“BREAKING THE ICE BERG”IN MANAS

Dr KHALID B.MAYU PHYSICIAN & CONSULTANTSINDHNUR DT-RAICHURKARNATAKA , INDIAdrkhalidbaba46@gmail.com

OUTLINE OF MANAS

CONCEPT OF MANAS

SUBHEADINGS IMPORTANCE

APPLIED ASPECTS

CONCEPT OF MANAS

1. ETIMOLOGY2. SYNOYMUS3. DEFINATION

4. LAXANA5. GUNA6. NYAYA

7. VISHAYA / ARTHA8. KARMA9. STHANA

10.TRIGUNA OF MANAS11.DOSHA OF MANAS

ETIMOLOGY OF MANAS

MANAS = DERIVED मन् ज्ञान

मन्यते ज्ञायते अवबुध्यते अनेन इतत मन

मन ज्ञायते अनेन इतत मन्

SYNONYMUS

CITTA,CETAS,HRT,HRD,MANAS,SATVA,SWANTHAMARAKOSHA 1/4/31

अतीन्द्रियं पुनममनः सत्त्वसञ्ज्ज्ञकं, ‘चेतःCH/SU -8/4

LAXANA

लक्षणं मनसो ज्ञानस्याभावो भाव एव च|

सतत ह्याते्मन्द्रियार्ामनां सतिकरे्ष न वतमते||१८||

वैवृत्त्यान्मनसो ज्ञानं सातिध्यात्तच्च वतमते

तस्माद्युगपज्ज्ञानानुदयान्द्रिङ्गा

अते्मन्द्रिय सतिकर्म ज्ञानस्य भवो अभवश्च मनसो तलङ्गाम्

सुख दुख उपलन्द्रि सधनम् इन्द्रिय मन:

चंचलं ति मनस्

र्षतितनन्द्रियतण

MANO GUNA

अणुत्वमर् चैकतं्व द्वौ गुणौ मनसः सृ्मतौ”

(र्ा.अ.१)

1. EKATWA

2. ANUTWA

|

स्वारे्न्द्रियार्मसङ्कल्पव्यतभचरणाच्चानेकमेकन्द्रस्मन् पुरुरे्ष सतं्त्व, रजस्तमःसत्त्वगुणयोगाच्च; नचानेकतं्व,नहे्यकं हे्यककालमनेकेषु प्रवतमते तस्मािैककाला सवेन्द्रियप्रवृतत्तः||५||

1. EKATWA ARTHAVABHICHARA CINTYA ,VICARYA,UHYA,DHYEYA,SAMKALPA

INDRIYA RUPAGRAHANA-----CHAKSHUENRIYASPARSHA ----------SPARSENDRIYA

SANKALPA SHABDHA --------SROTRENDRIYAARASA ------- RASANENDRIYAGANDHA ---- GHRANENDRIYA

SATVA,RAJA,TAMA

NYAYA

दीर्ाां शषु्कली ंभक्षयतो युगपत् पञ्चज्ञानानु्यत्पद्यन्त

इतत तु ज्ञान युगपदुत्पलपत्रशतव्यन्द्रिभेदज्ञानवद्रान्तम्

1. UTPALA SATAPATRA VEDHA NYAYA

2. ALATA CAKRA DARSANA NYAYA

3. DIRGHA SASKULI NYAYA

SEE - CHAKSHU

TOUCH - SPARSHA

EAT - RASA

SABDHA - SROTO

SMELL - GRAHENA

DHIRGHA SASKULI NYAYA

RUPAGRAHANA-----CHAKSHUENRIYA

SPARSHA ----------SPARSENDRIYA

SHABDHA --------SROTRENDRIYAA

RASA ------- RASANENDRIYA

GANDHA ---- GHRANENDRIYA

EKATWA

ANUTWA

SASKULI NYAYA

ANUTAWAM

EKATWAM

UTPALA SATAPATRAVEDHA NYAYA

PUNCH MACHINE

STEPLER

ALATA CAKRA

DARSANA NYAYA

CYCLE WHEEL

MANO VISHAYA

चचनं्त्य चवचाययमूहं्य च धे्ययं सङ्कल्प्यमेव च|

यन्द्रितञ्चन्मनसो जे्ञयं तत् सवं ह्यर्मसञ्ज्ज्ञकम्||२०||

1. CINTYA

2. VICARYA

3. UHYA

4. DHYEYA

5. SAMKALPYA

CINTYA

CHIT GYNA.

तचनं्त्य कतमव्यतया अकतमव्यतया वा यन्मनसा तचन्त्यते

THINGS REQUIRING THOUGHTS

VICARYA

CHIR TATWANIRNAYA

तवचायमम् उपपत्त्यनुपपतत्तभ्ां यतद्वमृश्यते

GUNA DOSHA VICHARA

UHYA

UHAYAM TARKAM

ऊहं्य च यत् सम्भावनया ऊह्यते एवमेतद्भतवष्यतत इतत|

LOGICAL DERIVATION

IMAGINATION

DHYEYA

DHYAI – FLOW OF MONOTNOUS THOUGHT

धे्ययं भावनाज्ञानतवर्षयम्|

SAMKALPA

DESIRE TO DO

THIS IS TO BE DONE, LIKE THIS

सङ्कल्प्यं गुणवत्तया दोर्षवत्तया वाऽवधारणातवर्षयम्|

DETERMINATION OF MIND ABOUT THING.

NUT SHELL

CINTYA – THINK OBJECT -- KNOWLEDGE VICARYA – PROS & CONSUHYA - IMAGINATIONDHYEYA - MEDIATION

SAMKALPA – DETERMINATION.

इन्द्रियसय अत्मनो अनुमपकम्

इन्द्रिय दु्रस्तम्

इन्द्रिय सु्रस्तम्

इन्द्रिय जुस्तम् सचवतम्

इन्द्रिय दुजयम्

चलङ्गाम्

INDRIYA

INDRIYA

इन्द्रियातधष्ठानं मनस

MANAS IS SETTLED IN INDRIYA

MANAS REGULATES INDRIYA

KARANA INDRIYA GYNAINDRIYA VYAPARA

MANAS SATVA BAHAVACHETA BUDDHI.

MANO KARMA

इन्द्रियाचभग्रहः कमम मनसःस्वस्य चनग्रहः|

ऊहो चवचारश्च, ततः परं बुन्द्रधः प्रवतमते||२१||

1. INDRIYABIGRAHAN इन्द्रियातभग्रिः इन्द्रियातधष्ठानं मनसः

2. SWASYA NIGRAHANA तर्ा स्वस्य तनग्रिो मनसः

“तवर्षयप्रवणं तचतं्त धृततभं्रर्ाि र्क्यते|

तनयनु्तमतितादर्ामद्धृतततिम तनयमान्द्रत्मका”

धृत्या कारणभूतया

3. UHYA VICHARA

INDRIYABINIGRAHANA DHEE

MANAS SWASYA NIGRAHANA DHRUTI BUDDHI

UHYA – VICHARA SMRUTI

MANAS PRAGYNA

MANAS STHANA

HRDAYA

CHARAKA र्षडङ्गमङं्ग तवज्ञानतमन्द्रियाण्यर्मपञ्चकम्|

आत्मा च सगुणशे्चततश्चनं्त्य च हृतद संतितम्||४||

SUSRUTHA हृदयं चेतनास्र्ानमुकं्त सुिुत देतिन तमोतभभूते

A.H हृदयं

SHIRA / HEAD

प्राणाः प्राणभृत यत्र तिताः सवेन्द्रियातण च|

यदुत्तमाङ्गमाङ्गानां चशरस्तदतभधीयते||१२

MANO BHEDHA BASED ON TRIGUNA / TRIGUNA OF MANAS

यचदन्द्रियाणामचभग्राहकं च ‘‘मन’ इत्यतभधीयते; तन्द्ररितवधमाख्यायते-

शुदं्ध, राजसं, तामसतमत

SATVA

RAJA

TAMA

तत्रतवधं खलु सतं्त्व- रु्धं, राजसं,तामसतमतत|

SATVA = तत्र रु्धमदोर्षमाख्यातं कल्याणांशत्वात्

RAJAS = राजसं सदोषमाख्यातं रोषांशत्वात्

TAMAS = तामसमतप सदोषमाख्यातं मोहांशत्वात्

MANASIKA DOSHA

1) RAJAS

2) TAMAS

IMPORTANCE OF MANAS

अतीन्द्रियं पुनममनः सत्त्वसञ्ज्ज्ञकं, ‘चेतः’ इत्याहुरेके,

तदर्ामत्मसम्पदायत्तचेिं चेिाप्रत्ययभूततमन्द्रियाणाम्||४||

CAUSE FOR INDRIYA GYNA AND VYAPARA

PRIME CAUSE FOR GYNA SADHANA

HEALTH = “HEALTH IS STATE OF PHYSICAL,MENTAL & SOCIAL WELL BEING

& NOT MERELY THE ABSENCE OF DISEASE OR INFIRMITY”SAMA – DOSHA,DHATU,AGNI PRASANA – ATMA, MANA, INDRIYA.

MAN CHARACTER BASED ON MANAS

APPLIED ASPECTS

र्रीरं सत्त्वसञ्ज्जं्ञ च व्याधीनामाियो मत

RAJAS & TAMAS MANASIKA VYADHI UNMADA

APASMARAATATAVABHINVESHA

UNMADA = तैरल्पसत्त्वस्य मला प्रदुिा बुधेतनमवासं हृदयं प्रदूष्य|

SATWAVAJAYA CHIKITSA

MANO VISHAYA = RESEARCH