfa-
ciamus. Ab utroque portus cornu moles jacimus, ut aut illum quam
primum trajicere quod habet Brundufli copiarum cogamus, aut exitu
prohibeamus. Ubi efl illa pax, de qua Balbus fcripferat torque-
ri fe ? ecquid acerbius ? ecquid crudelius ? Atque eum loqui
quidam avJzvkKus narrabant ; Cn. Carbonis, M. Bruti fe poe-
nas perfequi, omniumque eorum, in quos Sylla crudelis hoc
focio fuilTet : nihil Curionem fe duce facere, quod non hic
Sylla duce fecilfet : ad ambitionem, quibus exilii poena fupe-
rioribus legibus non fuiffet; ab illo patrias proditores de exilio
redu(ftos effe : queri de Milone per vim expulfo : neminem ta-
men fe violaturum, nili qui arma. Haec contra Bseblus qui-
dam, a Curlone iii Id. profedlus, homo non infans, fed quis,
ulli non dicat. Plane nefclo quld agam. IUinc equldem
Cnaeum profedlum puto. Quidquld eft blduo fciemus. A te
nlhil, ne Anteros quidem, qui a te, literarum : nec mirum :
quid enim eft quod fcribamus ? ego tamen nullum diem pras-
termitto. Scripta epiftola, literae mihi ante lucem a Lepta
Capua redditae funt Idib. Mart. Pompeium a Brundufio con-
fcendifte, at Casfarem a. d. vii Kal. Apr. Capua; fore.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 269/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 261
CiCERo Attico Sal.
XV. /^ UM dediiTem ad te literas, ut fcires Csefarem Capuas
VII Kalend. fore, allatae mihi Capua funt literae eum
in Albano apud Curionem v Kalend. fore. Eum cum videro,
Arpinum pergam. Si mihi veniam, quam peto, dederit, utar
illius conditione : fm minus, impetrabo aliquid a me ipfo,
Ille, ut ad me fcripfit, legiones fingulas pofuit Brundufii, Ta-
renti, Siponti. Claudere mihi videtur maritimos exitus,- et ta-
men ipfe Grasciam fpecSlare potius, quam Hifpanias. Sed haec
longius abfunt. Me nunc et congrelTus hujus ftimulat, (is vero
adeft) et primas ejus adliones horreo. Volet enim credo fena-
tus-confultum facere : volet Augurum decretum : rapiemur,
aut abfentes vexabimur : vel ut Confules roget Praetor, vel
Dicftatorem dicat ; quorum neutrum jus eft. Sed, fi Sylla po-
tuit efficere ab Interrege ut Didlator diceretur, cur hic non
poffit ? Nihil expedio, nifi ut aut ab hoc, tanquam Q^Mucius,
aut ab illo, tanquam L. Scipio. Cum tu haec leges, ego illum
fortaife convenero. TsrAa, KvvTipov. Ne illud quidem noftrum
proprium : erat enim fpes propinqui reditus ; erat hominum
querela. Nunc exire cupimus -, qua fpe reditus mihi quidem
nunquam in mentem venit. Non modo autem nulla querela eft
municipalium hominum, ac ruflicorum, fed contra metuunt,
ut crudelem, iratum. Nec tamen mihi quidquam efl miferius,
quam remanfiife; nec optatius, quam evolare, non tam ad bel-
li, quam ad fugas, focietatem. Sed tu omnia confilia diiferebas
in id tempus, cum fciremus, quae Brundufii ada effent. Sci-
mus nempe : haeremus nihilo minus. Vix enim fpero mihi
hunc veniam daturum, etii multa aifero juila ad impetrandum.
Sed tibi omnem illius meumque fermonem, omnibus verbis
expreifum, flatim mittam. Tu nunc omni amore enitere, ut
nos cura tua et prudentia juves. Ita fubito accurrit> ut ne T.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 270/541
262 E P I S T O L A R U M
Rebillum quidem, ut conftitueram, poffim videre. Omnia no-
bis imparatis agenda : fed tamen, a.ykct ^ei/ o^VW, ut ait ille,
'^AMct 3 Kj ^iCifA,m xsisroB^as-mj. Quidquid egero, continuo fcies.
Mandata Caefaris ad Confules et ad Pompeium, quas rogas,
nulla habeo ;quae iEgypta attulit, illa e via mifi ad te ante
e quibus mandata puto intelligi pofTe. Philippus Neapoli eft,
Lentulus Puteolis. De Domitio, ut facis, fcifcitare ubi fit,
quid cogitet. Quod fcribis, afperius me, quam mei patiantur
mores, de Dionyfio fcripfiffe, vide quam fim antiquorum ho-
minum. Te medius fidius hanc rem gravius putavi laturum
effe, quam me. Nam praeterquam quodte
moveri arbitroroportere injuria, quae mihi a quoquam fad:a fit ; praeterea, te
ipfum quodam modo hic violavit, cum in me tam improbus
fuit. Sed tu id quanti seftimes, tuum judicium efl : nec tamen
in hoc tibi quidquam oneris impono. Ego autem illum male
fanum femper putavi ; nunc etiam impurum et fceleratum
puto : nec tamen mihi inimiciorem, quam fibi. Philargyro
bene : caufam certe habuifli et veram et bonam ; relidtum e{{e.
me potius, quam reliquifTe. Cum dediffem jam literas a. d.
VIII Kalend. quos cum Matio pueri, et Trebatio miferam,
epiftolam mihi attulerunt hoc exemplo.
Matius et Trebatius Ciceroni Imp. S.
/^ UM Capua exiffemusy in itinere audiimus Pompeium Brun-
dujio a. d. xvi Kalend. April. cum omnibus copiis, quas. ha-
buerity profeSium ejfe : Cafarem po/iero die in oppidum introijje ;
concionatum effe j inde Romam contendijje ; vel/e ante Kalend. ejje
ad urbem, et paucos dies ibi commorariy deinde in Hijpanias pro-
ficijci. Nobis non alienum 'vijum ejiy quoniam de adventu Ccefa-
ris pro certo habebamus, pueros ad te remittere, ut id tu quam-
primum fcires. Mandata tua nobis cura funty eaque, ut tempus
tojlularity agemus, T^rebatius Sccevolafacit ut antecedat. .Epijiola
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 271/541
A D A T T I C U M L I B. IX. 263
confcripta, ?juntiatum ejl nobisy Ccefarem a. d. viii Kalend. ApriL
Beneventi manfurunit a. d. vii Capuce, a. d. vi Sinuejfa. Hoc
pro certo putamus.
CicERO Attico Sal.
XVL C^ U M, quod fcriberein ad te, nihil haberem ; tamen,
ne qiiem diem intermitterem, has dedi literas. A.
4. VI. Kal. Caefarem Sinueffae manfurum nuntiabant. Ab eo
mihi literas redditae funt a. d. vii KaL quibus jam opes meas,
non, ut fuperioribus literis, opem, exped:at. Cum ejus clemen-
tiam Corfinienfem illam per literas collaudaviiTem, refcripfit
hoc exemplo.
C^sAR Imp. Ciceroni Imp. S, D.
E) E C ^E auguraris de me, (bene enim tibi cognitusfum) nihil
a me abeffe longius crudelitate. Atque ego cum ex ipfa re mag-
nam capio voluptatem ; tum meumfa&um probari abs te, triumpho
gaudio : neque illud tne movet, quod ii, qui a me dimifji funt, dif
cefjijfe dicuntur, ut mihi rurfus bellum inferrent : nihil enim malo,
quafn et me meifmilem effe, et iliosfui. T^u velim mihi ad urbem
prajiofsy ut tuis confliis atque opibus, ut confuevi, in omnibus re-
bus utar. Dolabella tuo nihilfcito mihi ejje jucundius. Ha?2C adeo^
habebo gratiam illi : neque enim aliter facere poterit : tanta ejus
huma?iitas, isfe?2fus, ea in me efl benevokntia.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 272/541
264 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XVII. -T^REBATIUM v Kal. quo die has literas dedi,
expedlabam. Ex ejus nuntio Matiique literis me-
ditabor, quomodo cum illo loquar. O tempus miferum ! nec
dubito quin a me contendat, ad urbem veniam : fenatum enim
Kalend. velle fe frequentem adefle, etiam Formiis profcribi
juffit. Ergo ei negandum efl ? Sed quid praeripi ? ftatim ad te
perfcribamomnia.
Exillius fermone ftatuam,
Arpinumnemihi eundum lit, an quo alio. Volo Ciceroni meo togam pu-
ram dare : iftic puto. Tu, quasfo, cogita quid deinde : nam
me hebetem moleftiae reddiderunt. A Curio velim fcire ecquid
ad te fcriptum fit de Tirone. Ad me enim ipfe Tiro ita fcrip-
fit, ut verear quid agat : qui autem veniunt inde, id modo
nuntiant. Sane in magnis curis etiam hsec me follicitat : in
hac enim fortuna perutilis ejus et opera et lidelitas eflet.
CiCERo Attico Sal.
XVIII. TJTRUMQUE ex tuo confilio: nam et oratio fuit
ea noflra, ut bene potius ille de nobis exiftimaret,
quam gratias ageret j et in eo manfimus, ne ad urbem. Illa fe-
fellerunt, facilem quod putaramus : nihil vidi minus : damnari
fe noflro judicio, tardiores fore reliquos, fi nos non venerimus,
dicere. Ego, diflimilem illorum effe caufam. Cum multa
Veni igitur, et age de pace. Meone, inquam, arbitratu ? An
tibi, inquit, ego praefcribam ? Sic, inquam, agam : Senatui
non placere in Hifpanias iri, nec exercitus in Gra^ciam tranf-
portari ; multaque, inquam, de Cnaeo deplorabo. Tum ille,
Ego vero ifla dici nolo. Ita putabam, inquam : fed ego eo
nolo adefTe, quod aut fic mihi dicendum efl, multaque, quse
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 273/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 274/541
266 EPISTOLARUMtiflimc iiant? Cave autem putes, quemquam homincm in Italia
turpem eilQ, qui hinc abfit. Vidi ipfe Formiis univerfos : ne-
que mehercule unquam homines putavi j et noram omnes ; fed
nunquam uno loco videram. Pergamus igitur quo placet, et
noftra omnia relinquamus. Proficifcamur ad eum, cui gratior
nofter adventus erit, quam fi una fuiffemus. Tum enim eramus
in maxima fpe : nunc, ego quidem, in nullaj nec, praster me
quifquam Italia ceffit, nifi qui hunc inimicum fibi putaret.
Nec mehercule hoc facio Reipublicae caufa, quam funditus
deletam puto : fed ne quis me putet ingratum in eum, qui me
levavit iis incommodis, quibus idem afFecerat : et fimul quodea, quas fiunt, aut qus certe futura funt, videre non pofTum.
Etiam equidem fenatus-confulta fadta quaedam jam puto ; uti-
nam in Volcatii fententiam. Sed quid refert ? efl enim una
fententia omnium. Sed erit injuflifTimus Servius, qui filium
mifit ad effligendum Cn. Pompeium, aut certe capiendum,
cum Pontio Titiniano. Etfi hic quidem timoris caufa j ille
vero ? Sed flomachari definamus, et aliqu^ando fententiam, ut
nihil novi, nifi id, quod minimum vellem, fpiritum reliquum
eiTe. Nos, quoniam fuperum mare obfidetur, infero navigabi-
mus ; et, fi Puteolis erit difficile, Crotonem petemus, aut
Thurios j et boni cives, amantes patriae, mare infeflum habe-
himus : aliam rationem hujus belli gerendi nullam video. In
i^gyptum nos abdimus : exercitu pares effe non pofTumus :
pacis fides nulla efl:. Sed haec fatis deplorata funt. Tu velim
literas Cephalioni des de omnibus rebus adtis ; denique etiam
de fermonibus hominum ; nifi plane obmutuerunt. Ego tuis
confiliis ufus fum, maximeque quod gravitatem in congrefTu
noflro tenui, quam debui ; et ad urbem ut non accederem,
perfeveravi. Quod fuperefl, fcribe, quaefo quam accuratifHme
(jam enim extrema funt) quid placeat, quid cenfeas : etfi jam
nuUa dubitatio efl. Tamen fi quid, vel potius quidquid, veniet
in mentem, fcribas velim.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 275/541
[ ^^7 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R X.
CiCERo Attico Sal.
I. ' I ^ E RTI O Nonas cum in Laterium fratris venifTem,
X accepi literas, et paulum refpiravi ; quod poft has
ruinas mihi non acciderat : per enim magni a?ftimo, tibi firmi-
tudinem animi noflri et fadtum noflrum probari. Sexto enim
noflro quod fcribis probari, ita l^etor, ut me qu^fi patris ejus,
cui femper uni plurimum tribui, judicio comprobari putem :
qui mihi, quod faepe foleo recordari, dixit olim, Nonis illis,
illis ©ecembribus, cum ego, Sexte, quidnam ergo ?
M^ ^cti/, inquit ille, Aajraoet yg (c o^itK^oog A7roXolfJt,Yiv,
ATi^a, ^iyx, oi^oLg Tif ii itnwi^ivoioi TwB-gcdzi^.
Ejus igitur mihi vivit au<ftoritas ; et fimillimus ejus filius eo-
dem efl apud me pondere, quo fuit ille : quem falvere velim
jubeas plurimura. Tu tuum confilium etfi non in longinquumtempus differs, (jam enim illum emptum pacificatorem pero-
rafTe puto ;jam adium aliquid effe in confefTu Senatorum ; Se-
natum enim non puto) tamen fufpenfum me inde tenes, fed eo
minus, quod non dubito, quid nobis agendum putes. Quid
enim Flavio legionem et Siciliam dari fcribas, et id jam fieri ?
quae tu fcelera partim parari et jam cogitari, partim ex tempo-
re futura, cenfes ? Ego vero Solonis, popularis tui, et ut puto,
Ll 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 276/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 277/541
A D A T T I C U M L I B. X. 269
nulla Cit. Eo minus habeo necefle fcribere, aut etiam cogitare,
quid lim fadurus, fi acciderit ut leger.
CiceroAtticoSal.
II. p G O cum accepiffem tuas literas Nonis April. quas
Cephalio attulerat, efTemque Minturnis poftridie man-
furus, et inde protinus; fuflinui me in Arcano fratris, ut, dum
aliquid certius afferretur, occultiore in loco effemus, ageren-
turque nihilo minus, quas fine nobis agi pofTunt. Act^ayivffu.
jam adefl, et animus ardet -, nec efl quicquam quo, et qua 1
fed hasc noftra erit cura, et peritorum. Tu tamen, quod pote-
ris, ut adhuc fecifli, nos confiliis juvabis. Res funt inexplica-
biles. Fortunae funt committenda omnia. Sine fpe conamur
ulla : fi melius quid acciderit, mirabimur. Dionyfium nolim
ad me profedlum ; de quo ad me TuUia mea fcripfit : fed et
tempus alienum efl ; et homini non amico noflra incommoda,
tanta praefertim, fpedlaculo effe nollem : cui te meo nomine
inimicum effe nolo.
CicERo Attico Sal.
III. /^UM, quod fcriberem, plane nihil haberem; hsec au-
tem reliqua effent, quze fcire cuperem ; profed:ufne
effet ; quo in flatu urbem reliquiffet ; in ipfa Italia quem cui-
que regioni aut negotio prasfecifTet ; ecqui eflent ad Pompeium
et ad Confules ex fenatus-confulto de pace legati ; cum igitur
h^c fcire, dedita opera has ad te literas mifi. Feceris igitur
commode, mihique gratum, fi me de his rebus, et fi quid erit
ahud quod fcire opus fit, feceris certiorem. Ego in Arcano
opperior, dum ifla cognofco. A. d. vii Id. alteram tibi eo-
dem die hanc epiflolam didtavi -, et pridie dederam mea manu.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 278/541
270 EPISTOLARUMlongiorem. Vifum te aiunt in regia ; nec reprehendo
; quippe
cum ipfe iflam reprehenfionem non fugerim. Sed exped:o tuas
literas ; neque jam fane video quid expedlem : fed tamen etiam
li nihii erit, id ipfum ad me velim fcribas. Caefar mihi ignof-
cit per literas, quod non venerim ; fefeque in optimam partem
id accipere dicit. Facile patior quod fcribit, fecum Tullum et
Servium queflos eife, quia non idem fibi, quod mihi, remifif-
fet. Homines ridiculos, qui cum filios mififfent ad Cn. Pom-
peium circumlidendum, ipfi in Senatum venire dubitarent.
Sed tamen exemplum mifi ad te Caefaris literarum.
ClGERO AtTICQ SaL.
IV. TYT^LTAS a te accepi epiflolas eodem die, omnes dili-
genter fcriptas : eam vero, qu^ voluminis inflar erat,
faepe legendam, ficuti facio ; in qua non fruflra laborem fufce-
pifli : mihi quidem pergratum fecifli. Quare ut id quoad lice-
bit, id efl, quoad fcies ubi fimus, quam faspiffime facias, te
vehementer rogo. At deplorandi quidem, quod quotidie faci-
mus, fit jam nobis aut finis omnino, fi potefl, aut moderatio
quaedam, quod profed:o potefl. Non enim jam quam dignita-
tem, quos honores, quem vitae flatum, amiferim, cogito, fed
quid confecutus fim, quid prasfliterim, qua in laude vixerim ;
his denique in malis, quid interfit inter me et iflos, quos
propter omnia amifimus. Hi funt qui, nifi me civitate expu-
lifTent, obtinere fe non poffe putaverunt licentiam cupiditatum
fuarum : quorum focietatis et fceleratae confenfionis fides quo
eruperit, vides. Alter ardet furore et fcelere, nec remittit ali-
quid, fed in dies ingravefcit : modo Italia expulit ; nunc alia
ex parte perfequi, ex alia provincia fpoliare, conatur ; nec jam
recufat, fed quodam modo poflulat, ut, quemadmodum efl:, fic
etiam appelletur tyrannus. Alter, is qui nos fibi quondam ad
pedes flratos ne fublevabat quidem, qui fe nihil contra hujus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 279/541
A D A T T I C U M L I B. X. 271
voluntatem aiebat facere poiTe, elapfus e foceri manibus ac
ferro, bellumterra et mari comparat, non injuflum ille
qui-dem, fed cum pium, tum etiam neceifarium, fuis tamen civi-
bus exitiabile, nifi vicerit ^ calamitofum etiam, fi vicerit. Ho-
rum ego fummorum imperatorum non modo res geftas non
antepono meis, fed ne fortunam quidem ipfam, qua illi floren-
tiflima, nos duriore confli(flati videmur. Quis enim poteft, aut
deferta per fe patria, aut oppreiTa, beatus eife ? et, fi, ut nos
a te admonemur, rede in illis libris diximus, nihil cffe bo-
num, nifi quod honeilum 3 nihil malum, nifi quod turpe iit
certe uterque iilorum eil miferrimus;quorum utrique femper
patriae falus et dignitas poilerior fua dominatione et domefticis
commodis fuit. Praeclara igitur confcientia fuilentor, cum co»-
gito me de Republica aut meruiile optime, cum potuerim ;
aut certe nunquam, niii divine cogitaife ; eaque ipfa tempef-
tate everfam eife Rempublicam, quam ego xiv annis ante
profpexerim. Hac igitur confcientia comite proiicifcar, magno
equidem cum dolore, nec tam id propter me, aut propter fra-
trem meum, quorum ut ut jam adla astas, quam propter pue-
ros, quibus interdum videmur praeflare etiam Rempublicam
debuiife : quorum quidem alter, non tam quia majore pietate
eft, me mirabiliter excruciat ; alter (O rem miferam ! nihil
enim mihi accidit in omni vita acerbius) indulgentia videlicet
noilra depravatus eo progreifus eft, quo non audeo dicere : et
expecflo tuas literas ; fcripiiili enim te fcripturum eife plurima,
cum ipfum vidiiTes. Omne meum obfequium in illum fuit
cum multa feveritate ; neque unum ejus, nec parvum, fed
multa magna delida, compreifi : patris autem lenitas amanda
potius ab illo, quam tam crudeliter negligenda. Nam literas
€Jus ad Caefarem miffas ita graviter tulimus, ut te quidem
celaremusj fed ipiius videmus vitam infuavem reddidiife. Hoc
vero ejus iter, fimulatioque pietatis qualis fuerit, non audeo
dicere : tantum fcio pofl Hirtium conventum, arcei^tum ab
Ca^fare ; cum eo de meo ^nimo ab fuis rationibus alieniflimo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 280/541
272 EPISTOLARUMet confilio relinquendi Italiam. Et haec ipfa timide : fed nulla
noftra culpa eft ; natura metuenda eft. Hcec Curionem, hajc
Hortenfii filium, non patrum culpa, corrupit. Jacet in mce-
rore meus frater, neque tam de fua vita, quam de mea, me-
tuit. Huic tu, huic tu malo affer confolationes, fi ullas potes :
maxime quidem illam velim, ea, quac ad nos delata fmt, aut
falfa ei^ey aut minora : quas fi vera fmt ; quid futurum fit in
hac vita et fuga, nefcio. Nam fi haberemus Rempublicam,
confilium mihi non deelTet nec ad feveritatem, nec ad indul-
gentiam. Haec, five iracundia, five dolore, five metu, permo-
tus, gravius fcripfi, quam aut tuus in illum amor, aut meus,poftulabat. Si vera funt, ignofces ; fi falfa, me libente eripies
mihi hunc errorem : quoquo modo vero fe res habeat, nihil
afHgnabis nec patruo, nec patrl.
Cum hasc fcripfiflem, a Curione mihi nuntiatum efl, euni
ad me venire : venerat enim is in Cumanum vefperi pridie,
id efl:, Idibus. Si quid ejus igitur fermo ejufmodi attulerit,
quod ad te fcribendum fit ; id in literis adjungam. Praeteriit
villam
meamCurio, jufiitque mihi nuntiari
moxfe
venturum;concurritque Puteolos, ut ibi concionaretur. Concionatus efl,
rediit, fuit ad me fane diu. O rem fcedam ! nofli hominem :
nihil occultavit ; in primis nihil effe certius, quam ut omnes,
qui lege Pompeia condemnati effent, reflituerentur ; itaque
fe in Sicilia eorum opera ufurum. De Hifpaniis non dubita-
bat, quin Caefaris efTent : inde ipfum cum exercitu, ubicunque
Pompeius efTet : ejus interitu finem belli fore : propius fadtum
efTe nihil : eum plane iracundia elatum voluifTe occidi Metel-
lum Tribunum plebis;quod fi effet faftum, caedem magnam
futuram fuiffe : permultos hortatores efle caedis ; ipfum autem
non voluntate, aut natura, non effe crudelem, fed quod pu-
taret popularem efTe clementiam : quod fi populi fludium ami-
fifTet, crudelem fore ; eumque perturbatum, quod intelligeret
fe apud ipfam plebem offendifTe de aerario : itaque ei cum cer-
tifTimum fuiffet ante quam proficifceretur concionem habere.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 281/541
A D A T T I C U M L I B. X, '^71
aufum noii efTe, vehementerque animo perturbato profedum.
Cum autem ex eo quaererem, quid videret ? quod exem-
plum ? quam Rempublicam ? plane fatebatur nullam fpem re-.
liquam : Pompeii clallem timebat; quae fi efiet, fe de Siuilia
abiturum. Quid ifti, inquam, fex tui fafces ? fi ab Senatu,
cur laureati ? fi ab ipfo, cur fex ? Cupivi, inquit, ex fenatus-
confulto furrepto ; nam aliter non poterat. At ille impendio
nunc magis odit Senatum : a me, inquit, omnia proficifcen-
tur. Sex autem, quia duodecim nolui : nam licebat. Tum
ego, Quam vellem, inquam, petiifTe ab eo, quod audio Phi-
lippum impetrafle : fed veritus fum, quia ille a me nihil im-
petrabat. Libenter, inquit, tibi conceffifTet. Verum puta te
impetrafTe : ego enim ad eum fcribam, ut tu ipfe voles, de ea
re nos inter nos locutos. Quid autem illius interefl, quoniam
in Senatum non venis, ubi fis ? quin nunc ipfum minime of^
fendiffes ejus caufa, fi in Italia non fuiffes. Ad quse ego, me
recefTum et folitudinem quaerere, maxime quod lidtores ha-
berem. Laudavit confilium. Quid ergo, inquam ? nam mihi
curfus in Grasciam per tuam provinciam efl j quoniam ad ma-
re fuperum milites funt. Quid mihi, inquit, optatius ? Hoc
loco multa perliberaliter. Ergo hoc quidem eft verum profec^
to, ut non modo tuto, verum etiam palam, navigaremus. Re-
liqua in poflerum diem diflulit \ ex quibus fcribam ad te, fi
quid erit epiflola dignum. Sunt autem quse prseterii, interreg-
numne effet expedtaturus ; an . . . Quo modo dixerit ad fe ille
quidem deferri Confulatum, fed fe nolle in proximum annum.
Et alia funt, quae exquiram. Jurabat ad fummam, quod nullo
negotio faceret, amiciflimum mihi Caefarem effe debere. Quid
enim, inquit, fcripfit ad me Dolabella ? Dico, quid ? Afiir-
mabat, cum fcripfifiet, quod me cuperet ad urbem venire, il-
lum quidem gratias agere maximas, et non modo probare, fed
etiam gaudere. Quid quaeris ? acquievi. Levata eft enim fuf-
picio illa domeftici mali, et fermonis Hirtiani. Quam cupio
illum dignum effe nobis : et quam ipfe me invito, qua pro illo
ToM. Vin. M m
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 282/541
274 EPISTOLARUMfit fupplicandum ! Sed opiis fuit Hirtio convento : eft profec-
to nefcio quid ; fed velim quam minimo : et tamen eum non-
dum rediife miramur. Sed ha'c videbimus. Tu Oppios Te-rentias dabis : jam enim urbis unum periculum eft. Me tamen
confilio juva, pedibufne Rhegium, an hinc ftatim in navem.
Cceterum quoniam commoror, ego ad te ftatim habebo quod
fcribam, fimul ut videro Curionem. De Tirone cura, quasfo,
quod facis, ut fciam quid is agat.
CiCERo Attico Sal.
V. 1~\ E tota mea cogltatione fcrlpfi ad te antea fatis, ut mlhi
vifus fum, diligenter : de die nihil fane potefl: fcribi
certl, praeter hoc, non ante lunam novam. Curionis fermo
poflridie eandem habuit fere fummam, nifi quod apertius fig-
niiicavit, fe harum rerum exitum non videre. Quod mihi man-
das de Quinto regendo, ApKccJictv. Tamen nihil praetermittam.
Atque utinam tu : fed modeftior non ero. Epiftolam ad Vef-
torium ftatim de Tullia : ac valde requirere folebat. Commo-
dius tecum Ved:enus eft locutus, quam ad me fcripferat ; fed
mirari fatis hominis negligentiam non queo. Cum enim mihi
Philotimus dixiftet H-S l. emere de Canuleio diverforium
illud pofle, minoris etiam empturum, fi Vecftenum rogaftem;
rogavi ut, fi quid polTet, ex ea fumma detraheret : promifit :
ad me nuper, H-S xxx emifte : ut fcriberem, cui vellem ad-
dici : diem pecunias Id. Novemb. elfe. Refcripii ei ftomacho-
lius, cum joco tamen familiari. Nunc, quoniam agit liberali-
ter, nihil accufo hominem, fcripfique ad eum, me a te cer-
tiorem efle faftum. Tu de tuo itinere quid et quando cogites,
velim me certiorem facias. A. d. xv. Kal. Maii.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 283/541
A D A T T I C U M L I B. X. 275
CicERo Attico Sal.
VI. TVT E adhuc nihil praeter tempeftatem moratur. Ailute
nihil fum adurus : fiat in Hifpania quidlibet. Et ta-
men retice. Meas cogitationes omnes explicavi tibi fuperiori-
bus literis : quocirca hse funt breves j et tamen, quia feftina-
bam, eramque occupatior. De Quinto filio, Jit a me quidem
fedulo ; nofti reliqua. Quod dein me mones, et amice et pru-
denter mones : fed erunt omnia facilia, fi ab uno illo cavero.
Magnum opus eft : mirabilia multa : nihil fimplex, nihil fin-
cerum. Vellem fufcepifles juvenem regendum : pater enim ni-
mis indulgens, quidquid ego adftrinxi, relaxat. Si fine illo
pofiem, regerem ;quod tu potes : fed ignofco : magnum, in-
quam, opus eft. Pompeium pro certo habemus per lllyricum
proficifci in Galliam. Ego nunc qua et quo videbo.
CiCERO Attico Sal.
VII. pj^ G O vero Apuliam et Sipontum, et tergiverfationem
iftam, probo ; nec tuam rationem eandem effe. duco,
quam meam : non quin in Republica red:um idem fit utrique
noftrum ; fed ea non agitur : regnandi contentio eft ; in qua
pulfus eft modeftior rex, et probior, et integrior, et is, qui
nifi vincit, nomen populi Romani deleatur necefie eft : fin
autem vincit, Syllano more exemploque vincet. Ergo hac in
contentione neutrum tibi palam fentiendum, et tempori fer-
viendum eft. Mea caufa ailtem alia eft, quod, beneficio vinc-
tus, ingratus efle non pofiAim : nec tamen in acie, fed Melitse,
aut alio in loco fimili oppidulo, futurum puto. Nihil, in-
quies, juvas eum, in quem ingratus efi^e non vis ; immo mi-
nus fortaflTe voluiflTet. Sed de hoc videbimus. Exeamus modo :
M m 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 284/541
2/6 EPISTOLARUMquod ut meliore tempore poffimus, facit Adriano mari Dola-
bella, Fretenli Curio. Injefta autcm mihi fpes quasdam eft,
vellc mecum Serv. Sulpicium colloqui : ad eum mifi Philoti-
muin libertum cum literis. Si vir efle volct, pra^clara avvo^ioL :
fiii autem ; erimus nos, qui folemus. Curio mecum vixit, ja-
cere Casfarem putans ofFenfione populari, Siciligeque diffidens,
fi Pompeius navigare coepiffet. Quintum puerum accepi vc-
hementer. Avaritiam video fuiffe, et fpem magni congiarii
magnum hoc malum eft ; fed fcelus illud, quod timueramus,
fpero nullum fuiffe. Hoc autem vitium puto te exiftimare non
noflra indulgentia, fed a natura, profedtum ; quem tamen nosdifciplina regimus. De Oppiis Velienfibus quid place^t, cum
Philotimo videbis. Epirum noflram putabimus; fed alios cur-
fus videbamur habituri.
CiCERo Attico Sal.
VIII. "p T res ipfa monebat, et tu oflenderas, et ego vide-
bam, de iis rebus, quas intercipi periculofum effet,
finem inter nos feribendi fieri tempus effe. Sed, cum ad me
f^pe mea Tullia fcribat, orans ut quid in Hifpania geratur
expedlem, et femper adfcribat idem videri tibi, idque ipfe
etiam ex tuis literis intellexerim, non puto efle alienum, me
ad te quid de ea re fentiam fcribere. Confilium iftud tunc
effet prudens, ut mihi videtur, fi noflras rationes ad Hifpani-
enfem cafum accommodaturi effemus ; quod fieri dicitis opor-
tere. NecefTe efl enim aut id quod maxime velim, pelli iftum
ab Hifpania ; aut trahi id bellum ; aut iflum, ut confidere
videtur, apprehendere Hifpanias. Si pelletur, quam gratus,
aut quam honeflus, tum erit ad Pompeium nofler adventus
cum ipfum Curionem ad eum tranfiturum putem ? fi trahitur
bellum, quid expedem, aut quam diu ? Relinquitur, ut, fi
vincimur in Hifpania, quiefcamus. Id ego contra puto : iflum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 285/541
A D A T T I C U M L I B. X. 277
enlm viflorem magis relinquendum puto, quam vi<flum et
dubitantem magls, quam fidentem, fuis rebus. Nam caedem
video, fi vicerit, et impetum in privatorum pecunias, et exu-
lum reditum, et tabulas novas, et turpiffimorum honores, et
regnum non modo Romano homini, fed ne Perfae quidem cui-
quam, tolerabile. Tacita elTe poterit indignitas noftra ? Pati
poterunt oculi, me cum Gablnio fententiam dicere ? et qui-
dem illum rogari prius ? praefto eile clientem tuum Clcellum ?
C. Ateii Plaguleium ? caeteros ? Sed cur inimicos coUigo ? qui
meos neceffarios a me defenfos nec videre in curia line dolore,
nec verfari inter eos fine dedecore, potero. Quid fi ne id qui-
dem eft exploratum, fore ut mihi liceat ? Scribunt enim ad
me amici ejus, me illi nullo modo fatlsfeciiTe, quod in Sena-
tum non venerim. Tamenne dubltemus, an ei nos etiam cum
periculo venditemus, qui-cum conjund:i ne cum praemio qui-
dem volulmus eife ? Deinde hoc vide, non effe judicium de
tota contentione in Hifpaniis : nifi forte iis amifTis arma Pom-
peium abjedurum putas ; cujus omne confilium Themifto-
cleum eft : exiflimat enim, qui mare teneat, eum necefTe
rerum potlri : itaque qui nunquam id egit, ut Hifpanl^ per
fe tenereAtur, navalis apparatus ei femper antiqulflima cura
fuit. Navigablt Igltur, cum erit tempus, maximls claffibus, et
ad Itallam accedet ; in qua nos fedentes quid erimus ? nam
medios effe jam non licebit, ClafTibus adverfabimur igltur ?
Quod malum majus fcillcet tantum ? denique quid turplus ?
An qui ejus abfentls folus tuli fcelus, ejufdem cum Pompeio
et cum rellquis principibus non feram ? Quod fi jam, mifTo
ofHcIo, perlculi ratlo habenda efl, ab illis efl periculum, fi
peccaro ; ab hoc, li redte fecero : nec ullum in hls malis con-
lilium periculo vacuum inveniri potefl : ut non fit dubium,
quln cum perlculo fuglamus, quod fugeremus etiam cum fa-
lute. Non fimul cum Pompeio mare tranfierimus ? Omnino
non potuimus : extat ratlo dierum. Sed tamen (fateamur enim
quod efl ; ne condamus quidem, ut poflumus) fefellit ea me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 286/541
278 EPISTOLARUMres, quae fortafle non debuit, fed fefellit : pacem putavi fore ;
quae fi effet, iratum mihi Caefarem effe, cum idem amicus
elTet Pompeio, nolui :
fenferam enim, quam iidem effent.
Hoc verens in hanc tarditatem incidi. Sed aifequor omnia, fi
propero i fi cund:or, amitto. Et tamen, mi Attice, auguria
quoque me incitant quadam fpe non dubia, non hasc collegii
noflri ab Appio, fed illa Platonis de tyrannis. Nullo enim
modo polfe video ftare iflum diutius, quin ipfe per fe, etiam
languentibus nobis, concidat;quippe qui fiorentiflimus ac no-
vus fex, feptem diebus ipfi illi egenti ac perditas multitudini
in odiumacerbifTimum venerit
;
qui duarumrerum fimulatio-
nem tam cito amiferit, manfuetudinis in Metello, divitiarum
in aerario. Jam quibus utatur vel fociis, vel miniflris, fi ii pro-
vincias, fi Rempublicam, regent, quorum nemo duos menfes
potuit patrimonium fuum gubernare ? Non funt omnia colli-
genda ; quae tu acutifTime perfpicis : fed tamen ea pone ante
oculos ;jam intelliges id regnum vix femeflre effe poffe. Quod
{i me fefellerit, feram, ficut multi clarifTimi homines, in Re-
publica excellentes, tulerunt : nifi forte me Sardanapali vice in
fuo ledulo mori malie cenfueris, quam exilio Themiflocleo :
qui cum fuiffet, ut ait Thucydides, toov ^ei/ Tmponcav <h' iXa.'xj,T^<;
fidX^S KfATis^o^ yvcofzuv, Tuv oi f^i?il\ovTCi)v itt) TzKsiq-ov T^ ytvyjiTouivii a,piq-og
«X(*<r»?5", tamen incidit in eos cafus, quos vitaffet, fi eum nihil
fefelliffet. Etfi is erat (ut ait idem) qui to cif/,mov k^ t)) x^^ov ov
Tui ct,(pccvei iTi 'syc^ioopa, (/.dhi^ : tamen non vidit, nec quo modo
Lacedaemoniorum, nec quo modo fuorum civium, invidiam
effugeret, nec quid Artaxerxi polliceretur. Non fuiflet et illa
nox tam acerba Africano, fapientiffimo viro, non tam dirus
ille dies Syllanus callidifiimo viro C. Mario, fi nihil utrum-
que eorum fefellilfet. Nos tamen hoc confirmamus illo augu-
rio, quo diximus ; nec nos fallit, nec aliter accidet. Corruat
ifte neceffc efl, aut per adverfarios, aut ipfe per fe, qui qui-
dem fibi efl adverfarius unus acerrimus. Id fpero vivis nobis
fore. Quanquam tempus efl nos de illa perpetua jam, non de
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 287/541
A D A T T I C U M L I B, X. 279
hac exlgiia, vita cogitare. Sin quid acciderit maturius, haud
fane mea multum interfuerit, utrum fadlum videam, an futu-
rum efTe multo ante viderim. Quae cum ita fmt, non efl com-
mittendum, ut iis pareamus, quos contra, me Senatus, ne
quid Refpublica detrimenti acciperet, armavit. Tibi funt om-
nia commendata ; qu£e commendationis meas pro tuo in nos
amore non indigent. Ne hercle ego quidem reperio, quod
fcribam : fedeo enim 'ZirAs^Joxwi/. Etfi nihil unquam tam fuit
fcribendum, quam nihil mihi unquam ex plurimis tuis jucun-
ditatibus gratius accidifle, quam quod meam Tulliam fuaviffi-
me diligentiffimeque coluifti. Valde eo ipfa delecflata efl ; ego
autem non minus : cujus quidem virtus mirifica, Quo modo
illa fert pubhcam cladem ? quo modo domeflicas tricas ?
quantus autem animus in difceffu noftro ? fit Tcpyri, fit fumma
cruvr>;?<f : tamen nos redle facere et bene audire vult. Sed hac
fuper re nimis ; ne meam ipfe <rvf^7mS-etc(.v J2im evocem. Tu, fi
quid de Hifpaniis certius, et li quid aliud, dum adfumus^
fcribes : et ego fortaffe difcedens dabo ad te ahquid ; eo etiam
magis, quod Tullia te non putabat hoc tempore ex Italia.
Cum Antonio item efl agendum, ut cum Curione, Melita^ me
velit effe ; huic bello nolle interefle. Eo velim tam facili uti
poffem, et tam bono in me, quam Curione. Is ad Mifenum
VI Nonas venturus dicebatur, id efl hodie : fed prcemifit mihi.
odiofas literas hoc exemplo :
Antonius Trib. pleb. Propr^t, Ciceroni Imp, S.
AT/ S I te valde amarem^ et multo quidem plus, quam tu puias^
non extimuiffem rumoremt qui de te prolatus ejl, cum prcefer-
timfalfum ejfe exifimarem -, fed quia te nimio plus diligOy non pof
fum difjimulare, mihifamam quoque, quamvisftfalfa, magni effe*
Te iturum trans mare credere non pojfumy cum tantifacias Dola-
bellam, et T^ulliam tuam, feminam le^iffimam, tantique ab omnibus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 288/541
• 28o E P I S T O L A R U M
nobisJias jquibus mehcrcule dig7iitas amplitudoque tiia pene carior
ejiy quam tibi ipji. Sed tamen nonjum arbitratus ejje amicit non
commoveri etiam improborumJermone ; atque eojecijiudiojiusy quod
judicabam duriores partes mihi impojitas ejfe ab offejijione nojira,
quce magis a ^KoTV7r'\.u, 7nea, quam ab injuria tua^ nata eji. Sic
enitn volo te tibi perfuadere, mihi nemi^iem ejfe cariorem te, excepto
Cajare meo ; meqiie illud una judicare, Ccejarem maxime in Juis
M. Ciceronem reponere. ^are, mi Cicero, te rogo^ ut tibi omnia
integrajerves : ejusjdem improbes, qui tibi, ut benejicium daref,
prius injuriam Jecit : contra eu7n ne projugias, qui te, etji non
amabit, (quod accidere non poteji) tamenjalvu7n amplijjimumque ejfe
cupiet. Dedita opera ad te Calpurnium, JdmiliariJJimum 7neum,
miji ', ut mihi magnce cur<^ tuam vitam ac dignitatem ejfeJcires,
Eodem die a Casfare Philotimus literas attulit, hoc exemplo.
C^SAR Imp. Ciceroni Imp. S.
TfHSI te nihil temere, nihil imprudenter, JaBurumjudicaram ;
tamen permotus hominum Jama, Jcribendum ad te exijiimavi,
'et pro nojlra be7ievolentia petendum, 7ie quo progredereris proclina-
tajam re, qua integra etiam progrediendutn tibi non exijii^najfes,
Namqiie et amicitice graviorem injuria^n Jeceris ; et tibi minus
commode conjulueris, Ji non Jortunce objecutus videbere ; (omnia
enim Jecundijfma nobis, adverJJJima illis accidijje videntur) nec
caujamJecutus -, (eadem enim tumjuit, cum ab eorum conjiliis ab-
ejfe judicajii) Jed meum aliquod Jadium condemnavijfe ; quo mihi
gravius abs te nil accidere poteji. ^od ne Jacias, pro jure nojira
amicitia a te peto. Pojiremo, quid viro bono et quieto, et bono civi,
magis convenit, quam abeje a civilibus controverjiis ? quod nonnulli
cum probarent, periculi caujajequi non potuerunt. Tu, explorato
et vitce mece tejiimonio, et amicitice judicio, neque tutius, neque ho-
nejiius, reperies quidquam, quam ab omni contentione abejfe, XVI
KaL Mai, ex itinere.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 289/541
AD ATTICUM L 1 B. X. 281
CicERO Attico Sal.
IX. ADVENTUS Philotiml (at cujus hominis, quam
infulfi, et quam faepe pro Pompeio mentientis ?) ex-
anlmavit omnes, qui mecum erant : nam ipfe obdurui. Dubi-
tabat noftrum nemo, quin Caefar Itinera reprefTiiret ; volarc
dicitur : Petreius cum Afranio conjunxifTet fe : nihil affert
ejufmodi. Quid quaeris ? etiam illud erat perfuafum, Pom-
peium cum magnis copiis iter In Germaniam per Illyricum
fecIiTe : id enim cwjivriicug nuntiabatur. Melitam igitur opinor
capeiTamus, dum quid in Hifpaniaj quod quidem propemo-
dum videor ex Caefaris literis Ipfius voluntate facere poffe, qui
negat neque honeflius, neque tutius, mihi quicquam effe, quam
ab omni contentione abeffe. Dices, ubi ergo tuus ille animus,
quem proximis literis ? Adeft, et idem efl : fed utinam meo
folum capite decernerem. Lacrymse meorum me interdum
molliunt, precantium ut de Hifpaniis expediemus. M. Caslii
quidem epiflolam, fcriptam miferabiliter, cum hoc Idem ob-
fecraret, ut exped:arem, ne fortunas meas, ne unicam filiam,
ne meos omnes, tam temere proderem, non fine magno fietu
legerunt puerl noflri : etfi meus quidem efl fortlor, eoque Ipfo
vehementius commovet j nec quidquam nlfi de dignatlone la-
borat. Melitam igitur; deinde quo videbitur. Tu tamen etlam
nunc mihi aliquid llterarum, et maxlme fi quid ab Afranio.
Ego, fi cum Antonio locutus ero, fcribam ad te, quid adtumfit : ero tamen In credendo, ut mones, cautus : nam occultan-
di ratio cum difiicilis, tum etiam periculofa efl. Servium ex-
pedlo ad Nonas ; et adigit ita Poflumla, et Servlus iilius.
Quartanam levlorem effe gaudeo. Mifi ad te CaElii etlam lite-
rarum exemplum.
ToM. VIIL N n
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 290/541
282 EPISTOLARUM
CiELIUS ClCERONI S.
'PXANIMATUS fum tuis literis ; quibus te nihiU niji
trijlet cogltare ojiendijli : neque id quid ej/et, perfcripjijli : ne-
que non tameny quale ejfet quod cogitares, aperuijii. Has ad te illico
literasfcripji. Perfortunas tuas, Cicero, per liberosy orOy obfecro,
ne quid gravius dejdlute et incolumitate tua confulas, Nam deos
bominefque, amicitiamque nojiram, tejlifcor, me tibi pradixije, ne-
que te^nere monuijfe ; fed, poflquam Ccefarem convenerim, Jententi-
amque ejus, qualisfutura effet parta viBoria, cognoverim, te certio-
remjecijje. Si exifimas eandem rationem Jore Ccejari in dimittendis
adverjariis, et cotiditionibusferendis, erras : nihil nif atrox etfa-
vum cogitat, atque etiam. loquitur. Iratus Senatui exiit : his in-
tercejponibus plane incitatus ef : non, mehercuk, erit deprecationi
locus. ^are Ji tibi tu, fJilius unicus, f domus, fjpes tuce reli-
qua tibi carcefunt ; fi aliquid apud te nos, f vir optimus, gener
tuus, valet, quorum fortunas non debes velle conturbare -, fequere
eam caufam, in cujus vi5loriafalus nofira efi, ne aut odiffe aut re-
linquere cogamur, aut impiam cupiditatem contra falutem tuam ha-
heamus. Denique illud cogita, quod offenfcefuerit, in ifa cundtatio-
ne te fubiiffe. Nunc te contra viSiorem facere, quem dubiis rebus
lcedere noluijii ; et ad eos fugatos accedere, quos rejifentes Jequi
nolueris, fummce Jiultitice eji. Vide, ne, dum pudet te parum op-
timatem effe, parum diligenter, quid optimum Jit, eligas. ^od Ji
totum tibi perjuadere non poffum ; Jaltem, dum quid de Hijpaniis
agamusfcitur, expeBa ; quas tibi nuntio adventu Cafarisfore nof-
tras. ^am ififpem habeant, amiffis Hifpaniis, nefcio. ^wdporro
tuum conflium fit ad defperatos accedere, non niediusfidius reperio.
Hoc, quod iu, non dicendo, mihi fignificafti, Ccefar audierat : ac,
fimul atque, Ave, mihi dixit, ftatim quid de te audiffet, expofuit,
Negavi mefcire : fed tamen ab eo petii, ut ad te literas mitteret,
quibus maxime ad remanendum commoveri poffes. Me fecum in
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 291/541
A D A T T I C U M L I B. X. 283
Hifpaniam ducit : nam, nifi itafacerety ego prius quam ad urbem
accederem, ubicunque ej/es, ad te percurrijjem, et hoc a te prafens
contendiJfe?n, atque omjzi vi te retinuijfem. Etiam atque etiam,
CicerOy cogita, ne te tuofque ovines futiditus evertas ; ne tefciens
prudenfque eo demittas, unde exitum vides nullum ejje. ^odf te
aut voces optimatium commovent, aut nonnullorum hominum in^
folentiam et jaBationem ferre non potes, eligas cenfeo aliquod op-
pidum vacuum a bello, dum hcec decernuntur, qu<2jam erunt con-
fe5la. Idfifeceris, et ego tefapienterfecijfejudicabo, et Cafaretn
non offendes.
CicERo Attico Sal.
X. TV/r E cascum, qui hasc ante non viderim ! Mifi ad te
epiftolam Antonii. Ei cum ego faspilTime fcripfiffem,
nihil me contra Caefaris rationes cogitare ; meminiffe me ge~
neri mei, meminifTe amicitias ;potuilTe, ii aliter fentirem, effe
cum Pompeio ; me autem, quia cum lidloribus invitus curfa-
rem, abeffe velle, nec idipfum certum etiam nunc habere
vide quam ad hasc Tm^omKUf :
Tuum confiUum quam verum eji f Nam quife medium ejfe vult,
in patria manet ', qui proficifcitur, altquid de altera utra parte ju-
dicare videtur. Sed ego is nonfum, quifiatuere debeam, jure quis
Proficifcatur, nec-ne. Partes mihi Ccefar has impofuit, ne quem om-
nino difcedere ex Italia paterer ; quare parvi refert me probare co-
gitationem tuam, fi nihil tamen tibi remittere pojfum. Ad Ccefa-
rem mittas cenfeo, et ab eo hoc petas : non dubito quin impetratu-
rusfis, cum prcejertim te amicitice twfirce rationem habiturum ejfe
poUicearis.
Habes (r>iura,ALv AocKeoviicrjV. Omnino excipiam hominem. Erat
autem v Non. venturus vefperi, id eft, hodie : cras igitur ad
me fortaffe veniet. Tentabo, ac dicam, me nihil properare ;
mifTurum ad Caefarem : clam ibo ; cum paucifiimis alicubi
N n 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 292/541
284 EPISTOLARUMoccultabor ; caute hinc iflis invitiflinns evolabo, atque utinani
ad Curionem, c-uv S-gw. To) Myco. Magnus dolor acceflit. Ef-
ficietur aliquid dignum nobis. Ava-d^ct, tua mihi valde molefta.
Medere amabo, dum eft "^xv- De Maffilienfibus gratiie tuae
mihi literae : quaefo ut fciam quidquid audieris. Siciliam cupe-
rem, li poiTem palam;quod a Curione efFeceram. Hic ego
Servium expedto : rogor enim ab ejus uxore et filio : et puto
opus effe. Hic tamen Cytheridem fecum led:ica aperta portat,
altera uxorem : feptem prasterea conjundlas ledticae amicarum
funt, an amicorum ? Vide quam turpi leto pereamus : et du-
bita, fi potes, quin ille, feu vidlus feu vid:or redierit, casdem
fadturus fit. Ego vero vel lintriculo, fi navis non erit, eripiam
me ex iftorum parricidio. Sed plura fcribam, cum illum con-
venero. Juvenem noftrum non pofTum non amare : fed ab eo
nos non amari plane intelligo. Nihil ego vidi tam avjj^^W^jrov,
tam averfum a fuis, tam nefcio quid cogitans. Vim incredibi-
lem molefliarum ! Sed erit curae, et eft, ut regatur : mirum
eft enim ingenium : TiS^as imfiiXriTiov.
CiCERO Attico Sal.
XI. /^BSIGNATA jam epiftola fuperiore, non placuit ei
dari, cui conftitueram, quod erat aHenus : itaque eo
die data non eft. Interim venit Philotimus, et mihi a te lite-
ras reddidit ;quibus quae de fratre meo fcribis, funt ea qui-
dem parum firma, fed habent nihil vTra^ov, nihil fallax, nihil
non flexibile ad bonitatem, nihil quod non quo velis uno fer-
mone pofTis perducere : ne multa ; omnes fuos, etiam quibus
irafcitur crebrius, tamen caros habet, me quidem fe ipfo ca-
riorem. Quod de puero aliter ad te fcripfit, et ad matrem de
filio, non reprehendo. De itinere et de forore quas fcribis,
molefta funt, eoque magis, quod ea tempora noftra funt, ut
ego his mederi non poffim ; nam certe mederer : fed quibus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 293/541
A D A T T I C U xM L I B. X. 285
in malis, et qua in defperatione rerum fimus, vides. Illa de
ratione nummaria non funt ejufmodi (faepe enim audio ex
ipfo) ut non cupiat tibi prasftare; et in eo laborat. Sed fi mihi
Q^Axius in hac mea fuga H-S xiii non reddit, quae dedi
ejus filio mutua, et utitur excufatione temporis ; li Lepta ; fi
csEteri ; foleo mirari, de nefcio queis H-S xx cum audio ex
illo fe urgeri. Vides enim profed:o anguftias : curari tamen ea
tibi utique jubet. An exiftimas illum in ifto genere lentulum,
aut reftridium ? nemo eft minus. De fratre fatis. De ejus filio,
indulfit illi quidem fuus pater femper ; fed non facit indul-
gentia mendacem, aut avarum, aut non amantem fuorum ;
ferocem fortaffe, atque arrogantem et infeflum, facit. Itaque
habet hasc quoque, qu£E nafcuntur ex indulgentia ; fed ea funt
tolerabilia ; (quid enim dicam, hac juventute ?) ea vero, quae
mihi quidem, qui illum amo, funt his ipfis malis, in queis
fumus, miferiora, non funt ab obfequio noftro, non ; fuas ra-
dices habent; quas tamen evellerem profedo, fi liceret : fed
ea tempora funt, ut omnia mihi fint patienda. Ego meum
facile teneo : nihil efl enim eo tradlabilius : cujus quidemmifericordia languidiora adhuc confilia cepi ; et, quo ille me
fortiorem vult effe, eo magis timeo ne in eum exiftam crude-
lior. Sed Antonius venit heri vefperi. Jam fortafie ad me ve-
niet ; aut ne id quidem, quoniam fcripfit quid fieri vellet
fed fcies continuo quid ad;um fit. Nos jam nihil nifi occulte.
De pueris quid agam ? parvone navigio committam ? Quid
mihi animi in navigando cenfes fore ? Recordor enim, asftate
cum illo Rhodiorum a,(p^}CTO} navigans, quam fuerim follici-
tus : quid, duro tempore anni, adtuariolo fore cenfes ? Rem
undique miferam ! Trebatius erat mecum, vir plane et civis
bonus. Qua3 ille monflra, dii immortales ! Etiamne Balbus
in Senatum venire cogitet ? Sed ei ipfi cras ad te literas dabo.
Ve<flenum mihi amicum, ut fcribis, ita puto effe : cum eo,
quod oLTTCTOf^co^ ad me fcripferat de nummis curandis, S-vfA,iKUTi^cv
ciam jocatus. Id tu, fi ille aliter acceperit ac debuit, lenies.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 294/541
286 EPISTOLARUMMonetali autem adfcripfi, quod ille ad me, Proconjuli. Sed
quoniam efl homo, et nos diligit, ipfe quoque a nobis diliga-
tur. Vale.
CiCERo Attico Sal.
XII. /^UIDNAM mihi futurum eft ? aut quis me non fo-
* lum infelicior, fed jam etiam turpior ? Nominatim
de me fibi imperatum dicit Antonius \ nec me tamen ipfe ad-
hucviderat, fed hoc Trebatio narravit. Quid agam nunc, cui
nihil procedit, caduntque ea, quze diligentiffime funt cogita-
ta, teterrime ? Ego enim Curionem nad:us, omnia me confe-
cutum putavi. Is de me ad Hortenfium fcripferat : Reginus
erat totus noiler : huic nihil fufpicabamur cum hoc mari ne-
gotii fore. Quo me nunc vertam ? Undique cuftodior. Sed
fatis lacrymis. Jloipci)^ 'zsAdOriov igitur, et occulte in aliquam
onerariam corrependum : non committendum, ut etiam com-
pad:o prohibiti videamur. Sicilia petenda ; quam fi erimus
nad:i, majora quaedam confequemur. Sit modo redle in Hif-
paniis : quanquam de ipfa Sicilia utinam fit verum : fed adhuc
nihil fecundi. Concurfus Siculorum ad Catonem dicitur fac-
tus ; orafTe, ut refifteret ; omnia pollicitos : commotum illum,
deledtum habere coepiffe. Non credo, ut eft luculentus audtor.
PotuifTe certe tenere illam provinciam fcio. Ab Hifpaniis au-
tem jam audietur. Hic nos C. Marcellum habemus eadem de
re cogitantem, aut bene fimulantem : quanquam ipfum non
videram, fed ex familiariflimo ejus audiebam. Tu, quaefo, fi
quid habebis novi. Ego, fi quid moliti erimus, ad te ftatim
fcribam. Quintum iilium feverius adhibebo. Utinam proficere
pofiim : tu tamen eas epiftolas, quibus afperius de eo fcripfi
aliquando, concerpito, ne quando quid emanet : ego item
tuas. Servium expedto, nec ab eo quidquam vyte^. Scies quid-
quid erit. Sine dubio errafTe nos coniitendum eft. At femel ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 295/541
A D A T T I C U M L I B. X. 287
at una in re ? immo omnia, quo diligentius cogitata, eo fada
funt imprudentius.
in reliquis modo ne ruamus : jubes enim de profe(flione mea
providere. Quid provideam ? ita patent omnia, quas accidere
poflunt, ut ea fi vitem, fedendum fit cum dedecore et dolo-
re ; li ncgligam, periculum efl ne in manus incidam perdito-
rum. Sed vide, quantis in miferiis limus. Optandum inter-
dum videtur, ut aliquam accipiamus ab iftis quamvis acerbam
injuriam, ut tyranno in odio fuiife videamur. Quod fi nobis
curfus, quem fperaram, pateret ; efFeciffem aliquid profedto,
ut tu optas et hortaris, dignum noflra mora : fed miriiicjE
funt cuflodiae ; et quidem ille ipfe Curio fufped:us. Quare vi
aut clam agendum efl : et fi vi, forte et cum tempeflate :
clam autem iftis ; in quo fi quod <r(pciXfx,ct, vides quam turpe
efl. Trahimur : nec fugiendum, fi quid violentius. De Cae-
lio, fsepe mecum agito ; nec, fi quid habuero tale, dimittam..
Hifpanias fpero firmas effe. MafTilienfmm fad:um cum ipfum
per fe luculentum efl, tum mihi argumento efl, redte effe in
Hifpaniis. Minus enim auderent, fi aliter elTet : et fcirent ^
nam et jund:i, et diligentes funt. Odium autem redle animad-
vertis fignificatum theatro. Legiones etiam has, quas in Italia
affumpfit, alienifTimas effe video : fed tamen nihil inimicius>
quam fibi ipfe. Illud redie times, ne ruat : fi defperarit, certe
ruet : quo magis efHciendum aliquid efl, fortuna velim me-
liore, animo Caeliano. Sed primum quidque ; quod, qualecun-»
que erit, continuo fcies. Nosjuveni, ut rogas, fuppeditabi-mus, et Peloponnefum ipfam fullinebimus. Efl enim indoles;
modo aliquod hoc fit ^^(^ ^t^ctxn a,Xc^ov : quod fi adhuc nul-
lum eft, effe tamen potefl -, aut «*j3£t^ non efl i^t^cx^Krlv : quod
mihi perfuaderi non poteft.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 296/541
288 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XIII. pPISTOLAtua gratifTima fuit meae Tulliae, et me-
hercule mihi : femper fecum aliquid afferunt tuae
literae. Scribes igitur ; ac fi quid ad fpem poteris, ne dimife-
ris. Tu Antonii leones pertimefcas, cave : nihil eft illo homi-
nejucundius: zttende -zs-^a^Piv inXiTiicQ. Evocavit literis e muni-
cipiis denos : et Quatuor-viri venerunt ad villam ejus mane.
Primum dormiit ad horam tertiam : deinde, cum effet nuntia-
tum, venifle Neapolitanos et Cumanos, (his enim eft Ca^far
iratus) poftridie redire juffit : lavari fe velle, ct tts^ Koi}<io?^v(na,v
yivi^, Hoc heri efFecit. Hodie autem in i^nariam tranfire
conftituit. Exulibus reditum pollicetur. Sed hacc omittamus;
de nobis aliquid agamus. Ab Axio accepi literas. De Tirone
gratum. Vedtenum diligo. Veflorio reddidi. Servius pridie
Nonas Maii Minturnis manfiffe dicitur, hodie in Liternino
manfurus apud C. Marcellum : cras igitur nos mature videbit,
mihique dabit argumentum ad te epiftolae : jam enim non re-
perio quid tibi fcribam. Illud admiror, quod Antonius ad me
ne nuntium quidem, cum praefertim me valde obfervarit. Vi-
delicet aliquid atrocius de me imperatum efl : coram negare
mihi non vult ; quod ego nec rogaturus eram, nec, fi impe-
trafTem, crediturus. Nos tamen aliquid excogitabimus. Tu,
quaefo, fi quid in Hifpaniis : jam enim poterit audiri ; et om-
nes ita expedlant, ut fi redle fuerit, nihil negotii futurum pu-
tent. Ego autem nec retentis his confedlam rem puto ; neque
amiflis defperatam. Silium, et Ocellam, et caeteros credo re-
tardatos. Te quoque a Curtio impediri video. Etfi, ut opinor,
habes xeAjjTzc aokvov^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 297/541
A D A T T I C U M L I B. X. 289
CiCERo Attico Sal.
XIV. r\ VITAM miferam ! majufque malum, tam dlu tl-
mere, quam eft illud ipfum, quod timetur ! Ser-
vius, ut antea fcripfi, cum venifTet Nonis Maii, poflridie ad
me venit. Ne diutius te teneam, nullius confilii exitum inve-
nimus. Nunquam vidi hominem perturbatiorem metu : neque
hercule quidquam timebat, quod non effet timendum ; illum
fibi iratum, hunc non amicum ; horrlbilem utriufque vid:o-
riam, cum propter alterius crudelitatem, alterius audaciam,
tum propter utriufque difficultatem pecuniarum, qua erui
nufquam, nifi ex privatorum bonis, pofTet. Atque hxc ita
multis cum lacrymis loquebatur, ut ego mirarer eas tam diu-
turna miferia non exaruiffe. Mihi quidem etiam lippitudo
h£EC, propter quam non ipfe ad te fcribo, fme ulla lacryma
efl, fed fffipius odiofa efl propter vigilias. Quamobrem quid-
quid habes ad confolandum collige, et illa fcribe, non exdodlrina, neque ex Hbris ; nam id quidem domi eft ; fed ne-
fcio quo modo imbecillior efl: medicina, quam morbus : hasc
potius conquire, de Hifpaniis, de Maffilia; quas quidem fatis
bella Servius affert : qui etiam de duabus leglonibus luculen-
tos audlores effe dicebat. Hasc igitur li habebis, et talia : et
quidem paucis diebus aliquid audiri neceffe efl. Sed redeo ad
Servium. Diflulimus omnino fermonem in pofterum : fed tar-
dusad
exeundum: multo fe in fuo led:ulo malle, quidquid
foret. Odiofus fcrupulus de filii militia Brundufina. Unum
illud firmiflime affeverabat, fi damnati reflituerentur, in exi-
lium fe iturum. Nos autem ad haec, et id ipfum certo fore,
et, quas jam fiebant, non effe leviora ; multaque colligeba-
mus. Verum ea non animum ejus augebant, fed timorem,
ut jam celandus magis de noflro confilio, quam ad idem,
ToM. VIII. O o
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 298/541
290 EPISTOLARUMvidcretur. Quare in hoc non multum eft. Nos a te admoniti
de Caelio cogitabimus.
CiCERo Attico Sal.
XV. C E RV I U S cum eflet apud me, Cephalio cum tuis li-
teris VI Id. venit j quaj nobis magnam fpem attule-
runt meliorum rerum de ocfto cohortibus : etenim hae quoque,
quae in his locis funt, labare dicuntur. Eodem die Funifula-
nus a te attuHt literas, in quibus erat confirmatius idem illud,
Ei de fuo negotio refpondi cumulate, cum omni tua gratia :
adhuc non fatisfaciebat : debet autem mihi multos nummos,
nec habetur locuples. Nunc ait fe daturum : cui expenfum
tulerit, morari : tabellariis, fi apud te eflet, cum fatisfeciffet,
dares. Quantum fit, Eros Philotimi tibi dicet. Sed ad majora
redeamus. Quod optas Cjelianum illud, maturefcit. Itaque
torqueor, utrum ventum expedlem. Vexillo opus eft : convo-
labunt. Quod fuades ut palam;
prorfus alTentior : itaque me
profedturum puto. Tuas tamen interim literas expedlo. Servii
confilio nihil expeditur. Omnes captiones in omni fententia
occurrunt. Unum C. Marcello cognovi timidiorem;quem
Confulem fuiffe pcenitet.'
n. 7iD?^i^s A^.wdcx^ \ qui etiam Anto-
nium confirmafTe dicitur, ut me impediret -, quo ipfe, credo,
honeftius. Antonius autem vi Id. Capuam profedlus eft : ad
me mifit, fe pudore deterritum ad me non veniffe, quod me
fibi fuccenfere putaret. Ibitur igitur, et ita quidem, ut cenfes;
nifi cujus gravioris perfonae fufcipiendae fpes erit ante oblata
fed vix erit tam cito. Allienus autem Praetor putabat aliquem,
fi ego non, ex collegis fuis : quivis licet, dummodo aliquis.
De forore laudo. De Quinto puero datur opera: fpero effe me-
liora. De Quinto fratre fcito eum non mediocriter laborare de
ufura : fed adhuc nihil a L. Egnatio exprefTit. Axius de xii
millibus pudens : faepe enim adfcripfit, ut Gallio, quantum is
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 299/541
AD ATTICUM L I B. X. 291
vellet, darem : quod fi non fcripfiflet, pofremne aliter ? et qui-
dem f^pe fum poUicitus : fed tantum voluit cito.
Mevero
adjuvarent his in anguftiis. Sed dii iftos ! Verum alias. Te a
quartana liberatum gaudeo, itemque Piliam. Ego, dum panes
et caetera in navem parantur, excurro in Pompeianum. Ve(fle-
no velim gratias, quod fludiofus lit. Si quemquam na<3:us fue-
ris, qui perferat, literas des ante quam difcedimus.
CicERo Attico Sal.
XVI. /^OMMODUM ad te dederam literas de pluribus
rebus, cum ad me bene mane Dionyfius fuit : cui
quidem ego non modo placabilem me prsebuilTem, fed totum
remififfem, fi adveniffet qua mente tu ad me fcripferas. Erat
enim fic in tuis literis, quas Arpini acceperam, eum ventu-
rum, facfturumque, quod ego vellem. Ego volebam autem, vel
cupiebam potius, effe eum nobifcum : quod quia plane, cum
in Formianum venifTet, praeciderat, afperius ad te de eo fcri-
bere folebam. At ille perpauca locutus, hanc fummam habuit
orationis ; ut fibi ignofcerem ; f€ rebus fuis impeditum nobif-
cum ire non pofTe. Pauca refpondi ; magnum accepi dolorem :
intellexi fortunam ab eo nofl:ram defpedlam effe. Quid qusris ?
fortaffe miraberis : in maximis horum temporum doloribus
hunc mihi fcito effe. Velim ut tibi amicus lit. Hoc cum tibi
opto, opto ut beatus fis : erit enim tam diu. Confilium nof-
trum fpero vacuum periculo fore. Nam et difTimulabimus, et,
ut opinor, acerrime adfervabimus, navigatio modo fit, qualem
opto. Caetera, qux quidem confilio provideri poterunt, cave-
buntur. Tu, dum adfumus, non modo quas fcieris, audierifve,
fed etiam quae futura providebis, fcribas velim. Cato, qui Si-
ciliam tenere nullo negotio potuit, et, fi tenuiffet, omnes boni
ad eum fe contulifTent, Syracufis profedus efl ante diem viii
O o 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 300/541
292 E P I S T O L A R U M
Kal. Mai. ut ad me Curio fcripfit. Utinam, quod aiunt,
Cotta Sardiniam teneat : efl enim rumor. O, fi id fucrit,
turpem Catonem ! Ego, ut minuerem fufpicionem profec-
tionis, aut cogitationis meae, profedtus fum in Pompeianum
a. d. IV Id. ut ibi effem, dum, qua^ ad navigandum opus
effent, pararentur. Cum ad villam venilTem, ventum efl ad
me : centuriones trium cohortium, quae Pompeiis funt, me
velle poflridie. Haec mecum Ninnius nofler ; velle eos mihi
fe et oppidum tradere. At ego tibi poflridie a villa ante lu-
cem, ut me omnino illi ne viderent. Quid enim erat in tri-
bus cohortibus ? quid, fi plures ? quo apparatu ? Cogitavi ea-
dem illa Csliana, quae legi in epiftola tua ;quam accepi,
fimul in Cumanum veni, eodem die : et fimul fieri pote-
rat, ut tentaremur. Omnem igitur fufpicionem fufluli. Sed
cum redeo, Hortenfius venerat, et ad Terentiam falutatum
diverterat ; fermone erat ufus honorifico erga me. Tamen
eum, ut puto, videbo ; mifit enim puerum fe ad me veni-
re. Hoc quidem melius, quam collega nofler Antonius : cu-
jus inter lidlores led:ica mima portatur. Tu, quoniam quar-
tana cares, et non modo morbum removifli, fed etiam grave-
dinem, te vegetum nobis in Graecia fifle ; et literarum aliquid
interea.
CicERo Attico Sal.
XVII. "p RID. Idus Hortenfius ad me venit fcripta epiftola.
Vellem caetera ejus. Quam in me incredibilem
6KTeveia,v ! qua quidem cogito uti. Deinde Serapion cum epif-
tola tua : quam prius quam aperuiffem, dixi ei, te ad me de
eo~ fcripfiffe antea, ut feceras. Deinde, epiftola iedla, cumu-
latifTime csetera : et hercule hominem probo : nam et doc-
tum et probum exiftimo. Quin etiam navi ejus me, et ipfo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 301/541
A D A T T I C U M L I B. X. 293
convcdlore, ufurum puto. Crebro refricat lippitudo, non illa
quidem perodiofa, fed tamen qux impediat fcriptionem meam.
Valetudinem tuam jam confirmatam effe et a vetere morbo
et a novis tentationibus gaudeo. Ocellam vellem habere-
mus : vidcntur enim efle haec paulo faciliora. Nunc qui-
dem aequinodtium nos moratur, quod valde perturbatum erat.
Id li ci.>c^65- erit, utinam idem maneat Hortenlius : fiquidem
ut adhuc erat, liberalius effe nihil potefl. De diplomate ad-
miraris quafi nefcio cujus te flagitii infimularem. Negas enim
te reperire, qui mihi id in mentem venerit. Ego autem, quia
fcripferas te proficifci cogitare, (etenim audieram, nemini
aliter licere) eo te habere cenfebam, et quia pueris diploma
fumpferas. Habes caufam opinionis mese : et tamen velim
fcire quid cogites, in primifque li quid etiam nunc novi efl.
XVII. Kal. Jun.
CicERo Attico S a l.
XVIII. npULLIA mea peperit xiv Kal. Jun. puerum
i^^ccf^rivicuov. Quod *iv\o>cy}asv, gaudebam : quod qui-
dem efl natum, perimbecillum efl. Me mirifice tranquillita-
tes adhuc tenuerunt, atque majore impedimento fuerunt, quam
cuflodi^, quibus aflervor. Nam illa Hortenfiana omnia fuere
infantia : ita fiet homo nequiflimus. A Salvio liberto depra-
vatus efl. Itaque poflhac non fcribam ad te quid fadlurus fim,
fed quid fecerim. Omnes enim Ku^wccioi videntur fubaufcul-tare, quae loquor. Tu tamen fi quid de Hifpaniis, five quid
aliud, perge quasfo fcribere ; nec meas literas exped:aris, nifi
cum, quo opto, pervenerimus, aut fi quid ex curfu. Sed hoc
quoque timide fcribo : ita omnia tarda adhuc et fpiffa. Ut
male pofuimus initia, fic caetera fequuntur. Formias nunc
fequimur ; eadem nos fortaffe furicC perfequentur. Ex Balbi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 302/541
294 EPISTOLARUMautem fermone, quem tecum habult, non probamus de Me-
lita. Dubitas igitur, quin nos in hoftium numero habeat ?
Scripfi equidem Balbo, te ad me de benevolentia fcripfifTe, et
de fufpicione. Egi gratias : de altero ei me purga. Ecquem
tu hominem infeliciorem ? Non loquor plura, ne te quoque
excruciem. Ipfe conficior, venifi^e tempus, cum jam nec forti-
ter, nec prudenter, quidquam facere poflTim.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 303/541
[ 295 ]
EPISTO LARUM
AD ATTICUML I B E R XL
CiCERo Attico Sal.
I. A CCEPI a te llgnatum libellum, quem Anteros at-
Xx. tulerat^ ex quo nihil fcire potui de noftris domefticis
rebus ; de quibus acerbiffime afflidor, quod, qui eas difpenfa-
vit, neque adefl iftic, neque ubi terrarum fit fcio. Omnem
autem fpem habeo exiftimationis privatarumque rerum in tua
crga me mihi perfpedlifTima benevolentia : quam fi. his tempo-
ribus miferis et extremis praeftiteris, haec pericula, quse mihi
communia funt cum caeteris, fortius feram : idque ut facias,
te obteftor atque obfecro. Ego in ciftophoro in Afia habeo ad
H-S bis et vicies. Hujus pecuniae permutatione fidem noflram
facile tuebere j quam quidem ego nifi expeditam relinquere
putafTem, credens ei, cui tu fcis jam pridem minime credere,
commoratus effem paulifper, nec domeflicas res impeditas re-
liquiffem j ob eamque caufam ferius ad te fcribo, quod fero
intellexi, quid timendum effet. Te etiam atque etiam oro, ut
me totum tuendum fufcipias ; ut, fi ii falvi erunt, quibufcum
fum, una cum iis pofHm incolumis efle, falutemque meam.
benevolentiae tuas acceptam referre.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 304/541
296 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
II. T ITERAS tuas accepi pridie Nonas Febr. eoque ipfo
die ex teftamento crevi hereditatem. Ex multis meis
miferrimis curis efb una levata, fi, ut fcribis, ifta hereditas
fidem et famam meam tueri poteft;quam quidem te intelligo,
etiam line hereditate, tuis opibus defenfurum fuiffe. De dote
quod fcribis, per omnes deos te obteftor, ut totam rem fufci-
pias, et illam miferam mea culpa et negligentia tueare meiscpibus, fi qucB funt ; tuis, quibus tibi moleftum non erit, fa-
cultatibus : cui quidem deefle omnia, quod fcribis, obfecro te
noli pati ; in quos enim fumptus abeunt frudus praediorum ?
Jam illa H-S lx. quas fcribis, nemo mihi unquam dixit ex
dote effe detradla ; nunquam enim effem pafTus. Sed hasc mi-
nima eft ex iis injuriis, quas accepi ; de quibus ad te dolore et
lacrymis fcribere prohibeor. Ex ea pecunia, quae fuit in Afia,
partemdimidiam fere exegi. Tutius videbatur fore ibi,
ubieft, quam apud publicanos. Quod me hortaris ut firmo fim
animo, vellem poftes aliquid afferre, quamobrem id facere
poffem : fed, fi ad caeteras miferias accefiit etiam id, quod
mihi Chryfippus dixit parari, (tu nihil fignificafti) de domo,
quis me miferior uno jam fuit ? Oro, obfecro, ignofce : non
poffum plura fcribere. Quanto moerore urgear, profedto vides
quod fi mihi commune cum cfeteris effet, qui videntur in ea-
dem caufa effe, minor mea culpa videretur, et eo tolerabilior
effet. Nunc nihil eft, quod confoletur ; nifi quid tu efiicis, fi
modo etiam nunc effici poteft, ut ne qua fingulari afiiciar
calamitate et injuria. Tardius ad te remifi tabellarium, quod
poteftas mittendi non fuit. A tuis et nummorum accepi H-S
Lxx. et veftimentorum quod opus fuit. Quibus tibi videbi-
tur, velim des literas meo nomine. Nofti meos familiares.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 305/541
AD ATTICUM LIB. XI. 297
Slgnum requirent, aut manum : dlces ils, me propter cuflo-
dias ea vitalle.
CiCERo Attico Sal.
III. /^ U I D hic agatur, fcire poteris ex eo, qul llteras at-
*- tulit : quem diutius tenui, quia quotidie aliquld novi
expedtabamus -, neque nunc mittendi tamen ulla caufa fuit,
prster eam, de qua tibi refcribi voluifti. Quod ad Kal. Qulnt.
pertinet, quid vellem ; utrumque grave eft, et tam gravi tem-
pore, periculum tantse pecuniae, et, dublo rerum exitu, ifta
quam fcribis abruptio. Quare ut alia, fic hoc vel maxime tuae
lidei benevolentiasque permitto, et illius confilio et voluntati
cui miferge confuluiirem melius, fi tecum olim coram potius,
<^uam per llteras, de falute noftra fortunifque deliberaviffem.
Quod negas prseclpuum mihi ullum incommodum impendere,
etfi ifba res nihil habet confolationls, tamen etlam praecipua
multa funt, quas tu profedlo vides, ut funt, et gravifTima effe,
et me facillime vitare potuiffe : ea tamen erunt minora, fi,
ut adhuc fadum eft, adminiftratione diligentiaque tua leva-
buntur. Pecunia apud Egnatlum efl. Sit a me, ut eft : neque
enlm hoc quod agitur, videtur diuturnum effe poffe ; ut fcire
jam poflim, quid maxime opus fit : etfi egeo rebus omnibus
quod Is quoque in angufliis efl, qui-cum fumus ; cui magnam
dedimus pecuniam mutuam, opinantes nobls, conflltutis re-
bus, eam rem etiam honori fore. Tu, ut antea fecifli, velim,
li qui erunt, ad quos allquid fcribendum a me exiflimes, ipfe
conficias. Tuis falutem dic. Cura, ut valeas. In primis id,
quod fcribis, omnibus rebus cura et provlde, ne quid ei defit,
de qua fcis me miferrimum efle. Idibus Jun. ex caftris.
ToM. VIII. P p
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 306/541
298 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
IV. A C C E PI ab Ifidoro literas, et poftea datas binas. Ex
proximis cognovi prsedia non venilTe : videbis ergo ut
fuftentetur per te. De Frufinati, fi modo futuri fumus, erit
mihi res opportuna. Meas literas quod requiris, impedior ino-
pia rerum, quas nullas habeo literis dignasiquippe cui nec
quse accidunt, nec quae aguntur, ullo modo probentur. Uti-
nam coram tecum olim potius, quam per epiftolas. Hic tua,
ut poiTum, tueor apud hos. Castera Celer. Ipfe fugi adhuc
omne munus, eo magis, quod ita nihil poterat agi, ut mihi
et meis rebus aptum effet. Quid lit geftum novi, quasris : ex
Ifidoro fcire poteris : reliqua non videntur effe difEciliora. Tu
id velim, quod fcis rae maxime velle, cures, ut fcribis, ut
facis. Me conficit follicitudo, ex qua etiam fumma infirmitas
corporis; qua levata, ero una cum eo qui negotium gerit,
eflque in fpe magna. Brutus amicus in caufa verfatur acriter.
Hadienus fuit, quod caute a me fcribi pofTet. Vale. De pen-
fione altera, oro te, omni cura confidera quid faciendum fit,
m fcripfi iis literis, quas Pollex tulit.
CiCERo Attico Sal.
V. /^Ui^ me caufae moverint, quam acerbae, quam graves,
^ quam novse, coegerintquc impetu magis quodam animi
uti, quam cogitatione, non pofTum ad te fine maximo dolore
fcribere. Fuerunt quidem tantje, ut id, quod vides, effecerint.
Itaque nec quid ad te fcribam de meis rebus, nec quid a te
petam, reperio. Rem et fummam negotii vides. Equidem ex
tuis literis intellexi, et iis, quas communiter cum aliis fcrip-
lifli, et iis, quas tuo nomine, quod etiam mea fponte videbam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 307/541
A D A T T I C U M L I B. XI. 299
te fubdebllitatum novas rationes tuendi mel quasrere. Quod
fcribis placere, ut propius accedam, iterque per oppida no£lu
faciam ; non fane video, qucmadmodum id iieri poflit. Ne-
que enim ita apta habeo diverforia, ut tota tempora diurna in
his poflim confumere ; neque ad id, quod qua^-ris, multum in-
tereft, utrum me homines in oppido videant, an in via. Sed
tamen hoc ipfum, ficut alia, confiderabo, quemadmodum com-
modiffime fieri poffe videatur. Ego propter incredibilem et
animi et corporis moleftiam conficere plures literas non po-
tui; iis tantum refcripfi, a quibus acceperam. Tu velim et Ba-
filo, et quibus praiterea videbitur, etiam Servilio, confcribas,
ut tibi videbitur, meo nomine. Quod tanto intervallo nihil
omnino ad vos ;profedto intelligis rem mihi deelTe, de qua
fcribam, non voluntatem. Quod de Vatinio quaeris : nequc
illius, ncque cujufquam mihi praeterea officium deeffet, fi re-
perire poffent, qua in re me juvarent. Quintus averfifTimo a
me animo Patris fuit. Eodem Corcyra filius venit. Inde pro-
feclos eos una cum CEEteris arbitror.
CicERo Attico Sal.
VI. COLLICITUM effe te cum tuis communibufque for-
tunis, tum maxime de me, ac de dolore meo, fentio :
qui quidem dolor meus non modo non minuitur, cum focium
fibi adjungit dolorem tuum, fed etiam augetur. Omnino pro
tua prudentia fentis, qua confolatione levari maxime poflim.Probas enim meum confilium, negafque mihi quidquam tali
tempore potius facfendum fuiffe. Addis etiam (quod etfi mihi
levius eft, quam tuum judicium, tamen non eft leve) cseteris
quoque, id efl, qui pondus habeant, facflum noflrum probari.
Id fi ita putarem, levius dolerem. Crede, inquis, mihi. Credo
equidem : fed fcio, quam cupias minui dolorem meum. Me
difcefiiffe ab armis nunquam pcenituit : tanta erat in illis
P p 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 308/541
300 EPISTOLARUMcrudelltas, tanta cum barbaris gentibus conjundtio, ut non no-
riiinatim, led generatim, profcriptio eflet informata ; ut jam
omnium judicio conftitutum effet, omnium veftrum bona prac-
dam elle illius vidloricc ; veftrum, planedico; nunquam cnim
de te ipfo ni(i crudclifTime cogitatum eft. Quare voluntatis me
mejc nunquam pGcnitebit ; confilii pcenitet. In oppido aliquo
mallem refediffe, quoad arcefferer. Minus fermonis fubiiffem :
minus accepiiTcm doloris : ipfum hoc me non angeret. Brun-
dufii jacere in omnes partes eft moleftum. Propius accedere,
ut fuades, quo modo fine li6toribus, quos populus dedit, pof-
fum ? qui mihi incolumi adimi non pofTunt. Quos ego modo
paulifper cum bacillis in turbam conjeci ad oppidum accedens,
ne quis impetus militum fieret. Reliquo tempore me domo.
Te nunc ad Balbum et Oppium : iis placeret modo propius
accedere, ut hac de re conliderarem : credo fore auftores : lie
enim recipiunt, Caefari non modo de confervanda, fed etiam
de augenda, mea dignitate curx fore : meque hortantur, ut
magno animo fim ; ut omnia fumma fperem : ea fpondent,
confirmant, quas quidem mihi exploratiora effent, fi remanfif-
fem. Sed ingero prjetcrita. Vide, quasfo, igitur ea, quae reftant>
et explora cum iflis ; et fi putabis opus efle, et fi iflis placebit,
quo magis fad:um noflrum Casfar probet, quafi de fuorum
fententia fa(5lum. Adhibeantur Trebonlus, Panfa, fi qui alii ;
fcribantque ad C'<£farem, me, quidquid fecerim, de fua fenten-
tia fecifTe. TullicE mcx morbus et imbecillitas corporis me
exanlmat; quam tibi intelligo magnae curas effc; quod efl mihi
gratiffimum. De Pompeii exitu mihi dubium nunquam fuit.
Tanta enim defperatio rerum ejus omnium regum et populo-
rum animos occuparat, ut, quocunque veniffet, hec putarem
futurum. Non pofTum ejus cafum non dolere : hominem enim
integrum, et caflum, et gravem, cognovi. De Fannio confo-
ler te ? perniciofa loquebatur de manfione tua. L. vero Len-
tulus Hortenfii domum fibi, et Casfaris hortos, et Baias de-
fponderat. Omnino haec eodem modo ex hac parte fiunt j nifi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 309/541
A D A T T I C U M L I B. XI. 301
qiiod illud erat infinitum : omnes enim, qui in Italia manfe-
rant, hoftium numero habebantur. Sed velim haec aliquando
folutiore animo. Quintum fratrem audio profedlum in Aiiam,
ut deprecaretur : de filio nihil audivi. Sed qusre ex Diocha-
re, Ccefaris liberto, quem ego non vidi, qui iftas Alexandrinas
literas attulit. Is dicitur vidifTe, an euntem, an jam in Afia ?
Tuas iiteras, prout res poflulat, expedto; quas vehm cures
quamprimum ad me perferendas. IV Kal. Decembris.
CiCERO Attico Sal.
VII. /^ R ATiE tuas mihi literse funt, quibus accurate per-
fcripfifti omnia, qux ad me pertinere arbitratus es.
Fadum igitur, ut fcribis, iftis placere, iifdem iftis hcfloribus
me uti ; quod concefTum Sextio fit ; cui non puto fuos effe
concefTos, fed ab ipfo datos. Audio enim eum ea fenatus-con-
fulta improbare, quae poft difceffum Tribunorum fad:a funt.
Quare poterit, fi volet fibi conflare, noflros lid;ores compro-
bare. Quanquam quid ego de licfloribus, qui pene ex Italia de-
cedere fim jufTus ? nam ad me mifit Antonius exemplum Cx~
faris ad fe literarum, in quibus erat, fe audiffe, Catonem et
L. Metellum in Italiam venifTe, Romse ut effent palam : id
fibi non placere ; ne qui motus ex eo fierent; prohiberique
omnes Italia, nifi quorum ipfe caufam cognoviffet : deque eo
vehementius erat fcriptum. Itaque Antonius petebat a me per
literas, ut fibi ignofcerem : facere fe non poffe, quin iis literis
pareret. Tum ad eum mifi L. Lamiam, qui demonflraret, il-
lum Dolabellos dixiffe, ut ad me fcriberet, ut in Italiam quam-
primum venirem j ejus me literis venifTe. Tum ille edixit ita,
ut me exciperet et Laelium nominatim. Quod fane nollem :
poterat enim, fine nomine, re ipfa excipi. O multas et graves
offenfiones ! quas quidem tu das operam ut lenias ; nec tamen
nihil proficis : quin hoc ipfo minuis dolorem meum, quod,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 310/541
302 E P I S T O L A R U M
iit minuas, tam valde laboras j idque velim ne gravere quam
faspiflime facere. Maxime autem aflequere quod vis, fi me ad-
duxeris, ut exiftimem, me bonorum judicium non funditusperdidifTe. Quanquam quid tu in eo potes ? nihil fcilicet. Sed,
ii quid res dabit tibi facultatis, id me maxime confolari pote-
rit, quod nunc quidem video non effe : fed fi quid ex even-
tis; ut hoc nunc accidit. Dicebar debuifle cum Pompeio pro-
ficifci : exitus illius minuit ejus officii praetermiiii reprehen-
lionem ; fed ex omnibus nihil magis tamen defideratur, quam
quod in Africam non ierim. Judicio hoc fum ufus, non q,{{q
barbaris auxiliis fallaciffimae gentis Rempublicam defenden-
dam, praefertim contra exercitum faepe vidlorem. Non probant
fortaffe : multos enim viros bonos in Africam venilfe audio,
€t fcio fuilTe antea. Valde hoc loco urgeor ; hic quoque opus
eft cafu : aliqui fmt ex eis, aut, li poteft, omnes, qui falutem
anteponant. Nam fi perfeverant et obtinent;quid nobis fu-
turum fit vides. Dices, quid illis, ii vid:i erunt ? honeftior efl
plaga. HtEC me excruciant. Sulpicii autem confilium non
fcripfifti cur meo non anteponeres ; quod etfi non tam glorio-
fum efl quam Catonis, tamen et periculo vacuum eft et dolore.
Extremum eft eorum, qui in Achaia funt. li tamen ipli fe
hoc melius habent, quam nos, quod et multi funt uno in lo-
co ; et cum in Italiam venerint, domum flatim venerint. Haec
tu perge, ut facis, mitigare, et probare quam plurimis. Quod
te excufas ; ego vero et tuas caufas nofco, et mea intereife
puto te iflic effc, vel ut cum iis, quibus oportebit, agas, quas
erunt agenda de nobis, ut ea quas egifti j in primifque hoc
velim animadvertas. Multos effe arbitror, qui ad Caefarem de-
tulerint, delaturive fmt, me aut poenitere confilii mei, aut non
probare, quae fiant : quorum etfi utrumque verum efl: ; tamen
ab iilis dicitur animo a me alienato, non quo ita perfpexe-
rint. Sed totum ut hoc Balbus fuflineat, et Oppius, et eorum
crebris literis illius voluntas erga me confirmetur, et hoc
plane ut fiat, diligentiam adhibebis. Alterum efl, cur te nolim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 311/541
A D A T T I C U IVl L I B. XI. 303
dircedere ;quod fcribis te flagitari. O rem miferam ! quid
fcribam ? aut quid velim ? Breve faciam ; lacrymas enim fe
fubito profuderunt : tibi permitto; tu confule. Tantum vide,
ne hoc temporis tibi obeffe aliquid poffit. Ignofce, obfecro te
non polfum prae fletu et dolore diutius in hoc loco commorari.
Tantum dicam, nihil mihi gratius effe, quam quod eam dili-
gis. Quod literas, quibus putas opus efl^e, curas dandas, facis
commode. Quintum filium vidi qui Sami vidifl"et, patrem
Sicyone : quorum deprecatio eft facilis. Utinam illi, qui prius
ilkun viderunt, me apud eum velint adjutum tantum, quan-
tum ego illos vellem, fi quid polfem. Quod rogas, ut in bo-
nam partem accipiam, fi qua fmt in tuis literis, qux me
mordeant : ego vero in optimam; teque rogo ut aperte, quem-
admodum facis, fcribas ad me omnia, idque facias quam fas-
pilTime. Vale. xiv Kalend. Januar.
CiceroAtticoSal.
VIII. (~\ UA N T I S curis afliciar etfi profedto vides, tamen
^ cognofces ex Lepta et Trebatio. Maximas poenas
pendo temeritatis meae ; quam tu prudentiam mihi videri vis :
neque te deterreo, quo minus id difputes, fcribafque ad me
quam fsepiffime. Nonnihil enim me levant tuae liter^E hoc
tempore. Per eos, qui nofl:ra caufa volunt, valentque apud il-
lum, diligentiffime contendas opus efl:, per Balbum et Oppium
maxime, ut de me fcribant quam diligentiffime. Oppugnamur
€nim, ut audio, et a praefentibus quibufdam, et per literas : iis
ita occurrendum, ut rei magnitudo poftulat. Furnius eft illic,
mihi inimiciffimus. Quintus mifit filium non folum fui depre-
catorem, fed etiam accufatorem mei. Didlitat fe a me. apud
Casfarem oppugnari;quod refellit Casfar ipfe, omnefque ejus
amici : neque vero defiflit, ubicunque efl:, omnia in me male-
dida conferre. Nihil mihi unquam tam incredibile accidit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 312/541
304 E P I S T O L A R U M
nihil in hls malis tam acerbum. Qui ex ipfo audlfTent, cum
Sicyone palam multis audientibus loqueretur, nefaria quaedam
ad me pertulerunt. Nofti genus ; etiam expertus es fortafTe :
in me id eft omne converfum. Sed augeo commemorando do-
lorem, et facio etiam tibi. Quare ad illud redeo ; cura, ut
hujus rei caufa, dedita opera, mittat aliquem Balbus. Ad
quos videbitur velim cures literas meo nomine. Vale» vi
Kal. Jan.
CiCERo AtticoSal.
IX. p G O vero et incaute, ut fcribis, et celerlus, quani
oportuit, feci ; nec in ulla fum fpe, quippe qui ex-
ceptlonibus edi^torum retinear : quae fi non effent fedulitate
effcOiX, et benevolentia tua, liceret mihi abire in folitudines
aliquas: nunc ne id quidem licet. Quid autem me juvat, quod
ante initum tribunatum veni, fi ipfum, quod veni, nihil ju-
vat ? jam quid fperem ab eo, qui mihi amicus nunquam fuit ;
cum jam lege etiam fim confeftus et opprefTus ? Quotidie jam
Balbi ad me literae languidiores ; multaeque multorum ad il-
lum, fortaffe contra me. Meo vitio pereo : nihil mihi mali
cafus attulit : omnia culpa contradla funt. Ego enim, cum
genus belli viderem, imparata et infirma omnia contra para-
tiffimos, quieveram : quid facerem ? ceperamque confilium
non tam forte, quam mihi prxtcr caeteros concedendum. Cefli
meis, vel potius parui ; ex quibus unus qua mente fuerit, is
quem tu mihi commendas, cognofces ex ipfius literis, quas ad
te et ad alios mifit : quas ego nunquam aperuiffem, nifi res
adta fic effet. Delatus efl ad me fafciculus : folvi, fi quid ad
me effet literarum : nihil erat : epiflola Vatinio, et Ligurio
altera : jufli ad eos referri : illi ad me flatim ardentes dolore
venerunt, fcelus hominis clamantes : epiflolas mihi legerunt
plenas omnium in me probrorum. Hic Ligurius furere : fe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 313/541
A D A T T I C U M L I B. XI.j05
enlm fclre, fummo illum in odio fuiiTe Csefari ; illum tamen
non modo favilTe, fed et tantam illi pecuniam dediffe honoris
mei caufa. Hoc ego dolore accepto, volui fcire quid fcripfiflet
ad caeteros : ipfi enim illi putavi perniciofum fore, fi ejus hoc
tantum fcelus percrebruifTet. Cognovi ejufdem generis : ad te
mifi : quas fi putabis illi ipli utile effe reddi, reddes ; nil me
laedet. Nam quod refignatas funt ; habet, opinor, ejus fignum
Pomponia. Hac ille acerbitate initio navigationis cum ufus
effet, tanto me dolore affecit, ut poflea jacuerim ; neque nunc
tam pro fe, quam contra me, laborare dicitur. Ita omnibus
rebus urgeor ; quas fuflinere vix pofTum, vel plane nullo modo
pofTum : quibus in miferiis una eft pro omnibus, quod iftam
miferam patrimonio, fortuna omni, fpoliatam relinquam.
Quare te, ut polliceris, videre plane velim : alium enim, cui
illam commendem, habeo neminem ; quoniam matri quoque
eadem intellexi effe parata, quae mihi. Sed, fi me non offen-
des, fatis tamen habeto commendatam, patruumque in ea,
quantum poteris, mitigato. HiEC ad te die natali meo fcripfi
quo utinam fufceptus non efTem, aut ne quid ex eadem matre
poftea natum effet. Plura fc^ibere fletu prohibeor.
CiCERO Attico Sal.
X. A D meas incredlbiles aegritudlnes allquid novi accedit ex
ils quae de Q^Q^ad me afferuntur. P.Terentius, meus
neceffarlus, magnas operas In portu et fcriptura Afiae pro ma-giflro dedlt. Is Qulntum filium Ephefi vidit vi Id. Decemb,
eumque fludlofe propter amicltlam noflram invltavlt ; cumque
ex eo de me contaretur, eum fibl ita dlxIfTe narrabat, fe mihi
effe inlmlclfrimum; volumenque fibl oflendlfTe oratlonis, quam
apud Cacfarem contra me effet habiturus: multa a fe dldta con-
tra ejus amentiam: multa poflea Patrls confimili fcelere fecum
Quintum patrem locutum; cujus furorem ex iis epiflolls, quas
ToxM. Vm. Q^q
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 314/541
3o6 EPISTOLARUMad te mlfi, perfpicerc potuifli. Hiec tibi dolori efTe certe fclo
me quidem excruciant, ct eo magis, quod mihi cum iliis nc
querendi quidem locum futurum puto. De Africanis rebus
longe alia nobis, ac tu fcripferas, nuntiantur : nihil enim fir-
mius efTe dicunt, nihil paratius. Accedit Hifpania, et alie-
nata Italia -, leglonum nec vis eadem, nec voluntas ; urbanse
res perditae. Quid eft, ubi acquiefcam, nifi quam diu tuas li-
teras lego ? quae effent profed:o crebriores, fi quid haberes,
quo putares meam moleftiam minui pofTe. Sed tamen te ro-
go, ne intermittas fcribere ad me, quidquid erit j eofque,
qui mihi tamcrudeliter
inimici funt,fi odiffe
nonpotes, ac-
cufes tamen ; non ut aliquid proficias, fed ut me tibi carum
effe fentiant. Plura ad te fcribam, fi mihi ad eas literas, quas
proxime ad te dedi, refcripferis. Vale. xii Kal. Febr.
CiCERo Attico Sal.
XI. /^ ONFECTUS jam cruclatu maximorum dolorum,
ne, fi fit quidem, quod ^d te debeam fcribere, facile
id exequi poflim ; hoc minus, quod res nulla efl, quse fcri-
benda fit ; cum prasfertim ne fpes quidem ulla oflendatur fore
mehus. Ita jam ne tuas quidem literas expedto : quanquam
femper aliquid afferunt, quod velim. Quare tu quidem fcribi-
to, cum erit cui des. Ego tuis proximis, quas tamen jam pri-
dem accepi, nihil habeo quod refcribam : longo enim inter-
vallo video immutata effe omnia : illa effe firma quae debeant;
nos flultitiae noftrae graviflimas poenas pendere. P. Salluftio
curanda funt H-S xxx. quae accepi a Cn. Salluftio. Velim vi-
deas ut fme mora curentur : de ea re fcripfi ad Terentiam :
atque hoc ipfum jam prope confumptum eft. Quare id quoque
velim cum illa videas, ut fit qui utamur. Hic fortaffe potero
fumere, fi fciam iflic paratum fore : fed prius quam id fcirem,
nihil fum aufus fumere. Qui fit omnium rerum flatus nofler.,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 315/541
A D A T T I C U M L I B. XI. 307
vides : nihil efl mali, quod non et fuflineam et expecflem :
quarum rerum eo gravior eft dolor, quo culpa major. Ille iii
Achaia non ceflat de nobis detrahere : nihil videlicet tuae li-
terag profecerunt. Vale. VIII Id. Mart.
CicERo Attico Sal.
XII. OEPHALIO mihi a te literas reddidit a. d. viii Id.
Mart. vefpere : eo autem die mane tabellarios mife-
ram, quibus ad te dederam literas. Tuis tamen led:is literis
putavi aliquid refcribendum efle, maxime quod oflendis te
pendere animi, quamnam rationem fim Casfari allaturus pro-
fetftionis meae tum, cum ex Italia difceflerim. Nihil opus efl
mihi nova ratione : fsepe enim ad eum fcripfi, multifque man-
davi, non potuifTe, cum cupiifTem, fermones hominum fufli-
nere ; multaque in eam fententiam. Nihil erat, quod minus
eum vellem exiflimare, quam me tanta de re non meo confilio
ufum effe. Poflea, cum mihi literae a Balbo Cornelio minore
miffae effent, illum exiftimare, Quintum fratrem lituum meae
profedlionis fuiffe, (ita enim fcripfit) qui nondum cognoflem
quae de me Quintus fcripfiffet ad multos : etfi multa prsfens
in praefentem acerbe dixerat et fecerat, tarnen Nilo meo his
verbis ad Caefarem fcripfi.
De ^intofratre meo non minus laboro, quam de me ipfo : fed
eum tibi commendare hoc meo tempore non audeo. Illud duntaxat
tamen audebo petere abs te, quod te oro, ne quid exifimes ab illo
faBum effe, quo minus mea in te qfficia conjlarent, minufue te
diligerem ; potiufque femper illum auSlorem noftra conjunBionis
fuijfe, meique itineris comitem, non ducem. ^are cceteris in rebus
tantum ei tribues, quantum humanitas tua, amicitiaque vefra,
pofuiat. Ego ei ne quid apud te obfm, id te 'vehementer 'Ctiam
atque etiam rogo.
Quare fi quis congreiTus fuerit mihi cum Caefare, (etfi non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 316/541
3o8 EPISTOLARUMdubito, quin is lenis in illum futurus fit, idque jam declara-
verit) ego tamen is ero, qui femper fui. Sed, ut video, mul-
to magis eft nobis laborandum de Africa ; quam quidem tu
fcribis conlirmari quotidie magis ad conditionis fpem, quara
vidlorias. Quod utinam ita effet. Sed longe aliter effe intelli-
go ; teque ipfum ita exiflimare arbitror ; aliter autem fcribere,
non fallendi, fed confirmandi, mei caufa, praefertim cum ad-
jungatur ad Africam etiam Hifpania. Quod me admones, ut
fcribam ad Antonium, et ad caeteros ; fi quid videbitur tibi
opus eife, velim facias id, quod faepe fecifti : nihil enim mihi
venit in mentem, quod fcribendum putem. Quod me audisfradiiorem effe animo
;quid putas, cum videas acceiTiiTe ad
fuperiores aegritudines praeclaras generi adliones ? Tu tamen
velim ne intermittas, quoad ejus facere poteris, fcribere ad
me, etiam li rem, de qua fcribas, non habebis : femper enini
afferunt aliquid mihi tuae literae. Galeonis hereditatem crevi
puto enim cretionem fmiplicem fuilfe, quoniam ad me nulla
miffa efl. VIII Id. Mart.
CiceroAtticoSal.
XIII. A MURENiE liberto nihil adhuc acceperam litera-
xum. P. Sifer reddiderat eas, quibus refjcribo. De
Servii patris literis quod fcribis, item, Quintum in Syriam
veniffe quod ais effe qui nuntient ; ne id quidem verum efl.
Quod certiorem te vis fieri, quo quifque in me animo fit aut
fuerit eorum, qui huc venerunt ; neminem alieno intellexi :
fed quantum id mea interfit, exiftimare te poffe certe fcio.
Mihi cum omnia funt intolerabilia ad dolorem, tum maxime
quod in eam caufam veniffe me video, ut ea fola utilia mihi
effe videantur, quae femper nolui. P. Lentulum patrem Rhodi
effe aiunt, Alexandriae filium ; Rhodoque Alexandriam C.
CafHum profedum effe conflat. Quintus mihi per literas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 317/541
A D A T T I C U M L I B. XI. 3^9
fatlsfaclt, multo afperioribus verbls, quam cum gravlirime ac-
cufabat. Ait enim fe ex literis tuis intelligere, tibi non pla-
cere, quod ad multos de me afperius fcripferit : itaque fe poe-
nitere, quod animum tuum offenderit ; fed fe jure fecifle.
Deinde perfcribit fpurcIfTime, quas ob caufas fecerit. Sed ne-
que hoc tempore, nec antea, patefecilTet odium fuum in me,
nili omnibus rebus me elfe oppreffum videret. Atque utinam
vel nodturnis, quemadmodum tu fcripferas, itineribus pro-
pius te acceffiflem : nunc nec ubi, nec quando, te j(im vifurus,
poffum fufplcari. De coheredibus Fufidianis nihil fuit, quod
ad me fcriberes : nam et aequum poflulant ; et, quidquid egif-
fes, re6te effe adtum putarem. De fundo Frufmati redimendo
jam pridem intellexifti voluntatem meam ; etfi tum melrore
loco res erant noflra?, neque tam mihi defperatum iri videba-
tur ; tamen in eadem fum voluntate : id quemadmodum fiat,
tu videbis. Et velim, quoad poteris, confideres, ut fit, unde
nobis fuppeditentur fumptus neceffarii. Si quas habuimus fa-
cultates, eas Pompeio tum, cum id videbamur fapienter fa-
cere, detulimus. Itaque tum et a tuo villico fumpfimus, et
aliunde mutuati fumus, cum Quintus quereretur per literas,
fibi nos nihil dediffe ; qui neque ab illo rogati fumus, neque
ipfi eam pecuniam afpeximus. Sed velim videas quld fit quod
coniici pofiit, quidque mihi de omnibus des confilii : et cau-
fam nofti. Plura ne fcribam dolore impedior. Si quid erit,
quod ad quos fcribendum meo nomine putes, velim, ut foles,
facias : quotiefque habebis cui dcs, ad me literas nolim pras-
termittas. Vale.
CiCERo Attico Sal.
XIV. '^r O N me offendlt veritas literarum tuarum, quod
me, cum communibus, tum praecipuis, malis op-
prefTum, ne incipis quidem ut folebas, confolari, faterifque id
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 318/541
310 EPISTOLARUMfieri jam non pofle. Nec enim ea funt, quae erant antea, cum,
ut nihil aliud, comites me et focios habere putabam : omnes
enim Achaicideprecatores, item qui in Afia, quibus
nonerat
ignotum, etiam quibus erat, in Africam dicuntur navigaturi.
Ita praeter Laelium, neminem habeo culpae focium : qui tamen
hoc meliore in caufa eft, quod jam eft receptus. De me autem
non dubito quin ad Balbum et ad Oppium fcripferit : a qui-
bus, fi quid efTet lastius, certior fadlus effem ; tecum etiam
effent locuti : quibufcum tu de hoc ipfo coUoquare velim, et
ad me, quid tibi refponderint, fcribas : non quod ab ifto falus
data quidquam habitura fit firmitudinis ; fed tamen aliquid
confuli et profpici poterit. Etfi omnium confped:um horreo,
prasfertim hoc genero ; tamen in tantis malis, quid aliud ve-
lim, non reperio. Quintus pergit, ut ad me et Panfa fcripfit,
^t Hirtius; ifque item Africam petere cum cseteris dicitur. Ad
Minucium parentem fcribam, et tuas literas mittam. Ad te
fcribam, num quid egerit. H-S xxx potuifTe mirarer, nifi
multa de Fufidianis praediis : et id video. Tamen te expe6lo :
quem videre, fi uUo modo potes venire, pervellem. Jam ex-
tremum concluditur : ibi facile efl, quid, quale fit gravius,
exiflimare. Vale.
CicERo Attico Sal.
XV. /^UONIAM juflas caufas affers, quod te hoc tem-
*- pore videre non poflim; qusfo, quid fit mihi faci-
endum. Ille enim ita videtur Alexandriam tenere, ut eum
fcribere etiam pudeat de illis rebus. li autem ex Africa jam
affuturi videntur ; Achasi, item ex Afia redituri ad eos, aut
libero aliquo loco commoraturi. Quid mihi igitur putas agen-
dum ? Video difHcile effe confilium : fum enim folus, aut cum
altero, cui neque ad illos reditus fit, neque ab his ipfis quid-
quam ad fpem oftendatur, Sed tamen fcire velim, quid
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 319/541
AD ATTICUxM L I B. XI. 311
cenfeas ; idque erat cum alils, cur te, fi jfieri pofTet, cuperem
videre. Minucium xn fola curalTe fcripfi ad te antea : quod
fupereft, velim videas ut curetur. Quintus non modo non
cum magna prece ad me, fed acerbiffime, fcripfit ; filius vero
mirifico odio : nihil fingi potefl mali, quo non urgear. Omnia
tamen funt faciliora, quam peccati dolor, qui et maximus eft,
et £eternus ; cujus peccati fi focios eflem habiturus ego, quos
putavi, tamen elTet confolatio tenuis : fed habet aliorum om-
nium ratio exitum, mea nullum. Alii capti, alii interclufi,
non veniunt in dubium de voluntate, eo minus fcilicet, cum
fe expedierint, et una effe cceperint. li autem ipfi, qui fua vo-
luntate ad Fufium venerunt, nihil pofTunt nifi timidi exifli-
mari. Multi autem funt, qui, quicunque funt, modo ad illos
fe recipere volent, recipientur. Quo minus debes mirari, non
poffe me tanto dolori refiflere : folius enim meum peccatum
corrigi non poteft, et fortaffe LtElii. Sed quid me id levat ? C.
quidem Caffium aiunt confilium Alexandriam eundi mutaviffe.
Haec ad te fcribo, non ut queas tu demere follicitudinem, fed
ut cognofcam, ecquid tu ad ea afferas, quae me conficiunt : ad
quce gener accedit, et csetera, qucC fietu reprimor ne fcribam.
Quin etiam iEfopi filius me excruciat : prorfus nihil abefl,
quin fim miferrimus. Sed ad primum revertor, quid putes fa-
ciendum; occultene aliquo propius veniendum, an mare tranf-
eundum : nam hic maneri diutius non poteft. De Fufidianis
quare nihil potuit confici ? Genus enim conditionis ejufmodi
fuit, in quo non folet efle controverfia ; cum ea pars, quse vi-
detur effe minor, licitatione expleri pofTet. Hasc ego non fine
caufa quaero : fufpicor enim coheredes dubiam noftram caufani
putare, et eo rem in integro effe. Valc. Pridie Idus Mai>
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 320/541
312 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XVI. '^fON meo vitio fit, hoc quidem tempore, (ante enim
efl peccatum) ut me ifta epiflola nihil confoletur :
nam et exigue fcripta efl, et fufpiciones magnas habet non efTe
ab illo ; quas animadvertifTe te exiflimo. De obviam itione ita
faciam, ut fuades : neque enim ulla de adventu ejus opinio efl;
neque, fi qui ex Afia veniunt, quidquam auditum effe dicunt de
pace: cujus ego fpe in hanc fraudem incidi. Nihil video, quod
fperandum putem, nunc prasfertim, cum ea plaga in Afia fit
accepta, in Illyrico, in CafTiano negotio, in ipfa Alexandria,
in urbe, in Italia. Ego vero, etiam fi rediturus ille efl, qui
adhuc bellum gerere dicitur, tamen ante reditum ejus nego-
tium confedlum iri puto. Quod autem fcribis, quandam laeti-
tiam bonorum effe commotam, ut fit auditum de literis ; ta
quidem nihil praetermittis, in quo putes aliquid folatii effe :
fed ego non adducor, quemquam bonum ullam falutem pu-
tare mihi tanti fuiffe, ut eam peterem ab illo, et eo minus,
quod hujus confilii jam ne focium quidem habeo quemquam.
Qui in Afia funt, rerum exitum expedant : Achaici etiam
Fufio fpem deprecationis afferunt : horum et timor idem fuit
primo qui meus, et conflitutum : mora Alexandrina caufam
illorum correxit, meam evertit. Quamobrem idem a te nunc
peto, quod fuperioribus literis, ut, fi quid in perditis rebus
difpiceres, quod mihi putares faciendum, me moneres. Si re-
cipior ab his, quod vides non fieri; tamen, quoad bellum erit,
quid agam, aut ubi fim, non reperio : fm jador, eo minus.
Itaque tuas literas exped:o ; eafque ut ad me fine dubitatione
fcribas, rogo. Quod fuades, ut ad Quintum fcribam de his
literis, facerem, fi me quidquam iflae literas deledtarent. Etfi
quidam fcripfit ad me his verbis : Ego ut in his malisy Patris
Jum non invitus : effem libentius, Jifrater tuus ea de te loqueretur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 321/541
A D A T T I C U M L I B. XI. 313
fuce ego audire 'velkm. Quod ais illum ad te fcribere, me fibi
nullas literas remittere j femel ab ipfo accepi : ad ea Cepha-
lioni dedi, qui multos menfes tempeftatibus retentus eft.
Quintum filium ad me acerbiffime fcripfilTe jam ante ad te
fcripfi. Extremum eft quod te orem, fi putas redtum effe, et a
te fufcipi poffe, cum Camillo communices, ut Terentiam mo-
neatis de teftamento. Tempora monent ut videat, ut fatisfaci-
at, quibus debeat. Auditum ex Philotimo efl, eam fcelerate
quaedam facere. Credibile vix efl : fed certe, fi quid efl, quod
fieri pofHt, providendum efl. De omnibus rebus velim ad me
fcribas, et maxime quid fcribas de ea : in quo tuo confilio
egeo, etiam fi nihil excogitas : id enim mihi erit pro defpe-
rato. III. Non. Jun.
CiCERo Attico Sal.
XVII. pROPERANTIBUS tabellariis alienis hanc epif-
tolam dedi ; eo brevior efl; et, quod eram miffurus
meos. Tullia mea venit ad me pridie Idus Jun. deque tua erga
fe obfervantia benevolentiaque mihi plurima expofuit, literaf-
que reddidit trinas. Ego autem ex ipfius virtute, humanitate,
pietate, non modo eam voluptatem non cepi, quam capere ex
fingulari filia debui ; fed etiam incredibili fum dolore affecftus,
tale ingenium in tam mifera fortuna verfari, idque accidere
nullo ipfius delidlo, fumma culpa mea. Itaque a te neque con-
folationem jam, qua cupere te uti video, nec conlilium, quodeapi nuUum potefl, expedlo ; teque omnia cum fuperioribus
faspe literis, tum proximis, tentaffe intelligo. Ego cum Sal-
luflio Ciceronem ad Cjefarem mittere cogitabam. Tulliam au-
tem non videbam effe caufam cur diutius mecum tanto in
communi moerore retinerem : itaque matri eam, cum primum
per ipfam liceret, eram remiffurus. Pro ea, quam ad modum
ToM. VIII. R r
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 322/541
314 EPISTOLARUMconfolantis fcrlpfiili 'n^ccoTu^^y putato ea me fcripfifle, quce tu
ipfe intelligis refponderi potuiiTe. Quod Oppium tecum fcri-
bis locutum, non abhorret a mea fufpicione ejus oratio : fed
non dubito quin iftis perfuaderi nullo modo poflit, ea, quae
faciant, mihi probari poiTe ; quoquo modo loquar : ego tamen
utar moderatione, qua potero : quanquam quid mea interfit ut
eorum odium fubeam, non intelligo. Te juila caufa impediri,
quo minus ad nos venias, video ; idque mihi valde moleflum
efl. Illum ab Alexandria difceiTiiTe nemo nuntiat ; conftatque,
ne profedtum quidem illinc quemquam poil Idus Martias
nec poft Idus Decemb. ab illo datas ullas literas : ex quo in-
telligis, illud de literis a. d. v Id. Febr. datis (quod inane
eifet, etiam fi verum eifet) non verum qSq. L. Terentium dif-
ceiliiTe ex Africa fcimus, Pasilumque veniiTe. Quid is afFerat,
aut quo modo exierit, aut quid in Africa iiat, fcire velim :
dicitur enim per Naiidium emiifus eife. Id quale fit velim, ii
inveneris, ad me fcribas. De H-S x, ut fcribis, faciam. Vale.
XVII Kal. Quint.
CiCERo Attico Sal.
XVIII. ir\ E illius Alexandria difceiTu, nihil adhuc rumorls,
contraque opinio, valde eife impeditum. Itaque
nec mitto, ut conftitueram, Ciceronem, et te rogo ut me hinc
expedias : quodvis enim fupplicium levius eil hac permaniio-
ne. Hac de re et ad Antonium fcripii, et ad Balbum, et ad
Oppium. Sive enim bellum in Italia futurum eft, five claiii-
bus utetur, hic eife me minime convenit : quorum fortaiTe
utrumque erit ; alterum certe. Intellexi omnino ex Oppii fer-
mone, quem tu mihi fcripfifti, quiie iilorum via eifet : fed ut
eam iledlas, te rogo. Nihil omnino jam expedto niii miferum
fed hoc perditlus, in quo nunc fum, fieri nihil poteil. Quarc
et cum Antonio loquare velim, et cum iilis ; et rem, ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 323/541
AD ATTICUM L I B. XI. 315
poteris, expedlas ; et mlhi quamprlmum de omnibus rebus
fcribas. Vale. XII Kal. Quint.
CicERo Attico Sal.
XIX. /^UM tuls dare pofTem literas, non praetermili i etfi
quid fcriberem, non habebam. Tu ad nos et rarius
fcribls quam folebas, et brevius ; credo quia nihii habes,
quod me putes libenter legere aut audire polTe. Veruntamen
velim, fi quid erit, qualecunque erit, fcribas. Efl autem unumquod mihi fit optandum, fi quid agi de pace pofTit j quod
nulla equidem habeo in fpe : fed qula tu leviter interdum fig-
nificas, cogis me fperare quod optandum vix efl. Philotimus
dicitur Idib. Sext. Nihil habeo de illo amplius. Tu velim ad
ca mihi refcribas, quae ad te antea fcripfi. Mihi tantum tem-
poris fatis eft, dum ut in peflimis rebus aliquid caveam, qui
nihil unquam cavi. Vale. XI Kal. Sext.
CiCERo Attico Sal.
XX. CEPTIMO-DECIMO Kal. Sept. venerat dle xxviii
Seleucia Pierla C. Trebonius, qui fe Antiochiae dice-
ret apud Casfarem vidlfTe Quintum filium cum Hirtio : eos de
Quinto qux voluifTent, impetrafie nuUo quidem negotio : quod
ego magis gauderem, fi ifla nobis impetrata quidquam ad fpemexplorati haberent. Sed et alia timenda funt, ab aliifque, et ab
hoc ipfo. Quas dantur ut a domino, rurfus in ejufdem funt po-
teflate. Etiam Salluftio ignovit. Omnino dicitur nemini ne-
gare : quod ipfum eft fufpedtum, notionem ejus differrl. M.
Gallius, Q^filius, mancipia Salluflio reddidit. Is venit ut le-
giones in Siciliam traduceret : et protinus iturum Casfarem
Patris. Quod fi faciet, ego, quod ante mallem, aliquo propius
R r 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 324/541
3i6 EPISTOLARUMaccedam. Tuas literas ad eas, quibus a te proxime confilium
petivi, vehementer expedo. Vale. XVI Kal. Septenib.
CiceroAtticoSal..
XXI. A CCEPI VI Kal. Sept. literas a te, datas xii Kal.
doloremque, quem ex Quinti fcelere jampridem
acceptum jam abjeceram, ledta ejus epiftola, graviflimum cepi.
Tu etli non potuifti ullo modo facere, ut mihi illam epiftolam
non mitteres ; tamen mallem non effe miffam. Ad ea autem,
qujE fcribis de teftamento, videbis quid, et quo modo. De
nummis et illa fic fcripfit, ut ego ad te antea ; et nos, fi quid
opus erit, utemur ex eo, de quo fcribis. Ille ad Kal. Sept.
Athenis non videtur fore : multa eum in Afia dicuntur mora-
ri, maxime Pharnaces. Legio xii, ad quam primum Sylla ve-
nit, lapidibus egiffe hominem dicitur: nullam putant fe com-
moturam. Illum arbitrantur protinus Patris in Siciliam : fed,.
fi hoc ita efl, huc veniat neceffe efl : ac mallem illum -, aliquo
enim hinc evafiffem. Nunc metuo ne fit expedlandum; et cum
reliquis etiam loci gravitas hic miferrime perferenda. Quod
me mones ut ea videam quiE ad tempus accommodem ; face-
rem fi res pateretur, et fi ulk) modo fieri pofTet : fed in tantia
noftris peccatis, tantifque noftrorum injuriis, nihil eft, quod
aut facere dignum nobis, aut fimulare, poflim. Syllana con-
fers iin quibus omnia genere ipfo praeclarifTima fuerunt, mo-
deratione paulo minus temperata. Haec autem ejufmodi funt,
ut oblivifcar mei ; idque malim quod omnibus fit melius,
quorum utilitati meam junxi. Tu ad me tamen velim quam
fspiffime fcribas, eoque magis, quod praeterea nemo fcribit i
ac fi omnes, tuas tamen maxime expedlarem. Quod fcribis il-
lum per me Quinto fore placatiorem ; fcripfi ad te antea>
cum ftatim Quinto filio omnia tribuiffe ; noftri nullam men-
tionem. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 325/541
AD ATTICUM L I B, XL 317
CicERO Attico Sal.
XXII. r\ILIGENTER mihi fafciculum reddidit Balbi
tabellarius. Accepi enim a te literas, quibus vide-
ris vereri, ut epiftolas illas acceperim; quas quidem vellem
mihi nunquam redditas : auxerunt enim mihi dolorem. Nec
fi in aliquem incidiflent, quidquam novi attuliffent: quid enim
tam pervulgatum, quam illius in me odium, et genus hoc lite-
rarum ? quod ne Casfar quidem ad iftos videtur mififle, quafi
quo illius improbitate oiFenderetur, fed, credo, uti notiora nof-
tra mala eflent. Nam quod te vereri fcribis, ne illi oblint, ei-
que rei mederi -, ne rogari quidem fe paflus eft de illo : quod
quidem mihi moleftum non eft; illud moleftius, iftas impetra-
tiones noftras nihil valere. Sylla, ut opinor, cras hic erit cum
Meflala. Currunt ad illum pulli a militibus ; qui fe negant uf-
quam, nifi acceperint. Ergo ille huc veniet ; quod non puta-
bant : tarde quidem j itinera enim ita facit, ut multos dies in
oppidum ponat. Pharnaces autem, quoquo modo aget, aife-
ret moram. Quid mihi igitur cenfes ? jam enim corpore vix
fuflineo gravitatem hujus casli, quas mihi laborem affert in do-
lore. An his illuc euntibus mandem, ut me excufent, ipfe ac-
cedam propius ? Quaefo, attende ; et me, quod adhuc faepe
rogatus non fecifli, confilio juva : fcio rem difficilem effe ; fGd
ut in malis. Etiam illud mea magni interefl, te ut videam :
profedto aliquid profecero, fi id acciderit. De teflamento, ut
fcribis, animadvertes.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 326/541
3i8 E P I S T O L A R U M
,CiCERo Attico Sal.
XXIII. /^UOD ad te fcripferam, ut cum Camlllo commu-^ nicares, de eo Camillus mihi fcripfit, te fecum
locutum. Tuas literas exped:abam ; nifi illud quidem mutari,
fi aliter eft atque oportet, non video polTe : fed cum ab illo ac-
ccpifTem literas, defideravi tuas ; et fic putabam, te certiorem
fadlum non effe, modo valeres : fcripferas enim te quodam
valetudinis genere tentari. Acufius quidam Rhodo veneratVIII Id. Quint. Is nuntiabat, Quintum iilium ad Caefarem
profedlum iv Kal. Junias, Philotimum Rhodum pridie eum
diem venifTe, habere ad me literas. Ipfum Acufium audies :
fed tardius iter faciebat : eo feci ut celeriter eunti darem.
Quid fit in iis literis, nefcio : fed mihi valde Quintus frater
gratulatur. Equidem in meo tanto peccato nihil ne cogitatione
quidem aiTequi poffum, quod mihi tolerabile pofTit effe. Te
oro, ut de hac mifera cogites ; et illud, de quo ad te proxime
fcripfi, ut aliquid conficiatur ad inopiam propulfandam, et
etiam de ipfo teflamento. Illud quoque vellem antea j fed om-
nia timuimus. Melius quidem in pefTimis nihil fuit difcidio.
Aliquid feciffemus, ut vivi, vel tabularum novarum nomine,
vel nodlurnarum expugnationum, vel MetelljE, vel omnium
malorum : nec res periiffet ; et videremur aliquid doloris viri-
lis habuiffe. Memini omnino tuas literas ; fed et tempus il-
lud : etfi quidvis prasftitit. Nunc quidem ipfe videtur denun-
tiare : audimus enim de flatu Reipublicje. O dii ! generumne
noflrum potifiimum, ut hoc, vel tabulas novas ? Placet mihi
igitur, et idem tibi, nuntium remitti. Petet fortaffe tertiam
penfionem. Confidcra igitur, tumne cum ab ipfo nafcetur, an
prius ego. Si ullo modo potuero, vel no(flurnis itineribus ex-
periar, ut te videam. Tu et haec, et fi quid erit quod interlit
me fcire, fcribas velim. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 327/541
AD ATTICUM L I B. XI. 319
CiCERo Attico Sal.
XXIV. f^lJJE dudum ad me, et, quas etlam ante bis ad Tul-
^ liam de me, fcripfifti, ea fentio effe vera. Eo fum
miferior, (etfi nihil videbatur addi pofTe) quod mihi non modo
irafci graviffima injuria accepta, fed ne dolere quidem impune
llceat. Quare ifluc feramus : quod cum tulerimus, tamen ea-
dem erunt perpetienda, quas tu, ne accidant, ut caveamus
mones. Ea enim eft nobis contra<5la culpa, ut omni ftatu, om-
nique populo, eundem exitum habitura videatur. Sed ad meam
manum redeo : funt enim haec occultius agenda. Vide qua^fo
etiam nunc de teftamento, quod tum fadlum, cum illa quaerere
coeperat. Non credo te commorit; neque enim rogarit ; ne
me quidem. Sed quafi ita fit -, quoniam in fermonem jam ve-
nifli, poteris eam monere, ut alicui committat, cujus extra
periculum hujus belli fortuna fit. Equidem tibi potifTimum
velim, fi idem ilia vellet :
quam quidem celo miferam, me in
hoc timere. De illo altero, fcio equidem venire nunc nihil
pofTe : fed feponi et occultari pofTunt, ut extra ruinam fint
eam, quse impendet. Nam quod fcribis, nobls noflra, et tua
Terentice, fore parata : tua credo ; noflra quae poterunt effe ?
De Terentia autem (mitto castera, quae funt innumerabilia)
quid ad hoc addi potefl ? Scripferas, ut H-S xii permutaret ^
tantum effe reliquum de argento. Mifit illa ccIod mihi, et
adfcripfit, tantum effe reliquum. Cum hoc tam parvum deparvo detraxerit, perfpicis quid in maxima re fecerit ? Philo-
timus non modo nuUus venit, fed ne per literas quidem, aut
per nuntium, certiorem facit me quid egerit. Ephefo qui ve-
niunt, ibi fe eum de fuis controverfiis in jus adeuntem vidifTe
nuntiant : quae quidem (ita enim verifimile efl) in adventum
Caefaris fortaffe rejiciuntur. Ita aut nihil puto eum habere,
quod putet ad me celerius perferendum, et eo me magis effe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 328/541
320 EPISTOLARUMdefpedum ; aut, etiam fi quid habet, id nifi omnibus fuis ne-
gotiis confeftis ad me referre non curat : ex quo magnum
cquidemcapio dolorem, fed
non tantum, quantum videor de-bere. Nihil enim mea minus intereffe puto, quam quid illinc
afferatur : id quamobrem, te intelligere certe fcio. Quod me
mones de vultu et oratione ad tempus accommodanda ; etfi
diflicile efl, tamen imperarem mihi, fi mea quidquam inter-
effe putarem. Quod fcribis, literis putare Africanum nego-
tium confici pofle, velim fcriberes, cur ita putares : mihi qui-
dem nihil in mentem venit, quare id putem fieri poffe ; tu
tamen velim, fi quid erit, quod confolationis aliquid habeat,
fcribas ad me. Sin, ut perfpicio, nihil erit, fcribas idip-
fum. Ego ad te, fi quid audiero citius, fcribam. Vale. VIII.
Id. Sext,
CiCERO Attico Sal.
XXV. "ppACILE affentior tuis literis;quibus exponis plu-
ribus verbis nullum te habere confilium, quo a te
pofTim juvari. Confolatio certe nulla efl, quae levare poflit do-
lorem meum : nihil efl enim contrad:um cafu ; nam id effet
ferendum : fed omnia fecimus iis erroribus, et miferiis et ani-
mi et corporis, quibus proximi utinam mederi maluifTent,
quam obefTe. Quoniam neque confilii tui, neque confolationis
cujufquam, fpes ulla mihi oflenditur, non quasram ha^c a te
pofthac : tantum velim, ne intermittas ; fcribas ad me quid-
quid veniet tibi in mentem, cum habebis cui des, et dum erit
ad quem des;quod longum non erit. Illum difcefTifTe Alex-
andria rumor eft non iirmus, ortus ex Sulpicii literis ; quas
cundti poflea nuntii confirmarunt : quod verum an falfum fit,
quoniam mea nihil intereft, utrum malim nefcio. Quod ad te
jampridem de teftamento fcripfi, apud ivm^v illas velim : ut
poflint, advertas. Ego hujus miferrima facultate confedus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 329/541
AD ATTICUM L I B. XI. 321
conflidior : nihil unquam fimile natum puto ; cui fi qua re
confulere aliquid poflum, cupio a te admoneri. Video eandem
effe difficultatem, quam in confilio dando ante : tamen hoc
me magis follicitat, quam omnia. In penlione fecunda casci
fuimus : alium mallem. Sed praeteriit. Te oro ut in perditis
rebus, li quid cogi, confici, poteft, quod lit in tuto, ex ar-
gento, neque fatis multa ex fupelled:ile, des operam. Jam
enim mihi videtur adelfe extremum, nec ulla fore conditio
pacis, eaque, quce funt, etiam fine adverfario peritura. Hsec
etiam, fi videbitur, cum Terentia loquare opportune. Non
queo omnia fcribere. Vale. III Non. Quint.
ToM. VIII. s r
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 330/541
[ 322 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R XII.
CicERo Attico Sal.
I. T T N D E C IM O dle poflquam a te dlfcefTcram, hoc II-
V^ terularum exaravi, egrediens e villa ante lucem : at-
que eo die cogitabam in Anagnino, poftero autem in Tufcu-
lano ; ibi unum diem. V Kalendas igitur ad conftitutum :
itaque utinam continuo ad complexum meas Tullia?, ad ofcu-
lum Atticae, poffim currere. Quod quldem ipfum fcribe quaefo
ad me' ; ut, dum confifto in Tufculano, fciam quid garriat -,
fin ruflicatur, quid fcribat ad te : eique interea aut fcribes fa-
lutem, aut nuntiabis, itemque Pilice : et tamen, etfi continuo
congreiTuri fumus, fcribes ad me, fi quid habebis.
Cum complicarem hanc epiftolam, noftuabundus ad me ve-
nit cum epiflola tua tabellarius; qua ledta, de Attics febricula
fcilicet valde dolui : reliqua quiE expecftabam, ex tuis literis
cognovi omnia. Sed quod fcribis igniculum matutinum ;^^^ov-
TiKcrWi^ov efl memoriola vacillare : ego enim iv Kal. Axio dede-
ram, tibi iii, Quinto quo die venlfTem, id efl v Kal. Hoc
igitur habebis : novi nihil. Quid ergo opus erat epiftola ?
Quid, cum coram fumus, et garrimus quidquid in buccam ?
Efl profecto quiddam Aec^jj, quas habet, etiam fi nihil fubefl,
collocutione ipfa fuavitatem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 331/541
AD ATTICUM LIB, XII. 323
CicERo Attico Sal.
II. ILI I C rumor eft tamen Murcum periilTe naufragio, Aii-
nium delatum vivum in manus militum, quinquaginta
naves delatas in Uticam reflatu hoc, Pompeium non compare-
re, nec in Balearibus omnino fuifTe, ut Patiaecus affirmat : fed
au(5tor nullius rei quifquam. Habes qiias, dum tu abes, locuti
funt. Ludi interea Praenefte : ibi Hirtius,. et ifli omnes : et
quidem ludi dies odto. Quas coenae ? qu^e delici^e ? Res interea
fortaffe tranfad:a efl. O miros homines ! At Balbus a?dificat
r) yk^ AVTUi ^gA<i ? Verum fi quasris, homini non red:a, fed
voluptaria, quaerenti nonne (ii^icdlof ? Tu interea dormis. Jam
explicandum eft 'srpoQAyif^cc, li quid adlurus es. Si quaeris quid
putem, ego fru(ftum puto. Sed quid multa ? jam te videbo ;
et quidem, ut fpero, de via recta ad me : fimul enim et diem
Tyrannioni conflituemus, et fi quid aliud.
CiceroAtticoSal.
IIL TTNUM te puto minus blandum effe, quam me ; et,
ii uterque noftrum efl aliquando adverfus aliquem,
inter nos certe nunquam fumus. Audi igitur me hoc cL^rinvTos
dicentem. Ne vivam, mi Attice, fi mihi non modo Tufcula-
num, ubi casteroqui fum libenter, fed fia^cdpMv vyja-oi tanti funt,
ut fine te fim totos dies. Quare obduretur hoc triduum ; ut te
quoque ponam in eodem -mc^ : quod ita efl profedto. Sed ve-
lim fcire, hodiene ftatim de audtione, aut quo die, venias.
Ego me interea cum libeliis : ac molefle fero Vennonii me
hifloriam non habere. Sed tamen ne nihil de re, nomen illud
quod a Casfare, tres habet conditiones, aut emptionem ab
hafta i (perdere malo : etfi, praeter turpitudinem, hoc ipfum
S f2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 332/541
324 EPISTOLARUMputo efle perdere) aut delegationem a mancipe, annua die ;
(quis erit, cui credam ? aut quando ifte Metonis annus ve-
niet ?) aut Vccfteni conditionem femiffe.2x€\/^a/
igitur. Acvereor, ne ifte jam audlionem nullam faciat, fed ludis fad:is
KrvTTu fubfidio currat, ne talis vir a,Xo-^^n. Sed i^iKvioi.
CicERo Attico Sal.
IV. r\ GRATAS tuas mihi jucundafque literas ! quid
qua^ris ? reftitutus eft mihi dies feflus. Angebar enim,
quod Tiro mpivB-it^fiop te fibi effe vifum dixerat. Addam igitur,
ut cenfes, unum diem. Sed de Catone '^^oCAvif^ct "^x^ftii^&tov eft.
Non affequor ut fcribam, quod tui convivas non modo liben-
ter, fed etiam cequo animo, legere poffint. Quin etiam, fi a
fententiis ejus did:is, fi ab omni voluntate confiliifque, quas
de Republica habuit, recedam, •^A^wj-que velim gravitatem
conflantiamque ejus laudare ; hoc ipfum (iKna-f^A fit. Sed vere
laudari ille vir non potefl:, nifi haec ornata fmt;quod ille ea,
quae nunc funt, et futura viderit, et ne fierent contenderit, et,
fadla ne videret, vitam reliquerit. Horum quid eft, quod Ale-
dio probare poffimus ? Sed cura obfecro ut valeas, eamquej^
quam ad omnes res adhibes, in primis ad convalefcendum ad-
hibe prudentiam.
CiCERO Attico Sal.
V. /^UINTUS pater quartum, vel potius millefimum, ni-
^ hil fapit, qui laetetur Luperco filio et Statio, ut cernat
duplici dedecore cumulatam domum : addo etiam Philotimum
tertium. O flultitiam, nifi mea major efiet, fmgularem ! Quod
autem os in hanc rem i.pcf.vov a te ? Fac non ad th-^^^rav xpy,vyiy^
fed ad U^^riW, eum venifTe -, fed Ai^TrviviA^a, aif^Sov AA^aa in te
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 333/541
AD ATTICUM LIB. XII. 325
Kpmvy ut fcribis, haurire, in tantis fuis prffifertim anguftiis,
Tm TuZr ouf 'hTnTx.Y^-^^ ? Sed ipfe viderit. Cato me quidem de-
led:at, fed etiam BalTum Lucilium fua. De Ca^lio tu quaeres,
ut fcribis : ego nihil novi. Nofcenda eft natura, non flicultas
modo. De Hortenfio et Virginio, tu li quid dubitabis : etfi
quid magis placeat, ego quantum afpicio, non facile inveneris,
Cum Muftela, quemadmodum fcribis, cum venerit Crifpus.
Ad Aulum fcripfi, ut ea, qus bene nolTem de auro, Pifoni
demonftrarem : tibi enim fane affentio, et iflud nimium diu
duci, et omnia nunc undique contrahenda. Te quidem nihil
agere, nihil cogitare aliud, nifi quod ad me pertineat, fiicile
perfpicio ; meifque negotiis impediri cupiditatem tuam ad me
veniendj. Sed mecum elle te puto j non folum quod meam
rem agis, verum etiam quod videre videor, quo modo agas :
neque enim ulla hora tui mihi efl operis ignota. Tubulum
Praetorem video L. Metello, Q^Maximo CofT. Nunc velim,.
P. Scasvola Pontifex maximus, quibus CoiT. Tribunus plebis^
Equidem puto proximis, C^pione et Pompeio : Prastor enim.
P. Furio, Sex« Atilio : dabis igitur Tribunatum, et, fi poteris,
Tubulus quo crimine. Et vide, quasfo, L. Libo, ille qui de
Ser. Galba, Cenforinone et Manilio, an T. Quintio, M' Acilio
CofT. Tribunus plebis fuerit. Conturbat enim me, in Bruti
epitoma Fannianorum fcriptum quod erat in extremo ; idque
ego fecutus, hunc Fannium, qui fcripfit hiftoriam, generum
effe fcripferam Laelii : fed tu me ^^Mf^ir^icu^ refelleras ; te au-
tem nunc Brutus et Fannius. Ego tamen de bono auftore
Hortenfio fic acceperam, ut apud Brutum eft. Hunc igitur
locum expedies. Ego mifi Tironem Dolabellae obviarn : is ad
me Idibus revertetur. Te expedlabo poftridie. De Tullia mea-
tibi antiquifhmum effe video ; idque ita ut fit, te vehementer
rogo. Ergo et in integro omnia : fic enim fcribis. Mihi etfi
Kalendae vitands fuerunt^ Nicafionumque ct^xiTVTni fugienda,.
conficiendaEque tabulae ; nihil tamen tanti, ut a te abeffem,.
fuit. Cum Romae effem, et te jam jamque vifurum me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 334/541
26 EPISTOLARUMputarem ;
quotidie tamen horae, quibus expedlabam, longa^
videbantur. Scis me minime tffe blandum : itaque minus ali-
quanto dico, quam fentio.
CiceroAtticoSal*
VI. T^E Caslio vide, quaefo, ne qua lacuna fit in auro. Ego
ifta non novi : fed certe in collybo eft detrimenti fa-
tis. Huc aurum fi accedit : fed quid loquor ? tu videbis. Ha-
bes Hegefiaegenus,
quodVarro laudat.
Venioad
Tyrannio-nem. Ain' tu ? verum hoc fuit fine me ? At ego quoties, cum
effem otiofus, fine te tamen nolui ? quo modo hoc ergo lues ?
uno fcilicet, fi mihi librum miferis; quod ut facias, etiam at-
que etiam rogo. Etfi me non magis liber ipfe delediabit, quam
tua admiratio deledtavit : amo enim ttkW <piKo^vjf/,cv 5 teque iflam
tam tenuem ^ioofiouv tam valde admiratum effe gaudeo. Etfi
tua quidem funt ejufmodi omnia : fcire enim vis ; quo uno
animus alitur. Sed, quasfo, quid ex ifta acuta et gravi refertur
ad reAof ? Sed longa oratio efl, et tu occupatus in meo qui-
dem fortaffe aliquo negotio ; et pro iflo affo fole, quo tu
abufus es in noflro pratulo, a te nitidum folem undlumque
repetemus. Sed ad prima redeo. Librum, fi me amas, mitte :
tuus efl enim profed:o, quoniam quidem efl miffus ad te.
^ajitumne ab re tua eji otii tibiy ut etiam Oratorem legas ?
Ma(5le virtute : mihi quidem gratum, et erit gratius, fi non
modo in libris tuis, fed etiam in aliorum, per librarios tuos
Arijiophanem repofueris pro Eupoli. Caefar autem mihi irridere
vifus eft quc^efo illud tuum, quod erat ivTnng et urbanum. Ita
porro te fme cura effe jufiit, ut mihi quidem dubitationem
omnem tolleret. Atticam doleo tam diu : fed quoniam jam
fme horrore eft, fpero efle, ut volumus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 335/541
AD ATTICUM LIB. XII. 327
CicERo Attico Sal.
VII. (^V JE defideras, omnia fcripfi in codicillis, eofque
^ Eroti dedi, breviter, fed etiam plura quam quaeris j
in iis de Cicerone : cujus quidem cogitationis initium tu mihi
attulifli. Locutus fum cum eo liberaiiflime ; quod ex ipfo ve-
lim, {1 modo tibi erit commodum, fcifcitere. Sed quid diiFe-
ro ? Expofui te ex me detuliife, ecquid vellet, ecquid require-
ret : velle Hifpaniam, requirere liberalitatem. De liberalitate,
dixi, quantum Publilius, quantum flamen Lentulus, iilio. De
Hifpania duo attuli : primum idem, quod tibi, me vereri vi-
tuperationem : non fatis eife fi haec arma reliquiifemus ? etiam
contraria ? deinde fore ut angeretur, cum a fratre familiaritate
et omni gratia vinceretur. Velim magis liberalitate uti mea,
quam fua libertate ; fed tamen permiii : tibi enim intellexe-
ram non nimis difplicere. Ego etiam atque etiam cogitabo,
atque ut idem facias rogo. Magna res et iimplex eft manere ;
illud anceps. Verum videbimus. De Balbo et in codicillis
fcripferam, et ita cogito, iimul ac redierit : fm ille tardius,
ego tamen triduum. Et, quod praeterii, Dolabella etiam
mecum.
CicERo Attico Sal.
VIII. T^ E Cicerone multis res placet : comes eil idoneus,
Sed de prima peniione ante videamus : adeil: enim
dies, et ille currit. Scribe, quaefo, quid referat Celer egiife
Caefarem cum candidatis, utrum ipfe in Fcenicularium, an in
Martium campum, cogitet. Et fane fcire velim nunquid ne-
ceife fit comitiis eife Romae : nam et Pilia^ fatisfaciendum eil^.
€t utique Atticae.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 336/541
328 EPISTOLARUM
CiCERO Attico Sal.
IX. ^[^ ego efTem hic libenter, atque id quotidle magis, ni
eiTet ea caufa, quam tibi fuperioribus literis fcripfi.
Nihil hac folitudine jucundius, nifi paulum interpellaifet
Amyntae filius : ^ cf^Tn^noKayias a,Yi^ii ! Caetera noli putare
amabiliora fieri poiTe villa, litore, profpedtu maris, tum his
rebus omnibus. Sed neque hasc digna longioribus literis ; nec
erat quod fcriberem ; et fomnus urgebat.
CicERO Attico Sal.
X. IV/rALE mehercule de Athamante. Tuus autem dolor
humanus is quidem, fed magnopere moderandus.
Confolationum autem multae viae, fed illa re^tiffima : impe-
tret ratio, quod dies impetratura eft. Alexim vero curemus,
imaginem Tironis, quem segrum Romam remifi -, et, li quid
habet coUis iTr^^vi^m, ad me cum Tifameno transferamus.
Tota domus fuperior vacat, ut fcis. Hoc puto valde ad rem
pertlnere.
CiCERo Attico Sal,
XI. IV/rALE de Seio : fed omnia humana tolerabilia ducen-
da : ipli enim quld fumus ? aut quam diu hacc cura-
turi fumus ? Ea videamus, quae ad nos magls pertinent, nec
tamen multo, quid agamus de Senatu. Et, ut ne quid prae-
termittam, Caefonlus ad me literas mlfit, Poilumiam Sul-
picil domum ad fe veniife. De Pompeli Magni iilla tibl re-
fcripii nihil me hoc tempore cogltare. Alteram vero illam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 337/541
AD ATTICUM LIB. XII. 329
quam tu fcribis, puto nofti. Nihil vidi foedius. Sed adfum.
Coramigitur.
Oblignata epiftola, accepi tuas. Atticae hilaritatem libenter
audio : commotiuncuHs o-t;^7rA3-%&>.
CiCERO Attico Sal.
XII. T^ E dote tanto magis perpurga. Balbi regia conditio
efl delegandi. Quoquo modo confice : turpe eft rem
impeditam jacere. Infula Arpinas habere potefl germanam
u^^oB-ic^m : fed vereor ne minorem rijLtriv habere videatur. '£x-
r^o7ni(jLog eft. Igitur animus in hortis : quos tamen infpiciam,
cum venero. De Epicuro ut voles ; etli y.i.%>f^oZpfAom in pofte-
rum genus hoc perfonarum. Incredibile eft quam ea quidam
requirant : ad antiquos igitur ; avijbcietiTcv yu,^. Nihil habeo ad
te quod perfcribam : fed tamen inftitui quotidie mittere, ut
eliciam tuas literas ; non quo aliquid ex his expedem ; fed
nefcio quo modo tamen exped:o. Quare five habes quid, five
nihil habes, fcribe tamen ahquid, teque cura.
CicERO Attico Sal.
XIII. OOMMOVET me Attica; etfi afTentior Cratero.
BrQti literaj, fcriptas et prudenter et amice, multas
mihi tamen lacrymas attulerunt. Me hsc folitudo minus fti-
mulat, quam ifta celebritas : te unum defidero ', fed literis non
difficilius utor, quam fi domi effem. Ardor tamen ille idem
urget et manet, non mehercule indulgente me, fed tamen non
repugnante. Quod fcribis de Apuleio, nihil puto opus efie tua
contentione, nec Balbo et Oppio;quibus quidem ille recepe-
rat, mihique etiam jufierat nuntiari, fe moleflum omnino non
futurum. Sed cura, ut excufer morbi caafa in dies fingulos.
ToM. VIII. T t
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 338/541
330 EPISTOLARUMLaenas hoc rcceperat. Prende C. Septimium, L. Statilium.
Denique nemo negabit fe juraturum, quem rogaris. Quod Ci
erit durius, veniam, et ipfe perpetuum morbum jurabo. Cumcnim mihi carendum fit conviviis, malo id lege videri facere,
quam doiore. Cocceium velim appelles -, quod enim dixerat,
non facit : ego autem volo aliquod emere latibulum et perfu-
gium doloris mei.
CiCERo Attico Sal.
XIV. "P^ E me excufando apud Apuleium dederam ad t€ pridie
literas. Nihil effe negotii arbitror : quemcunque
appellaris, nemo negabit. Sed Septimium vide, et Loenatem,
et Statilium ; tribus enim opus efl : fed mihi Lsenas totum
receperat. Quod fcribis a Junio te appellatum ; omnino Cor-
nificius locuples eft : fed tamen fcire velim quando dicar fpo-
pondiife, et pro patre, anne pro filio : neque eo minus, ut
fcribis, procuratores Cornificii et Apuleium praediatorem vide-
bis. Quod me ab hoc moerore recreari vis, facis, ut omnia -,
fed me mihi non defuiffe, tu teftis es : nihil enim de mcerore
minuendo fcriptum ab ullo eft, quod ego non domi tuae le-
gerim ; fed omnem confolationem vincit dolor. Quin etiam
feci, quod profedto ante me nemo, ut ipfe me per literas con-
folarer : quem librum ad te mittam, fi defcripferint librarii :
aflirmo tibi nullam confolationem effe talem. Totos dies fcri-
bo ; non quo proficiam quid : fed tantifper impedior, non
equidem fatis ; vis enim urget : fed relaxor tamen, omniaque
nitor, non ad animum, fed ad vultum ipfum, fi queam, re-
ficiendum ; idque faciens interdum mihi peccare videor, in-
terdum peccaturus effe, nifi faciam. Solitudo aliquid adjuvat,
fed multo plus proficeret, fi tu tamen intereffes; quae mihi
una caufa efl hinc difcedendi : nam pro malis red:e habebat.
Quanquam ipfum doleo : non enim jam in me idem effe
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 339/541
AD ATTICUM LIB. XII. 331
poteris. Perierunt illa, qua3 amabas. De Bruti ad me literis
fcripli ad te antea : prudenter fcriptas j fed nihil quo me adju-
varent. Quod ad te fcripfit, id vellem ut ipfe adelTet -, certe
aliquid, quoniam me tam valde amat, adjuvaret. Quod fi quid
fcies, fcribas ad me velim ; maxime autem, Panfa quando. De
Attica, doleo : credo tamen Cratero. Piiiam angi veta : fatis
folitus es mcerere pro omnibus.
CicERo Attico Sal.
XV. A PUD Apuleium, quoniara in perpetuum non placet,
in dies ut excufer videbis. In hac folitudine careo
omnium colloquio -, cumque mane me in filvam abftrufi den-
fam et afperam, non exeo inde ante vefperum. Secundum te,
nihil eft mihi amicius folitudine : in ea mihi omnis fermo efl
cum literis : eum tamen interpellat fletus ; cui repugno quoad
pofTum : fed adhuc pares non fumus. Bruto, ut fuades, refcri-
bam. Eas literas cras habebis : cum erit cui des, dabis.
CiceroAtticoSal.
XVI. 'Tp E tuis negotiis relid:is nolo ad me venire -, ego po-
tius accedam, fi diutius impediere. Etfi ne difceflif-
fem quidem e confpedlu tuo, nifi me plane nihil ulla res adju-
varet. Quod fi eflet aliquod levaraen, id effet in te uno ; et,
cum primura ab aliquo poterit effe, a te erit. Nunc taraen ip-
fum fine te effe non pofTura. Sed nec tuae dorai probabatur,
nec raeae poterara ; nec fi propius effera ufpiam, tecura taraen
effem : idem enim te irapediret, quo rainus mecura elTes, quod
nunc etiara irapedit. Mihi adhuc nihil prius fuit hac folitudi-
ne ;quara vereor ne Philippus tollat : heri enim vefperi vene-
rat. Me fcriptio et literas non leniunt, fed obturbant.
T t 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 340/541
332 E P I S T O L A R U M
CI C E R O A T T 1 C O S A L
.
XVII. jl/JARClANUS ad me rcripfit, me excufatum effe
apud Apuleium a Laterenfi, Nafone, L^nate, Tor-
quato, Strabone : iis velim mco nomine reddendas literas cu-
res, gratuni mihi eos fecifTe. Quod pro Cornificio me ab hinc
amphus annis xxv fpopondilTe dicit Flavius; etfi reus locuples
efi:, et Apuleius praediator liberalis, tamen velim des operam,
ut inveftiges ex confponforum tabuhs, fitne ita. Mihi ante
enim i^dilitatem meam nihil erat cum Cornificio : potefl: ta-
men fieri ; fed fcire certum velim ; et appelles procuratores, fi
tibi videtur. Quanquam quid ad me ? veruntamen. Panfs
profedionem fcribes cum fcies. Atticam falvere jube, et eam
cura, obfecro, diligenter. Pilias falutem.
CiceroAtticoSal.
XVIIL T^ U M recordationes fugio, qu^e quafi morfu quo-
dam dolorem efficiunt, refugio a te admonendo ^
quod velim mihi ignofcas, cuicuimodi efi: : etenim habeo non-
nullos ex iis, quos nunc leftito, au(5tores, qui dicant, fieri id
oportere, quod faepe tecum egi, et quod a te approbari volo.
De fano illo dico ; de quo tantum, quantum me amas, velim
eogites. Equidem neque de genere dubito;
placet enim mihi
Cluatii : neque de re -, Ilatutum efi: enim : de loco nonnun-
quam. Velim igitur cogites. Ego, quantum his temporibus
tam eruditis fieri poterit, profedlo illam confecrabo omni ge-
nere monimentorum, ab omnium ingeniis fcriptorum, et Grx-
coruni et Latinorum ; quae res forfitan fit refricatura vulnus
meum. Sed jam quafi voto quodam et promifib me teneri
puto ', longumque illud tempus, cum non ero, magis me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 341/541
AD ATTICUM LIB. XII. 333
movet, quam hoc exiguum, quod mihl tamen nimium longum
videtur. Habeo enim nihil, tentatis rebus omnibus, in quo
acquielcam : nam, dum illud traftabam, de quo antea fcripfi
ad te, quafi fovebam dolores meos. Nunc omnia refpuo ; nec
quicquam habeo tolerabilius, quam folitudinem ; quam, quod
eram veritus, non obturbavit Philippus : nam, ut heri me fa-
lutavit, flatim Romam profedlus eil. Epiftolam, quam ad
Brutum, ut tibi placuerat, fcripli, mili ad te : curabis cum
tua perferendam. Ejus tamen mifi ad te exemplum, ut, fi mi-
nus placeret, ne mitteres. Domeflica quod ais ordine adminif-
trari, fcribes qua? fmt ea. QuiEdam expedto. Cocceius vide ne
fruftretur : nam Libo quod pollicetur, ut Eros fcribit, non
incertum puto. De forte mea Sulpicio confido, et Egnatio fci-
licet. De Apuleio quid efi: quod labores, cum fit excufatio fa-
cilis ? Tibi ad me venire, ut oftendis, vide, ne non fit facile :
efi: enim longum iter, difcedentemque te, quod celeriter tibi
erit fortafi^e faciendum, non fine magno dolore dimittam. Sed
omnia, ut voles : ego enim, quidquid feceris,. id cum red:e,
tum etiam mea caufa, fad:um putabo. Heri cum ex aliorum
literis cognovifi^em de Antonii adventu, admiratus fum nihil
efi!e in tuis : fed erant pridie fortafi^e fcriptae, quam datse. Ne-
que ifta quidem curo : fed tamen opinor propter prjEdes fuos
accucurrifi^e. Quod fcribis Terentiam de obfignatoribus mei
tefi:amenti loqui, primum tibi perfuade, me iHsc non curare,
neque efi^e quidquam aut parvae curae aut novae loci. Sed ta-
men quid fimile ? illa eos non adhibuit, quos exifi:imavit quae-
fituros,nifi fcifi^ent,
quidefiTet :
numid
etiam mihi periculifuit ? Sed tamen faciat illa quod ego : dabo meum tefi:amen-
tum legendum cui voluerit : intelliget, non potuifiie honorifi-
centius a me fieri de nepote, quam fecerim. Nam quod non
advocavi ad obfignandum ; primum mihi non venit in men-
^tem i deinde ea re non venit, quia nihil attinuit. Tute fcis,
(fi modo meminifi:i) me tibi tum dixifi^e, ut de tuis ahquos
adduceres. Quid enim opus erat multis ? equidem domefiicos
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 342/541
334 EPISTOLARUMjuiTeram. Tum tibi placuit, ut mitterem ad Silium ; inde eft:
natum, ut ad Publilium : fed necefTe neutrum fuit. Hoc tu
tra(5tabis ut tibi videtur.
CiCERo Attico Sal.
XIX. p ST hic quidem locus amcenus, et in mari ipfo, qui
et Antio et Circaeis afpici poffit : fed ineunda nobis
ratio efl, quemadmodum in omni mutatione dominorum, qui
innumerabilesfieri polTunt in infinita pofleritate, (fi
modohaec
ftabunt) illud, quaii confecratum, remanere pofTit. Equidem
jam nihil egeo vedtigalibus, et parvo contentus effe poffum.
Cogito interdum trans Tiberim hortos aliquos parare, et qui-
dem ob hanc caufam maxime : nihil enim video, quod tam
celebre eife poflit ; fed quos coram videbimus ; ita tamen, ut
hac aeflate fanum abfoiutum fit. Tu tamen cum Apella Chio
confice de cokimnis. De Cocceio et Libone quae fcribis, ap-
probo imaxime, quod de judicatu meo. De fponfu fi quid
profpexeris ; et tamen quid procuratores Cornificii dicant, ve-
lim fcire ; ita ut in ea re te, cum tam occupatus fis, non mul-
tum operae velim ponere. De Antonio quoque Balbus ad me
cum Oppio confcripfit, idque tibi placuiffe, ne perturbarer.
Illis egi gratias : te tamen, ut jam ante ad te fcripfi, fcire vo-
lo, me neque iflo nuntio effe perturbatum, nec jam ullo per-
turbatum iri. Panfa fi hodie, ut putabas, profedtus efl, pofl-
hac jam incipito fcribere ad me, de Bruti adventu quid ex-
pedtes, id efl, quos ad dies : id, fi fcies ubi jam fit, facile
conjed:ura affequere. Quod ad Tironem de Terentia fcribis,
obfecro te, mi Attice, fufcipe totum negotium : vides et ofii-
cium agi meum quoddam, cui tu es confcius, et, ut nonnulli
putant, Ciceronis rem. Me quidem id multo magis movet,
quod mihi efl et fand;ius et antiquius ; prsfertim cum hoc al-
terum neque fincerum neque firmum putem fore.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 343/541
AD ATTICUM LIB. XII. 335
CiceroAtticoSal.
XX. T^ O N D U M videris perfpicere, quam me nec Anto-
nius commoverit, nec quidquam jam ejufmodi poffit
commovere. De Terentia autem fcripli ad te iis literis, quas
dederam pridie. Quod me hortaris, idque a caeteris deliderari
fcribis, ut diffimulem me tam graviter dolere; polTumne ma-
gis, quam quod totos dies confumo in literis ? quod etfi non
difiimulationis, fed potius leniendi et fanandi animi, caufa fa-
cio ; tamen li mihi minus proficio, fimulatione certe facio fa-
tis. Minus multa ad te fcripfi, quod expe<5labam tuas literas
ad eas, quas ad te pridie dederam : expedtabam autem maxime
de fano, nonnihil etiam de Terentia. Velim me facias cer-
tiorem proximis literis, Cn. Caspio, Servilise Claudii pater,
vivone patre fuo naufragio perierit, an mortuo ; item Rutilia
vivone C. Cotta, fiHo fuo, mortua fit, an mortuo. Pertinent
ad eum librum, quem de ludlu minuendo fcripfimus.
CicERo Attico Sal.
XXI. T E G I Bruti epiflolam, eamque tibi remifi, fane non
prudenter refcriptam ad ea, quae requifieras. Sed
ipfe viderit : quanquam illud turpiter ignorat. Catonem pri-
mum fententiam putat de animadverfione dixiffe; quam omnesante dixerant, pr^ter Caefarem : et cum ipfius C^efaris tam fe-
vera fuerit, qui tum Prsetorio loco dixerit, Confularium putat
leniores fuiffe, Catuli, Servilii, Lucullorum, Curionis, Tor-
quati, Lepidi, Gellii, Volcatii, Figuh', Cott^, L. Caefaris, C.
Pifonis, etiam M' Glabrionis, Silani, Murenae, defignatorum
Confulum. Cur ergo in fententiam Catonis ? quia verbis hi-
culentioribus et pluribus rem eandem comprehenderat. Me
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 344/541
336 EPISTOLARUMautem hlc laudat, quod retulerim, non quod patefecerim, quod
cohortatus iim, quod deniquc ante, quam confulerem, ipfe ju-
dicaverim : quae omnia, quia Cato laudibus extulerat in caelum,
perfcribendaque cenfuerat ; idcirco in ejus fententiam eft fadta
difceffio. Hic autem fe etiam tribuere multum mi putat, quod
fcripferit, opti??ium confulem: quis enim jejunius dixit inimicus?
Ad caetera vero tibi quemadmodum refcripfit ? tantum rogat
de fenatus-confulto ut corrigas : hoc quidem fecilTet etiamfi a
Ranio admonitus effet. Sed hasc iterum ipfe viderit. De hor-
tis, quoniam probas, effice aliquid : rationes meas nofli. Si
vero etiam a Faberio recedit, nihil negotii efl:
fed etiam fine
eo poffe videor contendere. Venales certe funt Drufae ; fortalTe
et Lamiani et CafHani : fed coram. De Terentia non pofTum
commodius fcribere, quam tu fcribis. Officium fit nobis an-
tiquiffimum : fi quid nos fefellerit, ilHus malo me, quam
mei, poenitere. Ovise C. Lollii curanda funt H-S c. Negat
Eros poffe fine me -, credo, quod accipienda aliqua fit et danda
aeflimatio. Vellem tibi dixiffet : fi enim res efl, ut mihi fcri-
blt, parata, nec in eo ipfo mentitur, per te confici potuit : id
cognofcas, et conficias velim. Quod me in forum vocas j eo
vocas, unde, etiam bonis mels rebus, fugiebam : quid enim
mihi cum foro fine judiciis, fine Curia, in oculos incurren-
tibus iis, quos aequo animo videre non pofTum ? Quod autem
homines a me poflulare fcribis, ut RomsE fim, neque mihi
ut abfim concedere,' aut quatenus eos mihi concederej jam
pridem fclto effe, cum unum te pluris, quam omnes illos,
putem : ne me quidem contemno ; meoque judicio multo
flare malo, quam omnium reliquorum. Neque tamen progre-
dior longius^ quam mihi dodtiffimi homines concedunt\ quo-
rum fcripta omnia, quaecunque funt in eam fententiam, non
legi folum, quod ipfum erat fortis aegroti, accipere medici-
nam ; fed in mea etiam fcripta tranfluli ; quod certe afflidti et
frad:i animi non fuit. Ab his me remediis noli in iflam tur-
bam vocare, ne recidam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 345/541
A D ATTICUM LIB. XII. ^37
CiCERo Attico Sal.
XXII. Y) E Terentia, quod mihi omne onus imponis ; non
cognofco tuam in me indulgentiam: ifta enim funt
ipfa vulnera, quae non poiTum tradlare Hne maximo gemitu.
Moderare igitur, qusefo, ut potes. Neque enim a te plus,
quam potes, poftulo : potes autem, quid veri fit, perfpicere
tu unus. De Rutilia, quoniam videris dubitare, fcribes ad me,
cum fcies : fed quam primum; et num Clodia D. Bruto Con-
fulari filio fuo mortuo vixerit. Id de Marcello, aut certe de
Poflumia, fciri potefl -, illud autem de M. Cotta, aut de Syro,
aut de Satyro. De hortis etiam atque etiam te rogo. Omnibus
meis, eorumque, quos fcio mihi non defuturos, facultatibus
(fed potero meis) enitendum mihi eft. Sunt etiam quae vende-
re facile pofTim : fed, ut non vendam, eique ufuram pendam, ^^
a quo emero, non plus annum, pofTum aflequi, quod volo, 11
tu me adjuvas. ParatilTimi funt Drufi : cupit enim vendere.
Proximos puto Lamias : fed abefl. Tu tamen, fi quid potes,
cdorare. Ne Silius quidem quidquam utitur, et is ufuris fa-
cillime fuflentabitur. Habe tuum negotium ; nec, quid res
mea familiaris poflulet, quam ego non curo, fed quid velim,
ct cur velim, exiflima.
CiCERo Attico Sal.
XXIII. pUTARAM te aliquid novi -, quod ejufmodi fue-
rat initium literarum;quamvis non curarem quid
in Hifpania fieret, tamen te fcripturum : fed videlicet meis
literis refpondifti, ut de foro, et de Curia. Sed domus efl, ut
ais, forum. (^id ipfa domo mihi opus efl, carenti foro ? oc-
cidimus, occidimus, Attice, jam pridem nos quidem, fed
ToM. VIII. V V
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 346/541
33B EPISTOLARUMnunc fatcmur, poftea quam unum, quo tenebamur, amifimus.
Itaque folitudines fequor : et tamen, fi qua me rcs ifto ad-
duxerit, enitar,fi
quo modo potero, (potero autem) ut praeter
me nemo dolorem meum fentiat ; fi ullo modo poterit, ne tu
quidem. Atque etiara illa caufa eil non veniendi. Meminifli,
quid ex te Aledius quaBlierit : quin etiam nunc molefti funt
quid exiftimas, fi venero .? De Terentia ita cura ut fcribis
meque hac ad maximas asgritudines acceffione nunc maxima
libera. Et ut fcias me ita dolere, ut non jaceam -, quibus Con-
fulibus Carneades et ea legatio Romam venerit, fcriptum efl:
in tuo annali. Haec nunc quaero, quae caufa fuerit : de Oropo,
opinor > fed certum nefcio : et, fi ita efl, quae controverfiae :
prsterea, qui eo tempore nobilis Epicureus fuerit Athenis,
qui prafuerit hortis ; qui etiam Athenis •mXaiiisi fuerint il-
luftres : quas te etiam ex Apollodori puto pofTe invenire. De
Attica moleftum ; fed quoniam leviter, redle effe confido. Dc
Gamala dubium mihi non erat : unde enim tam felix Ligus
pater ? nam quid de me dicam, cui ut omnia contingant, quae
volo, levari non pofTum ? De Drufi hortis, quanti licuifTe tu
fcribis, id ego quoque audieram, et, ut opinor, heri ad te
fcripferam : fed quanti quanti, bene emitur quod neceffe efl.
Mihi, quoquo modo tu exiflimas, (fcio enim ego ipfe, quid
de me exiflimem) levatio quaedam eft, fi minus, doloris, at
officii debiti. Ad Sicam fcripfi, quod utitur L. Cotta. Si nihil
conficeretur de Tranftiberinis, habet in Oftienfi Cotta celeber-
rimo loco, fed pufillum loci. Ad hanc rem tamen plus etiam
fatis. Id velim cogites, nec tamen ifta pretia hortorum perti-
mueris. Nec mihi jam argento, nec vefle, opus eft, nec qui-
bufquam amoenis locis : hoc opus efl. Video etiam, a quibus
adjuvari pofTim. Sed loquere cum Silio: nihil enim efl mehus.
Mandavi etiam Sicae : refcripfit, conflitutum fe cum eo habe-
re. Scribat igitur ad me, quid egerit, et, ut tu videbis»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 347/541
AD ATTICUM LIB. XII. 339
CiCERo Attico Sal.
XXIV. T)ENE fecit A. Sillus, qui tranfegerit ; neque enim
ei deeffe volebam, et, quid pofTem, timebam. De
Ovia confice, ut fcribis. De Cicerone tempus eife jam vidctur.
Sed quaero, quod illi opus erit Athenis, permutarine pofTit, an
ipfi ferendum fit ; de totaque re, quemadmodum et quando
placeat, velim confideres. Publius iturufne fit in Africam, et
quando, ex Aledio fcire poteris : quasras et ad me fcribas, ve-
lim. Et ut ad meas ineptias redeam, velim me certior^m fa-
cias, P. Craffus, Venuleiae filius, vivone P. Craffo Confulari,
patre fuo, mortuus fit, ut ego meminiffe videor, an pofl. Item
quasro de Regillo, Lepidi filio, redlene meminerim, patre vivo
mortuum. Cifpiana explicabis, itemque Praetiana. De Attica
optime it. Ei falutem dices, et Piliae.
CiCERo Attico Sal.
XXV. CCRIPSIT ad me diligenter Sica de Silio, feque ad
te rem detuliffe ; quod tu idem fcribls. Mihi et res
et conditio placet, fed Ita, ut numerato malim, quam aeflima-
tione : voluptarlas enlm pofTefiiones nolet Silius ; Vecftigalibus
autem ut hls poffum effe contentus, quas habeo, iic vix mino-
ribus.
Unde ergo numerato?
H-S dc exprimes ab Hermoge-ne, cum praefertim neceffe erlt j et domi video effe H-S dc :
reliquae pecuniae vel ufuram Silio pendemus, dum a Faberio,
vel ab ahquo, qul Faberlo debet, repraefentabimus. Erit etiam
aliquid alicunde: fed totam rem tu gubernabis. Drufianis vero
hos hortis multo antepono ; neque funt unquam comparati.
Mihi crede, una me caufa movet, in qua fclo me -mv^^ucQ-a^ :
V V 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 348/541
340 EPISTOLARUMfed, ut facis, obfequere huic errori meo. Nam quod fcribis
£^>j^fit|act; a(5lum jam de iflo ell : alia magis qua^ro.
CiCERo Attico Sal.
XXVI. C ICA, ut fcribit, etiam fi nihil confecerit cum A.
Silio, tamen fe fcribit x Kal. effe venturum. Tuis
occupationibus ignofco -, eaeque mihi funt notas. De voluntate
tua, ut fimul limus, vel fludio potius et cupiditate, non du-
bito. De Nicia quod fcribis,fi
ita me haberem, ut ejus hu-manitate frui poffem, in primis vellem illum mecum habere
fed mihi folitudo et receffus provincia efl : quod quia facile
ferebat Sica, eo magis illum defidero. Praeterea nofli Niciae
noflri imbecillitatem, mollitiam, confuetudinem vi(flus. Cur
ego illi moleflus velim, cum mihi ille jucundus efle non
poffit ? Voluntas tamen ejus mihi grata efl. Unam rem ad me
fcripfifli, de qua decrevi nihil tibi refcribere ; fpero enim me
a te impetraffe, ut privares me ifla moleflia. Piliae et Atticae
falutem.
CiCERo Attico Sal.
XXVII. 'PV E Siliano negotio, etfi mihi non eft ignota con-
ditio, tamen hodie me ex Sica arbitror omnia
cogniturum. Cottas quod negas te noffe; ultra Silianam villam
efl, quam puto tibi notam effc : villula fordida et valde pufil-
la : nihil agri ; ad aliam rem loci nihil ; fatis ad eam, quam
quaero : fequor celebritatem. Sed, fi perficitur de hortis Silii,
hoc eft, fi perficis, (efl enim totum pofitum in te) nihil efl
fcilicet, quod de Cotta cogitemus. De Cicerone, ut fcribis,
ita faciam : ipfi permittam de tempore : nummorum quantum
opus erit ut permutetur, tu videbis. Ex Aledio, quod fcribis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 349/541
AD ATTICUM LIB. XII. 341
fi quld inveneris, fcribes. Et ego ex tuis aniniadverto literis,
et profe(5lo tu ex mels, nihil habere nos, quod fcribamus : ea-
dem quotldie, quas jam jamque ipfa contrita funt : tamen fa-
cere non poffum, quin quotidie ad te mittam, ut tuas accl-
piam. De Bruto tamen, fi quid habebis : fclre enim jam puto,
ubi Panfam expedlet. Si, ut confuetudo eft, in prlma provin-
cia, clrciter Kal. affuturus videtur. Vellem tardlus : vaide enlm
urbem fuglo multas ob caufas. Itaque id ipfum dubito, an ex-
cufatlonem aliquam ad illum parem; quod quldem video faclle
elfe. Sed habemus fatis temporls ad cogitandum. PiliaB, At-
tlcie, falutem.
CiceroAtticoSal.
XXVIII. ir\ E Slllo nlhilo plura cognovi ex prasfente Slca,
quam ex llteris ejus^ fcrlpferat enlm dlligenter:
fi Igltur tu illum convenerls, fcribes ad me, fi quid videbltur.
De quo putas ad me mliTum effe, fit mlffum necne nefclo
didum quldem mihl certe nihil efl. Tu igltur, ut coepifll : et,
ii quld ita conficies, (quod equldem non arbltror fierl poffe) ut
illl probetur, Ciceronem, fi tibi placeblt, adhibebls : ejus ali-
quid intereft, videri Illius caufa volulffe : mea quldem nlhil,
nlfi id, quod tu fcls ; quod ego magnl aeflimo. Quod me ad
confuetudinem revocas ; fuit meum quidem jam pridem Rem-
publicam lugere3quod faciebam, fed mitlus : erat enlm ubi
acqulefcerem. Nunc plane nec ego vlftum, nec vitam illam,
colere pofTum j nec in ea re quid alils videatur, mihi puto ca-
randum : mea mihi confcientia plurls eft, quam omnlum fer-
mo. Quod me ipfe per literas confolatus fum, non poenltet me
quantum profecerlm : moerorem mlnui ; dolorem nec potui,
nec, fi poffem, vellem. De Trlario bene interpretarls volunta-
tem meam : tu vero nlhil, nlfi ut illi volent. Amo illum mor-
tuum: tutor fum Liberis: totam domum diligo. De Caflriciano
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 350/541
34^ EPISTOLARUMnegotio, fi Caftricius pro mancipiis pecuniam accipere volet,
eamque ei folvi, ut nunc folvitur ; certe nihil eft commodius :
fm autem ita adtum eft, ut ipfa mancipia abduceret, non mihi
videtur efft aequum : rogas enim me, ut tibi fcribam, quid
mihi vidcatur. Nolo enim negotii Quintum fratrem quidquam
habere ;quod, videor mihi intellexiiTe, tibi idem videri. Pub-
lius, fi asquinodtium expecftat, ut fcribis Aledium dicere, na-
vigaturus videtur : mihi autem dixerat per Siciliam. Utrum,
et quando, velim fcire. Et velim aliquando, cum erit tuum
commodum, Lentulum puerum vifas, eique de mancipiis,
qux tibi videbitur, attribuas. Piliae, Atticae, falutem.
CiCERo Attico Sal.
XXIX. C I L I U S, ut fcribis, hodie : cras igitur, vel potius
cum poteris, fcribes, fi quid erit, cum videris.
Nec ego Brutum vito, nec tamen ab eo levationem uUam ex-
pe\5to : fed erant caufae, cur hoc tempore iftic efle nollem :
quae fi manebunt, quaerenda erit excufatio ad Brutum ; et, ut
nunc eft, manfurae videntur. De hortis quaefo explica. Caput
illud eft, quod fcis : fequitur, ut etiam mihi ip(i quiddam
opus fit ; nec enim tffc in turba pofTum, nec a vobis abeffe.
Huic meo confilio nihil reperio ifto loco aptius : et de hac re
quid tui confilii fit, mihi perfuafum eft, et eo magis, quod
idem intellexi tibi videri, me ab Oppio et Balbo valde diligi.
Cum iis communices quanto opere et quare velim hortos • fed
id ita pofTe, fi expediatur illud Faberianum. Sintne igitur
audtores futuri ; fi qua etiam jacftura facienda fit in reprasfen-
tando, quoad pofTunt adduci : totum enim illud defperatum.
Denique inteUiges, ecquid inclinent ad hoc meum confilium
adjuvandum. Si quid erit, magnum eft adjumentum : fi mi-
nus, quacunque ratione contendamus. Vetus illud iy^pai^cc,
quemadmodum fcripfifti, vel ino(,^iov, putato. De illo Oftienii
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 351/541
ADATTICUM LIB. XII. 343
nihil eft cogitandum. Si hoc non alTequimur ; (a Lamia non
puto polTe) Damafippi experiendum eil.
CiCERo Attico Sal.
XXX. /^UiERO, quid ad te fcribam; fed nihil eft : eaderti
^ quotidie. Quod Lentulum inviiis, valde gratum :
pueros attribue ei, quot et quos videbitur. De Silii voluntate
vendendi, et de eo quanti, tu vereri videris, primum ne nolit,
deinde ne tanti. Sica aliter : fed tibi affentior. Quare, ut ei
placuit, fcripfi ad Egnatium. Quod Silius te cum Clodio lo-
qui vult ; potes id mea voluntate facere -, commodiufque efl,
quam, quod ille a me petit, me ipfum fcribere ad Clodium.
De mancipiis Caftricianis, commodiffimum effe credo, tranfi-
gere Egnatium -, quod fcribis te ita futurum putare. Cum
Ovia, quasfo vide ut conficiatur. Quoniam, ut fcribis, nox
erat, in hodierna epiflola plura expedto.
CicERo Attico Sal.
XXXI. CILIUM mutaffe fententiam Sica mirabatur. Equi-
dem magis miror, quod, cum in filium caufam
conferret, quje mihi non injufta videtur, (habet enim qualcm
vult) ais te putare, li addiderimus aliud, a quo refugiat, cum
ab ipfo id fuerit deflinatum, venditurum. Qu^Eris a me, quod
fummum pretium conflituam, et quantum anteire iftos hortos
Drufi ; accefTi nunquam : Coponianam villam et veterem et
non magnam novi; filvam nobilem^ frudtum autem neutrius;
quod tamen puto nos fcire oportere. Sed mihi utrivis iflorum
tempore magis meo, quam ratione, asflimandi funt. Poflim
autem affequi necne, tu velim cogites. Si enim Faberianum
venderem, explicare vel repraefentatione non dubitarem de
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 352/541
344 EPISTOLARUMSilianis, fi modo adduceretur ut venderet : fi venales non ha-
beret, tranfircm ad Drufum, vel tanti, quanti Egnatius illum
velle tibi dixit :
magno etiam adjumento nobis Hermogenespoteft elfe in repriefentando. At tu concede mihi, quaefo, ut
eo animo lim, quo is debeat eife, qui emere cupiat -, et tamen
fervio ita cupiditati et dolori meo, ut a te regi velim. Egna-
tius mihi fcripfit. Is fi quid tecum locutus erit, (commodifli-
me enim per eum agi poteft) ad me fcribes ; et id agendum
puto : nam cum Silio non video confici pofTe. Pilise et At-
tica^ falutem. Hasc ad te mea manu. Vide, quaefo, quid agen-
dum fit.
CiCERO Attico Sal.
XXXII. pUBLILIA ad me fcripfit, matrem fuam cum
Publilio loqui, eam ad me cum illo venturam, et
fe una, fi ego paterer : orat multis et fupplicibus verbis ut
liceat, et ut fibi refcribam. Res quam molefta fit, vides. Re-
fcripfi, me etiam gravius effe aifedlum, quam tum, cum illi
dixiffem, me folum effe velle3 quare noUe me hoc tempore
eam ad me venire. Putabam, fi nihil refcripfiffem, illam cum
matre venturam : nunc non puto. Apparebat enim illas literas
non effe ipfius. Illud autem, quod fore video, ipfum volo vi-
tare, ne illae ad me veniant; et una efl vitatio, ut ego nollem:
fed neceffe eft. Te hoc nunc rogo ut explores, ad quam diem
hic ita pofTim effe, ut ne oppriraar. Ages, ut fcribis, tempe-
rate. Ciceroni velim hoc proponas, ita tamen, fi tibi non ini-
quum videbitur, ut fumptus hujus peregrinationis, quibus, fi
Romce efiet, domumque conduceret, quod facere cogitabat,
facile contentus futurus erat, accommodet ad mercedes Argi-
leti et Aventini : et cum ei propofueris, ipfe velim reliqua
moderere, quemadmodum ex iis mercedibus fuppeditemus ei
quod opus fit. Prseflabo, nec Bibulum, nec Acidinum, nec
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 353/541
AD ATTICUM LIB. XII. 345
Meflallam, quos Athenls futuros audio, majores fumptus fac-
turos, quam quod ex eis mercedibus recipietur. Itaque velim
videas primum, condud:ores qui fint, et quanti ; deinde ut
fit qui ad diem folvat j et quid viatici, quid inftrumenti, fatis
fit. Jumento certe Athenis nihii opus eft : quibus autem in
via utatur, domi funt plura, quam opus erat ; quod etiam tu
animadvertis.
CiCERO Attico Sal.
XXXIII. p G O, ut heri ad te fcripfi, fi et Silius is fuerit,
quem tu putas, nec Drufus facilem fe prasbue-
rit, Damafippum velim aggrediare. Is, opinor, ita partes fecit
in ripa nefcio quotenorum jugerum, ut certa pretia conftitue-
retj quae mihi nota non funt : fcribes ad me igitur, quidquid
egeris. Vehementer me follicitat Atticas noftras valetudo ; ut
verear etiam ne qua culpa fit : fed et paedagogi probitas, et
medici affiduitas, et tota domus in omni genere diligens, me
rurfus id fufpicari vetat. Cura igitur : plura enim non polTum.
CiCERo Attico Sal.
XXXIV. T^ G O hic vel fine Sica (Tironi enlm mellus efl)
facillime pofTem effe, ut in malis : fed, cum
icribas videndum mihi effe ne opprlmar, ex quo ihtelllgam, te
certum diem illius profed:ionis non habere; putavi efTe com-
modlus, me ifluc venlre ;quod idem video tibi placere. Cras
igitur in Slcse fuburbano : inde, quemadmodum fuades, puto
me in Ficulenfi fore. Quibus de rebus ad me fcripfifli, quo-
niam ipfe venio, coram videbimus. Tuam quidem et In agen-
dis noflris rebus, et in confiliis ineundis mlhique dandis, in
ToM. VIII. X X
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 354/541
346 EPISTOLARUMipfis llterls, quas mlttis, benevolentiam, dillgentlam, pru-
dentiam, miriiice diligo.
CiCERo Attico Sal.
XXXV. np U tamen, fi quld cum Silio, vel illo ipfo die,
quo ad Sicam venturus ero, certiorem me velim
facias, et maxime cujus loci detradlionem fieri velit;quod
cnim fcribis, extremi, vide ne is ipfe locus fit, cujus caufa de
tota re, ut fcis, eft a nobis cogitatum. Hirtii epiflolam tibi
mifi, et recentem, et benevole fcriptam. Ante, quam a te
proxime difcefli, nunquam mihi venit in mentem, quo plus
infumptum in monumentum efi!et, quam nefcio quid, quod
lege conceditur, tantundem populo dandum efi^e : quod non
magnopere moveret, nifi nefcio quomodo, kKiyu? fortafi!e, nol-
lem illud ullo nomine, nifi fani, appellari : quod fi volumus,
vereor ne afi^equi non pofilmus, nifi mutato loco. Hoc quale
fit, quasfo confidera. Nam etfi minus urgeor, meque ipfe pro-
pemodum collegi ; tamen indigeo tui confilii. Itaque te vehe*
menter etiam atque etiam rogo, magis quam a me vis, aut pa-
teris, te rogari, ut hanc cogitationem toto pedtore ampledtare.
CicERo Attico Sal.
XXXVI. TfANUM fieri volo ; neque hoc mihi erui poteft :
fepulcri fimilitudinem eifugere non tam propter
poenam legls fi:udeo, quam ut maxime afiTequar ctOT^-gWiv : quod
poteram, li in ipfa villa facerem. Sed, ut faepe locuti fumus,
commutationes dominorum reformido : in agro ubicunque fe-
cero, mihi videor afi^equi pofi!e, ut pofi:eritas habeat religionem.
Hae meas tibi ineptiae (fateor enim) ferendaj funt. Non habeo,
ne me quidem ipfum, quicum tam auda(^er communicem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 355/541
AD ATTICUM LIB. XII.!47
quam te. Si tibi res, fi locus, li inflitutum, placet, lege, quae-
ib, legem, mihique eam mitte. Si quid in mentem veniet, quo
modo eam effugere poffimus, utemur. Ad Brutum fi quid
fcribes, nifi alienum putabis, objurgato eum, quod in Cumano
effe noluerit propter eam caufam, quam tibi dixit : cogitanti
enim mihi nihil tam videtur potuiffe facere ruflice. Et, fi tibi
placebit fic agere de fano ut coepimus, velim cohortere et exa-
cuas Cluatium : nam, etiam fi alio loco placebit, illius nobis
opera confilioque utendum puto. Tu ad villam fortaffe cras.
CicERO Attico Sal.
XXXVII. A T E heri duas epiflolas accepi, alteram pridic
datam Hilaro, alteram eodem die tabellario;
accepique ab JEgypto. liberto eodem die, Piliam et Atticam
plane belle fe habere. Hae literae mihi redditae funt tertio de-
cimo die. Quod mihi Bruti literas, gratum ; ad me quoque
milit : eam ipfam ad te epiflolam mifi, et ad eam exemplum
mearum literarum. De fano, fi nihil mihi hortorum invenis,
(qui quidem tibi inveniendi funt, fi me tanti facis, quanti
certe facis) valde probo rationem tuam de Tufculano. Quam-
vis prudens ad cogitandum fis, ficut es, tamen, nifi magnoe
curae tibi effet, ut ego confequerer id, quod magnopere vel-
lem, nunquam ea res tibi tam belle in mentem venire potuif-
fet. Sed nefcio quo pa(5to celebritatem requiro : itaque hortos
mihi coniicias, neceffe efl. Maxima eft in Scapulse celebritas;
propinquitas prasterea ubi fis, ne totum diem in villam. Qua-
Te, antequam difcedis, Othonem, fi Romas efl, convenias per-
velim. Si nihil erit, etfi tu meam flultitiam confuefli ferre, eo
tamen progrediar, uti flomachere : Drufus enim certe vendere
vult. Si ergo aliud erit, non mea erit culpa, nifi emero ; qua
in re ne labar, quaefo provide. Providendi autem una ratio efl,
fi quid de Scapulanis poffumus. Et velim me certiorem facias,
X X 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 356/541
348 E P I S T O L A R U M
quam dlu in fuburbano fis futurus. Apud Terentiam gratla
opus eft nobis tua, tuaque aucStoritate : fed facies, ut videbi-
tur : fcioenim,
fi quidmea
interfit, tibi majori curae folere
elie, quam mihi. Hirtius ad me fcripfit, Sex. Pompeium Cor-
duba exifle, et fugiffe in Hifpaniam citeriorem, Cnaeum fugiffe
liefcio quo : neque enim curo. Nihil praeterea novi. Literas
Narbone dedit xiv Kal. Mai. Tu mihi de Caninii naufraglo,
quafi dubia mififti : fcribas igitur, fi quid erit certius. Quod
me a mceflitia avocas, multum levaris, fi locum fano dederis.
Multa mihi «V a,7roB-iu<riy in mentem veniunt i fed loco valde
opus efl : quare etiam Othonem vide.
CiceroAtticoSal.
XXXVIIL 1^r O N dublto, quln occupatiflimus fuerls, qul
ad me nihil literarum : fed homo nequam,
qui tuum commmodum non expedlarit, cum ob eam unam
caufam miffus eflet. Nunc quidem, nifi quid te tenuit, fufpi-
cor te effe in fuburbano. At ego hic fcribendo dies totos nihil
equidem levor, fed tamen aberro. Afinius Pollio ad me fcrip-
fit de impuro noflro cognato : quod Balbus minor nuper fatis
plane, Dolabella obfcure, hic apertifHme. Ferrem graviter, li
novae segrimonias locus effet. Sed tamen ecquid impurius ? Ohominem cavendum ! quanquam mlhi quidem . . . Sed tenen-
dus dolor eft. Tu, quoniam neceffe nihil efl, fic fcribes ali-
quid, fi vacabis. Quod putas oportere pervideri jam animi mei
firmitatem, graviufque quofdam fcribis de me loqui, quam aut
te fcribere, aut Brutum : li, qui me fradlum effe animo et de-
bilitatum putant, fciant quid literarum et cujus generis confi-
ciam j credo, fi modo homines fint, exiftiment me, five ita
levatus fim, ut animum vacuum ad res difficiles fcribendas af-
feram, reprehendendum non effe j five hanc aberrationem a
dolore delegerim, quae maxime liberaliffima, dodoque homine
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 357/541
AD ATTICUM LIB. XII. 349
dlgnlfllma, laudari me etiam oportere. Sed cum ego faciam
omnia, qu^ facere poflim ad me adjuvandum -, tu effice id,
quod video te non minus, quam me, laborare. Hoc mihi de-
bere videor, neque levari polTe, nifi folvero, aut videro me
pofle folvere, id eft, locum, qualem volo, invenero. Heredes
Scapulae, fi iftos hortos, ut fcribis tibi Othonem dixifle, par-
tibus quatuor fadtls, liceri cogitant ; nihil eft fcilicet emptori
loci : fm venibunt, quid fieri poffit, videbimus. Nam ille lo-
cus publicatus, qui efl Trebonii et Cufinii, erat ad me alla-
tus : fed fcis aream effe : nullo padlo probo. Clodiae fane pla-
cent ; fed non puto effe venales. De Drufi hortis, quamvis ab
iis abhorreas, ut fcribis, tamen eo confugiam, nifi quid inve-
neris. ^dificatio me non movet : nihil enim aliud aedificabo,
nifi id quod etiam fi illos non habuero. Ki)^o? ^, g, mihi fic
placuit, ut cstera Antiflhenis, hominis acuti magis, quam
eruditi.
CicERo Attico Sal.
XXXIX. npABELLARIUS adme cum fine literls tuls
venifTet, exiflimavi tibi eam caufam non fcri-
bendi fuiffe, quod pridie fcripfiffes ea ipfa, ad quae refcripfi
hac epiflola. Expedtaram tamen aliquid de literis Afinii Pol-
lionls : fed nimium ex meo otio tuum fpedto. Quanquam tibi
remitto, nifi quld neceffe erit, neceffe ne habeas fcribere, nifi
cris valde otiofus. De tabellarils facerem quod fuades, fi effent
ullse neceffariae llterae, ut erant olim, cum brevioribus diebus,
tamen quotidie refpondebant tempori tabellarii ; et erat ali-
quid, Silius, Drufus, alia quasdam. Nunc, nifi Otho extitif-
fet, quod fcriberemus non erat. Id ipfum dllatum efl : tamen
allevor, cum loquor tecum abfens, et multo etlam magis, cum
tuas literas lego. Sed quoniam et abes (fic enim arbitror) et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 358/541
350 E P I S T O L A R U M
fcribendi neceffitas nuUa eft, conquiefcent literac, nili quid
novi extiterit.
CiCERo Attico Sal.
XL. /^UALIS futura fit Caefaris vituperatio contra lauda-
^ tionem meam perfpexi ex eo libro, quem Hirtius ad
me mifit, in quo colligit vitia Catonis, fed cum maximis lau-
dibus meis. Itaque mifi librum ad Mufcam, ut tuis librariis
daret: volo
enim eumdivulgari
; quod quo faciliusfiat,
im-perabis tuis. ^vfA,<tiiMvTiKov fa?pe conor : nihil reperio ; et qui-
dem mecum habeo et A^i^nAa^ et &io7rofji,7r^ -zirpo^ 'A^i^av^pov :
fed quid fimile ? illi et quae ipfis honefta effent fcribebant, et
grata Alexandro : ecquid tu ejufmodi reperis ? mihi quidem
nihil in mentem venit. Quod fcribis te vereri, ne et gratia et
au6loritas noftra hoc meo moerore minuatur ; ego, quid homi-
nes aut reprehendant, aut poflulent, nefcio : ne doleam ? qui
poteft ? ne jaceam ? quis unquam minus ? dum tua me domus
levabat, quis a me exclufus ? quis venit, qui oifenderetur ?
Afturam fum a te profedlus : legere ifti laeti, qui me repre-
hendunt, tam multa non poffunt, quam ego fcripii : quam
bene, nihil ad rem. Sed genus fcribendi id fuit, quod nemo
abjecSlo animo facere poflet. Triginta dies in hortis fui : quis
aut congreffum meum, aut facilitatem fermonis, defideravit ?
nunc ipfum, ea lego, ea fcribo, ut ii, qui mecum funt, difE-
cilius otium ferant, quam ego laborem. Si quis requirit, cur
Romas non fim : quia difceffus eft. Cur non fim in his meis
praediolis, qus funt hujus temporis : quia frequentiam illam
non facile ferrem. Ibi fum igitur, ubi is, qui optimas Baias
habebat, quotannis hoc tempus confumere folebat. Cum Ro-
mam venero, nec vultu, nec oratione, reprehendar. Hilarita-
tem illam, qua hanc triftitiam temporum condiebamus, in per-
petuum amifi ; conflantia et firmitas nec animi, nec orationis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 359/541
AD ATTICUM LIB. XII. 351
requiretur. De hortis Scapulanis hoc videtur effici poiTe, aliud
tua gratia, aliud noftra, ut prjEConi fabjiciantur. Id nifi iit,
excludemur: fin ad tabulam venimus,
vincemus facultates
Othonis noftra cupiditate. Nam quod ad me de Lentulo fcri-
bis, non eft in eo. Faberiana modo res certa fit, tuque eni-
tare, quod facis ;quod volumus, confequemur. Quod quzeris,
quam diu hic ;paucos dies : fed certum non habeo. Simul
ac conftituero, ad te fcribam : et tu ad me, quam diu in fub-
urbano fis futurus. Quo die ego ad te haec miii, de Pilia et
Attica mihi quoque eadem, qux fcribis, et fcribuntur, et
nuntiantur.
ClCERaATTICoSAL.
XLI. "^T I H I L erat quod fcriberem : fcire tamen volebamy
ubi elTes > fi abes, aut abfuturus es, quando redi-
turus effes : facies igitur me certiorem. Et quod tu fcire vole-
bas, ego quando ex loco ; poflridie Idus Lanuvii conilitui
manere : inde poftridie in Tufculano, aut Romae : utrum iim
fa(flurus, eo ipfo die fcies. Scis, quam fit CpiXcuTiov ovf^^po^,
minime in te quidem : fed tamen avide fum aifedus de fano
quod nifi, non dico, eiFed:uni erit, fed fieri videro, (audebo
hoc dicere ; et tu, ut foles, accipies) incurfabit in te dolor
meus, non jure ille quidem; fed tamen feres hoc ipfum, quod
fcribo, ut omnia mea fers, ac tuliiti. Omnes tuas confolatio-
, nes unam hanc in rem velim conferas. Si quasris, quid op-
tem ; primum Scapulas, deinde Clodiae ; poftea, ii Silius no-
let, Drufus aget injufle, Cufmii et Trebonii. Puto Terentium
eife dominum ; Rebilum fuiiTe certe fcio. Sin autem tibi
Tufculanum placet, ut figniiicaiti quibufdam literis, tibi af-
fentiar. Hoc quidem utique perficies, ii me levari vis ; quem
jam etiam gravius accufas, quam patitur tua confuetudo ; fed
facis fummo amore, et vidus fortaife vitio meo : fed tamen,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 360/541
352 EPISTOLARUMfi me levarl vls, haec efl fumma levatlo, vel (fi verum fclre vls)
una. Hirtii epiflolam fi lcgeris, quac mihi quafi ^fi'o7rkciTu.cL vi-
detur ejus vituperationis, quam Ca^far fcripfit de Catone ; fa-
cies me, quid tibi vifum fit, fi tibi erit commodum, certio-
rem. Redeo ad fanum. Nifi hac a^ftate abfolutum erit, quam
vides Integram reflare, fcelere me liberatum non putabo.
CiCERt^ Attico Sal.
XLII. "^JULLUM a te defideravl dlem literarum : vldebam
enim quas fcribis ; et tamen fufplcabar, vel potius
intelllgebam, nihil fuiffe, quod fcrlberes. A. d. vi Id. vero
abeffe te putabam, et plane videbam nihll te habere. Ego ta-
men ad te fere quotidie mittam : malo enim fruflra, quam te
non habere, cui des, fi quld forte fit, quod putes me fclre
oportere. Itaque accepi vi Id. literas tuas inanes : quid enlm
habebas, quod fcriberes ? Mi tamen illud, quidquid erat, non
moleflum fuit, nihil allud fclre me, novi te nihil habere,
Scripfifli tamen nefclo quld de Clodia. Ubi ergo ea eft ? aut
quando ventura ? placet mihi res fic, ut fecundum Othonem
nihll magls. Sed neque hanc vendituram puto : deledtatur
enim, et coplofa eft : et illud alterum quam fit difhcile, te
non fugit. Sed obfecro enitamur, ut aliquid ad id, quod cuplo,
excogitemus. Ego me hinc poflrldie exiturum puto, fed aut in
Tufculanum, aut domum -, inde fortaffe Arplnum : cum cer-
tum fclero, fcribam ad te. Venerat mihi in mentem monere
te, ut id ipfum, quod facls, faceres :
putabam enim commo-dius te idem iflud domi agere poffe, interpellatione fublata.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 361/541
AD ATTICUM LIB. XII. 353
CiCERo Attico S A L.
XLIII.pi^
G O poftridie Idus, ut fcripfi ad te ante, Lanuvii
manere conftitui; inde aut Romse, aut in Tufcu-
lano : lcies ante utrumque. Quod files redle mi illam rem fore
levamento j bene facis ; cum id effet, mihi crede, perinde, ut
exiftimare tu non pofles. Res indicat, quanto opere id cupiam,
cum tibi audeam confiteri ;quem id non ita valde probare ar-
bitrer. Sed ferendus tibi in hoc meus error : ferendus ? immovero etiam adjuvandus. De Othone, diffido ; fortalTe, quia
cupio. Sed tamen major etiam res eft, quam facultates noflrae,
prasfertim adverfario et cupido, et locuplete, et herede. Proxi-
mum efl, ut velim Clodias. Sed, fi ifta minus confici pofTunt,
effice quidvis. Ego me majore religione, quam quifquam fuit
ullius voti, obflridlum puto. Videbis etiam Trebonianos ; etfi
abfunt domini. Sed, ut ad te heri fcripfi, confiderabis etiam
de Tufculano, neaeflas
effluat ; quod certe non eft commit-tendum.
CicERo Attico Sal.
XLIV. T^ T Hirtium aliquid ad te avy.Ttufyoog de me fcripfifle
faciie patior, (fecit enim humane) et te ejus epif-
tolam ad me non mififfe, multo facilius ; tu enim etiam hu-
manius. Illius librum, quem ad me mifit de Catone, propter-
ea volo divulgari a tuis, ut ex iflorum vituperatione fit illius
major laudatio. Quod per Muflellam agis, habes hominem
valde idoneum, meique fane ftudiofum jam inde a Pontiano.
Perfice igitur aliquid. Quid autem aliud, nifi ut aditus fit
emptori ? quod per quemvis heredem poteft effici : fed Muf-
tellam id perfed:urum, fi rogaris, puto. Mihi vero et locum,
ToM. VIII. Y y
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 362/541
354 E P I S T O L A R U M
quem opto, ad id, quod volumus, dederis, et prasterea lyyy^f.ciy.ct.
Nam illa Silii et Drufi non fatis oiyshaxroltKot, mihi videntur :
quid enim federe totos dies in villa ifta ? Igitur malim pri-
mum Othonis, deinde Clodis. Si nihil fiet, aut Drufo ludus
efl fuggerendus, aut utendum Tufculano. Quod domi te in-
clufifti, ratione fecifli : fed, qua^fo, confice, et te vacuum
redde nobis. Ego hinc, ut fcripfi antea, poftridie Id. Lanu-
vium, deinde poftridie in Tufculano. Contudi enim animum,
et fortaffe vici, fi modo permanfero. Scies igitur fortaffe cras,
fummum perendie. Sed quid efl quaefo ? Philotimus nec Car-
teiae Pompeium teneri, (qua de re literarum ad Clodium Pata-
vinum miffarum exemplum mihi Oppius et Balbus miferant,
fe id fadium arbitrari) bellumque narrat reliquum fatis mag-
num. Solet omnino effe Fulviafler : fed tamen, fi quid habes,
Volo etiam de naufragio Caniniano fcire, quid fit.
CiCERO Attico Sal.
XLV. "C* G O hic duo magna (TvvTa>yiA,a\cf. abfolvi : nullo enim
alio modo a miferia quafi aberrarc pofTum. Tu
mihi, etiam fi nihil erit, quod fcribas, (quod fore ita video)
tamen idipfum fcribas velim, te nihil habuiffe, quod fcriberes,
dum modo ne his verbis. De Attica, optime. 'AKt^^iA tua me
movet : etfi fcribis nihil effe. In Tufculano eo commodius
ero, quod et crebrius tuas literas accipiam, et te ipfum non-
nunquam videbo. Nam casteroqui ccviKTOT^pct erant Aflurs ; nec
haec, quae refricant, hic me magis angunt : etfi tamen, ubi-
cunque fum, illa funt mecum. De Caefare vicino fcripferam ad
te, quia cognoram ex tuis literis. Eum a-vvvacv Quirini malo,
quam Salutis. Tu vero pervulga Hirtium : id enim ipfum pu-
taram, quod fcribis ; ut, cum ingenium amici noilri probare-
tur, vTiz^ms vituperandi Catonis irrideretur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 363/541
ADATTICUM LIB. XII. 355
CicERO Attico Sal.
XLVI. "VT I N C A M, opinor, animum, et Lanuvio pergam
in Tufculanum. Aut enim mihi in perpetuum
fundo illo carendum efl ;(nam dolor idem manebit, tantum
mediocrius) aut nefcio quid interfit, utrum illuc nunc veniam,
an ad decem annos : neque enim ifta major admonitio, quam
quibus aflidue conficior et dies et nodles. Quid ergo? inquies:
nihil literse ? In hac quidem re, vereor ne etiam contra ; nam
elTem fortaffe durior : exculto enim animo nihil agrefle, nihil
inhumanum eft.
CiceroAtticoSal.
XLVII. 'T^U igitur, ut fcripfifli ; nec id incommodo tuo :
vel binae enim poterunt literae : occurram etiam,
fi neceffe erit. Ergo id quidem, ut poteris. De Muftella, ut
fcribis ; etfi magnum opus efl : eo magis delabor ad Clodiam.
Quanquam in utroque Faberianum nomen explorandum eft
de quo, nihil nocuerit, fi aliquid cum Balbo eris locutus ; et
quidem, ut res efl, emere nos velle, nec poffe fine ifto nomi-
ne, nec audere re incerta. Sed quando Clodia Romae futura
efl, et quia tanti rem aeflimas, eo prorfus fpedio ; non quin
illud malim ; fed et magna res eft, et difHcile certamen cumcupido, cum locuplete, cum herede ; etfi de cupiditate nemini
concedam : cseteris rebus inferiores fumus. Sed hasc coram.
Hirtii librum, ut facis, divulga. De Philotimo idem et ego
arbitrabar. Domum tuam pluris video futuram vicino C^efare.
Tabellarium meum hodie expedtamus. Nos de Pilia et Attica
certiores faciet.
Y y 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 364/541
356 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
XLVIII. T\ O M I te libenter efTe, facile credo : fed velim
fcire, quid tibi reflet, aut jamne confeceris. Ego
te in Tufculano expedto, eoque magis, quod Tironi ftatim te
venturum fcripfifti, et addidifti, te putare opus effe. Sentiebam
omnino, quantum mihi praefens prodeffes ; fed multo magis
poft difcelfum tuum fentio. Quamobrem, ut ante ad te fcripfi,
aut ego ad te totus, auttu
ad me; quod
licebit.
CiCERo Attico Sal.
XLIX. IIJ' E R I non multo pofl quam tu a me difcefTifl:!,
puto, quidam urbani, ut videbantur, ad me man-
data et literas attulerunt a C. Mario C. F. C. N. Multis ver-
bis agere mecum per cognationem, quiis mihi fecum effet, per
eum Marium, quem fcripfiffem, per eloquentiam L. Crafli,
avi fui, ut fe defenderem ; caufamque fuam mihi perfcripfit.
Refcripli patrono illi nihil opus effe, quoniam Caefaris, pro-
pinqui ejus, omnis poteflas effet, viri optimi, et hominis li-
beraliflimi : me tamen ei fauturum. O tempora ! fore, cum
dubitet Curtius Confulatum petere ? Sed haec haftenus. De
Tirone, mihi curae efl : fed jam fciam, quid agat : heri enim
mili, qui videret icui etiam ad te literas dedi. Epiflolam ad
Caefarem tibi mifi. Horti quam in diem profcripti fint, velin:^
ad me fcribas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 365/541
AD ATTICUM LIB. XII. 357
CiceroAtticoSal.
L. T T T me levarat tuus adventus, fic difcefTus afflixit. Qua-
re cum poteris, id eft, cum Sexti audtioni operam de-
deris, revifes nos : vel unus dies mihi erit utilis ; quid dicam,
gratus ? Ipfe Romam venirem, ut una efTemus, fi fatis confi-
lium quadam de re haberem.
CiceroAtticoSal.
LI. ^T^IRONEM habeo citius, quam verebar: venit etiam
Nicias ; et Valerium hodie audiebam effe venturum.
Quamvis multi fmt, magis tamen ero folus, quam fi unus
effes : fed expedlo te, a Peduceo utique. Tu autem fignificas
aliquid etiam ante : verum id quidem, ut poteris. De Virgilio,
ut fcribis ; hoc tamen velim fcire, quando aud:io. Epiflolamad Czefarem mitti video tibi placere. Quid quaeris ? mihi quo-
que hoc idem maxime placuit, et eo magis, quod nihil eft in
ea, nifi optimi civis ; fed ita optimi, ut tempora, quibus pa-
rere omnes TroXtriMi prscipiunt. Sed fcis ita nobis effe vifum,
ut ifli ante legerent : tu igitur id curabis. Sed, nifi plane iis
intelliges placere, mittenda non eft. Id autem utrum illi fen-
tiant, anne fimulent, tu intelliges : mihi limulatio pro repu-
diatione fuerit. T^ro J^e y.¥iXucr^. De Caerellia quid tibi placeret,
Tiro mihi narravit : debere, non effe dignitatis mccc j per-
fcriptionem tibi placere : hoc metuere, alterum in metu non
ponere. Sed et haec et multa alia coram. Suftinenda tamen, fi
tibi videbitur, folutio efl nominis Casrelliani, dum et de Me-
tone et de Faberio fciamus.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 366/541
358 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
LII. T UCIUM Tullium Montanum nofti, qui cum Cice-
rone profedtus eft. Ab ejus fororis viro literas acce-
pi, Montanum Planco debere, quod praes pro Flaminio fit,
H-S XXV : de ea re nefcio quid te a Montano rogatum. Sane
velim, five Plancus eft rogandus, five qua re potes illum ju-
vare, juves : pertinet ad noftrum officium. Si res tibi forte
notior eft, quammihi, aut 11
Plancumrogandum putas -, fcri-
bas ad me velim, ut, quid rei fit, et quid rogandum, fciam.
De epiftola ad Caefarem quid egeris, expedo. De Silio non ita
fane laboro. Tu mi aut Scapulanos, aut Clodianos, efficias ne-
ceffe eft. Sed nefcio quid videris dubitare de Clodia ; utrum
quando veniat, an lintne venales ? Sed quid eft, quod audio,
Spintherem fecifte divortium ? De lingua Latina fecuri es ani-
mi, dices, qui talia confcribis. 'ATroypctCpa. funt : minore labore
fiunt : verba tantum affero, quibus abundo.
CiCERo Attico Sal.
LIII. p G O, etfi nihil habeo, quod ad te fcribam, fcribo
tamen, quia tecum loqui videor. Hic nobifcum
funt Nicias et Valerius. Hodie tuas literas expedtabamus ma-
tutinas : erunt fortaffe alterae poftmeridianas, niii te Epiroticae
literae impedient; quas ego non interpello. Mili ad te epiftolas
ad Marcianum, et ad Montanum : eas in eundem fafciculum
velim addas, nift forte jam dedifti.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 367/541
[ 359 ]
EPISTO LARUM
A D A T T I C U M
L I B E R XIIL
CicERo Attico Sal.
L A D Ciceronem ita fcriprifti, ulli ut neque feverius, ne-
JljL que temperatius, fcribi potuerit, nec magis, quem-
admodum ego maxime vellem : prudentiffime etiam ad Tul-
lios : quare aut ifla proficient, aut aliud agamus. De pecunia
vero video a te omnem diligentiam adhiberi, vel potius jam
adhibitam : quod fi efficis, a te hortos habebo. Nec vero ul-
lum genus pofTeffionis eft, quod malim, maxime fcilicet ob
eam caufam, quae fufcepta efl; cujus feftinationem mihi tollis,
quoniam de asll:ate polliceris, vel potius recipis : deinde etianx
ad x.ccra,Qic^(Tiv mcEflitiamque minuendam nihil mihi reperiri
potefl aptius. Cujus rei cupiditas impellit me interdum, ut te
hortari velim : fed me ipfe revoco -, non enim dubito, quin,
quod me valde velle putes, in eo tu me ipfum cupiditate vin-
cas. Itaque iftuc jam pro fadlo habeo. Expe6lo quid iflis pla-
ceat de epiftola ad Caefarem. Nicias te, ut debet, amat, vehe-
menterque tua fui memoria deledlatur. Ego vero Peduceum
noftrum vehementer dihgo. Nam ecquanti patrem feci, totum
in hunc : ipfum per fe asque amo, atque illum amavi : te vero
plurimum, qui hoc ab utroque noftrum fieri velis. Si hortos
infpexeris, et fi de epiftola certiorem me feceris, dederis mihi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 368/541
360 E P I S T O L A R U M
quod ad te fcribam : fin minus, fcribam tamen aliquid : nun-
quam enim deerit.
CiCERo Attico Sal.
II. f^ RATIOR mihi celeritas tua, quam ipfa res : quid
enim indignius ? fed jam ad ifta obduruimus, et hu-
manitatem omnem exuimus. Tuas literas hodie expedtabam,
nihil equidem ut ex iis novi : quid enim ? veruntamen. Op-
pio et Balbo epiftolas deferri jubebis, et tamen Pifonem ficubi
de auro. Faberius fi venerit, videbis ut tantum attribuatur, fi
modo attribuetur, quantum debetur : accipies ab Erote. Aria-
rathes Ariobarzanis filius Romam venit. Vult, opinor regnum
aliquod emere a Casfare : nam, quo modo nunc eft, pedem ubi
ponat in fuo non habet. Omnino eum Sextius nofter parochus
publicus occupavit ;quod quidem facile patior. Veruntamen,
quod mihi, fummo beneficio meo, magna cum fratribus illius
neceffitudo efl, invito eum per literas, ut apud me diverfetur.
Ad eam rem cum mitterem Alexandrum, has ei dedi literas.
Cras igitur audtio Peducei. Cum poteris ergo ; etfi impediet
fortaffe Faberius : fed tamen, cum licebit. Dionyfius nofler
graviter queritur, et tamen jure, a difcipulis abeffe tamdiu :
multis verbis fcripfit ad me, credo item ad te. Mihi quidem
videtur etiam diutius abfuturus : ac noUem ; valde enim ho-
minem defidero.
CiceroAtticoSal.
III. A T E literas expeclabam ; nondum fcilicet : nam has
mane refcribebam. Ego vero ifla nomina fic probo,
ut nihil aliud me moveat, nifi quod tu videris dubitare : illud
enim non accipio in bonam partem, quod ad me refers;qui fi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 369/541
AD ATTICUM LIB. XIIL 361
ipfe negotium meum gererem, nihil gererem, nifi confilio tuo.
Sed tamen intelligo, magis te id facere diligentia, qua femper
uteris, quam quod dubites de nominibus iftis. Etenim Caelium
non probas : plura non vis : utrumque laudo. His igitur uten-
dum efl. Prass aliquando fad:us efles, et in his quidem tabu-
lis. A me igitur omnia. Quod dies longior ell:, (teneamus
modo quod volumus) puto fore iftam etiam a pra^cone diem,
certe ab heredibus. De Crifpo et Muftella videbis : et velim
fcire, quae fit pars duorum. De Bruti adventu eram fadtus cer-
tior : attulerat enim ab eo JEgypta libertus literas. Mifi ad te
epiflolam, quia commode fcripta erat.
CiceroAtticoSal.
IV. T_TA B E O munus a te elaboratum decem legatorum, et
quidem puto ; nam iilius anno pofl Quaeftor fuit,
quam Conful Mummius. Sed quoniam fspius de nominibus
quaeris quid placeat ; ego quoque tibi faepius refpondeo, pla-
cere. Si quid poteris cum Pifone, conficies : Aulus enim vi-
detur in ofHcio futurus. Velim ante poiTis j fi minus, utique
fimul fimus cum Brutus veniet in Tufculanum. Magni inter-
eft mea, una nos effe. Scies autem, qui dies is futurus fit, ii
puero negotium dederis, ut quaerat.
CiCERo Attico Sal.
V. CPURIUM Mummium putaram in decem legatis fuif-
fe : fed videlicet. Etenim ivXoyov fratri fuiffe : fuit enim
ad Corinthum. Mifi tibi Torquatum. Colloquere tu quidem
cum Silio ut fcribis, et urge. Illam diem negabat efle menfe
Maio, ifta non negabat : fed tu, ut omnia, iftuc quoque agcs
ToM. VIII. Z z
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 370/541
362 EPISTOLARUMdiligenter. De Crifpo et Muftella, fcilicet cum quid egerls.
Quoniam ad Bruti adventum fore te nobifcum polliceris, fatis
eft, pracfertim cum hi tibi dies in magno noftro negotio con-
fumantur.
CicERo Attico Sal.
VI. T"^ E aquaedudiu probe fecifti. Columnarium vide ne
nullum debeamus : quanquam mihi videor audifte a
Camillo, commutatam efle legem. Pifoni quid eft quod ho-
neftius refpondere poftimus, quam folitudinem Catonis ? nec
coheredibus folum Herennianis, fed etiam, ut fcis, (tu enim
mecum egifti) de puero Lucullo : quam pecuniam tutor (nam
hoc quoque ad rem pertinet) in Achaia fumpferat. Sed agit
liberaliter, quoniam negat fe quidquam fad:urum contra nof-
tram voluntatem. Coram igitur, ut fcribis, conftituemus,
quemadmodum rem explicemus. Quod reliquos coheredes
convenifti, plane bene fecifti. Quod epiftolam meam ad Bru-
tum pofcis, non habeo ejus exemplum, fed tamen falvum eft,
et ait Tiro te habere oportere ; et, ut recordor, una cum illius
objurgatoria tibi meam quoque, quam ad eum refcripferam,
mift. Judiciali moleftia ut caream, videbis. Tuditanum iftum,
proavum Hortenfii, plane non noram ; et ftlium, qui tum non
potuerat efte legatus, fuifte putaram. Mummium fuift^e ad Co-
rinthum pro certo habeo : faepe enim hic Spurius, qui nuper
eft mortuus, epiftolas mihi pronuntiabat verficulis facetis, ad
familiares miflas a Corintho. Sed non dubito quin fratri fue-
rit legatus, non in decem. Atque hoc etiam accepi, non fo-
litos majores noftros legare in decem, qui efl^ent imperatorum
neceflTarii, ut nos ignari pulcherrimorum inftitutorum, aut
negligentes potius, M. Lucullum, et L. Murenam, et caeteros
conjun<5tiflimos ad L. Lucullum miflmus. Illudque gt-Acywrarfli',
illum fratri in primis ejus legatis fuiffe. Operam tuam multam !
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 371/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 363
qul et hsec cures, et mea expedias, et fis m tuis multo minus
diligens, quam in meis.
CiCERO Attico Sal.
VII. CEXTIUS apud me fuit, et Theopompus pridie: ve-
niffe a Caefare narrabat literas ; hoc fcribere, fibi cer-
tum effe Romge manere ; caufamque eam adfcribere, quce erat
in epiflola noftra, ne fe abfente leges fuae negligerentur, licut
effet negledla fumptuaria. Eft ivXoyov :
idque eram fufpicatus :
fed iftis mos gerendus efl ; nifi placet hanc ipfam fententiam
nos perfequi. Et Lentulum cum Metella certe feciffe divor-
tium. Hsc omnia tu melius. Refcribes igitur quidquid voles,
dum modo quid : jam enim non reperio, quid te refcripturum
putem, nifi forte de Muflella, aut Silium videris. Brutus heri
venit in Tufculanum pofl horam decimam : hodie igitur me
videbit j ac vellem cum adeffes. Jufli equidem ei nuntiari, te,
quoad potuiffes, expedaffe ejus adventum, venturumque, fi au-
diffes, meque, ut facio, continuo te certiorem effe fad:urum.
CiCERo Attico Sal.
VIII. p L A N E nihil erat, quod ad te fcriberem : modo
enim difcefferas, et paulo poft triplices remiferas.
Velim cures fafciculum ad Veflorium deferendum ; et alicui
des negotium, qui qurcrat, Q^Faberii fundus num quis in
Pompeiano Nolanove venalis fit. Epitomen Bruti Cffilianorum
velim mihi mittas, et a Philoxeno nAva/.TiH Tnfl 'TtiovoU?. Te Idib.
videbo cum tuis.
Z z 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 372/541
364 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
IX. /^OMMODUM difcefTeras heri, cum Trebatius ve-
nit, paulo poft Curtius ; hic falutandi caufa : fed
manfit invitatus. Trebatium nobifcum habemus : hodie mane
Dolabella. Multus fermo ad multum diem : nihil polTum di-
cere i}CTm^fiQv, nihil (piXoi^^yo-n^ov . Ventum eft tamen ad Quin-
tum : multa ct(p^rct, cc^inyYiTct : fed unum ejufmodi, quod nifi
exercitus fciret, non modo Tironi didtare, fed ne ipfe quidem
auderem fcribere. Sed hadlenus. EvKccipce}^ ad me venit, cum
haberem Dolabellam, Torquatus j humaniffimeque Dolabella,
quibus verbis fecum egiffem, expofuit : commodum enim
egeram diHgentifTime i quse diHgentia grata efl vifa Torquato.
A te expedto, fi quid de Bruto : quanquam Nicias confed:um
putabat ; fed divortium non probari. Quo etiam magis laboro
idem, quod tu : fi quid efl enim offenfionis, hxc res mederi
potefl. Mihi Arpinum eundum efl : nam et opus eft conflitui
a nobis illa praediola -, et vereor ne exeundi poteilas non fit,
cum Casfar venerit j de cujus adventu eam opinionem Dola-
bella habet, quam tu conjedturam faciebas ex literis Mefrallae.
Cum illuc venero, intellexeroque quid negotii fit ; tum, ad
quos dies rediturus fim, fcribam ad te.
CiCERo Attico Sal.
X. l\/r I N I M E miror te et graviter ferre de Marcello, et
plura vereri periculi genera : quis enim hoc timeret,
quod neque acciderat antea, nec videbatur natura ferre, ut
accidere poffet ? Omnia igitur metuenda. Sed illud Tmpoc t^v
it^pictv^ tu prcefertim ; me rehquum confularem. Quid ? tibi
Servius quid videtur ? Quanquam hoc nullam ad partem valet
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 373/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 365
fcilicet, mihi prsefertim, qui non minus bene a<5tum cum illis
putem. Quid enim fumus ? aut quid effe pofTumus ? domine,
an foris ? Quod nifi mihi hoc venilTet in mentem, fcribere ifta
nefcio quae -, quo verterem me, non haberem. Ad Dolabellam,
ut fcribis, ita puto faciendum, xsivoripa, qucedam, et fn?..iTiicuTcf)ci,
faciendum certe aliquid efl -, valde enim defiderat. Brutus li
quid, curabis ut fciam ; cui quidem quamprimum agendum
puto, prasfertim fi flatuit : fermunculum enim omnem aut
reflinxerit, aut fedarit : funt enim qui loquantur etiam me-
cum. Sed hasc ipfe optime, prsfertim fi etiam tecum loque-
tur. Mihi efl in animo proficifci xi Kalendas: hic enim nihil
habeo quod agam, ne hercule illic quidem, nec ufquam ; fed
tamen ahquid ilUc, Hodie Spintherem expedo. Mifit enim
Brutus ad me : per literas purgat Casfarera de interitu Marcel-
li ; in quem, ne, fi infidiis quidem ille interfevflus effet, cade-
ret ulla fufpicio. Nunc vero, cum de Magio conflet, nonne
furor ejus caufam omnem fuftinet ? Plane quid fit non intelli-
go : explanabis igitur. Quanquam nihil habeo quod dubitem^
nifi, ipfi Magio quae fuerit caufa amentias; pro quo quidem
etiam fponfor Sunii fad:us eft. Nimirum id fuit : folvendo
enim non erat. Credo eum petiifTe a Marcello aliquid, et iU
lum, ut erat, conflantius refpondiffe. Ov Tcwm h^os.
CicERo Attico Sal.
XI. O R E D E B A M effe facile : totum efl aliud, poftea-
quam fum a te dijundlior. Sed fuit faciendum, ut et
conflituerem mercedulas praediorum, et ne magnum onus ob-
fervantias Bruto noflro imponerem. Pofthac enim poterimus
commodius colere inter nos in Tufculano. Hoc autem tem-
pore, cum ille me quotidie videre vellet, ego ad illum ire non-
pofTem, privabatur omni deledtatione Tufculani. Tu igitur,. fi
Servilia venerit, fi Brutus quid egerit, etiam fi conflituerit»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 374/541
366 EPISTOLARUMquando obvlam ; quidquid denique erit quod fclre me oportc-
at, fcribes. Pifonem, fi poteris, convenies. Vides quam ma-
turumfit : fed tamen, quod commodo tuo fiat.
CiCERo Attico Sal.
XII. VTALDE me momorderunt eplftolae tuas de Attlca
noftra : eaedem tamen fanaverunt : quod enim te ipfe
confolabare eifdem literis, id milii erat fatis firmum ad leni-
endam aegritudinem. Ligariana priEclare vendidifti : pofthac
quidquid fcripfero, tibi praeconium deferam. Quod ad me de
Varrone fcribis, fcis me ante orationes, aut aliquid id genus,
folitum fcribere, ut Varronem nufquam polfem intexere. Pof-
tea autem quam hasc coepi (piAoAflyar£^i*,jam Varro mihi denun-
tiaverat magnam fane et gravem Tr^oa-^puvvia-iv, Biennium praete-
riit, cum ille Kct,?^i7ri^yi? afilduo curfu cubitum nullum procef-
ferlt. Ego autem me parabam ad id, quod ille mihi mlfiffet,
ut cwTM Tu ^gr^w, )lj Koolov, fi modo potuifi"em : nam hoc etiam
Hefiodus adfcribit, caya ^v'^aj, Nunc illam Trgp tiKuv <rvvTcchv,
fane mlhi probatam, Bruto, ut tibi placuit, defpondimus ; id-
que tu eum non nolle mihi fcripfifli. Ergo illam 'AKct^yif^myiv,
in qua homlnes, nobiles illi quidem, fed nullo modo philo-
logi, nimis acute loquuntur, ad Varronem transferamus : et-
enim funt 'Amo;^«c*;
qu'ce ifle valde probat. Catulo et Lucullo
alibi reponemus ; ita tamen, fi tu hos probas ; deque eo mihi
refcribas velim. De Brinniana audlione accepi a Vefiorio lite-
ras. Alt, fine ulla controverfia rem ad me e& collatam (Romae
videlicet, aut in Tufculano, me fore putaverunt) a. d. viii
KaL Quintiles. Dices igitur vel amico tuo, Sp. Vettio cohere-
di meo, vel Labeoni noflro, paulum proferant auc^lionem ; me
circiter Nonas in Tufculano fore. Cum Pifone Erotem habes.
De Scapulanis hortis toto pedlore cogitemus : dies adefl.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 375/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 367
CiCERo Attico Sal.
XIII. r^OMMOTUS tuls llteris, quod ad me de Varrone
fcripferas, totam Academiam ab hominibus nobi-
liffimis abftuli, tranftuli ad noftrum fodalem, et ex duobus
libris contuli in quatuor. Grandiores funt omnino, quam erant
illi ; fed tamen multa detrada. Tu autem mihi pervelim fcri-
bas, qui intellexeris illum velle. Illud vero utique fcire cupio,
quem intellexeris ab eo ^nXoTVTr&tcB-ctf^ niii forte Brutum : id
hercle reftabat : fed tamen fcire pervelim. Libri quidem ita
exieiunt, (nifi forte me communis (piXcwrict decipit) ut in tali
genere ne apud Grsecos quldem fimile quldquam. Tu illam
jad:uram feres aequo animo, quod illa, qu^ habes de Academi-
cis, fruftra defcripta funt. Multo tamen hasc erunt fplendi-
diora, breviora, meliora. Nunc autem <*7r(5^^, quo me vertam.
Volo Dolabellae valde defideranti. Non reperio quid : et fimul
cd^iof^MT^ioccf :
neque,li
aliquld, qui potero/^yx-^v
effugere ?
Aut cefTandum igltur, aut aliquid excogitandum. Sed quid
haec levia curamus ? Attica mea, obfecro te, quld agit ? qu^
me valde angit. Sed crebro regufto tuas literas : in his ac-
quiefco : tamen expecto novas.
CiceroAtticoSal.
XIV. T> R I N N 1 1 llbertus, coheres nofler, fcrlpfit ad me,
velle, ii mlhi placeret, coheredes, fe et Sabinum
Alblum ad me venlre. Id ego plane nolo : hereditas tanti non
eft : et tamen oblre audtionis dlem faclle poterunt, (eft enlm
III Id.) fi me In Tufculano poftrldle Nonas mane convenerint.
Quod ii laxius volent proferre dlem, poterunt vel biduum, vel
irlduum, vel ut videbltur ; nlhll enim intereft. Quare, nlfi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 376/541
368 E P I S T O L A R U xM
jam profcd:! funt, retinebis homines. De Bruto, fi quid erit
de Cacfare, Ci quid fcies ; fi quid erit prseterea, fcribes. Illud
etiam atque etiam confideres velim, placeatne tibi m.itti ad
Varronem quod fcriplimus. Etfi etiam ad te aliquid pertinet :
nam fcito, te ei dialogo adjundtum cffc tertium. Opinor igitur
confideremus ; etfi nomina jam fadla funt : fed vel induci, vel
mutari, poffunt.
C I c E R o Attico Sal.
XV. /^UID agit, obfecro te, Attica noftra ? nam triduo abs
*- te nullas acceperam. Nec mirum : nemo enim ve-
nerat ; nec fortaffe caufa fuerat. Itaque ipfe quid fcriberem,
non habebam. Quo autem die has Valerio dabam, expedabam
aliquem meorum ; qui fi venilTet, et a te quid attuliffet, vide-
bam non defuturum quod fcriberem.
CiCERo Attico Sal.
XVI. "^J O S, cum flumina et folitudines fequeremur, quo
facilius fuflentare nos pofTemus, pedem e villa ad-
huc egrefH non fumus ; ita magnos et afliduos imbres habeba-
mus. IUam Academicen c-vvta^iv totam ad Varronem traduxi-
mus. Primo fuit Catuli, LucuUi, Hortenfii. Deinde, quia
Tizi^a, 73 'ds-^iTrov videbatur, quod erat hominibus nota, non illa
quidem a^^^cu^ivmct, fed in iis rebus AT^-^cCf fimul ac veni ad
villam, eofdem illos fermones ad Catonem Brutumque tranf-
tuli. Ecce tuze literae de Varrone : nemini vifa efl aptior Amo-
%«<* ratio. Sed tamen velim fcribas ad me, primum placeatne
tibi aliquid ad illum ; deinde, fi placebit, hocne potiflimum.
Quid Servilia, jamne venit ? Brutus ecquid agit, ecquando ?
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 377/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 369
De Caefare quld auditur ? Ego ad Nonas, quemadmodum dixi.
Tu cum Pifone, fi quid poteris.
CiCERo Attico Sal. ^
XVII. /^UINTO Kalend. expedlabam Roma aliquid; noa^
*- quo imperalTem : igitur aliquid tuis. Nunc eadeni
illa, quid Brutus cogitet, aut fi aliquid egit, ecquid a Csefare.
Sed quid ifta, quae minus curo ? Attica noftra quid agat, fcire
cupio : etli tuae liters (fed jam nimis veteres funt) re(5te fpe-
rare jubent : tamen expedio recens aliquid.
CiCERO Attico Sal.
XVIII. "XT I D E S, propinquitas quid habeat. Nos vero con-
ficiamus hortos. Colloqui videbamur, in Tufcu-
lano cum effem ; tanta erat crebritas literarum. Sed id quidem
jam erit. Ego interea admonitu tuo perfeci fane argutulos li-
bros ad Varronem : fed tamen expedto, quid ad ea, quse fcripii
ad te : primum, qui intellexeris eum defiderare a me, cum ipfe
homo TToXuypccCpooTciro? nunquam me laceffiflet : deinde, quem
^nXoTVTrHv, ni(i forte Brutum : quem li non ^n>^0TV7rei, multo
Horteniium minus, aut eos qui de Republica loquuntur.
Plane hoc mihi expHces velim : in primis, maneafne in fen-
tentia, ut mittam ad eum, qu^ fcripfi ; an nihil necefle putes.
Sed hsc coram.
ToM. VIII. A a a
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 378/541
370 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XIX. r^OMMODUM difcefTerat Hilarus librarius iv Kal.
cui dederam literas ad te, cum venit tabellarius cum
tuis literis pridie datis ; in quibus illud mihi gratifTimum fuit,
quod Attica noftra rogat te, ne triftis fis, quodque tu cckiv^wo,
efTe fcribis. Ligarianam, ut video, praeclare audtoritas tua com-
mendavit : fcripfit enim ad me Balbus, et Oppius, miriiice fe
probare ; ob eamque caufam ad Caefarem eam fe oratiunculam
mifilfe. Hoc igitur idem tu mihi antea fcripferas. In Varrone
ifta caufa me non moveret, ne viderer (piXiv^oPo^ : fic enim con-
ftituebam, neminem includere in dialogos eorum, qui viverent:
fed, quia fcribis et defiderari a Varrone, et magni illum asfti-
mare, eos confeci -, et abfolvi, nefcio quam bene, fed ita ac-
Gurate, ut nihil pofTet fupra, Academicam omnem qusftionem
libris quatuor. In eis, quee erant contra ctKdTuXyi^jAAv praeclare
coUedia ab Antiocho, Varroni dedi : ad ea ipfe refpondeo : tu
es tertius in fermone noftro. Si Cottam et Varronem feciffem
inter fe difputantes, ut a te proximis literis admoneor; meumKcoip^ov TT^oa-odTrov eifet. Hoc in antiquis perfonis fuaviter iit, ut et
Heraclides in multis, et nos fex de Republica libris fecimus.
Sunt etiam de Oratore noftri tres, mihi vehementer probati
in eis quoque eae perfonae funt, ut mihi tacendum fuerit.
CrafTus enim loquitur, Antonius, Catulus fenex, C. Julius,
frater Catuli, Cotta, Sulpicius : puero me hic fermo inducitur,
ut nullae effe pofTent partes meae. Quae autem his temporibus
fcripfi, 'Afii^-viKitov morem habent -, in quo fermo ita inducitur
caeterorum, ut penes ipfum fit principatus. Ita confeci quin-
que libros 'srep TiKm^ ut Epicurea L. Torquato, Stoica M.
Catoni, 7ri^i,%u\-^Ti'^k M. Pifoni, darem. 'KX^KoTVTniTov id fore pu-
taram, quod omnes illi decefferant. Hsc Academica, ut fcis,
cum Catuio, Lucullo, Hortenfio,-contuleram : fane in perfonas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 379/541
AD ATTICUM L I B. XIII. 371
non cadebant : erant enim KcyiKooTifict^ quam ut illi de iis fom-
niafTe unquam viderentur. Itaque, ut legi tuas de Varrone,
tanquam iofA,cuov arripui. Aptius efle nihil potuit ad id philoro-
phias genus, quo ille maxime mihi deledlari videtur, eafque
partes, ut non fim confecutus, ut fuperior mea caufa videa-
tur : funt enim vehementer 'm%.vA Antiochia;qus diligenter
a me expreffa, acumen habent Antiochi, nitorem orationis
noftrum \ fi modo is eft aliquis in nobis. Sed tu, dandofne
putes hos libros Varroni, etiam atque etiam videbis. Mihi
quaedam occurrunt : fed ea coram.
CiCERo Attico Sal.
XX. /V CiESARE literas accepi confolatorias, datas prid.
Kal. Mai. Hifpali. De urbe augenda quid fit pro-
mulgatum, non intellexi : id fane fcire velim. Torquato nof-
tra officia grata effe facile patior ; eaque augere non defmam.
Ad Ligarianam de uxore Tuberonis, et privigna, neque pof-
fum jam addere ; eft enim res pervulgata ; neque Tuberonem
volo defendere : mirifice efl enim (^iKcunog. Theatrum quidem
fane bellum habuifli. Ego, etfi hoc loco facillime fuftentor,
tamen te videre cupio ; itaque, ut conftitui, adero. Fratrem
credo a te effe conventum : fcire igitur ftudeo quid egeris. De
fama nihil fane laboro ; etfi fcripferam ad te tunc ftulte, nibil
melius : curandum enim non efl : atque hoc, I?2 omni vita fua
quemque a re5la confcientia tranfverfum unguem non oportet difce-
dere. Viden' quam <piXoa-o(pc>jg ? an tu nos fruflra exiflimas haec
in manibus habere ? ti^i^yix^-i te nollem, quod nihil erat : re-
deo enira rurfus eodem. Quidquam me putas curare in toto,
nifi ut ei ne defim ? id ago fcilicet ut judicia videar tenere.
M^ y^p cwTolg. Vellem tam domeflica ferre poffem, quam ifla
contemnere. Putas autem me voluiffe aliquid, quod perfec-
tum non fit ? Non licet fcilicet fententiam fuam : fed tamen
A a a 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 380/541
372 EPISTOLARUMquae tum a(fta funt, non polTum non probare -, et tamen non
curare pulchre polTum, ficuti facio. Sed nimium multa de
nugis.
CicERo Attico Sal.
XXI. A D Hirtium dederam epiftolam fane grandem, quam
fcripferam proxime in Tufculano. Huic, quam tum
mihi mififti, refcribam alias ; nunc aliis malo. Quid pofTum
de Torquato, niii aliquid a Dolabella ? quod fimul ac -, con-
tinuo fcietis. Expe«5tabam hodie, aut fummum cras, ab eo ta-
bellarios : qui fimul ac venerint, mittentur ad te. A Quinto
expedlo : proficifcens enim e Tufculano viii Kal. ut fcis, mifi
ad eum tabellarios. Nunc, ad rem ut redeam, inhibere illud
tuum, quod valde mihi arriferat, vehementer difplicet : efl
enim verbum totum nauticum. Quanquam id quidem fcie-
bam : fed arbitrabar fuflineri remos, cum inhibere efi^ent remi-
ges jufTi. Id non effe ejufmodi didici heri, cum ad villam nof-
tram navis appelleretur : non enim fuflinent, fed alio modo
remigant : id ab e-^^J^ remotiflimum efl. Quare facies, ut ita
fit in libro, quemadmodum fuit. Dices hoc idem Varroni, fi
forte mutavit. Nec efl melius quidquam, quam, ut Lucilius
Sujlineat currum, ut bonusfcepe agitator, equofque ;
femperque Carneades •zir^o^oAjji' pugilis, et retentionem auriga^,
fimilem facit iTroyl^. Inhibitio autem remigum motum habet,
et vehementiorem quidem, remigationis navem convertentis
ad puppim. Vides quanto hoc diligentius curem, quam aut
de rumore, aut de Pollione : de Panfa etiam, fi quid certius ;
credo enim palam factum efTe : de Critonio, fi quid effet
certene de Metello et Balbino ? Dic mihi, placetne tibi pri-
mum edere injufili meo ? hoc ne Hermodorus quidem facie-
bat, is qui Platonis libros folitus efl divulgare ; ex quo Xoyttio-iv
f^ittflJki^c?. Quid illud ? red:umne exiflimas cuiquam ante.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 381/541
AD ATTICUM LIB. XIII.373
quam Bruto ? cui, te aud:ore, -sjep^rcpaji/w. Scripfit enim Balbus
ad me, fe a te quintum de iinibus librum defcripiifTe ; in quo
non fane multa mutavi: fed tamen qua?dam. Tu autem com-
mode feceris, fi reliquos continueris, ne et cL^io^^u\a. habeat
Balbus, et iaiKcf^ Brutus. Sed hasc hadlenus, ne videar m^i f^tKpa,
c-7r>i^a^eiy. Etfi nunc quidem maxima mihi funt hsec : quid efl
enim aliud ? Varroni quidem quae fcripii te audore, ita pro-
pero mittere, ut jam Romam miferim defcribenda. Ea fi vo-
les, ftatim habebis : fcripfi enim ad Hbrarios, ut iieret tuis, fi
tu velles, defcribendi poteftas. Ea vero continebis, quoad
ipfe te videam^
quod dihgentifrmie facere foles,
cum a metibi di(flum eft. Cum autem fugit me tibi dicere j mirifice
Casrellia, fludio videlicet philofophiae fiagrans, defcribit a
tuis : iflos ipfos de Jinibus habet. Ego autem tibi confirmo,
(poffum falh*, ut humanus) a meis eam non habere : nunquam
enim ab oculis meis abfuerunt : tantum porro aberat ut binos
fcriberent \ vix fingulos confecerunt. Tuorum tamen ego nul-
lum deUdlum arbitror iidemque te volo exiflimare : a me
enim praetermifTum eft, ut dicerem, me eos exire nondum
velle. Hui quam diu de nugis ? de re enim nihil habeo, quod
loquar. De Dolabella tibi affentior. Coheredes, ut fcribis, in
Tufculano. De Caefaris adventu fcripfit ad me Balbus, non
ante Kal. Sext. De Attica optime, quod levius ac lenius, et
quod fert iiiMXca';. Quod autem de illa noftra cogitatione fcri-
bis, in qua nihil tibi cedo ; ea, quae novi, valde probo, ho-
minem, domum, facultates : quod caput eft, ipfum non novi;.
fed audio laudabilia de Scrofa. Etiam proxime accedit, fi quid
hoc ad rem : ihyivie^^cg eft etiam, quam pater. Coram igitur,
et quidem propenfo animo ad probandum : accedit enim, quod
patrem, ut fcire te puto, plus etiam, quam non modo tu, fed.
quam ipfe fcit, amo, idque et merito et jam diu.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 382/541
374 EPISTOLARUM
CicERo AtticoSal.
XXII, T^ E Varrone non fine caufa quid tibi placeat, tam
diligenter exquiro. Occurrunt mihi quaedam : fed
ea coram. Te autem ct(T(A,ivi!^'Q. intexui, faciamque id crebrius
proximis enim tuis literis primum te id non noUe cognovi.
De Marcello, fcripferat ad me Caffius antea : t«. ycctra, fxipcg
Servius. O rem acerbam ! ad prima redeo. Scripta noflra nuf-
quam malo effe, quam apud te : fed ea tum foras dari, cum
utrique noftrum videbitur. Ego et librarios tuos culpa libero,
neque te accufo ; ct tamen aliud quiddam ad te fcripferam,
Caerelliam qusedam habere, quae nifi a te non potuerit. Balbo
quidem intelligebam fat faciendum fuifle : tantum nolebam,
aiit obfoletum Bruto, aut Balbo inchoatum, dari. Varroni,
fimul ac te videro, fi tibi videbitur, mittam. Quid autem du-
bitarim, cum videro te, fcies. Attributos quod appellas, valde
probe. Te de praedio aviae exerceri molefte fero. De Bruto
noflro perodiofum : fed vita fert. Mulieres autem vix fatis
humane, quae inimico animo ferant, cum utraque officio pa-
reat. TuUium fcribam nihil fuit quod appellares ; nam tibi
mandaffem, fi. fuiffet : nihil enim efl apud eum pofitum no-
mine voti : fed eft quiddam apud illum meum : id ego in hanc
rem flatui conferre. Itaque et ego red:e tibi dixi ubi effet ; et
tibi ille re6le negavit. Sed hoc quoque ipfum continuo adoria-
mur. Lucum hominibus non fane probo, quod efl defertior :
fed habet ivKoylctv. Verum hoc quoque, ut cenfueris ; quippe
qui omnia. Ego, ut conftitui, adero ; atque utinam tu quo-
que eodem die : fin quid, (multa enim) utique poftridie : et-
enim coheredes ; a quis fine te opprimi malitia efl. Alteris
jam literis nihil ad me de Attica; fed id quidem in optima fpe
pono : illud accufo, non te, fed illam, ne falutem quidem.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 383/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 375
At tu et illi et Pilise plurimam ; nec me tamen irafci indica-
ris. Epillolam Caefaris mifi, fi minus legilTes.
CiCERo Attigo Sal.
XXIII. ^NTEMERIDIANIS tuis literis heri ftatim
refcripfi ; nunc refpondeo vefpertinis. Brutus
mallem me arcefleret ; nam et aequius erat, cum illi iter infta-
ret et fubitum et longum : et mehercule nunc, cum ita limus
affecfti,
ut non poffimus plane fmiul vivere, (intelligis enimprofedto, in quo maxime polita fit (Tf^^jW;?) facile patiebar
nos potius Romae una efTe, quam in Tufculano. Libri ad
Varronem non morabantur. Sunt enim detexti, ut vidifti :
tantum librariorum menda tolluntur : de quibus libris fcis me
dubitaffe : fed tu videris. Item, quos Bruto mittimus, in ma-
nibus habent librarii. Mea mandata, ut fcribis, explica; quan-
quam ifla retentione omnes ait uti Trebatius : quid tu iftos
putas ? nofti domum : quare confice ^vcuycayod? . Incredibile eft,
quam ego ifla non curem. Omni tibi affeveratione affirmo,
quod mihi credas velim, mihi majori ofFenfioni e/Te, quam
deled:ationi, pofTefTiunculas meas : magis enim doleo, me non
habere cui tradam, quam habere qui utar. Atque illud Tre-
batius fe tibi dixifTe narrabat ; tu autem veritus es fortaffe, ne
ego invitus audirem. Fuit id quidem humanitatis : fed, mihi
crede, jam ifla non curo. Quare da te in fermonem, et per-
feca, et confice, excita, compella, loquere, ut te cum illo
SctEva loqui putes. Ne exiftimes eos, qui non debita confedtari
foleant, quod debeatur, remifTuros. De die tantum videto, et
id ipfum bono modo.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 384/541
37^ EPISTOLARUM
CiCERO Attico Sal.
XXIV. /^UID eft, quod Hermogenes mihi Clodius, An-
*^ dromenem fibi dixifle, fe Ciceronem vidiffe Cor-
cyrae ? ego enim audita tibi putaram. Nil igitur ne ei quidem
literarum ? an non vidit ? facies ergo ut fciam. Quid tibi ego
de Varrone refcribam ? quatuor ^i^%^icm funt in tua poteftate :
quod egeris, id probabo. Nec tamen ccl^iof^Ai T^ua^ : quid
enim ? fed ipli quam res illa probaretur, magis verebar. Sed
quoniam tu fufcipis, in alteram aurem.
CiCERO Attico Sal.
XXV, "r\ E retentione refcripfi ad tuas accurate fcriptas lite-
ras. Coniicies igitur, et quidem fme ulla dubita-
tione, aut retredlatione. Hoc fieri et oportet, et opus eft. De
Andromene ut fcribis, ita putaram : fcilfes enim ; mihique
dixiifes. Tu tamen ita mihi de Bruto fcribis, ut de te nihil.
Quando autem illum putas ? nam ego Romam pridie Idus.
Bruto ita volui fcribere, (fed quoniam tu te legilTe fcribis, fui
fortaffe fttrctcpeVe^fl?) me ex tuis literis intellexiffe, nolle eum, me
quali profequendi fui caufa Romam nunc venire. Sed quoniam
jam adeft meus adventus, fac quasfo, ne quid eum Idus impe-
diant, quo minus fuo commodo in Tufculano fit. Nec enim
ad tabulam eum defideraturus eram 3 in tali enim negotio cur
tu unus non fatis es ? fed ad teflamentum volebam : quod jam
malo alio die ; ne ob eam caufam Romam veniiTe videar.
Scripli igitur ad Brutum, jam illud, quod putalTem, Idib. nihil
opus effe. Velim ergo totum hoc ita gubernes, ut ne minima
quidem re ulla Bruti commodum impediamus. Sed quid efl
tandem, quod perhorrefcas, quia tuo periculo jubeam libros
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 385/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 377
dari Varroni ? Etiam nunc, fi dubitas, fac ut fciamus : nihil
eft enim illis elegantius. Volo Varronem, praefertim cum ille
defideret : fed efl, ut fcis,
,
Aeivo^ ctyjjjO* Ta.^a> Kiv k. oLVccinov coiTiOCt)Td,
Ita mihi faepe occurrit vultus ejus, querentis fortalTe vei hoc,
meas partes in iis libris copiofius defenfas t(^Qy quam fuas
quod mehercule non elfe intelliges, fi quando in Epirum ve-
neris : nam nunc Alexionis epiftolis cedimus. Sed tamen ego
non defpero probatum iri Varroni ; et id, quoniam impenfam
fecimus in macrocolla, facile patior teneri. Sed etiam atque
etiam dico, tuo periculo fiet. Quare, fi addubitas, ad Brutumtranfeamus : eft enim is quoque Antiochius. O Academiam
volaticam, et fui fimilem, modo huc, modo illuc. Sed, quae-
fo, epiflola mea ad Varronem valdene tibi placuit ? Male mi
fit, fi unquam quidquam tam enitar 'i^yov. At ego ne Tironi
quidem didlavi, qui totas m^o-x^f.s perfequi folet, fed Spintharo
fyllabatim.
CicERo Attico Sal.
XXVI. T^ E Virgilii parte valde probo. Sic ages igitur : et
quidem id erit primum -, proximum Clodige : quod
li neutrum, metuo ne turbem, et irruam in Drufum. Intem-
perans fum in ejus rei cupiditate, quam nofli : itaque re-
volvor identidem in Tufculanumjquidvis enim potius, quam
ut non hac asflate abfolvatur. Ego, ut tempus efl noftrum,
locum habeo nullum, ubi facilius effe pofTim, quam Aflurae.
Sed quia qui mecum funt (credo, quod moeflitiam meam non
ferunt) domum properant ; etfi poteram remanere, tamen, ut
fcripfi tibi, proficifcar hinc, ne relidlus videar. Quo autem ?
Lanuvium ? Conor equidem in Tufculanum 3 fed faciam te
ftatim certiorem. Tu literas conficies. Equidem, credibile non
eft, quantum fcribam die, quin etiam nodtibus : nihil enim
ToM. VIII. B b b
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 386/541
378 EPISTOLARUMfomni. Heri etiam efFeci epiftolam ad Caefarcm ; tibi enim
placebat : quam non fuit maluin fcribi, fi forte opus eiTe pu-
tares. Ut quidem nunc eft, nihil fane efl: neceffe mittere ; fed
id quidem, ut tibi videbitur. Mittam tamen ad te exemplum
fortaffe Lanuvio, nifi forte Romam. Sed cras fcies.
CiceroAtticoSal.
XXVIL T^ E epiftola ad Caefarem, nobis vero femper rec-
tiffime placuit, ut ifti ante legerent : aliter enim
fuiffemus et in hos inofiiciofi -, et in nofmetipfos, fi illum of-
fenfuri fuimus, pene periculofi. Ifli autem ingenue ; mihique
gratum, quod, quid fentirent, non reticuerunt : illud vero vel
optime, quod ita multa mutari volunt, ut mihi de integro fcri-
bendi caufa non fit : quanquam de Parthico bello quid fpedlare
debui, nifi quod illum velle arbitrabar ? Quod enim aliud ar-
gumentum epifloljE noflrae, nifi KoXecKiicty fuit ? An, fi ea, quae
optima putaram, fuadere voluiffem, oratio mihi defuiffet ? To-
tis igitur literis nihil opus eft. Ubi enim iTrlTivyfxct magnum
nullum fieri pofTit, ccTroTwyfjict vel non magnum moleflum fu-
turum fit ;quid opus efl 7rctficL>civ^vviveiv ? praefertim cum illud
occurrat, illum, cum antea nihil fcripferim, exiflimaturum, me,
nifi toto bello confed:o, nihil fcripturum fuiffe. Atque etiam
vereor, ne putet, me hoc quafi Catonis p«A<y|U.ct effe voluifTe.
Quid quaeris ? valde me poenitebat : nec mihi in hac quidem
re quidquam magis ut vellem accidere potuit, quam quod a-Tra^ri
noflra non efl probata. Incidiffemus etiam in illos ; in eis in
cognatum tuum. Sed redeo ad hortos. Plane illuc te ire, nifi
tuo magno commodo, nolo : nihil enim urget. Quidquid erit,
operam in Faberio ponamus. De die tamen audlionis, fi quid
fcies. Eum, qui e Cumano venerat, quod et plane valere Atti-
cam nuntiabat, et literas fe habere aiebat, flatim ad te mifi.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 387/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 37')
CiCERo Attico Sal.
XXVIII. "LTORTOS quonlam hodle eras Inrpedlurus, quid
vifum tibi fit, cras fcilicet. De Faberio autem,
cum venerit. De epiftola ad Caefarem, jurato mihi crede, non
poffumi nec me turpitudo deterret; etii maxime debeat: quam
enim turpis eft aflentatio, cum vivere ipfum turpe lit nobis ?
Sed ut coepi, non me hoc turpe deterrct ; ac vellem quidem ;
effem enim, qui effe debeam: fed in mentem nihil venit.
Nam, quas funt ad Alexandrum hominum eloquentium et doc-
torum fuafiones, vides quibus in rebus verfentur. Adolefcen-
tem, incenfum cupiditate verifTimae gloriac, cuplentem fibi
aliquid confilii dari, quod ad laudem fempiternam valeret, co-
hortantur. Ad decus non deefl oratio : ego quid pofTum ? Ta-
men nefcio quid e quercu exfculpferam, quod videretur fimile
fimulacri. In eo quia nonnulla erant paulo meliora, quam ea,
quae fiunt et fadta funt, reprehenduntur;
quodme
minime
poenitct : fi enim pervenifTent iflae llterae, mihi crede, nos poe-
niteret ? Quid ? tu non vldes ipfum illum Ariftotelis difcipu-
lum, fummo ingenio, fumma modeflia, pofteaquam rex appel-
latus fit, fuperbum, crudelem, immoderatum, fuiffe ? quid ?
tu hunc de pompa, Qulrlni contubernalem, hls noflris mode-
ratis epiflolis la^taturum putas ? ille vero potlus non fcrlpta
defideret, quam fcripta non probet. Poflremo, ut volet. Abilt
illud, quod tum me ftimulabat, quod tibi dabam, TrpoQxrjf/^cc
"^X^fjtyii^eiov. Multo mehercule magis nunc opto cafum illum,
quam tum timebam, vel quem Ubebit. Nifi quid te aliud Im-
pediet, mi optato veneris. Nicias a Dolabeila magno opere
arceflitus, (legi enim literas) etfi invito me, tamen eodem me
audtore, profedus eft. Hoc manu mea.
B b b 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 388/541
3^0 EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
XXIX. f^ UM quaii alias res quaerercm de philologis e Ni-
cia, incidimus in Talnam : ille de ingenio nihil
nimis ; modeftum et frugi. Sed hoc mihi non placuit : fe fcire
aiebat ab eo nuper petitam Cornificiam, Q^filiam, vetulam
fane, et multarum nuptiarum : non efle probatum mulieribus,
quod ita reperirent, rem non majorem dccc : hoc putavi te
fcire oportere. De hortis ex tuis literis cognovi, et Chryfippo,
In villa, cujus infulfitatem bene noram, video nihil, aut pauca
mutata : balnearia tamen laudat majora; de minoribus ait hi-
berna effici polfe. Tedta igitur ambulatiuncula addenda eft :
quam ut tantam faciamus, quantam in Tufculano fecimus,
prope dimidio minoris conftabit ifto loco. Ad id autem, quod
volumus, ci,(^i^pvfA,ct^ nihil aptius videtur, quam lucus, quem
ego noram : fed celebritatem nullam tum habebat -, nunc audio
maximam. Nihil eft, quod ego malim. In hoc rov r6(pov /tty Tr^oi
%oov Tpo7ro(po(iyi(7ov. ReHquum efl ; fi Faberius nobis nomen illud
explicat, noli quserere, quanti : Othonem vincas volo. Nec
tamen infaniturum illum puto ; noffe enim mihi hominem vi-
deor. Ita male autem audio ipfum effe tradlatum, ut mihi ille
emptor non effe videatur : quid enim ? pateretur ? Sed quid
argumentor ? fi Faberianum explicas, emamus vel magno ; fin
minus, ne parvo quidem poflumus. Clodiam igitur; a qua ipfa
ob eam caufam fperare videor, quod et multo minoris funt, et
Dolabellas nomen jam expeditum videtur, ut etiam repraefen-
tatione confidam. De hortis fatis. Cras aut te, aut caufamj,
quam quidem futuram Faberianam. Sed, fi poteris«
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 389/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 381
CiCERO Attico Sal.
XXX. r^ICERONIS epiftolam tibi remifi. O te ferreum,
qui illius periculis non moveris ! Me quoque ac-
cufat. Eam tibi epiftolam mifilfem : nam illam alteram de re-
bus geftis eodem exemplo puto. In Cumanum hodie mifi ta-
bellarium : ei dedi tuas ad Veftorium, quas Pharnaci dederas.
Commodum ad te miferam Demeam, cum Eros ad me venit
fed in ejus epiftola nihil erat novi, nifi audlionem biduum.Ab ea igitur, ut fcribis ; et velim, confedo negotio Faberia-
no : quem quidem negat Eros hodie ; cras mane putat. A te
colendus eft. Iftae autem noKcciCHcci non longe abfunt a fcelere.
Te, ut fpero, perendie. Mi, ftcunde potes, erues, qui decem
legati Mummio fuerint. Polybius non nominat. Ego memini
Albinum Confularem, et Sp. Mummium. Videor audifte ex
Hortenfto, Tuditanum : fed in Libonis annali, xiv annis poft
Praetoreft
fadusTuditanus,
quam Conful Mummius:
nonfane quadrat. Volo aliquem Olympiae, aut ubi vifum, 7roA<nxoi',
irv7is.oyov, more Dicaearchi, familiaris tui..
CiCERO Attico Sal.
XXXI. /^UINTO Kal. mane accepi a Demea literas pridie
"^ datas, ex quibus aut hodie, aut cras, te expedlare
deberem. Sed, ut opinor, idem ego, qui expedto tuum adven-
tum, morabor te : non enim puto tam expeditum Faberianum
negotium futurum, etiam fi eft futurum, ut non habeat aliquid
morae. Cum poteris igitur, quoniam etiamdum abes. Dicaear-
chi, quos fcribis, libros fane velim mihi mittas : addas etiam
Kctra,Qa.<noog . De epiftola ad Caefarem, >ciKv(iiKa : atque idipfum^
quod ifti aiunt illum fcribere, fe, nifi conftitutis rebus, non
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 390/541
383 EPISTOLARUMiturum In Parthos ; idem ego fuadebam in illa eplftola : fm,
utrum liberet, facere polTe, aucftore me. Hoc enim ille expec-
tat videlicet, neque eft fadlurus quidquam, nili de meo confi-
lio. Obfecro abjiciamus ifta, et femi-liberi faltem fimus; quod
alTequemur et tacendo, et latendo. Sed et aggredere Othonem,
ut fcribis : confice, mi Attice, iftam rem : nihil enim aliud
reperio, ubi et in foro non fim, et tecum effe poiTim : quanti
autem, hoc mihi venit in mentem. C. Albanius proximus efl
vicinus iis cId jugerum de M. Pilio emit, ut mea memoria
cfl, H-S cxv. Omnia fcilicet nunc minoris : fed accedit cu-
piditas ; in qua, praeter Othonem, non puto nos ullum adver-
farium habituros. Sed eum ipfum tu poteris movere ; facilius
etiam, fi Canum haberes. O gulam infulfam ! Pudet me pa-
tris. Refcribes, fi quid voles.
CiCERO Attico Sal.
XXXII. ALTERAM a te epiflolam cum hodle acceplf-
fem, nolui te una mea contentum. Tu vero age,
quod fcribis, de Faberio -, in eo enim totum efl pofitum id,
quod cogitamus : qu^ cogitatio li non incidiffet, (mihi crede
ifluc, ut caetera) non laborarem. Quamobrem, ut facis (ifluc
enim addi nihil potefl) urge, inila, perfice. Dicaearchi Tnfi
"^v-xjfi^ utrofque velim mittas, et Kcn&.Qdtriu^. TfiTroP^mKov non in-
venio, et epiftolam ejus, quam ad Arifloxenum mifit. Tres
eos libros maxime nunc vellem : apti effent ad id, quod cogi-
to. Torquatus Romae efl : jufii ut tibi daretur : Catulum et
Lucullum, ut opinor, antea. His libris nova procemia funt ad-
dita, quibus eorum uterque laudatur ; eas literas volo habeas ;
et funt quaedam alia. Et, quod ad te de decem legatls fcripfj,
parum intellexti ; credo, quia ^ta a-yjf/,Huv fcripferam. De C.
Tuditano enim quaerebam, quem ex Hortenfio audieram fuif-
fe in decem : eum video in Libonis Practorem P. Popilio,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 391/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 383
P. Rupllio Confulibus : annis xiv ante, quam Prsetor fadus
eft, legatus efle potuilTet ? nifi admodum fero Quseflor eft fac-
tus ; quod non arbitror :
video enim Curules magiftratus eumlegitimis annis perfacile cepiiTe. Poftumium autem, cujus fta-
tuam in Ifthmo meminifte te dicis, in iis fciebam fuiffe. Is
autem eft, qui cum Lucullo fuit; quem tu mihi addidifti, fane
ad illum a-v^koyov perfonam idoneam. Videbis igitur, fi poteris,
caeteros ; Ut poffimus 7rof/,7riv(rcu x, rolg Trpoa-UTrois,
CicERo Attico Sal.
XXXIII. XJEGLIGENTIAM miram ! femelne puta»
mihi dixifle Balbum et Faberium, profeftionem
relatam ? Quinetiam eorum juftu miferam, qui proiiteretur
ita enim oportere dicebant : profeflus eft Philotimus libertus.
Nofti credo librarium : fed fcribes, et quidem confeftim. Ad
Faberium, ut tibi placet, literas mifi : cum Balbo autem puto
te aliquid fecifte hodie in Capitolio. In Virgilio mihi nulla eft
^ucreoTrU: nec enim ejus caufa fane debeo ; et, fi emero, quid
crit, quod poftulet ? Sed videbis, ne is cum fit in Africa, ut
Caslius. De nomine tu videbis cum Cifpio : fed, fi Plancus
deftinat, tum habet res difficultatem. Te ad me venire uterque.
noftrum cupit: fed ifta res nullo modo relinquenda eft. Otho-
nem quod fperas pofTe vinci, fane bene narras. De asftimatio-
ne, ut fcribis, cum agere coeperimus ; etft nihil fcripfit, nift
de modo agri. Cum Pifone, ft quid poteris. Dicasarchi librum
^ccepi ; et Kccrct^dirsM^ expedlo. Negotium dederis ', reperiet ex
eo libro, in quo funt fenatus-confulta Cn. Cornelio, L. Mum-
mio CofT. De Tuditano autem, quod putas, tvy^.oycv eft, tum
illum, quoniam fuit ad Corinthum, (non enim temere dixit
Hortenfius) aut Quaeftorem, aut Tribunum militum ; idque
potius fuiffe credo. Tu de Antiocho fcire poteris. Vide etiam
quo anno Qua^ftor, aut Tribunus militum, fuerit. Si neutrum»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 392/541
384 EPISTOLARUMquadret, In prxfedlis, an in contubernalibus, fuerit, modo fue-
rit in eo bello. De Varrone loquebamur; lupus in fabula. Ve-
nit enim ad me, et quidem id temporis, ut retinendus efTet.
Sed ego ita egi, ut non fcinderem penulam -, memini enim
tuum : et multi erant, nofque imparati. Quid refcrt ? paulo
poft C. Capito cum T. Carrinate: horum ego vix attigi penu-
lam ; tamen remanferunt ; ceciditque belle. Sed cafu fermo
a Capitone de urbe augenda. A ponte Mulvio Tiberim duci
fecundum montes Vaticanos ; campum Martium cosdificari
illum autem campum Vaticanum fieri, quafi Martium campum.
Quid ais ? inquam -, at ego ad tabulam, ut, fi red:e poflem,
Scapulanos hortos. Cave facias, inquit ; nam ifta lex perfere-
tur : vult enim Caefar. Audire me facile pafTus fum ; fieri au-
tem molefle fero. Sed tu quid ais ? quanquam quid quaero ?
nofli diligentiam Capitonis in rebus novis perquirendis ; non
concedit Camillo. Facies me igitur certiorem de Idibus : ifta
enim me res adducebat. Eo adjunxeram caeteras; quas confe-
qui tamen biduo, aut triduo, pofl facile potero. Te tamen in
via confici minime volo. Quin etiam Dionyfio ignofco. De
Bruto quod fcribis, feci ut ei liberum effet, quod ad me atti-
neret : fcripfi enim ad eum heri, Idib. Mai. ejus opera mihi
nihil opus effe.
CiCERO Attico Sal.
XXXIV. A STURAM veni viii Kal. Vitandi enim calo-
ris caufa, Lanuvii iii horas acquieveram. Tuvelim, fi grave non erit, efficias, ne ante Nonas mihi illuc
veniendum fit : id potes per Egnatium Maximum. Illud in
primis, ut cum Publilio, me pene abfente, conficias ; de quo
quae fama fit fcribes. Id populus curatfcilicet. Non mehercule
arbitror j etenim haec decantata erat fabula : fed complere
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 393/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 385
paglnam volui. Quid plura ? ipfe enim adfum, nifi quld tu
prorogas. Scrlpfi enim ad te de hortis.
CiCERO Attico Sal.
XXXV. /^ R E M indignam ! gentilis tuus urbem auget
quam hoc biennio primum vidit : et ei parum
magna vifa eft, quos etiam ipfum capere potuerit. Hac de re
igitur expedto literas tuas. Varroni, fcribis, te fimul ac vene-
rit. Dati igitur jam funt ; nec tibi integrum eft : hui, fi fcias
quanto periculo tuo. Aut fortaffe literae meae te retardarunt
fed eas nondum legeras, cum has proximas fcriplifti. Scire
igitur aveo, quo modo res fe habeat.
CiCERo Attico Sal.
XXXVI. Y)E Bruti amore, veftraque ambulatlone, etfi mihi
nihil novi affers, fed idem, quod {xpe -, tamen
hoc audlo libentius, quo faspius : eoque mihi jucundius efl,
quod tu eo Isetaris -, certiufque eo efl, quod a te dicitur.
CiCERO Attico Sal.
XXXVII. "LJAS alteras hodle literas. De Xenonis nomine,
et de Epiroticis xl, nihil poteft fieri nec com-
modlus, nec aptius, quam ut fcribis. Id erat locutus mecum
eodem modo Balbus minor. Novi nihil fane, nifi Hlrtium
cum Quinto acerrime pro me litigalTe : omnibus eum locis fa-
cere, maximeque in conviviis : cum multa de me, tum redirc
ad patrem : nihil autem ab eo tam uPiottUco^ dici, quam alie-
nifTimos nos effe a Csfare : fidem nobis habendam non effe :
ToM. VIII. C c c
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 394/541
386 EPISTOLARUMme vero etiam cavendum : (^(poQzpov j^f, nifi viderem fcire regem,
me animi nihil habere) Ciceronem vero meum vexari. Sed id
quldem arbitratu fuo. Laudationem Porcias gaudeo me ante
dediffe Leptae tabellario, quam tuas acceperim literas. Eam tu
igitur, li me amas, curabis, fi modo mittetur, ifto modo mit-
tendam Domitio et Bruto. De gladiatoribus, de ca?teris quaj
fcribis a,vif^c(po^riTci, facies me quotidie certiorem. Velim, fi tibi
videtur, appelles Balbum et Offilium de audtione profcribenda.
Equidem locutus fum cum Balbo : placebat. Puto confcripta
habere Offilium omnia ; habet et Balbus : fed Balbo placebat,
propinquum diem, et Romae : fi Casfar moraretur, poffe diem
diiterri : fed is quidem adelle videtur. Totum igitur confidera:
placet enim Veftorio.
CiCERo Attico Sal,
XXXVin. A N T E lucem cum fcriberem contra Epicu-
reos, de eodem oleo et opera exaravi nefcio
quid ad te, et ante lucem dedi. Deinde cum, fomno repetito,
fimul cum fole experreftus effem, datur mi epiflola a fororis
tu£e filio, quam ipfam tibi mifi j cujus efl principium non fine
maxima contumelia : fed fortaffe *">& iTri^yicnv. Eft autem fic :
Ego enim non probo quidquid non belle in te dici potejl. Pofle vult
in me multa dici non belle, fed ea fe negat approbare : hoc
quidquam pote impurius ? Jam caetera leges j mifi enim ad
te;judicabifque, Bruti noflri quotidianis affidulfque laudibus,
quas ab eo de nobis haberi permulti mihi renuntiaverunt,
commotum iflum aliquando, fcripfiffe aliquid ad me : credo
et ad te ; idque ut fciam, facies : nam, ad patrem de me quid
fcripferit, nefcio : de matre quam pie ? Volueramy inquit, ut
quam plurimum tecum ejfem, conduci mihi domum ; et id ad te
Jcripferam : neglexijii. Ita minus jnultum una erimus. Nam ego
ijiam domwn videre non pojjum : qua de caufa, fcis, Hanc auteni
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 395/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 387
caufam pater odiuni matris efle dicebat. Nunc me juva, mi
Attice, confilio, "zsrGrepov ^ncccg Tiix<ig v^idv^ id eft, utrum aperte
hominem afperner, et refpuam, >? <r>co?^ioii ats-ccta^. Ut enim
Pindaro, fic ^«%<5i f^oi voo?, a,T^iKetct,v enroiv. Omnino moribus meis
illud aptius, led hoc fortafle temporibus : tu autem, quod ipfe
tibi fuaferis, idem mihi perfuafum putato. Equidem vereor
maxime, ne in Tufculano opprimar : in turba haec eifent faci-
liora. Utrum igitur AfturiE ? Quid, fi Caefar fubito ? Juva me,
quaefo, confilio : utar eo, quod tu decreveris.
CiCERO Attico Sal,
XXXIX. Q CREDIBILEM vanitatem ! ad patrem, do-
mo fibi carendum propter matrem : plena pieta-
tis ! Hic autem jam languefcit, et ait fibi illum jure iratum.
Sed utar tuo confilio : (rmKik enim tibi video placere. Romam,
ut cenfes, veniam, fed invitus : valde enim in fcribendo hasreo.
Brutum, inquis, eadem fcilicet. Sed nifi hoc effet, res me ifla
non cogeret. Nec enim inde venit, unde mallem j neque diu
abfuit ', neque ullam literam ad me. Sed tamen fcire aveo,
qualis ei totius itineris fumma fuerit. Libros mihi, de quibus
ad te antea fcripfi, velim mittas, et maxime ^aA^^n 'zs-ipKxrcov, et
'ETkdao^.
CiCERo Attico Sal.
XL. TTA-NE nuntiat Brutus, illum ad bonos viros «c^^t^A/^t?
fed ubi eos ? nifi forte fe fufpendit. Hic autem ut ful-
tum efl: ! ubi igitur (piXoTix^n^^^-' illud tuum, quod vidi in Par-
thenone, Ahalam et Brutum ? Sed quid faciat ? Illud optime,
fed ne is quidemy qui onmiiim jlagitioru?n audlor, bene de noJlro„
At ego verebar, ne etiam Brutus eum diligcret : ita enim
C c c 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 396/541
388 E P 1 S T O L A R U M
fignificarat iis, quas ad meas. At vellem aliquid deguflafTe de
fabulis. Sed coram, ut fcribis. Etfi, quid mi auftor es ? Ad-
volone, an maneo ? Equidem et in libris haereo, et illum hic
excipere nolo : ad quem, ut audio, pater hodie ad Saxa Acro-
noma. Mirum quam inimicus ibat ; ut ego objurgarem. Sed
ego ipfe iCi'zs-<pS(/.cci. Itaque poflhac. Tu tamen vide, quid de
adventu meo cenfeas ; et ta oA«4, cras fi perfpici potuerint,,
mane ftatim ut fciam.
CiceroAtticoSal»
XLI. p G O vero Quinto epiftolam ad fororem mifi. Cuni
ille quereretur filio cum matre bellum^ et fe ob eam
caufam domo cefiTurum filio diceret j dixi illum commodas ad
matrem literas, ad te nullas : ille alterum mirabatur ; de te
autem fuam culpam, quod faepe graviter ad filium fcripfifi^et de
tua in illum injuria. Quod autem relanguifiTe fe dicit j ego ei^
tuis literis ledlis o-xoAictg- a^Tsrdrccs, fignificavi me non fore. Tum
enim mentio Canae. Omnino, fi id confilium placeret, efiTet
necefife. Sed, ut fcribis, ratio efi: habenda gravitatis ; et utriuf-
que nofiirum idem confilium efi^e debet : etfi in me graviores
injurias, et certe notiores. Si vero etiam Brutus aliquid afi^eret,
nulla dubitatio eft. Sed coram : magna enim res, et multae
cautionis. Cras igitur ; nifi quid a te commeatus.
CiCERO Attico Sal^
XLII. 'VT E N I T ille ad me, ^ f^d^et, icctTvi^pns : et ego, cnj Jg
^ri t/ a-vms 'y Rogas ? inquit, quoi iter inftet, et iter
ad bellum, idque cum periculofum, tum etiam turpe. Quae
vis igitur, inquam ? Ms, inquit, alienum : et tamen ne viati-
cum quidem, Hoc loco ego fumpfi quiddam de tua eloquentia:.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 397/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 389
nam tacui. At ille : fed me maxime angit avunculus. Quid-
nam ? inquam. Quod niihi, inquit, iratus efl. Cur pateris ?
inquam : malo enim ita dicere, quam cur committis. Nonpatiar, inquit ; caufam enim tollam. Et ego, redliflime qui-
dem. Sed fi grave non eft, velim fcire quid fit caufae. Quia,
dum dubitabam quam ducerem, non fatisfaciebam matri, ita
ne illi quidem. Nunc nihil mihi tanti efl ^ faciam quod vo-
lunt. Feliciter velim, inquam, teque laudo. Sed quando ?
Nihil ad me, inquit, de tempore, quoniam rem probo. At
ego, inquam, cenfeo, priufquam proficifcaris : ita patri quo-
que morem gefferis. Faciam, inquit, ut cenfes. Hic dialogus
fic conclufus eft. Sed heus tu, diem meum fcis effe iii Non.
Jan. Aderis igitur. Scripferam jam : ecce tibi, orat Lepidus
ut veniam. Opinor Augures nil habere ad templum effandum,
Eatur i^iccs ko^^h. Videbimus te igitur.
CiCERo Attico Sal.
XLIIl. rj* G O vero utar prorogatione diei : tuque humanifli-
rae fecifti,. qui me certiorem feceris, atque ita, ut
co tempore acciperem literas, quo non expedlarem ; tuque ut
ab ludis fcriberes. Sunt omnino mihi quaedam agenda Romae
fed confequemur biduo pofl..
CiCERoAttico
Sal.
XLIV. C UAVES tuas literas ! etfi acerba pompa. Verunta-
men fcire omnia non acerbum efl, vel de Cotta.
Populum vero praeclarum, quod propter malum vicinum, ne
Vidorige quidem plauditur. Brutus apud me fuit ; cui qui-
dem valde placebat, me aliquid ad Caefarem. Annueram -, fed
pompam videret. Tu tamen aufus es Varroni dare ? Expedo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 398/541
39^ EPISTOLARUMquid judicet. Quando autem perleget ? De Attica probo. Eft
quiddam etiam animum levari cum fpecftatione, tum etiam re-
ligionis opinioneet
fama. Cottam mihi velim mittas:
Libo-nem mecum habeo, et habueram ante Cafcam. Brutus mihi
T. Ligarii verbis nuntiavit, quod appelletur L. Curfidius in
oratione Ligariana, erratum effe meum^ fed, ut aiunt, ixvv^ovduv
oLfA,a,prviixa,. Sciebam Curfidium perneceifarium Ligariorum ; fed
eum video ante eife mortuum. Da igitur, quaefo, negotium
Pharnaci, AntJEO, Salvio, ut id nomen ex omnibus libris
tollatur.
CiCERO Attico Sal.
XLV. "pp U I T apud me Lamia poft difceflum tuum, epifto-
lamque ad me attulit miffam fibi a Casfare; quse
quanquam ante data erat, quam illas Diocharinae, tamen plane
declarabat illum ante ludos Romanos elfe venturum : in qua
extrema fcriptum erat, ut ad ludos omnia pararet, neve com-
mitteret, ut fruftra ipfe properaifet. Prorfus ex his literis non
videbatur effe dubium, quin ante eam diem venturus effet;
idemque Balbo, cum eam epiflolam legiffet, videri Lamia di-
cebat. Dies feriarum mihi additos video y fed quam multos
fac, fi me amas, fciam : de Baebio poteris, et de altero vicino
Egnatio. Quod me hortaris, ut eos dies confumam in philo-
fophia explicanda; currentem tu quidem : fed cum Dolabella
vivendum effe iflis diebus vides. Quod nifi me Torquati caufa
teneret, fatis erat dierum, ut Puteolos excurrere poffem, et ad
tempus redire. Lamia quidem a Balbo (ut videbatur) audive-
rat, multos nummos domi effe numeratos, quos oporteret
quamprimum dividi : magnum pondus argenti, prae-ter prae-
dia : audlionem primo quoque tempore fieri oportere. Scribas
ad me velim quid tibi placeat. Equidem, fi ex omnibus effet
eligendum, nec diligentiorem, nec officiofiorem, nec noflri
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 399/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 391
fludioriorem, facile delegiflem Veftorio ; ad quem accuratiffi-
mas literas dedi, quod idem te feciiTe arbitror. Mihi quidem
hoc fatis videtur. Tu quid dicis ? unum enim pungit, ne neg-ligentiores effe videamur. Expeftabo igitur tuas literas.
CiCERo Attico Sal.
XLVI. pOLLEX quidem, ut dixerat, ad Idus Sext. ita
mihi Lanuvii pridie Idus praefto fuit j fed plane
pollex, non index. Cognofces igitur ex ipfo. Balbum conve-ni : Lepta enim de fua vi in curatione laborans, me ad eum
perduxerat. In eo autem Lanuvino, quod Lepido tradidit, ex
eo hoc primum : Pau/o ante acceperam eas literaSy in quibus mag~
nopere conjirmaty ante ludos Romanos. Legi epiftolam : multa de
meo Catone, quo fi^piffime legendo fe dicit copiofiorem fac-
tum : Bruti Catone ledlo, fe fibi vifum difertum. Ex eo cog-
novi cretioaem Cluvii (O Veftorium negligentem !) liberam
cretionem, teflibus prasfentibus, fexaginta diebus. Metuebam
ne ille arcendus effet : nunc mittendum eft, ut meo juifu cer-
nat : idem igitur Pollex. Etiam de hortis Cluvianis egi cum
Balbo : liberalius ; fe enim flatim ad Csfarem fcripturum :
Cluvium autem a Tito Hordeonio legare et Terentia; H-S
lODD, et fepulcro, multifque rebus ; nihil a nobis. Subaccufa
gjjuasfo Veftorium. Quid minus probandum, quam Plotium
«nguentarium per fuos pueros omnia tanto ante Balbo, illum
mi ne per meos quidem ? De Coflinio doleo ; dilexi homincm.
Quinto delegabo, fi quid sri meo alieno fuperabit, et emptio-
nibus j ex quibus mi etiam aes alienum faciendum puto. De
jdomo Arpini nihil fcio.
Veflorium nihil efl quod accufes. Jam enim obfignata hac
^piflola, nodlu tabellarius nofler venit, et ab eo literas diligen-
ter fcriptas attulit, et exemplum teflamenti.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 400/541
392 EPISTOLARUM
CiCEROAttico
Sal.
XLVII. pOSTEAQUAM abs te Agamemno, non ut venl-
rem (nam id quoque fecilTem, nili Torquatus efiet)
fed ut fcriberem, tetigit ; omifi ea, quae in manibus habebam,
abjeci ;quod jufTeras, edolavi. Tu velim e Pollice cognofcas
rationes noftras fumptuarias : turpe eft enim nobis illum, qua-
lifcunque eft, hoc primo anno egere : pofl moderabimur dili-
gentius. Idem Pollex remittendus eft, ut ille cernat. Plane
Puteolos non fuit eundum, cum ob ea quae ad te fcripfi, tum
quod Caefar adeft. Dolabella fcribit fe ad me poflridie Idus. O
magiflrum moleflum ! Lepidus ad me heri vefperi literas mifit
Antioinam ibi erat : habet enim domum, quam nos vendidi-
mus : rogat magnopere ut fim KaL in Senatu ; me et fibi et
Caefari vehementer gratum effe fadturum. Puto equidem nihil
effe : dixiflet enim tibi fortaffe aliquid Oppius;quoniam Bal-
bus efl aeger. Sed tamen malim venire fruflra, quam defide-
rari, fi opus effet : molefle ferrem poflea. Itaque hodie Antii
cras ante meridiem domi. Tu velim, nifi te impedivifli, apud
nos pridie Kal. cum Pilia. Te fpero cum Publilio confecifTe.
Equidem KaL in Tufculanum recurram ; me enim abfente
omnia cum illis tranfigi malo. Q^fratris epiflolam ad te mifi,
non fatis humane illam quidem refpondentem meis literis, fed.
tamen quod tibi fatis lit, ut equidem exiflimo. Tu videbis.
Cic^Ro Attico Sal.
XLVIII. "LT E R I nefcio quid in f^repitu videor cxaudifTe,"
cum diceres te in Tufculanum venturum : quod
utinam ; iterum utinam ; tuo tamen commodo. Lepta me
rogat, ut, fi quid fibi opus fit, accurram : mortuus enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 401/541
AD ATTICUM LIB. XIII. 395
BabuUius. Caefar, opinor, ex uncia ^ etfi nihil adhuc : fed
Lepta ex triente. Veretur autem ne non liceat tenere heredita-
tem, AXiyon? omnino; fed veretur tanien, Is igitur fi accierit,
accurram ; fin minus, antequam necefTe erit. Tu Pollicem,
cum poteris. Laudationem Porcias tibi mifi corredlam ; ac eo
properavi, ut fi forte aut Domitio filio, aut Bruto, mitteretur,
h^c mitteretur. Id fi tibi erit commodum, magnopere cures
velim : et velim M. Varronis et Lollii mittas laudationem;
Lollii utique : nam illam legi : volo tamen reguftare; quaedam
enim vix mihi credo le^ifiTe me.
CiCER.o Attico Sa l.
XLIX. A T T I C^ primum falutem, quam equidem ruri
effe arbitror. Multam igitur falutem et Pih'aB. De
Tigellio, fi quid novi : qui quidem, ut mihi Gallus Fabius
fcripfit, jttg^\f/<i/ a,vct(pi^i mihi quandam iniquiflimam, me Pha-
meas defuifi^e, cum ejus caufam recepiffem : quam quidem re-
ceperam contra pueros 0<5lavios Cn. filios non libenter^ fed et
Phameas caufa volebam, Erat enim, fi meminifli, in Confula-
tus petitione per te mihi pollicitus, fi quid opus effet : quod
ego perinde tuebar, ac fi ufus effem. Is ad me venit, dixit-
que judicem operam dare fibi conftituifie eo die ipfo, quo de
Sextio noflro lege Pompeia in confilium iri neceffe erat
fcis enim dies illorum judiciorum prsftitutos fuifie. Relpon-
di, non ignorare eum, quid ego deberem Sextio : quem vel-
let, alium diem fi fumpfiffet, me ei non defuturum. Ita tuni
ille difcefTit iratus : puto me tibi narrafie. Non laboravi fci-
licet, nec hominis alieni injuftiffimam iracundiam mihi cu-
randam putavi. Gallo autem narravi, cum proxime Romas
fui, quid audiffem i neque nominavi Balbum minorem. Ha-
buit fuum negotium Gallus, ut fcribit. Ait illum, me ani-
mi confcientia, quod Phameam deftituiffem, de fe fufpicari.
ToM. VIII. D d d
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 402/541
394 EPISTOLARUMQuare tlSI hacflenus mando, de illo noftro, 11 quid poterls, ex-
quiras ; de me ne quid labores. Eft bellum, aliquem libenter
odifTe; efl; quemadmodum non omnibus fervire. Etfi meher-i
cule, ut tu intelligis, magis mihi ifti ferviunt, fi obfervare,
fervire eft.
CiceroAtticoSal.
L. ADMONITUS quibufdam tuls literls, ut ad Casfareni
uberiores literas mittere inftituerem, cum mihi Balbus
nuper in Lanuvino dixiffet, fe et Oppium fcripfifTe ad Caefa-
rcm, me legiffe libros contra Catonem, et vehementer probafTe,
confcripfi de his ipfis libris epiftolam Casfarl, quae deferretur
ad Dolabellam. Sed ejus exemplum mifi ad Oppium et Bal-
bum^ fcripfique ad eos, ut tum deferri ad Dolabellam juberent
meas literas, fi ipfi exemplum probafTent. Ita mihi refcripfe-
runt, nihil unquam fe legifTe melius, epiflolamque meam juf-
ferunt dari Dolabellae. Veflorius ad me fcripfit, utjuberem
mancipio dari fervo fuo, pro mea parte, Hetereio cuidam fun-
dum Brinnianum ; ut ipfe ei Puteolis red:e mancipio dare pof-
fet. Eum fervum, fi tibi videbitur, ad me mittes; opinor enim
ad te etiam fcripfifTe Veflorlum. De adventu Caefaris idem,
quod a te, mihi fcriptum efl ab Oppio et Balbo. Miror te ni-
hildum cum Tigellio, vel ut hoc ipfum, quantum acceperit
prorfus aveo fcire, nec tamen fiocci facio. Quceris quid cogi-
tem de obviam itione : quid cenfes, nili Alfium ? et quidem
ad Murenam de hofpitio fcripferam ; fed opinor cum Matioprofedlum : Salluflius igitur urgebitur.
Scripto jam fuperiore verficulo, Eros mihi dixit, fibi Mure-
nam liberalifBme refpondiffe. Eo igitur utamur : nam Silius
culcitras non habet. Dida autem, opinor, hofpitibus totam
villam conceflit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 403/541
A D A T T I C U M L I B, XIII. 395
CiceroAtticoSal.
LI. A D Caefarem quam mifi epiflolam, ejus exemplum fu-
glt me tum tibi mittere ; nec id fuit quod fufpicaris,
ut me puderet tui, ne ridicule Micillus ; nec meliercule fcripft
aliter, ac fi tt-^W 'Vov 'ofA,oiovque fcriberem. Bene enim exiftimo de
illis libris, ut tibi coram. Itaque fcripfi, et ot^icoXciKiijTu^, et
tamen fic, ut nihil eum exiftimem ledturum libentius. De At-
tica nunc demum mihi eft exploratum : itaque ei de integro
gratulare. Tigellium totum mihi, et quidem quamprimum :
nam pendeo animi. Narro tibi, Quintus cras : fed ad me, an
ad te, nefcio. Mi fcripfit Romam viii Kal. fed mili, qui
invitaret : etfi hercle jam Romam veniendum efl, ne ille an-
te advolet.
CiCERo Attico Sal.
LII. (~\ HOSPITEM mihi tam gravem ! ccy,iTafA,i>.y,Toii : fuit
enim perjucunde. Sed cum fecundis Saturnalibus ad
Philippum vefperi veniffet, viila ita completa militibus efl, ut
vix triclinium, ubi coenaturus ipfe Caefar effet, vacaret: quippe
hominum clo clo. Sane fum commotus, quid futurum effet
poftridie : ac mihi Barba CafTius fubvenit : cuflodes dedit.
Caflra in agro : villa defenfa efl. IUe tertiis Saturnalibus apud
Philippum ad horam vii, nec quemquani admifit. Rationes
opinor cum Balbo. Inde ambulavit in litore. Pofl horam viii,
in balneum : tum audivit de Mamurra : vultum non mutavit.
Undlus efl, accubuit, if^iTtxyiv agebat. Itaque et edit et bibit
cc^iu^ et jucunde ; opipare fane et apparate : nec id folum,
fed bene co5io et condito fermone bonoy et fi quczri y libenter. Prse-
terea tribus tricliniis accepti o^ t^i^i a.vTov valde copiofe. Libertis
D d d 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 404/541
396 EPISTOLARUMmlnus lautls fervlfque nihil defuit ; nam lautlores eleganter
accepti. Quid multa ? homines vifi fumus. Hofpes tamen non
is,
cuidiceres,
Amabote,
eodem ad me cumrevertere.
Semelfatis eft. i-Tr^^ctiov ii^iv m fermone : (^iXoKoya, multa. Quid qus-
rls ? deledtatus eft, et libenter fuit. Puteolis fe aiebat unum
diem fore, alterum ad Baias. Habes hofpitium, five iTri^rcc^f^Uv
odiofam, mihl, dixi, non moleftam. Ego paulifper hic, deinde
in Tufculanum. Dolabellae villam cum praeteriret, omnis ar-
matorum copia, dextra finiftra ad equum, nec ufquam alibia
Hoc ex Nicia.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 405/541
[ 397 ]
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R XIV.
CiCERo Attico Sal.
I.I> I VE RT I ad illum, de quo tecum mane. Nihil
X--/ perditius : explicari rem non pofle. Etenim fi ille
tali ingenio exitum non reperiebat, quis nunc reperiet ? Quid
qua^ris ? periifle omnia aiebat, quod haud fcio an ita fit : verunx
ille gaudens ; affirmatque minus diebus xx tumultum Galli-
cum : in fermonem fe poft Idus Mart. prasterquam Lepidi, ve-
niffe neminis : ad fummam, non poffe ifthzBC fic abire. O pru-
dentem Oppium, qui nihilo minus illum defiderat ; fed loqui-
tur nihil, quod quemquam bonum offendat. Sed haec hadle-
nus. Tu, quaefo, quidquid novi (multa autem expedlo) fcri-
bere ne pigrere. In his, de Sexto fatifne certum ; maxime
autem de Bruto noflro ; de quo quidem ille, ad quem diverti,
Caefarem folitum dicere, Magni refert hic quid velit : fed quid-
quid vulty valde vult : idque eum animadvertiffe, cum pro De-
jotaro Niceae dixerit, valde vehementer eum vifum, et libere
dicere: atque etiam (ut enim quidque fuccurrit, libet fcribere)
proxime cum Sextii rogatu apud eum fuiflem, expedlaremque
fedens quoad vocarer, dixiffe eum, Ego dubitem quin fummo in
vdiofm, cum M. Cicerofedeafy necfuo commodo me convenirepof
fit t Atquif quifquam effacilis, bic e/l : tamen non dubito^ quifv.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 406/541
398 EPISTOLARUMme male oderit, Haec, et ejufmodi multa. Sed ad propofitum.
Quidquid erit non modo magnum, fed etiam parvum, fcribes.
Equidem nihil intermittam.
CicERo Attico Sal,
II. T^UAS a te accepi epiflolas heri. Ex priore theatrum
Publiumque cognovi ; bona figna confentientis mul-
titudinis. Plaufus vero L. Caflio datus etiam facetus mihi qui-
dem vifus eft. Altera epiftola de Madaro fcripta, apud quem
nuUum (p^Ai«/cp/^£t, ut putas. Proceffi enim, fed minus ; diu-
tius fermone enim fum retentus. Quod autem ad te fcripferam,
obfcure fortalTe, id ejufmodi eft : aiebat Caefarem fecum, quo
tempore Sextii rogatu veni ad eum, cum expedtarem fedens,
dixifte : Rgo nunc tam Jimjlultus, ut hunc ipfumfacilem hominem
futem mihi ejfe amicum, cum tandiu fedens meum commodum expeC'
tet ^ Plabes igitur (pccXdKpuf^a, inimiciftimum otii, id eft, Bruti,
In Tufculanum hodie ; Lanuvii cras ; inde Afturas cogitabam.
Pilias paratum eft hofpitium : fed vellem Atticam ; (verum
tibi ignofco) quarum utique falutem.
CiCERo Attico Sal.
III. 'I ''RANQUILLiE tuas quidem literae
jquod utinam
diutius : nam Matius pofle negabat. Ecce autem
ilrudlores noftri ad frumentum profedti, cum inanes rediiflent,
rumorem afferunt magnum, Romae domum ad Antonium fru-
mentum omne portari : TrccviKh certe; fcripfiftes enim. Corum-»
bus Balbi nullus adhuc ; et mihi notum nomen : bellus enim
efle dicitur architedtus. Ad obfignandum tu adhibitus non fine
caufa videris : volunt enim nos ita putare ; nefcio cur non
animo quoque fentiant. Sed quid hiec ad nos ? Odorare tamen
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 407/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 399
Antonli ^iei^a-iv : quem quidem ego epularum magis arbitror
rationem habere, quam quidquam mali cogitare. Tu, fi quid
-pragmaticon habes, fcribe : lin minus, populi t7na-rifA,cc(riccv et
mimorum didla perfcribito. Pihae et Atticae falutem.
CiCERo Attico Sal.
IV.'^J
U N C quid putas me Lanuvii ? At ego te iftic quo-
tidie aliquid novi fufpicor. Tument negotia : nam
cum Matius,quid cenfes caeteros ?
Equidemdoleo,
quod nun-quam in ulla civitate accidit, non una cum Hbertate Rempub-
licam recuperatam. Horribile eft quse loquantur, quse mini-
tentur ; ac vereor Galhca etiam bella ; ipfe Sextus quo evadat.
Sed omnia licet concurrant, Idus Martias confolantur. Noftri
autem ^ipcoi^, quod per ipfos confici potuit, gloriofiffime et
magniiicentifQme confecerunt : rehquas res opes et copias de-
fiderant, quas nullas habemus. Haec ego ad te, ut fi quid novi
(nam quotidie aliquid exped:o) confeftim ad me ; et, li novi
nihil, noftro more tamen ne patiamur iatermitti literulaSo.
Equidem non committam.
CiCERO Attico Sal..
V. C P E R O tibi jam efle ut volumus ; quoniam quidem
^o-tTJjo-tftf, cum leviter coramotus effes : fed tamen velim
fcire quid agas. Signa belJa, quod Calvena moleile fert, fe
fufpedtum effe Bruto : illa figna non bona, fi cum fignis le-
giones veniunt e Gallia. Quid tu illas putas, quae fuerunt in.
Hifpania, nonne idem poflulaturas ? quid, quas Annius tranf-
portavit ? Ganinium volui, fed f^vyifA,Qvncov kfA,a,^TYii^A. Ab aleatore
(pv^fjCog TToXv?. Nam ifta quidem Caefaris libertorum conjuratio
facile opprimeretur, fi jeda faperet Antonius. Meam fluUam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 408/541
400 EPISTOLARUMverecundlam! qui legari noluerim ante res prolatas, ne deferere
viderer hunc rerum rumorem j cui certe (i poflem mederi, de-
clTe non deberem : fed vides magiftratus, fi quidem illi ma-
glftratus : vides tamen tyranni fatellites in imperlis ; vides
ejufdem exercitus in latere veteranos; quae funt et/xVi^a om-
nia : eos autem qui orbis terra^ cuftodiis non modo fepti, ve-
rum etiam magni, elle debebant, tantum non laudari atquc
amari, fed parietibus contineri. Atqui illi quoquo modo beati
civitas mifera. Sed velim fclre quid adventus Od:avii ; num
qui concurfus ad eum, num quas viMvepKrf^^ fufpicio. Non puto
^quidem : fed tamen quidquid eft, fcire cupio. Haec fcripfi ad
le proiiclfcens Aflura iii Idus,
CiCERO Attico Sal.
VI. pRIDIE Idus Fundis accepi tuas literas coenans. Pri'-
mum igitur melius effe : deinde meliora te nuntiare.
Odiofa illa enim fuerant, legiones venire. Nam de Odtavio
fufque deque. Exped:o quid de Mario ; quem quidem ego
fublatum rebar a Caefare. Antonii colloquium cum heroibus
noftris pro re nata non incommodum : fed tamen adhuc me
nihil deledlat praster Idus Mart. Nam, quonlam Fundis fum
cum Ligure noftro, difcrucior, Sextllii fundum a verberone
Curtilio poffideri : quod cum dico, de toto genere dico. Quid
cnim miferius, quam ea nos tueri, propter quae illum odera-
mus ? Etiamne Confules et Tribunos plebis in biennium quos
illevoluit
?
NuIIo modoreperio
quemadmodum poffimTroAi-
TiveS-ct/. : nihil enim tam o-qXqikov, quam Tv^xmKTovag in caelo effie,
tyranni fad:a defendi. Sed vides Confules, vides reliquos ma-
giftratus, fi ifli magiftratus : vides languorem bonorum. Ex-
ultant laetitia in municipiis : dici enim non poteft quanto opere
gaudeant, ut ad me concurrant, ut audire cupiant verba mea
ea de re j nec uUa interea decreta. Sic enim 7n7roKiTiv^i%( ^ ut
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 409/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 401
vidlos metueremus ? Hjec ad te fcripfi appolita fecunda men-
fa : plura et TroXiTiKUTipcc poftea : et tu, quid agas, quidque
agatur.
CiCERo Attico Sal.
VII. p O S T R I D I E Idus Paulum in Caieta vidi. Is mihi
de Mario, ct de Republica alia quaedam fane peflima.
A te fcilicet nihilj nemo enim meorum. Sed Brutum noflrum
audio vifum fub Lanuvio. Ubi tandem eft futurus ? nam cumreliqua, tum de hoc, fcire aveo omnia. Ego e Formiano exiens
XVII Kal. ut inde altero die in Puteolanum, fcripfi haec. ACicerone mihi literae fane Tn^ss-ivoof/.ivcu, et bene longae. Caetera
autem vel fingi pofTunt : -zrTvos- literarum fignificat dodiorem.
Nunc magnopere a te peto, de quo fum nuper tecum locutus,
ut videas ne quid ei defit : id cum ad ofhcium noflrum perti-
net, tum ad exiflimationem et dignitatem ; quod idem intel-
lexi tibi videri omnino. Si ergo efl, volo menfe Quintili in
Graeciam. Sint omnia faciliora. Sed cum fmt ea tempora, ut
certi nihil effe poffit, quid honeftum mihi fit, quid liceat, quid
expediat ; quaefo da operam, ut iUum quam honeflifllime co-
piofiflimeque tueamur. Haec et caetefa, quae ad nos pertine-
bunt, ut foles, cogitabis: ad meque aut quod ad rem pertineat,
aut, fi nihil erit, quod in buccam venerit, fcribes.
CiCERo Attico Sal,
VIII. * i^ U me jam rebare, cum fcribebas, in adlis effe nof-
tris : et ego accepi xvii Kal. in diverforiolo Si-
nueffano tuas literas. De Mario probe ; etfi doleo L. Crafli
nepotem. Optime tam etiam Bruto noflro probari Antonium.
Nam quod Juniam fcribis moderate et amice fcriptas literas
ToM. VIII E e e
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 410/541
4oa EPISTOLARUMattuli-fl*e, mlhi Paulus dedit ad fe a fratre mifTasj quibus In ex-
tremis erat, fibi infidias fieri ; fe id certis aucfloribus compe-
rilTe :
hoc nec mihiplacebat, et
multoilli minus.
Regin»fuga mihi non molefta : fed Clodia quld egerlt, fcribas ad me
velim. De Byzantiis curabis, ut caeteraj et Pelopem ad te ar-
cefTes. Ego, ut poflulas, Baiana negotia, chorumque illum, dc
quo fcire vis, cum perfpexero, tum fcribam -, ne quid ignores.
Quid Calli, quid Hifpani, quid Sextus agat, vehementer ex-
ped:o : ea fcilicet tu declarabis, qui csetera. Naufeolam tibi
tum caufam otii dediiTe facile patiebar : videbare enim mihi
legenti tuas literas requieffe paulifper. De Bruto femper ad
me omnia perfcribito, ubi fit, quid cogitet ; quem quidem
ego fpero jam tuto vel folum tota urbe vagari pofTe. Ve-
runtamen.
CicERo Attico Sal.
iX. Y\ E republica multa cognovi ex tuis literis, quas qui-»
dem multijuges accepi uno tempore a Veflorii liber-
to. Ad ea autem quae requiris, brevi refpondebo. Primum
vehementer me Cluviana deled:ant. Sed quod quaeris quid ar-
eeflierim Chryfippum; tabernae mihi duae corruerunt, reliquae-
que rimas agunt: itaque non folum inquilini, fed mures etiam,
migraverunt. Hanc ca^teri calamitatem vocant ^ ego ne incom-
modum quidem. O Socrates, et Socratici viri ! nunquam vobis
gratiam referam. Dii immortales, quam mihi ifla pro nihilo l.
Sed tamen ea ratio aedificandi initur, confiliario quidem et
au(5tore Veilorio, ut hoc damnum quaeftuofum fit. Hic turba
magna efl, eritque, ut audio, major. Duo quidem quafi defig-
nati Confules. O Dii boni ! vivit tyrannis, Tyrannus occidit
ejus interfedli morte laetamur, cujus fad;a defendimus ! Itaque
quam fevere nos M. Curtius accufat -, ut pudeat vivere : neque
injuria : nam mori millies pr^flitit, quam haec pati, qus mihi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 411/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 403
videntur habitura etiam vetuftatem. Et Balbus hic eft, mul-
tumque mecum : ad quem a Vetere literaj datas pridie Kal,
Januar. cum a fe Caecilius circumfederetur, et jam teneretur j
venifie cum maximis copiis Pacorum Parthum : ita fibi efle
eum ereptum, multis fuis amiffis : in qua re accufat Volca-
tium. Ita mihi videtur bellum illud inftare : fed Dolabella et
Nicias viderint. Idem Balbus meliora de Gallia xxi die literas
habebat ; Germanos illafque nationes, re audita de Caefare,
legatos mifilTe ad Aurelium, qui eft praepofitus ab Hirtio, fe,
quod imperatum elTet, elfe fadturos. Quid quaeris ? omnia
plena pacis, aliter ac mihi Calvena dixerat.
CicERo Attico Sal.
X. TTA-NE vero ? hoc meus et tuus Brutus egit, ut Lanu-
vii effet ? ut Trebonius itineribus deviis prolicifceretur
in provinciam ? ut omnia fad:a, fcripta, dicla, promifTa, cogi-
tata, Caefaris plus valerent, quam li ipfe viveret ? Meminiftime clamare, illo ipfo primo Capitolino die, Senatum in Ca-
pitolium a Praetoribus vocari ? Dii immortales, quse tum opera
effici potuerunt, laetantibus omnibus bonis, etiam fat bonis,
fradtis latronibus ? Liberalia tu accufas. Quid fieri tum po-
tuit? jam pridem perieramus. Meminiftine te clamare, caufam
periilTe, fi funere elatus eflet ? At ille etiam in foro combuftus,
laudatufque miferabiliter ; fervique et egentes in ted:a noftra
cumfacibus immiffi. Quae deinde ? ut audeant dicere,
Tunecontra Csefaris nutum ? Haec et alia ferre non poffiim. Itaque
yyjv 'z^rph yTj^ cogito : tua tamen vTs-i^v&fMo^. Naufea jamne plane
abiit ? mihi quidem ex tuis literis conjecHianti ita videbatur.
Redeo ad Tebaffos, Scsvas, Frangones : hos tu exiflimas con-
fidere fe illa habituros, flantibus nobis ? in quibus plus virtu-
tis putarunt, quam experti funt: pacis ifti fcilicet amatores, et
non latrocinii audtores ? At ego cum tibi de Curtilio fcripfi,
E e e 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 412/541
404 EPISTOLARUMSeftulianoque fundo, rcrlpfi de Cenforino, de Mefialla, de
Planco, de Poftumio, de genere toto. Melius fuit periilfe illo
interfed:o, quod nunquam accidiflet, quam haec videre. 0(5ta-
vius Neapolim venit xiv Kalendas : ibi eum Balbus mane
poftridie; eodemque die mecum in Cumano illum hereditatem
aditurum : fed, ut fcribis, jit^oQ-ii^iv magnam cum Antonio.
Buthrotia mihi tua res eft, ut debet, eritque curae. Quod
quasris, jamne ad centena Cluvianum ; adventare videtur : fed
primo anno lxxx deterfimus. Quintus pater ad me gravia de
fiho, maxime quod matri nunc indulgeat, cui antea bene me-
renti fuerit inimicus : ardentes in eum literas ad me mifit. Ille
autem quid agat, fi fcis, neque dum Roma es profedlus, fcri-
bas ad me velim j et hercule, fi quid aliud. Vehementer de-
ledor tuis literis.
CiCERo Attico Sal.
XI. 'pO' U D I U S tertius dedi ad te epiftolam longlorem z
nunc ad ea, quae proxime. Velim mehercule, Afturae
Brutus. 'AKoXaa-iav iftorum fcribis : an cenfebas aliter ? equi-
dem etiam majora expedio. Cum equidem concionem lego, de
tanto viro, de clarijjimo civit ferre non queo : etfi ifta jam ad
rifum. Sed memento : fic alitur confuetudo perditarum con-
cionum ; ut noftri illi, non heroes, fed dii, futuri quidem in
gloria fempiterna lint, fed non fme invidia, ne fme periculo
quidem. Verum illis magna confolatio, confcientia maximi et
clariflimi fadli ; nobis quae, qui interfedlo rege liberi non fu-
mus ? Sed haec fortuna viderit, quoniam ratio non gubernat.
De Cicerone, quae fcribis, jucunda mlhi funt -, velim, fint
profpera. Quod vero curas tibi efl, ut ei fuppeditetur ad ufum
et cultum copiofe, per mihi gratum efl ; idque ut facias, te
etiam rogo. De Buthrotiis et tu redle eogitas, et ego non di-
mitto iflam curam : fufcipiam omnem etiam adionem y quam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 413/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 405
video quotidie faciliorem. De Cluviano, quoniam in re mea
me ipfum diligentia vincis, res ad centena perducitur. Ruina
rem non fecit deteriorem, haud fcio an jam fruduoliorem. Hic
mecum Balbus, Hirtius, Panfa. Modo venit Odtavius, et qui-
dem in proximam villam Philippi, mihi totus deditus. Lentu-
lus Spinther hodie apud me y cras mane vadit..
CiCERO Attico Sal.
Xn. f^ MI Attice, vereor, ne nobis Idus Mart. nihil dede«
rint pra?ter Istitiam, et odii pcenam ac doloris. Queb'
mihi iftinc afferuntur ? qux hic video ? 12 'zs-poihcos xaA»?? f/,iv,
ATiKis cJk. Scis quam diligam Siculos, et quam illam clientelam
honeflam judicem. Multa ilHs Csfar, neque me invito j etli
Latinitas erat non ferenda : veruntamen. Ecce autem Anto-
nius, accepta grandi pecunia, fixit legem, a Didlatore comitiis
latam, qua Siculi cives Romani : cujus rei, vivo illo, mentio
nulla. Quid?
Dejotari noftri caufa non limilis?
dignus ille
quidem omni regno, fed non per Fulviam. Sexcenta fimilia.
Verum illuc referor : tam claram tamque teftatam rem, tam«
que juftam Buthrotiam, non tenebimus aliqua ex parte ? et ea
quidem magis, quo ifte plura ? Nobifcum hic perhonorifice et
amice 0<£tavius : quem quidem fui C^farem falutabant, Phi«
lippus non ; itaque ne nos quidem ; quem nego poife bonum
civem, ita multi circumftant, qui quidem noftris mortem mi-
nitantur. Negant hasc ferri pofTe. Quid cenfes, cum Romam.
puer venerit, ubi noftri liberatores tuti effe non poffunt ? qui
quidem femper erunt clari ; confcientia vero fadi fui etiam
beati : fed nos, nifi me fallit, jacebimus. Itaque exire aveo,
ubi nec Pelopidarumy inc^mt. Haud amo vel hos deiignatos, qui
etiam declamare me coegerunt j ut ne apud aquas quidem
acquiefcere liceret. Sed hoc meae nimias facilitatis. Nam id
erat quondam quali neceffe : nunc, quoquo modo fe res habet,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 414/541
4o6 EPISTOLARUMnon efl item. Quam dudum nihil habeo, quod ad te fcriham
fcribo tamen, non ut deledtem his literis, fed ut eliciam tuas.
Tu, fi quid erit de caeteris ; de Bruto utique, quidquid. Hasc
confcripfi x Kal. accubans apud Veflorium, hominem remo-
tum a diale(5licis, in arithmeticis fatis exercitatum.
CiCERo Attico Sal.
XIII. CEPTIMO denique die literae mihi redditae funt,
quae erant a te xiii Kal. datae : quibus quasris, atquc
etiam me ipfum nefcire arbitraris, utrum magis tumulis pro-
fpeiftuque, an ambulatione «tA^lei/w, deledter. Efl mehercule, ut
dicis, utriufque loci tanta amoenitas, ut dubitem, utra ante-
ponenda fit
'A^' ii acuTog iTrtjp^TH £pya> inifirjXiv,
'A^rt< A/jjv [A,iyco Tryjf^ei, oio\pi(pi^, ^Topocovns
AHaif/,iv' a/ aoin al <roLCtJa-i[A,iVjyi
ct^TroKiS^cci,
Quamvis enim tu magna et mihi jucunda fcrlpferis de D.
Bruti adventu ad fuas legiones, in quo fpem maximam video j
tamen, fi efl bellum civile futurum, quod certe erit, fi Sextus
in armis permanebit, quem permanfurum efTe certe fcio, quid
nobis faciendum efV, ignoro. Neque enim jam lieebit, quod
Caefaris bello licuit, neque huc, neque illuc. Quemcunquc
cnim haec pars perditorum liBtatum raorte Caefaris putabit,
{laetitiam autem apertifTime tulimus omnes) hunc in hoflium'
numero habebit : quae res ad caedem maximam fpedtat. Reflat,.
ut in caflra Sexti, aut, fi forte, Bruti, nos conferamus. Res
odiofa, et aliena noftris statibus, et incerto exitu belli ; et
nefcio quo padto tibi ego pofTum, mihi tu, dicere,
TiKVov €^of, ^ Tot ^ioo\ci^ 'z^oXifji^iot, ipyot,)
'APiKot irvy IfJuzpoiVTcti f4,iTipx^o efiycc hoyoio,
Sed haec fors viderit, ea, quae talibus in rebus plus, quam ra-
tio, potefl, Nos autem id videamus, quod in nobis ipfis efTc
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 415/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 407
debet, ut quidquld acclderit, fortiter et fapienter feramus, et
accidifle hominibus meminerimus ; nofque cum multum lite-
rae, tum non minimum Idus quoque Mart. confolentur. Suf-
cipe nunc meam deliberationem, qua folllcltor : ita multa ve-
niunt in mentem in utramque partem. Proiicifcor, ut confti-
tueram, legatus in GraEciam ? caedis impendentis periculum
nonnihil vitare videor, fed cafurus in aliquam vituperationem,
quod Relpublicae defuerim tam gravi tempore. Sin autem
manfero, fore me quidem video in difcrimine ; fed accidere
poffe fufpicor, ut prodeffe poffim Reipublicae. Jam illa confilia
privata funt, quod fentio valde effe utile ad confirmationem
Ciceronis, me illuc venire ; nec alia caufa profedlionis mihi
ulla fuit tum, cum confilium cepi legari ab Caefare. Tota igi-
tur hac de re, ut foles, fi quid ad me pertinere putas, cogita-
bis. Redeo nunc ad epiftolam tuam. Scribis enim c{{q rumo-
res, me ad lacum quod habeo venditurum ^ minufculam vero
villam utique Quinto traditurum, vel impenfo pretio, quo in-
troducatur, ut tibi Q^iilius dixerit,. dotata Aquillia. Ego vero
de venditione nihil cogito, nifi quid, quod magis me deledetj,
invenero. Quintus autem de emendo nihil curat hoc tempore:
fatis enim torquetur debitione dotis ; in qua mirificas Egnatio
gratias agit. A ducenda autem uxore fic abhorret, ut libero
led:ulo neget effe quidquam jucundius. Sed haec quoque hac-
tenus. Redeo enim ad miferam, feu nullam potius, Rempub-
licam. M. Antonius ad me fcripfit de reflitutione Sex. Clodiit
quam honorifice, quod ad me attinet, ex Ipfms literis cognof-
ces; (mifi enimtibi
exemplum) quam diffolute, quam turpitefj»,
quamque ita perniciofe, ut nonnunquam Caefar defiderandus
effe videatur, facile exiftimabis. Quae enim Csfar nunquam
neque feciffet, neque paffus effet, ea nunc ex falfis ejus com-
mentariis proferuntur. Ego autem Antonio facillimum me
prsebui : etenim ille, quoniam femel induxit animum fibi li-
cere quod vellet, feciffet nihilo minus me invito. Itaque raea—
rum quoque literarum mifi tibi exemplum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 416/541
4o8 EPISTOLARUM
Antonius ConsulS.
D. M. Ciceroni.
f)CCUPA TIO NIB US ejl fadlum meis et fubita tua pro-
fediione, ne tecum coram de hac re agerem : quam ob caufam
vereor, ne abfentia mea levior fit apud te. ^odf bonitas tua re^
fponderitjudicio meo, quodfemper habui de te^ gaudebo. A Ccefare
petiiy ut Sex. Clodium refitueret : impetravi. Erat mihi in animo
etiam tumfic uti benefcio ejusy fi tu concejjiffes : quo magis laboro,
ut tua voluntate id per me facere nunc liceat. ^odf duriorem te
£Jus miferce et afiiBcefortunce prcebesy non contendam ego adverfus
te i quanquam videor debere tueri commentarium Cafaris : fed mC"
hercule, f humaniter, et faptenter, et amabtliter, in me cogitare
vis, facilem profe£lo te prcebebis j et voles P. Ciodium, in optima
fpe puerum, repofitum exiflimare, non te infe5iatum effe, cum po-
tueris, amicos paternos. Patere, obfecro te, pro Republica videri
geffijfefmultatem cum patre ejus : non contempferis hancfamiiiam :
honejiius enim et libentius deponimus inimicitias Peipublicce nomine
fufceptas, quam contumacice . J\Ie deinde fne ad hanc opinionem
jam nunc dirigere puerum, et tenero animo ejus perfuadere, non
effe tradendas pojieris inimicitias. ^anquam tuamfortunam, Ci-
cero, ab omni pericuio abeffe certum habeo ; tamen arbitror malle
te quietam feneSlutem et honorifcam potius agere, quam foiiici-
tam. Pojiremo meojure te hoc beneficium rogo : 7iihil enim non tua
caufafeci. ^odf non impetro, per me Clodio daturus non fum -,
ut inteliigas, quanti apud me auBoritas iuafit, atque eo te piaca-
biiiorem prcebeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 417/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 409
CiCERo Antonio Cos. S.
/^ U O D mecum per literas agis, unam ob caufam mallem
^ coram egilTe : non enim folum ex oratione, fed etiam ex
vultu, et oculis, et fronte (ut aiunt) meum erga te amorem
perfpicere potuifTes. Nam cum te femper amavi, primum tuo
iludio, poft etiam beneficio, provocatus ; tum his temporibus
Refpublica te mihi ita commendavit, ut cariorem habeam ne-
minem. Literas vero tus, cum amantiffime, tum honorificen-
tiffime, fcriptsE fic me affecerunt, ut non dare tibi beneficium
viderer, fed accipere a te, ita petente, ut inimicum meum,
neceffarium tuum, me invito fervare nolles, cum id nullo ne-
gotio facere pofi!es. Ego vero tibi iftuc, mi Antoni, remitto;
atque ita, ut me a te, cum his verbis fcripferis, liberaliffime
atque honorificentiffime tracftatum exiftimem : idque cum to-
tum, quoquo modo fe res haberet, tibi dandum putarem ; tum
do etiam humanitati et naturas meae:
nihil enim unquam nonmodo acerbum in me fuit, fed ne paulo quidem triftius aut
feverius, quam neceffitas Reipublicae poilulavit. Accedit, ut
ne in ipfum quidem Clodium meum infigne odium fuerit un-
quam ; femperque ita ftatui, non efie infediandos inimicorum
amicos, prasfertim humiliores, nec his prsefidiis nofmetipfos
efi^e fpoliandos. Nam de puero Clodio tuas partes effe arbitror,
ut ejus animum tenerum, quemadmodum fcribis, his opinio-
nibus imbuas, ut ne quas inimicitias refidere in familiis nof-
tris arbitretur. Contendi cum P. Clodio, cum ego publicam
caufam, ille fuam defenderet : noftras concertationes Refpub-
lica dijudicavit : fi viveret, mihi cum illo nulla contentio jani
maneret. Quare, quoniam hoc a me fic petis, ut, qucc tua po-
teftas elt, ea neges te me invito ufurum;puero qnoque hoc a
me dabis, fi tibi videbitur : non quo aut setas noflra ab illius
SKtate quidquam debeat periculi fufpicari, aut dignitas mea
ToM. vin. F f f
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 418/541
4IO, EPISTOLARUMullam contentionem extimeicat ; fed ut nofmetipfi Inter nos
conjuncliores fimus, quam adhuc fulmus : interpellantibus
enlm his Inimicitiis, animus tuus mihl magis patuit, quam
domus. Sed hacc hadlenus. Illud extremum; ego, qux te velle,
quaeque ad te pertlnere, arbitrabor, femper fme ulla dubitatlo-
ne fummo fludio faclam. Hoc velim tibl penltus perfuadeas.
CiCERo Attico Sal.
XIV. TTERADUM eadem ifta mlhi. Coronatus Quintus
nofler Parilibus ? Parillbus ? folufne ? etli addis La-
mlamjquod demiror equidem : fed fcire cupio, qui fuerunt
alli : quanquam fatls fcio, nili Improbum, nemlnem. Expla-
nabis igitur hoc diligentlus. Ego autem cafu cum dedllTem ad
te literas vi Kalend. fatis multis verbis, tribus fere horis poft
accepl tuas, et magnl quidem ponderls. Itaque joca tua plena
facetlarum, de hasrefi Veflorlana, et de Phetriorum more Pu-
teolano, riHife me fatis, nihil eft neceffe fcribere. noXiriKooTifct.
illa vldeamus. Ita Brutos Cailiumque defendis, quafi eos ego
reprehendam, quos fatis laudare non polTum. Rerum ego vltia
collegi, non hominum : fublato enim tyranno, tyrannlda ma-
nere vldeo. Nam qujs ille fafturus non fuit, ea fiunt, ut de
Clodio i de quo mihi exploratum efl, iilum non modo non
fadlurum, fed etiam ne pafTurum quidem fuiffe. Sequetur
Rufio Vefcorlanus, Vldtor nunquam fcriptus, casteri, quls
non ? Cui fervlre ipli non potuimus, ejus libellis paremus.
Nam Liberalibus quis potult in Senatum non venire ? Fac id
potuIfTe aliquo modo ; num, etiam cum venifTemus, libere
potuimus fententiam dicere ? nonne omni ratlone veterani, qui
armati aderant, cum pr£Efidii nos nihil haberemus, defendendi
fuerunt ? illam fefTionem Capitolinam mihi non placuilTe, tu
teftls es. Quid ergo ? ifta culpa Brutorum ? minime illorum
quidem, fed allorum brutorum;qui fe cautos ac fapientes
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 419/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 411
putant : quibus fatis fuit lastaii ; nonnulUs etiam, gratulari
nullis, permanere. Sed praeterita omittamus : iftos omni cura
prcElidioque tueamur ; et, quemadmodum tu pra^cipis, con-
tenti Idibus Mart. fimus : quae quidem noftris amicis, divinis
viris, aditum ad cffilum dederunt ; libertatem populo R. non
dederunt. Recordare tua : nonne meminifti clamare te, omnia
periifle, fi ille funere elatus elTet ? Sapienter id quidem : ita-
que ex eo quas manarint vides. Quae fcribis Kal. Juniis Anto-
nium de provinciis relaturum, ut et ipfe Gallias habeat, et
utrifque dies prorogetur ; licebitne decerni iibere ? Si licuerit
libertatem efle recuperatam laetabor: fi non licuerit; quid mihi
attulerit ifta domini mutatio pra^ter lastitiam, quam oculis cepi
juflo interitu tyranni ? Rapinas fcribis ad Opis fieri ; quas nos
quoque tum videbamus. Nae nos et liberati ab egregiis viris,
nec liberi fumus : ita laus illorum eft, culpa noffcra. Et horta-
ris me, ut hiflorias fcribam ? ut colligam tanta eorum fcelera,
a quibus etiam nunc obfidemur ? Poterone eos ipfos non lau-
dare, qui te obfignatorem adhibuerunt ? Nec mehercule me
raudufculum movet;
fed homines benevolos, qualefcunquefunt, grave efl infequi contumelia. Sed de omnibus meis con-
filiis, ut fcribis, exiftimo exploratius nos ad Kalendas Junias
flatuere polTe ; ad quas adero, et omni ope atque opera eni-
tar, adjuvante me fcilicet audoritate tua et gratia, et fumma
aequitate caufs, ut de Buthrotiis fenatus-confultum quale fcri-
bis, fiat. Quod me cogitare jubes, cogitabo equidem ; etfi tibi
dederam fuperiore epiflola cogitandum. Tu autem, quafi jam
recuperata Republica, vicinis tuis MafTilienfibus fua reddis.
Hsec armis, quoe, quam firma habeamus ignoro, reflitui for-
taffe poflunt, audoritate non pofTunt.
F f f 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 420/541
412 EPISTOLARUM
CiCERo Attico Sal.
XV. rj* PISTOLA brevis, quae poftca a te fcripta eft, fane
mihi fuit jucunda. De Bruti ad Antonium, et de
ejufdem ad te literis, poffe videntur effe meliora, quam adhuc
fuerunt : fed nobis ubi fimus, et quo jam nunc nos confera-
mus, providendum eft. O mirificum Dolabellam meum ! jam
enim dico meum ; antea, crede mihi, fubdubitabam. Magnam
ctm^M^yifTiv rcs hahct : de faxo ; in crucem ; columnam tollere;
locum illum fternendum locare. Quid quaeris ? heroica : fuf-
tulifle mihi videtur fimulationem defiderii, adhuc quae ferpebat
in dies, et inveterata, verebar, ne periculofa noftris tyrannoc-
tonis eifet. Nunc prorfus aifentior tuis literis, fperoque me-
liora : quanquam iftos ferre non poflum, qui, dum fe pacem
velle fimulant, adla nefaria defendunt. Sed non pofTunt omnia
limul. Incipit res melius ire, quam putaram : nec vero difce-
dam, nifi cum tu me id honefte putabis facere pofle. Bruto
certe meo nullo loco deero j idque etiam fi mihi cum illo ni-
hil fuiffet, facerem propter ejus fingularem incredibilemque
virtutem. Piliae noftrae villam totam, quaeque in villa funt,
trado, in Pompeianum ipfe proficifcens Kalend. Maiis. Quam
velim Bruto perfuadeas, ut Aflurae fit.
CiCERo Attico Sal.
XVI. /^UINTO Non. confcendens ab hortis Cluvianis in
^ phafelum epicopum has dedi literas, cum Pilise nof-
trae villam ad Lucrinum, villicofque et procuratores, tradidif-
fem. Ipfe autem eo die in Paeti noflri tyrotarichum immine-
bam iperpaucis diebus in Pompeianum : pofl in htec Puteo-
lana et Cumana regna renavigaro. O loca citteroqui valde
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 421/541
AD.ATTICUM LIB. XIV. 413
expetenda, interpellantlum autem multitudine pene fugienda !
Sed ad rem ut veniam, O Dolabellas noftri magnam a^i^wn^y \
quanta eft cLycL^od^v[<Ti^ ? Equidem laudare eum et hortari non
delifto. Red:e tu omnibus epiftolis fignificas, quid de re, quid
de viro, fentias. Mihi quidem videtur Brutus nofi:er jam vel
coronam auream per forum ferre pofi!e : quis enim audeat vio-
lare, propofita cruce, aut faxo ? praefertim tantis plaufibus,
tanta approbatione infimorum ? Nunc, mi Attice, me fac ut
expedias. Cupio, cum Bruto noftro afifatim fatisfecerim, ex-
currere in Grceciam. Magni intereft Ciceronis, vel mea potius,
vel mehercule utriufque, me intervenire difcenti. Nam epifto-
la Leonidae, quam ad me mififti, quid habet, quasfo, in quo
magnopere la^temur ? Nunquam ille mihi fatis laudari vldebi-
tur, cum ita laudabitur, quomodo nunc eji. Non fidentis hoc
teftimonium, fed potius timentis. Herodi autem mandaram, ut
mihi icctTA f^iTov fcriberet : a quo adhuc nulla litera eft. Vereor,
ne nihil habuerit, quod mihi, cum cognofi^em, jucundum pu-
taret fore. Quod ad Xenonem fcripfifti, valde mihi gratum eft^
nihil enim deefi^e Ciceroni,
cumad ofiicium, tum ad exiftima-
tionem meam, pertinet. Flammam Flaminium audio Romas
efiTe. Ad eum fcripfi, me tibi mandafi!e per literas, ut de Mon-
tani negotio cum eo loquerere : et velim cures epiftolam, quam
ad eum mifi, reddendam ; et ipfe, quod commodo tuo fiat,
cum eo colloquare. Puto, fi quid in homine pudoris eft, prae-
ftaturum eum, ne pro fe quodam modo dependatur. De At-
tlca pergratum mihi fecifti, quod curafti, ut ante fcirem red;e
clTe, quam non belle fuifie.
CiCERo Attico Sal.
XVII. T N Pompeianum veni v. Nonas Mai. cum prldie, ut
antea ad te fcripfi, Piliam in Cumano collocavif-
fem. Ibi mihi ccenanti literie tuse fiint reddits, quas dederas-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 422/541
414 EPISTOLARUMDemetrlo liberto prid. Kal. in quibus mulia fapienter, fed ta-
men talia, quemadmodum tute fcribebas, ut omne confilium
in fortuna pofitum videretur. Itaque his de rebus ex tempore,
et coramx. De Buthrotio negotio, utinam quidem Antonium
conveniam : multum profed:o proficiam : fed non arbitrantur
eum a"Capua declinaturum;quo quidem, metuo, ne magno
Reipublicae malo venerit : quod idem L. Ca^fari videbatur,
quem pridie Neapoli affeftum graviter videram. Quamobrem
ifta nobis ad Kal. Jun. trad:anda et perficienda funt. Sed hac-
tenus. Q^filius ad patrem acerbiffimas literas mifit; quae funt
ei redditae, cum veniffemus in Pompeianum : quarum tamen
erat caput, AquiUiam novercam non ejfe laturum. Sed hoc toie-
rabile fortafie : illud vero ? Se ab Ccefare habuijfe omnia, nihil a
patre, reliquafperare ab Antonio. O perditum hominem ! fed
l^'i.Kv\<T{, Ad Brutum noftrum, ad Caffium, ad Dolabellam, epif-
tolas fcripfi : earum exempla tibi mifi, non ut deliberarem
reddendaene efi!ent, (plane enim judico efi^e reddendas) fed
quod non dubito, quin tu idem exifiiimaturus fis. Ciceroni
meo, mi Attice, fuppeditabis quantum videbitur, meque hoc
tibi onus imponere patiere : quas adhuc fecifiii, mihi funt gra-
tiffima. Librum meum illum cf.nK^QXQ)) nondum, ut volui, per-
polivi : ifi:a vero, qu^e tu contexi vis, aliud quoddam fepara-
tum volumen expedlant. Ego autem (credas mihi velim) mi-
nore periculo exifi:imo contra illas nefarias partes, vivo tyranno,
dici potuifi^e, quam mortuo : ille enim nefcio quo pa<5to fere-
bat me quidem mirabiliter ; nunc, quacunque nos commovi-
mus, ad Caefaris non modo adta, verum etiam cogitata, revo-
camur. De Montano, quoniam Flamma venit, videbis : puto
rem meliore loco efiTe debere.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 423/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 415
ClCERO DOLABELLJE C O S. SUO S.
p TSI contentus eram, mi Dolabella, tua gloria, fatifque ex
ea magnam Ixtitiam voluptatemque capiebam ; tamen non
poilum non confiteri, cumulari me maximo gaudio, quod vulgo
hominum opinio focium me adfcribat tuis laudibus. Neminem
conveni, (convenio autem quotidie plurimos : funt enim per-
multi optimi viri, qui valetudinis caufa in hasc loca veniant ;
pr-cEterea ex municipiis frequentes necefTarii mei) quin omnes,cum te fummis laudibus ad caelum extulerunt, mihi continuo
maximas gratias agant : negant enim fe dubitare, quin tu meis
priEceptis et confiHis obtemperans, praeftantiffimum te civem et
fingularem Confulem praebeas. Quibus ego quanquam veriffime
poffum refpondere, te, quae facias, tuo judicio et tua fponte fa-
cere, nec cujufquam egere confilio ^ tamen neque plane allen-
tior, ne imminuam tuam laudem, fi omnis a meis confiHis pro-
fedta videatur ; neque valde nego. Sum enim avidior etiam,
quam fatis efl, glonx. Et tamen non alienum dignitate tua,
quod ipfi Agamemnoni, regum regi, fuit honeflum, habere
ahquem in confiliis capiendis Nefloremj mihi vero gloriofum,
te juvenem Confulem fiorere laudibus, quafi alumnum difci-
plinas meie. L. quidem Caefar, cum ad eum aegrotum Neapo-
lim veniffem, quanquam erat oppreffus totius corporis dolori-
bus, tamen ante, quam me plane falutavit, O mi Cicero, in-
quit, gratulor tibi, cum tantum vales apud Dolabellam, quan-
tum fi ego apud fororis filium valerem, jam falvi effe poffemus,
Dolabellas vero tuo et gratulor, et gratias ago : quem quidem,
pofl te Confulem, folum poffumus vere Confulem dicere. Dein
multa de fad:o, ac de re gcfla : tum nihil magnificentius, nihil
praeclarius adtum unquam, nihil Reipublicas falutarius : atque
haec una vox omnium eft. A te autem peto, uti me hanc quafi
falfam hereditatem alienae glorias finas cernere, meque ahqua
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 424/541
4i6 E P I S T O L A R U M
ex parte in focietatem tuarum laudum venlre patiare. Quani-
quam, mi Dolabella, (hasc enim jocatus fum) libentius omnes
meas, fi modo funt aliquau meae laudes, ad te transfuderim,
quam aliquam partem exhauferim ex tuis. Nam cum te fem-
per tantum dilexerim, quantum tu intelligere potuifli -, tum
his tuis fadtis fic incenfus fum, ut nihil unquam in amore fue-
rit ardentius. Nihil efl enim (mihi crede) virtute formofius,
nihil pulchrius, nihil amabilius. Semper amavi, ut fcis, M.
Brutum, propter ejus fummum ingenium, fuavifHmos mores,
iingularem probitatem atque conflantiam: tamen Idibus Mart.
tantum acceflit ad amorem, ut mirarer locum fuiffe augendi in
eo, quod mihi jampridem cumulatum etiam videbatur. Quis
erat, qui putaret ad eum amorem, quem erga te habebam,
poffe aliquid accedere ? tantum acceflit, ut mihi nunc denique
amare videar, antca dilexiffe. Quare quid efl, quod ego te hor-
ter, ut dignitati et glorias fervias ? proponam tibi claros viros,
quod facere folent, qui hortantur ? neminem habeo clariorem,
quam te ipfum. Te imitere oportet, tecum ipfe certes. Ne li-
cet quidem tibi jam, tantis rebus geflis, non tui fimilem efTe.
Quod cum ita fit, hortatio non efl necefTaria ; gratulatione
magis utendum efl. Contigit enim tibi, quod haud fcio an ne-
mini, ut fumma feveritas animadverfionis non modo non invi-
diofa, fed etiam popularis effet, et cum bonis omnibus, tum
infimo cuique, gratiflima. Hoc fi tibi fortuna quadam conti-
giffet, gratularer felicitati tuce: fed contigit magnitudine cum
animi, tum etiam ingenii atque confilii. Legi enim concionem
tuam : nihil illa fapientius. Ita pedetentim et gradatim tum
acceffus a te ad caufam fadti, tum receffus, ut res ipfa maturi-
tatem tibi animadvertendi omnium concefTu daret. Liberafli
igitur et urbem periculo, et civitatem metu ; neque folum ad
tempus maximam utilitatem attulifli, fed etiam ad exemplum
fadli. Intelligere debes, in te pofitam effe Remp. tibique non
modo tuendos, fed etiam ornandos, illos viros, a quibus ini-
tium libertatis profedlum efl. Sed his de rebus coram plura
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 425/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 417
propedlem, ut fpero. Tu, quonlam Remp. nofque confervas,
fac, ut diligentifrime te ipfum, mi Dolabella, cuftodias.
CiCERO Attico Sal.
XVIII. CiEPIUS me jam agltas, quod rem geftam Dola-
bellae nlmis in caslum videar efferre : ego autem,
quanquam fane probo fadlum, tamen ut tantopere laudarem,
a<ldud;us fum tuls unis €t alteris llt^ris. Sed totum fe a te ab-
alienavit Dolabella, ea de caufa, qua me quoque fibi Inimicif-
limum reddidit. O hominem pudentem ! Kalend. Jan. debuit;
adhuc non folvit, praefertlm cum fe maximo aere alieno Faberii
manu liberarit, et opem ab eo petierit. Licet enim jocari, ne
me valde conturbatum putes. Atque ego ad eum viii Idus li-
teras dederam bene mane: eodem autem die tuas literas vefperi
acceperam in Pompeiano, fane celeriter, tertio abs te die. Sed,
ut ad te eo ipfo die fcripferam, fatis aculeatas ad Dolabellam
literas dedi -, quas fi nihil profecerint, puto fore, ut
meprae-
fentem non fuftineat. Albianum te confecilfe arbitror. De Pe-
tolciano nomine, quod mihi fuppeditatus es, gratiffimum eft,
€t fimile tuorum omnium. Sed ego Erotem ad ifta expedienda
fadtum mihi videbar reliquiire ; cujus non fme magna culpa
vacillarunt : fed cum ipfo videro. De Montano, ut faspe ad tc
fcripfi, erit tibi tota res curae. Servius proficifcens quod de-
fperanter tecum locutus eft, mlnime miror ; neque ei quid-
quam in defperatione concedo. Brutus nofi:er, fingularis vir, fi
in Senatum non efl KaL Juniis venturus, quid fa(5lurus fit in
foro, nefcio; fed hoc ipfe melius. Ego ex his, quse parari vi-
deo, non multum Idibus Martiis profed:um judlco. Itaque de
Graecla quotidie magis et magis cogito : nec enim Bruto meo,
exilium, ut fcribis ipfe, meditanti, video quid prodefie pof-
fim. Leonidse me litercE non fatis deledarunt. De Herode tibi
ToM. VIIL G g g
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 426/541
4i8 EPISTOLARUMaiTentior. Saufeii legiffe vellem. Ego cx Pompelano vi Idus
Mai. cogitabam.
CicERo Attico Sal.
XIX. "f^ O N. Mai. cum efTem in Pompeiano, accepi binas a
te literas, alteras fexto die, alteras quarto. Ad fu-
perlores Igitur prius. Quam mihi jucundum, opportune tibi
Barnseum literas reddidiife ! Tu vero cum CaiTio, ut csetera.
Quam commode autem, quod id ipfum quod me mones, qua-
triduo ante ad eum fcripferam, exemplumque mearum litera-
rum ad te miferam ! Sed cum Dolabellae cctktU (fic enim tu ad
me fcripferas) magna defperatione affedus eifem ; ecce tibi et
Bruti, et tuae literffi. Ille exilium meditari. Nos autem alium
portum propiorem huic aetati videbamus -, in quem mallem
equidem pervehi florente Bruto noilro, conilitutaque Republi-
ca : fed nunc quidem, ut fcribis, non utrumvis : aifentiris
enim mihi, noilram astatem a cailris, praefertim civilibus, ab-
horrere. Antonius ad me tantum de Clodio refcripfit, meamlenitatem et clementiam et fibi eife gratam, et mihi voluptati
magnae fore. Sed Panfa furere videtur de Clodio, itemque de
Dejotaro ; et loquitur fevere, ii velis credere. Illud tamen non
belle, ut mihi quidem videtur, quod fad:um Dolabellce vehe-
menter improbat. De coronatis, cum fororis tuae iilius a patre
accufatus eifet, refcripfit fe coronam habuiife honoris Caefaris
caufa ', pofuiife lud:us gratia : poilremo, fe libenter vitupera-
tionem fubire, quod amaret etiam mortuum Caefarem. AdDolabellam, quemadmodum tibi dicis placere, fcripfi dihgen-
ter : ego etiam ad Sicam : tibi hoc oneris non impono : nolo
te illum iratum habere. Servii orationem cognofco -, in qua
plus timoris video, quam confilii : fed quoniam perterriti om-
nes fumus, aifentio Servio. Publilius tecum tricatus eil : huc
cnim CasrelHa miifa ab iilis eil legata ad me 5 cui facile
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 427/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 419
perfuafi, mihi id, quod rogaret, ne licere quidem, non modo
non lubere. Antonium fi videro, accurate agam de Buthroto.
Venio ad recentiores literas : quanquam de Servio jam re-
fcripfi, me facere magnam tt^^^iv Dolabella^. Mihi mehercule
ita videtur, non potuilTe major tali re, talique tempore : fed
tamen, quidquid ei tribuo, tribuo ex tuis literis. Tibi vero
affentior, majorem Tr^^iv ejus fore, li mihi, quod debuit, dif-
folverit. Brutus, velim, fit Aflurs. Quod autem laudas me,
quod nihil ante de profe6tione conftituam, quam, ifla quo
cvafura fint, videro, muto fententiam ; neque quidquam tamen
ante, quam te videro. Atticam meam gratias mihi agere dematre gaudeo : cui quidem ego totam villam cellamque tradi-
di ; eamque cogitabam v Idus videre. Tu Atticae falutem di-
ces : nos Piliam diligenter tuebimur.
CiCERo Attico Sal.
XX. p POMPEIANOnavi advedus fum in Luculli
noAtri hofpitium vi Idus, hora fere tertia : egreffus au-
tem e navi, accepi tuas literas, quas tuus tabellarius in Cuma-
num attuliffe dicebatur, Nonis Mai. datas; a Lucullo poflridie
eadem fere hora, qua veni, vii Idus Lanuvio datas. Audi igi-
tur ad omnes. Primum, quae de re mea gefla et in folutione,
et in Albiano negotio, grata. De tuo autem Buthroto, cum in
Pompeiano effem, Mifenum venit Antonius : inde ante dif-
cefTit, quam illum veniffe audifTem : a quo in Samnium : vide,
quid fperes. Roma} igitur de Buthroto. L. Antonii horribilis
concio, Dolabellas praeclara. Jam vel fibi habeat nummos,
modo numeret Idibus. Tertull^ nollem abortum : tam enim
Caffii funt jam, quam Bruti, ferendi. De regina velim, atque
etiam de Caefare illo. Perfolvi primaj epiflolse : venio ad fecun-
dam. De Quintis ac Buthroto, cum venero, ut fcribis. Quod
Ciceroni fuppeditas, gratum, Quod errare me putas, qui
G g g 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 428/541
420 EPISTOLARUMRempublicam putem pendere e Bruto ; fic fe res habet : aut
nulla erit, aut ab ifto iflifve fervabitur. Quod me hortaris, ut
fcriptam concionem mittam ; accipe a me, mi Attice, KctJvhiKov
^copyif^ci earum rerum, in quibus fatis exercitati fumus. Nemo
unquam neque poeta, neque orator, fuit, qui quemquam me-
liorem quam fe arbitraretur. Hoc etiam malis contingit : quid
tu Bruto putas, et ingeniofo et erudito ? de quo etiam experti
fumus nuper in edidlo. Scripferam rogatu tuo : meum mihi
placebat, illi fuum. Quin etiam, cum ipfius precibus pene
addu6lus fcripfiffem ad eum de optimo genere dicendi, non
modo mihi, fed etiam tibi, fcripfit, fibi illud, quod mihi pla-
ceret, non probari. Quare fine quaefo fibi quemque fcribere :
Suam cuique fponfam, mihi meam ; fuum cuique amorem, mibi
meum, Non fcite j hoc enim Attilius, poeta duriffimus. Atque
utinam liceat ifli concionari j cui fi ^^t in urbe tuto lice-
bit, vicimus : ducem enim novi belli civilis aut nemo feque~
tur, aut ii fequentur, qui facile vincantur. Venio ad tertiam.
Gratas fuiffe meas literas Bruto et CafHo gaudeo : itaque iis
refcripfi. Quod Hirtium per me mcliorem fieri volunt ; do
equidem operam ^ et ille optime loquitur : fed vivit habitatque
cum Balbo, qui item bene loquitur. Quid credas, videris. Do-
labellam valde placere tibi video -, mihi quidem egregie. Cum
Panfa vixi in Pompeiano : is plane mihi probabat fe bene fen-
tire, et cupere pacem. Caufam armorum quceri plane video»
Edidtum Bruti et CafTii probo. Quaeris, ut fufcipiam cogita-
tionem, quidnam iflis agendum putem : confilia temporum
funt ;qu.T in horas commutari vides. Dolabellas et prima illa
a(flio, et hsec contra Antonium concio, mihi profeciffe per-
multum videtur. Prorfus ibat res. Nunc autem videmur ha-
bituri ducem; quod unum municipia bonique defiderant.
Epicuri mentionem facis, et audes dicere, /u>? 7roXmvi<&cu ? noa
te Bruti noflri vulticulus ab ifla oratione deterret ? Q^filius,
ut fcribis, Antonii efl dextella : per eum igitur, quod vo-
lemus, facile auferemus. Expe(So, fi, ut putas, L. Antoniu^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 429/541
AD ATTICUM LIB. XIV. 421
produxlt Odlavium, qualis concio fuerit. Haec fcripfi cita-
tim ; ftatlm enim Caffii tabellarius. Eram continuo Piliam
falutaturus : deinde ad epulas Veflorii, navicula. Atticse plu-
rimam falutem..
CiCERo Attico Sal.
XXI. /^ U M paulo ante dedifTem ad te CafTii tabellario lite-
ras, V Idus venit nofler tabellarius, et quidem, por-
tenti fimile, fme tuis literis : fed cito conjeci Lanuvii te fuiffe.
Eros autem feflinavit, ut ad me literas Dolabellae perferrentur,
non de re mea (nondum enim meas acceperat) fed refcripfit ad
eas quarum exemplum tibi miferam, fane luculente. Ad me
autem, cum Caflii tabellarium dimififfem, flatim Balbus. O
dii boni, quam facile perfpiceres timere otium ! et nofli virum,
quam tedlus : fed tamen Antonii confilia narrabat ; illum cir-
cumire veteranos, ut adla Caefaris fancirent ; idque fe fadluros
effe jurarent, utrata
omneshaberent ;
eaque Duumviri omni-bus menfibus infpicerent. Queflus efl etiam de fua invidia ^
eaque omnis ejus oratio fuit, ut amare videretur Antonium.
Quid quaeris ? nihil finceri. Mihi autem non eft dubium, quin
res fpecftet ad caftra. Ada enim illa res efl animo virili, confi-
lio puerili, Quis enim hoc non vidit, regni heredem relidtum?
quid autem abfurdius, Hoc metuere, alterum in metu non poneref
Quin etiam hoc ipfo tempore multa vTTQfroXoiKct : Pontii Nea-
politanum a matre tyrannodloni pofHderi l Legendus mihi
faepius eft Cato major, ad te miffus. Amariorem enim me fe-
nedtus facit : ftomachor omnia. Sed mihi quidem ^iQicoTcu :
viderint juvenes. Tu mea curabis, ut curas. Hsec fcripfi, feu
didavi, appofita fecunda menfa, apud Veftorium. Poflridie
apud Hirtium cogitabam : et quidem TrmixoiTrov . Sic hominem
traducere ad optimates paro. A^^e? TroAvf. Nemo eft iflorumj
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 430/541
422 EPISTOLARUMqui otium non timeat. Quare talaria videamus : quidvis enim
potius, quam caftra. Attica^ falutem plurimam velim dicas.
Expecflo Odtavii concionem, et, fi quid aliud ; maxime au-
tem ecquid Dolabella tinniat ; an in meo nomine tabulas no-
vas fecerit.
CicERo Attico Sal.
XXII. r^ERTIOR a Pilia fadus, mitti ad te Idibus tabel-
larios, ftatim hoc nefcio quid exaravi. Primum
igitur fcire te volui, me hinc Arpinum xvi Kalend. Jun. eo
igitur mittes, fi quid erit pofthac; quanquam ipfe jam jamque
adero. Cupio enim ante, quam Romam venio, odorari dili-
gentius, quid futurum fit. Quanquam vereor, ne nihil con-
jed:ura aberrem ; minime enim obfcurum eft, quid ifti mo-
liantur 3(meus vero difcipulus, qui hodie apud me coenat,
valde amat illum, quem Brutus nofter fauciavit) et, fi quse-
ris, (perfpexi enim plane) timent otium : vTro^io-iv autem hanc
habent, eamque prae fe ferunt, virum clariffimum interfec-
tum, totam Rempublicam illius interitu perturbatam : irrita
fore, qus ille egiffet, fimul ac defiflemus timere : clementiam
illi malo fuiffe ; qua fi ufus non effet, nihil ei tale accidere
potuiffe. Mihi autem venit in mentem, fi Pompeius cum
exercitu firmo veniat, quod efl ivKoyov^ certe fore belkim. HGec
me fpecies cogitatioque perturbat : neque enim jam, quod tibi
tum licuit, nobis nunc licebit j nam aperte laetati fumus.
Deinde habent in ore, nos ingratos. Nullo modo licebit, quod
tum et tibi licuit, et multis. ^cavoTr^oc-oi^^YiTiov ergo, et 'triov mcaflra ? millies mori melius, huic prasfertim astati. Itaque me
Idus Mart. non tam confolantur, quam antea j magnum enim
mendum continent. Etfi illi juvenes :
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 431/541
AD ATTICUM LIH. XIV. 423
Sed, fi tu mellus quippiam fperas, quod et plura audis, et
interes confiliis ; fcribas ad me velim, fimulque cogites, quid
agendum nobis fit fuper legatione votiva. Equidem in his
locis moneor a multis, ne in Senatu Kalend. dicuntur enim
occulte milites ad eam diem comparati, et quidem in iflos j
qui mihi videntur ubivis tutius, quam in Senatu, fore.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 432/541
[ 424 ]
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R XV.
CicERo Attico Sal.
I. /^ F A C T U M male de Alcxlone ! Incredibile efl,
V^ quanta me moleftia afFecerit ; nec mehercule ex ea
parte maxime, quod plerique mecum : Ad quem igitur te
medicum conferes ? Quid mihi jam medico ? aut fi opus eft,
tanta inopia eft ? Amorem erga me, humanitatem, fuavita-
temque, defidero. Etiam illud :
quid eft, quod non pertimef-
cendum fit ; cum hominem temperantem, fummum medicum,
tantus improvifo morbus opprefferit ? Sed ad h^c omnia una
confolatio eft, quod ea conditione nati fumus, ut nihil, quod
homini accidere pofHt, recufare debeamus. De Antonio, jam
antea tibi fcripfi, non effe eum a me conventum. Venit enim
Mifenum, cum ego eftem in Pompeiano : inde ante profedus
eft, quam ego eum venifTe cognovi. Sed cafu, cum legerem
tuas literas, Hirtius erat apud me in Puteolano:
ei legi, et
egi : primum quod attinet, nihil mihi concedebat : deinde
ad fummam, arbitrum me ftatuebat non modo hujus rei, fed
totius Confulatus fui. Cum Antonio autem fic agemus, ut per-
fpiciat, fi in eo negotio nobis fatisfecerit, totum me futurum
fuum. Dolabellam fpero domi effe. Redeamus ad noftros ; de
quibus tu bonam fpem te fignificas habere propter edictorum
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 433/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 425
humanitatem. Ego autem perfpexi, cum a me xvii Kalend. de
Puteolano Neapolim Panfas conveniendi caufa proficifceretur
Hirtius, omnem ejus fenfum : feduxi enim, et ad pacem fum
cohortatus. Non poterat fcilicet negare, fe velle pacem ; fed
non minus fe noftrorum arma timere, quam Antonii : et ta-
men utrofque non fine caufa prasfidium habere; fe autem utra-
que arma metuere. Quid quaeris ? iihv vyiig. De Q^filio tibi
alTentior : patri quidem certe gratiffimae et belliffimae tuae li-
terae fuerunt. CaerellieE vero facile fatisfeci : nec valde laborare
mihi vifa eft ; et, fi illa, ego certe non laborarem. Iflam
vero, quam tibi moleftam fcribis effie, auditam a te effe om-nino demiror. Nam quod eam collaudavi apud amicos ; au-
dientibus tribus fihis ejus, et filia, ^ Ta,vTo ex tS civtS. Quid
eft hoc ? Quid eil autem, cur ego perfonatus ambulem ? pa-
rumne foeda perfona eft ipfius fened:utis ? Quod Brutus rogat,
ut ante Kalendas, ad me quoque fcripfit ; et fortaffe faciam.
Sed plane quid velit, nefcio: quid enim illi afferre confilii pof-
fum, cum ipfe egeam confiiio ? et cum ille fuae immortahtati
melius, quam noftro otio, confulerit ? De regina rumor ex-tinguetur. De Flamma, obfecro te, fi quid potes. Heri dede-
ram ad te literas exiens e Puteolano, diverteramque in Cuma-
num : ibi bene valentem videram Piliam. Quin etiam Baulos
Cumis eam vidi : venerat enim in funus ; cui funeri ego quo-
que operam dedi. Cn. Lucullus, famiHaris nofter, matrem
efferebat. Manfi igitur eo die in Sinueffano ; atque inde mane
poftridie Arpinum proficifcens hanc epiftolam exaravi. Erat
autem nihil novi, quod aut fcriberem, aut ex te quaereremj nifi
forte hoc ad rem putas pertinere. Brutus nofier mifit ad me
orationem fuam, habitam in concione Capitolina ; petivitque
a me, ut eam, nec ambitiofe, corrigerem ante, quam ederet.
Efi: autem oratio fcripta elegantiffime fententiis, verbis, ut ni-
hil poffit ultra. Ego tamen, fi illam caufam habuiffem, fcrip-
fiffem ardentius vTro^a-u?. Vides, quaj fit perfona dicentis.
Itaque eam corrigere non potui. Quo enim in genere Brutus
ToM. VIII. H h h
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 434/541
426 EPISTOLARUMnofter e/Te vult, et quod judicium habet de optlmo genere
dicendi, id ita confecutus eft in ea oratione, ut elegantius
efle nihil poflit. Sed ego folus alius fum ; five hoc redte, fivc
non re6te. Tu tamen velim orationem legas, nifi forte jara
legifti, certioremque me facias, quid judices ipfe. Quanquam
vereor, nc cognomine tuo lapfus vTnpATTiKos fis injudicando.
Sed fi recordabere li^ni^ocr^im fulmlna, tum inteHiges polTe et
aTTuurcLTo, graviffime dici. Sed haec coram. Nunc nec fme epif-
tola, nec cum inani epiftola, volui ad te Metrodorum venire.
CiCERo Attico Sal.
II. /^UINTO decimo Kalendas e Sinueffano proficifcens,
'^ cum dediffem ad te literas, divertiffemque a Cumis, in
Vefciano accepi a tabellario tuas literas ; in quibus nimis
multa de Buthroto. Non enim tibi ea res majori curse aut eft,
aut erit, quam mihi : fic enim decet, te mea curare, tua me.
Quamobrem id quidem fic fufceptum efl mihi, ut nihil fim
habiturus antiquius. L. Antonium concionatum effe, cognovi
tuis literis et aliis, fordide ; fed, id quale fuerit, nefcio : nihil
enim fcripfifli. De Menedemo probe. Qulntus certe ea did:i«
tat, quas fcribis. Confilium meum a te probari, quod ea non
fcribam, quae tu a me poftularis, facile patior -, multoque ma-
gis id probabis, fi orationem eam, de qua hodie ad te fcripfi,
legeris. Quae de legionibus fcribis, ea vera funt. Sed non fatis
hoc mihi videris tibi perfuafifTe, quid de Buthrotiis noftrls per
Senatum fperes confici pofTe. Quod puto, (tantum enim vi-
deo) non videmur effe vidiuri. Sed, fi etiam nos hoc fallat,
de Buthroto te non fallet. De Odtavii concione idem fentio,
quod tu ; ludorumque ejus apparatus, et Matius ac Poflumlus
mihi procuratores non placent. Saferna collega dignus. Sed
ifli omnes, quemadmodum fentis, non minus otium timent,,
quam nos arma. Balbum levari invidia per nos velim ; fed ne
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 435/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 427
ipfe quidem id fieri poffe confidit : itaque alla cogltat. Quod
prima difputatio Tufculana te confirmat, fane gaudeo ; neque
enim ullum eft perfugium aut melius, aut paratius. Flamma
quod bene loquitur, non molefle fero. Tyndaritanorum caufa,
de qua tam laboras, qu^ lit ignoro. Hos tamen. invTiXoiTrov
movere ifta videntur, in primis erogatio pecunias. De Alexio-
ne doleo ; fed, quoniam inciderat in ita gravem morbum, bene
adlum cum illo arbitror. Quos tamen fccundos heredes, fcire
vellem, et diem teftamentl.
CiCERo Attico Sal.
III. TT N D E C I M O Kalend. accepi in Atinati duas epif»
tolas tuas, quibus duabus meis refpondifti. Una erat
XV Kal. altera xii data. Ad fuperiorem igitur prius. Accurres
in Tufculanum, ut fcribis : quo me vi Kal. venturum arbi-
trabar. Quod fcribis parendum vid:oribus : non mihi quidem,
cui funt multa potiora. Nam illa, quae recordaris Lentulo et
Marcello ColT. fadla in asde Apollinis ; nec caufa eadem eft,
nec fimile tempus jpraefertim cum Marcellum fcribas aliofque
difcedere. Erit igitur nobis coram odorandum, et conflituen-
dum, tutone Romas effQ poflimus. Novi conventus habitatores
fane movent : in magnis enim verfamur angufliis. Sed fmt ifla
parvi : quin et majora contemnimus. Calvae teftamentum cog-
novi, hominis turpis ac fordidi. Tabula Demonici quod tibi
curae efl, gratum. De Mario fcripfi jam pridem ad Dolabel-lam accuratiflime ; modo redditas Hterae fmt : ejus caufa et cu-
pio et debeo. Venio ad propiorem. Cognovi de Alexione, qu^e
defiderabam. Hirtius efl tuus. Antonio, quam efl,^ volo pe-
jus effe. De Quinto filio fcribis, ut l^ia,$. De patre coram
agemus. Brutum omni re, qua pofTum, cupiojuvare; cujus
de oratiuncula idem te, quod me, fentire video : fed parum
intelligo, quid me velis fcribere, quafi a Bruto habita orationCj
H h h 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 436/541
428 EPISTOLARUMcum ille ediderit. Qui tandcm convenit ? an fic ut in tyran-
num jure optimo ca:fum ? multa dicentur, multa fcribentur,
a nobis ; fed alio modo et tempore. De fella Cacfaris bene tri-
buni. Praeclaros etiam xiv ordines. Brutum apud me fuiffe
gaudeo 3 modo et libenter fuerit, et fat diu.
CiCERO Attico Sal.
IV. T^ E C I M O Kalend. hora viii fere a Q^Fufio venit
tabellarius : nefcio quid ab eo literularum, uti me
fibi refliituerem, fane infulfe, ut folet ; nifi forte, quae non
ames, omnia videntur infulfe fieri. Scripfi ita, ut te probatu-
rum exiftimem. Mihi duas a te epiflolas reddidit, unam xi,
alteram x. Ad recentiorem prius. Et legio ? rem laudo. Si
vero etiam Carfulenus, glvm "^^oTctixoov. Antonii confilia narras
turbulenta : atque utinam potius per populum agat, quam per
Senatum ;quod quidem ita credo. Sed mihi totum ejus con-
filium ad bellum fpedtare videtur, fi quidem D. Bruto provin-
cia eripitur. Quoquo modo ego de illius nervis exiftimo, non
videtur fieri pofi^e fine bello : fed non cupio, quoniam cavetur
Buthrotiis. Rides ? At ego doleo, non mea potius afiiduitate,
diligentia, gratia, perfici. Quod fcribis te nefcire, quid nofi:ris
faciendum fit ;jam pridem me illa "^^.a. follicitat. Itaque
fi:ultajam Iduum Martiarum eft confolatio : animis enim ufi
fumus virilibus, confiliis, mihi crede, puerilibus : excifa enim
efl arbor, non evulfa; itaque quam fruticetur, vides. Redeamus
igitur, quoniam faepe ufurpas, ad Tufculanas difputationes.
Saufeium per te celemus : ego nunquam indicabo. Quod te a
Bruto fcribis ; ut certior fieret, quo die in Tufculanum effem
venturus; ut ad te ante fcripfi, vi Kal. et quidem ibi te quam-
primum pervidere velim. Puto enim nobis Lanuvium eundum,
et quidem non fine multo fermone : fed |tt£A>?o-<^. Redeo ad fu-
periorem : ex qua prsetereo illa prima de Buthrotiis;quae mihi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 437/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 429
funt inclufa medullis ; fit modo, ut fcribis, locus agendi. De
oratione Bruti prorfus contendis, cum iterum tam multis ver-
bis agis. Egone ut eam caufam, quam is fcripfit ? ego fcribam
non rogatus ab eo ? nulla 7ra^iyx^%^^^^ fieri poteft contume-
liofior. At, inquis, 'HpoixAffJioy aliquod. Non recufo id qui-
dem ; fed et componendum argumentum eft, et fcribendi
expeclandum tempus maturius. Licet enim de me, ut libet,
exiftimes (velim quidem quam optime) fi haec ita manent, ut
videntur (feres quod dicam) me Idus Martiae non deledlant.
Ille enim nunquam revertiifet : nos timor confirmare ejus adla
non coegifiTet : aut (ut in Saufeii eam, relinquamque Tufcu-lanas difputationes, ad quas tu etiam Vefiiorium hortaris) ita
gratiofi eramus apud illum, quem dii mortuum perduint, ut
nofi:rae aetati, quoniam interfedto domino liberi non fumus, non'
fuerit dominus ille fugiendus. Rubeo, mihi crede : fed jam
fcripferam ; delere nolui. De Menedemo, vellem verum fuif-
fet. De regina, velim verum fit. Caetera coram, et maxime,.
quid nofi:ris faciendum fit jquid etiam nobis, fi Antonius mi-
litibusobfefiAirus efi:
Senatum. Hancepifi:olam fi illius
tabel-lario dedifiTem, veritus fum, ne folveret : itaque mifi dedita
opera; erat enim refcribendum tuis. Quam vellem, Bruto fi:u-
dium tuum navare potuifi^es ! ego igitur ad eum literas. Ad
Dolabellam Tironem mifi cum mandatis et literis : eum ad te
vocabis ; et, fi quid habebis, quod placeat, fcribes. Ecce au-
tem de traverfo L. Casfar, ut veniam ad fe, rogat, in Nemus;
aut fcribam, quo fe venire velim : Bruto enim placere, fe a
me conveniri. O rem odiofam et inexplicabilem ! puto me
ergo iturum, et inde Romam ; nifi quid mutaro. Summatim
adhuc ad te j nihil dum enim a Balbo : tuas igitur expedoa,
nec adtorum foltun, fed etiam futuiorum,.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 438/541
43° EPISTOLARUM
CicERo Attico Sal.
T. A BRUTO tabellarius rediit : attulit et ab eo et Caffio.
Confilium meum magnopere exquirunt ; Brutus qui-
dem, utrum de duobus. O rem miferam ! plane non habeo
quid fcribam. Itaque lilentio puto me ufurum; nifi quid aliud
tibi videtur : fm tibi quid venit in mentem, fcribe quaefo.
Caffius vero vehementer orat ac petit, ut Hirtium quam opti-
mum faciam. Sanum putas ? o yycc(piv^ av^^ccKiv^. Epiftolam tibi
mifi. Ut tu de provincia Bruti et Caffii per fenatus-confultum,
ita fcribit et Balbus et Hirtius. Qui quidem, fe adlutum ; et-
cnim jam in Tufculano eft -, mihique, ut abfim, vehementer
audlor efl : et ille quidem periculi caufa, quod fibi etiam fuifle
dicit. Ego autem, etiam ut nullum periculum lit : tantum
abeft, ut Antonii fufpicionem fugere nunc curem, ne videar
ejus fecundis rebus non deled:ari, ut mihi caufa lit, cur Ro-
mam venire nolim, ne illum videam. Varro autem nofter ad
me epiftolam mifit ; libi a nefcio quo miflam, (nomen enim
jdelerat) in qua fcriptum erat, veteranos eos, qui rejiciantur,
(nam partem effe dimiflam) improbiffime loqui j ut magno
periculo Romae fint futuri, qui ab eorum partibus diffentire
videantur. Qui porro nofter itus, reditus, vultus, inceffus, in-
ter iflos ? Quod fi, ut fcribis, L. Antonius in Decimum, re-
liqui in noftros 3 ego quid faciam ? aut quo me padto geram ?
Mihi vero deliberatum efl, ut nunc quidem efl, abeffe ex ea
urbe, in qua non modo fiorui cum fumma, verum etiam fer-
vivi cum aliqua dignitate -, nec tam ilatui ex Italia exire, de
quo tecum deliberabo, quam iftuc non venire.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 439/541
AD ATTICUM L I B. XV. 431
CiCERo Attico Sal.
VI. (^ U M ad me Brutus nofter fcripfiiret et CafHus, ut
Hirtium, quem adhuc bonum fuifTe fciebant, neque
eum conlidebant fore, mea aucfloritate meliorem facerem,
(Antonio eft enim fortafTe iratior, caufaj vero amicifHmus) ta-
men ad eum fcripfi, eique dignitatem Bruti et CafTii commen-
davi. Ille quid mihi refcripfiffet, fcire te volui ; fi forte idem
tu, quod ego, exiftimares, iflos etiam nunc vereri, ne forte
ipfi noftri plus animi habeant, quam habent.
HlRTIUS ClCERONI SUO, S.
73 URE jam redierim, quceris ; an egOy cum omnes caleant, ig"
naviter aliquidfaciam. Etiam ex urbefum profeSius -, utilius
enim Jlatui abeffe. Has tibi literas exiens in Tufculanwn fcripf,
Noli autem me tam jirenuum putare, ut ad Nonas recurram : ni'
bil enim jam video opus ejfe noftra cura ; quoniam prcefdia funt
in tot annos provifa. Brutus et Cafjius utinam, quamfacile a te
de me impetrare pojfunt, ita per te exorentur, ne quod calidius
ineant conflium. Cedentes enim h<zc aisfcripfjfe : quo ? aut qua^
re f RetinCy obfecro te, Cicero, illos ; et nolijinere hac omnia pC"
rire, qucefunditus mediusfdius rapinis, incendiis, ccedibus, perver»
iuntur. Tantum,f quid timent, caveant : nihi/praterea mo/iantur<.
Non mediusfdius acerrimis conf/iis pius, quam etiam inertijjimis,
dum modo diiigentibus, confequentur, Hac enim, qua fluunt, per
fe diuturna nonfunt ; in contentione prcefentes ad nocendum /jabent
vires. ^idfperes de ii/is,. in 'Tufcu/anum ad mefcribe,
Habes Hirtii epiflolam : cui refcripfi, nil illos calidius co-
gitare, idque confirmavi. Hoc qualecunque effet, te fcire vo-^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 440/541
432 EPISTOLARUMlui. Obfignata jam epiftola, Balbus ad me, ServIIiam rediifle,
confirmare non difcefTuros. Nunc expedlo a te literas.
CicERo Attico Sal.
VII. (^ RATUM, quod mihi epiftolas : quae quidem mc
deledtarunt, in primis Sexti noftri. Dices, quia te
laudat. Puto mehercule id quoque efle caufae; fed tamen etiam
ante, quam ad eum locum veni, valde mihi placebat, cum
fenfus ejus de Republica, tum fcribendi cura. Servius vero
pacificator cum librariolo fuo videtur obiifiTe legationem, et
omnes captiunculas pertimefcere. Debuerat autem, non exjure
manu confertum ; fed quae fequuntur. Tu quoque fcribes.
CicERo Attico Sal.
VIII. T) O S T tuum difcefilim binas a Balbo, nihil novl
itemque ab Hirtio -, qui fe fcribit vehementer ofi^en-
fum efi!e veteranis. Expedtat animus, quidnam agant de Kal.
Martiis. Mifi igitur Tironem, et cum Tirone plures, quibus
fingulis, ut quidque accidifi^et, dares literas : atque etiam
fcripfi ad Antonium de legatione j ne, fi ad Dolabellam folum
fcripfifi^em, iracundus homo commoveretur. Quod autem adi-
tus ad eum difiicilior efi^e dicitur ; fcripfi ad Eutrapelum, ut
is ei meas literas redderet, legatione mihi opus efi"e. Honef-
tior efi: votiva : fed licet uti utraque. De te, quaefo, etiam at-
que etiam vide, Velim pofils coram : fi minus pofiis, literis
idem confequemur. Graeceius ad me fcripfit, C. Cafilum fibi
fcripfifi^e, homines comparari, qui armati in Tufculanum mit-
terentur. Id quidem mihi non videbatur ; fed cavendum ta-
men, villaeque plures videndas. Sed aliquid crafi;inus dies ad
cogitandum nobis de ea re.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 441/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 433
CiCERo Attico Sal.
IX. 'T^E RTIO Nonas vefperi a Balbo reddlt^ mihl llteraj,,
fore Nonis Senatum, ut Brutus in Afia, Caflius in
Sicilia, frumentum emendum et ad urbem mittendum cura-
rent. O rem miferam ! primum ullam ab iftis ; dein, fi ali-
quam, hanc legatarlam provinciam : atque haud fcio an melius
fit, quam ad Eurotam federe. Sed haec cafus gubernabit. Alt
autem, eodem tempore decretum iri, ut iis et reliquis Pras-
toriis provlnciffi decernantur. Hoc certe melius, quam illa
Perlice porticus : nolo enlm Lacedsmonem longinquam La-
nuvium exiftimari. Rides, inquies, in talibus rebus ? Quid
faclam ? plorando feifus fum. Dii immortales ! quam me con-
turbatum tenuit epiftolas tuas prior pagina ! Quid autem ifte in
domo tua cafus armorum ? fed hunc quidem nimbum cito
tranfiifTe laetor. Tu quid egeris tua cum trifti, tum etlam diffi-
cili ad conliliandum, legatione, vehementer expedlo:
efl eniminexplicabilis; ita circumfedemur coplls omnibus. Me quldem
Bruti literns, quas oflendis a te ledtas, ita perturbarunt, ut,
quanquam ante egebam confillo, tamen animl dolore fim tar-
dior. Sed plura, cum Ifla cognoro. Hoc autem tempore, quod
fcriberem, nihil erat, eoque minus, quod dubitabam, tu has
ipfas literas effefne accepturus : erat enim incertum, vifurufne
te effet tabellarius. Ego tuas literas vehementer expedto.
CicERo Attico Sal.
X. /^ B RUTI amanter fcrlptas literas ! O inlquum tuum
tempus, qul ad eum Ire non poffis ! ego autem quld
fcrlbam ? ut beneficlo iflorum utatur ? quld turpius ? ut mo-
llantur allquid ? nec audent, nec jam pofTunt. Age, quiefcant
ToM. VIII, I i i.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 442/541
434 EPISTOLARUMaucloribus nobis ? quis incolumitatem pra^ftet ? SI vero all-
quid de Decimo gravius ; quae noftris vita, etiam fi nemo mo-
leilius fit ? Ludos vero non facere, quid fcedius ? Frumentum
imponcre, quae eft alia Dionis legatio ? aut quod munus in
Republica fordidius ? Prorfus quidcm confilia tali in re ne iis
quidem tuta funt, qui dant. Sed polTim id negligere proficiens:
fruftra vero quid ingrediar ? Matris confilio cum utatur, vel
etiam precibus, quid me interponam ? Sed tamen cogitabo,
quo genere utar literarum ; nam filere non pollum. Statim
igitur mittam vel Antium, vel CirciEos,.
CiCERo Attico Sal»
XL A N T I U M veni ante vi KaL Bruto jucundus nofler
adventus. Deinde, multis audientibus, Servilia, Ter-
tulla, Porcia, quasrere, quid placeret. Aderat etiam Favonius.
Ego, quod eram meditatus in via, fuadere, ut uteretur Afiatica
curatione frumenti; nihil elTe jam reliqui, quod ageremus, nili
ut falvos cffc ; in eo etiam ipfi Reipublicas eile praefidium.
Quam orationem cum ingrelTas effem, Caffius intervenit. Ego
eadem illa repetivi. Hoc loco, fortibus fane oculis, Caffius
(Martem fpirare diceres) fe in Siciliam non iturum. Egone,
ut beneficium, accepiffem contumeliam ? Quid ergo agis ? in-
quam. At ille, in Achaiam fe iturum. Quid tu, inquam,
Brute ? Romam, inquit, fi tibi videtur. Mihi vero minime ;
tuto enim non eris. Quid fi poITem eife? placeretne? Atque ut
omnino ; neque nunc, neque ex Prsetura, in provinciam ires :
fed aud;or non fum, ut te urbi committas. Dicebam ea, quae
tibi profedlo in mentem veniunt, cur non eifet tuto futurus.
Multo inde fermone querebantur, atque id quidem Cailius
maxime, amilfas occafiones -, Decimumque graviter accufabat.
Ego negabam oportere praeterita : aifentiebar tamen. Cumque
ingreifus eifem dicere, quid oportuiiTetj nec vero quidquam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 443/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 435
novi, fed ea, quce quotidie omnes ; nec tamen illum locum
attingere, quemquam praeterea oportuifTe tangi ; fed Senatum
vocari, populum ardentem lludio vehementius incitari, totam
fufcipere Rempublicam : exclamat tua familiaris, Hoc vera
neminem iinqiiam audivi. Ego repreffi. Sed et Caflius mihi vi-
debatur iturus; (etenim Servilia pollicebatur fe curaturam, ut
illa frumenti curatio de fenatus-confulto tolleretur) et nof-
ter cito dejedtus eft de illo inani fermone ; velle enim fe dixe-
rat. Conftituit igitur, ut ludi, abfente fe, fierent fuo nomi-
ne : proficifci autem mihi in Aiiam videbatur ab Antio velle.
Ne multa ; nihil me in illo itinere, praster confcientiam, de-lediavit : non enim fuit committendum, ut ille ex Italia prius,
quam a me conventus effet, difcederet. Hoc dempto munere
amoris atque officii, fequebatur, ut mecum ipfe :
JH ^i\)f o^og iroi rl ovmrcct vZvy ^OTTfioTn ;
Prorfus diffi^lutum ofFendi navigium, vel potius diffipatum :
nihil confilio, nihil ratione, nihil ordine. Itaque etfi ne antea
quidem dubitavi, tamen nunc eo minus, evolare hinc, idque
quamprimum, ubi
Nec Pelopidarum faBat neque famam, audiam.
Sed heus tu, ne forte fis nefcius, Dolabella me fibi legavlt
a. d. IV Nonas April. id mihi heri vefperi nuntiatum efl. Vo-
tiva ne tibi quidem placebat. Etenim erat abfurdum, quae, fi
ftetifTet Refpublica, vovifTem ; ea me, everfa illa, vota dif-
folvere : et habent, opinor, liberae legationes definitum tem-
pus lege Julia ; nec facile addi potefl ad hoc genus legatio-
nis, ut, cum velis, introire, exire, liceat : quod nunc mihi
additum eft. Bella efl autem hujus juris quinquennii licen-
tia. Quanquam quid de quinquennio cogitem ? contrahi mihi
negotium videtur. Sed (iA(i(r(pyiiA.ct mittamus.
1 i i 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 444/541
c
436 EPISTOLARUM
CicERoAttico
Sal.
XII. T> E N E mehercule de Buthroto. At ego Th*onem ad
Dolabellam cum literis, quia jufTeras, miferam. Quid
nocet ? De noftris autem Antiatibus fatis videbar plane fcrip-
filTe, ut non dubitares, efTent quin otiofi futuri, ufurique be-
neficio Antonii contumeliofo. Cafiius frumentariam rem afper-
nabatur : eam Servilia fublaturam ex fenatus-confulto fe effe
dicebat. Nofler vero ^ fxcLhcf, o-ei^vo^, in Afiam, poftea quam
mihi efl affenfus tuto fe Romae effe non pofTe. Ludos enim
abfens facere malebat : navigia colligebat : erat animus in
curfu. Interea in eifdem locis erant futuri. Brutus quidem fe
aiebat Aflurae. L. quidem Antonius liberaliter literis fine cura
meefTejubet. Habeo unum beneficium : alterum fortaffe, ni
in Tufculanum venerit. O negotia non ferenda ! qu£ feruntur
tamen. Twj/ J\,' cfATUv toov ^^^tuv tU «%«»' ; Odlaviano, ut perfpexi,
fatis ingenii, fatis animi ; videbaturque erga noftros ripc^ct? ita
fore, ut nos vellemus, animatus : fed quid ^tati credendum
iit, quid nomini, quid hereditati, quid Ka^Tyixntrif magni con-
filii efl. Vitricus quidem nihil cenfebat;quem Aftur^ vidi-
mus. Sed tamen alendus efl ; ut, nihil aliud, ab Antonio fe-
jungendus. Marcellus praeclare, fi praecipit noflro noflri ; cui
quidem ille deditus mihi videbatur. Panfae autem et Hirtio
non nimis credebat. Bona indoles, iav ^icc(A,eu)y\,
CiCERo Attico Sal.
XIII. /^CTAVO KaL duas a te accepi epiftolas. Refpon-
debo igitur priori prius. AfTentior tibi, ut nec du-
ces fimus, nec agmen cogamus ; faveamus tamen. Orationem
tibi mifi: ejus cuflodiend^e et proferendiE arbitrium tuum. Sed
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 445/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 437
quando illum diem, cum tu edendam putes ? Inducias, quas
fcribis, non intelligo iieri pofle : melior efl oi,vcivTi(pa)vniT'iccj qua
me ufurum arbitror. Quod fcribis legiones duas Brundufiumveniffe, vos omnia prius. Scribes igitur, quidquid audieris,
Varronis ^idXoyov expedlo. Jam probo 'H^ct;cA«Ji<3v, prasfertim
cum tu tantopere deled:ere : fed quale velis, velim fcire. Quod
ad te antea, atque adeo p?-ius fcripfi (fic enim me mavis dicere)
tu vero ad fcribendum feciil;i me alacriorem j ad tuum enim
judicium, quod mihi erat notum, addidifli Peducei audorita-
tem, magnam quidem apud me, et in primis gravem. Enitar
igitur, ne deiideres aut induflriammeam,
aut diligentiam.Vec-
tenum, ut fcribis, et Faberium foveo. Clcelium nihil arbitror
malitiofe : quanquam. . . . Sed quid egerit ? De libertate reti-
nenda, qua certe nihil efl dulcius, tibi affentior. Itane Gallo
Caninio ? hominem nequam ! quid enim dicam aliud ? Cau-
tum Marcellum j me fic, fed non tamen cautiffimum. Lon-
giori epiflolae fuperiorique refpondi. Nunc breviori propiori-
que quid refpondeam, nifi eam fuiffe dulciflimam ? Res Hif-
panienfes valde bonae ; modo Balbilium incolumem videam,
fubfidium noftras fenedlutis. De Anniano item, quod me
valde obfervat Vifellia : fed hasc quidem humana. De Bruto
te nihil fcire dicis : fed Selicia veniffe M. Scaptium j eum-
que non qua pompa, ad fe tamen clam venturum, fcitu-
rumque me omnia ; quas ego ftatim. Interea narrat eadem
Bafii fervum veniffe, qui nuntiaret, legiones Alexandrinas in
armis effe, Baffum arcefli, CafTium expedtari. Quid quasris ?
videtur Refpublica jus fuum recuperatura, fed ne quid ante :
nofti horum exercitationem in latrocinio, et amentiam. Dola-
bella vir optimus. Etfi, cum fcribebam, fecunda menfa appo-
£ta, veniffe eum ad Baias audiebam ; tamen ad me ex For-
miano fcripfit (quas literas, cum e balineo exiiffem, accepi)
{tio. de attributione omnia fumma feciffe : Vedtenum accu-
fat : tricatur fcilicet, ut homo talis. Sed ait totum negotium
Sextium noflrum fufcepiffe, optimum quidem illum virum.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 446/541
438 , EPISTOLARUMnoftrique amantiffimum. Quaero autem, quid tandem Sextius
in hac re facere pofTit, quod non quivis noflrum ? fed fi quid
praeter fpem erit, facies ut fciam : fm eft, ut arbitror, nego-
tium perditum, fcribes tamen, neque ifla res commovebit.
Nos hic (pi?^(To(p^f/,i9oe. : quid enim aliud ? et to. Trtfi tS y,af^,H.onoi
magniiice explicamus, 'zs-pocrCpc^v^f^ivquQ Ciceroni : qua de re
enim potius pater filio ? Deinde alia. Quid quseris ? extabit
opera peregrinationis hujus. Varronem hodie aut cras ventu-
rum putabant. Ego autem in Pompeianum properabam ; non
quo hoc ]oco quidquam pulchrius ; fed interpellatores illic
minus molefti. Sed perfcribe quaefo, quse caufa fit in Myrtilo
(poenas quidem illum pependiffe audivi) et fatifne patet, unde
corruptus. Haec cum fcriberem, tantum quod exiftimabam ad
te orationem effe perlatam. Hui, quam timeo, quid exiftimes.
Etfi quid ad me, quae non fit foras proditura, niii RepubHca
recuperata ? de quo quid fperem, non audeo fcribere.
CiCERo Attico Sal.
XIV. CEXTO Kal. accepi a Dolabella literas, quarum ex-
emplum tibi mifi ; in quibus erat, omnia fe fecille,
quae tu velles. Statim ei refcripfi, et multis verbis gratias egi.
Sed tamen, ne miraretur, cur idem iterum facerem, hoc caufae
fumpfi, quod ex te ipfo coram antea nihil potuiffem cognof-
cere. Sed quid multa ? literas hoc exemplo dedi.
ClCERO DoLABELL-ffi C O S. S U O.
A N T E A cum per literas Attici noflri de tua fumma libe-
ralitate, fummoque erga fe beneficio, certior fadtus effem;
cumque tu ipfe etiam ad me fcripfiffes, te feciffe ea, quae nos
voluiffemus; egi tibi gratias per literas iis verbis, ut intelligeres.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 447/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 439
nihil te mihi gratius facere potuilTe. Poftea vero quam ipf®
Atticus ad me venit in Tufculanum hujus unius rei caufa, tibi
ut apud me gratias ageret, ut tuam eximiam quandam et ad-
mirabilem in caufa Buthrotia voluntatem, et fingularem erga
fe amorem, perfpexifTet ; teneri non potui, quin tibi aper-
tius illud idem his literis declararem. Ex omnibus enim, mi
Dolabella, ftudiis in me et officiis, quas fumma funt, hoc fcito
mihi et ampliffimum videri, et gratiffimum eHe, quod perfe-
ceris, ut Atticus intelligeret, quantum ego te, quam tu me
amares. Quod reliquum eft, Buthrotiam et caufam et civita-
tem, quanquam a te conftituta eft (beneficia autem noftra tuert
folemus) tamen velim, receptam in fidem tuam, a meque
etiam atque etiam tibi commendatam, audtoritate et auxilio
tuo tedam velis efle : fktis erit in perpetuum Buthrotiis prasfi-
dii, magnaque cura et follicitudine Atticum et me liberaris, fi
hoc honoris mei caufa fufceperis, ut eos femper a te defenfos
veHs. Quod ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo.
His literis fcriptis, me ad crwTdPets dedi : quae quidem, ve-
reor, ne miniata cerula tua pluribus locis notandae fint -, ita.
fum f^iT&&)(io^, et magnis cogitationibus impeditus..
CiCERo Attico Sal.
XV. T UCIO Antonio male fit, fiquidem Buthrotiis molef-
tus eft. Ego teflimonium compofui, quod, cum vo-
les, obfignabis. Tu nummos Arpinatum, fi L. Fadius .^diJis
petet, vel omnes reddito. Ego ad te alia epiftola fcripfi de H-S
cx, quae Statio curarentur. Si ergo petet Fadius, ei volo reddi j
prffiter Fadlum, nemini. Apud me item puto depofitum : id,
fcripfi ad Erotem, ut redderet. Reginam odi : me jure facere
fcit fponfor promifforum ejus Ammonius; quas quidem erant
<PiXoXoyct^ et dignitatis meae; ut vel in concione dicere auderem.
Saram autem praeterquam quod nefarium hominem cognovi^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 448/541
44-0 EPISTOLARUMprasterea In me contumacem. Semel eum omnlno doml mesB
vidi. Cum (piAo(Ppcvco^ ex eo quasrerem, quid opus efiet, Atti-
cum fe dixlt quasrere. Superbiam autem Ipfms reginae, cumeffet trans Tiberim in hortis, commemorare fme magno dolo-
re non poiTum. Nihll igitur cum iftis : nec tam animum me,
quam vix ilomachum, habere arbitrantur. Profedtionem
meam, ut video, Erotis difpenfatio impedit. Nam cum ex re-
liquis, quse Nonis April. fecit, vel abundare debeam -, cogor
mutuari : quodque ex iftis fru<5tuo(is rebus receptum eft, id.
ego ad lUud fanum fepofitum putabam. Sed haec Tironi man-
davi, quem ob eam caufam Romam mifi. Te nolui impedi-
tum impedlre. Cicero nofter quo modeftior eft, eo me magis
commovet. Ad me enim de hac re nihil fcripfit, ad quem ni-
mirum potlffimum debult : fcrlpfit hoc autem ad Tironem,
fibi poft Kal. April. (fic enim annuum tempus confici) nihil
datum effe. Tibi pro tua natura femper placuiffe, teque exifli-
Tnafre id etlam ad dignltatem meam pertinere, eum non modo
perliberaliter a nobis, fed etiam ornate cumulateque, tra6la-
ri. Quare velim cures (nec tibl effem moleflus, fi per alium
hoc agere poffem) ut permutetur Athenas, quod fit in an-^
nuum fumptum el : fcilicet Eros numerabit : ejus rel caufa,
Tironem mifi. Curabis igitur, et ad me, fi quid tibi de eo vi-
debitur, fcribes.
CiCERo Attico Sal.
XVI. npANDEM a Cicerone tabellarlus ; et mehercule
literae Tnmv&^yAvctis fcriptae ; quod ipfum Tr^oKOTrriv ali-
quam fignificaret : itemque cffiterl praeclara fcribunt. Leonidas
tamen retinet fuum illud di^/juc : fummis vero laudihus Hero-
des. Quld quaerls ? vel verba mihl dari facile patior in hoc,
meque libenter praebeo credulum. Tu, velim, fi quid tibi efl
a Statio fcriptum, quod pertineat ad me, certiorem me facias.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 449/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 441
Narro tibi ; haec loca venufta funt, abdita certe ; et, fi quid
fcribere velis, ab arbitris libera : fed nefcio quo modo oIkos
(pi^of. Itaque me referunt pedes in Tufculanum. Et tamen
hasc 'p&}7roypcc(pict ripulsE videtur habitura celerem fatietatem.
Equidem etiam pluvias metuo, fi prognoflica noflra vera funt;
rana5 enim fyiTo^ivaa-iv. Tu, qua^fo, fac fciam ubi Brutum nof-
trum, et quo die, videre poffim.
CicERo Attico Sal.
XVII. T^U A S accepi poflridie Idus, alteram eo die datam,
alteram Idibus : prius igitur fuperiori. De Bruto,
cum fcies. De Confulum fi6to timore cognoveram : Sica enim
(^iXoTOfiyco? ille quidem, fed tumultuofius, ad me etiam illam
fufpicionem pertulit. Quid tu autem ? to, fxiv ^ii^of/Am ? nullum
enim verbum a Siregio : non placet. De Plaetorio vicino tuo
permolefle tuli, quemquam prius audiffe, quam mc. De Syro
prudenter. L. Antonium per M. fratrem, ut arbitror, facilli-
me deterrebis. Antroni vctui ; fed nondum acceperas literas 5
nec cuiquam, nifi L. Fadio iEdili : aliter enim nec caute, nec
jure, fieri potefl. Quod fcribis tibi deeffe H-S c. quse Cice-
roni curata fint ; velim ab Erote quasras, ubi fit merces in-
fularum. Arabioni de Sitio nihil irafcor. Ego de itinere, nifi
cxplicato A, nihil cogito : quod idem tibi videri puto. Ha-
bes ad fuperiorem : nunc audi ad alteram. Tu vero facis, ut
omnia, quod Serviliae non dees, id efl, Bruto. De regina gau-
deo te non laborare -, certe etiam tibi probari. Erotis ratio-
nes et ex Tirone cognovi, et vocavi ipfum, Gratiflimum,
quod polliceris Ciceroni nihil defuturum : de quo mirabilia
MefTalla; qui, Lanuvio rediens ab illis, venit ad me : et me-
hercule ipfius literas fic et (piXo<Tofyoog et ivTrtvu? fcriptas, ut eas
vel in acroafi audeam legere : quo magis illi indulgendum
puto. De Buciliano Sextium puto non molefle ferre. Ego, fi
ToM. VIII. K k k
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 450/541
442 E P 1 S T O L A R U M
Tiro ad me, cogito in Tufculanum, Tu vero, quidquid erlt,
quod me fcire par fit, ftatim.
CiCERo Attico Sal.
XVIII. C EPTIMO decimo Kal. etfi fatls videbar fcripfifTe
ad te, quid mihi opus fit, et quid te facere vellem,
fi tibi commodum effet ; tamen, cum profecflus elfem, et ia
lacu navigarem, Tironem ftatui ad te elfe mittendum, ut iis
negotiis, quaj agerentur, intereffet : atque etiam fcripfi ad
Dolabellam, me, fi ei videretur, velle proficifci ; petiique ab
eo de mulis vedlurae itineris, ut in eis (quoniam intelligo te
diflentiffimum effe qua de Buthrotiis, qua de Bruto -, cujus
etiam ludorum feorfum curam, etiam adminiftrationem fufpi-
cor ex magna parte ad te pertinere) ut ergo in ejufmodi re,
tribues nobis paulum operae : nec enim multum opus eft.
Mihi res ad casdem, et eam quidem propinquam, fpe(ftare vi-
detur. Vides homines ; vides arma : prorfus non mihi videor
cffe tutus. Sin tu aliter fentis, velim ad me fcribas : domi
cnim manere, fi red:e poffum, multo malo.
CicERo Attico Sal.
XIX. /^UIDNAM efl, quod audendum ampllus de Bu~
^ throtiis ? fletlffe enim te fruflra fcribis. Quid autem
.
fe refert Brutus? doleo mehercule te tam effe detentum. Quoddecem hominibus referendum eft acceptum, eft ilhid quidem
t^yu^i^, fed (kviKTov, mihique gratiffimum. De armis, nihil vidi
apertius. Fugiamus igitur : at, ut ais, coram. Theophanes
quid velit, nefcio. Scripferat enim ad me : cui refcripfi, ut
potui. Mihi autem fcribit, venire ad me fe velle, ut et de
fuis rebus, et quiedam, quae ad me pertinerent. Tuas literas
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 451/541
A D A T T 1 C U M L I B. XV. 443
expedo. Vide quaefo, ne quid temere fiat. Statius fcripfit ad
me, locutum fecum efle Q^Ciceronem valde affeveranter, fe
haec ferre non poffe :
certum fibi effe ad Brutum et Caffium
tranfire. Hoc enim vero nunc difcere aveo : hoc ego, quid fit,
interpretari non poffum. Poteft aliquid iratus Antonio : potefl
gloriam novam quasrere : poteft totum efle a-%eJi(5t(7-,w-c{, : et ni-
mirum ita efl. Sed tamen et ego vereor, et pater conturba-
tus efT:. Scit enim, quas ille de hoc : mecum quidem ^.^(pAra.
olim. Plane quid velit nefcio. A Dolabelia mandata habebo,
quce mihi videbuntur, id efl, nihil. Dic mihi, C. Antonius
voluitnefieri
Septemvir ? fuit certe dignus. De Menedemoefl, ut fcribis. Facies omnia mihi nota.
CiCERo Attico Sal.
XX. l^ G I gratias Vedteno -, nihil enim potuit humanius.
Dolabellae mandata fint quaslibet : mihi ahquid, vel
quod Niciae nuntiem. Quis enim hasc, ut fcribis, ante ? ne
nunc dubitare quemquam prudentem, quin meus difceffus de-
fperationis fit, non legationis ? Quod ais, extrema quasdam jam
homines de Republica loqui, et eos quidem viros bonos; ego,
quo die audivi illum tyrannum in concione clarijjimum virum
appellari, fubdifiidere coepi : poflea vero quam tecum Lanu-
vii vidi noftros tantum fpei habere ad vivendum, quantum ac-
cepilTent ab Antonio, defperavi. Itaque, mi Attice, fortiter
hoc velim accipias, ut ego fcribo : genus illud interitus, quo
cafurus es, foedum duces, et quafi denuntiatum nobis ab An-
tenio. Ex hac naxa exire conftitui, non ad fugam, fed ad fpem
mortis melioris. Haec omnis culpa Bruti. Pompeium Cartheias
receptum fcribis : jam igitur, contra hunc, exercitum. Utra
ergo caftra ? media enim tollit Antonius. Illa infirma, haec
nefaria. Properemus igitur: fed juva me confilio, Brundufione,
an Puteolis, Brutus quidem fubito ; fed fapienter. Haq-xc^ ti ;
K k k 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 452/541
444 EPISTOLARUMquando enlm illum ? fed humana ferenda : tu ipfe eum vide-
re non potes. Dii illi mortuo, qui unquam Buthrotum. Sed
a<fla mifla : videamus quae agenda fint. Rationes Erotis, etfi
ipfum nondum vidi, tamen et ex Uteris ejus, et ex eo, quod
Tiro cognovit, propemodum cognitas habco. Verfuram fcri-
bis ciTe faciendam menfium quinque, id efl ad Kal. Novemb.
H-S cc ; in eam diem cadere nummos, qui a Quinto deben-
tur. Velim igitur, (quoniam Tiro negat tibi placere, me ejus
rei caufa Romam venire) fi te ea res nihil ofFendet, videas,
unde nummi fmt ; mihi feras expenfum. Hoc video in prse-
fentia opus effe. Reliqua diligentius ex hoc ipfo exquiram ; in
his, de mercedibus dotalium praediorum : quae fi fideliter Cice-
roni curabuntur, quanquam volo laxius, tamen ei propemodum
nihil deerit. Equidem video mihi quoque opus effe viaticum :
fed id ex pra^diis, ut cadet, ita folvetur : mihi autem opus efl
univerfo quidem. Etfi mihi videtur ifle, qui umbras timet, ad
caedem fpedtare ; tamen, nifi explicata folutione, non fum dif-
ceffurus. Sit-ne autem extricata, nec-ne, tecum cognofcam.
Hanc putavi mea manu fcribendam , itaque feci. De Fadio,
ut fcribis 3 utique alii nemini. Refcribas velim hodie.
CicERO Attico Sal.
XXI. TSJARRO tibi; Quintus pater exultat lastltia. Scripfit
*^enim filius, fe idcirco profugere ad Brutum voluif-
fe, quod, cum fibi negotium daret Antonius, ut eum didlato-
rem efhceret, praefidjiAm occuparet, id recufaffet ; recufaffe
autem fe, ne patris animum ofFenderet : ex eo fibi illum hof-
tem. Tum me, inquit, collegij verens, ne quid, mihi ille ira-
tus, tibi noceret. Itaqut cum placavi, et quidem cccc certa
reliqua in fpe. Scribit aui^m Statius, illum cum patre habitare
veile. Hoc vero mirum ; et id gaudet. Ecquem tu illo certio-
lem nebulonem ? 'ETroxnv veflram de re Cani deliberationis
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 453/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 445
probo. Nihil eram fufpicatus de tabulis : uKipcuu$ reflitutam
arbitrabar. Quae differs, ut mecum coram, expedlabo. Tabel-
larios, quoad voles, tenebis : es enim occupatus. Quod ad
Xenonem, probe. Quod fcribo, cum abfolvero. Quinto fcrip-
lifti, te ad eum literas : nemo attulerat. Tiro negat jam tibi
placere Brundufium, et quidem dicere aliquid de militibus :
at ego jam deftinaram, Hydruntem quidem. Movebant me
tuae quinque horae : hic autem quantus ttkQs ? fed videbimus.
Nullas a te xi Kal. quippe ; quid enim jam novi ? Cum pri-
mum igitur poteris, venies. Ego propero, ne ante Sextus^.
quem adventare aiunta
CiCERo Attico Sal.
XXII. QRATULOR nobis Quintum filium exiiffe : mo«
leftus non erit. Panfam bene loqui credo ; femper
enim conjundtum effe cum Hirtio fcio : amiciffimum Bruto et
Caflio puto, fi expediet -, fed quando illos videbit ? inimicum
Antonio ; quando, aut cur ? quoufque ludemur ? Ego autem
fcripfi Sextum adventare, non quo jam adeffet, fed quia certe
id ageret, ab armifque nullus difcederet. Certe, ii pergit, bel-
lum paratum efl. Hic autem nofter Cytherius, nifi vidiorem,
neminem vidlurum. Quid ad haec Panfa ? cum utro erit, fi
bellum erit ? quod videtur fore. Sed et haec et alia coram i
Jbodie quidem, ut fciibis, aut cras.
CiCERo Attico Sal.
XXIII. ]\/r I R I F I C E torqueor, fine dolore tamen : fed
pexmulta mihi de noflro itinere in utramque
partem occurrunt. Quoufque ? inquies. Quoad erit integrum
erit autem ufque dum ad navem. Panfa ii refcripferit, et.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 454/541
446 EPISTOLARUMmeam tlbi et illius epiftolam mittam. Silium expeflabam j
cui v7roiA,vyifA,A compofitum. Si quid novi. Ego literas mifi ad
Brutum ; cujus de itinere etiam ex te velim, fi quid fcies,
cognofcere.
CiCERo Attico Sal.
XXIV. -npABELLARIUS, quem ad Brutum miferam, ex
itinere rediit vii Kalend. Ei Servilia dixit, eo die
Brutum hora quarta profedlum. Sane dolui meas literas reddi-
tas non eife. Silius ad me non venerat. Canfam compofui
eum libellum tibi mili. Te quo die exped:em, velim fcire.
CiCERo Attico Sal,
XXV. 'py E meo itinere variae fententiae : multi enim ad me.
Sed tu incumbe quaefo in eam curam : magna res
eft. An probas, fi ad Kal. Jan. cogitamus ? Meus animus efl
aequus; fi fic tamen, ut nihil ofFenfionis fit. Et tu etiam fcite;
quo die olim piaclum ; myfteria fcilicet. Ut ut fe res, cafus con-
filium noflri itineris judicabit. Dubitemus igitur : efl enim
hiberna navigatio odiofa ; eoque ex te quasfieram myfleriorum
diem. Brutum, ut fcribis, vifum iri a me puto. Ego hinc volo
prid. KaL
CicERo Attico S a l.
XXVI. Tr\ E Quinti negotio video a te omnia fada : ille ta-
men dolet, dubitans, utrum morem gerat Lepta?,
an fidem infirmet Silio. Inaudivi L. Pifonem velle exire le-
gatum '^tukyy^d^pio fenatus-confulto: velim fcire quid fit.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 455/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 447
Tabellarius ille, qucm tibi dixeram a me ad Brutum efle mif-
fum in Anagninum, ad me venit ea nod:e, quse proxima ante
Kal. fuit ', literafque ad me attulit ^ in quibus unum alienum
fumma fua prudentia, ut fpedlem ludos fuos. Refcripli fciii-
cet, primum me jam profe6tum, ut non integrum fit ; dein,
uTCTTCdTccTov efle, me, qui Romam omnino poft haEC arma non
accefferim, neque id tam periculi mei caufa fecerim, quam
dignitatis, fubito ad ludos venire : tali enim tempore ludos
facere illi honeftum eft, cui necelfe eft ; fpecftare mihi ut non
eft necelTe, fic ne honeftum quidem eft. Equidem illos cele-
brari, et efle quam gratiftimos, mirabiliter cupio ; idque ita
futurum efle confido : et tecum ago, ut jam ab ipfa commiffio-
ne ad me, quemadmodum accipiantur, deinde omnino reliquo-
rum dies fingulos perfequare. Sed de ludis hadtenus. Reliqua
pars epiftolse, eft illa quidem in utramque partem : fed tamen
nonnullos interdum jacit igniculos viriles ; quod quale tibi vi-
deretur, ut poffes interpretari, mifi ad te exempkim epiftol^ :
quanquam mihi tabellarius nofter dixerat, tibi quoque fe attu-
lifte literas a Bruto, eafque ad te e Tufculano efte delatas. Ego
itinera fic compofueram, ut Nonis Quint. Puteohs effem :
valde enim feftinoj ita tamen, ut, quantum homo pofTit, quam
cautifiime navigem. M. ^lium cura liberabis : is me pau-
cos fpecus in extremo fundo, et eos quidem fubterraneos, fer-
vitutis apud tale quid habituros : id me jamjam nolle, neque
mihi quidquam effe tanti ; fed, ut mihi dicebas, quam lenifii-
me ; potius ut cura liberetur, quam ut me fuccenfere aliquid
fufpicetur. Item de illo Tulliano capite libere cum Cafcelio
loquare. Parva res eft : fed tu bene attendifti : nimis calHde
agebatur. Ego autem, fi mihi impofuiffet aliquid, quod pene
fecit, nift tua malitia affuiffet, animo iniquo tuhffem. Itaque,.
ut ut erit, rem impediri malo. Od:avam partem tuli lumma-
rium in aedium ad ftranae memineris. Cui Cffirellia, videris
mancipio dare ad eam fummam, quae fub praecone fuit maxi-
ma j id opinor effe ccclxxx, Novi fi quid erit, atque etiam.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 456/541
448 EPISTOLARUMii quld profplcies, quod futurum putes, fcrlbas ad me quam
faepiffime velim. Varroni, quemadmodum tibi mandavi, me-
mineris excufare tarditatem literarum mearum. Mundus if-
tum. M. Ennius quid egerit de teftamento (curiofus enim)
facias me velim certiorem. Ex Arpinati, vi Non.
CiCERo Attico Sal.
XXVII. /^ A U D E O Id te mlhi fuadere, quod ego mea
fponte pridie feceram. Nam cum ad te vi Nonas
darem, eidem tabellarlo dedi etiam ad Sextium, fcriptas yrcivo
(pt;\09o^yu^. Ille autem, quod Puteolos profequitur, humane
quod querltur, injufte : non enim ego tam illum expedtare,
cum de Cofano rediret, debul, quam IUe aut non ire ante,
quam me vldifret, aut citius reverti. Sciebat enim me celeriter
velle proficlfci, fefeque ad m^ in Tufculanum fcripferat effe
venturum. Te, ut a me difcefTeris, lacrymafTe molefle fere-
bam ; quod fi me prasfente fecIfTes, confilium totius Itineris
fortaffe mutaffem, Sed illud praeclare, quod te confolata efl
fpes brevi tempore congrediendi ; quae quidem expedtatio me
maxime fuflentat. Meae tibi literae non deerunt. De Bruto
fcribam ad te omnla. Librum tibi celeriter mittam de gloria.
Excudiim aliquid 'HpccK^^eid^iov^ quod lateat in thefauris tuis. De
Planco memlnl. Attica jure queritur. Quod me de Bacchi, de
ftatuarum coronis, certiorem fecifll, valde gratum ; nec quid-
quam pof^hac, non modo tantum, fed ne tantulum quidem,
praBterierls. Et de Herode et Mettio meminero, et de omni-bus, quae te velle fufpicabor modo. O turpem fororis tua^
£lium ! Cum haec fcriberem, adventabat /3^Au<r<j, coenantibus
eobis.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 457/541
A D A T T I C U M L I B. XV. 449
CicERo Attico Sal.
XXVIII. I^ G O, ut ad te pridie fcripferam, Nonis confti-
tueram venire in Tufculanum. Ibi igitur quoti-
die tuas literas exped:abo, et maxime de ludis ; de quibus
etiam ad Brutum tibi fcribendum eft : cujus epiftols, quam
interpretari ipfe vix poteram, exemplum pridie tibi miferam.
Attics meae velim me ita excufes, ut omnem culpam in te
transferas, et ei tamen confirmes, me minime totum amoremeo mecum attulilTe.
CiCERO Attico Sal.
XXIX. "DRUTI ad te epiftolam mifi. Dil boni, quanta
uf/,rixccvia, \ cognofces, cum legerls. De celebratione
ludorum Bruti, tibi affentior. Ad M. ji^lium nullus tu qui-dem domum, fed licubl inciderit. De Tulliano femilTe M.
Axianum adhibebis, ut fcribis. Quod cum Cofiano egifli, op-
time. Quod non folum mea, verum etiam tua, expedis, gra-
tum. Legationem probari meam gaudeo. Quod promittis, dii
faxint : quid enim mihi meis jucundius ? fed iflam, quam ta
extipis, metuo. Brutum cum convenero, perfcribam omnia.
De Planco et Decimo, fane velim. Sextum fcutum abjicere
nolebam. De Mundo, fi quid fcies. Refcripfi ad omnia tua :
nunc noftra accipe. Quintus filius ufque Puteolos : mirus ci-
vis, ut tu Favonium, Afinium, dicas : et quidem duas ob
caufas, et ut mecum -, et er^^reio-uS-cu vult cum Bruto et Caflio.
Sed tu quid ais ? fcio enlm te famillarem effe Othonum : ait
hic fibl Juliam ferre : conflitutum enim effe difcidium. Quas-
(ivit ex me pater, qualis effet fama. Dixi, nihil fane me au-
diffe (nefciebam enim cur quaereret) nifi de ore, et patre. Sed
ToM. vm. L 1
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 458/541
45° E P I S T O L A R U M
quorfus, inquam ? At ille, filium velle. Tum ego, etfi tC^e-
XvTTOf/,yiv, tamen negavi putare me illa efTe vera. SxcttW (hoc eft
enim) huic noftro nihil pracbere. Illa autem *: n-ccpa, tSto. Ego
tamen fufpicor hunc, ut folet, allucinari. Sed velim quasras
(facile autem potes) et me certiorem.
Obfecro te, quid eft hoc ? Signata jam epiftola, Forxniani,
qui apud me coenabant, Plancum fe aiebant, hunc Buthro-
tium, pridie, quam hoc fcribebam, id eft, iii Nonas, vidilTe
demilTum fme phaleris : fervulos autem dicere, eum et agri-
petas ejedos a Buthrotiis. Madte. Sed amabo te, perfcribe
mihi totum negotium.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 459/541
[ 451 ]
EPISTO LARUM
AD ATTICUML I B E R XVL
CiCERo Attico Sal.
l. ''^^"ONIS Quint. veni in Puteolanum. Poftridie iens ad
.^ ^ Brutum in Neiidem hsec fcripfi. Sed eo die, quo ve-
neram, ccenanti Eros tuas literas. Itane ? Nonis yu/m ? Dii
hercule iftis. Sed ftomachari totum diem licet. Quidquamne
turpius, quam Bruto, Juliis ? redeo ad meum igitur,'iri kui/^iv
?
nihil vidi. Sed quid efl quxfo, quod agripetas Buthroti con-
cifos audio ? quid autem Plancus tam curfim (ita enim audie-
bam) diem et no6lem ? fane cupio fcire quid fit. • Meam pro-
fed:ionem laudari gaudeo. Dymaeos, agro pulfos, mare in-
feftum habere, nil mirum. Videndum eft ut manfio laudetur.
'ev ofx,07rKola Bruti videtur aliquid praefidii effe ; fed, opinor,
minuta navigia : fed jam fciam, et ad te cras. De Ventidio,
7ra.vi}chv puto. De Sexto pro certo habebatur, haud arma : quod
fi verum efl: ; (ine bello civili video ferviendum. Quid ergo ?
Kal. Jan. in Panfa fpes ? Aj^^oj- ttoaW in vino et in fomno ifto-
rum. De ccx, optime Ciceronis rationes explicentur. Ovius
enim recens : is multa, qua^ vellem ; in his ne hoc quidem
malum, in mandatis, abunde H-S lxxii, fatis effe, affatim
prorfus ; fed Xenonem perexigue et yxia-x^cag prasbere. Quo
plus permutafli, quam ad fru(5tum infularum, id ille annus
L 1 1 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 460/541
452 EPISTOLARUMhabeat, In quem itinerls fumptus accefTit. Hinc ex Kal. Aprll.
ad H-S Lxxx accommodetur : nunc enim InfulaB tantum. Vi-
dendum enim efl quid, cum Romae erit : non enim puto fo-
crum illam ferendam. Pindaro decumano negaram. Nunc,
cujus rei caufa tabellarium miferim, accipe. Q^ filius mihi
pollicetur fe Catonem. Egit autem et pater, et filius, ut tibi
fponderem ; fed ita, ut tum crederes, cum ipfe cognofTes.
Huic ego literas ipfius arbitratu dabo -, eae te ne moverint : has
fcripfi in eam partem, ne me motum putares. Dii faxint, ut
faciat ea, quae promittit: commune enim gaudium. Sed ego. .
.
Nihil dico amplius. Is hinc vii Idus : ait enim attributionem
in Idus j fe autem urgeri acriter. Tu ex meis literis, quo modo
refpondeas, moderabere. Plura, cum et Brutum videro, et
Erotem remittam. Atticas meae excufationem accipio, eamque
amo plurimum : cui et Piliae falutem.
CiCERo Attico Sal.
II. C EXTO Idus duas epiftolas accepi, unam a meo tabel-
lario, alteram a Bruti. De Buthrotiis longe alia fama in
hls locis fuerat : fcd cum aliis multis hoc ferendum. Erotem
remlfi citlus, quam conflitueram, ut effet qui Hortenfio -, et
qula equltibus quidem ait fe Idibus conftituifTe. Hortenfius
vero impudenter : nihil enim debetur ei, nifi ex tertia penfio-
ne, quaj efl Kal. Sext. ex qua penfione ipfa major pars efl ei
foluta aliquanto ante diem. Sed hsc Eros videbit Idibus. De
Publilio autem, quod perfcribi oportet, moram non puto effe
faciendam. Sed cum videas, quantum de jure noflro decefferi-
mus, qui de refiduis cccc H-S, cc praefentia folverimus, re-
liqua refcribamus ; loqui cum eo, fi videbitur, poterls, eum
commodum noftrum expeftare debere, cum tanta fit a nobis
jadlura fada juris. Sed amabo te, mi Attice, (videfne quam
blande ?) omnia noflra, quoad eris Rom^, ita gerito, regito.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 461/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 453
gubernato, ut nihil a me expedtes. Quanquam enim reliqua fa-
tis apta funt ad folvendum ; tamen iit faepe, ut ii, qui debent,
non refpondeant ad tempus. Si quid ejufmodi acciderit, ne
quid tibi fit fama mea potius : non modo verfura, verum etiara
venditione, fi ita res coget, nos vindicabis. Bruto tuae literae
gratas erant: fui enim apud illum multas horas in Nefide, cum
paulo ante tuas literas accepiflem. Deled:ari mihi Tereo vide-
batur, et habere majorem Accio, quam Antonio, gratiam.
Mihi autem quo laetiora funt, eo plus ftomachi et moleftiae
eft, populum Romanum manus fuas, non in defendenda Re-
publica, fed in plaudendo, confumere. Mihi quidem videnturiftorum animi incendi etiam ad reprsfentandam improbitatem
fuam : fed tamen, dum modo doleant aliquid, doleant quod-
libet. Confilium meum quod ais quotidie magis laudari, non
molefte fero ; expedlabamque, fi quid de eo ad me fcriberes :
ego enim in varios fermones incidebam. Quin etiam idcirco
trahebam, ut quam diutiffime integrum elfet. Sed quoniam
furcilla extrudimur, Brundufium cogito : facilior enim et ex-
ploratior devitatio legionum fore videtur, quam piratarum,
qui apparere dicuntur. Sextius vi Idus exped;abatur, fed non
venerat, quod fciam. Caffius cum clafficula fua venerat. Ego
cum eum vidiffem v Kal. in Pompeianum cogitabam, inde
iEculanum. Nofti reliqua. De Tutia ita putaram. De JEhu-
tio non credo : nec tamen curo plus, quam tu. Planco et Op-
pio fcripfi equidem, quoniam rogaras : fed, fi tibi videbitur,
ne necelfe habueris reddere. Cum enim tua caufa fecerint om-
nia, vereor ne meas Hteras fupervacaneas arbitrentur ; Oppio
quidem utique, quem tibi amiciffimum cognovi : verum, ut
voles. Tu, quoniam fcribis hiematurum te in Epiro, feceris
mihi gratum, fi ante eo veneris, quam mihi in Italiam te auc-
tore veniendum lit. Literas ad me quam faepiffime, fi de rebus
minus neceffariis aliquem nad:us ; fm autem erit quid majus,
domo emittito. 'H^ctxA«Jioi', fi Brundufmm falvi, adoriemur,
De gloria mifi tibi. Cuflodies igitur, ut foles : fed notentur
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 462/541
454 EPISTOLARUMeclogarli ;
quos Salvius, bonos audltores na<5lus, In convivlo
duntaxat, legat. Mihi valde placent : mallem tibi. Etiam at-
que etiam vale.
CiCERo Attico Sal.
III. 'I
^" U vero fapienter (nunc demum enim refcrlbo his li-
teris, quas mihi mififti) convento Antonio Tiburi
fapienter igltur, quod manus dedifti, quodque etiam ultro gra-
tias egifti : certe enim, ut fcribis, deferemur potius a Repub-
lica, quam a re familiari. Quod vero fcribis te magis et magis
deledlarl, O Tite, Ji quid egOy addis mihi fcribendi alacritatem.
Quod Erotem non fme munufculo expedtare dicis ; gaudeo
non fefellifTe eam rem opinionem tuam : fed tamen idem (t-uv-
Toty^ct mifi ad te retradtatius, et quidem «»^%67-u;5-oj/ ipfum, cre-
bris locis inculcatum et refe<5tum. Hunc tu tralatum in ma-
crocolum lege arcano convivis tuis : fed, fi me amas, hila-
ris et bene acceptis -, ne in me ftomachum erumpant, cum
fint tibi irati. De Cicerone velim ita fit ut audimus. De Xe-
none coram cognofcam : quanquam nihil ab eo arbitror neque
indiligenter, neque illiberaliter. De Herode faciam ut man-
das ; et ea, quae fcribis, ex Saufeio, et e Xenone cognofcam.
De Quinto filio, gaudeo tibi meas literas prius a tabellario
meo, quam ab ipfo, redditas : quanquam te nihil fefelliffet
veruntamen. Sed expedto, quid ille tecum, quid tu vIcilTim;
nec dublto, quln fuo more uterque. Sed eas literas Curium
mihi fpero redditurum : qui quldem, et(i per fe eft amabllis, a
meque dlllgitur ; tamen accedlt magnus cumulus commenda-
tionis tuae. Llterls tuis fatls refponfum eft. Nunc audl, quod,
etii intelligo fcribi neceffe non eife, fcribo tamen. Multa me
movent In difceffu, in prlmis mehercule, quod dljungor a te.
Movet etlam navlgatlonls labor, allenus non ab astate folum
nollra, verum etiam a dignitate ; tempufque difceffus fubab-
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 463/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 455
furdum. Relinquimus enim pacem, ut ad bellum revertamur;
quodque temporis in prsediolis noftris, et belle aBdiiicatis et
fatis amoenis, confumi potuit, in peregrinatione confumimus.
Confolantur htBC. Aut proderimus aliquid Ciceroni, aut,
quantum profici poffit, judicabimus. Deinde tu jam, ut fpero,
et ut promittis, aderis : quod quidem fi acciderit, omnia nobis
erunt meliora. Maxime autem me angit ratio reliquorum
meorum : qua^ quanquam explicata funt^ tamen, quod et Do-
labellae nomen in iis eft, et attributione mihi nomina ignota,
conturbor : nec me ulla res magis angit ex omnibus. Itaque
non mihi videor erraffe, quod ad Balbum fcripfi apertius, ut^»
fi quid tale accidiifet, ut non concurrerent nomina, fubveni-
ret ; meque tibi etiam mandaffe, ut, fi quid ejufmodi accidif-
fet, cum eo communicares : quod facies, fi tibi videbitur, eo-
que magis, fi proficifceris in Epirum. Hasc ego confcendens,
e Pompeiano tribus adtuariolis, decem fcalmis. Brutus erat mNefide etiam nunc, Neapoli Caffius. Ecquid amas Dejotarum,
et non amas Hieram ? qui, ut Blefamius venit ad me, cum
ei praefcnptum effet, ne quid fine Sexti noftri fententia age-ret j neque ad iUum, neque ad quemquam noftrum, retulit.
Atticam noftram cupio abfentem fuaviari; ita mihi dulcis falus
vifa eft, per te miffa ab illa. Referes igitur ei plurimam, item-
que Pihae dicas velim.
CiCERo Attico Sal.
IV. TTA ut heri tibi narravi, vel fortaffe hodie (Quintus
enim altero die fe aiebat) in Nefida viii Idus. Ibi Bru-
tus. Quam ille doluit de Nonis 'Juliis ! mirifice eft conturba-
tus. Itaque {ti<s, fcripturum aiebat, ut venationem etiam, qua£
poftridie ludos Apollinares futura eft, profcriberent, iii Id.
^int, Libo intervenit. Is Philoncm, Pompeii libertum, et
Hilarum fuum libertum, veniffe a Sexto cum literis ad.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 464/541
456 EPISTOLARUMConfules, five quo alio nomine funt. Earum exemplum nobis
legit. Dixi quid videretur : pauca Trcifcf. M^tv : ca:teroqui et fa-
tis graviter, et non contumaciter. Tantum addi placuit, quod
erat Co//'. folum, ut effet, Pra^ft. T^ribb. Pleb. Senatui -, ne illi
non proferrent eas, quae ad ipfos miffae effent. Sextum autem
nuntiant cum una folum legione fuiffe Carthagine ; eique eo
ipfo die, quo oppidum Boream cepifTet, nuntiatum effe dc
Ca^fare : capto oppido, miram laetitiam, commutationemquc
animorum, concurfumque undique : fed illum ad fex legiones,
quas in ulteriore reliquiffet, revertiffe. Ad ipfum autem Libo-
nem fcripfit, nihil effe, nifi ad larem fuum liceret : fumma
poflulatorum, ut omnes exercitus dimittantur, qui ubique fint.
Haec fere de Sexto. De Buthrotiis undique quaerens nihil re-
periebam. Alii, concifos agripetas : alii, Plancum, acceptis
nummis, relid:is illis, aufugiffe. Itaque non video fciturum
me, quid ejus lit, ni flatim aliquid literarum. Iter illud Brun-
dufium, de quo dubitabam, fublatum videtur : legiones enim
adventare dicuntur. Haec autem navigatio habet quafdam fuf-
piciones periculi : itaque conftituebam uti oy.o7rXoU. Paratio-
rem offendi Brutum, quarn audiebam. Nam et ipfe Domitius
bona plane habet dicrota ; funtque navigia prasterea luculenta
Sextii, Buciliani, caeterorum. Nam CafTii clafTem, quas plane
bella efl, non numero ultra fretum. Illud efl mihi fubmolef-
tum, quod parum Brutus properare videtur. Primum confec-
torum ludorum nuntios expedtat : deinde, quantum intelligo,
tarde efl navigaturus, confiftens in locis pluribus : tamen ar-
bitror effe commodius tarde navigare, quam omnino non na-
vigare. Et, fi, cum procefTerimus, exploratiora videbuntur,
Etefiis utemur.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 465/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 457
CicERo Attico Sal.
V. npUAS jam literas Brutus expe(5labat j cui quidem ego
novum attuleram de Tereo Attii : ille Brutum puta-
bat. Sed tamen rumoris nefcio quid afflaverat, commiffionc
GnEcorum frequentiam non fuilTe ; quod quidem me minime
fefellit: fcis enim, quid ego de Graecis ludis exiftimem. Nunc
audi quod pluris efl, quam omnia. Quintus fuit mecum dies
complures ; et, fi ego cuperem, ille vel plures fuiffet : fed,
quantum fuit, incredibile eft, quam me in omni genere de-
led:arit ; in eoque maxime, in quo minime fatisfaciebat. Sic
enim commutatus eft totus et fcriptis meis quibufdam, quae
in manibus habebam, et affiduitate orationis, et prasceptis, ut
tali animo in Rempublicam, quali nos volumus, futurus lit.
Hoc cum mihi non modo confirmalTet, fed etiam perfuafiffiet,
egit mecum accurate multis verbis, tibi ut fpop.derem, fe dig-
numet tc et nobis
futurum ; nequefe poflulare,
ut ftatimcrederes : fed cum ipfe perfpexiiTes, tum ut fe amares. Quod
nifi fidem mihi feciffiet, judicafiemque hoc, quod dico, fir-
mum fore ; non feciffem id, quod didturus fum. Duxi enim
mecum adolefcentem ad Brutum. Sic ei probatum efl, quod
ad te fcribo, ut ipfe crediderit ; me fponforem accipere nolue-
rit ; eumque laudans amiciffime mentionem tui fecerit ; com-
plexus ofculatufque dimiferit. Quamobrem etfi magis efl,
quod gratuler tibi, quam quod te rogem, tamen etiam rogo,
ut, fi qus minus antea propter infirmitatem setatis conflanter
ab eo fieri videbantur, ea judices illum abjeciffej mihique cre-
das, multum allaturam, vel plurimum potius, ad illiusjudi-
cium confirmandum, aucfloritatem tuam. Bruto cum f^pe in-
jeciffem de ojxottXoIcc, non perinde, atque ego putaram, arripere
vifus efl. Exiflimabam (xiTzco^oTi^ov effe ; et hercule erat, et
maxime de ludis. At mihi, cum ad villam rediffem, Cn.
ToM, VIII. M m m
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 466/541
458 EPISTOLARUMLuccelus, qul inultum utitur Bruto, narravit, illum valde mo-
rari, non tergiverfantem, fed expeftantem, fi qui forte cafus.
Itaque dubito, an Venufiam tendam, et ibi expeftem de legio-
nibus : fi aberunt, ut quidam arbitrantur, Hydruntem: fi neu-
trum erit a,<r(pctxh, eodem revertar. Jocari me putas ? moriar,
fi quifquam me tenet praeter te. Etenim circumfpice : fed ante
erubefco. O dies in aufpiciis Lepidi lepide defcriptos, et apte
ad coniilium reditus noftri ! Magna poTrt] ad proficifcendum
tuis literis : atque utinam te illic. Sed ut conducere putabis*
Nepotis epiftolam expedio. Cupidus ille meorum, qui ea, qui-
bus maxime yctvpico, legenda non putet ? et ais f^ir uf/,vy.ovct, Tu
vero c(,(A,vy,uv ; ille quidem cifiQ^oTo^, Mearum epiftolarum nuUa
cft a-vvatycoyvi: fed habet Tiro inftar feptuaginta; et quidera
funt a te quaedam fumendae. Eas ego, oportet, perfpiciam^
corrigara : tum denique edentur.
CicERo Attico Sal.
VL. Tj^ G O adhuc (perveni enim Vibonem ad Sicam) magis
commode, quam ftrenue, navigavi : remis enim mag-
nam partem y prodromi nulli. Illud fatis opportune : duo
linus fuerunt, quos tramitti oportet, Pseflanus, et Vibonenfis :
utrumque pedibus aequis tranfmifimus. Veni igitur ad Sicam
odlavo die e Pompeiano, cum unum diem Velias conftitifTem :
ubi quidem fui fane libenter apud Thalnam noflrum ; nec po-
tui accipl, illo abfente praefertim, liberalius. IX. KaL igitur
ad Sicam : ibi tanquam domi mes fcilicet : itaque obduxl
poflerum diem. Sed putabam, cum Rhegium venifTem, fore,
ut illic,. ^o^txov 'ttKoov opf^aivovTif, cogitaremus, corbitane Pa-
tras, an adtuariolis ad Leucopetram Tarentinorum, atque inde
Corcyram ; et, fi oneraria, ftatimne freto, an Syracufis. Hac
fuper re fcribam ad te Rhegio. Mehercule, mi Attice, fsepe
mecum n ^^^p o^"? o-oi. t^ XWr^ j cur ego tecum non fum ? cur^.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 467/541
A D A T T I C L M L I B, XVI. 459
ocellos ItalioB, villulas meas non video ? fed id fatis fuper-
que. Tecum me non effe ? quid fugientem ? periculumne ? id
nunc quidem, nifi fallor, nullum eft. Ad ipfum enim revo-
cat me aud:oritas tua : fcribis enim in calum ferri profedtio-
nem meam, fed ita, fi ante Kal. Jan. redeam : quod quidem
certe enitar. Malo enim vel cum timore domi effe, quam fme
timore Athenis tuis. Sed tamen profpice, quo iila vergant
mihique aut fcribe, aut, quod multo malim, afFer ipfe. Haec
ha(5lenus. Illud velim in bonam partem accipias, me agere te-
cum, quod tibi majori curas fciam elle, quam ipli mihi. No-
mina mea, per deos, expedi, exfolve. Bella reliqua reliqui
fed opus eft diligentia, coheredibus pro Cluviano Kal. Sext.
perfoUitum ut fit. Cum Publilio quo modo agendum fit, vi-
debis. Non debet urgere, quoniam jure non utimur, fed ta-
men ei quoque fatisfieri plane volo. Terentiae vero quid ego
dicam ? etiam ante diem, fi potes. Quin, fi, ut fpero, cele-
riter in Epirum ; hoc, quod fatifdato debeo, peto a te, ut
ante provideas, planeque expedias, et folutum relinquas. Sed
de his fatis, metuoque, ne tu nimium putes. Nunc negh*gen-
tiam meam cognofce. De gloria librum ad te mifi ; at in eo
prooemium id eft, quod in Academico tertio. Id evenit ob
eam rem, quod habeo volumen procemiorum : ex eo ehgere
foleo, cum aliquod <7vyy^a,fA,f^c& inflitui. Itaque jam in Tufcu-
lano, qui non meminiffem me abufum iflo prooemio, conjeci
id in eum librum, quem tibi mifi. Cum autem in navi lege-
rem Academicos, agnovi erratum meum. Itaque flatim no-
vum prooemium exaravi ; tibi mifi. Tu illud defecabis, hoc
agglutinabis. Piliae fakitem dices et Atticoe, deliciis atque
amoribus meis.
M m m 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 468/541
4^0 EPISTOLARUM
CicERoAttico
Sal.
VII. /^CTAVO Id. Sext. cum a Leucopetra profedtus (indc
enim tramittebam) ftadia circiter ccc procefliiTem,
rejedtus fum auflro vehementi ad candem Leucopetram. Ibi
cum ventum expedtarem (erat enim villa Valerii noflri, ut fa-
miliariter efiem et libenter) Rhegini quidam, illuftres homi-
nes, eo venerunt, Roma fane recentes ; in iis Bruti noftri
hofpes, qui Brutum Neapoli reHquiffet. Haec afferebant, edic-
tum Bruti et Caflii ; et fore frequentem Senatum Kalendis ;
a Bruto et Caflio Hteras miifas ad Confulares et Prastorios ; ut
adeifent, rogare. Summam fpem nuntiabant, fore, ut Anto-
nius cederet, res conveniret, noftri Romam redirent. Adde-
bant etiam, me defiderari, fubaccufari. Quoe cum audiflem,
fine ulla dubitatione abjeci confilium profsd:ionis; quo me-
hercule ne antea quidem deledabar. Ledtis vero tuis literis,
admiratus equidem fum, te tam vehementer fententiam com-
mutalTej fed non line caufa, arbitrabar. Etfi, quamvis non
fueris fuafor et impulfor profediionis mea3, approbator certe
fuifti, dummodo KaL Jan. Romas efTem. Ita fiebat, ut, dum
minus periculi videretur, abeffem ; in flammam ipfam veni-
rem. Sed haec, etiam ii non prudenter, tamen (ivif^isrira, funt
primum, quod de mea fententia adta funt; deinde, etiam ii te
audtore, quid debet, qui confilium dat, praeilare praster iidem ?
IUud admirari fatis non potui, quod fcripfifti his verbis : Feni
igitur iu, qui ivjztvcLo-icLv^ veni : relinques patriam ? An ego relin-
quebam, aut tibi tum relinquere videbar ? Tu id non modo
non prohibebas, verum etiam approbabas. Graviora, qus re-
ftant. Velim jr^oAioi/ aliquod elimes ad mey cportuijje te ijlucfacere.
Itane, mi Attice, defenfione eget meum fadtum, praefertim
apud te, qui id mirabiliter approbafti ? Ego vero iftum 'hcm-^
Acyi^rjuo;/ tTvvTAt^^oA^ fed ad eorum aliquem, quibus invitis et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 469/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 461
dilTuadentibus profedlus fum. Etfi quid jam opus eft (t^^a/o; ?
fi perfeverafTem, opus fuiffet. At hoc ipfum non conflanter.
Nemo dodtus unquam (multa autem de hoc genere fcripta
funt) mutationem confilii inconflantiam dixit effe. Deinceps
igitur haec : Na^riy Ji a Fhcedro nojlro ; expedita excufatio ejfet .*
nunc quid refpondemus ? Ergo id erat meum fadlum, quod Ca-
toni probare non pofiim, ilagitii fcilicet plenum et dedecoris.
Utinam a primo ita tibi efTet vifum ! tu mihi, ficut e/Te foles,
fuiffes Cato. Extremum illud vel moleftifHmum : Nam Bruius
noferflety hoc efl, non audet hominem id aetatis monere..
Aliud nihil habeo, quod ex iis a te verbis figniiicari
putemet hercule ita efl. Nam xvi Kal. Sept. cum venifTem Veliamj^
Brutus audivit:. erat enim cum fuis navibus apud Heletem flu-
vium citra Veliam millia pafTuum iii. Pedibus ad me ftatim..
Dii immortales, quam valde ille reditu, vel potius reverfionc
mea, laetatus ? Effudit illa omnia, quaj tacuerat ; ut recordarer
illud tuum, nam Brutus nofierfilet. Maxime autem dolebat, me
Kal. Sext. in Senatu non fuiffe. Pifonem ferebat in caslum r
fe autem laetari, quod efFugiffem duas maximas vituperationeSv
Unam, quam itinere faciendo me intelligebam fufcipere, de-
fperationis ac relidtionis Reipublicae: ilentes mecum vulgo que-
rebantur, quibus de meo celeri reditu non probabam. Alteram,
de qua Brutus, et qui una erant, (multi autem erant) laetaban-
tur, quod eam vituperationem efFugifTem, me exiftimari ad
Olympia. Hoc vero nihil turpius quovis Reipublic^ tempore;
fed hoc cL^^ct-n-cKoyviTO)/. Ego vero auftro gratias miras,, qui me a
tanta infamia averterit. Reverfionis has fpeciofas caufas habes,^
juflas illas quidem et magnas ; fed nulla juflior, quam quod
tu idem aliis literis : Providey fi cui quod debetur, ut fty unde
Par pari refpondeatur : mirifca enim A/TxpVTict. efi propter metum
armorum. In freto medio hanc epiflolam legi, ut, quid pof-
fem providere, in mentem mihi non veniret, nifi ut pra^fens-
me ipfe defenderem. Sed haec hadlenus : reliqua coram. An--
tonii edidum legi a Bruto, et horum contra, fcriptum prsclare*.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 470/541
46a EPISTOLARUMSed quld iila edidta valeant, aut quo fpedtent, plane non vi-
deo ; nec ego nunc, ut Brutus cenfebat, iftuc ad Rempub-
licam capefTendam venio. Quid enim fieri potefl ! num quis
Pifoni efl afTenfus ? num rediit ipfe poflridie ? Sed abeffe hanc
aetatem longe a fepulcro negant oportere. Sed obfecro te,
quid efl quod audivi de Bruto ? Piliam 7retpot,(^iS-cu 7ra,pA\v(ri,
te fcripfiffe aiebat. Valde fum commotus : etfi idem, te fcri-
bere, fperare melius. Ita plane velim. Ei dicas plurimam fa-
lutem, et fuavifiimae Atticae. Hsec fcripfi navigans, cum Pom-
peianum accederem, xiv Kal.
CicERo Attico Sal.
VIII. /^UM fciam quo die venturus fim, faciam ut fcias.
Impedimenta expedanda funt, quae Anagnia ve-
niunt j et familia aegra efl. Kal. vefperi literae mihi ab Od:a-
viano. Magna molitur. Veteranos, quiqui Cafilini et Calatiae
funt, perduxit ad fuam fententiam : nec mirum -, quingenos
denarios dat : cogitat reliquas colonias obire. Plane hoc fpec-
tat, ut fe duce bellum geratur cum Antonio. Itaque video
paucis diebus nos in armis fore. Quem autem fequamur? Vide
nomen : vide aetatem. Atque a me poflulat, primum ut clam
colloquatur mecum, vel Capua?, vel non longe a Capua. Pue-
rile hoc quidem, fi id putat clam iieri poffe. Docui per literas,
id nec opus effQ, nec fieri pofTe. Mifit ad me Caecinam quen-
dam Volaterranum, familiarem fuum, qui hsc pertulit, An-
tonium cum legione Alaudarum ad urbem pergere, pecunias
municipiis imperare, legionem fub fignis ducere. Confultabat,
utrum Romam cum clo clo clo veteranorum proficifceretur,
an Capuam teneret, et Antonium venientem excluderet ; an
iret ad tres legiones Macedonicas, quae iter fecundum mare
fuperum faciunt, quas fperat fuas effe, Eae congiarium ab An-
tonio accipere noluerunt, ut hic quidem narrat, et ei convicium
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 471/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 463
grave fecerunt, concionantcmque reliquerunt. Quid quaeris ?
ducem fe profitetur, nec nos fibi putat deeffe oportere. Equi-
dem fuafi, ut Roraam pergeret : videtur enim mihi et plebe-
culam urbanam, et, fi iidem fecerit, etiam bonos viros, fecum
habiturus. O Brute, ubi es ? quantam ivKcu^Uv amittis ? Non
equidem hoc divinavi, fed aliquid tale putavi fore. Nunc
tuum confilium exquiro. Romamne venio, an hic maneo, an
Arpinum [aa-^pdJKeiccv habet is locus) fugiam ? Romam ; ne de-
fideremur, fi quid adum videbitur. Hoc igitur explica. Nun-
quam in majore '^^ioC' fui.
CiCERo Attico Sal..
IX. T> I NiE uno die mihi literas ab Odlavio : nunc quidem^
ut Romam ftatim veniam -, velle fe rem agere per Se-
natum : cui ego, non polTe Senatum ante Kal. Jan. quod qui-
dem ita credo. Ille autem addit, conjilio tuo. Quid multa ? ille
urget:
egoautem cry,yi7rToi^cu.
Nonconiido aetati : ignoro,
quoanimo : nil fine Panfa tuo volo. Vereor, ne valeat Antonius :
nec a mari difcedere libet ; et metuo, ne qus ct^iq-^ me ab-
fente. Varroni quidem difplicet confilium pueri 1 mihi non.,
Firmas copias habet : Brutum habere poteft : et rem gerit
palam ; centuriat Capuae , dinumerat. Jam jamque video bel-
lum. Ad haec refcribe. Tabellarium meum Kalendis Roma.
profe(9:um fine tuis literis miror..
ClGERO AtTICO SaL.
X. T T T veni ad me in SinuefTanum, eodem die vulgo loque-
bantur Antonium manfurum effe Cafilini. Itaque mu-
tavi confilium : ftatueram enim re6ta Appia Romam. Facile
me ille effet afTecutus: aiunt enim eum Caefarina uti celeritate.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 472/541
464 EPISTOLARUMVerti igltur me a Minturnis Arpinum verfus. Conftltueram,
ut V Idus aut Aquini manerem, aut in Arcano. Nunc, mi
Attice, tota mente incumbe in hanc curam : magna enim res
eft. Tria funt autem j maneamne Arpini, an propius acce-
dam, an veniam Romam. Quod cenfueris, faciam. Sed quam-
primum : avide expedio tuas literas. VI Idus mane in Si-
nuelTano.
CicERo Attico Sal.
XI. "^r O N I S accepi a te duas eplftolas;quarum alteram
Kal. dederas, alteram pridie : igitur prius ad fupe-
riorem. Noftrum opus tibi probari lastor ; ex quo civ^ ipfa
pofuifti, quae mihi florentiora funt vifa tuo judicio : casrulas
enim tuas miniatulas illas extimefcebam. De Sica ita eft, ut
fcribis. Aft, asgre me tenui. Itaque perftringam fine ulla con-
tumelia Sicas aut Septimiae j tantum, ut fciant Trcu^es Trcu^oiv ftne
vallo Luclliano, eum ex Q^Fadii filla liberos habuifle : atque
-utinam eum diem videam, cum ifta oratio ita libere vagetur,
ut etiam in Sicae domum introeat. Sed illo tempore opus eft,
quod fult illis Trlumviris. Morlar, nifi facete. Tu vero leges
Sexto, ejufque judicium mlhi perfcribes. eT? if^o) ^vfm. Caleni
interventum et Calvenas cavebis. Quod vereris ne A^oXia-xfig :
mihi tu } quls minus ? cui, ut Ariftophanl Archilochi iambus,
lic epiftola longiflima quaeque optlma videtur. Quod me ad-
mones ; tu vero etiam ft reprehenderes, non modo facile pate-
rer, fed etlam laetarer j qulppe cum in reprehenfione eft pru-
dentla cum ivyAVHo,. Ita iibenter ea corrlgam, qus a te ani-
madverfa funt, eodem jure, quo Rubriana, potlus, quam quo
Scipionis : et de laudibus Dolabellas deruam cumulum. Atta-
men eft illo loco bella, ut mlhi videtur, ei^covHcc, quod eum
ter contra cives in acie. Illud etiam malo, indigniJJimuM
ejl hunc vivere, quam, quid indig7iius f niTrXoy^ctf^iav Varronls
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 473/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 465
tibl probari non molefle fero ; a quo adhuc 'HfAzAei^iov illud
non abftuli. Quod me hortaris ad fcribendum ; amice tu qui-
dem : fed me fcito agere nihil aliud. Gravedo tua mihi mo-lefta eft : quasfo adhibe, quam foles, diligentiam. O Tite, tib
prodeffe Isetor. Anagnini funt, Mullela Tccrtd^x^^» et Laco, qu
plurimum bibit. Librum, quem rogas, perpoliam et mittam
Hasc ad pofleriorem. Ta, Tn^) rS Kof^KovTo^, quatenus Panaetius
abfolvi duobus : ilhus tres funt. Sed cum initio divififfet ita
tria genera exquirendi ofiicii effe ; unum, cum deliberemus
honeflum, an turpe fit ; alterum, utile an inutile ; tertium
cum hsec inter fe pugnare videantur, quo modo judicandumlit : qualis caufa Reguli, redire honeflum, manere utile : de
duobus primis pra^clare differuit ; de tertio pollicetur fe dein-
ceps : fed nihil fcripfit. Eum locum Pofidonius perfecutus.
Ego autem et ejus librum arceffivi, et ad Athenodorum Cal-
vum fcripfi, ut ad me ra, Ki(pa,\cu<x, mitteret ; quae exped:o :
quem velim cohortere, et roges, ut quamprimum. In eo efl
TTifi ri Kci,Ts(, TTifiitrcio-iv KccJ^jKovTog . Quod dc infcriptionc quasris j
non dubito quin kcc^ikov qfficiwn fit, nifi quid tu aliud : fed in-
fcriptio plenior, de qfficiis. npoa-Cpcavoo autem Ciceroni filio : vi-
fum efl non ctvoiKuov. De Myrtilo, dilucide. O quales tu fem-
per iftos ! Itane in D. Brutum ? Dii iflis, Ego me, ut fcrip-
feram, in Pompeianum non abdidi, primo tempeflatibus,
quibus nil tetrius : deinde ab Odtaviano quotidie liters, ut
negotium fufciperem, Capuam venirem, iterum Rempubli-
cam fervarem ; Romam utique flatim.
AioiS-iv f/Av cLVY^vdL^cUy ^ii<rcJi.v J\,' vTrooi')^^,
Is tamen egit fane firenue, et agit. Romam venict cum manu
magna : fed eft plane puer. Putat Senatum flatim. Quis ve-
niet ? Si venerit, quis incertis rebus offendet Antonium ? Ka-
lend. Jan. erit fortaffe prsefidio ; aut quidem ante depugnabi-
tur. Puero municipia mire favent. Iter enim faciens in Sam-
nium venit Cales, manfit Theani : mirifica ATrAVTViTis et co-
iiortatio. Hoc tu putares ? Ob hoc ego citius Romam, quam
ToM. Vin. N n n
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 474/541
466 EPISTOLARUMconftitueram. Simul ac conflituero, fcribam. Etfi nondum
ftipulationes legeram (nec enim Eros venerat) tamen rem pri-
die Idus vdim conficias. Epiflolas Catinam, Tauromenium,
Syracufas, commodius mitterc potero, fi Valerius intcrpres ad
me nomina gratioforum fcripferit. Alii enim funt alias, nof-
trique iamiliures fere demortui. Publice tamen fcripfi, fi uti
veliet eis Valerius ; aut mihi nomina mitteret. De Lepidianis
feriis Balbus ad me. Ufque ad iii Kalend. expedtabo tuas li-
teras : deque Torquati negotiolo fciturum puto. Quinti literas
ad te mili, ut fcires quam valde eum amaret, quem dolet a te
minus amari. Atticae, quoniam, quod optimum in pueris eil,
hilarula efl:, nieis verbis fuavium des. Vale.
CiCERo Attico Sal.
Xn. /^ P P 1 1 epiftolae, quia perhumafia erat, tibi mifi ex-
emplum. De Ocella, dum tu muginaris, nec mihi
quidquam refcribis, cepi confilium domeflicum : itaque me
pridie Idus arbitror Romas futurum. Commodius efl vifum,
fruflra me iflic effe, cum id non neceffe effet, quam, fi opus
effet, non adeffe j et fimul, ne intercluderer, metuebam. IUe
enim jam adventare potefl : etfi varii rumores ; multique, quos
cuperem veros. Nihil tamen certi. Ego vero, quidquid efl,
tecum potius, quam animi pendeam, cum a te abfim, et de
te, et de me. Sed quid tibi dicam ? bonum animum. De
*Hpa,KX€i^iici) Varronis, negotia falfa : me quidem nihil unquam
fic deledavit. Sed haec et alia majora coram.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 475/541
A D A T T I C U M L I B. XVI. 467
CiCERo Attico Sal.
XIII. /^ CASUM mirlficum ! vi Idus cum ante lucem de
Sinuefrano furrexifTem, veniHemque diluculo ad
pontem Tlrenum, qui eft Minturnis, in quo flexus eft ad iter
Arpinas, obvlam mihi fit tabellarius, qui me offendit ^oKixov
vrXoov o^i^cuvovTd. Ego ftatlm, Cedo, inquam, fi quid ab Attico.
Nondum legere poteramus : nam et lumina dimiferamus ; nec
fatis lucebat. Cum autem luceret, ante fcripta epiftola ex dua-bus tuis prlor mihi lcgi coepta eft. Illa omnium quidem ele-
gantiffima. Ne fim falvus, fi aliter fcribo, ac fentio : nihil legi
humanius. Itaque veniam, quo vocas, modo adjutore te. Sed
nihil tam a^Tr^or^iowirov mlhi prlmo videbatur, quam ad has
literas, quibus ego a te confilium petieram, te mlhi ifta re-
fcrlbere. Ecce tibi altera, qua hortaris '^rccp' ^vifjiOiVTa. Mif^ocvTcc,
Nrjtrii e7r) -^vfiiyi^, Applam sTr' a,^i<^if ix^vra. Itaque eo die manfi
Aquini. Longulum fane iter, et via inepta. Inde pofi:ridie ma-
ne proficifcens has litcras dedi. Et quidem, ut a me dimit-
terem invitiffimus, fecerunt Erotls lltera?. Rem tibi Tiro nar-
rabit : tu quld faciendum fit videbis. Prseterea, poffimne pro-
plus accedere, (malo cnim effe in Tufculano, aut ufpiam in
fuburbano) an etiam longius dlfcedendum putas, crebro ad
me velim fcribas. Erit autem quotldle, cui des. Quod prae-
terea confulis, quid tibi cenfeam faciendum, difficile efi:, cum
abfim. Veruntamen, fi pares aeque inter fe, quiefcendum : fin;
latius manabit, et quidem ad ncs, deinde communiter. Avide
tuum confilium expecSto. Timeo, ne abfim, cum adefi^e me fit
honefi:ius : venlre non audeo. De Antonli itineribus nefcio
quid aliter audio, atque ad te fcribebam. Omnia igitur velim
explices, et ad me certa mittas. De rellquo quld tibi ego di-
cam ? ardeo fi:udIo hifi:orias, (incredibiliter enim me com-
movet tua cohortatlo) quae quidem nec infi:itui, nec effici,
N n n 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 476/541
468 E P I S T O L A R U M
poteft fine tua ope. Coram Igltur hoc quidem confcremus. In
pra^fentia mihi velim fcribas, quibus Cenforibus C. Fannius,
M. iilius, Tribunus plebis fuerit. Videor mihi audilTe, P.
Africano, L. Mummio. Id igitur qu^ro. , Tu mihi de iis re-
bus, qu3e novantur, omnia certa, clara. III. Id. ex Arpinati.
CicERo Attico Sal.
XIV. 1^1 1 H I L erat plane, quod fcriberem. Nam cum Pu-
teolis effem, quotidie aliquid novi de Oftaviano,
multa etiam falfa de Antonio. Ad ea autem, quae fcripfifti,
(tres enim acceperam iii Idus a te epiftolas) valde tibi alfen-
tior, fi multum poflit Octavianus, multo firmius adta tyranni
comprobatum iri, quam in Telluris ; atque id contra Brutum
fore : fin autem vincitur, vides intolerabilem Antonium -, ut,
quem velis, nefcias. O Sextii tabellarium, hominem nequam
poftridie Puteolis Romae fe dixit fore. Quod me mones, ut
pedetentim ; affentior : etii aliter cogitabam. Nec me Philip-
pus aut Marcellus movet : alia enim eorum ratio -, et, fi non
efl, tamen videtur. Sed in iflo juvene quanquam animi fa-
tis, audtoritatis parum eft. Tamen vide, fi forte in Tufculano
redte effe poffum, ne id melius fit, (ero libentius : nihil enim
ignorabo) an hoc, cum Antonius venerit. Sed, ut aliud ex
alio, mihi non efl dubium, quin, quod Graeci kcc^kov, nos
oficium. Id autem, quid dubitas, quin etiam in Rempublicam
pra^clare caderet ? nonne dicimus, Confulum officium, Senatus
officium ? praeclare convenit -, aut da melius. Male narras de
Nepotis filio : valde mehercule moveor, et molefle fero. • Ne-
fcieram omnino effe iflum puerum. Caninium perdidi, homi-
nem, quod ad me attinet, non ingratum. Athenodorum nihil
efl quod hortere : mifit enim fatis bellum v7rof^v/]f^ct, Grave-
dini, quaefo, omni ratione fubveni. Quintus, avi tui prone-
pos, fcribit ad patris mei nepotem, fe ex Nonis iis, quibus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 477/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 469
nos magna geflimus, sdem Opis explicaturum, idque zd po-
pulum. Videbis igitur et fcribes. Sexti judicium expcdto.
CiCERo Attico S a l.
XV. T^OLI putare, pigritia me facere, quod non mea mann
fcribam. Sed mehercule pigritia : nihil enim habeo
aliud quod dicam ; et tamen in tuis quoque epiilolis Alexim
videor agnofcere. Sed ad rem venio. Ego, fi me non impro-
biflime Dolabella traSalTet, dubitalTem fortafle, utrum remif-
lior effem, an fummo jure contenderem. Nunc vero etiam
gaudeo mihi caufam oblatam, in qua et ipfe fentiat, et reliqui
omnes, me ab illo abalienatum ; idque prae me feram, et qui-
dem me mea facere et Reipublicae caufa, ut illum oderim^
quod cum eam me audlore defendere ccepiffet, non modo de-
feruerit, emptus pecunia, fed etiam, quantum in ipfo fuit»
everterit. Quod autem quaeris, quomodo agi placeat, cum dies
venerit ;primum velim ejufmodi lit, ut non alienum fit, me
Romae efle : de quo, ut de caeteris, faciam, ut tu cenfueris. De
fumma autem agi prorfus vehementer et fevere volo. Etii
fponfores appellare, videtur habere quandam ^jtrooTrla.v : tamen
hoc quale fit, coniideres velim. Poffumus enim, ut fponfores
appellentur, procuratores introducere -, neque enim illi litem
conteflabuntur : quo fad:o, non fum nefcius fponfores liberari,
Sed et illi turpe arbitror, eo nomine, quod fatifdato debeat,
procuratores ejus non diffolvere ; et noftrae gravitatis, jus nof-
trum line fumma illius ignominia perfequi. De hoc quid pla-
ceat, refcribas velim : nec dubito quin hoc totum lenius admi-
niflraturus fis. Redeo ad Rempublicam. Multa mehercule a te
faepe ov TroKiTiKca genere prudenter ; fed his literis nihil pruden~
tius. ^anquam enim pojieay in prcefentia belle ijle puer retundit
uintoniumf tamen exitum expedtare debemus. At, quas concio ?.
naixi eli: miffa xnihi. Jurat itafibi parentis honores confequi liceats.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 478/541
470 EPISTOLARUMct fimul dextram intendit ad ftatuam. MfjJe <rou^edw vTroyz roiint,
Sed, ut fcribis, certiffimum efTe video difcrimen Cafcae noflri
Tribunatum ; de quo quidem ipfo dixi Oppio, cum me horta-
retur, ut adolefcentem, totamque caufam, manumque vetera-
norum, complcdlerer, me nuUo modo facere poiTe, ni mihi ex-
ploratum effet, eum non modo non inimicum tyrannodtonis,
verum etiam amicum, fore. Cum ille diceret, ita futurum :
Quid igitur feflinamus ? inquam : illi enim mea opera ante
Kalend. Januar. nihil opus efl : nos autem ejus voluntatem
ante Idus Decemb. perfpiciemus in Cafca. Mihi valde aflenfus
efl. Quamobrem hasc quidem hadtenus. Quod reliquum eft,
quotidie tabellarios habebis, et, ut ego arbitror, etiam quod
fcribas habebis quotidie. Leptae literarum exemplum tibi
mifi ; ex quo mihi videtur ^ciTvXKct^ ille deje(ftus de gradu.
Sed tu, cum legeris, exiflimabis.
Obfignata jam epiflola, literas a te et a Sexto accepi. Ni-
hil jucundius literis Sexti, nihil amabilius : nam tu^e, breves :
priores erant uberrims. Tu quidem et prudenter et amice
fuades, ut in his locis potifTimum fim, quoad audiamus, haec,
qu2e commota funt, quorfum evadant. Sed me, mi Attice, nonfane hoc quidem tempore movet Refpublica ; non quo aut fit
mihi quidquam carius, aut efle debeat : fed defperatis etiam
Hippocrates vetat adhibere medicinam. Quare ifla valeant: me
res familiaris movet : rem dico ? immo vero exiflimatio. Cum
enim tanta reliqua fint, ne Terentiae quidem adhuc, quod
folvam, expeditum efl. Terentiam dico ? fcis nos pridem jam
conflituifTe Montani nomine H-S xxv diffolvere. Pudentif-
lime hoc Cicero petierat, ut fide fua. LiberaUfTime, ut tibi
quoque placuerat, promiferam j Erotique dixeram, ut fepofi-
tum haberet. Non modo: fed iniquiffimo foenore verfuram fa-
cere Aurelius coadlus efl. Nam de Terentias nomine Tiro ad
me fcripfit, te dicere, nummos a Dolabella fore. Male eum
credo intellexiffe, fi quifquam male intelligit;
potius, nihil
intellexifTe : tu enim ad me fcripfifli Cocceii refponfum, et
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 479/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 471
lifdem pene verbis Eros. Veniendum eft igitur vel in ipfara
flammam : turpius efl enim privatim cadere, quam publice.
Itaque caeteris de rebus, quas ad me fuaviffime fcripfifti, per-
turbato animo, non potui, ut confueram, refcribere. Confenti
in hac cura, ubi fum, ut me expediam : quibus autem rebus,
venit quidem mihi in mentem; fed certe conftituere nihil pof-
fum, prius quam te videro. Qui minus autem ego iflic redle
ciTe poflim, quam efl Marcellus ? Sed non id agitur : neque id
maxime curo. Quid curem, vides. Adfum igitur.
CiCERo Attico Sal.
XVI. JUCUNDISSIMAS tuas legi literas. Ad Plancum
fcripfi ; habes exemplum. Cum Tirone quid fit lo-
cutus, cognofcam ex ipfo. Cum forore ages attentius, fi te
occupatione ifla relaxaris.
M. Cicero Cn. Planco Pr^t. Des. S.
A'T T I C I noflri te valde fludiofum effc cognovi, mei vero>
ita cupidum, ut mehercule paucos aeque obfervantes at-
que amantes me habere exiflimem. Ad paternas enim magnaSj^
€t veteres, et juflas neceflitudines magnam attulit acceflionem
tua voluntas erga me, meaque erga te, par atque mutua. Bu-
throtia tibi caufa ignota non efl: egi enim f^pe de ea re tecum^
tibique totam rem demonflravi ', quse efl adta hoc modo. Ut
primum Buthrotium agrum profcriptum vidimus, commotus
Atticus libellum compofuit : eum mihi dedit, ut darem C«-
fari ', eram enim coenaturus apud eum illo die. Eum libellum
Caefari dedi : probavit caufam ; refcripfit Attico, asqua eum
poflulare : admonuit tamen, ut pecuniam reliquam Buthrotii
ad diem folverent. Atticus, qui civitatem confervatam cuperet^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 480/541
472 EPISTOLARUMpecuniam numeravit de fuo. Quod cum cfTet fadum, adivi-
inus ad Ca^farem, verba fecimus pro Buthrotiis, liberaliiTimum
decretum abftulimus jquod eft obfignatum ab ampliflimis vi-
ris. Qu^ cum eifent adla, mirari quidem folebam, pati Casfa-
rem convenire eos, 'qui agrum Buthrotium concupiffent ; ne-
que folum pati, fed etiam ei negotio te praeficere. Itaque et
ego cum illo locutus fum, et foepius quidem, ut etiam accu-
farer ab eo, quod parum conftantias fuas confiderem : et M.
Meffallae, et ipfi Attico, dixit, ut fme cura effent : apertequc
oftendebat, fe praefentium animos (erat enim popularis, ut
noras) offendere nolle : cum mare tranfiffent, curaturum fe, ut
in alium agrum deducerentur. Haec illo vivo. Pofl interitum
autem C^faris, ut primum ex fenatus-confulto caufas Confules
cognofcere inflituerunt, hasc, qua: fupra fcripfi, ad eos delata
funt. Probaverunt caufam fme uUa dubitatione, feque ad te
literas daturos effe dixerunt. Ego autem, mi Plance, etfi non
•dubitabam, quin et fenatus-confultum, et lex, et confulum
decretum ac literas apud te plurimum audtoritatis haberent,
teque ipfius Attici caufa velle intellexeram j tamen hoc pro
conjundlione et benevolentia noflra mihi furnpfi, ut id a te
peterem, quod tua fingularis humanitas fuaviffimique mores a
te effent impetraturi. Id autem efl, ut hoc, quod te tua fponte
faflurum effe certo fcio, honoris noftri caufa libenter, prolixe,
celeriter, facias. Mihi nemo efl amicior, nec jucundior, nec
carior, Attico : cujus antca res folum familiaris agebatur, ea-
que magna -, nunc acccfiit etiam exiflimatio, ut, quod confe-
cutus efl magna et induflria et gratia, et vivo Cacfare et mor-
tuo, id, te adjuvante, obtineat. Quod fi a te erit impetratum,fic velim exiftimes, me de tua liberalitate ita interpretaturum,
ut tuo fummo beneficio me afFed:um judicem. Ego, qvx te
velle, quaeque ad te pertinere, arbitrabor, iludiofe dili^enter-
que curabo. Da operam ut valeas.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 481/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 473
CicERo Planco Pr^t. D e s. S.
y A M antea petivi abs te per literas, ut, cum caufa Buthro-
tiorum probata a Confulibus effet, quibus et lege et fena-
tus-confulto permiiTum erat, ut dc Casfaris adtis cognofcerent,
ftatuerent, judicarent, eam rem tu adjuvares; Atticumque
noftrum, cujus te fludiofum cognovi, et me, qui non minus
laboro, moleftia liberares. Omnibus enim rebus magna cura,
multa opera et labore, confecftis, in te pofitum eft, ut noftras
folicitudinis finem quamprimum facere poflimus. Quanquam
intelligimus ea te effe prudentia, ut videas, fi ea decreta Con-
fulum, quas de Caefaris acflis interpofita funt, non ferventur,
magnam perturbationem rerum fore. Equidem, cum multa,
quod necelTe erat in tanta occupatione, non probentur, quas
Casfar flatuerat ; tamen otii pacifque caufa acerrime illa foleo
defendere : quod tibi idem magnopere faciendum cenfeo
quanquamhasc epiftola non fuaforis efl, fed rogatoris. Igitur,
mi Plance, rogo te, et etiam oro, fic mediusfidius, ut majore
iludio, magifque ex animo, agere non poflim, ut totum hoc
negotium ita agas, ita trad:es, ita conficias, ut, quod fine ulla
dubitatione apud Confules obtinuimus propter fummam boni-
tatem et sequitatem caufce, id tu nos obtinuifTe non modo fa-
cile patiare, fed etiam gaudeas. Qua quidem voluntate effe
erga Atticum, faepe praefens et illi oflendifli, et vero etiam
mihi. Quod fi feceris, me, quem voluntate et paterna necef-
litudine conjuncflum femper habuifli, maximo beneficio de-
vindum habebis. Idque ut facias te vehementer etiam atque
etiam rogo.
ToM. VIII. O o o
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 482/541
474 EPISTOLARUM
CrcERO Capitoni suo S.
"^T U N QJJAM putavi fore, ut fupplex ad te venirem : {Qd
hercule facile patior datum tempus, in quo amorem ex-
perirer tuum. Atticum quanti faciam, fcis. Amabo te, da
mihi et hoc : oblivifcere mea caufa, illum aliquando fuo fa-
miiiari, adverfario tuo, voluifTe confultum, cum illius exifti-
matio ageretur. Hoc primum ignofcere eft humanitatis tuae ;
fuos enim quifque debet tueri : deinde, fi me amas, (omitte
Atticum) Ciceroni tuo, quem quanti facias prae te foles ferre,
totum hoc da, ut, quod femper exiftimavi, nunc plane intelli-
gam, me a te multum amari. Buthrotios cum Caefar decreto
fuo, quod ego obfignavi cum multis ampliflimis viris, libera-
viiTet, oftendifletque nobis, fe, cum agrarii mare tranliflent^
literas milTurum, quem in agrum deducerentur ; accidit, ut
fubito ille interiret. Deinde, quemadmodum tu fcis, (inter-
fuifti enim, cum confules oporteret ex fenatus-confulto de ac-
tis Caefaris cognofcere) res ab iis in Kal. Jun. dilata eft. Ac-ceflit ad fenatus-confultum lex, qux lata eft a. d* iv Non.
Jun. quae lex earum rerum quas Csefar ftatuiftet, decreviftet^
egiftet, Confulibus cognitionem dedit. Caufa Buthrotiorura
delata eft ad Confules. Decretum Caefaris reeitatum eft, et
multi praeterea libelli Caefaris prolati. Confules de confilii
fententia decreverunt fecundum Buthrotios ; Plancum dede-
runt. Nunc, mi Capito (fcio enim quantum femper apud eos^
quibufcum fis, pofle foleas, eo plus apud^hominem facillimumatque humaniflimum Plancum) enitere, elabora, vel potius
eblandire, efiice, ut Plancus, quem fpero optimum effe, fit
etiam melior opera tua. Omnino res hujufmodi videtur effe,
ut fine cujufquam gratia Plancus ipfe pro ingenio et prudentia
fua non lit dubitaturus, quin decretum Confulum, quorum efe
lege et fenatus-confulto cognitio et judicium fuit, confervet 5
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 483/541
AD ATTICUM LIB. XVI. 475
praefertim cum, hoc genere cognitionum labefadlato, a(fta Cae-
faris in dubium ventura videantur ; quae non modo ii, quorum
intereft, fed etiam ii, qui illa non probant, otii caufa coniir-
mare velint. Quod cum ita fit, tamen intereft noftra Plancum
hoc animo libenti prolixoque facere : quod certe faciet, fi tu
nervulos tuos, mihi fspe cognitos, fuavitatemque, qua nemo
tibi par eft, adhibueris. Quod ut facias, te vehementer rogo.
ClCERO C. CUPIENNIO S.
P ATREM tuum phirimi feci ; meque ille mirifice et co-
luit et amavit ; nec mehercule unquam mihi dubium fuit,
quin a te dihgerer. Ego quidem id facere non deftiti. Quam-
obrem peto a te in majorem modum, ut civitatem Buthrotiam
fubleves, decretumque Confulum, quod ii fecundum Buthro-
tios fecerunt, cum et lege et fenatus-confulto flatuendi potef-
tatem haberent, des operam, ut Plancus nofter quamprimum
confirmet et comprobet. Hoc te vehementer, mi Cupienni,
etiam atque etiam rogo.
CicERo Planco Pr^et. Des. S.
IG N O S C E mihi, quod cum antea accuratiflime de Bu-
throtiis ad te fcripferim, eadem de re fa^pius fcribam. Noa
mehercule, mi Plance, facio, quo parum confidam aut libera-
litati tuse, aut noflrjE amicitiaei fed cum tanta res agatur Attici
noftri, nunc vero etiam exiftimatio, ut id, quod probavit Cse-
far, nobis teftibus et obfignatoribus, qui et decretis et refpon-
fis Caefaris interfueramus, videatur obtinere potuifi^e, prafertim
cum tota poteftas ejus rei tua fit, ut ea, qu;E Confules decre-
verunt fecundum Caefaris decreta et refponfa, non dicam com-
probes, fed ftudiofe libenterque comprobes. Id mihi fic erit
O o o 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 484/541
476 E P I S T O L A R U M, 5cc.
gratum, ut nulla res gratior efTe poffit. Etfi jam fperabam,
cum has literas accepiffes, fore, ut ea, qua^ fuperioribus literis
a te petiiiTemus, impetrata effent -, tamen non faciam finem
rogandi, quoad nobis nuntiatum erit, te id fecifle ; quod
magna cum fpe expe<flamus. Deinde enim confido fore, ut
alio genere literarum utamur ; tibique pro tuo fummo benefi-
cio gratias agamus. Quod fi acciderit, velim fic exiflimes, non
tibi tam Atticum, cujus permagna res agitur, quam me, qui
non minus laboro, quam ille, obligatum fore. Vale,
CicERo Capitoni S.
N O N dubito, quin mirere, atque etiam flomachere, quod
tecum de eadem re agam faepius. Hominis familiariffimi,
et mihi omnibus rebus conjundiflimi, permagna res agitur
Attici. Cognovi ego tua fludia in amicos, etiam in te amica-
rum. Multum potes nos apud Plancum juvare. Novi humani-
tatem tuam : fcio quam fis amicis jucundus. Nemo nos in hac
caufa plus juvare potefl:, quam tu. Et res ita eft firma, ut de-
bet effe, quam confules de confilii fententia decreverunt, cum
et lege et fenatus-confulto cognofcerent. Tamen omnia pofita
putamus in Planci tui liberalitate ;quem quidem arbitramur
cum oliicii tui et Reipublicae caufa decretum Confulum com-
probaturum, tum libenter noflra caufa effe fadturum. Adjuva-
bis igitur, mi Capito : quod ut facias, vehementer etiam atque
etiam rogo. Vale.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 485/541
M. T U L L I I
C I C E R O N I S
E P I S T O L ^AD ATTICUM.
L I B E R I.
Edit. Olivet» MSS. Q^-vf;
p. 1. P' 1.
1 4 fine fuco -^ d. 3 II amici 4^ animum
5 ac 4/ ^ »5 ettW——Boflji» Qj^' ''^' (cumfpatio)
6 praspropera prenfatlo i^ propera pen^ 18 pofita -^ pofea
fatio 19 nXiov ocfdB-rifxoi Q^Hermatena ^ Elui'
8 percrebrefcit Qjrebre/cit 'vafina
12 a. d. Qjiti 20 Vale QJ^ d.
15 putent. Aquilium Q^-i^ potentia qui 22 Figulo 4^ d.
illum 23 tam Qjtiam 4^ ^/
— arbitramur Qjirlitraiamur 24 rationibus 4^ detraSlionibus
16 denegat Q_4' denegant 4 2 ineunte, ut 4^ menfe
»— juravit \> curavit 8 Saufeium 4^ Faufeium
2 2 lucere ij/ licere 20 at QJ, d.
5 inopes ^ et opes 26 Nunc 4/ Tunc
6 a.ouvonoy 4/ tiov^x.oi — cenfeo \ fentio
7 me nemini 4/ mei ne minime 27 quod 4^ qtiid
10 fore videatur 4^ ore 'videhatur 5 I Acutilianam Q^Acupilianam \ aci^i*
11 tum Q_4' '«^ Uanam
14 adhibebimus 4^ adhibemus 3 e/fe 4^ talem effe
2 1 mea 4^ fnei 4 voluntate 4^ de 'voluntate
24 fratre Q^eras De A. \ erat rt a 10 infigne Q^ d.
— Satrio Q^Satjro -^ Satiro »3 ea 4^ d.
25 mancip 4^ d.
— vide 4^ d.
— diceret 4^ dicere et 16 me 0^4^ '''•
27 et is 4^ ejus 26 tuique 4^ d.
30 Satrium Q_Satyrum 6 7 proRcifceretur-i^ prefcifcerentur
— Satrius 0^4^ Satyrus 8 Acutiliano 4^ Aitiliano
31 ventitet 4^ w«/rtf/ »o et 4^ ex
33 Satrii QJ)atyri II ftatuerim \ flatueram
3 3 nunc 4/ fw» 18 in te 4^ ntite
8 ab 4^ ^id 19 ofFenfior a 4^ ora
10 humanitate 4/ ^««f«»/V«/i 22 contendendum 4/ concedendum
— ne contra 4^ d.
ToM. vm. Oo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 486/541
V ARI JE LECTIONES.
6
8
1.
26
28
7
8
»3
»5
20
21
28
3
5
6
7II
12
18
>9
24
27
9 5
6
8
91
12
13
»5
»9
23
24
27
29
10 2
3
7
910
II
>7
>9
20
23
2S
laboraretur -4/ lahorartt
ufucapi pofTe Q^u/ucepl£e -^i fufcepijft
Rabirianam \ Rahianam
Fonteius emit H-S ccclooo xxx
QJ\/ Fctuius emit
—xxx (cumfpalioja. d. VIII QJ^^ad IIII
yvfjLixaiiti^yi ij/ gymnafio
Cicero curK eft Qj/.
L. Cincio H-S xxcd Q^CI. Cinlio
XX. cd. (cum fpatiolo)
habemus QJ^abeamus
Acutilio i)/ J. Cutilio
recufarit Qj}' recufarat
peti 4" p^tit
decidifle QjfecepiJJet 4 decepiffe
Cincio 4/ Cincius
H-S ccIoD ccloa cccc Q^t^ (cum
fpatio) \> H-S cclii cclii cccc
Pentelici •4' Penliliei
efferimur 4 efferunlur
navis %}/ mavis
quo i]/ quod
Nimium QJ^imirum
Itaque •vj' Idque
Arcae 4 ^r/i
yvfjiiXT-toi^yi 4 gywnafio
ego 4- ^jr/
lvy,(iX7noati \ U^ty.TCkom
Cicero Attico Sal. QJ,Roma QJ^ Romam
allatam -4 ablatam
iturum QjJ/ miffurum
tam ^jamvoluntatem 4 nsoluptatem
noftra 4 'vefira
Hermeraclas QJIermeradas
imponas 4 interponas
e/aoev 4 d.
typos QJypos 4 /'^oj
araatorem 4" amorem
rei 4^ <^-
prasgnas Q^ragnans
me 4 ^'
eft Q^#/me 4y?«
qua Qj4 ^»**
parta 4 par^va
parta 4 pirala
Lucceio 4^ Luceie
quidem 4 ^.
ja£lat QJa/let
arbitrium Qjiherum arbitriitm
allegatio QJ[f legatio
putabis Q^ putaris
P-
10
II
I 2
13
»4
I.
27
28
30
3
46
12
'3
'4
»5
16
18
21
25
28
8
10
II
I z
13
»9
23
24
25
26
27
28
3»
2
S
8
9
lO
»3
15
16
17
18
19
24
25
33I
10
Ac ^ At
idem Q_4 ei'^i'n
obiirmatior Q_4 affirmatior
iniquitatibus ']/ i» equitalibus
funt ^ fint
mire Qjnirum eji
Cicero Attico Sal. Qji.
Tcucris illa lentum 4 Teneri Sylla
Lentuluin
Terentiam poftea Q_4 'f rem tofl eam
a 4 ^nummum 4 minimum
lentius Q^4 lenlulus
PrJEtor Q^prater
mando Qjnandat
Chiliufque Qj\' Thyrliufque
cum Qj4 cum facrifcium
fervulK QJer^vilia
certo Qjerte
conturbatior Q_4 in fcrihendo contur-
hatior
Sofitheus 4 Sofiflhenes
mors -^ moies
videbatur v 'videhantur
alteram phafelo 4 ^.
fcribendum 4 refcribendum
fidelem tabellarium \ fidem tabella'
lariorum
pelledione 4 peUe£iionem
eft notum 4 ^-
proficifcatur 4 proficifcitur
caefis 4 c(ffi!
viftiniis 4^ 'vidum eis
ad Sicyonem \ fcrenotiem
quando 4^ ^uin
noftris 4 d.
przepofitumque -^ propofitumque
republica 4 reipuhlicee
retinendam contra %}/ d.
voluntatem 4 'voluntate
pene 4 ^*
non nimis 4^ nominis
pravo "4 par-vo
tantum Qj4 tamen
cum Qjnmetuas -^ fperes
audet 4 'videt
Quin immo Qjjui nunc
diffident -i^ difftdeant
ad Qjid 'virgines alque ad
idque ab his 4 ifque ab iis
neglefta 4 injeda
fint 4^ fif
loci 4 lo(o
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 487/541
VARI^ LECTIONES.
»4
»5
1.
1
12
>5
'7
18
»9
22
2 +
28
I
5
6
7
»5
22
23
24
29
30
32
16 2
9
I^I
12
15
18
27
30
32
3+
»7 4
5
78
26
3
14
18
23
27
I
|3
»9
Anted. Qj7</
Decemb. Q^Sepfemir. (fup, Un, ah
al. m. " Decembr.^*)
Novi -vj/ iVc«
Autronianam ^/ Antronianam
ccccxxxvii Q^cxxxiia -^ cccxxxiii
lentum 4/ lentumfane
et O.^.diflinebar 1}/ deftinebar
bonis non gravis ^ d,
frigebat \ erigebat
Fufius Q^i. Fujius \ Fujius
produxit \ producit
Praetor ij/ Po. Ro.
fe ij/ te
quod >}/ y//(?</ ^/
pingere Qj/epingere
pertexuit \> pertexit
Proxime Pompeium Q^-^ Proximus
Pompeio
utrum 4/ 'verum
tefte Qje/io -^ reSe
dii Qj/«
vilitate 4' utilitate
jani -i)/ d.
idem Q^i]/ £?Vm
convicium Qj\> commulticium:
convicium Q^ommultium
Favonii \ Avoni
fingillatim \figillatim
accidente Qj4' accedente
fperaram -^ fperabam
fomni plenus -^ femipletius
qua Qj^ in qua
facit 4^ iftudfecit
TiZy.^n Qj^ d. (cum fpaiio)
Argiletani aedificii 0^4' i^rguit eJani
edtfici
Dccxxv 4< DCCXXX
venditat Qjvendicatvideo Q^^' 'videro
petiturire Qj'^' peiitur in
tam 4/ tamen
omnium 4^ hominum
unquam 4/ nunquam
pugnavitque \' pugnaviquS
notum 4^ nouum
in 4* d.
fic, uti -^ficuti
non Qjvero
P-
»9
1.
I
2
9II
16
23
27
28
33
20 5
»7
19
2425
28
21
22
23
33
4
910
12
21
23
z?
26
27
28
4
7
10
15
19
20
21
2224
27
30
32
3
4
5
9
serarii Q^^' <^rari
fugare Q_4^ effugare
millies
\miles
advocatorum 4^ advocatorem
Refertur 4/ Referretur
' larTTiTi— t/A,Vi(ri 0^4^ J. (cumfpatio)
illum, illum \ illum
nonnullis 4- nonnuUat
fummo 4^ d.
nQJ^ d.
nobis 4^ 'vohis
Spongiam 4/ Spogniam
casteras Q_d.
fperarunt \ fperant
inufierat 4^ injunxerat
Idem QJEidem
excitans Qjt exritatis
infedandis 4^ infe^andis
abje(flum 4/ obje£Ium
Maii Q__4, Maiis
aut metuendo ignavifllmi Qj4' A^
judicaremur -^ judicarentur
rempublicam 4^ repttblica
hoc ? fimile QJi^ huic fimile
caldis 4^ calidis
feremus Q^ferremus
devorarat ^ devo^verat
inquam Q^quam
Juranti Q^jurati
Mihi 4/ Immo
hirudo aerarii \ trudo arari
comifTatores 4/ omnes Jatoret
juvenes Qj|' tuens
ludis 4" ludet
et Qji d.
comitiorum Q_/« comitiorum
Doterionis Qj}/ detenoris
magiftratus 4/ magiflratum
cujus domi QjJ/ cujufmodi
haberent Q^habitarent
JEMa. 4< alia
ut 4* ^»^ante uiem QjJ/ ad
clo clo cb 4- d.
mimum Qjninimum (fed " ni " punc^
tis fubnotatur)
non flocei \a.xiitv QJ^ noneloiifaiieon
pofuiftt 4^ pofui
Chilius 4^ Chlyus
Lucullis Q^^' Lucullus
Quid Qjr«/
vindicavi Qjvenditavi 4^ 'vendicwvl
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 488/541
VARIiE LECTIONES.
23
24
26
27
1.
12
14
26
29
2
3
6
13
20
24
28
33
25 I
7
II
20
25
26
29
3
5
912
1720
24
32
34
5
7
9
»9
22
23
30
28 6
7
uno in loco •4' una nilo
P-
28
1.
- 8
rcTFO^KAu. •\' •roto^ia-lcc 12
jam ante -vj/ d.
ejusi}/
^ 28cum cuperem -4/ concuperem
volebam 4- 'uolebant 29
ille i|/ //_/«'
ac difputatione •>]/ a^ difputationem 29 '5
fed Q^/ed etiam 18
confpeftu -4/ infpeHu —Atque 4^ ^/^ 26
The/Talonica QlTheffahnicam -^ Thef. 31
faloniam
ita <p ita effe 30 I
injurias effe tolerandas \> injuria effe 6
toleranda 7
provincialium 4- pro^vinciarum 29
ingenuitas 4* inlegritas 30duxi 4/ dixi 31 2
difceffi -^'difceffu 19
Quin Qj4' ^K' 34non publicae 4^ d. 32 ^
3
incommoditate ^]/ incomodatione 20
alienati 4^ alieni 24
diflidio Qjlifcidio 27
veftro 4^ nojlro 30
affuiflem 4^ ahfuiffem 32
vifus fum 4/ --vifum 33 2
conduxerant Ci_4^ conduxerunt
auderent 4^ lauderent —a
me Qj/. 4Quin Q^qui 6
funt QJ^ funt iamen 9
Rides ij/ i^/V^/ 12
tempus. Te fi expedari Q^^V '^w-*
14
/aj expeBare 34 I
qui-cum 4^ quocum5
colloquar Qjtlam loquar 7
mera 4^ d. 9defcendimus, 4^ catera defunt ufque ad '3
epijiolam 'vigefimam 21
funt QJ. 24
quae Qj/. 26
niedicinam effugit Qjntdicina efficit 30
fpe Reipublicae Qjinimo 35 S
etQJ. 9
fint Q^/««/
Romani. QJiomani. quod erat quam
oh rem judtcandam
dicis caufa promulgatum Q_ dicitcaujam promulgatam
idem de Clodio. Au!i Qi^de Clodio
auti
perfrui Q^pervenire
Kal. Q^XI Kal.
et Q^^.
pervcnire Qjvenire
Edui QJfedues
Sequani permale Qj>ueri malam
HeJvetii QJ.jungerent QJungere
Clodiani QJHodt^
etQJ.
quoque Qjjuod
putes Q^putas
hujus Q^fuis
tamen Q^ametjt
Ni{(ps (p^.vm QJ. (cum fpatia)
iriXoiKa. Q^Joleta
rU TTOizi^' aMv>)V« QJ. (cum fpatio)
multum Qjnihi
Coffmius QJ^oJftnus
nuntiarant Qjiuntiarunt
e QJ> d.
Pompeiano 4" Pompeio
a. d. Qj4 «d
Ac 4^ ^t
de 4^ ^d
et 4'/'«'
aut Qjtjam 4^ d.
Meos 4^ In eos
optimatium 4^ optimam
Rhinton QJPhjnton -^ Phjton
invideant 4^ invidebant
Sicyoniis 4" Sicyonis
Q \ d.
non Confulatus 4^ d.
Coffinio 4^ CoJJimio
Nunc 4^ Nam
labore -4 d.
nos a]/ d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 489/541
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R n.
Edlt. Ollvet.
p. I. p. I.
36 12 l(ocx3iX.i (XJocratis ^ I/ocrat!s 39 29
15 poft autem Q^PoJlquam 32
17 refcripfit Q.y?r//_/fif 33
18 illum 4- iUud 34— cum legeret \ legere 40 3
37 9 refraftariolo Q^refra^oriolo 9
17 indicarunt Q_-4/ /«Wfflraa/ 12
23 quod 0^4' $"«'"~"
27 defcribere >]/ deftribuere 16
30 excitarem 0^4" exercitarem
34^6 0^/^. 19
38 2 fe petere Qj/. ^feepe —3 dixi efle 4' dixijfe 20
4plebeio 4^ plebeiorum 2
5 fimilibus -^ /ublimibus —9 tribus Qj4 ^ /'"/^«•f 22
— introifle 4^ interiijfe 23
— item Q__4/ /<jVz«—
1 5 efle Qj4 eji 24
II cum iri 4/ quo iniri
15 deduceremus, qu3erit Qjl/ ^i^'^''^^'*^*' ^5
is quarit —17 novus patronus QjiJ' ''^•^''f /''/''""'/ 28
20 fateor ^ /atere 29
23 eos 4* ^''' «'^'^ 30
29 provifum 4- /'««"^'i/a'» 4* 4
33 confervatae, Reipublicae 4^ re«/^rf«/a 7
re/publica
—39 9 mulli Qj^ multi 12
10 fint Q^/unt
•— alia Q^^' alii
17 Equites Qj4 ^^fwV/ 20
21 in 4^ '^' 23
22 Confules QjV fe;j^/fj 42 1
26 ut Q_/j'. 5
28 ita ut 4^ aut 6
ToM. VIII.
MSS. Q^-4^
Moloni 4^ Miloni
Sicyonii Q^Sicj/om/a
attribuas Qjtt/ribuis
fi-^d.
vindicem 4^ d.
deceflu Qj^ acce/fu
conferventur -^ con/ernjetur
et ad me perferantur \ d.
tocullionibus Qjocullonibus -^ tocuiio"
nibus
Ei nos ©«(>< Q^^ d. (cum/patio)
videmur 4^ 'videmus
Yli^Kfwi^ieuuv in Q^^' d.
acervum %!/ alteraium
extruxeram 4/ extraxeram
a quo Qjodem -4 eo
Procilio QJProci/Iio
et Q^y.cJ
credes, leges ; haec 0^4^ ^erfdes lege
hac
cum 4^ tum
qui me 4^ quin
Vinio QJ^ Vimecquid -4 h^ec quid
cogi 4/ coegi
valeas Qjvideas iialeas
K. Atilio QJJatilio 4/ Hacilio
condonatum -^ conde?nnatum
Cyrus aiebat, radiorum ^tx^puG-in Q_4" girus aiebatur idiorum ui^ixipx-
a-iii
«5 ir.oin^tv Q^^' ^- (cum /patio)
aut -4 at
na.rocTa.a-i'; mea QjtKTcix^irti tnt "i^ d,
laudefquc 4^ laudemque
«g<5-oy-gar<*»{ 4 d.
Ppp
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 490/541
V A K 1 JE LECTIONES.
43
p. 1.
42 9
II
20
26
29
30
2
46
7
»3
H15
22
23
26
30
3'
I
4
5
8
lO
II
13
H»5
25
30
31
2
4
44
45
46
10
II
12
17
18
23
25
I
5
i^ d.
'
Balineum i|/ Balneum
(piXorif^lx? Qjp<AoAey<«j w/ ^i>\o^eict;
At QJ_^
Titinio Q^i^ Ticinio
Syfpirae Q_^Syripia 4' Sirpice
conditione 4' conditiones
Bonae Deze nj / </ .
fit, fciri pofTit ^fcius Jtt
deleftabimus •>]/ deleSIa^vimus
defciverim -^ diwferim
aliquod 4/ </.
minus fum \ nimisjim
jam •\> d.
devium ^/ demum
Philotimo \ Philotino
adhibeas Qjit adhibeas
Vettium i|/ FeSIium
fatietate \ focietate
Aioiefyieij iXKKrnriTtf^iSi -^ d,
IliS>kV^a.fji.Xi ayx^^rictt Qj/.
deferetur -^ defertur
eft Q^i}/ hercule eji
©lopdtii? 4/ d.
parentur 1]/ pereant
Gabinio 4' Gahino
Vide levitatem Qji^ 'vidett cimtatem
tpiXea-aip»» -^ d.
eft QJ. 4//
vellem Q^ fc 'vellem
Curtio QjCutio
num i^ nunc
fiat : et ^fratre
W) c^oXiJj 4^ "^-
Antii Q^i|/ Anti
Tyrannio ^ Tyramno
et Q_^.
tam Q^tamen
an Anlii Q^ Anti
Duumvirum 0^4" '^'/a nimirum
me Q 4^ ^.
Antiatium 4^ Antiacum
fint Q^funt
unum efl"e falvum Q^^' vivum efi f<$-
gium
non licet 4^ /'^i^'
taedet 4^ ^^^^t
Theopompino Q^-^ Theopomponio
ecqua Q-i^ et qu/s
quid ? Q^quod in
quia Q^4 qui
Publio 4^ Publin9
eo 4^ d-
me 4< <^*
P-
46
47
48
49
50
51
1.
7 curiatas Qj4' curiates
9 primum 4^ ^»
1 1 opima Qjv}' optima\.z Pifaurenfi, an epuloni 0^4^ Pifatt»
renfia Neptiloni
13 jejuna, zc \jejunata
•— ac bella Qjabella
1 4 refervatur 4^ refervantur
15 potes Q^poteji
1 8 Accedat 4 Accedit
21 jam ij/ /«w;«
28 y.x^ (p^in QJ^ d,
31 Quintus cId ccIco Iddd 0^4^ f«<s
(cum fpatio)
— nunc Qjion
32 Terentia Q_^/ Tereniia -^ a Tenntia
1 Amalthea •vj/ Amaltheia
16 persque 4^ /«'^* fl'^a«
1 nos 4^ hos
22 delicatum Qjieligaiutn -^ deJegatum
23 a. d. Q_4' ad
24 a IV Q^^' «'^ "IJ -^"
26 aut 4^ autem
2 Si vales, bene eft Qj4 '5'»^?/'»
4 elicerem 4^ ^*
5 abdis 4- addis
7 fieuTi? 4" /Sowt;;
11 putiflimis -i^ purijjimis
13 fi ^-j/^*^
14 confulari ^^' conjularil16 in QjJ/
(?".
21 vEliam 4^ <7///J»»
22 Csciliam Q^ Cceliam
26 nifi ^'/'^
29 quidnam \ quid etiam
1 veftiant 4^ nefciaut
4 cogit «vTos, tum 0^4^ cogitat tantim-
7 tH7rXf/.vner^cii QjlfAVVfffBui
12 a. d. Qja^
19 cum Q^quam
23 fimus Qfumus
24 a i j/ < /.
12 Tfrix,^'— <^<r&<t< Q_'4' ''• (<ft^
Jpatio)
14 Cura -ip et cura
16 plebeium Qj»}' ^?'^.//'
17 eft Qjl/ {^1 fe 0^4 d:
— fuaves 4^ d,
22 Antiati »]/ y^»//o
— Appiam Qj4piam
2 Athenione 4^ ^themone
3 Theophanis Memmiique •vj/ Thscpani^
Mmmiqui
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 491/541
VARIif: LECTIONES.p.
5»
52
S3
54
I.
4 convlvii iftius ua-^X-ySs Qj^ conviviis
tuis oiriuyisi
5 facile 4' J.
— defedent ij/ dtcejferit
10 habebis ij/ habebit
1 2 civis •4' ^a/j
15 deleftata eft tuis Q adfretata ejl
tu eis
20 ad epiftolas •>}/ d.
23 Formianum i)/ Formiano
28 qui •v}/ /«
— fremitus Qjfifirmitus
30 Divitis %}/ Di^vitiis
15 At Qj}/ tf^
22 Vide Qjvides-\/ Vidi
24 hi %}/ <^.
25 probem ? -^ prohi
3 varietas ^ 'veritas
15 feu ruet, feu eriget Q^/ervet -^ feu
ruet
26 pahliams -^ pub/icanos
4 Primum -i}/ Primo
6 Primum -v}/ Proximum
7 familiari te \familiaritate
8 iri >}/ m12 hominum ^}/ homines
1 3 abalienetar >}/ altenetur
1 6 veftigal •>}/ njedigali
19 cogitet t}/ f(;g-/V
21 A^ «yg(»rj <pii<rK,iTi ^ag/3««j «7£p "v}/
A»av*<a(« (pvc-iirtlpofSeiX Te»
adduci Qjzddici
hoc QJyac
[tQJ,fiintercedi Q_^^}/ intercedit
quid Q^i}/ quicquid
fi Q^^>/5/
Sampficerame ij/ Sampficeranie
te i}//,?
profedlo 4' ^-
reperirem •>}/ reciperem
videatur Qnjidebatur
enim 4' rf'.
fcribit -i^ fcrtbis
confilii 4 confulis
re ^//f
Dii immortales Qj}' (^.
a. d. Q^^zi
deflebimus \ defevimus
— philologia; -4/ philofophia
12 conferemus Qj}' f''«A'*'2'»K^
— Neque Q^t}/ £>« immortaUs ! Neque
22
23
24
28
55
29
30
6
10
1
17
20
21
56
23
910
i I
p. 1.
56 13 confolatur Q^i}' ''''^^/««/«r
— antea Qante
1 5 KcpiXo^o^o-j i}/ «/ . (cumfpatio)
19 vacuum ;rTaff-<j Qj^/ <vacuus fum,
hac etenim ille ficut phocis
22 e Qj'*' -i}/ <«'.
23 expifcere Q^i}/ rf//>/ffr^
— Alabarches Qjirabarches i}/ Arahar'
thes
24 ut foles Qj»}/ d.
— ic7iaific.tiiix.e> 4' xjjJsjaov/Jt»
2 5 afFeres Qjidferre -^ afferre
— geram : aliquid Q^geram aliquid
57 8 Tiy.oiioi ^ Y,iioT»i
12 conviciis Qj-oot////.;
1 7 Hac tamen Qj}/ Attamen
21 quo aliter 4^ qualiter
22 atque 4^ «<«' y«<«'
23 caute Q_4' re£le
25 libet 4^ licet
29 pra;fidii 4 prafdia
31 adfim 4^ </.
58 4 quidem QlJ^ equidem
5 egove 4^ f^i» «^
12 ac mitto Qjidmitto
16 contentionefque, quDe 4^ CQtttemptio-
nefque
20 faluti Q^falutis
23 perseque Q^^}/ denique
25 putaram 4^ /'«'«''f«
28 amores Qj}/ amore
31 caufa 4/ f«^«
59 2 eft Qj/.
1 9 eft 4/ etiam
21 inimicus eft ^/ d.
24 ftudium 1}/ ^.
31 vellet Qjijokt
32 nunc Q^^' non
60 I Certi fumus >}/ CertiJJtmus
3 aut 4^ autem
— perfidelem 4^ perfidem
6 Hic 4^ ^of
I 2 pofTum 4^ parum
14 mihi 4/ «/'^'/
1 5 ut video i}/ <z;e/(7
21 quid i]/ quicquid
23 Republica Q_4' ^^
25 otXi^yiyo^ici^i -^ d. (cum fpatio)
28 in re 4' d— loquantur QJoquatur
61 12 Archiiochio-J/
/^'?T/^//o^«/o
13 diftulit 4- defitit
14 ncc 0^4^ et
— et Q^-4/>«'
Ppp 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 492/541
VARIiE LECTI0NE5.
r. 20
6z 10
»3
ZI
23
25
26
27
32
63
35li
17
28
64
29
12
»318
6s 3
6
10
H21
27
30
66
eflet 4^ ejf
fpeftaculum ^fpeculum
lalyfum 4' Alyrfum
nequeant Q^ nequeamus
dilexi, nimis \ dileximus
pareat Q^arcat
res fe \ fefe
Quin Q^-ij/ qui
fe 4//^^
periculofum 4' periculunt
certe 4' <^.
et 4^ ^'
ei 4^ <^'
facimus -i/ facinur
in illa^' '^^
Unum velim 4^ ^-
totum 4" tantumtempus 4" ^»
Sampficeramum 4^ Sampflceranum
pofrum Q^ pofem
certo (Xjerte
noftrae 0^4^ «ofer
animorum 4^ amicorum
x.f>,ivo-iy Qj>|/ celtritatem
aditu 4^ auditu
ille nofter Qji|/ nefier
infinuatus in tamiliaritatem^^^wT^w»
atquefamiliarilate
congreffus 4^ congreffus eji
P-
66
67
68
6 fe 4, ^.
8 Haud QJ/ J.
10 Q^ 4^ C«
14 ejeftum Qj4' deSlum
— a.d. III Id. Maii QJ^ ad ili idus ditr
1 8 ut 4/ aui
19 Gabinii Q_4' Gabini ^20 conftabat 4^ conflat
23 emififfet 4^ emiffet
— contra Qjvj/ eum contra
27 Curiones 4^ Curionis
12 indicium 4'i«'^'"«'w
15fumma 4^ d.
17 quam QjiJ' ?«<*
1 8 ea Qjam— quam 4^ '« ^aiZ»»
ig infortunatius, nihil 4^ ^'20 eft Qjl' '•
26 Numeftio 4^ Munefiio
27 item, atque 4^ itsmque
2 apud Qj/.
6 mihi 4* nihil
•— non quo faceret, fed ut faceret Qj^.
4^ fed utfaceret
8 r«5f tS» Qj/.
9 Hortalus Q^^' Hortatus
21 nos 4^ '^-
22 coram 4'<3''.
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R IIL
Edit. Olivet.
p^ 1.
69 8 fententia \ fchntia
16 Sicas 4^ Sicc<£
17 fi te haberem Qj/. -^ fi reile halerem
70 I Autronium 4^ Antonium
5 in oris Luc. Qjiaris luc, 3>/.d,
70
MSS. 0^4.
I.
10 6g i^ d.
I5Vibone 4^ Jubone
16 alata 4^ ablata
1 correftum QjJ/ confeSum .
1 ultra QJntra.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 493/541
VARIiE LECTIONES.p- 1.
70 20
71 912
16
17—»9
23
72 2
73
74
75
16
18
»9
23
24
27
28
2
3
4
91 1
12
»4
18
21
27
30
4
7
916
»9
24
26
29
30
2
5
78
10
II
»5
P- ].
et qiiod vj/ «^- 76 I
Melite ^ Melitee —Thurii QJ^huri ^ Turi —in eis 4/ meis
Cyzicum Q^yricum 2
meos -vj/ meo »3
fuftento ^ fuftinto »4
Tarent. \ d. »5
a. d. (Xjid 21
XIV -^ d. 29
et Qj/. 11 7
fed^|./f 9devorterem Q_Jivorterer \ divorter 12
Autronio QjJ/ Antronio »3
Nam 4/ Natura 15
habitanti mihi ij/ ^/ «//^/7 20
luftum "4/ /ofKOT 21
cujus >}/ ejus
jaxn 4/ ^^»» 24
expedlemus \> expetemus 78 S
aut accedenius i|/ ut accedamus 10
quo -4/ d'. >7
fcio "4/ ;;^;o »9
Brundufii Q^ Brundifti , proficifcent 20
"4/ Brundufio proficifcens 29
Brundufio proficifcens Q^ d.
non -4/ <^.—
eflet \ eft et —a. d. Qj?^ 79 7
magno opere Qjnagnopere —altera 4' «'• 10audiri Q^a]' audire >4
poftularetur %}/ poftularet 80S
quo tJ/ f»'»•—
Phaeto Q^Pheton 9nec •4' «^ —impendere 4/ ^. 21
Hypfaso \ Hyfao 24
inconftantia 4/ conftantia 25
proditi fimus \ prodiiSlifumus 26
dedifi^es \ ijidifies 27
Jun. 4/ Maias 28
et Idib. 4/ '/. 30
potui 4* potuit
aut Q_«/
liftores 4/ iatiores
avelleretur 4/ evelleretur
fuftentant ^ fuftentent
ejufmodi 4^ hujufmodi
hasc Q_4' hac omnia
nos 4^ d.
fin \> fint
tempore -^i genere
illorum 0^4" 'ftorum
81
31
32
33
34I
5
6
10
»5
»7
20
eft 4^ /a/fl-f
ecquis Qjt quis
cx tam amplo Qjextemplo a \ tattx
extemplo
tam QJ.parietes 4^ parentes
nunc Qj4' «0«
aut 4^ ut
Kal. 4/ d'.
objurgare 4^ ohjur^ari
proponi 4/ preeponis.
oftcndis 4/ cffendis
medere \ mederi
iratus Q_4/ f/ iratus
exciderit 4^ exciderint
fignificarim QJ^ fignificarem
Dodona ; tamenQj^fi donatam ui
re Q_^.
Thefialonicas 4^ Theffalonice
neque Q_4/ meque
acQj/.
paululum \ pauhim-
exitium 4^ exitum.
perferentur ^ perferuntur
etfi Q_4/ et
me iis QjJ/ w^/j
meas Qjnea
remorari Qj-emorare
vcni Q_//
fubito Qj^fuhiti
adhuc 4^ adhuncet rogas \ d.
aliorum 4^ malorum.
Csteri 4/ Cateros
Axius 4/ anxius
ejufdem \> ejus
eo 4/ <§^o
abundabas 4^ ahundas
perferri 4/ proferri
tanquam 4/ quantum tanquam
eflV 4/ ^.
cogitares, id 4^ cogitarem, fi-
liberali \ liben
unus 4/ munus
aut honefie 4^ d.
viveremus 4/ 'vinceremus
et 4^ /^
quaero Q^^' qttat
quid ^'/V
i em \ eidem
non mtiUo 4/ meum
prascipere 4/ percipere
in quo ipfo Q^^. 4^ qtto ip/a-
ne referri 4^ »fi'^ /^W
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 494/541
V AR 1 JE LECTIONES.
p- I. P- \.
81 21 Quomodo -4/ :^/V 87 7 Ego 4^ IJit incipit m^va Epijfola
22 iis, quos -^ is, quo 1 1 quam Qj/.
24 poterintne Qj]/ />«/«7/ff* — cuicuimodi Qjcuicuimodo \> cujujmodi
34 te•4' «f
12VI
4^VII
82 I quoniamque Qljjuoniam cum -^ quan- 15 Ante d. Q_Ad
doquidem • — Dccemb. \ Septembr.
4 meos, meis (^meofque -^ meit 16 a, d. Qjid
6 fi afflidos -4. d. 22 a. d. Q^dI 2 exitium 4- exitum 23 putes \ potefi
13 fufcipis %}/ _,/«//'"' 24 etiam -^jam htec
14 omnia i]/ ^. 25 amore 4^ ^(^re
15
perfcribas \ rejcrihas 26 potius \ prcpius
22 veftrarum Qjiojtraiufn -v]/ tuarum 27 novis 4/ nofiris
— non aliud aliquid. Si Qj|/ Nam Ji 88 10 abrogatur, quo non Q_-4/ abrogaretur
23 fin Q yT quo modo
25 quod Q^qu/e 1 1 cum Q^^' ?«'^
27 idque Qjlfaque 1 4 derogare 4 erogare
28 ut putabis Qj]/ </. 15 S. F. Q^finefraude
29 Sept. 4' ^pril. — quodve ei Q^-^/ yao<;^ w/
83 4 Eo "4/ £g-o 16 abrogavit Q^ d.
— Livineius Qj4' w»/V7« — obrogavit Qj4' "^-
7 tum -4' <^a»^ — muka;ve fit E. H. L. N. R. Atque
— Sextii "4/ .9^/?/ Qjmult^ ut fit eh—atque (cum fpa -
9 Livineii Q^-4/ Liviui tuj) 4^ multa ut fit C. H. M. R.
17 Tantum ij/ Tanlam Atque
19 vereri Q^-4/ 4*. ig alicujus 4^ aliquovis
26 fimul ^Jimulac 23 a. d. Q^ad
84 2 jaceam \ jaSlam 26 uterentur Qj\' d.
9 Quoad Q^-4/ ^cfl' — Ut Ninnium QjJ/ Aut nimium
16 et ad falutem Q_4' ut Jaltem 29 iidem Q^^^ ^^ 'V^f«
18 fuftentabo 4'/«/?f«/'2»^i!'
30fuerint
Qjf^ Juerunt19 Ero Q_4' ^- 3 I eft curandum 4^ non eji curandum
22 age \ ago 32 libet \jubet
26 lideles Q^Jdelis 33 res 4^ r^
85 5 cum literis^/ d. 89 3 Fadio 4^ /'«^/0
7 F. \ Jratri — Vifellius 4/ r. /V^///ff.f
— Pomponiano ^/ Pomponio 4 nam Sextii \jam Sefi
16 ama;niflimis 4/ ^. 12 obteftorque 4^ ohfecroque
86 3 tuoique omnes Qjmnifque 4» omnejque 25 eft 4^ ^-
4 adhvTtere 4^ cohortere 30 qui 4^ et qui
1 2 cafum 4^ caujam 90 6 populum 4^ /<'/«/<'.?
26 fimus ^ Jumus 16 Jam his 4^ /'f
%% afFert 4/ «^ri/ 17 fit: erat Q^fi erat
S7 3 meis 4^ w 22 amiferimus 4/ mijerimus
4 cum lufln, tum QJuSlu 27 a me Q^d'.
5 quas Q^f«/ 28 perfpicio QJ^ projpicio
— fuerunt Q^Juerant » 10 Cicero—videbo QJiac Epifiola deeft
\z mei 4^ meii
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 495/541
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R IV.
Edit. Olivet.
P-
92
93
94
»3
»4
16
»9
21
7
9
12
»3
16
20
23
26
34I
7
910
12
fuitqae Q^fuit(ut vere fcribam) te 4^ ^^ i'^/'^. Scie-
bam te
nec etiam obfervantia Q^\ ac
etiam propter meam in te obfervan-
tiam
potius Q_\|/ totiu!
timoris Qj4/ rumoris
difcidium -vj/ dijjldium
ad cuniulandum \ accujnulandum
aut ij/ et
complexum •>]/ amplexum
tuae ^j/ ^"^^ '"'*'
forenfem \' forenftum
optaramus 4/ optamus
Nonas Qjzonis
prsfto \' profe£lo
gratulatione celebrata eft Qjj/ d,
diem Qjiies
cum Brundufii effem Qjl' '^*
feci \fecimus
ipfum Q^ ipfum fe inimicos e£e
et plaufus S^ plaufus
Non. Septembris \> Nonarum Sept.
poffe 4' poj/int
Afranium \f Eranium
Faftum -vj/ Faflus
cum -4/ d.
continuo Qj/.
populus •>}/ d.
infulfo Qjmpulfo
plaufum \' plaufu
dederunt Qj^ecreverunt
nominavit ij/ nominaverit
ad 4 ^.
Meffius QJdeffala ^ iWi^
MSS. Q^-^
P- ^- . . .
94 13 adjungit Q^-^ '^'^««•''''V
16 MefTu Q^MeJala \ Mcffa
95 13 nunquam •v|/ ««ya<i/«
15 juventuti Q_;ubent ut in ^ jubet ut
nojlra
— deberi QJ\^ debere
18 Plebis fcitu, \% Qji^ plebefcitius
1 ei QJ^ et
— populi juffu, aut plebis fcitu Q^po'
pulusfve ut plehifciiius 4' populus
fua ut plebfcini
2 1 Areae mi Qjira emi i|/ arts mihi
23 Tum \ Cum
24 nuntiat Qjtuntiant
27 infimi Qj^' infrmi
30 locaflent ^ orajfent
96 3 Tum M. Qjum L, -^ Cum me
5 ftatuturos <]/fatutos
S cupiit Qjupit
12 Serranus interceflit. De Interceffione
Q^Serranum intercefforem \ Serra'-
nus intercejfione
14 locari Qj\f locare
15 qu3E Qjjua
21 eft "vj/ ^^— fenatus-confultum Qjenaius confulto-
26 illiberaliter 4 ;« te hberaltter
32 mi >]/ w«33 pennas -^ pinnas
97 4 fi Q^-4/ nft
6. polle, aut 4 prjfent
7 lucornm Qj4/ locornm
— poftulabant Q^-^/ utilitates mea pofu^
labant
10 alienum 4 aiienorum
1 3 ego nec 4 igo ne
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 496/541
VARI^ LECTIONES.
97
.98
99
100
I,
»4
18
20
22
23
25
3
412
16
18
20
21
23
26
28
31
32
2
4
5•6
7
»3
»7
21
24
25
26
30
3»
32
2
10
1
12
>4
18
19
22
24
lOt
p. I.
non«J/
</. 101 13
nunc •v]/ ^«/V —Te Q^vl/ d. Hexpeftamus ^ expenamur »?te certo Qjerfe 16
mea Q^4/ f« »9
verum ut \' fed ut 'verum
omnium •vj/ d.
Ille >^ /«;//^ 25
occiderit \ occiderint 30Tertii Q. %|/ M. 7V/// 31
dia;ta curari %|/ (J^/a ^/ accurari 102 I
praefens trudi (Xjefer^vari -i^ 'videri 4Acidinos 4' Sactdinos
eam quje Germalo Qj]/ meamque Ce- 8
ramio 9
26
6
8
10
eduftis QjiJ/ deduSlis
acres •>)/ «^r/j
notiflimos •»}/ mtiffmo
fe in QjxOppio Q^Appio
tu^ 4 rf'.
fe per \ fuper
temerariae Appii ^ lemeritate Oppii
Mi!o in Qjv|/ M/7o/;/
media nofle (Xjinte mediam noQcm
deledlas Qj4' dfeSlas
XI Kalend. i]/ xii Kl. Janitarii
convicio -i]/ comitio
laterna Q^lantema \ alanterna
Meo confilio Qj>]/ ^o confcio
mitto t]/ mittite
puto ipfo Milone Q_y.
fe inter viam •\' fentitur 'veniatn
quam ij/ ^.
liberalitati QjV liberalitatis
eflet Qjv|/ ejfem
tertium \ quartum
Perbelle Q Hic incipit nova Epiflola
in Q_^vJ' d.
bibliotheca Qjnbliothecam
adminiftris -^ adminiflres
Piliam »]/ Pilaim
emifti •>]/ 'venifii
amas i}/ a?nas, cura
mea legi •v]/ zw^ /a^ /f^f»»
probarique, quam a te 4^ prohari,
quee quantiS
exemplar vj/ exemplari
refipivi. Dices, ea te monuiffe 4' t^ts
ipfius 'Judices ea tenuijfe
ne qua mihi Hccret 4 ^'^que me licet
VTToB-tff^ •>]/ d. (cumfpa ioj
fcripfi ; erimus \fcripfimus
II
13
16
'9
23
26
28
32
103
10
1
12
»4
16
»9
a Vettio me QJ^ aut etiam
qui Q^^idme •(]/ <?'.
fi 0^4/ fedSed Q^fmis ; fed
me afinum germanum fuifTe: fed
Q_^v}/ wf. y^ /7KW geram manum
fufet
fittybis Q^ffcrihis
nullo •vj/ /««//0
immo hercule Q^^ mehercule
aliquo deorum •vj/ aliquid eorum
fervitutem •vj/ 'uirtutem
frueris nomine QJ^ fueris nonnt
ne dolere •»]/ quo dolore
libeat Qjibet -vj/ ri^c/^f/
o^TT^^o! C,^j/. (cumfpatio) \> atXom
ingratus -4' ingratus in te
TOtyo) Qj7ry\.irrjt
noluimus <]/ 'voluimus
Reliqui •vj/ Reliquia
confirmabis -v}/ confitmahimus
meliufcule Lentulo effe Q^melius P.
Lentulo 4/ melius qua Lentulo ejfe
videor Qjvideo
oculatior QjJ/ occultior
fatisfaflio Q^fatisfacito -^ fatisfacete
Lucceio QJ.uceio
Veftorio Q^-vJ/ Vefcorio
liberalis Q^Uberalis nihil ihnte^piTifa»
4^ lihera/is nihil ocv-cu^o-ng^ttv
Nihil ihy.MzoTt^tiv Qj4/ d.
niera -vj/ meram
monftra Q_/// monfra •4' noftram
Dii iiati 4' durati
conturbare 4/ conturbartt
i^ 'offini Qj)*>i8 «r:;» 4^ '^*
^B'tfX,t¥aiaiv •vj/ </,
civis Q^cujus
qui quidem , . . Tibi nummi Q^'^'
^uid quidem tibi nummi ?
Publium •vj/ Puhlicum
improbs;quanquam Q^4 improbi
qwnquam
eris •vj/ erit
incredbilis de Laterio. Q^incredi-
bilis. de Laterio
'O ;wJ9-a)» Q^^. (cum fpatio et in
marg. " is autetnfabuiam^
fjiij^tiHi vf' fxtiB^ey
amabis •4/ amabit
tyrotarichi. Nam de raudufculo Q^tyrotari chinam perandufculo
de raudufcolo -^ peraudnfuU
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 497/541
VARIiE LECTIONES.p7 1.
103 ZO fiiyfl» V^jjf Q^ftfy* "'•fs vpiv
24 quietius -^ qui et ejus
— alfius (X^jaljius
— "Et;; olxoi Qjvj/ </. (cnm fpatio)
26 mens -4/ /»/»/«
28 fillybis Ci_>]/ mifit
— illuftrarunt. Valde ut Q^-4' illufira'
rtint 'valde. Et
104 2 fi fe geflere. Apenas Q^-^ fic egij/e,
Apertas
5 tibi Qj/.
9 Sw'x« yiyoviv (^iihctii vru ofxetat
iivia aJ/ ij'.
I I «6gtV«(r<{ Qj/.
— noftijej vel quod ab ilfdem Q^-^
mjira vel quod dabis dein20 fperatur -^ /uperetur
22 finas QJ\^ /inat
25 bonse -4/ bene
30 Ti(v 65-0 ypxfcf/.yiv Qj/. (cumfpatio)
32 e Qj/ 4/ a/
— Fabio 4/ Fabium
105 4 num ij/ «««/»
— impediant ^ impendant
5 vitiandis Qjv]/ initiandis
— Cenfara -^/ Cenforia
7 loquf batur -4/ /?y«ft'»r
8 homine Qj^' homine ne
9 jaftans QJatans
12 efFufus Qj4/ f/ {^y«.f
13 a fe : nihil Qj^/ «/_/? »/;6//
15 Lucceio QJLuceio
1 8 Nonis Maii QJ^onas Maias
22 Cicero Attico Sal. Qj^.
23 Ptolemaeum Q^^}/ et Ptolemaum
25 Faufli-J/ Faufiuli
27 cbleftationibus QjbledionibuS
— voluptatibus QjJ/ 'voluptatum
106 5 eaque quse Cyrea fint ^]/ f« quaque
circafunt
6 quod poteris Q^quo poterit
9 falutem -^ faltem
1311 QJ/V
15 dixh Qjiixit miht
'— Craffum a Qj]/ Crafjinum
1 7 efTe -^ et fe
21 te "4/ //^/
25 a te 4' «/'/f
28 Opere deledlor ^/ o/^^^/
^ Tu LucLeio QJJt Luceie
107 3 Antii Q^4' <"»/*
5 idibus 4' d,
ToM. VIII,
p. L
107 6 biduum QjJ/ /</«««
8 Pilia 4/ Pf////,!
Uante diem Qjid
— XVII 4^ XXVII
16 ante diemQj<l> ad— XIII 4^ XVIII
18 ut fit rata, abfuifTe Q^^ etji irata
fuifTe
potefl 4^ potes3
24 olu^^etve; -^ e^vTrtyoi
26 iterum QjJ' item T. Ttnim
28 diu multumque -^ diminutum qudt
108 I 7V7rU^Mi Q^TVTTU^OS
2 veniam Qjveniat
5Roma 4/ Romam
a. d. Qj7^
7 tuos 4/ me1 Tu Qj/. 4/ rt
13 haec 4/ hoc
fefline Q^efiive
16 ex fententia confe£lo ^' fenientiaque
confeda
»7 ut 4^ diligemijpme ut
23 Eutychide 4/ Eutychidem
— cognofcet ; et Qjognofces 4/ cegnefli
— et fuam ^'y,^''^
109 I declarabit QjJ/ declaravif
— te Q^^.
2 rhetor Qj/. 4" prator
5 tamen 4/ lum
7 ^fii^oMyhv QJiA.iooXoysiOV
— perfcripta ^ fcripta
9 quidem \ d.
10 fere 4/ forte
1 A. d. Ct^zrf'
12 condemnatus Qjommendandus -^ eom-
mendatus
13 7^i!rx()Cio7rxylToi.i Qjp tres ec^ioTTCtyl^xi
»5 patrem 4/ pater
familias Q_fami/ia
17 diferto 4^ deferte
18 criminans 4' crimiiiari
— moverat QjJ/ commo^verat
—Hortalus 4^ Hotalus
»9 verita Q^^' 'veritas
20 in QjJ/ d.
21 Reatini me ad fua tIjww;) duxerunt
QjJ/ erat in ime adfua tem dixerunt
22 Interamnates Q_ hamnates 4^ /«
amnatis
33 W QJd.
24 Narem Q^^' ^a^
25 Rofea 4/ i2o/?a
CLq^
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 498/541
VARIiE LECTIONES.p. 1.
109 26 a d. Qj4' '^^
— Quint. <^ Sext.
27 in 0^4' d.
29 operam. Is erat 4/ operam miferat
3 i tecum Qjnecum
— habeto Allyanax 4/ d.
32 Aftyanax Q^Ajlyatnam
1 10 2 tryifAix." £gifc> 4" '''• (cimfpatio)
3 iftuc Q_4/ //?««»
5 Confules 4^ Confulem
7 nullo Qji)/ ««//a
9 amici Qjv}/ amicis
— Confulum et Ponipeius obfunt. Ea
Q^onfulis. Pompeius abfens efl, ex
i)/ Confulis pomp/e ejus abfunt^ ex
10 ducantur 4/ ^/^fl«''a»"
1 2 quingena \ quingenta
1 4 quam 4^ ?««
1 5 fafta -i^fraSia
17 potuerit 4^ ^s^-
— quidem Qj\, qui
18 e Q_4.>d'flV
—- legarat QJegerat
19 edixit 4- eduxit
20 Velinam, Ma;ciam. Pugnatur Q 4*
villam Macia pugnatur
27 indiciis \ judiciis
28 et hortere 4" «/ /^ hortetur
29 veniat 4/ 'venias
— poflit \' pofjts
111 3 manu 4^ in manus
4 plerasque -^ plerique
5 erant 4" ^'"^^
1 1 Paccio Q_4' PaSiio ratione et
14 includetur 4^ indutetur
1 6 oratoriis i|/ oratore
19 Phili, et Laelii, et Q^Pilei et Peti \Pitti et Petilii
28 fed 4/ d.
— feci Q__fecit 4/ d.
29 quod QjJ/ d.
30 fenem 4^ hominem fensm
112 9 huic joculatorem Q 4^ hinc joculatorie
I 2 venditabo
Q_4'vendicabo
14 habeat 4^ habet
15 qiia; 4" ^-
16 abfolutum : Fufia Q^^' ahfolutum Fu-
f<e.
20 a. d. Q^^^— Procilio rumores Q^ pralio rumcris
21 judicia QJndicia
23 qui Qj|/ f«o^
24 difplicere QJefpicerem
z6 erant Confules. Qjrat confs.
p. I.
1 1 2 26 decrevit Qj)/ dectrnit
29 Opimius i}/ Opimus
— Veien. Tro. Antius Q^^J/ Vejetoran-
tius
31 Res cedit. Comitia (^-J'
refcidit
comitia
113 3 lata 4" data
6 efie e re 04" cenfere
7 partem QJ[> patrem
9 die 4/ <^«
10 hujus, gratior Q^^' hujufce ratia
1 2 non Q^^/ ^-
15 lucifcit: ibi QjvJ/ /»f//?/ //^/
— libere >]/ //^^r
21 fi 4^ <«'•
22 quos tu dilaudas Q_ 4^ 1^° Jiu^io
laudas
23 gefferim 4/ cefferim
24 ut—— mihi 4^ '*'•
26 y<!py«« yu|W.v« Qj^' ^**
28 fiiii Qjr.
30 Judicia Qjndicia
3 1 fers ? Beile mehercule Q_ 4^ /^rr*
•veilem hercule
34 civitatis 4^ dignitatis
114 2 fers ij/y^r;'/
4 dirumpuntur 4" ^//'«'»/««/«'"
1 1 trahantur QJf trahuntur
—• vobis 4/ 'verbis
—lf/,(f)i' e,<ro<pKa-ix4 QJ»(p;Aas-o^>]«"«M /cf«T-
15 in 4^ ^«ff'« /«16 fluit QJ/ fnit
18 adjuvit •>!/ adjuvetj
23 indicia \judicia
26 e Sopolidis Q^ folidis
27 ac oy.— Gabinii QjJ/ Gabini
.
28 reus Q^^' >'C^a-
— » Hx^pln Q^ d,
29 a. d. Qjid
30 Prsetores aperte Q^Prator a portata
4/ Prator a porta
31 negant Q^^' mgat
32 infulfe 4^ /«/«/«
— Pontinio Q^Pomptino
33 triumphare Qjrmmphaturum
1 5 4 uberrimis 4/ uberrime
5 munitos Q^^' niuratos {" miraics**
fup. lin.)
6 fcripulum \ fcrupulum
9 texuit »]/ texerit
1 3in Q_4' «^-
1 4 foram Qj]/ «r«»i
— ufque 4^ his qua
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 499/541
VARIiE LECTIONES.p. 1.
115 17 Trlhuth -^ TriiunJtiif
20 Dices -^ Dicjs
21 Quid ? celabo te Qj|/ Ad quid id la-
boramus
23 Coftia-J/
Coafiia
24 epiftola Qj4/ ^<7 epiftola
28 ut abis toties 0^4* ^nutabis totiem
— abes Qjibejffes
31 tui 4^ ^«*-f
116 7 tx2ix\(m\S\oms -^^ promijffiotiis
— Jepp«j Qj/. (cum fpatio)
9 tuas 4/ d'.
10 Apulia 1}/ Apuleia
— dandi funt 4/ dandus eji
12 et Qj{/y^^
1 3divifis 4' diverjis
ig memoria •»}/ memoriam
— plebeii \ plehi
20 valeat Qj^/ «'^/^/i/
21 Memmius \ Meminimus
24 Ab Q^^25 a. d. Q_/7^
26 datas a litoribus Q^data falitorihus
vj/ data falvatoribus
IIO
117
118
1.
27 a. d. Qj7i/
29 noflri ac tuorum«J/
/7(5» anii horum
4 a. d. Qj7(/
6 nunc 4' '^^w
7 inftituti mei 4 injiitutine tui tne
II 632 Q_ ij/ ^.
15 in fenatu -vj/ </.
16 uti Qljitinam
18 fe Q^fequi fe
2 1 fuiflet Qj}/ adfuiffet
22 tabulis 4/ tahulas
26 dirempta QjJ/ direpta
— refrixerat 4 reflrixerat
27 cogitare QjJ/ cociace
— tum favere Q^fruere \favere
28 licentiae Qj]/ Uceniia
29 contemptionem ij/ contentioneiH
31 qui quidem Quintum 4^ f««quidem
quod
3 eligendi 4/ deligendi
1 1 adventu Qjidventus
—. accedit 4 <iccefftt
1 2 tu Qj4 «f
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R V.
Edit. Olivet MSS. Q_v|.
p-
119
120
1.
7 in his et Memraianorum Q^ veluti
Mennianorum
1 1 nominum \> omnium
19 IlIo4//A-
21 humaniflime 4 <''•
I accivero Qji^ero afcivero
7 quaefo Q^^' i^^fi
18 Hasc 4; d.
21 Pontinium QJ^omtinufn 4/ Tomptinum
22 2)\c-^ff
p. 1.
120 23 A 4^ -^.
27 Ante diem Qj2d
— ex Qj 4 ^^
121 1 ma.Qda\i -^ mavdafi
9 ftratagemate \ jlrngem alto
lo et tam longe, et Q_4 etiam longe
1 2 venit %}/ /m7
1 5 exiens e 4 expenfe
I 8 Noli 4^ nolim
24 opperiare Q_4 operare
Q^qq 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 500/541
VARI^ LECTIONES.
122
123
p. 1.
121 24
26
29
31
I
2
6
7
8
9II
12
»3
16
2023
25
26
27
28
29
I
2
46
9II
14
16
»7
24
26
27
28
29
2
6
12
»4
»922
25
S
8
10
13
14
«5
»7
124
125
qnomodo 4' quoquo modo
Quatuor-viros Q_4/ illi riros
Ante diem vi Qj7^ v
exicns e Qjij/ expenf^e
quod Qjiuid
in >!/ /V
Trebulano -J/ Trebellian»
Licinii Q^iJ/ Z./- mihi
lefcriptae •vj/ refcriptas
Quam ->]/ -^«^
Apud Lentolum QjJ/ Lentuli
egregiam ij/ f Gracia
hodie. Noftra Qj|/ ^cr «'i? nojlra
diHgentia Q^-vJ/ ditigentia ejfe fatis
fatis. A Pontio Qj4'y^^'-' ^ ponto
a. d. Qj?^
a. d. Q^ad
Fefulanus 4^'''•
Volanusilluc quidem labar Qj4' 'V'''''^^
eflet 4' e£s
aberis 4' haleris
mei rauonem Qj]/ mirationem
jam Q_y.
viam Q^aliam
fin Q^/Bibulo
^J/^z^a//
et -^ de
O i e
Pontinio QjJ/ Pompeiano
ea il' ^«
praefedis 4' profeiiis
ei •4/ « de
rationem ^ ration»
Pontinio Q^omtino
deeft QJ^ nil efl
nec Qj/.
narrem. Novi Qjiarrem novi.
nihil Qj]/ wz/^/'
Mai. QJvIaiij
Venufia -vj/ Venufeiam
Fontinium Q^omtinum 4- Pompeium
quo dem pofthac aj/ fi^s^ ^ />o/? has
a. d. Qj7^
dies 4^ expedare dies
jam 4^ ^-
habeo 4 habebo .
te Q_4 d,
ait fe 4^ ndfe
quinos Qj4 ^' ^*'
a. d. XIII Q^/?;/ XIIII :
expeftabo 4^ expeflo
qua 4^ quam
Pontinii QJPoniini
ne 4 ^^
es •4 ^
p. 1.
125 18 Roma 4^ ^'"!''*
19 Philotimus 4^ ^'^'/i!'//»*/
20 ita Q^id
24 et alienus 4^ alienis
— fecum Q^fecura
26 ratum ]/ rarum
27 poiiet Q^poJJit
28 fi 4^ d.
126 I fcri bi t 4^ fribet
4 fcripfi -^ fcripjit
5 confidebam 4 confdam
9 a. d. QjJij'
1 1 Areus QJ\, Araus
12 congefierant Qj4 concefferant
— Sariarem Q^li rcm 4 hilarert
14 et Leucaten 47^'^^^**^'^^
15 his Qj/.
1 7 meditor 4^ medicor
20 quoque 4^ quoque hoc
22 XX Q_cxx 4^ ccxx
24 abes 4 '^beft
29 annum 4^ animum
1 27 5 a. u. VII Qj\> ad xv
6 Pontinium Q^P^?;»/»/;;?/'//^
10 me 4 ipfo
20 'ip^oi Tis Q^^' d. (cumfpatio)
— Dices 4^ Dicis
— nondum Qj4 nondum enim
22 etfi -Z^ fedft
— bellifSme Q_4 beUis
24 infulfe, arroganter 4^ infulfi arrs*
gantur
2 5 non Q_4 d.
26 ^vTi^tf^nTa Qji/ d. (cumfpatio)
128 I fed ne rumor 0^4^ ^^''do nt Roma
2 ageretur 4^ geretur
6 urbs Qjurbe (puniiofub t) -^ in urhe
7 et Q_4 d.
— multum Arifto Qj?iulta a philo-
fophia furfum diorjum fi quid exti^
maris tu -i/ mulium ex philoJ'ophi'a
furfum deorfum ft quidem afttma-
ris tu
1 1 invicem Ql^juniii 4- vinSli
16 At vero 4 Advenero18 nobis 4^ d.
20 quara vix 4 quamvis
21 fcede de Comenfi Qj47^^f»<2V rcw^/
23 ac Q^^' d.
26 illum Q_4 i^l'^d nufquam quam illum
30 Pontinius QJ^omtinus
— una Qlj\> Nam
3 "Acp^XKra. Qj^ A8a=— dicrota Mitylenxorum Q^Dicretum
Emitukorutit,
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 501/541
VARIiE LECTIONES.
129 I
5
78
910
13
16
»9
21
24
25
26
30
32
34130 2
5
g
9
10
13
'7
18
21
24
131
26
5
7
8
910
»3
14
15
18
22
24
26
2.9
ivlnwot Qj/. (cum fpatio) \ ivtKcv^H
profedtionib %!/ prafejjtotiis
01 X y')) J^t<r>r«(vii4
Qj»!'</. (cum
fpatio)Sin -4/ /«
profuerit \ quodfuerit
feverius Q^fenusproncimus aliquantum 4' profciemus
aliquantultim
excufatio : iis Qjxcufatio is
fentire Q^fentiret
Patronem QjJ/ Patronwn
Patron Q^Patrcnum
Prstore Q^pridie
is ad fuos \ fi ad^vos
Xeno \ Zeno
Memmius Q^-^ Manius (Hic incipit
nova EpifolaJ
abiluli 4^ attuli
datae -i}/ datas
ne 4* non
atque \|/ atque id
A. d. Qj^d
ad Ceo jucunde. In<le Q^ai Ceo <vi~
cum, deinde 4/ ab eo deinde
k^fXKTM 4" anfrada
me 4^ d.
omina «x^ftn-»g('<y> igiti Q__ \ omnia
(cum fpatioj
et Qut
vel Helenius Q^ehelonius -^ Heknius
habebimus QJ^ hahemus
de ftrue laterum Qj4 defrues alterum
aliquid Q^^' quid
fua 4^ tua
conftitero 4^ conjliiutro
a. d. Qjid
quingentefimo Q^ quinto
pugnam QJ^ pugnam ambo^
aphraflorum 4^ anfraBerum
audifle 4/ 'vidijje
decumani, ac /i Qj4 de cumatiis
fe alacres •4 ^a alacris
certo Qjerte
quod Q^queconfeftas 4^ d.
negotiola 4^ negotia
Apollonienfem Xenonem Q^^J/ ^-polinicenfe Senonem
prffifulci atquepraemuni •\> perfce at'
que preemunitus
maximeque fi Q^axime quaft
cujas ^ cum
te auftore 4^ et au£lorem
ecquid Qjtunc quid ^ qiii<i
P-
131
132
134
»35
1.
30
3'
46
7
8
»33
136
10
12
14
»S
18
20
21
25
26
10
II
12
14
»5
16
»9
20
23
30
31
46
I 2
18
23
5
910
12
16
20
26
29
I
ftatus \ ftcUutorum
aniniadvertas Qjinimadvertet
prsftaboQj4 dabo
fore ^ forte
me amas Qj}' '«^^f
Tr^^iss^ys^^* SKawV/op Q__ </. ( CUm
fpatio)
commoveto 4 commcvero
qus Q^quw mihi qua
mihi afFerebantur Qjadierabaniur 4»
adurebantur
Parthicum Q^ /« partinum \ Par^
thinum
Appio %]/ Oppio
nemini -4 d.
fperamus \ paramus
refta Qjre£ie 4* reiia 'via
fint -^funt
in primifque Qj^ imprimis quid
itooi^v^cv Qji. (cum fpatio) \i sy«^vX«p
ex movebis Qji|/ '''•
exoptatius Qjptatius
ceflat 4" '^C^^
jus Laodiceae Q^^' ^t iis Laodica
permutavi ^ permulta, 'vi
refrico Qjv|/ refcio
a. d. Q^ad
Lycaoniam Qj4 Lycaonia
Mjeragene Qj4 Mofragene
deciderim 4^ decedere
Clitellae Q_-4 clitellia-
bovi funt 4' bo%-is ut
plane Qjlla ne 4^ illa non
annuum. Adfis Q_4 annus. AtflAdfis tu ad 4^ ^fferva
Refpublica 4- Reip.
reddituro QJf redituro
noftrarum Qjt izofirarifm
in perpetuum -^ d.
Morati Qj4 moratus
omnino eos 4^ omnium nos
fitQj/.
domibu» Qjteminibus ex
ne cogitabat 4^ negotiaiatur.
Roma 4^ Romes
illum 4^ iilius
Hortenfium 4^ Hortenfius
dixifl^e 4^ l>ixit
muni Q_4' ^^^*
Laodicea Qj^' Laodicea
minima 4^ tninimum
a. d. Q^ad
itrt Qj^ referto
Cybiftra QSibiufiam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 502/541
VARIiE LECTIONES.p. 1.
136 4. pnrredla ij/ /r<j;V^«
7 ne \J/ nec
14 copiofo Qj^o Pifo
— a 4' ^-
I 5 loco ij/ /m/w
ig videtur Q^ii/erefur
22 fin Q^y?
2:; manferit vj/ man/ent
26 fis Qj/fent
27 noflrum Qjio/lros ij/ </.
31 deducentur •»}/ adduce?ilur
32 de tuis >)/ </.
33 tu QJ.137 I fuam ^Jijam
6 Obfignaram-J/
Objignatam
8 Appii Qjv}/ appelli
— a. d. Q^<2^
g hui Qjv|/ /t^/V
10 tU n]/ «'
I I jam Qj/.
1 3 Atiiiano QjJ/ Atelliano
18 valete Patron, et tui condifcipuli Q^"4/ 'Wia/iS^f Patrone et tiiis condifci-
pulis
20 tc Qji]/ d.
21 filii i/ fliis
24 To Q_y.
26 Pindenifiae QJ^endertife \' Pcdentiffie
27 quadragefimo Q__4' quinquagefimo
28 Pindenifi^ae Qj»]' Pendenti
138 I ego aJ/ fr^o
6 celebritatem Qjelebritate
7 qua ieram Q_-4' qua erant
9 fuimus QJ^fuerunt
10 fuperiores Q^Juperioris
— idem Qj]/ /Vm (cumfpatio)
1 1 Iconii QJ.i.one \ lconce
13 a. d. Qjj^— A. d. Qjid
17 Artavafdes Q^Arthauafdes 4' .^''/«-
z\ 2i. d. Qji</
22 aquarum Qj\^ in aquarum
23erat 4/ m/
— a. d. Qj2</
25 Pontini QPomtini
28 Ifi^um Qffpfon ^ ipfum
32 acceflit Qj4/ f^/
139 7 Gavii -vj/ C<2«
9 Pindeniflfum Q__apud Pindeniffum ij/
«a' Pendentiffum
1 7 vsenibant^J/
'veniebant
— tertiis \ terris
*— hsec QJ^sf
p. I.
139 23 fatisfaciam Q^/a///,'^^/^»»»/
24 jam 0^4/ tam
29 7ci<piiTi.uy,aA Q___\ d. (cum fpatio)
30 ^.Xf/.-^K Qj/. (cum fpatio)
32 ««fc/ooJox.»iTe» Qj\> d. (cumfpatio)
33 pilum QJ\> pileum
14.0 3 Habes onmia \' Habeo fomnia
4 quam •vj' quas
5 quod Q^quid
— eft nj///
6 zs^eiuT y^ geretur
8 a^ d. Q^a^
9 Jan. 4/ Maias
1 1 Lenii Q^Leni
1 7 Dejotarus QjJ/ ^.
1 9 etiam tJ/ d.
26 Pheniio quasritur Q^-4/ Phameo quC'
ri ur
31 Pammeni Q^il/Fawm
32 convellatur -vj/ aveUatur
33 honeftum Qj^' '/•
141 5 quod -^ d.
6 pudentiores •^/ prudentiores
1 1 Cyrrheftica Q_^J/ Cyrrhefiicam
1 2 impendet^J/ pendet
— OrodjE QJ)rode
25 qu"d 4/ quidem
30 Tibi Qj^' .^'V incipit nova Epiflola
31 erit Q^rt'.
14.2 2 Iconii QJJconi
— triumpho \ triumphos
3 y/t;iuV(y.^o» Q^^. (cum fpatio) -^Tetv-
KlTTflfiO})
4 addis, fi "4/ addita
5 Pungunt Qjdngunt -i^ angunt
6 Camula; Qjlanules
9 a. d Qj2</
II re Qji.
19 fumptus "4/ y«/w////w
20 meorum Q^eorum
21 legatum : is caeteroqui Q_ ^J/Z,/-^//
ceteros qut
<— tranfitans Qjranftam
22 vicis \ vicit
25 Quintum ^/ </.
27 etiam -4/ d.
28 eflet 4//^^
31 Nonis Januariis QJS'onasJanuarias
143 I acceperat 4^ «(rf^//>
4 Cyprii QJypri— qua Q^qua
5 erogabitur 4^ erogabatur
7 fmo Q^mos
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 503/541
VARIiE LECTIONES.
»43
144
1.
7 fana, Tf9-^;jrT« (Xja nate (cum jpa-
tio) 4' d.
9 Perfer -^ Profer13 auifioritate 4' fl«i7cr//a///
18 Synnadenfe Q^^' ^yrnadenfem
ig tum Phemio difpiciam v.i^tci Q_ 4'
cum Semio difpiceam (cum fpatio)
— Lycaonium Q^il/ omnium
20 junius aJ/ /« 7«/
23 Marcello QJiiartello
24 a. d. QjXi/
27 Pontinium Clfomtinum
28 Poftumius 4' Pojlumus
29 Poftumia Q^Pofiuma
31 Salaminiorum Q^^' Salaminorum
— Matinium ij/ Vatinium
34 caufa •4' caufam
\ m ^ de
— Si 4^ >^"^
7 per quas Salaminios Q_«/ Salaminos
1 3petivi Q^Decium 4 demum
16 confuefTent ij/ fo«/«^(fz^
1 8 CoUaudavi 4^ CcUaudavit
20 tralatitio 4^ tranfatio
21 anatocifmi Q^-vJ/ y^«/.-(jf^/.f
22 poftulabat 4^ /'o/?"?^^
— quaternas Q_4/ ///0
23 ediftum 4* diihtm
p. 1.
144 25
28
29
30
3»
145 I
2
6
8
9
»3
»5
16
21
24
27
29
31
32
I
3
146
enim 0^4 etenim
Gabinia 4^ Gabina
ii 4 "volebant Q^ folebant
ne-ve Salaminiis -4 d.
dediffet 4 dedijjent
et QjJ/ f;f
qua vi Q^quam
hoc 4* '^«^^
Voco 4/ ^o/o
rationes Q_4 f»«z» raiiones
Aflidunt 4 Adfunt
ad QJ.Clamare 4^ Id clamare
alii Q^^' ^'"^
nomine 4/ animo
creditorum 4^ creditum
Lucceius Q^Luceius
duxerit Q_4/ dixerit
Refpublica 4" Reip.
praefertim reliquerim 4^ <f-
iv^of^u^i) Q^d. (cumfpatio)
filius, ille QJ^ filia
Pontidije QJPomdia 4/ Pomelietr
Thermum Qj|/ Hermum
a ^ d.
fuftentari ^fufentare
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R VL
p-
»47
Edit. Olivet.
1.
2 a. d. Q_4 «^-—
. Terminalia 0^4^ ^ermi/ia
5 inftitutam 4^ inptuam
7 a. d. Qjid
12 tibi libertatem QJ^ liberalitatem
1 4 cx 4^ ^»
1 7 ei 4^ eii^em
MSS. Q^v|/
p. I.
147 18 mutet 4" mittet
20 eam a Q^-^/ ^/ ama— videt Qjvidit
148 13 mifi 4/ mift
19 mandat is Qj4 tnandatis
23 pollicebatur -^) pollicebantur
31 cuiquam 4 quicquam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 504/541
VARIiE LECTIONES.
148
149
150
»5»
152
«53
1.
346
8
1
12
»3
»5
17
»9
25
z8
6
23
25
29
3»
33
I
4
5
18
20
22
24
25
28
31
32
33
342
7
8
9II
12
18
22
26
28
30
32910
II
»4
16
18
23
04
p. 1.
il fuum ij/ «/«w 153 24Ut ij/ </.
et Q^^. 25
negotiatori >}/ mgotiari 26
praeterea -4/ pr^efeiluras 28
Salaminiis \ Salaminis
illam -v]/ «//i?OT 30
Matinio -i)/ Vatinio 154 I
Confeceram (Xjonfeceranl 8
Bruti Q_>1/ ^ra/o 1
ne CL^}/ d. 12
tuo 4' ^'/'' 22
deportaflem -v}/ reportaffem —folvatur aes -^foluta res 29
non %}/ a'. 32
ipfe Qj|/ ipfum 33
Anci Q_iJ/ Jnnii 34
profecit -^ prcfcif »55 7aftionefque -^ auBionefqut 9
ne i]/ /zff 18
Ow^ «AaS-e 5-6 Q^-4/ Oi»-- £X«9^jj ^^^ :« —OT^rg-.
^* non latuifi^') 21
mti Qj>]/ we
nae Qj?^ 22
enim ^ d. —Pompeium Qj\^ Potnpdo 26
illud »]/ ///«/« 28
Ifocrates \ Socraies 30
amoribus Qjv|/ moribus 31
nec dodlior, nec fanftior 4/ tefan8ior 32
Thermum QJ^ Themum 33
k\d. 34caeteri infirmant -^ caierum firmant 156 3
tum cum Qjamen vj/ /»«?
Rhofiaca vafa QJ^ Rhofi caufam 6
nos •\' non 9
reperietur \ reperitur 13
canat -vj/ <«««/« 18
impendet 4' pendel 20
quid ij/ ?«^ 23
equitum cid cid-J/ ^^«^ 25
movi QJ\> novi 26
teftiorem >]/ <ertiorem 30
multaque •4' multa qua 157 2
difceptent \ difcrepent 9tamen -vj/ /a 10
graves \ granjius 1
Vettium QJ^tdium 12
adfcripferant «]/ adfcripferai Hdico——fojverint •»1/ </. —Sic Qj// 10
modio Qj"« «<//(? »7
non Qji,
COS. Q^«»>r^J/
cenfoiri 18
ad Opis per te Qja^ Opis parte \ ab
opis per te
item Qjiutem
TlcXvoivKisi Q_n«fl*y.Xe«j >]/ 7rctxvx.X(»ii
turma inauratarum 4^ turmam aura-
tarum
imaginem \ agmen
Eratofthenes \fafos tenes
Cenfor \ Cenfore
Camillus -^ CamilUs
aveo fcire. Qj]/ ab eofcire. Sed
fed Q_4/ et
fccde, ac Q^-]/feda
Lepta QjvJ/ Zf<J?a
Pilia -vj/ /1. illa
quidem -^/jam pridem
habuifti vj/ habuit
prjE a?re Q^-vJ/ r^/^radde, fi vis Qjiddes iis -^ adde his
Sed Q_4/ Et
jamne vos Q^gfmiarios -^ genuarios
Nemorenfi sdificando Q_iJ/ merito
readificando
Hoc QJjiec
Vedio tJ/ ^/?d?/o
eflcdo vj/ ^jp«yfl
Vindullum Q_iJ/ 'vidi illum
Vindullus Q_^4/ VindiUus
Vennonius Qfenonius
Vedianas 4^ Vendtanas
imagunculs QJangucula •]> lagunculte
liaec 4' hoc
inepti '4' m Epiro
infcriptiones \ fcriptiones
feptingentefimo •4' d.
et \ et fe
Probari \ d.
etfi funt amoris Qjj' etfint emori
etiam ^/ enim
ira ^4/ iia
fcripferit -4/ refcripferit
pueri \ 'veri
quo ^4/ quod
Cum^4/ quin
etenim erat -^ Enimvero
accredens 0^4^ aggrediens
Cum Qjl' '«^
ego \ ergo
M. Cluvio QJncluino^ MeUvino
Tritia^J/
Tritica
7« TU1 viu» attTtcXoy» Q^ d, (cUtH
fpatioj
Atque 4 JtaqHt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 505/541
VARI^ LECTIONES.p- 1. p. 1.
^57 20 ^XtSf/OyrSi, S<5r«ff Qj/, (cumfpatto) 162 7
21 'Ot»/t;(», 'ZmiiTict Qji. (cuJtifpatio) —>}/ «7rotivT<«<j aTifVT<o<
1027 ufe 4//tt<^ 12
— adeptae %|/ adetnpta 18
29 uno •«}/ ^»»^0 20
omnino •vj/ </. 21
3» inquam 4^ unquatn 22
33 fui i|/ 11/
158 6 et clemens»J/ w<- detnent 25
10 Maii Qjllajis
»3 a. d. Qjj</ —14 in Qj/, 31
»9 aut •>}/ aa/m 34aut 4/ </. 163 I
21 triduum quatriduumve Q^4/ quatri- 2
duum nec »4
23 creberrime ^ creberrimis 15
25 fcio -i/fciam 18
27 duftis -v)/ ^/«^a/ 24
29 Tun' Q^rJ/ Ta 27
3» poflet -4/ poterat »64 3
159 I Auli lex, jus •>!/ Alexius 8
2 ex 4^ <»'•
6 noftrje -4/ </. 912 non feciffent \ d.
»9 probaveramus Qj\^ prohamus 10
20 nepos evadit ^/ ne pofje. Vadit 16
21 inquis 4/ /»y«// »9
23 Cypro 4^ ^//ro 22
25 caeteras 4^ catera
26 equitatu 4^ equitatus —
.
29 Nimis, nimis QjV ^imis 23
32 omnia 4^ omnino 24
34 et Brutum 4^ ttec Brutum 25
160 S tua 4^ d.
6 Corcyrsea Qj^oreyre ea 26
— Cupiebam 4^ Cupiam 27
13 remitterem 4- miiterem —»S quippe gentium 4- d. —»7 a. d, Qj?</ —19 et 4^ ut —22 Pontinius Q^otntinus -^ Pomptinus 28
— convento Q4/ conventu 2924 tagax Qj-ajiax ^fagax 165 2
161 8 dilaudas 4^ tu laudas 424 ut 4 et
5
25 Cyprii 4^ Cypri
29 nifi -4. in 6
30 pecuniae \ pecunia 931 liberalius Q^4' Uberius 16
32 talenta \ tanti 21
162 I Matiniura Q_4/ M, 26
7 qui Q_4/ quia —
.
Tcm. VIII.
cum 4^ ^o»
Scaptio 4^ Scaptius
Gavius QJ2aius-^
CaiusClodii canis Q^Clodianus
afleclae -^ affecula
Gavius QfJaius J/ C.
Culleolum QfTuUeolum
cibaria prasfedi Q^-\> ciharia? pro-
fedo
oratione QJi/ operatione
eum 4/ cum
folus QjJ/ folum
Granius Q^^' Gravius
ad 4^ d.
et 4^ «'
de 4^ d.
multum Q_</.
ne 4/ me
fi nihil QJ/ /leliquos 4/ aliquos
fratrem Q^-^ i^.frairem
de Q^^' '^'^
Tri^v^xyAvctt Qjn^^ugyAvcii ^ ^i^^ti^'
y.'(vou
vma-Vj? "]/ vo^ins
E<j Q^^' "
queo 4^ f^"
abfuifti 4/ «^//?/
aliquantum Q^^' '''"' ^uantum
^vvxipa Q__ |y»v<j;!(;» |t/v«a'g» t?j ^vtsiTri
4/ i,vvxosis
5^ 4^ </.
^
^sfpyp^KeCi^ Q^Triu^ufUKttaf
hoc Q/o
[A.»aiv——xoii^i?i^a) Q4/ «/.
xJ Q^4 </.
Xii^OVrilTIMTlKUV Qj4 XSppO»)(0-<T<x£!»
/wi QjJ/ </.
ftvSj Q^^' T^v^S
7»Ti!<;> Qjr»T«i»
S^ioiXucrDetQ^ou Qj4 0(Si/At;r!ic9-flf«
UTTiXili^illOV QJcTiMuB^lfOV
UKOl Qj^* ^*
poteft 4 neceffe
tempus Q_4 tempui efl
jam emeritum Q_4 '^»»^« meritum
reliqui Qj-eliquis
literas Q_4 ejus literas
dies 4^ ^'^-^ '^'
Attii-ulse Q^rticulata-^ articulate
inquis 4 '" quibus
certo Qjerte
Rrr
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 506/541
VARI^ LECTIONES.p.
165
166
»67
168
I.
28
31
4
59
10
1
12
16
»9
22
23
25
29
3»
4
6
7
10
II
t2
»9
27
28
I
certos 4/ cateros
noli -4/ rf'.
Cum jam -vj/ quoniam
certoCljerle
fTripi^eif te fcripferas -4/ W«;(j8 in/crip'
feras
eae me pungebant -4/ f« me pugnabant
tradere me (Xjnih: iradere -^ tradtre
remanere 4^ remaneret
num 4' «"»
quse i}' f«»V
fert vita -^r fortuita
molefte 4' modejle
in eum QjJ' meum
Kti/Et
Quintus filius \ d,
etiam Q_jn:
Quid -4/ ^oJpercunftando de -^ percontando
recepit ^receperit
ita ut Qj^' «a/
juffi Qj4/ »///$
plane Qj/.
Ifli 4/ ?//^
ejufdem 4^ ejus; dein
ad me 4^ mihi
etiam 4^ autem
p. 1.
168 6 etefiae 4^ " C/'^'^
8 Rhodiorum Q_4' Rhodi
9 Tarquitio Q_4/ Tarquini»
10 lor.gis 4/</•
13 difpicias 4^ defpicias
16 adniteretur 4^ admirelur
»9 At 4^ -^c
22 tua; 4^ </
24 Piraeea 4^ Pyrea
26 fum 4" ^-
27 literulaium 4* Itterarum
29 ita 4- ijia
30 a. d. Qjz^
169 3amavi QJ\> clamavi
6 jubet 4^ /w^*''
7 Turannio 4^ Tyrannio
II ille ne attingat Q^ illa ne attinga$
16 te 4^ ut
»7 relinqui 4^ rtliqui
»9 quidem 4- i'cni
20 Tiifie* 'o»«g«v Ijt4«/. F.adeni
(jiiiot f|i» eadem
Q^'\' Tbt*
21 iTt^piviet 4^ s^Jy^jjo»**
26 id efr 4^ idem
28 referaturne -4' referanturne
30 legiones 4^ les^ationes
31 In arce 4^ Marce
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R VII.
Edlt. Olivet.
p. 1.
170 6 has 4^ hae
— putabam -^ putaiant
1 cohorruiffe Q_Cum horruijfet
— quod Q^qui
12 legionibus 4^ legationihut
13 de QjJ- et de
14 Turannius 4^ Turamtf
MSS. Q^vp,
p. 1.
170 16 Xenone -^ Zenone
20 te Qji.
171 3 quanta4'fd tantam quanta
—— mihi -^ quod mihi
4 cum 4^ d.
6 complexus 4- compUxus Tompeium ei
Cafarem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 507/541
VARIi^ LECTIONES.
171
172
1. p. U
12 onini 4* ^/ oitini 176 12
I 5 Casfare Qji^ Pompeh >4
16 Ponipeio QjJ' Ca/are 1623 illa ultinia •\' d. 20
25 ne -v^ nec 27
29 ut illi ij/ utile 177 12
— adjuvi 1]/ Audivi »9
32 MoUf^Clf -Vp KlOtCfXMf 26
J3 TLtiXuSoif^x; •vj/ n* t*Ja,M«J 31
— «A5y;;;«ii» x«T«9^«V« Qj^' i^^VZ^ 33
2 in v|/ «^ 34
24 plus decrevit ij/ </. 178 3
— quam fi -vj/ j-z/iT/f 5
26 Hirrus >)/ Hirtius 8
29 ille 4' «//'" 10
32 et %}/ ^. —3 Craflipedem -^ C«fiifidem »9
8 quo (Xj^ 1^0 —1 1 pofTem Q^v]/ fojfet 20
1 2 Ifla Q^^l/ Ita 21
»73
13 uaiyLT^-m. Qj4/ ^* (cum/patio)
— lubebit \jubebit
1 5 an Qj>|/ ^.
20 Onchelmites Q^4' ^nches mitis
<— Hunc vj/ d.
— a;r<»»Sa«^8VT« ij/ (TWSfCSfV^avTtffi
27 portum \ portu
28 obvia 4' obuiam
29 eam •i/jam
—eft quod 4*
fao'^174 2 manum Qjvj/ animum
3 non Qj4/ manum non
8 M' Curii Q_/lf. Car/
10 fe Q^4 ^.
1 2 deporto Romam QjJ/ </f Tortorio
1 4 libella QJiberis iu \> liberto
— ex teruntio Qjx terunciis ij/ extarnacus
— Alexion Qjilexiom
15 muneratus ij/ «»»wa/aj
1 Tliyamim QJ^ranium \ Thyanum
I 7 efle Q_4'.
19 inquit 4/ quidem inquit
20 pudentius \J//r«i/i?«//«j
23 non intelligant Qjntelligant
26 Commodo Q__4/ i^omodo
175 7 conjungens 4/ fo«/a«g^i
1 qui QjJ/ y«i ^«/w
14 Itaque QjJ/ Id itaque
16 dierum xx Q_dxx18 necefle eft : jam Qjiecejir Sefiiam
25 liberos -^ lihros
176 2 Ante dieni Q__v^^
6 \.t\de
10 nunquam 4 unquam
22
25
29
3'
32
33
34
179 I
2
5
7
910
12
13
16
18
'9
22
23
24
25
30
3'
10
•3
14
'9
21
30
i8o
quod 4/ f«o
fffipe QjJ/ ^.
utriufvis QjJ' utrumvishaud 4/ aut
quod Q^quo
ipfo 4/ '^.
?rS c-xap«f 4 '*' o-Kecf»i{
omnes 4 iJww/
folum i^fiilam
nunc QjJ/ «««i: etiam
Veientonem QJ^elentonem
accedere 4/ <»'.
fcripfifti ^ firipfi
ei vici Lucceii Qj}' ^«a«' l,ucceis
ego 4/ ^.
hoc tempoie Q^^^' ^»
in eo 4/ ^.
ferperaftris QJ\f ferpirafiris
doleas 4/ «^f^^aj
admiratione Qjidmiratione in ie
neminem -^ nemo
meifque 4^ '« his qua
audlionem 4 aSiionem
Pirseea QJ^irea
Pirsea QJPirea
Piraeeum QJPireum
in QjJ/ d.
ut oppido 4/ ''a oppido
et QJ. d.
non rebatur Q^noenurehatur 4" «<"«
re Q^fo
Piraeeum QjJ/ Pireum
in Pirseeum—;—captam Q^d,
oiif^ov^ 4/ d.
Piraseus Q^Pireus
Balbus 4/ Babufi
digitum 4/ dignum
reperis 4/ refereris
Tarteflium QjJ/ Tartefium
Quid Q_4/ %/aperueriiTius Qjiperimus
rem Q_4 >'?«'»
ferret Qjfferet -^feret 1
Curio 4/ Curionem
a:quo 4 <«'^>'o
cum doftum Q^perdo£lum
ab Q^a
a. d. Qjj*/
a. d. Qjid
dederit Qjiederat
a. d. Q^ad
mirabiles utilitates Qjnirahilis utili-
tatis
R r r 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 508/541
Y A R 1 JE LECTIONES.
i8i
182
183
1.
3
b
»7
23
30
3>
2
8
»3
J4
16
»9
22
2?
26
27
4
184
185
186
14
16
»9
20
23
25
29
346
9
30
9
II
»5
^9
20
21
2426
29
30
3'
2
3
413
16
»7
»9
Lufcieno Q^Lu/gemo ij/ Lugeiiio
luniani Ci^fumma?»
mihi deeft i^ »/>6//
hic
CL/futilius 4/ melius
te i|/ r^
poftulatio Q_\|/ impuctens fojlulatio
refiftamus -v]/ refifLam
ferebamus -i/ proferebamus
at quodam modo Q_^ ^/ quoiammoda
te mihi Q_\^ wf /M/
puto tu Q^f)utaio
tua efl humanitas >]/ /«y? humanitus
fui -^ fui bene
XIII "4/ XIIII
Pontinium Q_^ Vomtinum -vj/ Pompli'
num
ne moleftus fim Q^-»]/ moiefus
igitur Q^ y<7/« /^/'«r
Ai5-v|/'j Qj/. {cum fpatio)
Refpublica •>]/ jRf/. /.
defert ^}/ r^r/
ea %]/ tf
effet ^ efi
nunc i]/ tunc
qui id >]/ y«o^
dies Qj]/ <//>«»
placet ? Q i]/ ^.
Mitylenseo i]/ Mitilene
plebes \ plebs
tOt t]/ d'.
difpulfae -v}/ iepulfee
fuerit i]/ «'.
Aflentior 4/ Affentiar
Lavernium Qjj' Lavernium conf,
^uici ivvccXie; Q^u;rvoj iiKdvu,oi x]/ fTiiej
audiens i}/ audieris
cenfes ij/ cenfet
ira Q_/« -vj/ //^
autem -^ autem illud
et Qj/ /«
Cicero Attico Sal. Qj^- «s^-
ades -v}/ «^f/?
Bafili 4/ Z?«////
fimul tu Q -^ flmulto
haberi v}' habere
obtinente ^ oltinere
id Qjdei
non 4/ «0« f/
impediens 4^ impudent
ea 4^ </•
quod QjV ^«/V
tradat 4' trahat
p. 1.
186 25
26
31187 3
1
>5
17
»9
20
21
28
7
8
188
189
190
191
»3
17
21
22
25
28
30
3»
32
33
58
12
19
22
24
3«
13
>S
23
25
26
I
2
5
II
12
H16
22
25
magnum 0^4^ magnum
putet QJi^ putat
remedium 4^ retinendum
a -^ d.
legis legis Qj^ legitimum
fuccedatur Q^fuccedant
mei Q^ meam
tu 0^4/ </.
torqueor 4/ 'vehementer iorqueor
nec quid Qjiequid
amentiffimi 4^ amantiff.mi
et 4^/^res 4' rf'.
certe 4^ incerti
t5 x«>kS 4^ d.
Lucretino Qjjucratino 4/ lucraiivo
millies 4^ milites
iftiufmodi Q^^' illiufmodi
aat Qj^/ d.
Redeamus Q_4' debeamus
parietibus 4^ parentibus
idem Q^^^ ^-
tamen 4/ tantum
OuTu ciy^^aif Qj^ d. (cumfpatio)
nefcio ^ nefcis
fftQJ/^.
Campana 4^ Campania
deleftus 4^ dilecius
referatur 4^ ccnferatur
«g(M>) QJjora 'vtee 4^ ora via
Kal.0^4/
Kal.Jun.
putes QJ, putas
enim QJ.nefcitur 4^ nefciatur
tardabit 4^ tardabat
Demittamne Q^^^ dimittamne
Tamne Q^^^ Tameum 4^ cum
invidia 4^ injuria
tuto 4^ tuo
vides 4 liide
excrcitu ; tenet multos Q, 4^ extrci*
ium ienet multa
concupivit 4 cupiunt
ne Picena \ Eptcena
teftis -^ flet
timidius 4^ iardius
fit 4^ ejl
certe 4 certum
amandandi 4" emendandi
ad urbem 4 d.
fcripfit QJ^ fcripfifli
meipfo 4 ipjo
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 509/541
VARIiE LECTIONES.
191
I.
32
192
»93
194
33
3 +
2
6
9
»3
»9
21
22
2629
I
12
*4
19
20
24
28
30
2
II
18
19
29
195j^
3
18
21
22
25
27
31
910
»3
»4
25
196
te 4' ^j^'^
numero Q^frire
tuum (Xjuum eenigma
fuccones Q^/dccones -^ d,
dicis : in eo \> d.
aeftuavi Qjejlu aut \ d.
Minturnis a. d. Q^Mcnturnis ad
ille \ d.
a. d. Qjid
a. d. Q^adIguvii Thermus Q^Ingui termus -^
Ungi Thermis
Attius Qjlnius 4' Accius
Ante diem Qjida. d. Qjid
Theani 4' T^eani
etiam 4' cjf^
qui Qjj/ ^.
patribus 4* p^^rtihut
Secutorum Q_Ji^ fcutorum
JOD Qjt'. (cuinjpatio)
caeterae ^ cateri
ulla QjUaprasdia 4^ pr/ejidia
Equidem ad pacem Q^^' pocem qui-
dem
bellum 4^ bellum in civilihus
Jicet Q_4' liceret
a. d. Qjid
Kal. 4. <^.
haud QJ^ d.
metuo ne obfit Qj^ metu r.e ahjit
Furfanoque QJ^ufanoque
varietas 4* 'veritas
Attianas QjiElianas 4^ Accianas
ac Pompeii Qj]/ ad Fompeium
a. d. QjdCapua 4^ Capua
a. d. Qjid
profeftae 4^ perfeSla
quo 4^ qtiod
Cicero Attico Sal. Qjl.
poflulet 4^ pofiulat
Tamen Qj menon
jam 4* d,
CaEiari Q^afarIX 4^ vni
Itaque 4^ Ita
mali 4^ malum
plura 4^ d'
autem \ d.
'
tuipi Qjl' turpe
p- J.
196 26 mifero 4^ fnifere
30 fi QJ, ^.
3» jacebit 4^ tacehit
»97 6 QJ,d,»5 cflet -^ e£cm
16 nimis 4^ minus
»7 molefti frater Q^4/ mohfligmus
invitoque fre.tre
25 te 4- ^/
26 •^ivOyiTiiilutt^ 4^ '|'£f^'i»"io^oir
28 illius 4- nuUius
198 2 Quin 4^ .^/
3 epiftolam QJ^ eam epif^elam
6 11 Q_iiii 4^ III
14 defpeiavi 4^ defideravi
16 audiendi 4^ audiendi aliquid
'9 dicebatur 4^ ducebatur20 Attianarum QJtinerum -^ Itinarum
21 conferat 4" conferat
»99 H adfit 4^ ^iif^
— cum 4^ luem
18 illa \illam
24 Conful ei refcripfit 4^ Conjuks, Scripft
28 s-y.E^jWos 4^ d, (cum fpatio)
200 13 cedendum 4^ credendnm
»7 etfi -i^ ut fi
»9 modo. Quid ? Q^^' ft^^o quidem
21 fis ^fit
23 vefperi 4^ vejperis
201 10 remittebam 4^ mittebam
14 ipfo 4/ ipje
19 ejufmodi 4^ (Jus
21 Cjefaris \ L. Cajaris
2$ Philotimi 4^ Philotumei
30 fequi -]/ injequi
' iiimillia. Idem Qp/;». Ide^-^vim.
Idem
202 5 Capua 4^ Capuam
8 habere \>frmum habere
9 QJ/ d.
II fcifle \ nejcijfe
»4 Cicero Attico Sal. Qd.
>9 Cffifaris 4/ Cajr
24videri
Q^^'"^Here
25 negavi 4^ nf'Vi
26 cui Qj^f quin
27 deferret Q^^' ^^ (" referret
— At QJ^ a
28 pro fuis rebus Q_4' ut prorfus
203 2 meae ^ me
5fcribenti -^fcienti
8 num \ d.
9 faciam ut fcias \fciam ut fciebam
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 510/541
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R VIII.
Edit. Olivet. MSS. Q_-v|>
p- 1.P-
1.
204 5 tamen Qji. 207 26 exploratum Qj^' exploralum fit
— tam ij/ </. 30 fui juris, fubeundumque Q]^^'^^^-
6 fcripferat •4' erat eundum
13 tutiflimo Q^tutiJ^me 3 1 forte 4 /0^^
1 8 fic Q_/f — quando QJ/ fi quando
205 4 a bonis Qj4' ^i^ omniLus 208 1 quas fint 4^ quidfit
8 M. Q_-4/ ^»/; 3 nifi Qjti
9 nec 4' ^. 4 Rempublicam 4' ^^« /•
1 2 habeat -3^ habebat 5per vim, et -^Jervi mei
1 3 vero \ d. 7 adoptando 0^4" optanda
22 quod 4^ qua 9 idem ^ fidem
— credidifti QJ\, credis 1 3 Kalendis Martiis Qjl/ ^'?/. M?r/. </;>
25 breves QJ>revis 28 infirmus 4^ infimus
27 cum ^hujus 30 habui Q__4/ habuit
30 non dare 4' mandare — negotii 4^ negotio
206 Iea
Q,-v}/
m>? 209I cum filio, aut
Qjt cum fiUotin
2 poffim •4' pjfum 2 aut 4^ '^^
6 tu 4' /^ • 6 efferre QjJ/ hacferre
10 cujus 4/ quovis 9 fcimus -^ fciemus
1 1 mori 4/ »c» zi^jm 1 3 hoc Q_4/ ^.
16 non 4^ d' 14 Aliter ^ Jlter
17 e -v}/ fAT I 5 certa 4^ eerte
20 nunc Q^' rton 16 atque fententia; efl Qjit fententia efi
21 fed \ jed in — Thrafybuli ^ Fhilippi
23 illud : Des, id feras 0^4^ iUud defi- 18 iidem 4^ eidem
deras 20 an accipere 4^ d.
25 Domi Qj^' ^^^ ^ova incipit Epijlola 22 ne 4^ (/.
— tura Q^^* ^^ 24 eam partem ^ ea parte
32 uno in eo QjJ/ ;?(?« w^o 26 ut Qj?'.
34 fi ille cedat 4^ d. 29 Domitium Corfinii cum Q^^.
ao7 5 Praeterea 4^ d. 33 a Confule duci, Q^-\t ac conftdibus
8 inflammaram QJnflammarnm ducis
— Formiis QJFormis 210 1 Eft 4/ £/
9 profefturus QJ/ profeS?us 3 Trebonio 4^ Petronio
— videro 4/ quidero. Vale 4 tra>ififle 4^ traxiffe
II cum^^y^w — fumraa Q^fuum
1 2 eflet 4/ f/. 5"^^ 8 et Q^^.
1 4 cedat 4' excedat 1 6 praebuit 4* probavit
20 cum fortuna Q__4/ / 22 efferre 4^ efferrem
21 maneo 4» wi?^?^»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 511/541
VARIiE LECTIONES.p. h210 24 Ad " miferam -^/ ^.
2; fignificantes ^ Jignificatior.em
27 non unum Qj4' hominem211 2 fine ulla %]/ //»//a
4 naveni QjJ/ «k/^/«
— paravi : tuas Q^-vJ/ parwoi duas
5 Attium 4/ Atticum
7 Cnasuni defertum Q_4' Cnaus
ncjier Brundifium defertum
10 de Dionyfio Q^i]/ d.
15 te %}/ /* »0«
16 \\\m ^vfyCii^eivret Q^iJ' ^ TreJi^fti
17 eum dixifle (^vl/ rttw dixijfet
— capitl QjxJ' '«/'V^
— O meam Q^;« faw
20 Pollucem -vj/ Pollicem
24 Tu Q^i]/ L//
— M' Q^de Marco 4' ^/. C;</-/eK/
26 ei, ut petii, fi quid CXj\f petifi qui
27 eroget 0^4' '"«J^J
212 5 cujus4' quovrs
— Confulem Qj^ con/u'es
7 a. d. XIII 0^4^ ad VIII
8 fcribam, tua. Clj^ /c/eiam, /ua-
9 interfit QJnterefi ^ /(1 mutafie Q^^' mutaj/et
19 a Qjl/ /«
22 ab 4^ ad
25 verecundiam 4^ 'verecundia
213 3 At ^'^'r
5quos Qj]/ tf',
— fcis effe ? cum Q^ /cij/e Jecum
6 XXX Qjri^inta Domicius
— deferet. Incredibiliter Q^^' de/e in-
credibiliier
7 pertimuit Qjimuit
14 patiiam reliquit 4'/«/''/'2«»<^C/^^«/'
15 nec -^ ne
25 pararat 4^ parat
214 4 rigis t59^' a Q_4/ d.
5 K<js< wasvt' tir Qjij/ ojjt' I»
10 minus Q_4' d.
I 3 defcribendam -^/ribendam
1 ad 4^ /^
18 cum Qjl/ quo
19 aflentari 4^ ajfentiri
23 perfpeftum 4^ expertum
26 Nae Qjv]/ «jc
29 amplioribufne Qjimplioribujve
30 tempeftas QjJ/ tempus
31 quid QjJ/ ywff^' ad
215 3 gratulantes Q^^afla'?/?///
7 iCal. Qj|/ </. (cumfpatio)
215
216
217
218
219
220
1.
1 Tullo 4/ TulUo
12 me illorum 4^ meliores
1 7 foedi ffi
ma 4^ fidehffima
26 occulta via currens 0^4^ occultavit
occurrens
28 cui 4^ qui
30 et Q_a/
— crudelitatem 4^ creduUtatem
2 let^Iones Q_4/ legiones xi.
3 Plane 4^ phnuin
7 quid Qjiuod
8 quod in nominibus 0^4^ ?«<" '«
7iummis
1 1 poffet 4^ /o/^y?
13 Volui te 4/ Solvite
17 confillit Q^/ confiitit
19 dies, vereor Q^4/ «'/w. fed vereor
20 fit Qj^ fim in
23 velimus 4^ volumus
2 minime 4/ maxime
1 1 repugnare 4/ regnare
I 3 igitnr 4^ d.
14 ut ilia 4^ «'///a
15 mari magno. Non multo Q_4' 'W'"'W
magno tumultu
18 quidem 4^ qui
— nos utrumque 4^ nofirumque
21 et quati Q^^' ^"^
22 vi Q_//?
24 univerfus Q_4/ univerfam— confligendo 4^ oblgando
26 confoiationis 4^ ccnfiliationis
28 quid 4^ quod
29 minor -^ junior
7 Memini QJHc nova incipit Bpifiola
— tibi -^te
8 5rsg< 'OtMi^uoKi 4^ ^.
— velim Qjvellem
10 Magnus Q_4/ Potnpeius
II a. d Q^arf
— Kalend. Qjl Idus
I 2 et Q^f/ /r //////
14 a. d. 0^4^ ^d
I 5 nam fore Qj/.
18 An:e diem Qjld
19 ex quibus 4^ et
24 praecepifiies 4^ percepijfes
26 et Qj/.
28 Eppium QjJ/ Oppitim
7 T. Ampium 4^ amplum
I5
fin 4^ i^.
23 Si vales, bene eft QJ.7 D. I.asho QjJ/ Diaiio
1 2 mihi dixit 4^ d.
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 512/541
V A K I JE LECTIONES.p-
2Z0
221
222
1.
»7
zo
7
8
10
IZ
»3
H»7
25
3
6
7II
13
2025
28
3
5
9II
»5
20
25
27
31
2Z4 16
21
23
3»
2
223
225
2Z6
5
6
10
II
15
16
»721
25
2
5
14
16
19
20
21
zhQJ.a. d. Qjz^
praefidii -^ prajidio
Interim ij/ Inde primo
a. d. Qj«</
a. d. (^ad
videbatur i|/ 'videhamus
fuiiient •J/venijfent
armatorum -i}/ armorum
z.-\> d.
tuum -vj/ '^*
pra; •<]/ />ro
a teque t]' atque
large ij/ /ar^/?
duxi 4/ dixi
tum -v}/ /a«r
fubjicerer -^ fubjicere
unquam ij/ nunquamvicit •>]/ «//?/
lippitudo 4' ^*
hasc ij/ ^<;?f « /^
perexiguo Qj4' perexiguo tempore
imparatam Qj>]/ imperatam
Fabatum Qj4' Fabium
tranfirem \> tranfierim
funt ij/yf///
recordor ^ recordalor
tamen Qj/.
Culeonem Qjl^ CuUeonem
prsfcribo 4/ perfcribo
Albae-J/ ^'>
praefidium QjvJ/ d.
Lselio QJ!lio -^ Duellis
feu per Q^-^ffemper
ac ita 11/ f//(»«
cenferi QjC.
eodem ij/ ^o^m Brundufium
eratis •!}/ m//j
quod -^r quot
deducerent. Q^deducerent. Vale 4'
ducerent
contraflis •>]/ conjundis
prodefle ^ prodejje poffe
a. d. Qj2i^
progrefTum QJ^ progreffu
et etiani Q ij/ d.
a. d. Qj7^
Samnium \ Samium
UiTibria ^/ Umbris
Albam i]/ .Ba>bum
ut •<_-v]/ tf/
omni copia huc Q_i|/ o?nnibus ccpiis
hoc
Metufcilio QJ^ Metufiiko
p. 1.
226 23
227 I
8
12
'S
»920
25
S28
iz
229 I
8
13
20
23
27
28
29
30
32
2
46
8
H23
30
2
6
13
16
28
29
230
231
3«
32
232 2
10
12
»S16
18
.'9
25
2b
28
confpedlum \ confpe£lu
contingit \ contigit
His Q__ liic inciint no^va Epiflola, qucC
iiceronis nomen prisfert
fica a te \fic adpoet<s
a. d.XIIIQa^XlIIIte 4^ per te
voluncate 4^ •voluptate
a -^ d.
quidemQJ\> d.
^ d.
efiet 4^ efe
nifi agros -j/ d.
debueritmultum. Qj defuerit mul-
tum
ambulat i|/ ambulabat
et iis diariis Q^ecifidiaris 4^ et iis
diais
quod -vj/ quoque
Rempublicam 4/ ^^'/.
eJicere -^ elioere
Tiburtino Q^4/ Tihurti aut
modo QJ quo
Lepido Qj^- Lepidus
Ait Q^-\,Jed
apifcendi Q^^' adipifcendi
grandem ^ grandem effe
Ante diem Q^AdPinario -^ primario
in 4/ Id
commutationemque
Qjeemmutatie-
netn qui
Jovi ipfi iniquum Qjouupfmicum
qua -^ quas
fetenas ^ fetonas
defidero Q_^4' defero
me derideri 4^ mederi
uUam ^ illam
apud eum Q_^.
fcito : quo modo QJ\>fciet quomodc
confieret Q^tranfierit
mei tuique -^ me illudque
fcio, re QJ fcire
veriflime Qjvelisfumme
et tutum Qjficetum -^ metumconfcindi -^ confciendi
venditant Qjvendicant
Deum Qj4' ^^ eum
Hunc •vj/ d.
Quas •4' Cum
iilius 4 rujus
DCCCL Q^^* ^e CCCl
demum 4 ctLmum
IV QJI/i
Qaod QJ d. (cum fpatio)
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 513/541
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R IX.
Edit. Olivet.
p. 1.'
233 12 qucLTidove -^ quanJoque
— funt 0^«^15 Hinc 4' Hui
1 8 qua QjJ/ guam
2 1 in conviviis QjJ/ mihi ej/e wre in
ceTfvitiis
234. 4 incendamus -vj/ intendamus
8 et il/ in
9 Proquseftor: ego Qj^ prope ego
I o accedet Qj4' accejerit
I I irafceretur Qjta/cetur
22 L^To Tijv ^«>«X;)'4//i' Qjl/ </. (cum fpatio)
— dedifti QJnde dedijii
27 Sed aut-vj/
5«^ autem29 abs te •4' ex te
3 1 tibi 4' //'^/ /)>/?
S35 2 nec fas Qj^" »C/^'
3 averruncent •4' annuerunt
9 etiam -^ ejje
—• xx-viratu Qjcxv. iratum
II ne ^ me
13 fcilicet-^ /cilicet ajperius
17 queretur 4' queritur
18 inter >}/ i/^r
— eflet ij/ {/!'5
1 9 ea 4/ wfa
23 ne 4* ut
24 ci(p^oiTti 4* *^§<*"' T^ff
31 Poftumus •;]/ /*o/?az«/a/
236 1 fimus \ /umus
8 Cicero Attico Sal. QjJ' <''•
20 VII 4^ VIII
22 Poftumum 4^ Vo/umium
24 eum \ cum
27 jam ij/ ^»'-
237 I Cicero Attico Sal. QJi^ d.
3 egeo 4- ego
ToM. vm.
MSS. CL-vf/
p-
237
238
239
240
1.
5 excluduntur QjJ/ excludentur
6 funt i^ Jint
9 ab 4^ a
10 Ese 4/ ^/
— TVfXVViSfilVVi 4^ 'i^»
I I TT^ilyfjlOtTlVTiOV QjJ/ TTfKlATit»
12 x<v9i/vevir«» Qje<K9t/|i6y'«y
1 3ai§»iT«/ Qjt ^*
14 XUi^U KCij 0^4* '^*
<"" Xoyai i]/ </.
"— « Qjj» ev ^/ 1 er
1 5 iresii 4 ^iTltv
16 iroT^iefKyjTitv Qjr«A<ep^j)Tl«i»
26 ambulaverit Qjimiulavit
zy tuum 4' /a/w
3 cum Qljum
8 jam, jam QJl^jam
1 3 Curtium QjJ/ rar /«««
26 non QjJ/ //.
1 quis Qji}/ quid
2 cum ei QjJ/ cui
3 'AvTiKei 'iTotfM? Qjl/ </. (cum/pa*
tio pojl " rejpondit")
4 ipfe QJpJi
5 'A8/r»x«—— I;r«(W«»i5« Q^Hac Verhct
" matri " pracedunt
7 agenti 4^ agendi
8 officia mercanda QjJ//j^f/rt« « candida
15 Cicero Attico Sal. Qj/.
17 tranfmififle Q^^' /'''i^/J»//^ «ff
20 via QjV /« ii/a
22 abdam 4^ addam
27 et quidem QjJ/ «y? quidam
30 Curtium Qj^' Certum
3 Capua Q^'»!' Capua
8 ff
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 514/541
VARI^ LECTIONES.P' 1.
P- 1.
240 8 a. d. Q.i]/«^ 247 I
— IV ij/ III3
II Capuam \ Capua 9
12 cum confilio explicare nihil Q^ quouti conftlio
1
»5 KTe^ QjfTUp 12
16 ci».' uXxXuy.Tr!/xcif Qj/. (cumfpatio) »5
18 Me QJ^e ne 18
»9 ufo "vj/ i^J —26 nionent ^/ movent —
241 8 uti Qjvl/ a/ 248 2
9 et Q/a 8
»5 nunc "4/ /&a«f —18 meo Qjne 1
21 et feci 4/ officium 12
342 2 darem •]/ parem
3 eo die is Qjv}/ eos dies 20
5 quafi animuLx reftillarunt 4^ yad: 33
_/?««/ OTar« ^ illi aiunt 249 I
II facerem ^faciam 8
25 fcriptas -iif jcriptas liieras 9
28 depacifci Qj}/ ^'f/^y^'' 12
243 7 non 4^ d' 14
8 eadem 4^ f^i^c eadem 20
»3 « TrXii a^cMOi Qjv}/ OTrui o^cMat 22
19 Noli Q_4/ wo/a; 24
27 iis nos non profe(ftos QJ^ his pro- 29
feais 250 2
32 quid 4^ quidem. M34 meum 4- ^. 16
244 1 Nos 4/ ^.
nifi Q d. —H defineremus 4^ d. 19
20 etiamnum 4^ etiam m/rc 22
21 pofllmus Q_4/ d^ 27
28 dignitati 4^ utilitati 30
29 rationi 4^ aaioni 31
30 fuos 4^ nos 251 5
245 2 fi vales, bene eft Qj^- Snh 7
»3 ipfe'l' d. 8
H voluntate QJonitatg 916 rogatus 4/ tcgatus 10
17 illi Q> /7//^ »5
Ig jam Q^-vJ/ tam 18
21 qua 4^ quam 20
24 quam fuae utilitates 4- d. 29
246 2 fignificare 4^ fignificari 31
6 reconciliarem 4' concilianm 34II mi 4^ mihi 252 3
»3 Magium QJlagnum 6
14 meo QJ/ et meo 720 Cicero Attico Sal. QJ. (Hac Epif"
iolafeptima adjungitur)
10
II
24 Aulus 0^4^ Maulius 12
a. d. Qj»d
Mevto»——auTo» QjJ/ </, (cumfpatio)
IV Q_?7A 4^ ///«?
etiam Qjtjampalpaboque Q__plaboque
poflim Qj^' pojjem
a te 4^ ante
colligamufque Qjolligamus qui
J^ipirlvu QJ fe/itvo
fimul ut rus QJfimili urus
ducetur 4^ rtuceretur
Arado QJlrodo
Chio QChoo
At quam veniet Q^^^' ad quam venit
eam maxime falvam 4^ eum maxims
falvum
ille quidem QjJ/ idem
gratia 4^ ^figratia
Jllud QJllum
rogari ^ creari
Confulum 4^ Confulihus
impendeat 4^ impediat
refte 4^ reHum
Phameam QjOameam -^ Fameam
enim te Q_^J/ eum de
Deli, tuum 4^ delitum
Antii QJntiData Liberalibus 4^ ^-
fcribere Q_4^/aV^
alienant Qj4/ alienantur
infulfae, indecorse QJ^ infulis unde de»
core fit
Nunc \ Nihil
Do, do 4/ Do
nominatim viris Qjmina viris etiam
Mamilium QJ Manilium
petiit QJ petit
crudeliora \ crudelior
Colchorum QJlhDicorum
adducere 4^ adduceret
Hunc 4/ nunc
cogitabam 4^ cogitaram
mea QJ mens mea
Haec, haec
QJHac
fi vel QJfinequartum -^ d.
das alteras Qj^' duas alteras litteras
enim 4^ {/«•f
Kalend, QJ\, d.
quod Q^quodefi
VII 4/ VI
facies ^facis
cui 4" quod
ac QjuM
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 515/541
V AKl JE LECTIONES.
252
«54
255
256
I.
12
«3
18
20
21
29
3»
34
253 1
7
8
17
22
23
27
I
3
4
257
712
16
20
22
24
25
26
27
30
3418
19
21
23
25
293
91
12
24
26
29
3'
6
»7
tali Qjalis (fed s punnofuhmtatur)P.
257
1.
18
Deinceps Q^ Deinde 26
fidam Q^adam 30deferendam Q^efendam 3'
difpertitos vj/ difpertim eos —fyllaturit QJ^ Ji illaluri 258 I
profcripturit diu Q^4' profcripiuri 2
jamdiu II
yiviKUTipov Q^Y uffiytKaiTt^ev
remanent manendum ij/ remaneret, 12
dum —ninvitct Qj! 'i)utvee 13
Quid Qj\, d. 14
TiflKTfOV Qj-iKTiOt 22
certe -^ reSie 24
uaa•vj/ </. 26
W5ra T«y A?^|/<i' Qj}/ d. (cUmfpatio) —csetera •vj/ «r/a
eft Q^^ e£e —egeo Q^^J/ ego 28
Cicero Attico Sal. Qy, 29
feQ,^. 32
Csecio ^ Cetio —XIII Qjl' xiiii —etiam 4* ^a/^» «59 I
haec QjvJ/ /^or 2
non dubitare 1]/ ^. 4autem i]/ a'. 5
qua Qj}/ fa/ 6
potes Q^^ poiius 9hoftes >]/ ^<7/?/V 10
partem •vj/ pacem 13
peftes \ petis 20
noflri Qj}/ »o/?m 22
Fauftum Qjv}/ Emafiium 260 2
et M£5-«/roTaM»«i» QjvJ/ d'. 4noftrarum -vj/ nojirum earum II
Ut ij/ /« Hfautor QjvJ/ auBor 16
duo delegi Qjiuos legi 20
precibus Qjv}/ et precibus 21
vir •vj' (/. 22
e paucisQjJ/
^/
/«aV 24putavi1I/
d. -—
poflum -i^ poj/em 27
fumus Q^fmus 28
Minturnis QJMenturnis —nos ij/ «0« 261 3
perfcnbunt -^ prafcrilunt —ecquidnam Qjt quidnam 6
quibufdam Qjv|/ quidem 9iTVfXai 1}/ iTOV/^Oi 11
Cicero Attico Sal. Qj/.
quidquam QjvJ/ «0» madt »4
ne Q_«rEgo illa. Q^-^ et ita illam
etiam Q^^vJ/ et tam
ecquam Q^quam
nefcio Qj^fcia
illeai qJi^ dikai
tantum •vj/ tum
fup. lin.)
ccIoD. QJ^ d,
fex QJ^feXiivt<r(Aot QjvJ/ d. (cumfpatio)
ut Q^^.
yoyjTeiuv vj/ ^. (cumfpatio)
Ilia Kxlfiivn Qj/.
occultationemQjccultefaionem
VTTi^la-ltit Qji. (cu?n fpatio) •^' tlT))g£-i;
fidelem : quas Q^fdelemqua
fcierimus Qj/ fcimus
fcripfit ij/ «'m>
Lanuvino <|/ Lanuino
Phameas Q^Phamea ij/ Famea
fomniabam QJffomniaveramex illo 4' ^*'///'»
Ut vj/ /j ut
perfpe£la re Qj^profpeffaret
Tene Qjtec
Magium •vj/ Magnum
Balbi 4/ «/^/-
prastulit •vj/ protulit
merum \ mecum
tibi 4/ ad te
A. d. Q^^</
videri >}/ ^.
IX\J/VIM
exitu QjvJ/ exitum
ocuB-itTinui narrabant vj/ narrabai.
Curionem Qj}/ Curione
Bsebius Q_Barbius
infans vj/ infamis
Illinc equidem Q^^vJ/ 1/// me quidem,
Anteros QjvJ/ ante pios
qui a Q^quin
Capua '4' Capute
a. d. Qjid
Capuas QjJ< Capua
funt literDB QJ/ Capua funfeum QjJ/ ^^ ^of «2?^^
illius QjvJ/ </.
Hifpanias nj/ Hifpaniam
primas ejus aftiones -3/ prima ejttt
adionis
Sed, fi Qjjr etft
Sff 2
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 516/541
VARIi^ LECTIONES.
201
262
1.
15 dlceretur Q^iceretur et magijier equi-
tum
18 TfTA«, xuiTe^ovQ^i/. (cumfpatio)
21 mentem -i/ mente
3 1 T. Rebillum QTrabilius
4 quae rogas ^ d.
5 qu2e ^gypta Qj]/ ^/ defcripta
— e Q^-vJ' (/?
•~ ante Q^iJ/ d.
9 fim Qjl/T?/
13 quodam 4/ ^«0«^;^
17 puto -vj/ ''''''
— inimiciorem \ immitiorem
19 a, d. Qljid
24 a. d. Qjfl</
27 paucos Q_J\f pauculos29 pueros Qjvp pueros tuos
•%6i1 a. d. Q^i]/ aa'
— April. VI 1 Q^4' ^*
2 a. d. QJ^ ad
6 A. d. Q^^^8 a. d. CIJ.
j6 gaudio Qj4' et gaudeo
17 dicuntur il/V/Vaa/
21 habeboi]/ /^«^^9
364 2 V Q__vi
3 Matiique Qji^ Manlique
6 Formiis profcribi -^/formis frafcrihi
7 praeripi QJ^ pracipit
JO illic S/ ifiitic
264
I.
II
12
»3
16
18
20
21
26
265 I
3
46
91
»4
15
16
20
28
266 3
8
12
16
21
26
38
Curio vj' Curione
ita 4' 0^^
inde, id Q_«/ id
nuntiant \ nuntiare
follicitat QJ[> foUidtant
Cicero Attico Sal. Qj^.
nobis -i^ omnibus
quod -v}/ quidam
tardiores QjvJ/ tardioris
reliquos Qj}/ belli quos
de Cnjeo -v}/ digne
poflem Q^poJJim
negandum 4* rogandum
amavi Qjtmaho
Eros Celeris. O Qjro fcelerio \ acrt
Sceleri
fex -^fedx.itr»y.M)i Qji. (cumfpatio) \ KetraKts
Pedanum -p Pelanum
XoiXayiZa-a,t. Qj^ a^k tiy^iHi
malum QjJ/ mallem
ofFenderim 4^ ojienderim
Deleftus QJileHus
unquam 4^ nunquam
Italia ceflit QjJ/ Italiam gejft
poflum QjJ/ poffunt
quid refert 4/ qui referret
certe 4^ etiam
petemus Q^petimus
Cephalioni QJ2ephaloni
gravitatem QjJ/ et gravitatem
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R X.
Edit. Olivet.
p. I.
z6j 2 in Laterium QJ^ Lalierium
4 aellimo 4* exifiimo
7 comprobari Qjne comprohari
5 illis, illis QJllis \ ille
MSS. Qjv|y
p. 1.
267 10 Mi yi,kf Qji. (cumfpatio)
— inquit QjJ/ quid
— «<r3-»«£?——«[9r»Ae(jtt-/iy Qjvp d,
14 longinquum QjJ/ longum cufn
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 517/541
VARIiE LECTIONES.p. I.
267 16 Senatum Q_^.
1 7 tne indc tenes QjiJ/ meum detines
20 et jam (Xj^jam, et
268 I negligam>J/
nec legatn
9 exercitu et provincia •v]/ exercitum et
provinciam
10 fummarius ei Q^fum Marius et
1 eant QjJ/ cantent
1 2 tamen hoc ipfum eft unum QjJ/ tam
probi tfi tnagnum Jit
I 3 0-K.lfX.IA.CCTi)V CXj^ ffKl^l^Ttt
19 tuaque Qjuque
20 VTTl^iV Q_TE(!T6;
— deledavit QjJ/ deh^abit
24 M. Antonii QJ^acom
26«0"-j •v]/
«Aj)
28 fequamur Q^fequimur
30 tamen ij/ tam
32 me legatum Q^-vl/ eJegatum
269 2 leger Qjv}/ legerer
6 et inde Q_i]/ d.
8 A«^ay6uira« QjvJ' '^* (cum fpatio)
14 ad me ^ d.
19 quod Qjiuid
2 2 ecqui QjJ/ ^/ fa»
23 cum QjJ/ «/
24 fcire Q^fcirem
27 A. d. QjJ/ Ad28 hanc "vj/ ^.
270 2 fugerim QJ^fugerem
3 etiam-«J/
</.
6 Tullum Q^4' 7'u/Iium
1 epiftolas ij/ /«Vfr«f
15 quoad -^ quod
19 jam Q_-<J/ </,
28 fpoliare v expoliare
271 1 aiebat 4/ (/.
13 confcientia 4/ _/?/>«/*«
1 5 nifi divine QJnfde 4' »i/^ ^'^
1 7 proipexerim -vj/ perfpexerim
19 ut ut QjJ/ ^.
24 eft -vj/ .^.
33 ab QjJ/a34 eo de meo QjJ/ ^o</?»» w— ab Q^-vJ/ «
272 I Italiam QJtalia
5huic tu malo afFer i/ malo afferre
8 vita et QjJ/ ^.
9 indulgentiam nj/ diligentiam
1 o Hasc QjJ/ 7V««f
1 3 vero 4' '2'.
17 fermo ejufmodi QjJ/ modifermo ejut
19 Curio 4/ Car/
24 Hifpaniis QjJ/ Hifpanit
p. I.
272 24 dubitabat QJubitat
26 belli 4/ /V//-
— propius Q^pompeius (in marg. propi-
us) 4- /•rf?/^
27 eum Q^^' ei
30 putaret -i/ d.
3 3 plebem 4^ legem
273 7 furrepto \ furrupto
— non 4^ d.
8 a Q^^' afetsatu a
9 Sex autem QjiJ/ autfex
I 5quin QjJ/ qui
16 Ad quae QjJ/ afque
1 7 recelTuni Qj-eceffurum
18 Laudavit QJaudabit
24 dixerit ad me•vj/ dixerim
27 debere^/ "^^f^^^/
29 inquit QjJ/ unquam
32 acquievi. Levata QJi/ atque vilehat
33 fermonis QJi^ fermones
34 qua QjvJ/ ^a<e
274 2 fed Q^fi
3 videbimus •vj/ videmus—
• Oppios QjJ/ optimos
6 Csterum 4^ £'/ catera
8 quod •vj/ a/
9 Cicero Attico Sal. QjJ/ </.
1 2 certi vj/ f^r/f
13 fummam ^fententiam
15 Quinto QjJ/ qmdam1 6 ero. Epiftolam Q_ per epifiolam
18 Veftenus QjJ/ Veainus
24 ei ftomachofius, cum joco Q^et iflo
madio fi -vis cum loco
28 A. d. XV. Kal. Maii QJ^oces ifa adfequeniem Epiftolam pertinent
275 4 retice Meas Q_4' r^cjtet et meas
6 filio, fit a Qj^fratre ita
7 dein QjvJ/ de
8 mones QjJ/ memoras
— illo 4^ ullo
\6 et Si^pontam -^ etji ponfum
25 Melitae Q_4 Milttia276 2 Fretenfi 'QJiaenfi 4^ Cretenft
4 prseclara 4/ «j'^ r/<ir«
I o fpero nj/ 'i'/d'<'o
12 Oppiis Velienfibus Q^Oppio JUen-
fibus
-" cum QjJ/ yam
14 videbamur Q^vJ/^w/Vifawar
24 dicitis oportere QJ> d»
277 5 Perfas •4'/fry9
6 indignitas QjJ/ '« ^*^ dignitas
y potexuntQ^potuerint
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 518/541
VARIiE LECTIONES.p. I. p. 1.
277 g C. Ateli QJ^ Caieli 281 6
13 (enatum \' /enatu 10
14 ei i}/ et
16voluimus
Qj^ 'volumus 2025 malum majus Q^alus -vj/ malam 22
26 qui ejus 0^%}/ /« iW,^;? ii/V ;« 27
3 1 cum 4/ turpiterfacere cum ——- falute QJ^ falulem
33 non 4' ^- 282 2
34 ne condamus^J/
nec ofendamus 10
•— pofTumus Q^ pojjimus 16
— me QjJ/ d. —278 2 iratuiB 1]/ i. 17
3 iidem Q^idem 19
4 Hoc verens Qjvereris
— aflequor QjiJ/cquar —7 Appio Qj}/ ^///Vo
9 florentlflimus ac novus fex, feptem 20
Qj^forenlis ac no^vos ut uti 21
1 1 venerit i}/ aieniret 283 5
1 3serario Qj»}/ Afranio 1
14 fi Qj/fiii 16
19 vice^v]/ wicem 1
20 cenfueris Qjonfuerunt ^ cenfuerunt 31
21 7ra.^ivT«>v QJ/ Tsra^oix^fi^a, 284 I
2 2 tS» ^£ Qj>|' "«' 75» 2
23 ftx«r«5 Qji.
— ii erat -^ d. 3
2C t£ u<pxiei 'in 7rpoS4)g« Q^'^' ''®'» «ip«- 5
veiT(]/ iupx 8
3 1 accidet a}/ accidit 933 fibi •4' '^- JO
279 7 indigent >}/ ^_g-f«/—
— Ne hercle Qjnehercuie —— quod Qjjuid I 2
8 ;rXsJe)tS» QjV ^' /'<«'» fpalio) 1 5
14 fafyi) Qj-egyiif 16
15 c-y'vT>j|<f Qjaf. (cum fpalio) 28
16 o-t;jW7r«&«aj» Q^fi"i (cum fpatio) ^ 285 3
20 Antonio QjJ/ ^»/» 42 1 bello ij/ libello 6
22 Curione Qjvl/ Curtonis —24 literas 4" ^- 8
30 te iturum -^ d. 18
z8o 7 meo ^judicare 4^ ^. —10 eum 4^ d. 27
13 mifi 4^ ^i/^'28
14 literas 4" '^- 32
18 proclinata 4^ ^»^''/^^'^ 33
31 videbere Qj4^ «/ rf^^^fm 34
25 Quod peto QJ. - 286 I
27 civilibus 4^ "'^"'^«•f *~~
29 judicio \judico 6
30 XVI 4^ XV II
4 Dubitabat QJ)uhilavit 12
fe Q^^' d.
quid in Hifpania Q^^' quod in Hif-
paniam
meus 4^ mensquo
Qj4'f««'^adigit ita QJ^ adicit
Servius fiiius. Quartanam QJ^ Ser-
njiifiliam quarlanam
nihil, nifi 4' nonnihil
Caefar 4^ Cafaris
valet QjvJ/ 'valemus
fequere 4^ ut
ne aut 4^ d.
ofFenfae fuerit QJefenfa fuerint -^ of"
fenfafuerint
cunftatione te fubiifie QjJ' cogitatio*
ne lefubeffe
vidlorem QjJ/ 'viSiorem Cafarem
refiftentes Qjeftfientis
demittas Qjiimittas
Ei QjJ/ Et
invitus 4^ in 'vitiis
7rx^otn>ca>s QJ. (cum fpalio)
clam ibo QJ/ cla?nabam
caute QjJ/ cerie
(Tuv BiZ. Tci Xiyu Qj\/ d. (cum fpa»tio)
ti.wH(i,eit. QJ^ d. (cumfpalio)
Siciliam QjJ/ Socellam
Cytheridem QjJ/ Cytharidam
altera Qjeteraman Q^^' d.
Vide QjJ/ de
dubita, fi potes QJ[> dubilari potefi
vel iintriculo Q^^^ '^elo ridiculo
plane 4^ d.
tam nefcio 4^ lamenfcio
aliter 4^ alter
laborat QjJ/ laboret
Q^ Axius QJ/ qua Anxias
caeteri QJ> caleris
ex illo Qj/ exilio
exiftimas -^ exijiimans
tempora funt, ut QjJ/ d.
fint QJfuntu,(p(c/.)nca QJ. (cum fpatio)
aftuariolo 4/ atluaria
veftenum 4^ "vel luum
ei.Trorofji.u'; QjJ' d. (cumfpatio)
eramjocatus. Id Qjrat id
Monetali Q^^* none tali
Proconfuli QjJ/ ProconfuUm
etiam 4^ d.
putavi \ putaho
cum QjJ/ enim
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 519/541
VARIiE LECTIONES.P 1.
286 14
«s
1820
22
23
27
28
30
3»
487
288
289
290
7
21
22
26
29
30
3
4
5
6
7
13
24
27
28
I
2
410
15
16
22
25
6
II
12
ndeupil ^rXivrUi) QjJ/ //. (cum/patio)
P-
290
1.
1 13
compafto Qjv|/ cum paSio »9
verum -4/ «'. 20pol lici tos Q^-v}/ poUicilus
illam 4/ ;//« 21
de Q_f 23
filium \fratrem 24
poffim QjvJ/ /o^»» 2?
quidquid Qjj' y«"^ 26
femel QlJ^ Jimul 30
de profedlione mea QjJ/ profe^ionem 291 3
meam —perditorum •\' p^oditorum 5
fi iftis Q^/uiforte ne ne tempi/iate 6
elaniant elaniant emijlis 12
junfti Qji'/(?/ 18
theatro QjJ/ theairum 20
Sed -4/ .^^ 24
jjS-isj ^(^«t;!i>i «^wToii Q_ •4/ d. (cum 27
/patio) 292 2
«fST^j Qj/. (cum /patio) ^ a^m 5
aliquid QjiUquam 6
ac fi quid Qjv|/ aliquid 7
cave Q^d'. 8
nihil Q__w w/;^?7 9
TT^ci^tv Qj4/ a§;(j^v 16
ad villara Qj]/ duellam —Ab Axio QjJ/ y/ Z)a;f/o 18
diligo——Minturnis Qj/. »9
fuerit ^fuerint 20putent ]> putem 2!
Curtio (^Curto 4/ Car/o 28
xIajjt* «!OK»a» QjJ' '/• (cum fpatio) 293 3
Cicero Attico Sal. Qj/. 4
QJ. 7
poftridie Qiji^ pridie 10
pecuniarum Q^ pecuniariam 12
erui -^frui —eft propter Qj^t prcpter »5
confolandum ^/ conjulendum 16
audiri >!/ audire 17
foret QJ^ fore 18
hae
QJyac
—expenfum tulerit, morari : tabella- 25
riis QjJ/ ^AT /1, Jufiulerit moram ta- 27
bellarius 294 4eflet, cum QJ^ ejfe quas
Eros \ Heros
timidiorem -4/ tardiorem
ii 5ra»?j eiytyveiuf QjJ/ </. (cumjpa-tio)
quo Q_^«/ 4' yai»<^
me i/. fe
fuccenfere Q^^" luccenferi
fufcipiendse -^ fujcipienda
Allienus Qj^ Alienus
a L. QJehis in anguftiis QjJ/ // /a angufis
Sed dii iftos QJ^ feduSios
Vedeno QJ^edieito -^ Neaieno
fueris Qjris
advenifTet QjJ/ njeniffet
ignofcerem Qjignojcerem
defpeftam^J/ dejperatam
diffimulabimus Q_4/ dijfmulavimus
audierifve Qjiudierifne
Cotta 4- Cc^^a
a. d. Q_«/j'
ventum eft \ njenerunt
Pompeiis QJ^ Pompei
Ninnius QJSlininius
a villaQJ\, ad villam
diverterat QjJ/ dewrterat
Tamen Qjummelius 4^ melius cji
mima Qjiuma (fup. lin. '* nura^*)
non modo 4^ nedumfifte Qj/ie
lefta ^ fcripta
a vetere -^ amertere
Ocellam 4^ cellam
iiy.gx.ii QJ^ cras
mihi 4^ nihil
aliter 4' taliter
quia pueris 4/ qui a pueris
XVII. Kal. Jun. QJ^ d.
Cicero Attico Sal. QJ.XIV Qjivu
tivToy.riS-iv Qjvriariaiv
gaudebamQjl'
gaudeam
Hifpaniis QJJifpanis
ex curfu Qjx curfus
purga QJ^ purgavi
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 520/541
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R XI.
Edit. Olivet.
p. 1. P- 1.
295 II vicies Qlyiciens 300 13
296 3 multis meis Qjj/ multijfmis 14
4 levata Qj]/ snata
1 6 exegi \ exegit 15
297 I iis Ql-4/ vel —2 ea Qjam 301 II
8 et tam Qj4' ^//^/«
14 incommodum Qj« commodis 18
16 vides, utfunt, et Q^a/ (^^;// 4/ w- 22
^jVj, f/ 25
21 egeo -vl/ (?^(3 27
22 anguftiis Qjingujiis 302 8
— fumus Q^/tiiJimus 9
23 opinantes Qjpinante -i/ opinantihus II
298 4 fuftentetur per te. De Frufinati Q, >9
i/Juftenturpartim de Frujinatis
23— futuri QJ^Jutura 24
5 opportuna i|/ aptima 26
S epiftolas. Hic tua Qjpiftoks luBua 3»
lo agi 4- ^.g''^ 303 I
1 3 velim 4' velis 5
14 follicitudo 4//«/////«y(? 10
17 poflet -^ poteft »5
22 magis quodam 4' coram magis 23
24 tantae, ut 4 /tf»/<2, /iz// 26
— effecerint 4 effecerunt 27
25 Itaque nec -vj/ ;/tf^«^ »/ 304 4
299 5 poffini 4 </. 7
10 tantum^ tamen 17
— Bafilo QJ/ BaJtHo -—
1 3 profedlo QjJ' Jcriptis Utitris proJeBo 20
—- de qua Qjuam 21
15 deeflet Q^^ d'-?^^? 22
16 Quintus Q_ ^»<? 23
20 cum 4 ra« //^ 29
26 faciendum \Jugiendum 305 2
joo 3 veftrum 4 noftrum »3
5 eft QJ/Jenfi 14
1 1 modo Q_4' »<?2 »9
MSS. Q^n|.
Reliquo Qj>J/ r^r/^/o
Baibum et Oppium : iis Qji^ oppi*
dum : et quoniam his
confiderarem QjonJiderarent
credo Qjedo
es. Fadlum Q^eft ea faSlum -if tta
faHumfim -^Jumcaufam -i^ caujamJuam
pareret 4 pareat
Tum Quod Q_^.
reprehenfionem il/ offenjionem
quam \ d.
Rempublicam 4/ reip.
meo 4 ^^
ftatim
^Juamperge -i/ per
ut "^ d. -
alienato i}/ alieito
te flagitari Q^nJ/ effagitare
prs '4//r<7
adjutum 4* od tutum
Januar. Qj4/ y«».
Balbum Q^Balbam
illic Qjlluc
deprecatorem ^ depredatorim
in Q_/V
VI 0,4 XVI
fim •\>Jum
Quotidie Q^iecafus Q^cauja
infirma ^ firma
quieveram QjJ/ iveram
Ceffi meis Qjejfimus
referri \ dejhri
et 4/ ^/w«
miferam \ mijeram per te
ut 4 </•
quid 4 i^i
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 521/541
VARIi^ LECTIONES.p. I. p. I.
305 zo poftea il' /?/? '* 31 ' '4
z^ {criptara. -^ /cripturas 312 2
2; filium ^fratrem 4
27 de i]/ ^. 6
30 confimili -vj/ ejusjimili —306 I mifi -v}/ «z//?/ 1 1
6 Italia QJ/ «//« '7
23 refcribam i/fcriham 23
24 debeant 4 debent —307 6 a. d. Ci_a</ 3132
7 die 4* «'. 6
9 maxime ij/ ^o maxime 1
16 Poftea, cum Q^ PoJ}eaque quam 12
1 8 cognoflem •]> cegnojjfet—
20 Nilo meo his Q^Z,. Lomeo iis 17
26 illam 4^ d. 24
28 veftra -4/ «o/?r^ 29
31 congrefTus -^ ingrejfus 30
308 1 1 quod \ quid —1 2 fraftiorem ereSiiorem ^ erelliore
— acceflifTe 4/ «f«/^ 314 8
1 generi 4' genere i o
16 crevi puto enim ^creviduto enim 1
17 cretionem Q^autionem (r fup. a) ^ 12
crucionem 1
18 VIII \1/ VI 18
25 huc 4/ /^««^ 21
27 funt•\'fnt 315 2
309 I fatisfacit ^fatisfecit'
42 enim 4^ «^- 8
3 fcripferit QJ^fcripft 1
1 4 tam Qjamen 4/ '»« * 3
1 5 id Q^is 1
•^ fiat, tu QJ\^fatu 1 8
20 aliunde 4^ ahunde —26 quotiefque 4* quotiefcunque 23
27 Vale Q_</. 25
310 I cum 4^ d. 316 1
3 item qui Qj4' itemque 13
6 in 4' ^' * 4
13 aliud 4/a//?a^°<^ 15
16 parentem Q_4' /'"^''/«^' '^
17 num 4/ «^w 19
S% id Qj^/ «^ 25
1 9 quem Q^^^/ quam 26
— potes venire Q^pof eum res 4^ /?/? 3 '7 S
mw m 8
-— pervellem Q^per •vellem 920 quid Q__4/ yao^ 1 1
311 3 Quintu^ Qj4 ^*^ '4
4 cum Qj/. 318 2
8 confolatio Qji^ ea confolatio 3
ToM. VIII.
C. quidem Q^^' ^<»«' Cequidem
fit \fuitmagnas 4^ d.
fuades Q^fuadeo
ulla de Q_^4 'valde
in Italia QJtalia
\\\oQJ\,ul!o 7-"
fuperioribus 4 '«^"/'''«''^i'^
perditis 4^ pradiSiis
ea 4^ ^«^
moneatis 4 monentis
et maxime quid fcribas Qj/.
egeo 4 ^50
defperato 4 explorato
Jun. Qj/.
qua cupere 4 quam capere
matri eam Q^Ematiam 4^ Emathiavt
eram Qjsam
quam putato ea Q^^' ?«'«' fl^j''»*''^
^«OT confolandis fcripji P. tanta eif
moleftum Qj^Ji molejlum
illinc Q_4' illi
intelligis Qj4 id intelligis
a. d. Q^ad
emiflus QjJ/ me mijfus
XVII 4/ XXIII
impeditum 4 impeditur
fcribas 4 refcribas
poflem Q^pojfmfi Qjl/ fl'.
fperare -^/ afperare
tantum 4 tamen
die XXVIII 4 d.
Selucia Pieria Q^Seleuce aperiet
Antiochias QjJ/ Antiochea
domino 4^ d-
differri QJeferri
de 4^ d'
Sylla ^ fiilla
commoturam \ commoraturam
arbitrantur QjLrbitrabantur
hic QjJ/ huic
videam 4/ d.
mei idque Qj\/ mittoque
utilitate 4 utilitatem
Nec fi in aliquem ^Jimale quern
ne 0^4 "^<^
improbitate 4 improhitatem
ne rogari QjJ/ negari
negant ufquam 4 negatus quam
Camillo QJlamilUo 4 Camillica
Camillus QCamillons 4 Camillim
T tt
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 522/541
VARI/E LECTIONES.p. I.
3'8 3 fcrjpfit, te fecum Q^/crip/ife t
fcripferat eum
:um -^
5 t^-^d.
6 et fic Qjtfi
7 valeres•>J/
'valere
8 Acufius Qj4' Aguftus
II Acufium audies Q^\ Auguflum au-
diens
12 ut QjJ/ «/ eo
i6 mifera -ij/ tmferia
20 feciffemus ^fecimus
22 malorum ^ majorum
24 etfi quidvis 4' etfiquid ^vis
' »5 de ftatu Reipublicae. O dii
fiaturi elodi -^ dejiauri clodi
Q^de
— generumne QjvJ/ generum ne
28 cum ab ipfo QjJ/ vim abufo
319 2 Quje bis ad QjJ/ ^adam admetet qu(g etiam ad me vifat
8 ut QJ.lO redeo : funt Qj}/ reddiderint
12 te commorit Qjj/ et commoti
— enim rogarit Qjum roga^vi
13 fermonem QJ\f fermone
»5 fortuna fit. Equidem -^ fortunas te
quidem
16 me in Qjni ^ uni
p. ].
319 19 noftra -^ noflra
— tua QJ^ tua
20 noftra quae ij/ nofiraque
21 De Oj^fide
23 ccIdd QJ. (cum fpatio) \ cclii
29 nuntiant ; quae •>}/ nuntiarique
3 1 et Qj4/ ut
320 I aut QjvJ/ ut
2 curat djj/ rar^/
6 ad tempus Qj/. (cumfpatio) ij/ a//fl-
— accomodanda QjJ/ accommodandam
1 7 te habere-J/ i/.
22 quam obefFe 4" quamobrem
26 difceflKTe ij/ excefftffe
28 cunfti 0^4/ ;««//
30 fcripfi, apud st/9r/r«» illas QJ^ /cripfit
apud epijiolas
31 poflint, advertas Q^'»!/ /0^/« fl^v^r/flj
-— miferrima QjJ/ miferum ea
321 1 fimile 4 humile
2 Video •(}/ ^Wm3 dando 4 date
6 quid 4 qui
7 neque 4^ feque
10 loquare opportune Qjoqueretur opor-
tuna ij/ loquere opportuna
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R XII.
Edlt. Olivet.
i>.1. P-
322 6 itaque 4^ atque 323
g fin rufticatur Qj4 in rufiicatu
10 et tamen etfi 4 tametft
1 2 complicarem Qj-oOT//;V<ir^
j 6 Axio 4' ^-^'J
17 quo Q^vJ/ quoti
20 quiddam 4 quidam
'323 4 naves delatas Q^4 navis deJata
MSS. CLn|.
I.
4 reflata Qj4 refiatur
7 funt \ fumus
10 «JtS |MEXf< Q.Y «'^'^' jlAsAfJ
— homini non Qj4/ hominem
16 Cicero Attico Sal. Qj4 d. (nec uUa
itt hoc libro divifio)
24 aut Qj4 et
25 Vennonii Qj4 Venntni
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 523/541
Y AK I JE LECTIONES;
325
p. I.
323 27 ab 4/ o^
28 hafta QjJ/ &a/am
324. I delegationem a-^
deUgatione r»Z Metonis 4/ meroris
3 Vefteni QjJ/ /^^/f»/
4 fed ludis Qj}/ etfeduh iis
— Sed Qj/.
7 O Gratas Qj»^ Gratias
12 aequo 4' «^ qxo
14 •^"'^^'fiue 4' ^'-«'^*'^ f<*
15 ipfum Qj^/ip/um tamen efl iis ediofum
24 et Statio Q^^- teflario
25 dedecore QjJ/ decore
28 nf«p)!r)ir 4^ neg/»)j»
— fed cifA,7rtivfit,x jtgHvi» QjH' ^« ^i"**
fpatio)
noffem 4^ nofcerem
aflentio Qj4/ affentior
proximis, Ccepione Qj4' Ccepint
P. Q^</.
Tubulus Qj4/ tabulis
Cenforinone QjJ/ Cenforiuo
Manilio Q^^' Manlio
M' Acilio 0^4^ Manliv (Mallio fup,
lin.)
fuerit Q.^'^^ ^''^'
^ Conturbat QjJ/ conturbo
—- in——(cnpt\imQ^tpitomSFanniana
inBruti epithoma fannianorum
f^ripfi
29 De 4/ ^.
30 fit4'//
3 2 vitandse 4^ mutanda
— Nicafionumque QjJ/ /w^ affionumque
326 5 ne qua Qjj/ «^yir^
8 Tyrannionem Q_4/ tyranniomma
9 Ain' Qj«— fuit Q,y«/
1 3 3-«VT« 4^ ^»
— ^thooriyLn Q^^iOi?[»ftai y d,
17 TeAe? Qy.•— quidem 0^4^ ^»
18 quo 4^ qucd
2 2 Tantumne QJ\> Chremes tantam nt
26 ViTTii^i Oy. (cum fpatio)
— ct urbanum 4^ ^ /»r^«. iV««
28 Atticam 0^4^ ^tticiam
— tam Qj^/ d.
327 1 Cicero Attico Sal. 4^ '^.
4 mihi attulifti 4^ nthil abflulifli
7 detulifTe 4^ detuUffes
9 Publilius QJ/ PaMw
327
328
329
8
918
'9
20
21
22
330
331
1.
1 1 ene 4^ tfl
I 2 angeretur 4^ agereiur
I 3 Velim magis Q^ vel nimiaI5
nimis 4^ minus
16 atque 4/ /<ry«f "^^^
5 KTTifia.troXcylxi om^Si Qj^ »tS5*;»T»X4«
6 villa QjvJ/ a/Ai
14 Tifameno Qj^ teflaminto
3 hilaritatem 4^ hilaritate
6 perpurga 4* perpugna
9 X7fe^ia/(riv Igitur Q^^' fxyowtf-^sff
habere videatur »7rB^iuTn efl igilur
10 an im u s Qjtnimis
16 quid habes 4^ <^«
23 idem Qj}/ d.
24 non repugnante Qj\f repugnanti
2 Denique 4^ 'veni qua;
\ I appellaris 4^ appedarit
12 Statilium Q_5^Wza«»
1 6 prasdiatorem 4^ pradicatortm
I 8 majrore 4^ dolore
26 vultUiTi 4^ 'vulnus
2 quo 4/ fw^3 vellem 4/ 'velle
— adeffet 4^ «^*/?
4 adjuvaret 4^ adjurt
5 Panfa 4//(?«/fl
6 Cratero. Piliam QjJ/ Crater opiliant
—veta ; fatis folitus
Qj}/'vetabat is
efl
1 mane 4^ maxime
15 ut 4^ <^«
16 dabis Q_^.
17 Cicero Attico Sal. 4^ <«'.
20 nifi 4^ y?
23 probabatur Q^^' Z"'''^'*''""
26 prius 4^ aptius
9 cum 4/ /«
10 fieri Qj|/ ^/m
I I Panfas profeftionem 4^ /'«/^ Pf^fic*
tione
17 cnicuimcdi Q_4/ cujufmodi
1 8 qui 4^ quid
22 Cluatii QJ^lauti 4« «levati
2 tentatis 4^ /a»/w
1 Quaedam 4^ ^eedam enim
1 2 poUicetur 4^ polliceretur
1 3 Egnatio 4^ gnatio
2 2 prasdes 4^ ped/s
23 accucurrifie 4^ accurrifft
— obfignatoribus 4^ obfignationihus
334 3 videtur Qj»}' 'videbitur
6 Circajis Qj.etis -^ Cateris
8 pofteritate -\f poteflate
T tt 2
332
333
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 524/541
V A R l JE LECTIONES.p. 1.
334 13 quos Q^->|/ kr^c
16 meo. De fponfu Qji]/ meo refponfnm
17 quid Qj/.
3354 commovere •\' commcveri
9 fimulatione ^ fimulationi
II ad te "4/ </.
19 prudenter ^'/««'^«/^r
20 viderit >)/ 'videret
24 leniores 4/ levioris
336 I non 4' ^.
6 jejunius \> tejunius
8 a Ranio admonitus Q^rario 4/ r^ro
admonitus
31 ipfum Qjpfumfolum
3 2 et frafti ^/ d'.
337 8 et QJ.1 1 te Qj?'.
1 5 annum •4' annuum18 quidem QJ.21 et cur velim Qj\> d.
338 2 folitudines QJ\/folitudi?2em
6 Aledius Qj^ Atedius
8 acceflione nunc Q_4/ arcejjione non
9 jaceam Q__4' taccam
1 te Q_4. ^.
17 Gamala Qjl' M^^aZ^
21 quanti quanti Q^quanti
24 Sicam 0^4^ Siccam
28 quibufquam Qjjuihufdam
31 SiCce Q^Sicco' -i/ fic cere
32Scribat Q^fcribit
^ fcripfit
— ut tu Q^^' cui
339 2 fecit \ffaeit
3 timebam 4- -^-
5 permutarine Q^permutarinje ^ per^
mutari ut
10 Venuleiae QJ^inuleia -^ Vinulia
14 it. Ei QJ^ id ei
16 Sica QJ/ Sicca
1 7 mihi 4/ -a'.
20 po(rum 4^ /0^^24 ab Q_4/ cum
26 hos Q^^' ^'
-— comparatiQJ\, comparaia
27 fcio Q^focio
340 2 iy-yiifixfA.x Qj4' i7rly^»fiiA,tc
4 Sica Q_Sicca
-— A. Silio Qj^/ y^i<&
1 Sica Q^ Sicca
— eo raagis 4" «"^o
20 Sica QJicca
21 Cottse QjvJ/ Certe
— nofie Qj^cn fe
21 aliam Qj^llam
341 9 illum 4^ 0'V/a«i
p. 1.
341 10 habemus 4^ '^«^^««^
I 3 nihilo Q_«//
— Sica QJicea
14 ejus
Qjl'/«//
17 eft. Tu igitur QJ/ extinguitur
21 magni aeftimo Qjxtimo 4^ afiimo
22 Rempublicam lugere Qjegere
23 mitius : erat Qjntererat \ intereat
•^LZ I pro mancipiis 0^4^ Romam cupit is
7 Aledium Q_4' « '^ '^'« inducert
25 Sintne Q^Jin
26 audlores Qjtu^or es -^ auilor efi
27 quoad poflunt adduci : totum Q^qtiod poffum adducito lum
30 iyyyifXf/i.x Q^^" iTrlyfK^ifAX,
31 IvTci^pioy QjY 'iwiTU,<ptov
343 6 voluntate Qjvoluptate
8 Sica QJicca14 vide Qj}' y«/^(?a/
19 qualem 4^ ^«^/f
17 Sica QJicca
23 et non QJ\/ non •
25 utrivis QjV utrius
28 reprsfentatione QjJ/ reprafentationm
344 2 illum 4^ ///a</
4 At tu 0^4- yiut
5 emere 4- merere
6 fervio ita -^ ferviat
14 loqui, eam QjV loqueretur
x"] afFedum 4^ d.
—quam tum Q^quanlum
21 ipfius Qj4/ illius
23 ad quam 4^ aliquam
24 ne 4^ d.
345 1 fafturos 4^ ^-
5 eft Q_4^//
6 via 4^ 'villa
9 ot heri 4^ veleri
1 1 partes 4^ parthis
17 Cura Q_-4' cur
1 9 Sica Qj^' ^icca
20 facillime \>facile me
24 Sicse QJicca
27 ineundis 4^ «0« eundis
346 4 vel illo QjiV '^''^*
5 Sicam QJiccam
9 a te Qj^' «^»
15 loco Qji.
26 mihi 4^ nihil
27 Non Qj4^ «<i«
347 * qi^am te. Si tibi Q^quanta fint ibi
5 dixit Qj]/ ^/jf/
S Cluatium 4^ Eluatium
1 4 Hse Qjl' tua
1 8 qui 4^ ci»
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 525/541
VARI^ LECTIONES.p- 1.
P- 1.
347 24 Maxima e(l Qj/. 353 428 uti Q_«/ 5
348 2 tua, tuaque Qljua fiiam •]' iuaque 6
9 avocas QjxJ/ •vocas —— levaris Qj4' ^« 9
»3 occupatiffimus Qj/. (cumfpatio) 12
fueris 1]/ ^. H8 aberro 4' oberro 24
21 jegnmonias ^ acrimonia 26
— ecquid Q^et quid 27
30 a dalore i|/ (/. 354 I
349 4 pofTe \ pjjitm 7
5volo 4^ '^- 10
9 publicatus Qjv|/ puhlicanus HH KwfJo; 0, £ Qj>l/ xvpj-Xi »5
»7 Cicero Attico Sal. 4- d^ 27
21hac Q^i}/ ci.
—23 necefTe ne 4 ««"^ ne 355 2
28 quod Q^quid 4— fcribetemus \ fcriherem
29 et Q_4/. 9
350 5perfpexi -^ profpexi 13
10 et &ie7rifji.7Tii Qj^ d. (cumfpatio) 14
17 ofFenderetur Qjiffenderet »7
25 difceffas efl i)/ difceffimus »9
29 venero 4' •venere 23
30 condiebamus 4 condiebam 26
35» I Scapulanis 4^ Scapulis 356 7
2 ut 4 aut 12
5 enitare 4 enjitare 22
9 fis 4^ d. 357 3
«5 me Qj/. S
16 ego Q^4 lego 12
18 fadlurus -i/futurus »5
23 Ac tuliHi -vj/ attulifii »7
27 Rebilum Qj4 Rebilium 20
30 patitur 4- patiatur 21
352 2 quas 4^ f«^-f—
10 A. d. QJld 25
»5 fcriberes Q^fcribis —»7 Scripfifli Qj^fcrip^ 358 5K~ efl ? aut 4^ extant »3
353 4 files Q^fcies 14
mi Q^^' ^'
efTct Q_<;^
pofles QjvJ/ /o/f
quanto opere Qjiuantcpere
veio 4^ ^-
Sed Q_4/ d.
puto \ putaho
Muftellam Qj4 Mufielam
fit emptori 4/' tempori
Muflellam Q_4 Muplamiyyii^oLi^x. Nam Q__4 ^- (eumfpatio)
Lanuvium 4^ Januarias
Carteiae Qjartim \ Cartivi
Fulviafler Q^ulviniafter
Caniniano QjJ/ Ganiano
o-unxot Qjkl/ d. (cumfpatio)
Qairini Qljui riuiLanuvio 4* Lanuino
tantum mediocrius Q_ 4^ iantummodo
odius
exculto Q_4 ifto
poterunt Q^potuerunt
Muftella QMuftela
noccuerit 4 notuerit
audere re Qjiudirer 4^ audirminferiores 4" infirmiores
expeftamus \ expedavi
poft 4^ d.
C. N. 4/ CN.
CaEfarem -^/ Ciceronem
cum 4/ dumgratus Q^gra^ius ^ graiius
verum 4 uirum
hoc idem Qj4 hodie
fcis QJ^ fcito
mihi Qj4 ^ed mihi
T»T4 ^e jW)jAttio->) QjJ/ d, (cumfpaiio)
Casrellia Q^^' Carelia
dum Qjium dum
Metone Q_-4 Metione.
XXV QjJ/ XX
veniat Qjueniant
Spintherem -^ ftpeierem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 526/541
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R XIII.
Edit. Olivet. MSS. Q^^
p. I.
3S9 2
5
7
8
9
«5
i8
«9
360
361
362
48
U18
19
22
28
I
5
6
»3
»7
23
24
26
3
7
10
16
24
25
27
ulli ^}/ ^. 362
I.
30
ifta 4' £l>^f» ijla 363 I
adhibitam : quod fi Q^4/ adhibham 7
ejje
12quod \j/ quo
feftinationem \ fejiinatione »3
me i]/ ^. iS
pro fafto \ prefeSio
ecquanti -^ et quanti —per ^amavi Q^ferfequor amat qua —-
illum amavit 19
ipfa res ; quid i|/ ipfarum res quidem 21
ficubi \Jieutt
quidem i]/ quid 23
ergo -4/ ^. 364 6
nofter Qji. 8
abfuturus Qjiffuturus 10
quod Qj^ d. 16
qui fi Qjvj/ quid 18
nihil gererem Qj\|/ <;/. 20
eft. Praes Qj]/ ^A:/^rJ 365 2
efles QJ^ effet II
longior eft QjJ/ longiores 12
elaboratum Q^ laboratum (cum 13
fup. a) 20
Quseftor \ qua —Aulus Qjinnius -v]/ annis 22
putaram Qj}/ putarem 366 9
Etenim •]/ Fidelicet 10
et urge Q^iunerge ^ et tu verge II
Crifpo et Muftella Q^^ Trifpo et 14multis »7
hi >!/ hic >9
a Caniillo Qjv}' ^^*' '"^'''^
Herennianis Q^Heremai (cumfpatio) 24
fecifti QJ/ ^. 26
mortuus %)/ na'. 27
facetis Qj\>facies
fuerit Q^fuerat 367 I
qui effent imperatorum Q^'4' fft/ff 6
{^»» imperaturum 8
conjunftifllmos Qj^ i/,
minus ^ magis
ne 4/ nec
dum modo quid : jam Q^iJ/ dummi)^do nequidjam
refcripturum ^ fcripturum
videbit Qjfidebat
cum Qjum tu
Jufli Qjiifi-\' miji
ei Qjt
Plane QjiJ/ PlanefaBurumfafciculum ad Veftorium Q^^ ^'^f
ciculum dueflorium
Nolanove QJ^olano
Quintum : multa Qj»}/ qua multa
Tironi didlare ij/ Tyo indicare
diligentiflime -^ humaniffime
conftitui a Qj^ conftituta
Casfar 4/ Cafar non
tum Qjumdomine Qjiominine
eft 4 etiam
illic 4 ////
aliquid QjJ/ <^.
fponfor Sunii Q^fponforum
eft. Nimirum Qj/ nimirum
deferam -^ debeam
ante Qjintea
nufquam i}/ nunquam
K««v<5ri^i)ff 4</.
Nunc illam 4/ /» Vitillam
tu Q^a'.
'AKXati/xtnyit Qj^ AKa.oijf/.ee^Kyi»
Brinniana Q^-vJ/ Brimmana
a. d. Qjj^
tuo, Sp. Vettio coheredi 0^4^ '^^f
»f^/«' comheredi
quod 4^ ?*2^
illi 4/ ^.
'(^^XoTVTr^a-^ctj Qj/, (cumfpatio)
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 527/541
VARIiE LECTIONES.
367
368
369
370
37>
372
1.
8 id hercle reflabat Q^^ iJem dc re
Jlabat
13 erunt Q^/u/if
16 aliquid Qji/iud
— eiFugere QjV effugertt
22 '^xxwxixi Q_Brimii \ Brima
~ nofter- fe Qj/.
25 enim iii Qj^. (cumfpatio)
2 fi quid erit Q^y^" quid \ d.
\6 folitudines Q^ folttudinem
20 Primo Q^-v^ modo
21 videbatur 4' »0« wVif^a/ar
22 fed in iis Q^fedimus \ fed 'vivii
•— iTfliylcC QJ' UT^l-^lot
4 Quinto Kalend. Qj|/ vi
5
quo Qjl' ^»
6 ecquid Qj/ y«;W
1 habeat Qj4/ ,^^^^/
— conficiamus Qjonfcimus
1 3 efFem 4' effemus
17 quem Qj}/ quam
fpatio)
z IV Qj4' nr
7 et Q_4' '''•
8 eam \ meam
12 fcribis Q_-v|/ d.
16 ipfe 4' '/y^
19 effet QjfTe
26 A|/r»TtA«o» 4^ Arifotelicum
29 'A^>)AoTyV>!To» Q^ d. (cum fpatio) 4^
A^)iAOTtiW«»
I ut illi de iis fomniafTe Q^^' i»utili
deus omnia et
3 nihil 4" "tihi
6 5r<&ay« QjJ/ </• (cum fpatio)
9 Varronij etiam QJTarrone
1 3urbe augenda 4^ i'?''^* agenda
16 Ad Ligarianam QjV d.
17 res 4^ '^.
25 (pi>.o(ro(pai; ' an tu nos QjJ/ philofophos
ancums
26 Ai^i)%.>i4< Qj^- (cum fpatio)
28 ago fc.lict L 4^ agnofci licet
29 Mi) >.-;§ «iTeT? Qj/. (cumfpaiio)
6 quair tum 4" quantum
I 2 inhibere QJnhiieri
15 efTerjt 4^ ?/-/
16 juffi ^l-z^i.y?
18 Ixo^:^ Qjpocho 4^ epDche
19 Varroni QjJ/ ^<?rro
20 Luciliu.: Qj\> Lucullus
*3 '""Ai?' Qj^' (cimfpatio) \ fM>\tti
31 exiflimas cuiquam ante, quam Qj4»
exifima ^uic^uam
p- 1.
373 4 u^io^^a>TK Qj^ uiufinifrtt
7 auftore 4^ afiore
12 Cum Qjjucmodo— dicere Qjiicerem
15 humanus QJjomo
— a meis Q^^' d.
1 7 ego QjJ/ ^o
1 8 idemque Q^^' itcmque
21 Coheredes 4^ tum heredes
374 4 intexui Qy.7 QjV ^.
8 tum QjJ/ //»7«/
9 videbitur Qjvidetur \juhetur
24 Lucum Qj|/ Z,of«;r«
28 malitia Qj}/ militia
29 de 4* ^*
375 I rat^^fd.
7 ita 4/ ifa
9 in Qjj' «^'
1 1 detexti QjJ. defai
15 uti 4^ «^ ^'
16 quare Q^^' qua
— twasyfy^iws Q_d'. (cumfpatio)
1 8 quod i}/ yao
22 invitus 4^ '««^/«•f
25 Sceva loqui Q^Scevallo qui \f Scavalo
qui
376 3 fibi 4//
— Corcyras Qj^ rurrere
14 mihique "4' mihi quee
1 8 eum 4/ enim
19 nunc 4^ '''•
22 cur tu >]/ fa//a
2 6 ergo Qjiutem
377 15 «^yev. At Q^^rg-o <3/^«^ 4^^^i'*
at
36 perfequi Qj^ fequi
— Spiutharo fyllabatim Q^ fpintaro fl-
labaiim
19 Virgilii Q_4^ VergiU
20 proximum 4 maximum
j^'] ferunt Q^ferant
'ig Lanuvium QjJ/ lanio
31 die 4/ ^^^'
378 7 De epiflola 0^4^ Epifolam
9 inofficiofi 4 offciufi
15 )i.oh.ot,ii.Ha. Qjilatia
16 putaram QJ^ putarem
23 nec inihi 0^4^ »^ ^»'»
28 in Qj\>d.
379 8 debeam Qj4/ debebam
16 minime 4^ ^-
27 magno 0^4^ '» magno
380 4 modeflum 4^ mlefium
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 528/541
V ARI /E LECTIONES.
380 6 probatum QlJ\, probatam
10 mutata: balnearia Q^4' ut ad bal-
nearta
II
»4
16
22
24
25
26
381 7
1
12
13»5
«7
21
27
I
«3
21
22
23
29
33I
382
3S3
5
12
«4
»9
20
24
25
2626
30
31
384 5
7
eft Q^'4//<«/
lucus ^/ /a<f?«J
'»rci/ rfaT6(p(,fY,aov Qj/. (cum/palio)
Faberianum il/ Faberium
fperare Q_4' fi'"'"'^
jam >}/ Ko«
confidam Q^onnuiam
Demeam cum Eros <}/ De me an cum
Heros
Mi QJ.erues Q_jruere
fuerintQ^/uerunt
annis ij/ <?«//<?
quadrat. Volo Q^quadratullo -i^ quU'
draculo
te "4/ </.
fin QjJ/ wf
Canum^J/
carum
nihil 4/ iW'^^
et epiftolam Q^te epijlola i^ te epijlo-
lam
intellexti QJnteUexi
P. QJ^ l.
Rupilio Confulibus : annis Q^Ru-pili an
eft ^ejfet
fero ^ferro
in iis Qj^ ^'
miferam QjV miferim
fcribes Q^ fcribi$
confeftim Qj4/ confeflum
Cifpio Qj^ Cujpio
deftinat, tum habet res QjJ/ definU'
tum haberes
poteris Qji/ pcterit
accepi : et Qjicciplet
iVIummio QJ\/ d.
aut Quxftorem, aut Q_4/ ad qua-
Jiorem
fuifle credo. Tu QJ^fuijfe : fed ere-
do te
Si n,eutrum quadret in Qi^fve utrum
eade::-}
tuuni Qj>J/ iui
ccciditque Qjecidu -^ cecidi
Mulvio QJ/ Milvio
p. I.
384 91
24
:>^
;86
387
388
389
390
28
29
10
13
'4
22
25
I I
»5
21
23
2526
2
3
6
8
9I
12
»3
20
25
I
2
3
46
7
16
»7
19
25
3
914
'S
24
26
27
8
'9
21
25
coaedificari QjvJ/ ^«w adifcari
fi redc ^1/ y?/r^ te
nofti QJ^fed nofti
Afturam QjJ/ AfuraKal. QJ.Kal.ful.
ut cum Publilio Qj4/ <«/» Publio
mehercule 4' mercedem
fed Q_/mihi 4/ ^.
faepe 4^^^^
eum Qj-I' enim
ab eo "4/ babeo
diem QjJ/ /» ^/V«
Epicureos 4^ Epicurus deos
non probo QjJ/ </.
pote Qj]/ potef
quas QjJ/ «f yaaxfcripfifle i/ Jcripffi
^ly.Ki rel^xii i^^iav QjJ/ ^. (cumfatio)
a57-«S7Kj 4^ *TaTa<j
putato ^ puto
ft Q.^' '/•
utar eo 4^ «' (lereo
Credibilem 4^ incredibilem
plena QJ plenam
fibi 4/ ^2^'
aKohio, 4^ </•
et 'E».«Jo; Q_d'. (cum Jpaiio) \ et
Parthenone Qj^arte none ala -^ parte
"joleana
iia Qj^' ii! literis
fabulis 4/ tabulis
in Q^^^' d.
Acronoma QJ^ acrimonia
niT^-^if^oii QJ/ d. (cumfpatio)
pofthac. Tu QJ poflfaaumrci 'o>iCi 4/ d.
fx.OAtii uTnirti'; Q^^' «^««^'«Mj UTrdTxi;
Canae QjJ/ Canai
me 4^ ^^^
quoi QjJ/ quod
et Q^^' (/?
ita Qj/.
probo 4/ probatefFandum QjJ/ ajflandum
[Aoii; Ko^hv Q^fx,i0( (cumjpatio)
Cotta 0^4^ 'o/is
plauditur^/ proditur
Annueram 4^ Ad^veneram
eum 4/ ^-
idemque QjJ/ itetnque
Bjebio Q 4/ ^a^io
excurrere 4^ excurrerem
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 529/541
VARIiE LECTIONES.p-
1-P-
L
390 28 argenti, prxter praedia : auftionem 393 ^5
Q_ i\/ argenti : auQlonem, prater 21
fradia 3»
31 nec noftri ftudiofiorem Q^ d. 39 + 3
391 4 Expeftabo \ ExpeSio
6 PoUex QjJ/ Polex 4
9 in Qjn/ua 8
1 In eo Qj4/ meo 12
13 quo QjJ/ ^a<? H15 cretionem liberam i]/ d. 29
17 arcendus QjvJ/ arcejjendus 395 420 a Tito Qjittico 10
21 I03D QjJ/ LIII 20
24 De Coffinio doleo QjJ/ deos in iodeleo 21
30 teflamenti •\' d. 24
392 1 5 enim •vj/ «/^'«w —1 7 effet : moleftc kiXQm^^eJJetmoleJleferrt 28— Antii "4/ «»«/ 396 I
19 PublilioiJ/ PaMa ' 2
20 enim •\' etiam —393 3 Is 4/ /^/x 3
5 correftam \ correptam —8 Lolli Lollii Q^^ olH 6
10 me Qj|/ <2'. 8
1 2 ruxi »}/ rar*
me Phames \ Ephamea
dare fibi <}/ dares ibi
fe 1]/ (/.
eft; quemadmodum Qj}/ ^/ y«ma<^-
modum
ut Q_^.
inftituerem Q^ injlitueram
mifi >)/ remiji
Ita QJ.taque
culcitras -^ culcitai
ne "4/ fflf*
Narro Q^^J/ narrabo
Barba Caffius il/ BarbacaJJus
tertiis Qjrertis
audivit Qjidi^vit
vultum 0^-4.' d.
Libcrtis 4^ Libertus
fervifque •\>/er'vts quaJiaccepti 4' accepi
non is QJ^/ no-vis
Amabo Qjimbo
eodem Qj/.
tirirccB-fAtxt Qji, (cumjpatio)
armatorum 4' armorum
EPISTOLARUMAD ATTICUM
L I B E R XIV.
191
Edit. Olivet.
\.
1 •4' ^^*" ^^"'^ totum librum Epijlola
continuantur
2 Diverti Qj}/ De^veiti
8 neminis Q^ nemini
I 2 fatifne certum l/ Jatis incertum
16 Nicesdixerit Qjtece edixerit ("nice'*
i Jup, lin.) -4/ iV/fit edixerit
«.jgS 6 Publiumque QJ^ubliliumque
9 (pa^ccKpufMt Qj?'. [cumjputio) ]/ a-eiXti-
itUfXCik
ToM. Vlil.
MSS. CL-v|.
p. I.
398 9 Proceffi Qjl' procej^t
1 1 obfcure QjJ/ objecro
I5
inimiciffimum 4/ amicijjimum
21 Matius QJ/laius
399 3 habes, fcribe 4^ '^^^^«yfr/^^*
4 mimorum 4^ minorum
9 Rempublicam 4^ -^^-^.
13 ipfos QJ[/ Jeipjos
1 8 Equidem 4/ 67 quidem
21 ^e-(rflff-«; QjJ/ </. (cumjpatio)
Vvv
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 530/541
V AR 1 JE LECTIONES.p. I.
399 zi cum kviter Qj^' juem hniter
2 2 {q \ d.
25 quas Annius Q^qua fanim
-460 2 rumoreni 4' tumorem— deefle Qjp/e -^ odije
4 in •^' '''.
5 in ij' 'vides in
7 debebant (XJebtnt ^ debeant
— tantum noa Qj}/ tantwnmodo
jo Non cupio 4 '2'.
14 Fundis C^'4' Fondis
21 difcrucior -4^ </£/?ra<fZu
— Sextilii QlSeJiulh \ res ejt uJli
26 Ty^avvoxT-iJvsf? QjJ/ /^'/•i^^OT [cKm/l>atio)
27 Confules %]/ m28 li ifti magiflratus ^ '^.
401 5in Caieta
QjOaJet^6 alia -4^ aliqua
8 tandem -v}/ /««^a
I 2 trTve? 'v|' 7r«v«f
28 quod- Juniam Qj4/ yao divinam
402 5 arcCiTes Qjjr«4/ «m/I I requieffe 4 nequi/le
20 reliquaeque 11/ reliqua quoque
25 ea Qj/.
28 Tyrannus Qjyrannos
403 3 Caicilius Q^^-^/ Catilius
4 Pacorum %}/ </,
? accufat 4' accu/a
6 mihi 4/ «/^//
10 imperatum 4 imperaturum
1 Calvena QJOal-vsnna 4/ Calvenda
16 Meminifti QjSietniniJiine
1 7 me 4" «^
27 conjeftanti 4^ ''«^ l^tanti
28 Sc?evas QjJ/ Sue^vos
404 I Seftulianoque Qj}/ '5'^«^/''^'^^?«^
6 p(i^c'&Sp<)i Q fl^i^ilXI»
12 Roma es >}/ Rem^
17 ea aJ/ /^
— Aftura; Qjidjlura
23 invidia, ne fine Qj}/ '^.
25 qui \ anji
28 vero curcB 4/ '^'f*'^
29 idque 4 f<*
405 2 Ruina Qj|/ a«a
3 non fecit Qj^.
1 1 «7£\Sj ^E Qjj'. (cum /paiio)
16 Quid QJ^i«— Dejotari Q^^^' de Dejofari
— non Qjtum ^ d,
1 referor 4/ re/ero
20 ifte Qjj/ ijia
p. 1.
405 24
25
28
406 2
10
»3
21
22
25
407 2
3
6
9
»3
»718
29
30
3»
408 5
8
Negant Qj^/ negat
tuti^J/
/«/0
qui 4 d.
Pelopidarum 4* ^f/»//' clarum
deleftem \ deleSier
uKtTDiH QjJ/ d. (cum /patio)
Aya." ivcXiT^oj Qj^ d. (cttm/pa'
tio)
Quemcunque 4^ quacunque
putabit 4 putwvit
caftra Qja cajlra
multum Q^^' multa
minimum 4* tninus
Csedis 0^4^ credis
me quidem 4 equidem
ab Qji
utique4^
^.
Aquillia 4^ aquila
nunquam 4* nu?iquam Ca/ar^ Ca/ar
neque/ecit
neque pafTus eftet 4^ ^-
autem 4^ cci
dt -^ ad
ut 0^4^ et
liceat Q_4' d.
miferae 4 mi/eria
egiffe QJ/ egi/fes
Refpublica-J/
Re'p.
cum Qjumtibi 4^ ^-
concertationes Refpublicji 4^ i«ie»ti'
ones Reip.
maneret 4/ remaneret
mihi 4^ ^.
fuerunt Qj^ /uerinf
VI 4 V
Phetriorum Q^herionurn •^/erionum
fcribere Q^'^ re/cribere
noXirix.aiTi^u Qji. (cum/patio)
Rufio Q^-4 Ru/o
manarint 4^ marint
Juniis Q^Junii
videbamus n]/ 'videbimus
colligam 4^ cui legamraudufculum Qjrandu/culum \ radi-
v/culum
jam 4 'i'
a -^ ad
Clavianis QjOlwviani
villicofque et Qj^ villicos
renavigaro Qj]/ renauigare
— casteroqui Q^ ceterequam 2/ caters
quam
413 2 xa?i2;sAm Q^quam magnatn
409
410
9
3
7
8
12
26
28
3
10
13
J>
16
23
8
14
16
26
412 2
23
25
28
411
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 531/541
VARIiE LECTIONES.
4«3
414
415
416
417
418
1.
2
3
7
H16
17
25
8
II
12
»3
17
21
22
23
27
7
8
10
17
'9
23
27
3»
318
21
25
27
29
33
7
»9
21
22
I
5
6
10
i^iTSi»» 4/ afiutiam
P-
418
1.
»7
quanta efl a»«&eftrg>jo"'f Qj/. {cumffa- »9
tio) ii
propofita \ frapojita 24
Non^J/
iVlj« eft—
xxrn f^n»* Qj^. (cum fpatio) i^ ntt 28
Ta./xiTa» 30
COgnofTem 4' cognofcerem —pro fe quodam modo QJ^fpero quo- 419 4
dammodo 12
quem •>}/ quem quidem i6
ei 4- "J 18
Aquilli^m >]/ Jquilam •9
ah -^ a 20
fed >!/ d'.—
meum QJ\, eum 25
contexi vis ij/ connexius
credas \ prodas 31
revocamur \ vocamur 420 I
qui 4/ 1/. 2
hsc loca veniant ; -^ his locis. Con- 4<veniunt 7
quin •>]/ qni Hagant 4/ «^k«/ 23
alienum \ alienum efl 32
Neftorem i^ Neftorem habcre 33
falutavit ^ falutaret 421 I
pofTumus \ pojfum 2
meque patiare 4^ </• 8
transfuderim Qj4' tranftulerim16
imitere 4^ ipfum imitari —an nemini 4/ d. 30
cum 4^ quadam cum 422 I
et gradatim \ d. 3
Liberafti \ Libertati 6
fadi 4 quo faBo 9anis Qj: unis 10
Erotem 4 errorem i6
vacillarunt 4^ 'vaccillarunt »7
fcripfi, erit ^ fcripfsrit 21
VI ij/ V 23
alteras 4^ ^*
Barnaeum 4^ Balneum 26
reddidiife 4 dedife 30
uTia-lu. QJf ariita 423 3
afTentiris QjJ/ ajfentires 4
Antonius Q^^' M. Antonius
Itemque de 4^ itemqut
belle^J/ wUegratia 4^ caufa
fe4//
Servii i]/ Servilii
affentio 4^ ajfentior
Publilius 4^ Publius
me 4^ <^.
de niatre -4 d.
E^ De
e -^ de
dicebatur 4^ videbatur
qua 4 d.
Audi i}' ^aai
horribilis concio, Dolabellas Qj&»r-
ribilius contentio Dolobelles
errare 4^ errore
e Qjv}/ ^.
iflifve •^ iftiufve
fatis rj/ </.
de edifto 4* d.
Attilius Q^Atilius \> altius
bene Qjie -vj/ wcifla Q^^.
Antonii QjvJ/ /.
citatim Qji, -^ ftatim
flatim 4 d.
firaile fine Q^ftmiles in 4» ftmiiis in
ut rata -4
utramDuumviri -\/ di^vini iiiri
A?goj TraAuj 4 '''• (cumfpatio)
quidvis enim \ quibus enim ftudia
Expefto QJJic incipit nova Epiftola
Cicero Attico Sal. QJ.XVI 4/ XV
jam vj' d'
timent 4^ timet
prae 4 p^f
potuiffe Qj4 potuijet
neque enim jam 4^ ne gtmatn
tibi 4 ibi
et «TEflir in caflra i|/ </.
Tljv 4* '0»
votiva. Equidem 4^ 'votive quidem
moneor 4^ fttovtor
Vvv
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 532/541
EPISTOLARUM
AD ATTICUML I B E R XV.
Edit. Olivet. MSS. Q^vf.
p. I.
4H 15
425
426
427
17
I
3
7
8
9
»3
20
22
25
30
2
3
7
8
12
»9
20
21
26
27
3
5
6
7
II
>7
»9
20
21
Puteolano -^ Puteolanumei QJ.fummam Qj^/ummum2. \' ad
fed uxi Qj^fed 'vix
De Q^ filio Oy.patri '4' patre
gratiflimae et belliffimae Q^gratiJJtma
et bella
Cerelliae QJ2ereli<e
n 7cu/ro \k tS uvri (D ^ iua (cutn
fpatio)
Heri Q^-vJ/ hercU (Hic nova incipit
Epifola)
bene i}/ pene
Baulos Cumis Qj^ paulo clam iis
efFerebat ^ efferat
nec Qj4' wid v}' ^/
alius fum ; five 4" aliudfutn fpe
fulmina, tum i/fulminatum
nec \]/ d.
a Cumi^i QjJ' acutius
Quintus Q^ d.
te -v}//?
tu a i^ /«/z
vifturi v}/ 'viBori
Odavii •»)/ odavaFlamma \ Flaviain
laboras J/laborat
erogatio \ egrotatio
ita Qj4' tam
in Atinati Q^^vJ/ i^.
facta •vl/ a<;?^ w^
coram odorandum ij/ fwr^ moderan-
dum
habitatcres fane \ habiiaitris, annt
fint if fit
p. 1.
427 24 gratum. De Mario Q^-\> gratum demalo
— fcripfi QJiic incipit no^va Epiftola
26 propiorem -^ propriorem
28 Quinto filio Qjjuafui— ut ixiiif Qj|/ a M. C.
428 8 ab eo "4/ i/.
10 infulfe •>!/ infulfa
1 exiftimem Qj»}/ exiftimo
12 X Q^v
— Et legio ? rem Qj^ et kniorem
13 Antonii Q_yf«/o«i
1 8 cavetur \ caretur
19 At ego
QJ.(cumfpatio)
20 perfici 1}/ profici
24 fruticetur >}/ /'a^/rf/ar
26 per te i]/ pete
28 venturus \futurus
429 2 cum Q-4/ mecumque
3 fgo -4^ -^^^'
c 'H««c>4Aft'J(av -^ d,
9 quod Q^quid
1 Saufeii eani, relinquamque Q_ 4'
Saufeleam reliquam ques
13 perduint Qjl' /«'«'««/
2 1 opera 0^4' d.
22 potuifTes \ potuijje
25 traverfo -^ tranf-verfo
28 iturum "4/ iterum
430 2 C&ffio Qj]/ CaJ^o lit/eras
9 fenatus confultum, ita Qjcita
"4/ /^ /'/<»
10 Qui Qj^' <J^»
1 2 eil Q_</.
14 nunc QjJ/ «0«
21 Qui Q^quit
22 fcribis ^fcribit
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 533/541
VARIiE LECTIONES.p- 1.
430 22
23
43» I
3
5
912
14
»7
22
24
26
432 5
8
433
II
>S
»7
26
27
28
2
3
10
16
24
27
28
434 »
2
6
7
920
21
24
25
30
435 3
5
7
in Decimum 4' in^t '"f '» •^» ^''«-
paflo \fa£lo
Cicero Attico Sal. Qj/.
fciebant \fcribant
fortafle 4' fo^te
quam habent Qj/.
utilius-^i abeffe \ut illius emmfa-tuis abejjet
Nonas -^ non
me 4' <i'
calidius ^ caWdius
medius fidius \ fidius
habent me 4^ d.
calidius 4^ callidius
Sexti noftri 4^ ^^•*'> -^.
quia 4^ luid
tum 4^ cum tum
cura 4- d'
pacificator Q_4' pacifcato
librariolo Qj4' liberiolo
Tu quoque Q^ Tuque
agant 4^ agafi
quidque Qj}/ quifqui
non Q_4' '^-
villaque QjJ/ ut ille qua
de ea re Q_4' d^^^^
Tertio Nonas Qji^ufjon
Caflius 4* d'
longinquam Lanuvium exiftimari Q_4- longiriquo quo in Lanuvium exi-
ftimavit
legatione Qj}/ hgationem
Cicero Attico Sal. Qj>J/ d.
utatur 4/ utantur
audent Qjiudient
jam 4/ etiam
prasftet Qj^ praftat
gravius; quae Q^Graceifque -i^ gra-'
ceis qua
pofiim 4^ poffum
qujd 4^ i^i
confilio 4/ confilium .
' vel \ d.
nam filert \ d.
fpirare 0^4" ^pit-are
acc ep ' Te ;. 1 -^ accepiffe
eris 4^ '"''
provii.ciam -^ provincias
E^o 0^4^ ^^
Cumque Q^^' quanquam
vocari Q^ocare
ego 4^ '^'
noikr 4^ nojler Brutus
P-
435
436
437
438
439
440
44»
1.
1 1 confcientiam 4^ ttnfcientia mea
15 S^tsTgcjre 4* ^««^ff^ff
16 ProrCus Q_^.
1 S dubitavi tamen 4^ dubitavit halitam
21 legavit 4/ legabit
22 a. d Qjid
z\ vovifrem ; ea me, everfa 0^4^ ^"nii
fi meam et verfa
26 ad hoc Qjjdeo
4 nocet 4/ vocet
8 x«/ fxahcc a-{[*vo; Qj]/ d. (cum fpatio)
I 3 ni Q^ d.
15 Im——ftxien Q_4' d. (cum fpatio)
23 nimis 4^ minus
25 Odavo kal. QJ.28 proferendse
4/"'S?/''''^''''''^
1 tu edendam Qj}/ tuenda
3 Quod Q^^o— legiones Q^^^' /egationes
5 Jam probo 4^ improbo
7 me- fcribendum Q_ 4^ mavis ad
fcribendum tibi vere dicere
8 alacriorem Qjv|/ acriorem
1 3 Sed 4/ fi
I 5 Caninio Q4/ <?;//w(3
31 e balineo \ balneo
33 tricatur Q_4/ '''^^*/*^
2 quivis 4 ^'^/.f
4 fcribes -i^ fcrikas
II in 4«^.
14 perlatam. HuiQJ\, prebui
25 per literas 4/ /«'/''«V
3 tuam Qjum 4- ^^'«j
9 quam 0^4^ quantum
1 4 tuo tedam 4' tua te£la
1 cerula 0^4^ cervia
24 obfignabis 4^ obfignavi
— Fadius 4/ Fabius
25 alia epiftoja 4/ '^^/''•f epifiolas
28 odi 4" 1"'/^
29 fcit 4/ //— quidem \ quidem promifforum ejus
1 eum 4 ^»/w
2 Cum 4 'Um
— quid 4 quod
6 vix Q_4 '''•
10 illud 4 illum
20 fit 47?21 numerabit 4 ^^«'^/"''wV
25 et 4 y^^
26 ipium 0^4 id ipfum
— ve^tyxiTtm Q_4 d. (cumfpafio)•
2 eixes Q_ 4 '''•
3 (^iAot 4 '^'
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 534/541
V ARI JE LECTIONES.
44»
I.
4 \u7r6'y^it(plee,Q^. (cum fpatio)
6 Tu Q_4' 'Tuque
7 poffim Q^poJJem
1 3 T«5 fjLiv Qj4' tameni6 ut arbitror -^ d.
17 vetui Q_i|/ z»^/!»/
1 8 iEdili \ edidi
20 curata -4/ rar^
22 A •>!' A
23 alteram ij/ <7/wzv
24 dees, id Q_4' ^6^'
25 certe Qjejte
— Erotis 4/ Arotes
30 acroafi Q^4' "gro Ji
442 7 lacu navigarem •>]/ lacuna vigiUrem
10 vefturae Q_4' viSura (veBurafap,lin.)
— ut in eis Qjtineis
— quoniam Q^umit diftentiffimum Q^-v^ <///?i?/?//^;/?«f«?
12 feorfum QjvJ/y5^£>fi:^OT
1 3 ad 4/ ^;f
— ergo Q_4/ ego
1 5 fpeftare 4/ expeElare
17 Sin tu 4^7^ /aaCT
24 fgyJ^ss Qj/. (cum Jpatio)
25 at Qj^/ ^^
4^3 4 nunc 4/ nec
— aveo 4^ '^'^'^^c
5 iratus 4/ iratius
6 novam -^jam novam
7 eft 4^ </.
9 olim 4/ •«o//ct
— habebo \ habeo
1 1 Menedemo 4^ ^^0 ^omi
15 fint \Junt
16 ante ? ne Q^^' anteno?
21 caepi 4/ ^^/"zV
23 Itaque 4/ idque
28 Utra 4^ t//rfr
30 juva 4^ tua
3 1 IhtTKa) rt Q^^ d. (cumjpatio)
444 2 Diiilli
4^^^i^i
~ unquam 4^ nunquam
5 cognitas 4^ cogitans
7 in debentur 4^ ^<» de re nummorum
quinque debentur
9 te ea res -i^faceres
Ijl fed -ita -i/Jedhis ex pradis, ut ea
dety ita
1 extrieata QjV excitata
26 fe 4^ d.
28 noceret 4^ noceret patri Jcilicet
30 mirum 4^ mitrum in nndum
p. 1.
444 30 Ecquem Q_4/ quem
445 I eram i^ iram
— V.tCigCMUi 4^ '^*
3 es ad 4^ ^os enim occupatcs fuoaJad
4 abfolvero 4/ abjolveret
II aiunt Qj^* audiunt
20 Cytherius Qjv|/ Cycheriu:
21 cum 4/ ^'
27 inquies. Quoad erit 4^ i^^ui^fco ad-
erit
446 7 Ei Q^f/
8 hora quarta Qj^' his
15 fcite Qj4'/^'''^
16 Ut ut fe res QjJ/ «/ tu fcires
17 judicabit. Dubitemus igitur: eft Q^•i/judicavit dubitem. His igitur
1 8 hiberna Q_yierna
24 an Qy»— Silio. Inaudivi Qljl/flio inaudibili
— velle exire Qjielkm exire (^' exiri^*
fup. lin.) 4^ velimfcire
25 ^ivhyy^utpia fenatus-confulto Q^^»
447 I a 4^ </.
2 Anagninum Qj4/ Ananinum
4 ux. \> id eji illud ut
5 dein 4/ ^^ 'i?^
8 venire : tali 4^ veniret alit
10 fic Q^ Jtc neminem
— celebrari Qjl* celebrare
15 epiftola:--— nonnullos Q^epijlolee.
llla uanque in utranque, Sed tam
enim nullos
16 jacit 4/ '^cit
19 ad te e Qj^' a
22 liberabis : is QJibera vis 4/ liberavi
— paucos fpecus Q^ pauca fpe
24 jamjam Q^Jamque
25 quidquam Qj4/ ffftfw
27 capite libere cum QjJ/ fa/zV^ //^^r».
Cum
31 ut ut Q_a/
4482
quemadmodumQjidmodum
1 expedlare 4/ expe5larem
I 2 debui 4/ iJif^*//
22 'HpafX.^»0<4» 4^ ^'
24 ne 4/ d.
25 Mettio QjAetio \ Mtcio
26 fufpicabor Q^ Jufpicor
— O Q_4/ ^.
449 3 Ibi 4/ /^"
8 transferas 4^ traniferens
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 535/541
V AK l JE LECTIONES.
449 8 mmime totum amorem eo Q^\]/ mi-
nu^ tutam amore meo
14 M. Axianum Qj^ maxianam
15 Cofiano Qj4' Coziano
17 dii faxint Qj}' diffufe Jint
20 abjicere XioXz^idLm.Qijibicere^ abjicere
21 tua Q^ d.
23 Favonium ^ Favonius
24 (T7rH(TX<r^0il Qjv|/ Ut <7irH<!-CiT^et4
— et QJ.
p. 1.
449 26 efle difcidium QJ^ ejfesfed exciJium-
450 I quorfus Q^-v]/ f«r/«i
2 putare me illa Q^pubabulla
\puba-
bula
3 nihil ^ mihi
6 Signata QJ\> fignaiam
7 fe aiebant -^ finebant
8 vidifle Q^^i^ 'y»V/ <^10 ejeftos -^ ele3os
EPISTOLARUMAD ATTICUML I B E R XVI.
Edit. Olivet. MSS. Q%p
451
452
2 iens Q^fens P. I.
3 Nefidem Qjifdem -^ ejidem 452 8 e.-E Qj^ ea et
4 Nonis QJ\> ncbis II VII -4/ VI
— Dii QJ^ de 1 3 moderabere -^/ meditabere
6 juliis ? tqAqo ^ nil credo 1 8 a Q^4. d'.
—" ST< £<y/A£li QJ«A£&>^EV i|/ «A.9-«,a8if 21 equitibus i}/^ quibus
8 audiebam Q^mediebam -^ meditabar 25 perfcribi 4 profcribi
10 Dymseos Q^-vj/ Dymacos 28 loqui cum eo, fj Qj4 hce qua meoft
1 1 nil mirum. Videndum Qj^' nimirum tibi
'videndum 453 2 fit 4/fI 2 0(l*«wAo/i>tf Qj4' iOffAtTloi 5 venditione 4" 'venditionis
14 haud Q_il/ ^</ g quo Qj4 d.
17 Ovius QJJbius -^ eb jus 1 1 plaudendo Q__4' laudando
1 8 recens Qj\' recejfis 13 quodllbet Q_jr«/V//^^/
ig abunde QJ\>fi abunde 18 furcilla Q^fure illa A^ euro illa
20 yxio-^^us Qj/. (^faOT fpatio)^f/
TXTi- 23 ^b u t i Qj4 e'-vi8io
%?'*'« 28 amiciffimum 4 ampliffmum
"- Quo QjJ' '^ (/^ minutatim. ^ua fa» 31 i\\.\ efl
22 annus 4/ «/«///> — fi Q_4'>'^
I Hinc 4^ Hic 32 quid QJ.4 decumano Qj\> de Cumano 33 emittito -^ mittito
5 miferim -4/ miferam 4S4 2 legat 4^ legant
7 fponderem 4^ refponderem 7 quod 4 qtiid
— cognoffes (^4' cogmfcts 8 potius 4^ odus
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 536/541
VARI^ LECTIONES.
454 9lO
»3
»4
>5
»9
26
3»
3
16
18
19
21
25
29
2
455
456
S
6
721
22
29
457 2
3
5
6
'3
3
4
5
458
6
7
8
9
10
1
14
^7
21
23
24
25
37
et magis 0^. 458 27
Tite QJ/ Ofio te'
ego Q^il/ «^^x 28
mifi ij/ »/// 31
K^;^irv7iev -^ d. 459 I
macfocolum Q^ macrocollum 2
lege arcano convivis Q^-i^ legi ar» —chano conviviis 6
faciam Q_^fa5lam —accedit \ accedet 7
fubabfurdum ^fubarduum 10
perigrinatione -^ perigrinationem 1
tribuo •\> tribui —Hieram Qj]/ eram 20
ei Q^t 27
abfentem QjJ' d. 460 4Quintus -^ qua «3
Id. QJ' 19
lugit. Dixi quld QJ^ legitf^uid 22
caeteroqui QjJ/ cateraque 23
ipfos Qljl^ feip/os- 24
folam-^foia 25
eique •4' ^i^"^ 461 2
cepiffet 4' celaffet 3
dicrota Qjiiccota 4Buciliani QJBucilani *;
Etefiis Q_>J/ et tefis 1
ego n}/ «0« 13
Tereo Attii Qjeroacci 4' Tereo at «4
quod QJl> qua 21
me 4/ d. 29exiftimem \> exifiimarem 32
Rempublicam 4^ rep. 34fponderem 4^ refponderem 462 8
expeftem de Qj]/ expedem. De 13
quidam Qjjuidem 16
eiirlpXXh 4' »''^«''^'^5 19
me Q_4^ te —circumfpice QjV circumfpicies 21
aufpiciis Q^yfpiciis 22
lepide 4^ d.
ad 4* ac 26
conducere putabis 0^4^ cum duce re- 463 8
putabis 12
qui ea Qj/. 15
ycuj^iu Qj/. (cumfpatio) 4 t«t|<6) 16
fumendje -^ fumenda 22
ad Sicani Q_4/ et Sucam 25
aequis 4 d.
Sicam Qjiccam 464 2
Thalnam Q^^' ^alanam 6
abfente 4 prafente —Sicam Q^Siccam II
meae 4^ «^* 12
ut illic QjitiU
OflAocen ^\}0)i effAoi/ntirii Qj>|/ ^. (cum
Jpatio)
Leucopetram Qj«J/ Leucopetras
0''jia.TcM 4 eu»«r«< »')»
fatis Q 4 d.
quid Q 4 ^»
id QJ}^Adid
vel Q_^.
quam Qjyel
profpice -^ perfpice
ipfi 4 ')>/«
exfolve 4 exfol^vi
reliqua Qj4 d,
at Qj4 et
tibi Qj4/ et tibt
auflro 4 ^^ «tt/?r(»
fubaccufari
^fubaccufarique
dummodo Qj\j id dummodo
ada funt 4 occafum
quid 4 q>fi
Veni Qj^ Bene
veni : relinques QjJ/ ^^«^ relinque
At 4^ fl</
autem 4 '^a'
dixit 4 dixi
expedita Qjffe expedita
nihil 4 "iiki
fluvium QJ^rutrum ^ frutum
pafTuumQJ\' pajjzts
reliftionis Qj4 religionis
Provide QJ^ pro^vides
Ut Qj4 quod
a. Bruto 4 «^ utro
Ei QjtAnagnia Qjinnua 4" <?« 'J'/^
funt Qj4 d.
nos 4 n<»i
fequamur ^fequemur
vel non longe a Capua Q_4 ^-
Docui pofTe 4 d,
per literas QJiierit
fub QJ^ fuis
fugiam QJ/fugamOftavio QOiia^uiano
addit 4^ ''' «'^''
(rx.Yi7eT(iU.c'jf Qjv]/ !rKi7r70[/.eci
TabeHarium Qjabellarius
Ut Q^^^i^f^f/o 4 t-«.
veni 4 Nevi
V 4 II
VI Q^Hic incipit nova Epifiola
SinuelTano QJuej/izrie
uvB-n Q^4 ^"t^
florentiora ^foreutia
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 537/541
VARIi^ LECTIONES.
464
I.
13 illas i|/ (/. 467
1.
16
Sica Q^Sicca 46S 2
14 Aft Q_4' ^^/^ <"« »9
»5 aut Q^l' k/ 241 6 Luclliano QjJ/ Luculiano 30
IS ut ^ d. 469 12
»9 Tu vero -4/ timero —20 Eif t/,«fl< Q.^* ^^^
A'*' »3
21 Calvenae QJ^al^vemie Hkto^KtT^os Q^'4' <^' (cumfptttio) —
30 ter contra Qj^}/ percontra 21
acie>J/
fl/fa —— indigniffimum eft QJndignius effe 26
465 3Gravedo •«}/ gaudeo 28
8 abfolvi QjvJ/ abfolvit 29
«3 deinceps Q_v|/ deinceps fcripiurum 470 I
16quas
Q^^}/ ^K^10
17 eft QjvJ/ ^^//w
20 ng«<r^*v« Qj/. (cumfpatio) II
21 kioiy.Hoi Q^wv (cumfpatio) —— Myrtilo Qjiirtilo 12
22 Dii QjJ/ ^^ —24 Oftaviano -vj/ Ottavio »4
32 Puero \> puto —466 I etfi 4/ f/ r/7? 21
4 interpres 0^4/ /« /m 26
7 De Lepidianis feriis QJ^ delepedianis
feris
27
28
9 deque QjvJ/ w^^«?
negotiolo fciturum Q^^' ffgocio lofi-
turum
471 2
423 bonum animum. De Q^^" honam
enim unde
S
21
467 2 VI QJ[> v 25
4 Tirenum Q •v]/ Tireiium
14 g-«g' v|/fg{^; Q^i|/ ^. (cum/patio) 473 9
«5 tTT k^iTi^ Qj^fciticet b «gfr^p 12
inepta Q^mr.ta -^ inata
Cenforibus QJUos. 4* Confultbus
Tufculano 4/ Tufculanum
Confulum Q^onfultum
Quintus, avi QJ^ qui
mea Qj/ d,
Ut QjvJ/ cui
defcruerit QJ[> deferuit
pecunia Q^pecunias
fuit Qfuerit
appellentur Q^^' appellemur
procuratores QjJ/ procuratorm
nec Q^^' ^'
TedKiTiKu \ irtiTiy,ia
retundit 4" retulit
VTToyi QiiroTi
perfpiciemus in CafcaQ^perfciemxf
in cajla
h«c Q^hoc
reliquum eft Q^eliquo inejl
tabellarios Qjabellarius
quod Q_quid
quo 4^ iis
dejeftus de gr&du Qj/i/e^us degradus
aut 0^4^ ^^
folvam ^ folum
XXV Q_xxii 4^ XXXVlide fua. Liberaliflime QJndefuo li-
beralijjtme 4 'vide fuo liberalifftme
cadere ^ eadem
Confenti 4^ Confiitui
ubi fum 4 invifum
de ea re tecum QJ\f i.
eram Qjrat
eutn ]/ cum
poffimus Q^poJJumus
magnam &c. Qj/. adfinem libri
ToM. VJII. X X X
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 538/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 539/541
7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8
http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 540/541