manual pavimento radiante

Upload: mikhail1887

Post on 08-Jul-2015

897 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

APLICAES DE AQUECIMENTO RADIANTE E CLIMATIZAO MANUAL TCNICO

MANUAL TCNICO DE APLICAES DE AQUECIMENTO RADIANTE E CLIMATIZAO

ndicendice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Introduo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Manual Tcnico Sistema Uponor de Aquecimento por Cho Radiante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 1. Princpios bsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 1.1. Princpio de funcionamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 1.2. Caractersticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 2. Sistema de Cho Radiante Uponor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 2.1. Sistemas Uponor tradicional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 2.2. Instalao. Sistema tradicional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 2.3. Sistema Uponor com difusores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 2.4. Sistema Uponor para renovao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 3. Tubos emissores UPONOR wirsbo-evalPEX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 3.1. Caractersticas. Estanquicidade ao oxignio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 3.2. Instalao de circuitos emissores Uponor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 4. Uponor colectores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 4.1. Caractersticas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 4.2. Montagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 4.3. Cabeas electrotrmicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 5. Uponor Genius. Sistema de regulao da temperatura ambiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 5.1. Termostato transmissor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 5.2. Mdulo de controlo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 5.3. Mdulo de regulao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 5.4. Programao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 6. Uponor Comfort System. Regulao da temperatura ambiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 6.1. Termostato Uponor Comfort System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 6.2. Caixa de ligaes Uponor Comfort System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 7. Uponor Grupos de impulso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 7.1. Uponor Grupo de impulso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 7.2. Uponor Grupo de impulso com central de regulao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 7.3. Seleco da bomba circuladora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 8. Clculo e projecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 8.1. Clculo de cargas trmicas dos locais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 8.2. Localizao de colectores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 8.3. Projecto dos circuitos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 8.4. Clculo da temperatura superficial do pavimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 8.5. Clculo da temperatura da gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 8.6. Clculo do caudal da gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 8.7. Clculo de montantes e tubagens de distribuio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67 8.8. Clculo de perdas de carga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 8.9. Seleco da bomba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 8.10. Seleco do grupo de impulso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 8.11. Seleco da fonte de calor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Manual Tcnico Sistema Uponor de Refrigerao por Tecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Introduo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 1. Princpios bsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 1.1. Vantagens sobre os sistemas convencionais de ar condicionado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 1.2. Requisitos para uma climatizao adequada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 1.3. Sistemas de ar condicionado baseados em painis de tubos capilares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 2. Caractersticas e reas de aplicao das malhas de tubos capilares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 2.1. Caractersticas bsicas e vantagens da tecnologa de tubos capilares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 2.2. Funo e reas de aplicao dos sistemas de tubos capilares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 3. Componentes do sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 3.1. Polipropileno: Dados e caractersticas tcnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 3.2. Descrio do sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 4. Sistemas Uponor de refrigerao por tecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 4.1. Uponor refrigerao para estuques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 4.2. Uponor refrigerao para placa de gesso seca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 4.3. Uponor refrigerao para tectos falsos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 5. Transferncia de calor atravs da gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 5.1. Princpios bsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 5.2. Transferncias globais entre o local e a gua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 6. Princpios bsicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 6.1. Classificao e metodologa do clculo de cargas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 6.2. Modo de refrigerao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 7. Projecto do sistema de refrigerao por tecto Uponor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 7.1. Aplicao: Tectos refrigerantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 8. Regulao e controlo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 8.1. Regulao de temperatura ambiente. Uponor CoSy Radio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 8.2. Regulao de temperatura de impulso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 8.3. Esquema de instalao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 9. Montagem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 9.1. Montagem para tecto com estuque de gesso. Edificao no residencial. . . . . . . . . . . . . . . . .101 9.2. Montagem para tecto com estuque de gesso. Habitao unifamiliar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 9.3. Montagem para tectos falsos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 10. Exemplo de clculo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Anexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

IntroduoAo longo dos anos, a UPONOR vem acumulando uma vasta experincia em todo o mundo sobre instalaes. O sistema de cho radiante e refrigerao por tecto Uponor tm sido desenvolvidos com sucesso, inclusivamente em casos de condies atmosfricas muito desfavorveis, como climas rcticos em grande parte da sua rea. Este manual facilita a informao bsica necessria para o projecto, clculo e instalao de aplicaes de climatizao Uponor e est pensado para familiarizar os profissionais do sector com as solues que a marca Uponor oferece neste campo. O exposto neste manual est direccionado para instalaes em habitaes, tanto unifamiliares como em edifcios; contudo, as solues Uponor tambm possuem outras utilidades, tais como climatizao de instalaes industriais, instalaes desportivas, igrejas, estufas, superfcies de criao em exploraes agro-pecurias, etc. Cada aplicao especfica implica a variao de alguns critrios de projecto, clculo e instalao. A UPONOR PORTUGAL, LDA oferece uma srie de servios, de grande interesse para os profissionais do sector: - Realizao de estudos tcnicos. - Assessoria tcnica. - Cursos de formao em projecto, clculo e instalao. - Assistncia na obra e ps-venda. Para uma informao mais detalhada, visite a nossa pgina WEB:

http://www.uponoriberia.comou contacte o Servio de Atendimento ao Cliente:

800 207 157caso lhe surja alguma questo, ou se desejar receber de forma gratuita, o CD-ROM UPONOR que contm todo o tipo de informao do seu interesse bem como programas de clculo e desenho de instalaes por cho radiante, radiadores ou refrigerao por tecto Uponor.

APLICACIONES DE CALEFACCIN RADIANTE DE AQUECIMENTO APLICAES Y CLIMATIZACIN RADIANTE E CLIMATIZAO SISTEMAS UPONOR PARA INSTALACIONES DE CALEFACCIN MANUAL TCNICO POR SUELO RADIANTE SISTEMA UPONOR DE AQUECIMENTO POR CHO RADIANTE

1. Princpios bsicos

1.1. Princpio de funcionamentoO princpio bsico do sistema consiste na impulso da gua a uma temperatura amena ( volta dos 40C), atravs de circuitos de tubos de polietileno reticulado pelo mtodo Engel com barreira anti-difuso de oxignio Uponor. Segundo o sistema tradicional de aquecimento por cho radiante Uponor, os tubos envolvem-se numa camada de argamassa. Esta camada, situada sobre os tubos e sob o pavimento absorve a energia trmica dissipada pelos tubos, transfere-a para o pavimento que por sua vez, emite a energia para o local atravs de radiao e em menor grau que a conveco natural. Segundo o sistema de aquecimento por cho radiante com difusores Uponor, os tubos emissores colocam-se numas placas de alumnio (difusores), sendo estas as que cedem a energia necessria ao pavimento do local a aquecer. Os circuitos emissores partem dos colectores de alimentao e retorno. A partir da, os circuitos equilibram-se hidraulicamente e, atravs de Uponor cabeas electrotrmicas, o caudal regulado e impulsionado em funo das necessidades trmicas de cada local. A regulao dos sistemas de aquecimento por cho radiante UPONOR permite enviar gua temperatura desejada (Uponor grupos de impulso) e controlar de forma independente a temperatura ambiente de cada compartimento a aquecer (regulaes Uponor Genius ou regulao Uponor Comfort System).

1.2. CaractersticasPerfil ptimo de temperaturas do corpo humano. De entre todos os sistemas existentes de aquecimento, o cho radiante o que melhor se ajusta ao ptimo perfil de temperaturas do corpo humano. Este perfil aquele segundo o qual, a temperatura do ar altura dos ps ligeiramente superior temperatura do ar altura da cabea. Isto traduz-se numa percepo, para o utilizador do sistema, de uma maior sensao de conforto. A seguir demonstrado um esquema de distribuio vertical de temperaturas em funo do sistema de aquecimento:

Fig.1.1 - Aquecimento ideal

Fig.1.2 - Cho radiante Uponor

Fig.1.3 - Radiadores

Fig.1.4 - Convectores

Fig.1.5 - Aquecimento pelo tecto

Fig.1.6 - Aquecimento pela parede

Emisso trmica uniforme. O emissor trmico todo o pavimento da rea a aquecer. Isto resulta numa emisso trmica uniforme em toda a superfcie. Este fenmeno contrape-se ao de "zonas quentes" e "zonas frias", obtidos com outros sistemas de aquecimento onde existe um nmero limitado de emissores de calor.

12

Manual Tcnico Uponor

Aquecimento sem movimentao de ar. A velocidade de deslocao das camadas de ar quente para as zonas frias proporcional diferena de temperaturas do ar entre ambas as zonas, quente e fria. Como a temperatura da superfcie emissora (pavimento) de um sistema de aquecimento por cho radiante Uponor baixa (inferior a 30C), essa diferena de temperaturas do ar muito reduzida, o que faz com que a deslocao do ar, devido ao sistema de aquecimento, seja imperceptvel. Uma ausncia de movimento do ar evita o movimento de p e resulta num ambiente envolvente mais higinico e saudvel. Poupana energtica. Para se obter a mesma sensao trmica percebida pelo utilizador, a temperatura ambiente inferior para um local aquecido por cho radiante do que aquecido por outro sistema (radiadores, convectores de ar, etc.). A explicao disto deve-se aos perfis trmicos expostos nas figuras 1.1 a 1.6. Ao aquecer atravs de outros sistemas, a temperatura nas zonas mais altas do local maior (temperatura no sentida pelo utilizador), isto , para a mesma sensao trmica sentida pelo utilizador a temperatura ambiente num sistema de cho radiante significativamente menor que nos outros sistemas. Sendo a temperatura ambiente interior menor, tambm sero menores as perdas energticas (perdas isolamentos, por ventilao e por infiltrao) j que estas so proporcionais diferena de temperaturas entre o exterior e o interior. Outro factor importante de poupana energtica, constitudo pela diminuio de perdas de calor nas zonas das caldeiras e nas condues at aos colectores, devido temperatura da gua de impulso e retorno serem menores em comparao com outros sistemas de aquecimento.

Compatvel com a maioria das fontes de energia. A moderada temperatura de impulso da gua que o sistema necessita, faz com que este seja compatvel com quase todas as fontes energticas (electricidade, combustveis derivados do petrleo, energia solar, gs natural, etc.). Particularmente, o nico sistema de aquecimento que pode ser alimentado energeticamente por painis solares. Aquecimento invisvel. um sistema de aquecimento que oferece uma total liberdade de decorao interior uma vez que os emissores de calor no so visveis. Pode-se mesmo dizer que um "aquecimento invisvel". O espao habitvel superior porque no existem elementos aquecedores vista (por exemplo radiadores) e desaparece o risco de pancadas ou queimaduras, tpicas no contacto com os radiadores. Compatvel com qualquer tipo de pavimentos. O aquecimento por cho radiante instala-se em qualquer tipo de pavimento.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

2. Sistema UPONOR de Aquecimento por Cho Radiante

Todos os componentes que constituem cada um dos sistemas UPONOR foram estudados e desenvolvidos para trabalhar em conjunto. Com o objectivo de assegurar a mxima qualidade de instalao, compatibilidade entre os componentes e a sua idoneidade, recomenda-se que sejam utilizados apenas componentes UPONOR. A UPONOR desenvolveu as mais avanadas solues em sistemas de aquecimento por cho radiante. As solues destinadas a utilizao residencial podem dividir-se em trs sistemas cuja diferena radica na estrutura da camada emissora, factor que determinado pelas caractersticas particulares do edifcio a aquecer.

Estes sistemas possuem tubos UPONOR wirsbo-evalPEX, colectores e sistemas de regulao e impulso comuns a todos eles. Sistema tradicional de aquecimento por cho radiante UPONOR. Sistema de aquecimento por cho radiante UPONOR com difusores. Sistema de aquecimento por cho radiante UPONOR para renovao.

2.1. Sistema UPONOR tradicional o sistema de aquecimento por cho radiante UPONOR que mais se instala. A camada de argamassa acima dos tubos armazena a energia calorfica transmitida pelo caudal de gua quente que circula atravs dos tubos UPONOR wirsbo-evalPEX, e esta energia transmitida ao pavimento. Este por sua vez emite esta energia ao ambiente a aquecer por radiao e conveco natural. A espessura da camada emissora, dependendo do painel isolante e dos tubos UPONOR wirsbo-evalPEX seleccionados varia entre os 5,7 e os 12,3 cm. Ao longo deste manual ser aprofundado este sistema construtivo.

Componentes do sistema:ComponenteFilme anti-humidade Fita de isolamento de bordos Placa isoladora

Nombre UponorUponor Filme polietileno

Cdigo350000007

Ud.m2

CritriosSuperfcie de cho base com risco de humidades. Soma de todos os permetros dos locais a aquecer. Superfcie aquecida dividida por 0,54 m2.Superfcie aquecida multiplicada por 10. Superfcie aquecida dividida por 0,62 m2. Superficie aquecida dividida por 0,62 m2. Superficie aquecida dividida por 1,23 m2.

Uponor Fita de isolamento de bordos - Uponor Placa moldada de isolamento - Uponor Grampo para placa moldada - Uponor Placa de isolamento com pitns Opes - Uponor Placa moldada de encaixes plastificados - Uponor Lmina porta-tubos 11 mm - Uponor Lmina porta-tubos 33 mm

350000002 350000000 350000004 302011

m Ud. Ud. Ud.

302011F

Ud. Ud. Ud.

30201011 30201033

14

Manual Tcnico Uponor

ComponenteTubos emissores Opes

Nombre Uponor- Uponor Wirsbo evalPEX 16x1,8

Cdigo110301610

Ud.m

CriteriosSuperficie aquecida dividida pelo espaamento entre tubos (em m). Superfcie aquecida dividida pelo espaamento entre tubos (em m). Superfcie aquecida dividida pelo espaamento entre tubos (em m). Superficie aquecida dividida por 10 (espessura da argamassa de 5 cm). Dobro do nmero de circuitos Dobro do nmero de circuitos Mnimo 1 por piso. Mximo 12 circuitos por colector Nmero de circuitos menos 2 Dobro do nmero de circuitos Dobro do nmero de circuitos Dobro do nmero de circuitos Nmero de colectores de 2 a 4 sadas Nmero de colectores de 5 a 7 sadas Nmero de colectores de 8 a 12 sadas Nmero total de circuitos Mnimo 1 por cada caixa de colectores Mximo 1 por cada 6 termstatos 1 por cada caixa de colectores. Nmero de zonas de regulao trmica independiente. Nmero de zonas de regulacin trmica independente. 1 por instalao. 1 por instalao. 1 por instalao. 1 por instalao.

- Uponor Wirsbo evalPEX 17x2,0

110301700

m

- Uponor Wirsbo evalPEX 20x1,9 Aditivo para argamassa Curvatubo Opo

110302010

m

Uponor Aditivo para argamassa - Uponor Curvatubo 16/17 - Uponor Curvatubo 20

350000010 20189026 20189027

Kg Ud. Ud.

Colector ida/retorno

Uponor Kit colector bsico Uponor Conjunto bsico

801201 801221 302027 302028 302029 880000204 880000507 880000812 78594

Ud.

Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud.

Adaptador Opes

- Uponor Adaptador tradicional 16x1,8 - Uponor Adaptador tradicional 17x2,0 - Uponor Adaptador tradicional 20x2,0 Opes Uponor Caixa metlica para colectores de 2 a 4 sadas Uponor Caixa metlica para colectores de 5 a 7 sadas Uponor Caixa metlica para colectores de 8 a 12 sadas

Caixa de colectores

-

Cabea Unidades de regulao

Uponor Cabea electrotrmica 220 V - Uponor Caixa de ligaes Co. Sy. 220V c/ controlo de bomba - Unidade base Uponor Genius 220V - Termostato bsico Uponor Comfort System 220V - Termostato transmissor Uponor Genius Uponor Grupo de impulso - Grupo 22N Opo Uponor Grupo de impulso - Grupo 45N Uponor Grupo impulso - Grupo 22N com central de regulao Uponor Grupo impulso - Grupo 45N com central de regulao

3020104

Opo

302016

Ud.

Termstato Opo

3020109

Ud.

302017 125012 125016 125112 125116

Ud. Ud. Ud. Ud. Ud.

Grupo de impulso

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

15

Termstato Transmissor Uponor Genius

Unidade Base Uponor Genius

Uponor Caixa metlica para colectores

Uponor Uponor

Uponor Cabea electrotrmica

Uponor Curva-tubos

Uponor Aditivo para argamassa

Uponor Filme PE

Uponor Lmina Porta-tubos

UPONOR Uponor Fita de wirsboIsolamento de bordos -evalPEX

Fig.2.1 - Sistema tradicional UPONOR de aquecimento por cho radiante

16

Manual Tcnico Uponor

2.2. Instalao. Sistema UPONOR tradicional.Antes de proceder instalao do sistema de aquecimento deve-se elaborar um estudo tcnico. Isto facilitar a instalao e a seleco correcta dos materiais adaptados aos requisitos especficos. Este estudo deve englobar um balano das cargas trmicas da habitao a aquecer, informao dos caudais e perdas de carga da instalao, um esquema de princpio desta instalao e planos dos locais onde esto colocados os colectores e os circuitos emissores com os comprimentos e o espaamento entre tubos correspondente. Um bom estudo prvio e uma instalao de acordo com os pontos abaixo assinalados asseguraro um ptimo resultado final. Estes so os passos que constituem o sistema que sero na sua maioria abordados com maior rigor nos captulos 4 e 8. Caixas de colectores Os colectores de distribuio para cho radiante colocam-se nas respectivas caixas ou armrios, os quais esto embebidos na parede. Para possibilitar a purga de ar nos circuitos emissores, os colectores devem situar-se sempre num plano mais elevado em relao a qualquer circuito de servio. A localizao deve ser a mais central possvel dentro da rea a aquecer. Deste modo reduz-se o comprimento dos tubos desde o colector at ao local a aquecer facilitando a instalao e o equilbrio hidrulico. As caixas, dentro das quais se colocam os colectores, so embebidas numa divisria ou numa parede acessvel. Para no prejudicar a esttica da habitao normal coloc-las em zonas menos visveis do olhar dos utilizadores, tais como interior de armrios ou arrumos. necessrio que a divisria ou parede onde a caixa vai ser embebida possua uma espessura suficiente (15cm) para a colocao da mesma. Fita de Isolamento de bordos uma banda de espuma de polietileno cuja misso principal absorver as dilataes produzidas pela argamassa colocada sobre os tubos emissores devido ao seu aquecimento/arrefecimento. Assim, efectuamos o isolamento lateral do sistema evitando pontes trmicas. Coloca-se na base de todas as paredes das reas a aquecer, desde o pavimento base at camada superior do pavimento. O filme que adere espuma de polietileno deve ficar com a face oposta fundao permetral - Parede. Este filme assentar sobre os painis de isolamento de forma a evitar que a argamassa penetre entre a fita de isolamento de bordos e o painel de isolamento. Em instalaes com grandes superfcies a aquecer (pavilhes desportivos, igrejas, etc.) a fita de isolamento de bordos no suficiente para absorver as foras da dilatao produzidas na estrutura do pavimento. Nestes casos, so projectadas juntas de dilatao no desenho original do pavimento (5 mm por cada 10 m). Aqui deve-se evitar que os tubos cruzem atravs das juntas de dilatao; nos locais onde for impossvel evitar, os tubos devero ser revestidos em 0,5m para cada lado da junta, (ver DIN 4109 pg. 4).

Fig.2.2 - Colocao da fita de isolamento de bordos

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

17

Uponor Filme de polietileno um filme contnuo de polietileno. Coloca-se sobre a laje/difusores de alumnio dos locais a aquecer.

risco de humidade. Por isso, a colocao de painis de isolamento no evita a barreira anti-humidade, pelo que o filme de polietileno necessrio, devido aos condicionamentos acima referidos.

Fig.2.5 - Uponor Lmina porta-tubos Fig.2.3 - Uponor Filme de polietileno Painel de isolamento O isolamento trmico do sistema imprescindvel em qualquer instalao de aquecimento por cho radiante: - Minimizam-se as perdas de calor, o que se traduz numa reduo significativa no consumo de energia. - Torna-se possvel o controlo da temperatura ambiente de cada um dos locais. Se o pavimento do local a aquecer j estiver isolado (por exemplo com a soluo construtiva de lajes aligeiradas de abobadilha em poliestireno expandido, incluindo a proteco contra pontes trmicas com um coeficiente de transmisso trmica igual ou inferior a 1,25W/m2C), ento no ser necessrio colocar placas de isolamento. No caso de pavimentos no isolados, a soluo colocar painis moldados de poliestireno expandido como isolamento trmico. Todos os modelos de painis moldados Uponor tm a misso de fixar os tubos emissores, guiando-os e facilitando o traado dos circuitos e espaamento entre tubos projectado. Os painis devem colocar-se sobre toda a rea a aquecer de forma contnua. Os modelos de painis moldados Uponor de poliestireno expandido tm uma densidade nominal de 20 kg/m2, o que implica uma resistncia mxima compresso de 10 toneladas/m2. A sua classificao relativamente ao fogo M1 segundo a UNE 23.727.

uma barreira anti-humidade, colocada entre o pavimento base e a superfcie emissora do cho radiante, de modo a evitar a humidade por capilaridade.

Fig.2.4 - Colocao do filme de PE Pode-se evitar a colocao deste filme quando: No existir risco de humidade atravs da laje. O sistema de fixao dos tubos estabelea uma barreira anti-humidade contnua. Isto acontece quando se utiliza a Lmina Porta-tubos Uponor (ver figura 2.5).

de salientar, que os painis de isolamento em poliestireno expandido, plastificados ou no, no asseguram uma total estanquicidade humidade. As zonas de unio entre os painis so zonas com

18

Manual Tcnico Uponor

Uponor Painel moldado para grampos Dimenso 0,9 x 0,6 x 0,025 m. Permite distncias entre tubos com mltiplos de 10 e 15 cm. O sistema de unio entre os painis realiza-se atravs de encaixes macho-fmea includos nos mesmos. Este mtodo de unio evita que os painis se separem uns dos outros criando assim pontes trmicas. A fixao dos tubos UPONOR wirsbo-evalPEX ao painel efectua-se atravs da presso que cada encaixe exerce contra os tubos e nas curvas dos mesmos e com a ajuda de grampos especiais para painel de isolamento moldado. Ver Figura 2.6.

Fig.2.6 - Uponor Painel moldado com grampos Uponor Painel de isolamento de pitons Dimenses 0,96 x 0,65 x 0,020 m. Permite espaamento entre tubos com mltiplos de 8 cm. Os painis unem-se por sobreposio dos seus extremos. Os tubos fixam-se ao painel graas presso exercida pelos pitons. Ver Figura 2.7. Uponor Painel moldado de pitons plastificado igual ao modelo anterior ao qual acresce um filme aderido face superior do painel, o que lhe concede uma elevada resistncia deformao. Fig.2.7 - Uponor Painel moldado com pitons Uponor Lmina porta-tubo Dimenso 1450 x 850 mm (1,23 m2). Permite espaamento entre tubos com mltiplos de 5 cm. Os painis unem-se por sobreposio aos seus extremos. Possuem um isolamento de poliestireno de densidade 30 kg/m3 de 11 mm ou 33 mm de espessura, incorporando a lmina porta-tubos, proporcionando assim uma excelente unio dos mesmos e uma grande indeformabilidade.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

19

Circuitos A sua colocao deve realizar-se de acordo com um estudo tcnico prvio. As directrizes bsicas so as seguintes: - O espaamento entre os tubos e o dimetro de tubo UPONOR wirsbo-evalPEX, devem manter-se constantes em toda a instalao. - Os circuitos nunca se devem cruzar. Pelo que necessrio fazer previamente um plano de localizao dos circuitos. - Os pontos em que evidente o risco de perfurao dos tubos emissores (por ex. os esgotos e fixao de louas sanitrias nas casas de banho) devem ser assinalados com antecedncia. Ao colocar os circuitos, devem contornar-se as zonas adjacentes a esses pontos de risco. Se por qualquer motivo, um circuito emissor do cho radiante for furado, este dever ser substitudo integralmente; no so permitidas unies nos circuito nos pavimentos. - Deve prestar-se ateno execuo das curvas dos circuitos evitando vincar o tubo, para no reduzir a sua seco. - Todo o processo de montagem dos circuitos realiza-se a frio. No aquecer os tubos, para no destruir a camada de lcool etilo-vinil que os protege da difuso de oxignio. - A configurao dos circuitos deve ser, de forma a que os tubos de ida e retorno, estejam colocados a par em todos os tramos, para que desta maneira, a temperatura superficial do pavimento seja homognea. Para isso recomenda-se os traados em serpentina dupla ou em espiral. Deve-se prestar especial ateno em dirigir o caudal de impulso at s paredes externas ou at outras reas potencialmente frias. Deve-se iniciar o traado dos circuitos do piso superior para depois fazer-se os circuitos dos pisos inferiores. Isto evita, que se pisem continuamente as superfcies j executadas e tambm outros riscos que lhe esto inerentes, como por exemplo o levantamento dos tubos da superfcie de encaixe.

Tem como vantagem curvas menos pronunciadas, o que facilita a instalao sobretudo quando os tubos emissores so de maior dimetro exterior.

Fig.2.8 - Traado de circuitos em espiral e dupla serpentina Colector Deve-se proceder montagem dos Uponor colectores dentro da Uponor caixa metlica para colectores que tenham sido encastrados na parede (ver captulo 4). Posteriormente deve-se proceder ligao dos tubos emissores UPONOR wirsbo-evalPEX ao colector. A ligao efectuada atravs de adaptadores apropriados Uponor para o dimetro do tubo. Recomenda-se a utilizao de curva-tubos para facilitar a instalao dos tubos no colector. Enchimento da instalao e teste de estanquicidade O processo de enchimento de gua realiza-se atravs das vlvulas de enchimento/drenagem que incorporam os colectores. Realiza-se circuito a circuito, abrindo apenas a vlvula manual de um dos circuitos e fechando todos os outros assim como as vlvulas de corte do colector. Seguindo esta rotina para cada um dos circuitos, assegura-se a eliminao das bolsas de ar na instalao facilitando o processo de arranque do sistema. O teste de estanquicidade dever ser feito com a presso de prova especificada na norma (1,5 vezes a presso de trabalho como um mnimo de 6 bar). No se aconselha a utilizao de sistemas de enchimento automtico da instalao com ligao directa rede de abastecimento de gua j que isto implica entrada contnua de oxignio na gua, cujo efeito a excessiva oxigenao da gua e da respectiva instalao e a consequente reduo de vida desta.

Para mais informao sobre os circuitos ver o captulo 3. A configurao de dupla serpentina consiste na colocao dos tubos de impulso e retorno em paralelo. Esta configurao proporciona uma temperatura mdia uniforme. Permite saltos trmicos maiores (10 C) sem afectar a uniformidade da temperatura do cho. A configurao em espiral basicamente uma variante da configurao de dupla serpentina.

20

Manual Tcnico Uponor

Fig. 2.9 - Colocao da argamassa com o aditivo

Argamassa Uma vez colocados os circuitos, coloca-se a argamassa sobre toda a superfcie a aquecer. A espessura recomendvel de 5 cm medidos a partir da geratriz superior dos tubos. Espessuras maiores aumentam a inrcia trmica do sistema, enquanto que espessuras menores reduzem a capacidade da camada de argamassa de resistir a esforos cortantes. gua utilizada para fazer a mistura da argamassa (cimento, areia e gua) dever ser adicionado o Uponor Aditivo para argamassa. Este lquido confere um contacto perfeito entre a argamassa e os tubos emissores depois da camada de argamassa ter secado, evitando assim incluses de ar que aumentariam a resistncia trmica do sistema e dificultariam a transmisso de calor. A proporo adequada para a mistura a seguinte: - 50 kg. de cimento (PZ 350F - DIN 1164). - 220 kg. de areia. - 16 litros de gua para amassar (aprox.). - 0,3 kg. de Uponor Aditivo A argamassa deve ser colocada no sentido longitudinal ao traado dos tubos. O enchimento de cada compartimento deve ser realizado de uma s vez, conseguindo assim uma regularizao total de todo o pavimento. Deve iniciar-se o enchimento do piso imediatamente aps ter concludo a colocao dos circuitos, do enchimento e respectiva prova de estanquicidade. Assim evita-se a deformao do isolamento e dos tubos devido ao contnuo pisar e/ou passagem de equipamento alheios instalao. Neste sentido deve-se iniciar a

colocao da argamassa no piso superior (piso no qual deve ter acabado primeiro a colocao dos circuitos), para posteriormente, passar de imediato aos pisos inferiores. Antes da colocao do pavimento final deve-se assegurar que a argamassa do cho esteja completamente seca.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

21

Montantes e tubos de distribuio. So os circuitos que, a partir da casa das mquinas, alimentam os colectores distribuidores de aquecimento por cho radiante. Instalam-se por meio de tubos UPONOR wirsbo-evalPEX. Os acessrios necessrios para realizar a instalao de montantes e tubos de distribuio UPONOR wirsbo-evalPEX so joelhos, ts, unies de ligao a colectores (1"), caldeira e ao grupo de impulso. Este tipo de acessrios corresponde aos sistemas UPONOR Quick & Easy para acessrios de dimenses at 63, inclusive e acessrios UPONOR Grandes dimenses bronze para acessrios de dimenses de 75 at 110, ambos inclusive.

No caso de habitaes unifamiliares, a distribuio feita atravs de uma nica coluna montante ascendente/descendente com derivaes em "T" para os colectores distribuidores de cho radiante. No caso de construo em altura ou edifcios de uso pblico de grande superfcie aquecida, pode optar-se por uma ou vrias colunas montantes ascendentes/descendentes, para cada piso, todas elas ligadas por um colector geral situado na casa das mquinas. Em ambos os sistemas de distribuio, recomenda-se a colocao de vlvulas balanceadoras antes do colector quando o nmero de colectores for maior do que um.

22

Montantes e tubos de distribuio. Sempre que a gua de sada da fonte de calor (caldeira nos casos mais habituais) tenha uma temperatura superior do clculo da instalao de cho radiante deve ser instalado sada da fonte trmica, um grupo de impulso. Este proporciona o caudal de gua necessrio temperatura precisa para o funcionamento correcto da instalao atravs da mistura de gua da fonte de calor e gua de retorno do cho radiante na vlvula misturadora. Depois de instalado o grupo, deve comprovar se a temperatura de impulso corresponde ao valor calculado no estudo tcnico feito previamente. Deve seleccionar-se a bomba adequada ao caudal e perda de carga obtidos no estudo tcnico. De acordo com isto tem que se comprovar que o retorno 10C inferior impulso. Pode optar-se por dois tipos de grupos de impulso: Uponor Grupo de impulso, no qual a temperatura de impulso fixada no grupo. Uponor Grupo de impulso com central de regulao; a temperatura de impulso determinada por um sistema de compensao de temperatura exterior, composto de central de regulao, sondas de impulso, exterior e ambiente e motor trmico que actua sobre a vlvula de 2 vias.

-

Para mais informao sobre Uponor Grupos de impulso ver captulo 7. Deve-se seleccionar uma fonte de calor de acordo com a potncia til calculada no estudo tcnico. Esta fonte de calor pode ser uma caldeira (alimentada por qualquer tipo de combustvel ou com alimentao elctrica), bomba de calor com sada de gua no secundrio, painel de captao solar, etc.. possvel a combinao de um sistema de aquecimento por cho radiante com um de aquecimento por radiadores utilizando a mesma fonte de calor. Para isso, sada da fonte de calor (impulso e retorno), deve realizar-se uma derivao atravs de um T. A partir deste T, um ramal alimentar a instalao de radiadores enquanto que o outro ramal ligar-se- ao grupo de impulso do cho radiante. Desta forma teremos as ramificaes alimentadas com bombas diferentes e com temperaturas de impulso diferentes, respondendo, a todo o momento, s respectivas necessidades trmicas.

Regulao da temperatura ambiente. A instalao do sistema de regulao da temperatura ambiente, tem por misso o controlo das temperaturas interiores de conforto requeridas pelo utilizador em cada um dos espaos habitados. A instalao comea pela seleco da voltagem (220 V ou 24 V) de alimentao dos termostatos e cabeas electrotrmicas. Posteriormente apertam-se as cabeas electrotrmicas (em nmero igual aos circuitos da instalao e com a voltagem seleccionada) sobre as vlvulas manuais dos colectores de retorno. Seguidamente instalam-se os termostatos, um por cada zona que se deseje controlar a temperatura de forma independente, a uma altura de 1,5 m e afastados de portas, escadas e elementos geradores de calor ou frio. Os termostatos devem ter a mesma voltagem que as cabeas electrotrmicas. O tipo de regulao escolhida, instala-se dentro de cada caixa de colectores: Mdulo de regulao (sistema Uponor Genius) com alimentao a 220 V e sada com a voltagem seleccionada. Caixa de terminais Uponor Comfort System com alimentao a 220 V e sada com a voltagem seleccionada. Se optou pelo sistema Uponor Genius ser instalado fora da caixa de colectores (1 por colector) um Mdulo de controlo Uponor Genius encastrado na parede. Proceder-se- ligao elctrica: Entre as cabeas e o Mdulo de regulao (sistema Uponor Genius) ou Caixa de ligaes (sistema Uponor Comfort System). Entre termstatos e a Caixa de terminais (Uponor Comfort System). Entre o Mdulo de regulao e a bomba (Uponor Genius) ou, entre a Caixa de terminais com controlo de bomba e a bomba (Uponor Comfort System). Se optou pelo Uponor Genius dever, ainda, ligar o Mdulo de regulao ao Mdulo de controlo. Posteriormente, tem que se programar cada um dos termostatos segundo as instrues que vm includas juntamente com o equipamento. Para mais informao sobre a regulao Uponor Genius e Uponor Comfort System consultar os captulos 5 e 6.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

23

Arranque da instalao Balanceamento dos circuitos De acordo com os clculos tcnicos relativo ao caudal e perda de carga em cada circuito realizar-se- o balanceamento de todos os circuitos da instalao. Para isso ter que se entrar no grfico de balanceamento (anexos) com os valores do caudal e perda de carga de cada circuito, girando manualmente o respectivo detentor de cada circuito at ao valor correspondente obtido no grfico. Equilibrio da vlvula de balanceamento do grupo de impulso (anexos) Colocao em funcionamento da fonte de calor e da bomba circuladora Teste da instalao Realizam-se uma srie de comprovaes para assegurar o correcto funcionamento da instalao. As mais comuns so: gua circulante sem bolhas de ar Se algum dos circuitos retorna frio e na rea que devia estar aquecida no se obtm a temperatura ambiente desejada e alm disso ouvem-se rudos na circulao da gua, possvel que este circuito tenha bolhas de ar que dificultem a circulao da gua. A sua soluo fechar as vlvulas de todos os circuitos, excepto a do circuito em questo, e colocar a bomba em funcionamento mxima velocidade durante um perodo de 1 hora. Deste modo facilitaremos o arrastamento das bolhas de ar e a sua expulso atravs dos purgadores automticos. Diferencial trmico entre a ida e o retorno no colector = 10C, medido nos termmetros incorporados nos colectores de impulso e retorno. Se o diferencial trmico maior significa que a velocidade da bomba insuficiente: Aumentar a velocidade da bomba (seleccionar uma velocidade maior ou substituir a bomba por outra de maior potncia). Se for menor significa que a velocidade da bomba excessiva: Diminuir a velocidade da bomba (seleccionar uma velocidade menor ou substituir a bomba por outra de menor potncia, ou instalar uma vlvula extra no tubo de retorno que aumente a perda de carga do sistema). Temperatura de retorno idntica em todos os circuitos de um mesmo colector. Se a temperatura de retorno de algum dos

circuitos menor ou maior que a dos restantes significa que o balanceamento desse circuito no o correcto. Reequilibrar os circuitos ou abrir uma posio nos detentores dos circuitos com uma temperatura de retorno baixa e fechar uma posio nos detentores dos circuitos com uma temperatura de retorno superior. Repetir esta rotina at que a temperatura de retorno seja idntica em todos os circuitos. As vlvulas de fecho dos circuitos funcionam incorrectamente. Se os termstatos deixarem de enviar sinal, as cabeas electrotrmicas devem fechar completamente. Se se confirmar que decorridos 15 minutos, continua a circular gua por algum circuito, significa que no fechou correctamente. Verificar, se a cabea foi apertada completamente at ao final de cada actuador do colector de retorno. Verificar se nem a rosca fmea nem a macho, possuem sujidade ou incrustaes. Ainda assim, ao receberem sinal, as hastes das cabeas, por parte dos termstatos, devem subir. Se aps 15 minutos de contnuo envio de sinal dos termstatos, se alguma das hastes no ascendeu mesma cota que os outros, tem que se rever a ligao do termstato emissor e comprovar que este est a enviar corrente s cabeas (no caso de termstatos, transmissores Uponor Genius, verificar no ecr, se a recepo do sinal correcta e se chega corrente elctrica s cabeas). Temperatura confortvel em todos os com partimentos. Passado o perodo de tempo necessrio para o aquecimento do pavimento de todos os compartimentos, estes alcanaro a temperatura ideal de conforto programada para cada um deles. Se algum compartimento no atingir a referida temperatura de conforto e se os pontos anteriores j tiverem sido verificados, rever a posio do termostato. Verificar se no foi colocado prximo das portas, ou de outras superfcies potencialmente frias que alterem a sua medida; ou pelo contrrio, verificar se no foi colocado prximo de um emissor de calor.

24

Manual Tcnico Uponor

2.3. Sistema Uponor com difusores.Aplica-se em particular nos pavimentos de soalho de madeira sobre ripas. O facto de existir caixa de ar entre a superfcie superior da argamassa e o pavimento de madeira impossibilita a utilizao do sistema tradicional Uponor de aquecimento por cho radiante. O sistema baseia-se na montagem de uma superfcie de alumnio (difusores) colocada sobre as ripas de madeira debaixo do soalho. Os difusores transmitem homogeneamente ao soalho o calor emitido pelos circuitos. Os circuitos por sua vez esto encaixados nos difusores. A colocao do ripado deve realizar-se em primeiro lugar, procurando uma correcta fixao laje e um perfeito nivelamento da sua superfcie superior. Devem-se colocar as ripas (de centro a centro) a uma distncia de 30 cm. A altura mnima das ripas dever ser de 30 mm. Entre o extremo de cada ripa e a parede deve existir uma distncia mnima de 20 cm para permitir a elaborao da curva dos tubos. Com a finalidade de evitar que o soalho de madeira levante nos extremos junto s paredes devem colocar-se duas filas de ripas, uma em cada parede, perpendicular ao sentido do ripado de forma a servirem de base na extremidade do soalho. O isolamento trmico do sistema realiza-se colocando mantas de l vidro ou de poliuretano entre as filas de ripas. Com o cho j com ripas e isolado procede-se fixao dos difusores de alumnio s ripas de modo a que cada difusor (de dimenses 1,15x0,185m) esteja cravado s respectivas ripas, para assegurar um apoio correcto. No prolongar as filas dos difusores at ao limite das paredes perpendiculares a estes, de forma a ser possvel o curvamento dos tubos. O tubo a utilizar neste sistema o UPONOR wirsbo-evalPEX 20x1,9. Os circuitos colocam-se inserindo-os numas aberturas existentes nos difusores que foram desenvolvidos para este efeito. Sempre que exista espao suficiente, executar circuitos em dupla serpentina; em casos de espaos muito reduzidos, onde a dupla serpentina seja impossvel, os circuitos executam-se em serpentina simples. Depois de elaborados os circuitos, colocar o filme de polietileno que evitar a passagem de humidade vinda do pavimento madeira, e finalmente colocar-se- o soalho de madeira pregado aos difusores e s ripas atravs da sua superfcie de contacto. Evitar a colocao de madeira com teores de humidade que no esteja de acordo com a norma.

Componentes do sistema:

ComponenteTubo emissor Difusor Curva-tubo Colector distribuidor ida /retorno Adaptador Caixa de ligaes

Nome Uponor

Cdigo110301700 80113 20189026 801201 801221 302028 880000204

Ud.m

CritriosSuperfcie aquecida dividida pelo espaamento entre tubos (em m). Superfcie aquecida dividida por 0,327 m Dobro do nmero de circuitos Mnimo 1 por piso. Mximo 12 circuitos por colector. Nmero de circuitos menos 2. Dobro do nmero de circuitos. Nmero de colectores de 2 a 4 sadas.

UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0 Uponor Difusor de alumnio Uponor Curvatubo 17 Uponor Kit colector bsico Uponor Conjunto bsico Uponor Adaptador tradicional - Uponor Caixa metlica para colectores de 2 a 4 sadas Opes - Uponor Caixa metlica para colectores de 5 a 7 sadas - Uponor Caixa metlica para colectores de 8 a 12 sadas

Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud.

880000507

Ud.

Nmero de colectores de 5 a 7 sadas.

880000812

Ud.

Nmero de colectores de 8 a 12 sadas.

Cabea Unidade de Regulao

Uponor Cabeas electrotrmicas 220 V - Uponor Caixa de ligaes Co. Sy. 220V c/ controlo de bomba - Unidad base Uponor Genius 220V - Termostato bsico Uponor Comfort System 220V - Termostato transmissor Uponor Genius Uponor Grupo de impulso - Grupo 22N Uponor Grupo de impulso - Grupo 45N opes Uponor Grupo impulso - Grupo 22N com central de regulao Uponor Grupo impulso - Grupo 45N com central de regulao

78594 3020104 302016 3020109

Ud. Ud.

Nmero total de circuitos. Mnimo 1 por cada caixa de colectores. Mximo 1 por cada 6 termostatos. 1 por cada caixa de colectores. Nmero de zonas de regulao trmica independente. Nmero de zonas de regulao trmica independente. 1 por instalao.

Opes

Ud. Ud.

Termstato Opes

302017 125012

Ud. Ud.

Grupo de impulso

125016

Ud.

1 por instalao.

125112

Ud.

1 por instalao.

125116

Ud.

1 por instalao.

26

Manual Tcnico Uponor

Uponor Difusor de alumnio 280 mm para UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0 Ripa de madeira Laje Isolamento UPONOR wirsbo-evalPEX 17 x 2,0 Madeira 30 cm 30 cm

Fig. 2.10 - Esquema da superfcie emissora de um sistema UPONOR de cho radiante com difusores.

Fig. 2.11 - Ripas de madeira, isolamento e difusores.

Fig. 2.12 - Traado de circuitos

Fig. 2.13 - Pormenor da camada emissora

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

27

2.4. Sistema Uponor para renovao.Aplica-se nos casos em que existe uma altura disponvel limitada ou quando a estrutura do edifcio no permite uma sobrecarga de peso sobre as lajes do edifcio. Estas limitaes, que podem tornar invivel a instalao de um sistema de aquecimento por cho radiante tradicional, so resolvidas com os sistemas Uponor para renovao, cujas caractersticas fundamentais so a sua reduzida espessura necessria para colocao e o seu reduzido peso. Os casos onde podem ocorrer este tipo de limitaes so: - Renovao do sistema de aquecimento. Quando se procede a uma renovao de uma habitao e se questiona a possibilidade de colocar aquecimento por cho radiante no espao renovado, surge a limitao da altura do cho disponvel (reduo da altura habitvel). - Apartamentos. Nestes casos podem dar-se limitaes de p direito disponvel e de peso (ocorrem quando se projectou o edifcio, sem se ter previsto a instalao de aquecimento por cho radiante). H dois tipos de sistemas UPONOR wirsbo-evalPEX para renovao: com difusores e com calhas de fixao:

Fig. 2.14 - Sistema para renovao com difusores

Fig. 2.15 - Sistema UPONOR para renovao com caneletes Sistema UPONOR para renovao com difusores A espessura da camada emissora de 1,5 cm. Sobre o cho existente colocam-se os painis de renovao de poliestireno expandido, de densidade 40 kg/m2, dimenso 925x925x25 mm e afastamento entre tubos com mltiplos de 18,5 mm. Sobre os painis de renovao so colocados os difusores de alumnio 17, nos baixos relevos. Por ltimo executam-se os circuitos UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0 com uma distncia entre tubos com 18,5mm. Recomenda-se, circuitos de comprimento inferior a 60 m para no provocar perdas de carga excessivas. Finalizada a montagem da camada emissora, coloca-se o pavimento, utilizando como sistema de fixao camada emissora o sistema habitual para o pavimento escolhido. Sistema UPONOR para renovao com canaletes A espessura da camada emissora 4,5 cm, se o pavimento j possui isolamento prvio; caso contrrio, deve-se juntar a espessura do painel liso de poliestireno expandido a colocar sob os caneletes. Este sistema constri-se com uma camada de argamassa pelo que, como passo prvio deve colocar-se nos permetros de todas as reas a aquecer a fita de isolamento de bordos, para que absorva as dilataes inerentes ao aquecimento da betonilha.

28

Manual Tcnico Uponor

Sobre o cho existente (ou sobre o painel liso no caso de este ser necessrio), colocam-se filas de caneletes de 0,5 m de comprimento, com uma separao entre filas de aproximadamente 1 m. As calhas de fixao 12 encaixam-se, para formar filas contnuas de fixao de tubos. Os circuitos UPONOR wirsbo-evalPEX 16x1,8 e 20x1,9 executam-se, fixando aos caneletes, em espiral ou dupla serpentina. Recomenda-se circuitos de comprimento inferior a 60 m de forma a no provocar perdas de carga excessivas. Por ltimo, coloca-se uma camada de argamassa Sistema UPONOR para renovao com difusores

de 3 cm sobre a geratriz superior dos tubos emissores. mistura da argamassa deve-se adicionar o aditivo para argamassa. Depois da betonilha secar completamente, coloca-se o pavimento. Nos dois sistemas, nas superfcies com potencial risco para humidades dever ser colocado um filme de polietileno Uponor como barreira anti-humidade. Componentes dos dois sistemas:

Componente

Nome Uponor

Cdigo 350000007 3020136 80113

Ud. m2 Ud. Ud.

Criterios Superfcie de cho base con risco de humidades Superficie aquecida dividida por 0,85 m2 Superficie aquecida dividida por 0,327 m2

Filme Uponor Filme polietileno anti-humidade Painel isolante Uponor Painel de Renovao Difusor Uponor Difusor de aluminio 17

Sistema UPONOR para renovao con canaletas

Componente

Nome Uponor

Cdigo 350000007

Ud. m2 m Ud.

Criterios Superfcie de cho base con risco de humidades Soma de todos os permetros dos locais a aquecer Dobro da superfcie aquecida Superficie a aquecer dividida por 16,6 (supondo uma espessura de argamassa de 3 cm).

Filme anti-humidade Uponor Filme polietileno Fita de isolamento de bordos Canalete Aditivo para argamassa

Uponor Fita de isolamento de bordos 350000002 Uponor Canaletes 410080126

Uponor Aditivo para argamassa

350000010

kg

Componentes para ambos os sistemas de renovao

Componente Tubos emissores Colector distribuidor ida/retorno

Nome Uponor UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0 Uponor Kit colector bsico Uponor Conjunto bsico

Cdigo 110301700 801201 801221

Ud. m Ud. Ud.

Criterios Superfcie aquecida com separao entre tubos por (0,125 m). Mnimo 1 por piso. Mximo 12 circuitos por colector. Nmero de circuitos menos 2.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

29

Componente Adaptador Caixa de colectores Opes

Nome Uponor Uponor Adaptador 17x2,0 - Uponor Caixa metlica para colectores de 2 a 4 sadas - Uponor Caixa metlica para colectores de 5 a 7 sadas - Uponor Caixa metlica para colectores de 8 a 12 sadas

Cdigo 302028 880000204

Ud. Ud. Ud.

Criterios Dobro do nmero de circuitos. Nmero de colectores de 2 a 4 sadas. Nmero de colectores de 5 a 7 sadas. Nmero de colectores de 8 a 12 sadas. Nmero total de circuitos. Mnimo 1 por cada caixa de colectores. Mximo 1 por cada 6 termostatos. 1 por cada caixa de colectores. Nmero de zonas de regulao trmica independente. Nmero de zonas de regulao trmica independente. 1 por instalao.

880000507

Ud.

880000812

Ud.

Cabea Unidade de regulao

Uponor Cabea electrotrmica 220 V Opes - Caixa de ligaes Uponor Co. Sy. 220V c/ controlo de bomba - Unidad base Uponor Genius 220V - Termostato bsico Uponor Comfort System 220V - Termostato transmissor Uponor Genius Uponor Grupo de impulso - Grupo 25N Uponor Grupo de impulso - Grupo 45N Uponor Grupo impulso - Grupo 22N com central de regulao Uponor Grupo impulso - Grupo 45N com central de regulao

78594 3020106 302016 3020109 302017

Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud. Ud.

Termstato Opes Grupo de impulso

125012

Opes

125016 125112

1 por instalao.

Ud. Ud.

1 por instalao.

125116

1 por instalao.

Sistema UPONOR para renovao com difusores

Fig.2.16 - Uponor Placa guia 12

Fig.2.17 - Uponor Difusores

Fig.2.18 - UPONOR wirsbo-evalPEX

30

Manual Tcnico Uponor

A

B

C

D

E

F

A - Pavimento B - Uponor Filme de polietileno (opcional) C - Uponor Difusor 17 D - UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0 (c/c 18,5 cm) E - Uponor Placa guia F - Laje ou cho existente Fig.2.19 - Seco construtiva Sistema UPONOR para renovao com caneletes

Fig.2.20 - Uponor Fita de isolamento de bordos

Fig.2.21 - Uponor Caneletes

Fig.2.22 - UPONOR wirsbo-evalPEX

A

B

C

D

E

A - Pavimento B - Argamassa (3 cm sobre tubos) C - UPONOR wirsbo-evalPEX 16x1,8; 17x2,0 ou 20x1,9 D - Uponor Caneletes E - Uponor Filme de polietileno (opcional)

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

31

3. Tubos emissores UPONOR wirsbo-evalPEX

Especialmente desenvolvidos para os sistemas de aquecimento por cho radiante Uponor. So tubos de polietileno reticulado pelo mtodo Engel, com barreira anti-difuso de oxignio. Aplicam-se tanto como tubos emissores (UPONOR wirsbo-evalPEX 16x1,8, 17x2,0 ou 20x1,9) como em colunas montantes e tubos de distribuio (UPONOR wirsbo-evalPEX 25x2,3 at UPONOR wirsbo-evalPEX 110 x 10). Fig.3.1 - UPONOR wirsbo-evalPEX. Estanque ao oxignio

3.1. Caractersticas. Estanquicidade ao oxignioNos tubos plsticos convencionais utilizados nas aplicaes de conduo de gua quente em circuitos fechados, as molculas de oxignio do ar penetram atravs da parede dos tubos, pois ao aumentar a temperatura, o espao inter-molecular dos tubos tende a ser maior que a molcula de oxignio. Este fenmeno origina uma permanente oxigenao da gua e a consequente oxidao continuada das partes metlicas da instalao, reduzindo a sua durabilidade. Esta reduo da vida til deve-se tanto perda de materiais metlicos da instalao, como obstruo de tubagens originada pela deposio de xidos. A barreira antidifuso de oxignio presente nos tubos UPONOR Wirsbo-evalPEX evita estes problemas uma vez que reduz drasticamente a infiltrao extra de oxignio no caudal da gua. Esta barreira consiste numa fina pelcula de lcool etilo-vinil aplicada no tubo base de Pex, durante o processo de fabrico. Outra caracterstica dos tubos UPONOR wirsbo-evalPEX a reticulao da sua cadeia polimrica, conforme o processo Engel. A reticulao define-se como um processo que modifica a estrutura das cadeias de polmeros de forma que estas se unam umas s outras, formando uma rede tridimensional por meio de ligaes qumicas. Este processo confere aos tubos uma alta resistncia trmica em condies de presso elevada. Como consequncia, estes tubos renem as caractersticas excepcionais dos tubos de polietileno Reticulado UPONOR wirsbo-Pex e propriedades particulares para a distribuio de gua quente em circuitos fechados conferidas pela barreira antidifuso de oxignio. Os tubos Uponor Wirsbo-evalPEX so fabricados de acordo com as normas UNE-EN ISO 15875 e cumprem as exigncias da barreira antidifuso de oxignio que estabelecida pela norma EN 1264-4.

32

Manual Tcnico Uponor

As caractersticas especiais dos tubos Uponor Wirsbo-evalPEX oferecem as seguintes vantagens: Estanquicidade ao oxignio. Aumento da durabilidade da instalao. Alta resistncia eroso. Permite velocidades de impulso muito elevadas. No se oxidam nem se deterioram por contacto com argamassa, beto, aditivos para argamassa, nem com qualquer outro elemento construtivo. As foras de expanso so muito baixas. No existem riscos de fissuras na laje de argamassa. Baixo coeficiente de frico. Perda de carga reduzida. Peso muito reduzido: 1 Rolo de 200 m. de UPONOR wirsbo-evalPEX 16x1,8 pesa 17,6 kg. Flexibilidade e fornecimento em rolo: Facilidade de instalao e transporte. Instalao sem ferramentas especficas: no se requer investimento em ferramentas especiais. Marcao do rolo metro a metro. A informao marcada a seguinte: - Nome do produto. - Dimenses. - Designao do material especificando o tipo de reticulao. - Norma, de acordo com a qual se fabrica: UNE-EN ISO 15875 - Lote da mquina e data de fabrico.

Difuso UPONOR wirsbo-evalPEX0,035 0,03 0,025 0,02 0,015 0,01 0,005 0 20 40 50 60 70 80 90 100 40

Difuso de outros tubos plsticos (g/m3 d)= (mg/Ld)

(g/m3 d)= (mg/Ld)

35 30 25 20 15 10 5 0 20 40

T (C)

50

60

70

80

90

100

T (C)

Fig.3.2 - Difuso de oxignio atravs de tubos plsticos

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

33

3.2. Instalao dos circuitos emissores UponorDimenso dos tubos e espaamento entre tubos Segundo o sistema tradicional, os circuitos emissores instalam-se com tubos UPONOR wirsbo-evalPEX 16x1,8, 17x2 ou 20x1,9. Caso se instale segundo o sistema com difusores, os tubos emissores a utilizar so UPONOR wirsbo-evalPEX 20x1,9. Nos sistemas para renovao utiliza-se UPONOR wirsbo-evalPEX 17x2,0. O espaamento entre tubos e circuitos emissores de 15, 16, 20 ou 24 cm (habitualmente 20 cm) no caso de se tratar de um sistema tradicional. O sistema com difusores impe uma distncia entre tubos de 30 cm. Os sistemas para renovao determinam uma separao de tubos de 30 cm. Em todos os sistemas Uponor para aquecimento por cho radiante o tipo de tubo emissor e o espaamento entre tubos so factores de projecto que permanecem constantes ao longo de toda a instalao. Traado e instalao de circuitos O traado dos circuitos aconselhado em dupla serpentina ou espiral. Segundo estas configuraes, os tubos de ida e de retorno so sempre contguos, alm disso os tubos mais quentes esto sempre prximos dos mais frios. Estes projectos asseguram uma homogeneizao da emisso trmica. A dupla serpentina recomendvel especialmente para locais cujo piso possua uma forma geomtrica complexa. A configurao em espiral recomendada para locais a aquecer que tenham a forma geomtrica simples; tem como vantagem, curvas menos pronunciadas o que facilita a instalao. A instalao dos circuitos, pode-se realizar desenrolando manualmente os rolos, ou de uma forma muito mais rpida, utilizando um desbobinador.

34

Manual Tcnico Uponor

T NO INTERIOR DO TUBOT IMPULSO T SUPERFICIALT= T impulso-T retorno

T RETORNO

Espessura de argamassa 50 mm

Filme de Polietileno

Tubo UPONOR wirsbo-evalPEX

Painel de isolamento

Fig.3.3 - Configurao de traado em dupla serpentina

T IMPULSO

T NO INTERIOR DO TUBOT SUPERFICIAL

T RETORNO

Espessura de argamassa 50 mm

T= T impulso-T retorno

Filme de Polietileno

Tubo UPONOR wirsbo-evalPEX

Painel de isolamento

Fig.3.4 - Configurao em espiral

ESPIRAL

T NO INTERIOR DO TUBO

DUPLA SERPENTINA

SERPENTINA

Espessura de argamassa 50 mm

Filme de Polietileno

Tubo UPONOR wirsbo-evalPEX

Painel de isolamento

Fig.3.5 - Comparao entre espiral, dupla serpentina e serpentina simples

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

35

4. Uponor Colectores

Os colectores distribuidores para cho radiante UPONOR Quick & Easy so fabricados em polisulfone, um material plstico que devido ao seu baixo peso adiciona uma elevada resistncia mecnica inclusivamente a elevadas temperaturas. A montagem de cada colector realiza-se por meio da juno de um Uponor Kit colector bsico (de 2 sadas) aos Uponor Conjuntos bsicos (1 sada) necessrios para completar o nmero desejado de sadas do colector. Por exemplo, para um colector ida/retorno de 7 sadas, necessrio um Kit

colector bsico, mais 5 conjuntos bsicos. Cada Kit colector bsico dever ter os seguintes elementos necessrios para o seu bom funcionamento: 2 vlvulas de corte 1", 2 termmetros, 2 purgadores automticos, 1 vlvula de enchimento, 1 vlvula de corte, 2 Uponor mdulos bsicos, 2 tampes, 2 suportes e 4 Uponor adaptadores (16, 17 ou 20).

4.1. CaractersticasEstabilidade qumica Devido natureza do material com que so fabricados, a polisulfone, os colectores esto livres tanto de oxidaes como de corroses. As caractersticas da polisulfone permitem temperaturas pontuais at 95C e uma presso de trabalho de 6 bar. O cloro um elemento de presena habitual na gua das instalaes de aquecimento. Muitos termoplsticos so susceptveis de corroso face a altas concentraes de cloro na gua aps longos perodos de exposio; este efeito agrava-se ao aumentar-se a temperatura da gua. Testes realizados em provetes de polisulfone, com gua a 60C e contedo de cloro constante de 2 ppm., revelaram uma perda de material de 0% para um perodo de ensaio estipulado de 20 anos.

Fig.4.2 - Conjunto bsico

Fig.4.1 - Kit colector bsico

Fig.4.3 - Detentor

36

Manual Tcnico Uponor

Colectores modulares. A modularidade dos colectores implica numa grande reduo dos custos de armazenamento. J no necessrio armazenar colectores com todas as sadas possveis, uma vez que agora o armazenamento reduz-se ao Uponor Kit colectores bsicos mais conjuntos bsicos. Assim sendo, esta caracterstica facilita o acrescentar ou eliminar sadas do colector quando este j esteja instalado. Para acrescentar uma sada a um colector j instalado, ter que se juntar apenas um conjunto bsico ao colector j existente. O corpo dos mdulos possui um espao preparado para identificar o circuito sada correspondente. Baixo peso. O seu baixo peso proporciona uma grande vantagem relativamente aos colectores metlicos tradicionais: maior comodidade de manipulao.

Equilbrio hidrulico. Os colectores de impulso possuem acoplados detentores, um por circuito, com o fim de efectuar o equilbrio hidrulico da instalao durante o seu funcionamento. Os detentores permitem a seleco de 13 posies (de 0 at 12). Para seleccionar uma posio de detentor, deve-se girar o manpulo at marca amarela. O valor da posio determinado pelo caudal e a perda de carga do circuito de acordo com o grfico da figura 4.4. Verificar atravs do grfico caudal e a perda de carga de cada circuito, para obter o nmero de equilbrio correspondente. Depois girar o manpulo do retentor at que a marca amarela coincida com o nmero seleccionado.

Valor de ajuste

Perda de carga [mbar]

Fluxo volumtrico [l/h] Fig.4.4 - Grfico de equilibro hidrulico - Colector UPONOR Quick & Easy

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

37

4.2. MontagemMontagem dos colectores O processo de montagem do colector muito simples e consiste no acoplamento dos mdulos at formar o nmero de sadas desejado. No utilize ferramentas metlicas, mas principalmente no utilize nenhum elemento vedante para unies que contenha teflon ou similar. A unio entre mdulos tem um fim de curso. No forar o aperto entre os mdulos para alm desse fim de curso. O colector de impulso situa-se na parte superior e contm os detentores. O colector de retorno situa-se na parte inferior e contm as vlvulas de corte manuais. muito importante certificar que os purgadores automticos fiquem situados numa parte superior em relao a qualquer outra linha de gua. De outro modo dificultaria a purga de ar na instalao.

Fig.4.5 - Kit colector bsico desmontado

Fig.4.6 - Montagem de um colector de retorno

38

Manual Tcnico Uponor

Caixas de colectores Os colectores UPONOR Quick & Easy colocam-se em armrios ou caixas metlicas para colectores correspondentes. Os colectores so fixados aos suportes de polisulfona e estes por sua vez, fixam-se aos suportes metlicos da caixa de colectores. Estas caixas so encastradas na parede, sendo necessria uma espessura mnima de parede de 15 cm. A sua funo dentro da instalao albergar os colectores de forma que no fiquem visveis. As dimenses das caixas metlicas para colectores variam consoante o seu nmero de sadas: N de sadas do colector 2 a 4 sadas 5 a 7 sadas 8 a 12 sadas Dimenso da caixa (mm) 550 x 500 550 x 700 550 x 1.000

Ligao ao colector O acesso dos tubos de ida e de retorno de um circuito ao colector facilitado se na instalao forem utilizados curva-tubos. A ligao ao colector realiza-se com adaptadores tradicionais disponveis para UPONOR wirsboevalPEX 16x1,8 17x2,0 e 20x1,9. Para os adaptadores tradicionais, no necessria nenhuma ferramenta nem nenhum acessrios adicionais para realizar a ligao. A ligao finaliza-se com o aperto do tampo plstico com rosca fmea sobre o corpo do mdulo com rosca macho. Esta operao proporciona a estanquicidade necessria para a unio. Esta unio deve ser realizada manualmente, com a ajuda da chave para colector. Nunca utilizar ferramentas metlicas.

Fig.4.7 - Caixa metlica para colectores

Fig.4.8 - Chave para colector

Fig.4.9 - Ligao ao colector

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

39

Enchimento da instalao Cada Kit colector bsico possui uma vlvula de enchimento. O modo correcto de enchimento da instalao, fazendo-o circuito a circuito com o fim de evitar a excessiva entrada de ar nos circuitos. Assim, para efectuar o enchimento do primeiro

circuito fecham-se as vlvulas de corte geral do colector e todas as vlvulas manuais excepto uma. Liga-se a vlvula de enchimento gua da rede e depois de se encher o circuito, fecha-se a vlvula manual. Este processo repete-se para cada um dos circuitos da instalao.

4.3. Uponor Cabeas electrotrmicasO colector de retorno incorpora com ele vlvulas de corte manuais individuais para cada circuito. Aconselha-se a realizar um controlo automtico do caudal que entra em cada circuito. Para isto, necessrio colocar cabeas electrotrmicas para colectores Uponor. Estes apertam-se sobre cada sada do colector de retorno, retirando previamente as vlvulas de corte manuais. Deste modo realiza-se um controlo da necessidade de caudal para cada circuito em funo do sinal do termstato correspondente. A colocao de cabeas electrotrmicas em cada derivao do colector permite regular de forma independente a emisso trmica para cada local a aquecer. A alimentao de tenso pode ser de 24V ou de 220V em funo do sinal enviado pelo termstato correspondente. As cabeas electrotrmicas fazem parte de todos os sistemas Uponor de regulao individual de temperatura. Cada cabea deve ser apertada totalmente para assegurar um fecho correcto da passagem de gua no caso de ausncia de sinal elctrico proveniente do termstato. Verificar a limpeza da rosca base do colector antes de apertar a cabea electrotrmica.

Fig.4.10 - Cabea electrotrmica Uponor

40

Manual Tcnico Uponor

5. Uponor Genius. Sistema para controlo de temperatura ambiente sem fios

Uponor Genius um sistema de regulao trmica individual via rdio para instalaes de aquecimento por cho radiante. A sua misso proporcionar uma ptima temperatura em cada local aquecido, independentemente da temperatura de outros compartimentos, de um modo fcil, rpido e cmodo de instalar. Pode ser utilizado em habitaes, escritrios, edifcios pblicos e industriais. A instalao deste sistema evita as ligaes elctricas aos termostatos: dado que os termostatos so sem fios. O sistema constitudo por Termstatos transmissores, Unidade base (Mdulo de Regulao e Mdulo de Controlo) e eventualmente Antena.

Uponor Genius permite visualiza, a partir do Mdulo de controlo, a temperatura real, perodos de reduo nocturna, perodos de ausncia do utilizador, alcance do sinal dos termstatos, etc. Os Termostatos transmissores enviam sinais via rdio a um elemento receptor (Mdulo de controlo). O Mdulo de controlo o interface entre o sistema e o utilizador e pode receber sinais at 12 Termostatos transmissores. No Mdulo de Regulao so analisados os sinais recebidos e em funo deles so controladas as cabeas electrotrmicas e a bomba circuladora. O Mdulo de Regulao, liga-se a 220v e controla at 12 cabeas electrotrmicas.

Fig.5.1 - Esquema de regulao Uponor Genius

Fig.5.2 - Uponor Genius. Unidade base (Mdulo de regulao e Mdulo de controlo) e Termostato transmissor.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

41

5.1. Termostato transmissorO Termostato transmissor envia sinais via rdio pelo que no necessita de nenhuma ligao elctrica. A frequncia de emisso dos sinais de rdio evita as interferncias com outros electrodomsticos ou com redes prximas de abastecimento elctrico. L a temperatura mais prxima sentida pelo utilizador. Para isso muito importante a forma e cor do comando hemisfrico no qual se situa o sensor de temperatura. A cor cinza do comando assegura que o termstato sente como um humano; a temperatura analisada uma combinao da temperatura emitida por radiao e por conveco. No lado esquerdo h um interruptor de trs posies; com ele pode-se seleccionar o tipo de controlo: dia, noite ou tempo. A posio dia equivale temperatura de conforto desejada, a posio noite reduz a posio dia em 4C e na posio tempo a temperatura ambiente seguir o programa da Unidade base.

5.2. Mdulo de controloA partir daqui o utilizador pode controlar o menu de opes. O display mostra o estado do sinal de rdio recebido e a temperatura nos compartimentos individuais. Se ocorrer uma falha de transmisso do Termstato transmissor, activar-se- um alarme. constitudo pelo receptor de rdio, alarme, teclado e display. Deve ser colocado num local visvel e acessvel para facilitar a sua programao e no dificultar a recepo dos sinais de rdio (no colocar dentro de um armrio metlico). Juntamente com o Mdulo de Controlo fornecido uma base para suporte mural, para tornar possvel a colocao do Mdulo na parede sem cabos vista.

5.3. Mdulo de regulaoControla at 12 termoacumuladores, quer sejam cabeas electrotrmicas ou vlvulas motorizadas. Da mesma forma, ligam-se por cabo o Mdulo de Controlo e a bomba de circulao. A electrnica do Mdulo de regulao baseada em dois microprocessadores; eles examinam os sinais recebidos, controlam o display, recebem sinais do relgio interno, gravam e guardam as opes individuais seleccionadas e controlam as sadas dos termoactuadores e a bomba de circulao. Podem ter sadas a 24V ou a 220V, as quais controlam os termoactuadores.

5.4. ProgramaoSimbolos do display Movimento para a direita Reduo da temperatura Movimento para baixo /Seleco do Idioma Ajuste da temperatura

Ajustes do Relgio Movimento para cima / Apagar Colocao do Alarme em "OFF" e tecla "SHIFT" Movimento para a esquerda / Seleco Alarme

OK42

Tecla de confirmao de seleco

Manual Tcnico Uponor

- Ligar o Mdulo de controlo ao Mdulo de regulao - Ligar o Mdulo de regulao rede elctrica - Seleco do idioma Utilize as quatro setas para seleccionar o idioma e confirme premindo a tecla OK. - Ajuste do relgio Quando se prime a tecla "Ajuste do relgio", o texto "Ajuste do relgio" aparecer no display. Utilize as setas para fixar a hora, os minutos e o dia da semana. Utilize as setas verticais para fixar a hora. As setas horizontais utilizam-se para passar a uma nova posio. Prima a tecla OK para confirmar a sua seleco. - Seleco do canal Durante a instalao, ligue o Termstato transmissor ao Mdulo de regulao atravs do cabo fornecido. A imagem do primeiro canal, que ainda no foi programado aparecer de forma intermitente. No display poder ler-se "Instalao. Seleccione canal". Utilizando as setas horizontais seleccione o canal para o qual o termstato foi programado. Introduza o nome do compartimento correcto e o nmero do canal na etiqueta do termstato. Termine a programao premindo a tecla OK. A instalao deste termstato est completa. Desligue o cabo de instalao do termstato e repita o processo com os outros termstatos. - Funcionamento normal Sem ligao de nenhum termstato Unidade base. Na parte superior do display so visveis os cones (1-12) dos canais que j foram programados. Alm disso, a hora e o dia da semana, tambm aparecem no display. Quando um termstato transmite um sinal de radio ao Mdulo de controlo, o cone correspondente desse canal aparecer intermitente.

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Selec. idioma D F I DK GB NLOK

E PL

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Ajuste del reloj 09:27 SabadoOK

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Instalacion seleccione canal

OK

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

09:27 SabadoOK

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

43

- Ajuste da temperatura Quando se prime a tecla "Ajuste da temperatura", a seta horizontal pode ser usada para verificar o estado de todos os termstatos que se instalaram. Aparecer a informao do estado actual de cada termstato, ou seja, a temperatura programada, a temperatura actual e a indicao da intensidade do sinal que se recebe. A escala de recepo do sinal situa-se entre 0 e 4: 0 = sem recepo. 1 = recepo fraca. 2 = recepo aceitvel. 3 = bom sinal. 4 = excelente intensidade do sinal.

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

nominal real HoraOK

:22,5C :22,5C Y = :4

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Ao premir de novo a tecla "Ajuste da temperatura", os limites da temperatura de cada um dos canais podem ser reprogramados. Os limites mximos e mnimos da temperatura podem ser seleccionados por meio das setas verticais. O limite mximo no pode ser seleccionado, a menos que se aumente o limite mnimo. Quando j se fixou o programa, confirme-o premindo a tecla OK. - Reduo da temperatura Premindo a tecla "Reduo da temperatura" aparecer "Seleccione grupo de reduo". Uponor Genius tem 3 grupos de reduo de temperatura A, B e C. Em baixo de cada grupo de reduo, existem dois intervalos de reduo. Os intervalos de reduo podem situar-se nos canais e nos dias da semana de forma independente. Utilize as setas horizontais para seleccionar a reduo do grupo requerida, e confirme com a tecla OK. Nas novas instalaes, o grupo A selecciona-se por defeito com uma temperatura de reduo entre as 22.00 e 05.00 horas em todos os dias da semana. Para efectuar modificaes deve seleccionar uma reduo de grupo diferente. Programe o grupo de reduo da seguinte forma: Utilize as setas horizontais para mover o cursor entre vrias posies, e as setas de deslocao vertical para seleccionar os canais e os dias da semana, ON/OFF. Seta para cima=ON. Seta para baixo=OFF.

Valor nominal max: min:OK

39C 5C

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

22:00 -> 05:00 ---:-- ->--:--

L M M J V S DOK

44

Manual Tcnico Uponor

Depois de seleccionado o canal ou o dia da semana, aparecer permanentemente na parte superior do display. Quando o cursor, estiver situado a baixo do smbolo quadrado esquerda, deve ser ligado (ON) ou desligado (OFF).:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

No smbolo do relgio, a seta vertical utilizada para modificar o tempo de funcionamento. A hora de iniciar o funcionamento est vinculada eleio do dia da semana. Se um canal se ligar a vrios grupos de reduo da temperatura que estejam activados de forma simultnea, o grupo com maior intervalo de reduo ser o que funciona. Depois de terem sido confirmados todos os intervalos, o texto que ficar visvel no display ser "Seleccione o valor reduo". A reduo da temperatura pode ser programada, atravs das setas verticais. Qualquer valor entre 1C e 9C pode ser seleccionado. Depois confirme a seleco premindo a tecla OK, e o display voltar posio normal. - Alarme / Apagar a programao

Seleccione valor de reduccion

9COK

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

SHIFT 9:45 SabadoOK

A tecla de programao do alarme permite seleccionar outras funes diferentes das de acesso imediato. Premindo uma vez o display aparece "SHIFT", premindo novamente, a funo "SHIFT" cancelada. A programao de um canal pode ser apagada premindo a tecla SHIFT e a seta vertical para cima. O texto "Apagar" v-se no display. Utilize as teclas de deslocao horizontal para seleccionar o canal que quer apagar. Quando marcar o canal mantenha premida a tecla OK durante 3 segundos, at que a informao do canal seleccionado se apague. - Reduo temporria da temperatura Se se Premir a tecla SHIFT e depois a tecla de "Reduo da temperatura", a temperatura de todos os canais pode reduzir-se durante 1 a 90 dias, por exemplo, durante fins de semana ou frias. As setas verticais utilizam-se para seleccionar o nmero de dias durante os quais a reduo estar activa. Os intervalos de reduo aplicam-se desde as 0.00 h. para o nmero de dias acima seleccionados. O perodo desde a hora de programao at ao final de um dia em concreto, no se inclu no nmero de dias. A reduo programada confirma-se pressionando a tecla OK. O valor de reduo da temperatura selecciona-se atravs das setas verticais.

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Borrar

OK

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Reducion de vacaciones 90 diasOK

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Seleccione valor de reduccion

5COK

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

45

A temperatura pode ser reduzida entre 1C e 9C. Prima a tecla OK para concluir e o display voltar sua posio normal. Se a reduo temporria de temperatura estiver activa e desejar interromper, prima a tecla SHIFT e a tecla de "Reduo da temperatura". As teclas das setas verticais podem ser utilizadas para seleccionar "SIM ou NO" de forma a que se finalize a reduo temporria da temperatura antes da data programada. Os dias que faltam para que termine a reduo temporria da temperatura vem-se no display. Finalize a operao premindo a tecla OK. - Alarme Se o mdulo de controlo no recebe sinal de rdio de um ou vrios termstatos durante 90 minutos, accionado o alarme. Uma das razes para isto acontecer pode dever-se a que bateria do termstato esteja gasta e seja necessrio substitui-la, ou ento que o termstato esteja fora da onda de transmisso, ou que tenha ocorrido uma falha do sistema. Em caso de toque de alarme, o cone referente ao canal e o cone de alarme aparecero intermitentes. Enquanto a unidade de controlo no receber sinal do termstato este canal mantm-se fechado tal como a vlvula da seco correspondente. O alarme pode funcionar com ou sem som e a seleco faz-se premindo a tecla "SHIFT", e depois a seta da esquerda. A seta do display mostra a opo seleccionada. Utilize o OK para confirmar.

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

? Anular reduc. por vaca.? Resto dias:OK

Si 90

:1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2

Selec. alarma > Con sonido Sin sonidoOK

46

Manual Tcnico Uponor

6. Uponor Comfort System. Regulao da temperatura ambiente

Semelhante ao sistema do captulo anterior, tratase de um sistema de regulao individual de temperaturas interiores. um sistema electrnico por cabo especificamente desenhado para controlar a temperatura ambiente em edifcios onde estejam instalados sistemas Uponor de aquecimento por cho radiante, ou seja, controla as temperaturas ambiente atravs do controlo do caudal de gua quente distribuda a cada uma das divises. Uponor Comfort System composto por uma caixa de ligaes electrnica, at seis termstatos ligados a ela por cabo. Existe a possibilidade, de incorporar na caixa de ligaes um mdulo digital de dois canais para realizar uma programao semanal de temperaturas. Este sistema tambm possui termstatos especiais preparados para ligar sondas ao cho com a finalidade de limitar a temperatura do pavimento. Tambm existe a possibilidade de utilizar uma caixa de ligaes com controlo bomba.

A caixa de ligaes recebe o sinal elctrico procedente de cada termstato, analisa-o e envia um sinal elctrico cabea electrotrmica correspondente para que esta possa abrir e permitir a entrada de gua no circuito at atingir a temperatura de conforto desejada.

Fig.6.1 - Uponor Comfort System

6.1. Termostato Uponor Comfort System um termostato digital para a regulao de temperatura em recintos fechados. Em todos os modelos, a temperatura desejada selecciona-se rodando o selector. Existe um sistema de bloqueio de temperaturas mxima e mnima ao qual se acede extraindo a tampa do selector. Numa das partes laterais do termostato, possvel seleccionar a posio dia ou a posio noite. A reduo nocturna pode ser programada ligando ao termstato um programador exterior. H diversos modelos de termostatos (24V e 220V) em funo da utilizao pretendida pelo sistema de aquecimento por cho radiante Uponor: - Termostato Bsico 24V - Termostato Bsico 220V - Termostato 24V com funo de reduo nocturna e sensor de cho. - Termostato 24V para recintos pblicos. O termostato Uponor Comfort System com sensor de cho permite a ligao de modo a que se Limite, a todo o momento, o mnimo e o mximo da temperatura do pavimento a um valor pr-fixado pelo utilizador. Quando se liga o sensor, o termostato funcionar como escravo e o sensor como mestre, ou seja, quando o sensor do cho solicitar calor, os ajustes do termstato no tero efeito. O Termostato Uponor Comfort System para recintos pblicos possu um invlucro exterior que evita a sua manipulao; especialmente recomendvel a sua utilizao em edifcios pblicos.

Fig.6.2 - Termostatos Uponor Comfort System

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

47

6.2. Caixa de ligaes Uponor Comfort SystemConsiste numa caixa de ligaes electrnica, com alimentao a 220V e sadas a 24V ou 220V, dependendo dos modelos. Liga todos os Termstatos Uponor Comfort System at um nmero mximo de seis, e todas as cabeas electrotrmicas at um mximo de doze. Existe a possibilidade, de se controlar a bomba circuladora do sistema a partir da caixa de ligaes, de forma a que, quando nenhum dos termstatos necessitar de aquecimento, a bomba pare, e apenas volte a funcionar quando algum dos termostatos ligados solicite aquecimento. Pode incorporar um programador exterior para a programao semanal dos termostatos: Mdulo digital de dois canais.

Fig.6.3 - Caixa de ligaes Uponor Comfort System

TERMOSTATO

DESCRIO

CAIXA DE LIGAES

TERMOSTATO ELECTRNICO UPONOR COMFORT SYSTEM 220V

L N

FASE NEUTRO FASE COMUTADA RELGIO

CONECTOR CONECTOR CONECTOR CONECTOR

L N

CAIXA DE LIGAES UPONOR COMFORT SYSTEM 220V COM CONTROLO DE BOMBA

UPONOR CABEA ELECTROTERMICA 220V

UPONOR

CONTROLO DE BOMBA

UPONOR

BOMBA

Fig.7.4 - Exemplo de esquema de ligaes Uponor Comfort System 220 V

48

Manual Tcnico Uponor

TERMOSTATO ELECTRONICO UPONOR COMFORT SYSTEM 24V

TERMOSTATO ELECTRONICO UPONOR COMFORT SYSTEM 24V COM SENSOR DE CHO E REDUO NOTURNA

SENSOR DE CHOCAIXA DE LIGAES UPONOR COMFORT SYSTEM 220V COM CONTROLO DE BOMBA

UPONOR CABEA ELECTROTERMICA 24V

UPONOR

CONTROLO A BOMBA

UPONOR

BOMBA

Fig.6.5 - Exemplo de esquema de ligaes Uponor Comfort System 24 V

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

49

7. Uponor Grupos de impulso

Em funo do tipo de controlo da temperatura de impulso, h dois tipos de grupos, cada um dos quais tem incorporado uma bomba de circulao UPS 15-60 ou UPS 25-80: - Uponor Grupo de impulso - Uponor Grupo de impulso com central de regulao.

Em ambos os casos, trata-se de kits pr-montados, preparados para a ligao directa sada da caldeira. So constitudos por uma vlvula de duas vias, cuja misso misturar a gua proveniente da caldeira com a gua de retorno, de forma a obter a correcta temperatura da gua de impulso para o funcionamento do cho radiante.

Fig. 7.1 - Uponor Grupo de impulso

Fig. 7.2 - Uponor Grupo de impulso com central de regulao trmica

7.1. Uponor Grupo de impulsoA vlvula de duas vias comandada por uma cabea regulvel manualmente, onde se pode fixar a temperatura de impulso entre 25 e 65C. O grupo tem incorporado um circuito de by-pass interno com vlvula reguladora para assegurar um abastecimento constante de gua no circuito secundrio.

50

Manual Tcnico Uponor

Dados tcnicos (ver esquema Fig. 7.3 e 7.4): 1 2 3 4 5 6 - Vlvula termoesttica de impulso primrio - Vlvula de retorno primrio - Vlvula de equilbrio - Porca de ajuste - Bomba circuladora - Ligao a impulso (secundrio)

7 8 9 10 11 12

- Ligao ao retorno (secundrio) - By-pass - Vlvula de purga - Servomotor - Sonda exterior - Sonda de impulso

Fig. 7.3 - Esquema de principio. Grupo de impulso Uponor

Fig. 7.4 - Esquema de princpio. Grupo de impulso Uponor com central de regulao

7.2. Uponor Grupo de impulso com central de regulaoEste grupo inclui um sistema de compensao da temperatura exterior composto por central de regulao, sonda exterior, sonda interior e sonda de impulso. A vlvula de duas vias accionada atravs de um motor trmico que, por sua vez, comandado pela central de regulao. A central, controla ainda o circulador de modo a que se automatize o seu funcionamento e paragens, e se proteja contra o bloqueio e congelao da gua. A central de regulao proporciona uma elevada segurana no controlo do aquecimento e uma excelente utilizao dos recursos energticos. Antecipa-se s variaes trmicas exteriores, oferecendo um controlo magnfico da temperatura de impulso, para conseguir uma temperatura interior constante de conforto a todo momento. Permite seleccionar temperaturas mais baixas e um consumo reduzido de energia durante as horas em que se est a dormir ou em ausncias.

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

51

Os principais ajustes programveis durante o funcionamento da central de regulao so: - Ajuste da temperatura ambiente desejada. - Ajuste da pendente da curva de aquecimento. - Limite para o corte de aquecimento em funo da temperatura exterior.

- Limites de temperatura de impulso mxima e mnima. - Temperatura reduzida em funo da temperatura exterior. - Modo de controlo manual, automtico, de conforto constante, de temperatura reduzida constantemente ou de reserva.

7.3. Seleco da bomba circuladoraOs Uponor grupos de impulso permitem escolher duas bombas circuladoras dependendo das necessidades da instalao: 22N ou 45N. Para a seleco da bomba adequada necessrio calcular previamente, a perda de carga e caudal de impulso do sistema. Estes dois valores do o ponto caracterstico de funcionamento da instalao. Com este ponto deve-se consultar as curvas caractersticas da bomba circuladora e seleccion-la de modo a que este esteja sobre o ponto caracterstico.

Fig. 7.5 - Curvas caractersticas dos circuladores 22N e 45N.

52

Manual Tcnico Uponor

Fig. 7.6 - Esquema de princpio. Regulao de temperatura de impulso com o Uponor grupo de impulso com central de regulao

Aplicaes de Aquecimento Radiante e Climatizao

53

8. Clculo e projecto

O clculo de uma instalao de aquecimento por cho radiante pode-se sistematizar numa srie de

passos que passamos a descrever:

8.1. Clculo de cargas trmicas dos locaisO conhecimento das cargas trmicas de cada um dos locais a aquecer um passo prvio para o dimensionamento da instalao. Os processos de clculo devem ser o especificado