mafsalli mİllerkisi.deu.edu.tr/mustafa.karaoglan/sunu 6 mafsallı miller... · 2014-12-06 ·...
TRANSCRIPT
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 1
MAFSALLI MİLLER VE
MAFSALLAR
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 2
4. MAFSALLI MİLLER VE MAFSALLAR
Mafsallı miller, tahrik momentini vites kutusu çıkışından tahrik aksına iletir. Miller
mafsalları yardımıyla, vites kutusuna aksettirmeden, tahrik milinin titreşimlerini
birlikte yok eder. Mafsallı miller genelde yüksek kaliteli ıslah çeliklerinden imal
edilir. Çoğu kez içi boş boru şeklinde imal edilirler, çünkü içi boş miller aynı
yükleme durumunda dolu millere göre daha hafiftirler.
MOTORLU TAŞITLARDA KARDAN MAFSALLARI VE MİLLERİ
Kamyon ve otobüslerde mafsallı millerin boyutlandırılması
Ana tahrik-I Ana tahrik-II Tali tahrik
Güç iletimi için kardan mafsallı miller (İstavroz veya Hooke mafsalları da denir) kamyonlarda hem aracın ve yan donanımların tahrikinde hem de vites kutularının kumandasında geniş bir kullanım olanağına sahiptir. Yan donanımların tahrikinde kullanılan mafsallı miller ( Hidrolik pompa, halat
tamburu v.s.) iletilmesi gereken güç yani döndürme momenti, montaj şartları ve gerekli donanım ömür süresine göre boyutlandırılır. Araçların tahrik sisteminde kullanılan kardan milleri aşağıda kabaca verilen hesaplamaya göre belirlenir:
1. I. vites kademesinde aracın hareket geçişi esnasında kardan millerinin yüklenmesi motor momenti MM ve vites kutusu max. çevrim oranı çarpımından elde edilir
topM iMM max,11 . Kalkış momenti
2. Kalkış momenti yol ve tekerlek arasındaki
kuvvet bağıntısı ile sınırlandırılmıştır. Burada
sürtünme katsayısı = 0,6 ...1,0 alınır
.1
.. 0
Top
AFi
RGM Tutunma momenti
Uygun mafsallı mil büyüklüğü boyutlandırma momenti MGW katalog momenti MK değerini
aşmayacak şekilde ilgili firmaların verdiği katalogdan seçilir.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 3
Kardan Mafsalları
Islah çeliğinden yapılırlar. Mafsal çatalları ve mafsal istavrozu birbiri ile oynar
şekilde bağlıdır. Mafsal muyluları, mafsal çatalı içine çoğu kez tamamen kapalı iğne
masuralı yataklar ile bakım gerektirmeyecek şekilde yataklanır.
Bağlantı flanşı
İğne masuralı yatak
Mafsal çatalı
Mafsal istavrozu
Resim : Kayıcı parçası
olan kardan mili ve kardan
mafsalları
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 4
1. Kardan Mafsalının Kinematiği
Eksenleri birbirlerine göre açısı yapacak şekilde eğimli duran iki milin birbiri ile
irtibatlandırılması halinde, tahrik milinin 1 açısal hız ile 1 dönme açısı kadar
dönmesine karşılık tahrik edilen milin açısal hızı 2 ve dönme açısı 2 her
durumda birbirleri ile örtüşmez. Dönme açısı farkı ve buna bağlantılı olarak
düzgünsüzlük derecesi aradaki mafsalın eğim açısına bağlıdır.
İlişkiler aşağıdaki denklem ve şekillerde verilmiştir:
11
12cos
tanarctan
cos2
cos1arctan
121
22 w.sin.sin1
cosw
sin.tanw
wwU
1
min2max2
.
. . . .
1 = 0 (Tahrik çatalı hareket düzleminde ise)
Eğim açısı
Dü
zg
ünsüzlü
k d
ere
ce
si U
Mil 1
Mil 2
1 , 1
2 , 2
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 5
.
. . . .
1 = 0 (Tahrik çatalı hareket düzleminde ise)
Eğim açısı
Dü
zg
ünsüzlü
k d
ere
ce
si U
Mil 1
Mil 2
1 , 1
2 , 2
Resim : Yarım turda mafsal giriş ve çıkış açıları farkının ve hız düzgünsüzlüğünün (U)
farklı değerlerinde değişimi .
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 6
İkinci Bir Mafsalla Düzgün Olmayan Hareketin Tamamen Düzeltilmesi
birinci mafsalın oluşturduğu hareketteki pozitif yöndeki faz kayması + ikinci mafsalın
sağlayacağı aynı büyüklükteki bir faz gecikmesi - ile ortadan kaldırılabilir .
.
Z tertibi
W tertibi
1. İki mafsallı miller :
Mafsalların eğilme açıları aynı açısal
büyüklükte olmalıdır : 1 =2. Bu kural üstten ve yandan görünüşler için de geçerlidir.
Bağlantı milinin mafsal çatalları bir düzlemde bulunmalıdır.
Her üç mil de aynı düzlemde bulunmalıdır.
Dikkat : Her üç kuralında aynı anda yerine getirilmiş olması gerekir
Hacimsel (üç boyutlu) mafsal düzenlemesinden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Tahrik eden ve edilen millerin aynı düzlemde olmaması durumunda , ancak bir hacimsel düzenlemen söz edilebilir. Eğer hacimsel düzenleme kaçınılmaz ve montaj açısından kesin ise, mafsal kaydırması ile bu hata kinematik olarak kompanse edilebilir.
Üstten görünüş H1 =H2.
Yandan görünüş V1 =V2.
Bileşke eğilme açısı için aşağıdaki eşitlikler geçerlidir:
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 7
Bu mil düzenlemesinde bileşke mafsal eğilme açılarının eşit büyüklük değerinde
olması kuralı gene geçerlidir, yani res 1 = res 2 olmalıdır.
Bir taraftan 1. mil ve ara milin oluşturduğu düzlem-1 ve diğer taraftan 2. mil ve gene
ara milin oluşturduğu düzlem-2 arasında ara milin mafsallarının birbirine göre
saptırılmasıyla sağlanan bir açısı oluşturulur.
.
.
Saptıma açısı 1 ve 2 nolu millerin teşkil ettiği
Düzlem – 1
2 ve 3 nolu millerin teşkil ettiği
Düzlem - 2
Mafsal çatalı 1 nolu düzlemde
Mafsal çatalı 2 nolu düzlemde
Resim : Hacimsel bağlantıda orta milin çatalları birbirine göre kadar dönmüş olarak
monte edilmelidir
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 8
Saptırma açısı aşağıdaki gibi belirlenir: .
Örnek A
Örnek B
Resim : Hacimsel bağlantıda saptırma açısının grafik ve
hesap yöntemiyle tespiti
Eğer açı değeri 900 üzerinde çıkarsa
1800 ‘ye tamamlayan açı değeri alınır.
Mamafih hesapla bulunan değerin
grafik yöntemi ile tamamlanması
gerekir, çünkü hesaplama yönteminde
dönüş yönü bilinememektedir.
Konstrüktif nedenlerden dolayı sapma
açılarının eşitliği sağlanamazsa, en
azından aşağıdaki verilen şartın
sağlanmasına çalışılmalıdır :
02res
21res
2E 3
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 9
Üç Mafsallı Miller
İrtibatlandırılacak komponent mesafelerinin büyük olduğu tüm uygulamalarda
kardan milleri ilave elastik yataklar ile desteklenmelidir. 3 nolu mafsaldaki artık
düzgünsüzlüğü en aza indirmek için, tüm mafsallardaki düzgünsüzlüğün
toplamının sıfır veya yaklaşık sıfır olması gerekir.
Ön işaret mafsal pozisyonlarına uygun olarak aşağıdaki resimde verilen ön işaret
kuralına göre alınır.
0UUUU 321
. .
.
Mafsal 1
Mafsal 2
Mafsal 3
.
Bu mafsal pozisyonunda
Bu mafsal pozisyonunda
Resim : Üç mafsallı milde toplam düzgünsüzlüğün belirlenmesi
0027,0U02
3
2
2
2
1E 3
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 10
Yatak Kuvvetleri ve Eğilme Momentleri
Tahrik eden ve edilen millerin yatakları statik, dinamik kuvvetler ve momentler
tarafından zorlanır.
Bu yatak kuvvetleri statik yükleme durumunda
• Kardan milleri ağırlık kuvveti,
• Döndürme Moment altında boy değişimi,
• Eğdirilmiş mafsallı millerde döndürme momentinin saptırılmasından oluşur.
Dinamik yükleme durumunda ise
• Kardan millerinin artık balanssızlığından
• Tahrik momenti altında aperiyodik boy değişimi
• Eğdirilmiş ve dönen mafsallı millerde momentin saptırılması ve
• Bağlantılardaki eksantriklik sonucu oluşan merkezkaç kuvvetlerinden oluşur.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 11
Resim : Kardan mili kayma parçasında boy değişimi esnasında oluşan yatak kuvveti
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 12
FA itme kuvvetinin değeri kamalı mil ile ilgili detaylar da dikkate alındığında
aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
= Sürtünme katsayısı nitrürlenmiş/fosfatlanmış yüzeyler için = 0,1
kaplanmış yüzeylerde = 0,06
M1 = tahrik momenti
dm = İtme profili taksimat dairesi çapı (Tablo)
= Diş profili ve orta nokta ekseni arasındaki açı (Tablo)
C = Kavrama oranı Profil (Tablo)
Tablo : Kamalı mil profil değerleri
)C
tan
cos.cos.d
1.(M..2F
m
.1A
.
.
.
dm.cos
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 13
Tahrik edilen milin momenti M2, bir tam dönme esnasında M1/cos ve M1.cos
ekstrem değerleri arasında iki kez değişir.
Resim : Dönme açısına bağlı olarak mafsal millerindeki döndürme ve eğilme
momentleri
Z düzeninde aşağıda gösterilen iki mafsallı kardan miline aşağıdaki momentler
etkir. Burada da tek mafsalda olduğu gibi sadece ekstrem değerler gösterilmiştir.
.
)0M(
sin.MM
cos.MM
min1b
1max2b
1min2b
)0M(
tan.MM
cos
1.MM
min2b
1max1b
1max2
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 14
.
.
Resim : Z tertibinde her bir mafsala etkiyen mafsal
momentleri
Genel olarak şu ifade geçerlidir :
Montaj kurallarına riayet edilerek monte edilen
normal iki mafsallı kardan millerinde tahrik
eden ve edilen millerin yataklarındaki en büyük
ve milin her dönüşünde iki kez ortaya çıkan
reaksiyon kuvvetlerini bilmek yeterlidir.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 15
.
.
=00 pozisyonu, yani flanş istavroz kolu kağıt düzlemine dik
=/2 pozisyonu, yani flanş istavroz kolu kağıt düzleminde
W - Tertibindeki Mafsallı Miller
=00 pozisyonu, yani flanş istavroz kolu kağıt düzlemine dik
=/2 pozisyonu, yani flanş istavroz kolu kağıt düzleminde
Bak Z tertibi !
Bak Z tertibi !
Eşit eğilme açısı ve mesafeler için Eşit eğilme açısı ve mesafeler için
Z – Tertibindeki Mafsallı Miller
Resim : Z veya W
tertibindeki kardan
mili yataklarına
etkiyen kuvvetler
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 16
Kardan Millerinin Boyutlandırılması
Kardan millerinin boyutlandırılması pek çok faktöre bağlıdır. Burada verilecek olan
kural yaklaşık bir seçim (boyutlandırma) için geçerlidir.
1. Ömre Bağlı olarak Mafsal Büyüklüğünün Seçimi: Yatağın taşıma kapasitesi ölçeği
mafsalın güç faktörü MT =C.R . Burada C yatağın dinamik yük taşıma kapasitesi,
R yatak ortasının mafsal orta noktasına olan mesafesidir. Mafsal güç faktörü
MTgerekli aşağıdaki eşitlikten elde edilir. Lh ömür süresince n devir sayısında ve
eğilme açısında etken olan döndürme momentinin etkidiği aynı formdaki işletme
şartında
MT gerekli Gerekli mafsal güç faktörü [N.m]
K Darbe faktörü (Tablo)
Mafsal eğilme açısı [0 ] alınır. 30 altındaki açılarda 30 değeri alınır.
Md İletilecek döndürme momenti [N.m]
Lh gerekli Saat cinsinden arzu edilen ömür [h]
n Milin devir sayısı [D/d]
30
166678462
1,
gerekli h
dgerekli T.,
.n.L.
cos..K.MM
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 17
Tablo : Tahrik makinesine bağlı olarak K katsayısı seçimi
Örnek : Küçük kütlesel atalet momentine sahip n = 1450 D/d ile dönen ve Md =1.000 N.m
döndürme momenti alan bir mil +70 ‘lik bir eğilme açısı altında bir elektrik makinesi ile tahrik
edilsin. Beklenen ömür 2000 h için mafsal büyüklüğünü tayin ediniz.
Elektrik motoru darbesiz çalıştığı için K = 1,0 alınır.
N.m 133916667.8,46
7.1450.2000
7cos.2
1.1000.0,1M
3,00
0GerekliT
Bu değer esas alınarak kardan mili ve mafsalı imal eden firma kataloglarından bu
momenti sağlayacak bir üst moment grubuna ait mafsal seçilir.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 18
Örneğin bu değer Md max= 1460 N.m olsun. Bulunan mafsal büyüklüğünün aşağıdaki
formülle kontrol edilmesi gerekir:
1000 N.m.1,0 1460 N.m. cos70 = 1449,1 N.m.
Şart yerine getirilmektedir, mil kullanılabilir. Milin kullanım süresi ise
cos.MK.M maxdd
]h[ 2667Nm 1339
Nm 1460.h 2000
M
M.LL
33,333,3
Tgerekli
Thgereklih
Pek çok işletme durumunda iletilecek moment, devir sayısı ve/veya eğim açısı sabit
değildir. Bu durumda değişken değerler için tüm kullanım süresince eşdeğer ortalama
değerlerin kullanılması gerekmektedir:
nn
33,3
dn
nGerekliThn
.n
8,46.1667.
M.K
cos.M.2L
hn
n
2h
2
1h
1
L
q...
L
q
L
q
%100L
;
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 19
2. Maksimum tahrik momentine göre mafsal büyüklüğünün seçimi:
Yukarıdaki bilgiler ışığında firma kataloglarından her bir milin her hangi bir hasar
oluşmadan iletebileceği maksimum müsaade edilen döndürme momenti MK değeri
= 00 değeri için alınır ve milin eğim açısında taşıyabileceği müsaade edilen
maksimum momenti bulmak için MK bir cos faktörü ile çarpılır.
Motorlu araçlarda kullanılan kardan millerinin ölçülendirilmesi veya verilen standart
büyüklüklerin seçimi için kardan milinin maruz kaldığı maksimum tahrik momenti
kabaca
1) Motor gücü ve 1. vites kademesi iletim oranından hesaplanmış kalkış momenti
topmax,1M1 i.MM Kalkış momenti veya
2) Kalkış momenti yol ve tekerlek arasındaki kuvvet bağıntısı ile sınırlandırılmış
olduğundan, tahrik aksı ağırlığından hesaplanan tutunma momenti
.i
1.R.GM
Top
0AF Tutunma momenti
R0 tekerlek yarıçapı, iTOP diferansiyel girişinden tekerlek
kadar olan iletim oranıdır.
= 0,6 ...1,0 , GA tahrik aksı ağırlığı,
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 20
Burada yol tekerlek arasındaki tutunma sürtünme katsayısı = 0,6 ...1,0 , GA tahrik
aksı ağırlığı, R0 tekerlek yarıçapı, iTOP diferansiyel girişinden tekerlek temas
noktasına kadar olan iletim oranıdır.
Uygun mafsallı mil büyüklüğü boyutlandırma momenti MBM , katalog momenti MK
değerini aşmayacak şekilde ilgili firmaların verdiği katalogdan seçilir.
Kritik Devir Sayısı Kontrolü
Millerin eğilmeye göre kritik devir sayıları hesaplanarak işletme devir sayılarının kritik
devir sayısının % 60... 70 alt bölgesinde çalışmasına dikkat edilmelidir.
[D/d] ve dolu mil için [D/d]
D ve d Kardan milinin yapıldığı borunun dış ve iç çapları [cm] , l0 kardan milinin mafsal
çatalı merkezinden çatal merkezine kadar olan serbest uzunluğu [cm] .
İşletme devir sayıları da ayrıca kritik devir sayısının % 10...20 altında olması gerektiği
için, kritik devir sayısı
20
227krit
l
1.dD.10.22,1n 2
0
7krit
l
D.10.22,1n
kritikişletme n).7,0...6,0(n
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 21
Diyagram : Kardan mili boru çapı ve et kalınlığına bağlı olarak çalışma devir sayısına
uygun mil serbest uzunluğunun seçimi
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 22
İvmelendirme momenti etkisi
Yeterince sakin bir çalışma durumuna ulaşılması için, milin orta kısmındaki kütlesel
ivmelenme momentleri büyük olmamalıdır. Kütlesel ivmelendirme momenti mil orta
kısmın kütlesel atalet momentine ve eğilme açısı ile devir sayısı çarpımına bağlıdır.
Atalet momentlerinin tesirleri yönünden meydana gelebilecek ivmelendirme
momentlerini sınırda tutabilmek için müsaade edilecek açısal ivme
[rad/s2]
Yön verici değerler şunlardır:
10 kg kadar hafif miller için max = 1000 rad/s2
40 kg kadar ağır miller için max = 500 rad/s2
)n..(10.34,3 26max
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 23
Kardan Mili / Mafsalı Zinciri
Pek çok uygulamada eğilme kritik devir sayısı açısından basit mafsalı millerde mil
boyu uzunluğu nedeniyle sağlanamıyorsa veya kardan milleri ile irtibatlandırılacak
mesafe büyük ise, bu durumda kardan mafsallarından oluşan zincir kullanılır.
Resim : Z ve W düzeninde kardan mili köprüleri
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 24
Resim : Kardan mili köprülerinin kamyonlardaki uygulamaları
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 25
Kuru Mafsallar
Kuru mafsal denmesinin nedeni çalışma esnasında yağlanmaya gerek duyulmamasıdır.
Bunlar kord dokusu ile kaplanmış veya güçlendirilmiş muhtelif tipteki kauçuk disklerden
oluşmaktadır.
Resim : a) Dokulu elastik diskli mafsal b) Silentbloc elastik mafsalı
.
.
Merkezleme
Dokulu elastik diskli mafsallar 30 ‘ye kadar, kısa süreli olarak 50 ‘lik açısal
sapmalara ve 1,5 mm kadar olan boy değişikliklerine izin verirler.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 26
Elastik Mafsalların İletim Kapasitesi ve Boyutlandırılması
Boyutlandırmanın temel esası efektif maksimum tahrik momentidir. Efektif olarak
ortaya çıkan maksimum yük durumları sıkça sadece kaba olarak elde edilebildiği
için, hesaplamalarda büyüklükleri, işletme şartlarına bağlı olan işletme faktörleri
kullanılır.
Kaba bir ön hesaplama için aşağıda verilen formüller kullanılabilir:
BMK
21max dBM
MM
)KK.(MM
Tablo : İşletme faktörleri
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 27
ARKA AKS MİLLERİNDE KULLANILAN MAFSALLAR
Tahrik edilen arka aks millerinde kardan mafsalları, homokinetik mafsallar veya kuru
elastik mafsallar kullanılmaktadır.
I. Kardan mafsallarının kullanılması halinde arka aks tahrik mili , yaylanma esnasında
ortaya çıkan boy değişikliğinin dengelenmesi için bir kayıcı parçası olan kardan mili
olmalıdır
Resim : Kardan mafsallı arka aks mili
.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 28
II. Çanak Mafsallar (Homokinetik Mafsallar) 6 bilyalı ( Rzeppa veya Weiss mafsalı)
veya 3 masuralı (Tripod) yapılırlar ve 200 kadar olan sapma açılarına 30 mm kadar
boy değişikliğine izin verirler. Çanak mafsallar eşit hareket yapan devir sayısı salınımı
olmayan mafsallardır. Bu yüzden eşit hareket veya homokinetik mafsallar olarak da
adlandırılırlar.
.
a
b
I. .
Rzeppa mafsalında iletim durumu
İşletme sapma açısı max. 40
0
Resim : Rzeppa Homokinetik
mafsalı ve iletim durumu
Resim a) Weiss homokinetik
mafsalı ve
b) Weiss mafsalında
iletim durumu
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 29
.
.
Tahrik Milleri: Homokinetik mafsallı miller
Resim: Homokinetik mafsallar ve tahrik milleri.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 30
.
.
Tahrik Milleri: Homokinetik mafsallı miller
Bilye etki
düzlemi
Dış mafsallı mil İç bilye kontak hatları
Mafsal merkezi
Dış bilye kontak hatları
Basınç açısı
Kafes
Resim: Rzeppa çanak mafsalı detayı
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 31
I. .
a b
c
Resim : Tripod mafsalı parçaları ve giriş - çıkış açısal hız oranı
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 32
.
.
Metal bant
Resim : Rzeppa kayıcı çanak mafsal Resim : Poligon elastik mafsalın lastik gövdesi
III. Elastik Mafsalların lastik gövdesi iki flanş arasında bağlantı elamanıdır. Genellikle
poligon şeklinde yapılan bu elastik elemanların güçlendirilmesi için köşelerinden çelik
çerçeve vulkanize edilir. Bu lastik elemanlar, 80 kadar olan eğilme ve burulma açısal
sapmalarına ve eksenel yönde kayıcı elemanı gereksiz kılacak tarzda 12 mm ‘ye kadar
boy değişikliğine izin vermektedir.
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 33
ÖN AKS MİLLERİNDE KULLANILAN MAFSALLAR
Ön aks milleri, tekerlerin yaylanma esnasına ve yön verilmesine olanak verecek
mafsallarla sahip olmalıdır. Tekerleklerin yön verilmesinde dingil pimi açıları
nedeniyle düzgünsüzlüğün büyük olması durumunda direksiyon sistemi
titreşimlerden olumsuz etkilenir.
.
.
.
.
Serbest mil 2 Sabit mil 1
Dingil pimi ekseni
.
I. İkiz Kardan Mafsalı
Prensip olarak ara mil
kullanılmadan iki kardan
mafsalının sırt sırta
bağlanmış halidir.
Genelde yön verilebilen
aksların yani ön aksların
tahrikinde kullanılır. İkiz
kardan mafsalları ile 470
kadar bir sapma açısına
ulaşılabilir .
Resim : Tahrik edilen İkiz kardan
mafsallı kamyon ön aksı
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 34
eğim açısı altında çalışırken bu mafsalda birbirine eşit olmayan 1 ve 2 açıları oluşur
ve hareket düzgünsüzlüğü ortaya çıkar. Bu kesişme noktasının ( M noktası) sabit
yatak tarafına y kadar kaydırılması ile düzgünsüzlük giderilmiş olur. .
.
.
Sapma açısı
.
D A B
Resim : Tahrik edilen bir kamyon ön aksındaki ikiz kardan mafsalının normal ve
sapmış pozisyonu
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 35
.
.
.
Y
L
L/2 L/2
L/2
L/2
L
R=L/2+y
Y/2
Y/2
1
2
x
y
D G
Sapma açısı
Y Eşdeğer sapma açısı
1 2 Her bir mafsalın sapma açısı
G Mafsal ortası D Yön verme ekseni ortası R Sapma yarıçapı L Mafsal noktaları mesafesi y Mafsal ve yön verme eksen ortası mesafe x Mil 2 ‘nin yana kayması
1 Sabit yatak 2 Serbest yatak
a
b
Yön verme ekseni ile mafsal orta
noktası kesişecek şekilde (G=D)
monte edilirse, A ve B noktalarındaki
her bir mafsal sapar ve mafsal
noktası B noktasından B’ noktasına
x kadar kayar. Bu sayede birbirine
eşit olmayan 1 ve 2 sapma açıları
oluşur ve bunun sonucu olarak
düzgün olmayan bir hareket iletimi
oluşur.
Fark açısı = 1 - 2 büyüklüğü ve
düzgünsüzlük derecesinin belirli bir
sınırda tutulabilmesi, ancak mafsal
ortasının dönme ekseni ortasının tersi
yönde y değeri kadar sabit mil tarafına
doğru yer değiştirmesi ile mümkündür.
Resim : İkiz kardan mafsalı hatası ve
giderilmesi
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 36
Düzgün hareket iletimi için gerekli olan y değerinin büyüklüğü L mesafesine,
seçilen bir sapma açısı Y değerine bağlıdır:
1
2/cos
1.
2
Ly
Y
12/cos
2/cos.2
sinarcsin90sin
.LxY
Amaca uygun olarak 1 = 2 olduğu eşdeğer bir sapma açısı Y = 350 seçilebilir. .
.
Düzgünsüzlü
k D
ere
cesi
U
Sapma açısı [ 0 ]
Düzgünsüzlü
k D
ere
cesi U
Sapma açısı [ 0 ]
Y = 480
Y = 350
Y = 320
Y = 00
y = +1,532 y = 0 y = -1,532
Diyagram : İkiz
kardan mafsalı
düzgünsüzlük
derecesinin farklı
Y değerlerinde
sapma açısına
ve mafsal
ortasının sabit
mafsala doğru
(+) ve tersi yönde
y sapmasına
bağlı değişimi
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 37
Mil yataklarının boyutlandırılmasında bu periyodik kuvvet ve momentlerin dikkate
alınması gerekmektedir. Bunların maksimum değerleri aşağıdaki eşitliklerden
hesaplanabilir:
İkiz kardan mafsalının seçimi gene motor momenti dağılımı ve diferansiyel ve dişli kutusu
maksimum çevrim oranına göre yapılır.
.
EJ.3
b.a.Ftan ;
J.E.3.9
b.a.Ff
b
F.aC ;
b
)ba.(FB
L
)2/sin(.M.2F
B
2
1
max d
.
F
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 38
Tutunma momenti yükünden gelen zorlamanın kontrolünde aks yükü, lastik yarıçapı,
yol-tekerlek arası tutunma sürtünme katsayısı ve duruma göre tekerlek
istemindeki çevrim oranına bağlıdır :
Motordan tekerleklere iletilen kalkış momenti M1 :
Yol-Tekerlek arasındaki tutunma momenti MF :
Md max Maksimum motor momentini
RStat Tekerlek statik yarıçapını,
GA Aks yükünü,
Yol-Tekerlek arası tutunma sürtünme katsayısını,
i1 1. vites çevrim oranını,
iT1 Transfer kutusu yavaş kademesi çevrim oranını,
iD Diferansiyel çevrim oranını
v Motor momenti dağılım oranını MÖA/MAA ve
G , D Genel iletim ve diferansiyel verimini ifade etmektedir.
v1
1..i.i.i.MM GD1T1maxd1
D
D
.StatAF .i
1..R.GM
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 39
II. Bilyalı Mafsallar: Rzeppa mafsalı gibi homokinetik mafsallar duruma göre 470
varan sapma açısına izin vermektedir. İç milin ucuna 6 bilya ve bilya kafesinin
oluşturduğu bilya yıldızı ve onun üzerine, yani dış mil yarısına da bilya kovanı
oturmaktadır. Ttekerleklerin yaylanması sonucu aks milinde meydana gelen boy
değişimlerini karşılayabilen homokinetik kayıcı bir mafsal (Çanak mafsal) kullanılır
Resim : Rzeppa bilyalı sabit mafsal Resim : Ön akstan tahrikte kullanılan Rzeppa
Homokinetik sabit ve kayar mafsalları
.
.
Bilya kanalı
Bilyalar
Bilya kafesi
Bilya yıldızı
Bilya kovanı
.
Bilyalı mafsal
Çanak mafsal
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY 40
Teşekkür ederim
Prof. Dr. N. Sefa KURALAY