Erdinç GÜNAYA Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

ILO Kaynaklarına göre her yıl 1,2 milyon kadın ve erkek iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle hayatını kaybederken, 250 milyon insan iş kazalarına, 160 milyon insan ise meslek hastalıklarına maruz kalmaktadır.

150 yıldan fazla üretim yapan Zonguldak kömür havzasında, yeraltı maden işletmeciliğinde yapılan hazırlık ve üretim çalışmalarında alınan tüm iş güvenliği tedbirlerine rağmen, zaman zaman; el, ayak, baş, gövde ve bel kazalanmaları ile çarpma ve düşmeye bağlı iş kazaları meydana gelebilirken, degaj, göçük, su baskını, grizu ve/veya kömür tozu patlaması, ocak yangınları vb. iş kazalarında, can ve milli servet kayıpları meydana gelebilmektedir.

Taşkömürü havzasında iş güvenliği uygulamalarını incelediğimizde, Osmanlı maden nizamnamelerine rağmen, taşkömürü havzasına özgü iş güvenliğine dair uygulamalar dikkat çekicidir. Bunlar;

İş güvenliği ile ilgili yaptırımları içeren 8 Mayıs 1867 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi, Artan iş kazalarını engellemek amacıyla 1903 yılında yürürlüğe giren "Ocakların Kavaidi Umumiyesi" (Ocakların Genel Kaideleri) adlı uygulama,   Cumhuriyet döneminin ilk iş güvenliği uygulamasını içeren ve sadece Ereğli havzasında çalışan işçilere uygulanmak üzere, çalışma süresinin 8 saat/gün olarak öngörüldüğü, sağlık ve güvenliğin sağlanmasına ilişkin maddelerin yer aldığı TBMM'nin çıkardığı ilk yasalardan biri olan  10.09.1921 tarih ve 151 sayılı "Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun". Şeklinde özetlenebilir.

1.  YERÜSTÜNDEKİ YÜKSEKTE ÇALIŞMALAR

İster yeraltı maden işletmeciliği, ister açık işletme madenciliği olsun, madencilik sektöründe yüksekte çalışma her zaman karşımıza çıkan faaliyetler arasında yer almaktadır.

Açık işletmecilikte, yaygın olarak kullanılan, teleferik, ekskavatör, kepçe, bant, silo, ambar, lavvar, kırıcılar, iş makineleri vb ekipmanlar yüksekte çalışma faaliyetleri olarak karşımıza çıkarken,

Elbistan Açık İşletmesi

Yeraltı maden işletmeciliğinin gerçekleşebilmesinde, kuyu, desandri ve baca ağzı gibi yeryüzü bağlantı yollarını sağlayan tesisler yüksekte çalışma gereken iş yerleridir.

Yüzlerce metre yeraltına inebilmek, oradaki cevherin çıkartılması ve yeraltının havalandırması, işçi nakli vb faaliyetler için kuyu ihraç sistemi tesis etmek gerekmektedir.

Kuyu Şövelmanı montaj çalışmaları

 +13/-425  kotları arasında teçhiz edilmiş olan ve -595 kotuna kadar açık bulunan TTK Kozlu Müessesesi  1 Nolu Ana İhraç Kuyusunun derinleştirme ve iyileştirme çalışmaları, 2001-2002 yılları arasında Çin Codco firması tarafından gerçekleştirilmiştir.

-425 kotunda inset bağlantısı bulunan 1 Nolu kuyu, –820 metreye kadar derinleştirilmiş ve -720 kotuna kadar kayıtlar döşenerek, kuyu platformu hazırlanmıştır.

-720 katı,  denge halatlarının dönme kotu olarak belirlenirken, -560 kotundan kuyu dibi akrosajı ile bağlantı yapılarak, kuyu hizmete açılmıştır.

42 metre yüksekliğindeki şövelmanıyla +55/-820 kotları arası tesis edilen 1 nolu kuyunun derinleştirme çalışmaları esnasında meydana gelen iki farklı kazada, 1'i ölümlü diğeri omurga kırıklı olmak üzere 2 Çinli işçi iş kazasına maruz kalmıştır.

11.09.2002

04.12.2006 TTK KOZLU MÜESSESESİ KONFERANS SALON AÇILIŞI AKUT KOCELİ BÖLGESİ GÖSTERİSİ

2. YERALTI MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE YÜKSEKTE ÇALIŞMALAR

2.1 MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE KUYU İÇİ BAKIM ÇALIŞMALARI• Her vardiya başında işçi naklinden önce, kafes koşum tertibatının kontrolü yapılır.

• Kuyu cidarlarında ki su toplama kanalları kontrol ve temizliği yapılır.

• Kuyu cidarlarındaki betonlarda çatlama, oynama vb olumsuzluklara karşı kontrolleri yapılarak gerektiğinde daire bağı yapılarak önlem alınır.

• Kuyu içindeki tüm mekanik aksamın bakımı, 9,5 m. boyundaki gidajların ve eskiyen cıvataların değişimi yapılmaktadır.

• 300 mm lik borularla taşınan su ve basınçlı hava şebekelerinin tamir bakım ve kontrolü, gerektiği zamanlar boruların değişimi ve kaynak çalışmaları yapılmaktadır.

• Kuyu dibinde denge halatı ve dönme makaralarının kontrolleri yapılmaktadır.

• Kuyu dibi platformlarında su tulumbalarının kontrolü ve bakımı yapılır.

• Kuyu şövelmanında halat ve makaraların kontrolü yapılır.

TTK Kozlu Müessesesi +13/-720 arası hizmet vermekte olan 1. Nolu Ana ihraç kuyu bakım ekiplerinin hazırlık

çalışmaları

Kuyu bakım çalışmaları esnasında, kullanılan emniyet kemerleri, ocak lambası ve ferdi kurtarıcısının takıldığı madenci bel kemeriyle beraber kuşanılması gerektiğinden, risk analizi ve iş güvenliği tedbirleri bakımından madenciliğe özel tasarım ihtiyacı doğmaktadır.

Ortalama 4 - 4,5 kg ağırlığında bulunan ferdi kurtarıcı ve ocak lambalarının, lomber bölgede özellikle L4-L5 ve L5-S1 omurlarının bulunduğu kısımda sabitlenmeden ve yükü vücuda transfer etmeden değişken vaziyette taşınması, bel bölgesinde kazalanma riskini artıracağı gibi, kuyu içindeki çalışmalarda da sıkışma, çarpma ve takılma risklerini de taşıyacaktır.

Kuyu Bakım Ekiplerinin  1 Nolu Ana İhraç kuyusu içinde yapmış olduğu çalışmalar

2.2. YERALTI ÜRETİM ÇALIŞMALARI ESNASINDA YÜKSEKTE ÇALIŞMALARTürkiye Taşkömürü Kurumu yeraltı maden işletmeciliğindeki üretim faaliyetleri halen  +140/-630 kotları arasında sürdürülmektedir. Derin kotlarla ana katlar arasında bağlantılar,  bür (kör kuyu), desandri ve varageller ile sağlanırken; 100 – 900 arasındaki kömür damarlarında üretim  yapılmaktadır. Özellikle dik damarlar dediğimiz 450 – 900 arasındaki damar serilerinde, pnömatik patlatma, kara tumba (toplama baca ve dik kelebe) metotları ile çalışılmaktadır.

Yeni panoların hazırlanması ise, alt taban yollarından ortalama 200 – 550 arasında sürülen baş yukarılar ve bacalar ile gerçekleşmekte; ana katlar arasında tesis edilen panolar meyilli desandri ve baş yukarılar ile irtibatlandırılarak, havalandırma ve kömür üretimi sağlanmaktadır. Bu nedenle yeraltının derin kotlarında 10 metre ile 120 metre arasında meyilli baş yukarılar ile yüksekte çalışma faaliyetleri gerçekleşmektedir.

Yeraltında ana yollar haricinde, üretim yapılan birimlerde aydınlatmanın madenci baş lambaları ile yapılması, kesitin dar ve meyilli olması, zaman zaman yeraltı su geliri, taban ve tavan taşı özellikleri nedeniyle, atım, fay, ara kesme, tavan ve arın akıcılığı gibi olumsuz koşullarda üretim ve hazırlık çalışmaları yapmak gerekebilmektedir.

Bu bakımdan, yeraltı maden işletmeciliği çalışmaları sırasında  tahkimat  yapımı, kömürün nakli ve malzeme taşınması esnasında alınan tüm iş güvenliği tedbirlerine rağmen düşme, arın boşalması, tavan kırılması veya ayak arkasından gelebilecek posta (kömür veya kayaç) çarpması gibi nedenlerle iş kazaları meydana gelebilmektedir.

TTK Kozlu Müessesesinde 2006 yılında Meydana Gelen İş Kazalarını incelediğimizde,

Toplam 358 iş kazasının 66 tanesi düşerek kazalanma olarak meydana gelirken, 87'si çarpma ve 124 tanesi de kavlak, posta (kömür, kayaç) çarpması olarak gerçekleşmiştir. Şekil 1'de görüldüğü üzere, pilot çalışmamıza konu olan TTK Kozlu Müessesesi yeraltı maden işletmeciliğinde 2006 yılında meydana gelen iş kazalarının, % 18,4'ü düşmeye bağlı iş kazaları olarak gerçekleşmiştir. Tablodaki  düşme kazaları,   genelde  kayma ve denge kaybetmeye bağlı  olarak, bulunduğu yerde veya  baş yukarı  ve vargellerde meydana gelen düşmelerdir.

TTK Kozlu Müessesesinde 2007 yılında Meydana Gelen İş Kazalarını incelediğimizde,

Toplam 414 iş kazasının 52 tanesi düşerek kazalanma olarak gerçekleşirken, 126 iş kazası çarpma, 158 iş kazası da posta ve kavlak çarpması şeklinde oluşmuştur.Şekil 2'de  görüldüğü üzere, pilot çalışmamıza konu olan TTK Kozlu Müessesesi yer altı maden işletmeciliğinde 2007 yılında meydana gelen iş kazalarının %12,5'i  düşmeye bağlı iş kazaları olarak gerçekleşmiştir.

Yeraltı maden işletmeciliğinde iş kazalarını incelediğimizde; zehirleyici ve boğucu gazlar, göçük, grizu ve/veya kömür tozu patlamaları ile yangınlar dan daha çok, iş kazalarında  dikkat çeken hususların, arın, tavan veya ayak arkasından düşen posta, kavlak ve kömür çarpmaları ile düşme ve malzeme taşımadan kaynaklanan, kazalanmalar olduğu görülmektedir.

•Madenci bel kemerlerinin standardizasyonunun belirlenmemesi ve henüz kişisel koruyucular kapsamında yer almaması nedeniyle, gerek ülkemizde gerekse başta Avrupa Birliği olmak üzere dünya yeraltı maden işletmeciliğinde, madenci bel kemerlerinin önemi henüz istenilen düzeye ulaşamamıştır. Bu nedenle, ağır sanayide meydana gelen bel kazalanmaları oranının toplam kazaların  %15-20'i  arasında olması, çalışanların sağlığı yanı sıra çok büyük iş gücü ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır. 

Yeraltı maden işletmeciliğinde kullanılan madenci bel kemerleri ile Avrupa İSG Haftası 2007 kapsamında “Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları ve Önlenmesi ” konulu, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından açılan yarışmada, ulusal bazda “EN İYİ UYGULAMA ÖRNEĞİ ÖDÜLÜ” kazanan ergonomik madenci bel kemerleri

2006 Yılı TTK Geneli Ölümlü İş Kazaları Tablosu

S. No

Kaza Tarihi Kaza Saati

Müessese Adı Soyadı Doğum Tarihi

Kaza Yeri Açıklama

1 27.04.2006 20.15

Üzülmez Mües. Asma İşletme

Hüseyin UZUN

01.01.1964

1. Ocak –160/-200 Hacımemiş Ayak

Kavlak Düşmesi

2 14.06.2006 02.30

Üzülmez Mües. Asma İşletme

Hayri AYHAN 10.02.1962

1. Ocak 33505 lağımı –198/-194 Sulu Baca

Göçük

3 17.07.2006 14.30

Karadon Mües. Kilimli İşletme

Savaş ÇELİKTÜRK

29.07.1974

2. Ocak + 0 / - 83 Unudulmuş Ayak

Göçük

4 09.10.2006 Üzülmez Mües. (Özel Firma)

Dursun ŞIMAR

Transfer Bandı İskeleden Düşme

2007 Yılı TTK Geneli Ölümlü İş Kazaları Tablosu

S No

Kaza Tarihi Kaza Saati

Müessese Adı Soyadı Doğum Tarihi

Kaza Yeri Açıklama

1 25.06.2007 15.00

Karadon Mües. İşletme

Dursun AKTOP

14.02.1976 -260/-360 Batı Taban Çay Ayak İçi Baca

Gazdan Boğulma

2 08.09.2007 03.00

Üzülmez Mües. Asma İşletme

Esat ÜSTÜNSOY

03.06.1978 -130/-156 4. Kuzey Sulu Ayak

Göçük

3 05.10.2007 03.30

Kozlu Mües. İşletme

Kadir TEFENLİ

13.03.1964 -425 Kuyu Dibi Kalp Krizi

4 12.11.2007 15.00

Karadon Mües. İşletme

Sebahattin ACAR

01.12.1974 41228 / 41230 lağımı

Gazdan Boğulma

5 26.12.2007 20.30

Kozlu Mües. işletme

Recep ALCANLI

10.10.1969 -485/ 211005 -560/111056310 kömür ambarı

Düşme

26.12.2007 tarihinde TTK Kozlu Müessesesi –485/211005, -560/111056310 kömür ambarıında, 6045017 Sicil no ile çalışmakta olan, Recep ALCANLI kömür ambarında sıkışan kömür postasını boşaltma çalışması sırasında siloya düşerek hayatını kaybetmiştir.

SONUÇYüksekte çalışmaya bağlı iş kazaları diğer

sektörlerde olduğu gibi maden işletmeciliğinde de büyük önem arz etmektedir. Ölümlü kazaların %20-25’inin, yaralanmalı kazalanmaların ise % 12-18’inin düşmeye bağlı iş kazalarından meydana gelmesi, madencilikte kişisel koruyucuların ve yüksekten çalışmanın önemini ortaya koymaktadır.

2006 yılında toplam 1673 ve 2007 yılında 2068 yaralanmalı iş kazasının meydana gelmesi, yeraltında kişisel koruyucu olarak kullanılan, eldiven, çizme ve/veya bot, ocak elbisesi, gözlük, dizlik vb malzemelerin, iş kazalarının önlenmesinde ki önemini ortaya koymaktadır.

Avrupa İSG Haftası 2007 kapsamında “Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları ve Önlenmesi ” konulu, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından açılan yarışmada, ulusal bazda “EN İYİ UYGULAMA ÖRNEĞİ ÖDÜLÜ” kazanan ergonomik madenci bel kemerleri, sadece lamba ve maske taşıma görevi dışında, lomber bölgede L4-L5 ve L5-S1 omurların bulunduğu kısımları da sarması nedeniyle, dıştan gelebilecek çarpma, darbe ve düşmelere karşı ayrıca önemli bir kişisel koruyucu olarak yeraltı maden işletmeciliğinde yer alabilecek niteliktedir.

Yeraltı maden işletmeciliğinde, kuyu, kömür ambarı, silo vb yerlerde kullanılmakta olan emniyet kemerleri, aynı zamanda ocak lamba ve ferdi kurtarıcısı takılan madenci bel kemeriyle uyumlu yapıda özel olarak dizayn edilmeleri risk analizi bakımından önem arz etmektedir.