1

XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Malatya

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI (MEB) İLKÖĞRETİM 7. SINIF FEN BİLGİSİ DERS KİTABININ BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ

YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yrd. Doç. Dr. İlbilge DÖKME

G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı

ilbilgedokme@gazi.edu.tr ÖZET: Gelişmiş ülkelerde fen bilgisi ders kitapları, öğrencilerin aktif bir şekilde bilimsel

süreç becerilerini geliştirici nitelik taşımaktadır. Bu araştırmada şu an ülkemizde

kullanılmakta olan “Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders

Kitabı” bilimsel süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirilmiştir. MEB yada özel

sektörün hazırladığı fen bilgisi ders kitapları Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTK)

tarafından pek çok kriter esas alınarak incelenmektedir. Bu çalışmayla, ders kitapları

hazırlanırken ve incelenirken esas alınan kriterlere süreç becerilerinin daha etkili ilave

edilmesi hedeflenmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER: Bilimsel süreç becerileri, fen öğretimi, fen bilgisi ders kitapları

EVALUATION OF THE SCIENCE TEXTBOOK GRADE 7 PUBLISHED BY TURKISH MINISTRY OF NATIONAL

EDUCATION IN TERMS OF SCIENCE PROCESS SKILLS

ABSTRACT: In many developed country, science textbooks have got some features of

improving students’ science process skills. In this study, “The Science Textbook Grade 7”

published by Turkish Ministry of National Education was investigated and evaluated in

terms of science process skills. Science textbooks written by Ministry of National Education

or Private Sector Companies are revised and approved by Chairmanship of Training

Committee by considering a lot of criteria. In this study, it was aimed that science process

skills add effectively to those criteria.

2

KEY WORDS: Science process skills, science education, science textbooks

GİRİŞ

Günümüz eğitim-öğretim sürecinde, öğrencilerin bilimsel düşünme ile

ilgili becerileri kazanmaları önemli bir yer tutmakta özellikle fen öğretiminin bu

konuda üstlendiği rolün artık küçümsenmeyecek kadar büyük olması ülkemizde de

fen öğretimi alanında ilgililerin omuzlarına önemli sorumluluklar yüklemektedir.

Fen öğretiminde uzun yıllar -çağın ve ulusların ihtiyaçları doğrultusunda-

kavramsal bilgilerin öğrenciye taşınması hakimdi ve okulların fen öğretimi

programları büyük ölçüde yüksek okul yada üniversite ihtiyacını karşılayacak

nitelikte tasarlanıyordu. Bu da programları ve bu doğrultuda hazırlanan

materyalleri öğrencilerin belleklerine taşınacak bir bilgi treni hâline

dönüştürmüştü. Yıllarca pek çok bilgi bu amaçla fen bilimleri müfredatına dahil

edildi. Ancak süreç içerisinde özellikle fen alanında meydana gelen bilgi patlaması,

akademik çevrelerin var olan yaklaşımlar üzeride temellenen “fen öğretimi

olgusuna” şüpheli tutumlarını doğurdu. Ayrıca, öğrencilerin çoğunluğunun bu

yaklaşımla gerçekleşen fen öğretiminde başarısızlığını gösteren pek çok araştırma

mevcut şüpheleri doğrulamıştır (Galyam & Grange, 2003). Son çeyrek yüz yıl

boyunca içerik-ağırlıklı fen öğretimi yaklaşımına tepki olarak bireylerin nasıl daha

iyi düşüneceklerini öğrenebilmeleri için düşünme becerilerinin açık bir şekilde

öğretilebileceği ve zamanla geliştirilebileceği önerilmektedir. Düşünme süreç ve

becerilerinin öğretilmesine verilen önemi gösteren genel yaklaşım, fen öğretiminde

süreç-ağırlıklı fen programlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Costa, 1985).

Gelişmiş ülkelerin ders kitapları incelendiğinde bilimsel düşünme

becerilerinin kitaplarda sistematik bir şekilde yer aldığı, bu sistematik yapının

öğrenci ve öğretmen kitaplarında birbirini tamamladığı gözlenmektedir. Öğrenci

kitapları, öğrencilerin farkına varmadan üç yönlü düşünme becerilerini

geliştirebileceği bir estetik ve inceliğe sahiptir. Öğretmen kitapları ise öğretmenin

bu becerileri değerlendirmesine yardımcı olacak içerik ve görsel unsurlarla

donanmıştır. Kitaplar, çeşitli etkinlik, uygulama ve sorularla öğrencide a) bilimsel

süreç becerileri b) eleştirel düşünme becerileri c) bilimsel muhakeme becerileri

3

olmak üzere üç yönlü düşünme gelişimini sağlayacak tarzda yapılandırılmıştır. Bu

kaynaklarda: Bilimsel süreç becerileri; gözlem yapabilme, sınıflandırma

yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, iletişim kurabilme, çıkarım

yapabilme, tahmin edebilme, veri toplama, kaydetme ve yorumlayabilme,

değişkenleri belirleme ve kontrol edebilme, tanımlama yapabilme, hipotez

oluşturabilme, deney yapabilme, model oluşturma ve kullanabilme olarak

adlandırılır. Eleştirel düşünme becerileri; analiz edebilme, sentez yapabilme,

öğrendiği bilgi, yöntem ve becerileri yeni durumlara uygulayabilme, fikir

üretebilme, üretilen fikri ifade edebilme ve problem çözebilmedir. Bilimsel

muhakeme becerileri ise; bilmeyi ve anlamayı arzulama, bilimsel kabulleri

sorgulama, veri toplama ve yorumlamayı isteme, varsayımlardan yola çıkarak

toplanan verileri sınamadan, sonuç çıkarmaya doğru giden mantık çizgisine riayet

etme, dayanak noktalarını göz önünde bulundurma, araştırılan konuyla ilgili daha

önce yapılmış çalışmaları öğrenmeyi ve anlamayı istemedir (Badders ve diğer.,

1999).

Süreç ve eleştirel düşünme becerileri kazanmış öğrencilerin beden ve zihin

yapıları bilimsel araştırma yoluyla öğrenebilmeleri için aktif durumdadır. Bilimsel

muhakeme becerilerini kazanmış öğrenciler ise yeni zihinsel açılımlarla bir bilinç

sıçraması yaşarlar. Bu yaşantı onlara, kendilerini bir araştırmadan diğerine

sürükleyecek yeni ufuklar açar.

YÖNTEM

Literatürde bilimsel süreç becerilerinin adı ve içeriği ile ilgili aşağı yukarı

birbirine yakın çeşitli adlandırmalar, tanımlanmalar ve uygulamalar yer almaktadır.

Bu çalışmada; öncelikle “süreç becerileri fen bilgisi öğretim materyallerine nasıl

yansıtılabilir?” sorusuna yanıt aramak için süreç-ağırlıklı ve farklı seviyelerdeki

"Discovery Works”, “Science Anytime”, “Macmillan Science”, “Discover the

Wonder”, “Science Horizons” fen bilgisi öğretmen ve öğrenci ders kitapları

incelenmiştir (Badders ve diğer., 1999; Lang, vediğer.,1995; Heil ve diğer., 1996;

Atwatwer ve diğer., 1995; Mallinson ve diğer., 1993). Süreç becerileri yönünden

en etkili sistematik yapıya sahip olduğunu düşündüğümüz “Discovery Work”

4

serisinde yer alan tanımlamalar (Badders ve diğer., 1999) ve uygulamalar kriter

alınarak MEB 7. sınıf Fen Bilgisi öğrenci kitabında yer alan etkinlikler bilimsel

süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirildi. İnceleme yapılırken bağlı

kalınan adlandırma ve tanımlamalar Çizelge 1’de yer almaktadır (Badders ve

diğer., 1999; Rezba, 1995). Ünitede yer alan etkinliklerin içeriği öncesi ve sonrası

derinlemesine incelenip öğrencilerde hangi süreç becerilerini geliştirmeye yönelik

olduğu belirlenerek çizelgeler hazırlanmıştır. Çizelgelerden ulaşılan istatistiksel

sonuçlar grafiğe dönüştürülerek yorumlanmıştır.

Çizelge 1: Bilimsel Süreç Becerilerinin Adı ve Tanımlamaları

Bilimsel Süreç Becerileri

Adı Tanımlaması Gözlem yapabilme Duyularını kullanarak nesne yada olayların özelliklerini belirleme. Sınıflandırma yapabilme Özelliklerine göre olay ya da nesneleri gruplama

Ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme

Bu beceri; • uygun ölçü birimlerini kullanarak nicel tanımlama yapabilme, • hesaplama yapabilme, • nicel verileri kaydedebilme, • uzay zaman ilişkisi kurabilmeyi kapsar.

İletişim kurabilme Öğrencilerin yaptıkları araştırmalarını;

• yazılı ya da sözlü olarak ifade edebilmeleri • gerektiğinde grafik, tablo, diyagram hâline getirebilmeleri, • sunarken gerektiğinde teknolojiden yararlanabilmeleridir.

Çıkarım yapabilme Gözlem ve verilere dayalı olarak spesifik bir olay hakkında bir sonuç çıkarabilmedir. Çıkarım bazen sebep-sonuç ilişkisi de içerebilir.

Tahmin edebilme Eski deneyim ve gözlemlerinden yararlanarak bir olayın ya da değiştirilen bir durumun sonunu önceden kestirmek.

Veri toplama, kaydetme ve yorumlama

Yaptığı çıkarım, tahmin veya oluşturduğu bir hipotez ışığında çeşitli metotlarla veri toplayabilmek, akla uygun sonuçlara varmak için topladığı verileri, dayanağı olan bir mantık dokusu içinde yorumlayabilmek.

Değişkenleri tanımlama ve kontrol edebilme

Bir olayda mevcut değişkenleri tanımlama; sabit tutacağı ve idare edeceği değişkenleri seçme.

Tanımlama yapabilme Araştırmada ulaştığı terimleri tanımlayabilme; yaptıkları ve gözlemledikleri ile ilgili bir tanımlama belirtebilme.

Hipotez kurabilme İki değişkenli bir olayla ilgili olarak tahmini bir açıklama önerebilme ve öngördüğü açıklamaları sınamak için bir çalışma planlama.

Deney yapabilme Sorgulamak, materyalleri ustalıkla kullanmak, bir sonuç belirlemek için hipotezleri sınamak.

Model yapma ve kullanabilme

Bazı olayları fiziksel ya da zihinsel model oluşturarak gösterebilme.

5

BULGULAR

Nitel Bulgular

Kitaptaki bütün etkinlikler “Neler Kullanırsınız?”, “ Nasıl bir Yol

İzlersiniz?”, “Verilerinizi Değerlendiriniz” ve “Vardığınız Sonuç Nedir” adlı

bölümlerden oluşan ortak bir şablona sahiptir (Büyük ve diğerleri., 2002). “Neler

Kullanırsınız” bölümünde, etkinlikte kullanılacak malzemeler tanıtılmıştır. “Nasıl

bir Yol İzlersiniz” bölümü;

- öğrencilerin etkinlik öncesinde yapacağı, tahmin yada çıkarımı sınamak için veri

toplamaya ve kaydetmeye yönelik önceden tasarlanmış bir deneyin aşamalarını,

- öğrencilerin bir olayla ilgili çıkarımda bulunmaları yada tanımlama

yapabilmeleri için yapacakları gözlem aşamalarını,

- öğrencilerin gözlemlediği veya gözlemleyemediği olaylarla ilgili bir çıkarımda

yada tanımlamada bulunabilmek için model oluşturma ve kullanma

basamaklarını,

- öğrencilerin bir sınıflandırma yapmaları için gerekli gözlem aşamalarını

içermektedir.

“Verilerinizi Değerlendiriniz” bölümünde, genellikle öğrencilerden “Nasıl bir

Yol İzlersiniz” bölümünde yaptıkları ve kaydettikleri gözlem, sınıflama, deney,

model oluşturma işlemlerinden elde ettikleri verileri yorumlayıp değerlendirmesi

istenmiştir.

“Vardığın Sonuç Nedir?” bölümü ise işlevine göre aşağıdakilerden yalnızca birini

içermektedir:

- Öğrencilerin yapacağı deneylerde ulaşması beklenen sonuçlara ilişkin sorular

sorulmuştur.

- Öğrencilerden yaptıkları gözlemlerle ilgili çıkarımlarda yada atnımlamada

bulunmaları istenmiştir.

- Öğrencilerden yaptıkları gözlemler sonucunda bir sınıflama yapmaları

istenmiştir.

Nicel Bulgular

6

Kitapta 4 ünite ve 61 etkinlik yer almaktadır . Grafik 1’de kitap

genelinde bilimsel süreç becerilerinin etkinlikler boyunca sayısal dağılımı

verilmiştir. Çizelge 2, 1. ve 2. ünitede, Çizelge 3, 3. ünite ve 4. ünite de yer alan

etkinliklerin bilimsel süreç becerileri yönünden bulgularını içermektedir.

Çizelgelerin ilk sütununda ünitede yer alan etkinliklerin adı ikinci sütununda hangi

sayfada yer aldığı belirtilmiştir. Her bir etkinliğin öğrencilerde hangi bilimsel süreç

becerisini geliştirici olduğu ise etkinlik adının bulunduğu satırda işaretlenerek

belirtilmiştir.

Grafik 1. Bilimsel Süreç Becerilerinin Kitaptaki Etkinlikler Genelinde Dağılımı

0

10

20

30

40

50

60

Göz

lem

yap

abilm

e

Sını

flandırm

a y

apab

ilme

Ölç

üm y

apm

a v

e s

ayıla

rı ku

llana

bilm

e

İletiş

im k

urab

ilme

Çık

arım

yap

abilm

e

Tahm

in e

debi

lme

Veri

topl

ama,

kay

detm

e v

e yo

rum

lam

a

Değ

işke

nler

i ta

nım

lam

a v

e k

ontro

l ede

bilm

e

Tanı

mla

ma

yap

abilm

e

Hip

otez

oluşt

urm

a

Den

ey y

apab

ilme

Mod

el o

luşt

urm

a v

e ku

llana

bilm

e

7

Çizelge 2: 1. ve 2. Ünitelerde Yer Alan Etkinliklerde Bilimsel Süreç Becerileri İle İlgili Bulgular

“1.Ünite:Maddenin İç Yapısına Yolculuk” ünitesinde 16 etkinlik vardır. Bu

etkinliklerin kapsadığı süreç becerileri (Çizelge 4) olayları gözlemleme ve

BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ

1. ÜNİTE MADDENİN İÇ YAPISINA YOLCULUK

Gözle

m ya

pabil

me

Sınıf

landır

ma ya

pabil

me

Ölçü

m ya

pma v

e sa

yılar

ı kull

anab

ilme

İletiş

im k

urab

ilme

Çıka

rım y

apab

ilme

Tahm

in ed

ebilm

e

Veri

toplam

a, ka

ydetm

e ve

yoru

mlay

abilm

e

Değiş

kenle

ri tan

ımlam

a ve

kontr

ol ed

ebilm

e

Tanım

lama y

apab

ilme

Hipo

tez ol

uştur

abilm

e

Dene

y ya

pabil

me

Mode

l oluş

turma

ve

kulla

nabil

me

Etkinliklerin Adı S a y f a 1. Taneciklerin Hareketi 1 7 • • • • • 2. Hacmine Baktım Kütlesinde Yanıldım

1 9 • • • • •

3. Maddelerin Değişimi 2 1 • • •

4.Fiziksel mi, Kimyasal mı? 2 4 • • • • •

5. Karışımlarla Çalışmak 2 6 • • • • 6. Renklerin Yarışı 2 7 • • •

7. Karıştırdım, Ayırabilir miyim? 2 8 • • • • •

8. Karışımları Sınıflandırma 3 0 • • • •

9. Metalinizi Deneyin 3 2 • • • • • 10.Şekerin Dönüşümü 3 3 • • • • 11. Sudan Gazlar Elde Etme 3 4 • • 12.Bileşik Oluşturma 3 5 • • •

13. Gizemli Kutu 3 8 • • • • 14. Rüzgar Gülü 3 9 • • • 15. İletmek ya da İletmemek 4 1 • • • • 16. İletkenlik Özelliği ile Sınıflandırma 4 3 • • • •

2. ÜNİTE KUVVET VE HAREKETİN

BULUŞMASI-ENERJİ

1. Trenin Hareketi 5 5 • • • • •

2.Bilyelerin Hızı 6 0 • • • • • 3.Harekete Başlama ve Durma 6 2 • • 4. Çekmeyi Ölçme 6 4 • • 5. Kuvveti Dengele 6 6 • • 6. Toplam Kuvvet ve Cismin Hareketi 6 8 • • • 7. Eylemsizlik 6 9 • • 8. Bağlam! 7 0 • • • • 9. Bir Etkiye Bir Tepki 7 1 • • 10. Sonsuzluğa Gitmeye Çalışan Araba 7 3 • • • • • 11. Kuvvet ve İş 7 6 • • • • • • 12. Sıkıştırılan Yay 7 8 • • • • • • 13. Hanginiz Daha Güçlü? 8 3 • • 14. Eğik Düzlem ve İş 8 4 • • • • 15. Farklı Eğik Düzlemler ve İş 8 5 • • • • 16. Vida Yapımı 8 6 • • • 17. Kaldıraç Kullanımı 8 7 • • • 18. Bağlanan Makara 8 8 • • 19. Gidip Gelen Makara 8 9 • • 20. Döndür ve Yükselt 9 0 • • •

8

B İL İMSEL SÜREÇ BECER İLER İ

3. ÜNİTE YA BASINÇ OLMASAYDI?

Gözle

m ya

pabil

me

Sınıf

landır

ma ya

pabil

me

Ölçü

m ya

pma v

e sa

yılar

ı ku

llana

bilme

İletiş

im k

urab

ilme

Çıka

rım y

apab

ilme

Tahm

in ed

ebilm

e

Veri

toplam

a, ka

ydetm

e ve

yoru

mlay

abilm

e

Değiş

kenle

ri tan

ımlam

a ve

kontr

ol ed

ebilm

e

Tanım

lama

yapa

bilme

Hipo

tez o

luştur

abilm

e

Dene

y ya

pabil

me

Mode

l oluş

turma

ve ku

llana

bilme

Etkinliklerin Adı Sayfa

1. İzler Ne Anlatır? 99 • • • • • • • •

2.Fışkıran Su 102 • • • • • 3. Suyun Yolculuğu 103 • • • • • • 4. U Borusu ve Öz Kütle 105 • • • • 5. Havanın Gücü 106 • • • 6. Size Etkiyen Hava Basıncı 108 • • • • 7. Balon Fıskiye 111 • • • • 8. Dokunun, Yukarı Çıksın 113 • • • • 9. Büyüyen Balonlar 115 • • • • • 10. Akciğerlerdeki havanın da Bir Basıncı Var mı?

116 • • •

11. Suyun Gücü 118 • • • • • • 12. Dans Eden Üzümler 120 • • 13. Balon Uçmak İsterse? 122 • • • 14. Yükselen Balon 123 • • • •

4.ÜNİTE TÜM CANLILARLA ORTAK YUVAMIZ MAVİ GEZEGENİMİZİ

TANIYALIM

1. Doğada Etkileşmeler 131 • • • 2. Toprak Her Yerde Aynı mı? 133 • • 3. Bir Göldeki Enerji 136 • • • 4. Zehirli Plânktonlar 138 • • • 5. Aldığınız Her Soluk 139 • • • • 6. Dünyanın Serası 151 • • • • • • 7. Bitkilere Yararlı Kimyasal Gübrelerin Zararları da Olabilir mi?

153 • • • • •

8. Reklâmlar 154 • • 9.İlaçlamanın Güvenli Bir Yolu 158 • • • 10. Kendi Güneş Toplacınızı Yapınız 164 • • 11. Su Üzerindeki Yağın Temizlenmesi 168 • • •

Çizelge 3: 2. ve 3. Ünitelerde Yer Alan Etkinliklerde Bilimsel Süreç Becerileri İle İlgili Bulgular

9

Çizelge 4: Tüm Ekinliklerde Süreç Becerilerinin Sayısal Dağılımı

gözlemlere dayalı bir çıkarımda bulunma, veri toplama, yorumlama ve deney

yapabilme becerilerinin sayısal olarak ağırlıklı olduğu belirlenmiştir. “2. Ünite:

Kuvvet ve Hareketin Buluşması-Enerji?” ve “3. Ünite Ya Basınç

Olmasaydı” ünitelerinde ölçüm yapabilme, çıkarım yapabilme, bazı fizik

terimlerine yönelik “tanımlama yapabilme” becerileri sayısal ağırlıktadır (Çizelge

4). “Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi Tanıyalım” adlı 4. ünite

etkinliklerinde ise çoğunlukla gözlemden çıkarıma ya da ölçümlerden çıkarıma bir

gidişat izlenmiştir.

YORUM ve TARTIŞMA

Grafik 1 ve Çizelge 4 incelendiğinde kitapta yer alan etkinliklerin yarıdan

fazlası gözlem yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, çıkarım

Gözle

m ya

pabil

me

Sınıf

landır

ma ya

pabil

me

Ölçü

m ya

pma v

e say

ıları

kulla

nabil

me

İletiş

im ku

rabil

me

Çıka

rım ya

pabil

me

Tahm

in ed

ebilm

e

Veri

toplam

a, ka

ydetm

e ve

yoru

mlay

abilm

e

Değiş

kenle

ri tan

ımlam

a ve k

ontro

l ed

ebilm

e

Tanım

lama y

apab

ilme

Hipo

tez ol

uştur

abilm

e

Dene

y yap

abilm

e

Mode

l oluş

turma

ve ku

llana

bilme

1. Ünite Maddenin İç

Yapısına Yolculuk 1 3 5 1 3 9 5 7 1 5 1 1 3 1

2. Ünite Kuvvet ve Hareketin

Buluşması-Enerji 7 - 1 7 5 1 1 - 5 5 8 - 7 2

3. Ünite Ya Basınç

Olmasaydı? 7 - 9 2 1 2 2 3 1 2 3 - 1 1 -

4.Ünite Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi

Tanıyalım

4 - 7 4 1 0 2 3 2 - - 2 5

Toplam 3 1 5 3 4 1 4 4 2 9 1 8 2 0 1 6 1 3 3 5

Yüzde ( % )

5 0 . 8 8 . 2 5 5 . 7 2 2 . 9 6 8 . 8 1 4 . 7 2 9 . 5 3 2 . 8 2 6 . 2 1 . 6 5 4 . 1 8 . 2

10

yapabilme ve deney yapabilme becerilerini kapsamaktadır. Sınıflandırma

yapabilme, iletişim kurabilme, tahmin edebilme temel süreç becerileri ise

etkinliklerin sırayla %8.2, %22.9, %14.7 yüzde oranlarıyla etkinlikler dahilindedir.

Etkinliklerin çoğu bu temel süreç becerilerini kapsayacak standartlardadır. Örneğin

bir etkinlik basamağında yer alan prosedürden önce ne olacağına ilişkin sorular

sorulsaydı bu yapılanma, öğrencilerde tahmin edebilme becerisinin gelişimine

katkı sağlayacaktı.

Etkinliklerde öğrencilerden yaptıkları araştırmalarını; yazılı bir rapor

hâline getirebilmeleri sözlü olarak iletebilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo,

diyagram hâline getirip sunabilmeleri doğrultusunda yapılan yönlendirme ifadeleri

öğrencilerin iletişim kurabilme becerisini geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

Ayrıca etkinlik içerikleri sınıflandırma yapabilme becerisini de kapsayacak şekilde

geliştirilebilir.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu çalışmada MEB İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabında

yer alan etkinlikler bilimsel süreç becerisi yönünden incelenip değerlendirilmiştir.

Kitap, Grafik 1’de de verildiği gibi belirli yüzdeliklerle, 12 süreç becerisini de

kapsamaktadır. Bu kapsam içinde 12 süreç berisini temsil eden yapılanma içeriğe

göre arka planda gözükmektedir. Kitap bilimsel süreç becerilerini temsil eden

görsel unsur ve içerikle daha donanımlı hâle getirilebilir, özellikle, tahmin

edebilme, iletişim kurabilme, sınıflandırma yapabilme gibi temel süreç becerileri

yönünden zenginleştirilebilir. Bu; öğrencilerin bu becerileri kullanacağı

etkinliklerin sayısını artırarak ya da mevcut etkinliklerin içeriği bu becerileri de

kapsayacak şekilde geliştirilerek yapılabilir.

Kitapta, etkinlik öncesi yapılanma deney yapabilme becerisi için önemlidir.

Etkinliğe doğrudan geçmek yerine; etkinlik öncesi öykülenebilecek bir olaya

ilişkin, bir tahmin yada çıkarıma yönlendiren sorular, etkinlik bitiminde öğrencide

hem tahmin yada çıkarım, hem deney yapabilme, hem de etkinliğin içeriğine göre

11

değişebilecek ilave becerileri geliştirici yapılanmayı sağlayacaktır. Bu yapılanmaya

sahip etkinlikler, öğrencilere yapacağı deneylerle öngörülerini sınama imkanı

verecektir.

Öğrencilerin “iki ya da daha çok değişkenli bir olayla ilgili hipotez

oluşturmaları, hipotezlerini sınamak için bir deney tasarlamaları, değişkenleri

kontrol ederek sistemi iki değişkenli duruma indirgemeleri, veriler toplayıp,

kaydedip bunları yorumlamaları ve bir sonuca ulaşarak hipotezlerini sınamaları,

sonuçlarını literatür ile de karşılaştırmaları” daha ileri araştırmalara yönelik bir

yöntemler bileşimidir. Bu yöntemler bileşimini kullanmayı hedefleyen etkinlikler

daha çok ünite sonlarında ve farklı bir şablonda verilebilir. Örneğin kitapta yer alan

ve daha ileri araştırmaları gerektiren “Düşün ve Araştır” köşeleri bunun için çok

uygun gözükmektedir.

Öğrencileri aktif olarak süreç becerilerini uygulamaya götüren

yönlendirme tümceleri daha vurgulu (koyu yazım gibi) ifade edilebilir. Örneğin;

“... bitkinin bölümlerini gözlemleyiniz.”, “...kullandığınız malzemeleri

iletkenliklerine göre sınıflandırınız.”, “... yardımıyla bir model oluşturunuz.”,

“...akım şiddetlerini ampermetreyle ölçünüz.”, “..... ile ilgili gözlemlerinizi

araştırma defterinize kaydediniz “...nasıl olduğuna ilişkin gözlemlerinize ve

yaptıklarınıza dayanarak bir açıklama yapınız.” “... nasıl olacağını tahmin

edersiniz?...”, “.... olayla ile ilgili çıkarımınız nedir?” gibi bir yazılım fen

öğretiminde kolaylıklar sağlayacaktır.

Öğrencilerin iletişim becerisini kazanabilmeleri için araştırmalarını; yazılı

bir rapor hâline getirebilmeleri, grup arkadaşlarına, sınıfa ve öğretmene ya da

başka bir kitleye sözlü olarak aktarabilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo, diyagram

hâline getirip sunabilmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda, kitaptaki etkinliklerde

öğrencileri bu eylemlere yönlendirecek sözcük kalıpları geliştirilip bu kalıplar

vurgulu bir yazımla belirtilebilir.

Araştırma konusu olan ders kitabı geliştirilmeye açık olup kitapta bulunan

etkinlikler bilimsel süreç becerileri yönünden güçlendirilerek yeniden gözden

geçirilebilir. Kitabı öneriler doğrultusunda geliştirilmesi tek başına yetersiz

kalabilir. Geliştirilmiş kitabın ancak öğretmen kılavuz kitapları, öğrenci çalışma

12

kitapları ve bilgisayar destek materyalleri ile bütünleştirildiği taktirde fen

öğretimine katkı sağlayacağını düşünüyoruz.

KAYNAKLAR Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N.

(1995). Mc graw science. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company.

Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N. (1995). Living things grow & change. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company

Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N. (1995). Plant . New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company

Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M. (1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn.

Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M. (1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6; teaching guide. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn.

Büyük, Ş., Baş, Z.B., N., Görür, V., Salmaner,. (2002) İlköğretim Fen Bilgisi 6. sınıf Ders Kitab. (1.basım). İstanbul:Milli Eğitim Basımevi

Costa, A. (1985). Developing minds;Programs for teaching thinking. USA: ASCD Galyam, N. ve Grange, L. (2003). Teaching thinking skills in science to learners with

special needs. International journal of special education. 18 (2), 84-94 Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover

the wonder teacher’s edition. USA:Scott Foresman Science Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover

the wonder. USA:Scott Foresman Science Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6; teacher’s

guide. USA:Harcourt Brace. Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6.

USA:Harcourt Brace Mallinson, G.G., Mallinson, J.B., Froschauer, L., Harris, J. A., Lewis, M.C. ve Valentino,

C. (1993).Science Horizons. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn Inc. Rezba, J., Spraque, C., Fiel, R., Funk, H., Okey, J., ve Jaus, H., (1995). Learning and

Assessing. Dubuque, lowa:Kendall/Hunt Publishing Company Science Process Skills

Talim ve Terbiye Kurulu (Kasım 2000). Tebliğler dergisi. Cilt 63, sayı 2518. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi