makubekÈn - stinapa bonaire

12
MAKUBEKÈN Informashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru Edishon Nr. 24 sèptèmber 2013 Grátis Gratis PROGRAMA JUNIOR RANGERS STINAPA su programa di Junior Rangers ta un kombina- shon di dos rekurso hopi importante di nos isla. Nos ta papia aki di e hóbennan I e medioambiente di Boneiru. Desiree Croes, ta kordinadó di STINAPA su departamentu di edukashon. E meta di e programa di Jun- ior Ranger ta pa desaroyá konosementu i amor pa natu- ralesa serka nos hóbennan. Yuda desaroyá lidernan kompetente ku kapasidat pa pensa kritiko I yuda resolvé problema. Dia 31 di mei dje aña aki, mas ku 20 junior ranger a risibí nan sertifikado pa diferente logronan for di man di Gezaghebber Lydia Emerencia. Gezaghebber a remarká” Boneiru tin hopi tesoro, i e Junior Ranger di STINAPA ta un dje tesoronan”. Junior Ranger a pasa 8 luna largu ta siña tokante Boneiru su naturalesa I medioambiente. Ora kaba pasa dor esaki ku éksito nan ta sigui pa sertifikashon di PADI pa sambuyamentu. E inisio di e programa ta enserá informashon riba mundu, geologia básiko, Parke nan di Boneiru, rekonosé piska,mata, habitat i e diferente espesienan ku ta na peliger, maneho di boto, mekániko básiko di outo i boto i sertifikashon pa sambuya. Tambe nan ta siña habri un piska (Lion- fish) i check e kontenido di su stoma, traha presentashon audio visual nan mes. Nan ta pasa un mèrdia di siman den klas risibiendo infor- mashon pa den wikènt nan Sali bai den fèlt i eksperensia tur kos pa nan mes. E programa aki ta un ehèmpel pa diferente pais den nos region. Prueba di esaki ta ku despues ku STINAPA su Junior Ranger nan a bishita Aruba esaki a resultá ku awó Aruba tambe a ranka Sali ku nan propio programa di Junior Ranger. E programa ta pa tur hóben for di 12 aña ku ta habri pa siña algu diferente despues di skol, yen di aventura. E úniko kosto mara na e programa ta e sertifikashon pa sambuya. E meta di e programa aki ta: interesá e hóbennan pa den fu- turo skohe pa estudionan ku tin di haber ku medio ambiente. Di ranger na STINAPA te ku biólogo òf otro profeshonnan den e área aki. Gezaghebber entregando sertifikado na Junior Ranger Marliegi Frans.

Upload: others

Post on 15-Feb-2022

23 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

MAKUBEKÈNInformashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru

Edishon Nr. 24 sèptèmber 2013Grátis Gratis

PROGRAMA JUNIOR RANGERSSTINAPA su programa di

Junior Rangers ta un kombina-

shon di dos rekurso hopi

importante di nos isla. Nos ta

papia aki di e hóbennan I e

medioambiente di Boneiru.

Desiree Croes, ta kordinadó

di STINAPA su departamentu di

edukashon.

E meta di e programa di Jun-

ior Ranger ta pa desaroyá

konosementu i amor pa natu-

ralesa serka nos hóbennan. Yuda

desaroyá lidernan kompetente ku

kapasidat pa pensa kritiko I yuda

resolvé problema.

Dia 31 di mei dje aña aki, mas

ku 20 junior ranger a risibí nan

sertifikado pa diferente logronan

for di man di Gezaghebber Lydia

Emerencia.

Gezaghebber a remarká”

Boneiru tin hopi tesoro, i e Junior

Ranger di STINAPA ta un dje

tesoronan”.

Junior Ranger a pasa 8 luna

largu ta siña tokante Boneiru su

naturalesa I medioambiente. Ora

kaba pasa dor esaki ku éksito nan

ta sigui pa sertifikashon di PADI

pa sambuyamentu.

E inisio di e programa ta

enserá informashon riba mundu,

geologia básiko, Parke nan di

Boneiru, rekonosé piska,mata,

habitat i e diferente espesienan ku

ta na peliger, maneho di boto,

mekániko básiko di outo i boto i

sertifikashon pa sambuya. Tambe

nan ta siña habri un piska (Lion-

fish) i check e kontenido di su

stoma, traha presentashon audio

visual nan mes.

Nan ta pasa un mèrdia di

siman den klas risibiendo infor-

mashon pa den wikènt nan Sali

bai den fèlt i eksperensia tur kos

pa nan mes. E programa aki ta

un ehèmpel pa diferente pais den

nos region. Prueba di esaki ta ku

despues ku STINAPA su Junior

Ranger nan a bishita Aruba esaki

a resultá ku awó Aruba tambe a

ranka Sali ku nan propio programa

di Junior Ranger.

E programa ta pa tur hóben for

di 12 aña ku ta habri pa siña algu

diferente despues di skol, yen di

aventura. E úniko kosto mara na

e programa ta e sertifikashon pa

sambuya.

E meta di e programa aki ta:

interesá e hóbennan pa den fu-

turo skohe pa estudionan ku tin

di haber ku medio ambiente. Di

ranger na STINAPA te ku biólogo

òf otro profeshonnan den e área

aki.Gezaghebber entregando sertifikado na Junior Ranger Marliegi Frans.

Página 2 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013

Zaterdag 22 juni j l.

organiseerde Boneiru Duradero

haar tweede duurzame markt

op het parkeer terrein van It

Rains Fishes. Dit keer was ‘wa-

ter’ het centrale thema van de

duurzame markt.

Ook dit jaar was het een

gezellige en goedbezochte

markt met een zeer gevarieerd

aanbod aan duurzame produk-

ten en diensten. Aanwezigen

konden zich laten informeren

door de volgende instanties:

WEB – waterbesparing en

WEB-rekening. Bezoekers die

wilden weten hoe te besparen

op hun water en energiever-

bruik, konden langsgaan bij de

stand van WEB N.V. Daar

ontving men handige tips om de

water- en energierekening te

verlagen.

R&O – Rioolwaterzuivering,

(Kloaka) Het Openbaar Li-

chaam Bonaire was aanwezig

om informatie te geven over de

aansluitingen op het riolerings-

systeem.

LVV – landbouw, Directie

Samenleving en Zorg - Den-

guebestrijding.

De afdeling Infectieziekten

bestrijding gaf voorlichting over

denguepreventie en wat u kunt

doen om regenwater op een

veilige wijze op te vangen.

STINAPA en Sea Turtle Con-

servation Bonaire waren aan-

wezig en gaven voorlichting over

onder andere de hydrology van

Lac en de bescherming van

karko en zeeschildpadden op

Bonaire.

De actie batteries voor bar-

beques was een groot succes.

In ruil voor de lege batterijen

deelde Boneiru Duradero 350

gratis BBQ’s uit. Na 2 uur wa-

ren er ruim 80 accu’s en drie

emmers met lege pen lights

ingeleverd. De verzameling

batterijen zullen worden afge-

voerd door Bonrecycling.

Naast de verschillende in-

stanties werden er op de markt

vanuit Kriabonleden en kunu-

kero’s lokaal geproduceerde

producten verkocht zoals:

planten, zaden, honing en

home made produkten, zoals

jam, juices en chutneys.

Tevens werden er produkten

aangeboden zoals zonneboilers

en ecologische schoonmaak-

middelen.

Stichting Cycle, welke

gericht is op praktisch

toepasbaar watermanagement

gaf een mini-workshop over

tuinieren. Ongeveer zeventien

mensen hebben deelgenomen

aan deze innovatieve workshop

welke ter plekke werd

uitgevoerd. Cycle had speciaal

voor Boneiru Duradero een

Vierkante Meter Tuin ont-

wikkeld als prijs, met daarin

allerlei lokale en eetbare

planten.

Voor de kinderen waren er

ook voldoende activiteiten. Kin-

deren konden worden ge-

schminkt en meedoen aan twee

verschillende wedstrijden,

waaronder de kleurwedstrijd en

het dominospel.

Boneiru Duradero is een

kleinschalig initiatief in Bonaire

BONEIRU DURADERO: DUURZAAMHEIDSMARKT 2013

E kampana di bateria pa BBQ tabata eksitoso. Na kambio pa

bateria bashí a parti 350 BBQ. Despues di 2 ora tabatin mas

ku 80 bateria di outo i 3 hèmber yen di bateria “penlight”

entrega. Bonrecycling lo eksportá e kolekshon di bateria

aki.

Pa muchanan tambe tabatin diferente aktividat manera pinta

kara, kompetensia di pintamentu i tambe wega di dominó.

STINAPA i Sea Turtle Conservation Bonaire tambe tabata

presente i a duna informashon riba entre otro e hidrologia

di Lac, protekshon di karko i turtuga na Boneiru.

Miembronan di Kriabon i kunukeronan tambe tabata presente

na e feria di Boneiru Duradero bendiendo diferente produkto

ku a keda produsí aki mes manera, mata, simia, honing,

jam, juice i hopi mas.

Djasabra 22 di yüni Boneiru Duradero a organisá su didos marshe duradero riba e lugá pa stashoná outo di “ItRains Fishes”. E tema sentral di e marshe duradero ebiaha aki tabata ‘awa’. Boneiru ta rondoná pa awa i pae motibu aki konosé e importansha di awa pa nos isla. Emarshe aki a trese partidonan ku diferente interes i tinbia interesnan opuesto serka otro na un manera informái ta spera ku lo krea partnernan nobo for di e enkuentroaki.E aña aki tambe e marshe tabata bon bishita i yen diambiente ku ofertanan varia di produktonan i servisionanduradero. Esnan presente na e marshe por a hañainformashon di e siguiente instanshanan:Boneiru Duradero ta un inisiativa chikí na Boneiru dispònser pa WNF i Ministerio di Asuntunan Ekonómiko.

welke gesponsord wordt door

Wereld Natuur Fonds en het

Ministerie van Economische

Zaken. Doelstelling van Boneiru

Duradero is om duurzaam

bewustzijn te stimuleren onder

de locale bevolking op Bonaire

door middel van kleinschalige

projecten. Zo ondersteunt

Boneiru Duradero o.a. ook di-

verse duurzame activiteiten in

samenwerking met W.E.B.

N.V., Tene Boneiru Limpi,

Selibon en Bonrecycling.

Fundashon Cycle, ku ta dirigí riba maneho di awa práktiko

a duna un workshop chikí riba hardineria. Masoménos 17

hende a partisipá na workshop aki ku a ehekutá einan mes

al instante. Komo premio a diseñá un hardin di 1 m2 komo

premio ku tur sorto di matanan lokal ku por kome.

Página 3MAKUBEKÈNSèptèmber 2013

Sambuyadónan na Boneiru

for di luna di desèmber te ku

awor, a limpia mas ku 80 m3 di

sushedat di plèstik ku ta yega

nos kosta pariba via di laman.

E sentro di buseo lokal Dive

Friends Bonaire dia 1 di desèm-

ber 2012 a start e proyekto “De-

bris Free Bonaire” (Boneiru liber

di sushi). E meta ta pa motivá

bishitante pa durante nan

vakashon pa invertí un tiki di

nan tempu pa boluntariamente

kolekta sushi na nos kosta

pariba. E ta dunando su fruta,

si wak kiko e proyekto ta pro-

dusiendo na sushi te ku awó.

Boneiru ta konosí pa su

Parke Marina ku ta protehá i

rekonosé internashonalmente

pa su sitionan di buseo. Hopi

bishitante ta interesá den

ekologia dje isla i ke protehé.

Na kosta, na mayoria di e

sitionan di buseo no tin sushi

pero na e kosta pariba tin basta

sushi. Esakinan a drif yega ku

koriente di laman for di Sur

Amérika.

Pa basta tempu kaba Dive

Friends Bonaire ta organisá e

asina yama “buseo di limpiesa”

kaminda 4 bia pa aña e laman

rondó dje pirnan den playa ta

keda limpia di sushedat manera

liña di piska. Awó e proyekto

aki a bini aserka. Turistanan por

mira e kantidat di sushedat ku

ya a keda kolekta. Esaki ta

motiva nan, pa nan mes

kuminsá kolekta sushi. Nan

por gana premio tambe.

Esun ku ke kontribuí na

protekshon di e medio ambiente

di Boneiru por pasa na un di e

5 sentronan di buseo di Dive

Friends Bonaire i tuma un tas

grandi i na kaminda pa un di e

sitionan di buseo, kolekta sushi.

Lo tin premio tambe! E

kontenido dje tas mester hiba

na Hamlet Oasis di Dive Friends

Bonaire, kaminda lo tira e sushi

den un kònteiner transparente

di 10 m3. Asina tur hende por

mira kuantu sushi a kolekta.

Esun ku “pose” banda dje

kònteiner, ta saka su portrèt i

ta publik’é riba e wepsait

www.debrisfreebonaire.com i

riba Facebook, pa asina tur

hende por haña un bista kon e

kònteiner ta yena.

Ora e kònteiner ta yen lo

separá e plèstik. Lo resiklá un

parti i hasi uso dje sobra.

Lokual sobra lo deshasí di dje.

Bou di e voluntarionan ku a

yena e kònteiner aki ku sushi

SAMBUYADÓNAN A PIKI 80 KÜP DI SUSHI

FOR DI KOSTA PARIBA DI BONEIRU

lo bai lòt diferente premio

manera un buseo grátis.

Informashon adishonal riba

e proyekto por haña na

www.debrisfreebonaire.com i

na www.dive-friends-

bonaire.com.

Página 4 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013

STINAPA, den kolabora-

shon ku Fundashon Ekológiko

Boneiru, a kuminsá ku un

proyekto di re-forestashon riba

Klein Bonaire. Lo krea un

mondi di shen palu den un área

di aproksimadamente 2500m2.

Dies sòldá di Ehérsito Real a

duna un man ku e proyekto aki.

Den pasado, for di fin di aña

2006 STINAPA huntu ku

EHÉRSITO REAL TA ASISTÍ STINAPA KU

RE-FORESTASHONCARMABI ta plantando mata-

nan skars na Klein Bonaire i

tambe den Parke Nashonal

Washington-Slagbaai. For di

inisio, Dr. Dolfi Debrot, ku ta

sientífiko di Wageningen

IMARES, a koordiná e pro-

yektonan akí. Luna pasá, e la

bishitá Boneiru pa hasi un

chekeo final di e proyektonan

di re-plantashon ku e la

koordiná pa STINAPA na

añanan 2006, 2007 i 2009.

Por tuma nota ku e palunan

ainda ta na bida pero nan no a

krese masha. Apesar di esaki,

Dolfi Debrot ta haña ku e

proyekto ta eksitoso pasobra

e palunan a sobreviví. Pa un

palu por krese na drechi e

mester di hopi solo, bon tera I

sufisiente awa. Kasi tur dia tin

hopi solo, ke men esaki no por

ta un problema. Tempu ku a

planta e palunan hopi awa a kai,

ke men esaki tampoko por ta e

kousa. Segun opinion di

ekspertonan di plantamentu e

problema ta sinta den e tera riba

Klein Bonaire. E kondishonnan

infértil riba Klein Bonaire no ta

fasilitá kresementu saludabel.

Den e último milenio, du-

rante ku Klein Bonaire tabata

den mannan priva, a kap e vege-

tashon na un manera irespon-

sabel. Tambe e isla tabatin hopi

kabritu pa un temporada basta

largu, ku a kome tur mata nobo

ku tabata krese, di manera ku

no tabatin simia pa krese bira

palu ku ta tira su foyo abou anto

traha un tera nobo nutritivo.

STINAPA lo kontinuá ku e

proyekto di re-forestashon pero

e bia aki ta introdusí kompost.

Manuel Vargas di fundashon

ekológiko Boneiru ta ehekutá

e proyekto aki pa STINAPA.

E intenshon ta pa kultivá un

mondi di palunan krioyo den un

área di 2500m2. Aktualmente

a krea diferente bòshi di

kompost ku material orgániko

ku a haña riba Klein Bonaire

manera foyo di palu, yerba I

tera.

Un di e tareanan tabata pa

koba buraku pa por planta e

palunan. Esaki no tabata un

tarea fásil pa motibu ku e

superfisie di Klein Boneiru pa

gran parti ta trahá di piedra di

kalki. Afortunadamente Ehér-

sito Real a ofresé pa manda 10

sòldá pa yuda STINAPA ku e

trabou difísil aki. E sòldánan a

traha di un manera inkansabel

henter mainta usando piki I otro

tipo di ekiponan pisa pa koba I

kòrta den e kleps karga liter di

awa pa yena den un tanki I

kolekta material orgániko pa

traha kompost. E sòldánan a

logra koba mas ku shen buraku

pa por planta e palunan aden.

Simbólikamente a planta un

palu di Wayaká na honor di

Ehérsito Real. Sobra palunan

lo planta den futuro.

Página 5MAKUBEKÈNSèptèmber 2013

Ora duna hubentut e oportunidat pa eksperensha naturalesa pafó, na un manera signifikante, sigur nan lo sa di balorá naturalesa, komprometénan mes na dje i sinti nan mes apoderá pa hasi algu p’e.

NME STINAPA BONAIRE

Desiree Croes,kordinadódi e departamentu diedukashon di naturalesa iMedio Ambiente: ‘JuniorRangers kuminsando untemporada nobo - kòrdabon ku boso ta ‘Nature Am-bassadors’ di Boneiru -siña mas ku boso por, paora tin pregunta boso sem-per sa kiko pa kontesta.Tin hopi sorpresa nakaminda - tin hopiatenshon pa nos grupo -boso ta un ehèmpel paotro parkenan i islanan

PROGRAMA DI STINAPA JUNIOR RANGER

E kurso di Junior Ranger

ta konsistí di diferente

tópiko:

-Nos mundo–platetectonics

-Geologia basiko

-Informashon di parkenan

-Komunikashon ku publiko

-Identifikashon di piska

-Identifikashon di mata-palu

-Identifikashon di para

-Habitat i animalnan den

peliger

-Mekaniko basiko

-Kore boto

-Lès di duik

RANKINGACTIVE JUNIOR RANGERS:

NAME RANK

Luigi Eybrecht Commander

Darwin Luna Captain

Gideon Goedgedrag Deputy

Rayen Seraus Deputy

Jarno Ottens Trooper

Nyandrew Pourier Trooper

Sandro Joosten Kadet

Aiesha Fernando Kadet

Brandon Fernando Kadet

Ryan Augusta Kadet

Andruw Klappers Kadet

Dayron Mackay Kadet

Gideon Cicilia Kadet

Julia Martinus Kadet

Yoshua Pederson Kadet

Yavis Chirino Kadet

Zack Janga Kadet

Maria Fernandea (Mafe) Kadet

Tom Lensink Adspirant

Tom Veldman Adspirant

Kaming Yan Adspirant

Keval Bisessar Adspirant

Knut Pederson Adspirant

Khristiaan Silva Adspirant

Diane Werdath Adspirant

Kelly Schrijver Adspirant

Havanna Klam Adspirant

Mikyla Klam Adspirant

Sebastian Schoendorfer Adspirant

BO TABATA SA KU BO NO TIN MESTER DIGUIA PA BO POR BAI SUBI BRANDARIS?

WIST JE DAT JE GEEN GIDS NODIG HEBTOM DE BRANDARIS TE BEKLIMMEN?

Página 8 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013

Durante di un seshon di

investigashon riba raton dja-

nochi na Aruba na mei,

miembronan di PPR-ABC

(Programa di Protekshon di

Raton Djanochi pa Islanan

ABC), a kaptura un raton dja-

nochi muhé, di e sorto Nanishi

Largu (Long-nosed bat –

Leptonnycteris curasoae).

Originalmente a marka e raton

djanochi aki ku un renchi na su

ala dia 5 di mart 2012 na

Boneiru.

Artikulo 11 ‘eilandsbesluit onderwaterpark’ ab 2010 # 14For di 1 di mei te 31 di òktober ta prohibí pa kohe kreft denawanan di Boneiru, Klein Bonaire i Lac. Den e periodo akikreftnan ta pari p’esei e prohibishon. E lei aki ta kanasamsam ku esun di Venezuela. Den e periodo di 1 di meite 31 di òktober no por kue, kumpra, sirbi, bende ni komekreft fresku.Durante di e periodo di kalor e kreft muhénan por ponekasi shenmil webu. Esaki por sosodé dos biaha den eperiodo. E ta tene e webunan riba su rabu pa algun simante ora nan ta kla pa sali.

RATON DI ANOCHI TIN RUTA ENTREISLANAN ABC

E kaptura aki ta demonstrá

ku e hipótesis ku un raton

djanochi tin un ruta di vuelo

entre e islanan ABC i posible-

mente hasta pa Venezuela,

manera a proponé na komienso

di e proyekto, ta kuadra ku

bèrdat. Mas importante ainda,

esaki ta demonstrá ku tin un

meta-populashon Sur Kariben-

se di e espesie aki, kontrario

na populashonnan individual pa

kada isla di ABC.

Te asina leu PPR-ABC a

kapturá tres raton djanochi ku

originalmente a marka na

Boneiru den kueba na Kòrsou;

Unu marká na Kòrsou a kapturá

na Boneiru i awó unu marka na

Boneiru a kaptura na ARUBA.

Asina aki, atrobe komo

miembro di RELCOM Red

Latinoamericana para la Con-

servación de los Murciélagos)

nos a hasi un hayazgo hopi

importante riba ekologia

mamífero I e dinámiko di popu-

lashon di e espesie importante

aki pa nos ekosistema. Un

hayazgo ku implikashon sig-

nifikante pa maneho i kon-

servashon di e populashon.

Riba djadumingu 22 di

sèptèmber Selibon ta organisá

un akshon di limpiesa “Tene

Boneiru Limpi” den e kuadro di

World Cleanup Day. Nos ta

invitá e pueblo di Boneiru pa

huntu nos ban hasi i pa mantené

nos Isla limpi.

”Zwerfaval òf zwerfvuil” ta

Ban k uida Boneiru!

EVENTOSELIBON akshon di limpiesa - September 22

Dia di Bestia - October 4Full Moon Walk - October 18

Ban Bonairu Bek Job Fair - November 15Festival di Planta Palu - November 21

enserá shushi riba kaya, riba

nos bichnan ect. Ta shushi ku

hende ta tira konsientemente

òf no konsientemente riba e

kareteranan di Boneiru.

Zwerfaval ta konsistí di

bleki, bòter di plèstik, saku di

plèstik, bòter di serbes, papel i

mas. Esaki ta un problema hopi

grandi riba Boneiru, pa e motibu

akí Selibon ta organisá e

akshon di limpiesa akí.

Selibon lo indiká e lugánan

ku mas tantu shushi pa asina

tur e partisipantenan por sa

unda nan por bai hasi limpi.

E akshon di limpiesa ta

kuminsá 08:00 di mainta. E

partisipantenan por bin buska

nan material (kual ta konsistí

di saku di shushi i tambe han-

skun) na Plasa Medio Am-

biente. Tambe e partisipante

nan lo haña algu di bebe i kome

promé ku nan kuminsá ku e

limpiesa. Durante e limpiesa lo

bai tin algun pikòp di Selibon

ku ta kore rònt pa asina rekohé

e saku di shushinan. Tambe lo

ta posibel si algun partisipante

ku tin nan propio pikòp por usa

esaki pa hinka e saku di

shushinan aden i pa despues

depositá esakinan na Plasa

Medio Ambiente.

Tambe na Plasa Medio

Ambiente nos lo tin un feria di

informashon kaminda ku nos di

Selibon lo duna splikashon

tokante futuro maneho di

shushi i dikon nos tin ku separá

shushi. Tambe lo bai tin

aktividat pa e muchanan.

Laga nos tur duna un man

pa un isla limpi, Tene Boneiru

Limpi!

Bo ta interesá? Tuma

kontakto ku Christen Cranston

riba: Tel: 717-8153 E-mail:

[email protected]

AKSHON DI LIMPIESA

BO TABATA SA KUBO NO TIN MESTERDI GUIA PA BO POR

BAI SUBIBRANDARIS?

WIST JE DAT JEGEEN GIDS NODIG

HEBT OM DEBRANDARIS TEBEKLIMMEN?

Página 9MAKUBEKÈNSèptèmber 2013

STINAPA a sera su aña

eskolar 2012-2013 i ta kla pa

ranka sali na ougùstùs pa e aña

eskolar nobo 2013-2014. Tur

aña di nobo e direktornan di skol

Ku apertura di e Plasa

Medio Ambiente nobo riba

djasabra 9 di mart 2013,

SELIBON a dal un paso

gigantesko rumbo pa separá

sushi ku por re-usá òf resiklá.

Dor di re-usá òf resiklá shushi

nos ta redusí e kantidat di

shushi ku ta dera na Landfill

kuskus i asina promové un mi-

hó salú ambiental na Boneiru.

E Plasa Medio Ambiente ta

keda na Kaya Industria #25

pabou di Warehouse Bonaire di

manera ku turista i habitante

lokal por kore pasa i entregá

shushi pa resiklá den baki

separá ku un esfuerso mínimo.

Segun Rudsel Leito, direk-

tor di SELIBON, e fasilidat nobo

akí ta un prueba di SELIBON

su invershon den futuro. Randy

Leonora e gerente di sushi

SELIBON KU PASO GIGANTESKO PA UNFUTURO DURADERO NA BONEIRU

sólido di e Landfill (kuskus) na

Lagun, a deskribí e artíkulonan

regular ku ta bai akseptá na

Plasa Medio Ambiente komo:

papel, karton, glas (brùin, bèrdè

i blanku), plèstik, bòter di

plèstik, heru bieu i otro metal,

bleki, te hasta televishon, algun

sorto di aparato ku ta usa na

kas i fèn! Leonora ta deklará ku

dor di resiklahe di e sushi akí,

por baha kontenido di kuskus

di 30 pa 40%; pero pa esaki nan

lo tin mester di sosten i kope-

rashon di públiko pasobra, “nos

no por hasi esaki nos so”.

E tratamentu i despacho di

tur sushi ku ta kolektá na Plasa

Medio Ambiente ta kuminsá na

kas ku separashon di plèstik,

glas, televishon bieu òf bateria

anto ora ta bai hasi kompra ta

pasa hasi un bishita na e plasa

Medio Ambiente, unda por

deponé kada artíkulo den e

bakinan speshal ku ta separá

nan. Esaki ta e promé pasonan

pa krea un futuro pa Boneiru ku

ta garantisá ainda un teritorio

ku salú ambiental ku ta

sostené salú humano.

E tabèl i grafik ta demonstrá

ku di mart te ku yüni por nota

un kresementu stabil den e

kantidat di bishitante ku ta bini

Plasa Medio Ambiente. Esaki

ta trese kuné ku e espasio di

Plasa Medio Ambiente ta

birando pèrtá komo ku e kan-

tidat di shushi separá ku e

bishitantenan a kolektá ta

subiendo kada luna. Netamente

loke ku SELIBON ke alkansá

ku su maneho di separá

shushi.

For 1 di yüli 2013 SELIBON

su ofisina pa kliente i resepshon

huntu ku e departamentu di

Benta i Merkadeo a muda for

di Kaya Grandi riba ofisina di

TCB pa su ofisina na Plasa

Medio Ambiente # 25. E sitio

nobo ta fásilmente aksesibel pa

tur hende anto ku amplio

espasio pa parkeo. Pasa i tira

un bista kon nos tur por

kontribuí na separá sushi.

básiko ta risibí e skedjule di

STINAPA su programa di

edukashon pa e aña eskolar.

Na luna di ougùstùs

STINAPA su departamentu di

edukashon (Natuur en Milieu

Educatie-NME) ta duna presen-

tashon den klas na tur alumno

di grupo 6. Lo kuminsá ku e

tópiko di Raton Djanochi.

Na luna di Sèptèmber alum-

nonan di grupo 7 lo risibí infor-

mashon riba para migratorio

tantu den klas komo pafó di

klas. Pafó di klas ta bira un trep

pa un saliña di manera ku por

opservá para den nan ambiente

natural.

Na luna di òktober ta

kuminsá ku preparashonnan

pa alumnonan di grupo 5 riba e

tema di planta palu i asina sigui

na novèmber ku e fiesta di

plantamentu di 200 palu endé-

miko na Washington Park.

STINAPA i tambe e depar-

tamento NME ta gradisí tur

alumno i maestronan di tur skol

básiko ku a aportá i koperá nan

nos inisiativanan pa eduká e

alumno nan riba naturalesa i

medio ambiente. Na tur ku a

bai over òf slag un pabien di

kurason. Kòrda bon, pa e aña

eskolar nobo, traha duru, pidi

yudansa kaminda mester,

asina tur hende ta logra. Nos

ta topa na skol!

STINAPA KU EDUKASHON RIBA NATURALESA DENAÑA ESKOLAR NOBO

Página 10 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013

Junior Rangers van Bonaire

hebben een website over de

inheemse papegaai van het

eiland gedoopt. Dat gebeurde

aan de vooravond van de Wereld

Biodiversiteitsdag. De Lora is

een papegaai die niet meer op

Curacao of Aruba in het wild

voorkomt, maar nog wel de

biodiversiteit van Bonaire ver-

rijkt. De website

www.salbanoslora.info van de

Fundashon Salba Nos Lora

biedt een schat aan informatie

in het Papiaments, Nederlands

en Engels.

Waarom komen Lora’s

graag naar de woonwijken

terwijl ze in de natuur thuis

horen? Hoe verzorg ik mijn Lora

als huisdier? Waarom is de Lora

beschermd? Wat kan ik doen

om de Lora te helpen overleven?

Waarom staat op de ambts-

keten van de gezaghebber van

Bonaire een Lora en geen fla-

mingo afgebeeld? Zomaar een

paar vragen waarop de website

van Salba Nos Lora het

antwoord geeft.

De website is interessant

voor iedereen die informatie

zoekt over de Amazona bar-

badensis, zoals de weten-

schappelijke naam van de Lora

luidt. Vooral voor scholieren die

een onderwerp zoeken voor hun

werkstuk of spreekbeurt. De

Junior Rangers van Bonaire, die

als eersten de site verkenden,

hebben de site onder hun

favorieten opgenomen.

Een financiele bijdrage van

Vogelbescherming Nederland

heeft de totstandkoming van de

site mogelijk gemaakt.

Pa basta luna kaba un tim

di proyekto speshal ta konektá

kas- i negoshinan ku ta ubiká

den e zona kostero riba e ret di

kloaka. Mientrastantu e tim a

realisá mas di shen di e total

800 konekshonnan. Gobièrnu

ta kubri e gastunan. Tin miónes

di dòler enbolbí den e proyekto

aki. Propietarionan òf hürdónan

di edifisio kantu di laman tin

tempu limitá pa mèldu pa

instalashon grátis. Despues e

gastunan ta pa propio respon-

sabilidat. Pues esun ku ainda

no a inskribí, sea asina bon di

entregá un petishon mas pronto

posibel.

Ta solamente si tur hende

partisipá, nos por logra e meta

di e proyekto di kloaka. Ta bai

pa e awa sushi no drenta den

suela, ni den e awa di suela ni

bai den laman. P’esei kasnan i

negoshinan for di Hato te Punt

Vierkant, ta legalmente obligá

di ta konektá riba e ret públiko

di kloaka. Konseho Insular a

ankra e obligashon ei for di yüli

aña pasá den e ordenansa “

Eilandsverordening afvalwater

Bonaire”.

Bo no a registrá ainda pa

konekshon grátis? Tuma kon-

takto ku e tim di proyekto di

djaluna te ku djaweps entre

8.30 or i 10.30 or na number di

telefon 782 6389 òf via meil na:

[email protected].

Si bo petishon no ta entregá

promé ku dia 31 di òktober

2013, e gastunan di e konek-

shon legalmente obligatorio ta

pa bo propio responsabilidat. E

tim di proyekto mes ta traha un

planifikashon pa ehekutá e

trabounan i ta trata na tene

kuenta ku bo deseonan. Pero

debí na e preshon di tempu ku

tin riba e proyekto di infras-

truktura aki di mas grandi ku

Boneiru a yega di konosé, esei

no ta posibel tur bia.

Pa realisá un konekshon

mester koba riba tereno priva;

esei no ta agradabel. Pero e ta

nesesario. E tim di proyekto ta

traha korekto i ku dedikashon.

No mester ta asina ku bo ta

sufri daño dor di e trabounan.

P’esei e tim ta saka potrèt di e

situashon promé i despues di

e instalashon. Si tin kualke pro-

blema e tim ta tuma kontakto

ku bo i ta resolvé esaki

satisfaktoriamente.

Washington SlagbaaiNational Park

Habrí tur dia ku eksepshon di 25 didesèmber i 1 di yanüari.

Iedere dag geopend behalve op 25december en 1 januari.

SALBA NOS LORA LANCEERT WEBSITE

Merel – What if we change

INSKRIBÍ LIHÉ PA KONEKSHON GRÁTIS

BO TABATA SA KU E SENTRO DI BISHITANTE NA WASHING-TON PARK, TIN SU PROPIO BIBLIOTEKA KU MAS KU 260

BUKI DEN KUATER IDIOMA?

WIST JE DAT HET BEZOEKERS CENTRUM VAN HETWASHINGTON PARK, ZIJN EIGEN BIBLIOTHEEK HEEFT MET

MEER DAN 260 BOEKEN IN WEL 4 TALEN?

Promé

Despues

Página 11MAKUBEKÈNSèptèmber 2013

Karko Bonaire

Parke Nashonal Washing-

ton Slagbaai a selebrá su di 44

aniversario ku un dia habri na

entrada riba djadumingu 9 di

yüni Ultimo.

Entrada tabata grátis pa tur

hende riba e dia aki kaminda

konmemorá ku 44 aña pasa

riba 9 di mei 1969 a kuminsá

ku e promé área protehá di

naturalesa den Antia Hulandes.

E dia a kuminsá ku kami-

nata bou di guia den naturalesa,

subimentu di Kasikunda i

Brandaris e punta mas haltu na

Boneiru. Ademas tabatin un

marshe kaminda tabata bende

obra di man traha pa nos

hendenan lokal, bendementu di

palu i mata, bendementu di nos

kos di boka dushinan krioyo i

tambe 2 bar i yen di kushina

ku diferente kuminda pa tur

hende. Di BBQ te na kabes ku

higra ku funchi òf tutu.

E huki pa mucha tabata yen

di mucha henter dia. Aki nan e

muchanan a pinta i ferf na nan

antoho i tambe por a laga pinta

nan kara ku diferente diseño

manera spiderman te leon.

Despues di 12 or e banda a

kuminsá toka i apesar di kalor

ku tabata hasi hende nan a

kuminsá subi dansflur pa los e

pianan un ratu. Músika i tur

festividat a yega un final ora 5or

djatardi a yega. Mas ku 140

outo a drenta parke riba e dia

aki, kargá ku hende ku a

eksplorá mas paden dje parke

i pa despues tira un kabes

refreskante na Slagbaai.

Nos ta topa otro aña na e di

45 aniversario.

PARKE NASHONAL WASHINGTON SLAGBAAI ASELEBRÁ SU DI 44 ANIVERSARIO

E korant aki a bira posibel danki na:Deze krant werd mede mogelijk gemaakt door:

WWF NL

Redactie: Diana Sint Jago & Anouschka van de VenVormgeving: Bonaire Communication Services N.V.

Drukwerk: DeStad Drukkerij, CuraçaoDistributie: Post N.V.

Redakshon: Anouschka van de Ven i Diana Sint JagoKompaginashon: Bonaire Communication Services N.V.

Imprenta: DeStad Drukkerij, CuraçaoAgensia distribuidor: Post N.V.

STINAPA Bonaire, telefoon: 717 - 8444, fax: 717 – 7318,email: [email protected], website: www.stinapa.org, adres:

Barcadera z/n, Bonaire

Entidat Públiko Boneiru

MCB

Ban k uida Boneiru!

BO TABATA SA KU STINAPA TA E FUNDASHON, KU TAMANEHA E PARKENAN NASHONAL PA GOBIERNU?

WIST JE DAT STINAPA DE STICHTING IS DIE DENATIONALE NATUURPARKEN BEHEERT

VOOR HET GOUVERNEMENT?

Pa mas informashon pasa personal na nos ofisina naKaya A. Nicolaas 3 òf yama 715-8244.

Página 12 MAKUBEKÈN Sèptèmber 2013

DIA HABRÍ PARKE NASHONAL WASHINGTON SLAGBAAI