maden yataklari - madencilikrehberi.files.wordpress.com · herhangi bir mineral veya mineral...

MADEN YATAKLARI

1. HAFTA ĠÇERĠĞĠ

GĠRĠġ:

– Terimler

– Genel Terimler

– Kökensel Terimler

– Mineralojik Terimler

Slayt - 1

Genel Terimler

Ekonomik olarak bir değer taşıyan ve kârlılıkla üretilebilecek olan her türlü kayaç, mineral ve mineral topluluğu.

Maden

Metalik MadenlerAltın madeni,

Gümüş madeni vs.

Metalik olmayan Madenler

Endüstriyel hammaddeKil yatakları, mermer, vs.

Enerji Hammaddeleri Süs TaşlarıOpal, zümrüt, vs.

Fosil yakıtlarPetrol, kömür

Jeotermal EnerjiTermal su

Nükleer EnerjiU ve Th yatakları

2

Genel Terimler

Metalik Maden:

Maden sahasından çıkarıldıktan sonra

metalürjik işlemlerle metal üretimi yapılan

yeraltı zenginlikleridir.

3

Genel Terimler

4

Genel Terimler

5

Genel Terimler

Endüstriyel Hammadde:

Doğadan elde edildikleri şekliyle veya

kullanım amacına göre bileşimleri fazla

değişmeyecek şekilde çok az işlenerek

kullanıma hazırlanan maddelerdir.

Örneğin mermer, kil, ...

6

Genel Terimler

Süs Taşları:

Kimyasal bozunmaya veya fiziksel

parçalanmaya dayanıklı, göze hoş

gelen renk ve desene sahip

minerallerdir (zümrüt, elmas, yakut

gibi).

7

Genel Terimler

Cevher Minerali

Metalik cevher kütleleri içerisinde

bulunan ve ekonomik olarak

değerlendirilebilecek olan her

türlü minerallerdir. Örneğin,

kalkopirit (sülfür), barit (sülfat),

malakit (karbonat)

Gang Minerali

Metalik cevher kütleleri içerisinde bulunan, fakat

ekonomik olarak değerlendirilmesi mümkün

olmayan her türlü minerallerdir. Örneğin, pirit

(sülfür), barit (sülfat), kuvars (silikat)

8

Genel Terimler

Ham (tüvenan) Cevher

Maden yatağından çıkarılan ve

herhangi bir zenginleştirme işlemine

tabi tutulmayan cevher kütlesidir.

Rezerv: Herhangi bir maden

sahasındaki cevherin ton olarak

kütlesidir

Tenör: Cevherin tonunda veya

metreküpünde bulunan ekonomik

olarak değerlendirilebilecek olan metal

veya bileşik miktarıdır.

9

Kökensel Terimler

A) Senjenetik ? B) Epijenetik ?

Senjenetik maden yatağı ?

Herhangi bir mineral veya mineral grubunun, içerisinde

bulunduğu yan kayaçla eş yaşlı olduğu, yani yan kayaçla

aynı anda oluştuğu maden yataklarıdır.

JENEZ = OLUŞUM = KÖKEN

SEN (syn, ingilizce) = Eş, aynı, benzer

EPİ = Ard, farklı, sonradan olan

Epijenetik maden yatağı ?

Herhangi bir mineral veya mineral grubunun, içerisinde bulunduğu

yan kayaçtan daha sonra oluştuğu maden yataklarıdır.

10

Mineralojik Terimler

Parajenez:

Bir maden yatağında

mekansal olarak bir

arada bulunan

minerallerin

oluşturdukları

topluluktur.

Teleskopaj

Farklı şartlarda (örneğin yüksek sıcaklık ve

düşük sıcaklık şartlarında) oluşan minerallerin

bir arada bulunmasıdır.

Süksesyon:

Bir maden yatağında

bulunan minerallerin

oluşum zamanlarını

ortaya koyan oluşum

sırasıdır.

11

Madenlerin Yataklanma ġekilleri

A) Düzenli yataklar1) Katman Ģekilli yatak.2) Katmansı yataklar3) Damar Ģekilli yatak.4) Mercek Ģekilli yatak.

B) Yarı Düzenli Yataklar1) Baca ve mantolar

C) Düzensiz Yataklar1) Yığın Ģekilli yataklar2) Ağsal yataklar3) Saçınım Ģekilli yatak.

12

Düzenli Maden Yatakları

Nispeten düzenli bir uzunluğu, genişliği ve

kalınlığı olan, Geometrik olarak takip

edilmesi kolay maden yataklarıdır.

Ultrabazik

Kromit

Manyetit

KireçtaşıGalen,sfalerit

1) Katman şekilli yataklarCevher yığışımları yan kayacın tabakalanma

yüzeylerine paralel veya yarı paralel

gelişmiştirler. Diğer boyutlarına oranla

kalınlığı daha az olan yataklardır. Özellikle

sedimanter yataklarda ve Bushveld (Güney

Afrika) bölgesindeki gibi kromit yataklarında

gözlenirler. Cevher, yan kayaçla aynı anda

oluşmuştur; yani senjenetiktir.


13

Düzenli Maden Yatakları 2) Katmansı yataklar• Görünüş olarak katman yataklara benzerler.

• Fakat oluşumları epijenetiktir (ard oluşumlu).

• Yan kayacın tabakalanma veya şistozite düzlemlerine paralel veya yarı paralel

olarak yerleşir. Özellikle metamorfik sahalarda şist-mermer dokanaklarında

gözlenen antimonit ve zinober yatakları katmansı bir yapı arzederler


KireçtaĢı

ġist

Antimonit, zinober, altın

ġist

Antimonit, zinober, altın

14

3) Damar şekilli yataklar

Diğer boyutlarına oranla

kalınlığı az,

iki yüzeyi birbirine

yaklaşık paralel,

yan kayacı genellikle

keserek bulundukları

ortama yerleşmiş olan

yataklardır.

Yani oluşumları her

zaman epijenetiktir.

Damarlar faylar gibi

düşünülmelidirler.



Faylanma veya kırılma

Bazalt

Yan kayaç-damar dokanağı

Cevher sütunu

Tavan BloğuTaban Bloğu

15

3) Damar şekilli yataklar



16

Slayt-17

Damar şekilli yataklar

Damarlarda Zenginleşme Zonları

a) Şişme Zonları: Damarlar her zaman aynı özellikte devam etmezler. Bazı

bölgelerde daha kalın, bazı bölgelerde ise çok daha dar olabilirler. Bu

özellik, damarlarda şişme ve daralma olarak bilinir.

Şeyl

Kumtaşı


Şeyl

Kumtaşı Dirençsiz

Dirençli

17

a) Kırık kesişme zonları:

Bazalt

Fay

b) Yan kayaç litolojisine bağlı

zenginleşme

Granit

Aplit

Damar şekilli yataklar

Damarlarda Zenginleşme Zonları


18

1) Basamaklı Damar

Dayk

Daha azdayanımlı yankayaç

Dayk

Damar

2) Bölmeli Damar

Kireçtaşı

Damar

3) Merceksi Damar

4) Kama Damar

Damar

Kçt

5) Süngü Damar 6) Oluk / Semer Damar

Semer damar

Oluk damar

Damar şekilli yataklar:

Damar Çeşitleri


19


Düzenli Maden Yatakları 4) Mercek Şekilli Yataklar

Her boyutta olabilirler. Genellikle kalınlıkları diğer boyutlarına nazaran daha küçük olan ve her yönde giderek incelme gösteren ve nihayet son bulan cevher kütleleridir. Özellikle pegmatitik yataklar ve ekzalatif yataklar için karakteristiktirler.

20

Devamlılıkları, düzenli yataklara göre daha düzensiz olan, fakat oldukça

düzenli bir uzunluğu, genişliği ve kalınlığı olan, geometrik olarak takip

edilmesi nispeten kolay maden yataklarıdır.

Kimberlit bacası

Manto

Yan Kayaç

Baca ve manto şekilli yataklarSilindir veya tüp şekilli, yatay kesitleri oval olan, derine doğru gidildikçe daralan düşey veya düşeye yakın konumlu olan yataklardır. Bacaların çoğu fay, kırık, dayk gibi düzlemsel yapıların kesiĢim zonlarıboyunca geliĢmiĢtirler. Au, Pt, Sn ve elmas gibi çok kıymetli madenler genellikle bu tür oluşuklarda bulunurlar. Örneğin kimberlit bacaları (G. Afrika).


Yarı Düzenli Maden Yatakları

21

Devamlılıkları genellikle problemli olan ve belirli bir geometri takip etmeyen ve çok değişken şekillerde gelişebilen yataklar.

Yığın şekilli yataklar

Sınırları girintili çıkıntılı olan ve basit bir geometrik şekil göstermeyen her türlü cevher yığışımlarıdır. Stok olarak ta bilinirler. Bu tür yataklara özellikle metazomatik yataklarda ve karstik arazilerde gelişen oluşuklarda rastlanır. Bazik ve ultrabazik kayaçlar içerisinde gelişen bazı yataklar da (özellikle podiform kromit) genellikle yığın şeklindedir.


Düzensiz Maden Yatakları

22

Devamlılıkları genellikle problemli olan ve belirli bir geometri takip etmeyen ve çok değişken şekillerde gelişebilen yataklar.

Yığın şekilli yataklar



23

Ağsal yataklar

Cevherin yan kayaç içerisinde gelişigüzel dağılmış olan ve birbirini kesen çok ince damarcıklar halinde bulunduğu yataklardır. Zaman zaman ağsal damarcıklar birleşerek kalınlaşabilir. Daha çok porfiri tip yataklarda görülür. Bazı durumlarda, bu ağsal damarcıklar, kayaç içinde hakim olan ana kırık sistemlerine paralel veya yarı paralel olarak gelişmiş olabilirler.



Mikrodiyorit

24

Ağsal yataklar

Cevherin yan kayaç içerisinde gelişigüzel dağılmış olan ve birbirini kesen çok ince damarcıklar halinde bulunduğu yataklardır. Zaman zaman ağsal damarcıklar birleşerek kalınlaşabilir. Daha çok porfiri tip yataklarda görülür. Bazı durumlarda, bu ağsal damarcıklar, kayaç içinde hakim olan ana kırık sistemlerine paralel veya yarı paralel olarak gelişmiş olabilirler.



25

Saçınımlı yataklar

Cevher minerallerinin yan kayaç içerisinde belirli bir düzen göstermeksizin dağılmış olarak bulunmasıdır. Saçınımlı durumda olan her cevher tanesi inklüzyon olarak adlandırılır. İnklüzyonların veya saçınımların yer yer bir araya toplanmasıyla merceğimsi kütleler oluşur. Bunlara da ġiliyren adı verilir. Ağsal yataklar da cevher saçınımlarının belirli zayıf zonlar boyunca dizilmesiyle oluşmuşturlar.

Murgul Cu yatağı



26

Slayt-27

A) BoĢluk Dolgusu ġeklinde

Cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanların yan kayaç içerisinde daha önceden oluşan açıklıkları doldurmasıdır. Bu açıklıklar daha çok fay zonları, kırık ve çatlaklar ve breşik zonlardır. Boşluk dolgusu sonunda genellikle damar tipi cevherleşmeler oluşur.

B) Ornatım ġeklinde

Cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanların yan kayacın içerisinden geçerken, çözelti-kayaç arasında geçen kimyasal değişim(metazomatizma) sonucunda gerçekleşir. Böylece ergiyik ile yan kayaç arasında bir değiş tokuş olayı gerçekleşir. Bu tür yerleĢimde:

• Cevher çeperleri düzenli değildir ve girintili çıkıntılı bir yapı arzeder. • Özellikle karbonatlı seviyelerde görülür.• Ornatımla yerleşim skarn tipi yatakların karakteristik özelliğidir. • Ornatım hemen her tür damar gelişimine de eşlik edebilir.

CEVHERĠN YERLEġĠMĠ

27

Slayt-28

C) Ġçirme ġeklinde

Yan kayaç içerisinde bulunan gözeneklerin, cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanlarla dolması sonucu gelişen bir olaydır. Gözeneklere yerleşen ergiyik yan kayacın kimyasal özeliklerine bağlı olarak onu ornatabilir. Böylece içirme ve ornatım birlikte gelişebilir.

CEVHERĠN YERLEġĠMĠ

28

maden yataklari - madencilikrehberi.files.wordpress.com · herhangi bir mineral veya mineral...

Documents