loksatta - suparipalana book 3

2

CÒ|” uÛÑ$wü ‘Y uÛ≤s¡‘·+

uÛÑ$wü ‘Y uÛ≤s¡‘·+ ` 3

düT|ü]bÕ\q

yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : &çôd+ãsY, 2013

Á|ü‘·T\T : 1000

yÓ\ : s¡÷. 75/`

Á|ü‘·T\≈£î

Foundation for Democratic Reforms (FDR)

bòÕ¢{Ÿ HÓ+. 801 806, lìyêdü ≥esY‡,

◊{Ïdæ ø±ø£rj·T ¨≥ Ÿ Á|üø£ÿq,

uÒ>∑+ù|{Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 016.

bòÕ´ø‡ : 040 ` 23419948, bò Hé : 23419949

E-mail : [email protected], www.fdrindia.org

Á|ü#·Ts¡D : Foundation for Democratic Reforms (FDR)

eTTÁ<äD : Kalajyothi Process Pvt. Ltd., RTC "X" Road, Hyderabad


3

$wüj·Tdü÷∫ø£

1. C≤rj·T s¡<∏ä+ <ë]‘·|æŒq yÓ’q+ (pHé 27, 2005) .........................................15

2. n~Ûø±sêìøÏ ns¡ú+ ` |üs¡e÷s¡ú+ (pHé 13, 2005)..........................................20

3. eTq ]|ü_¢ø ` yÓ\T>∑T˙&É\T (»qe] 24, 2005)............................................26

4. >±+BÛ e÷s¡Z+ Ç<Hê...? (nø√ºãsY 18, 2004).................................................32

5. $\Te\≈£î fió¢... ªC≤‹ ìsêà‘·\Tμ Mfió¢...! (p …’ 26, 2004).............................38

6. Á|üC≤ùdeπø.. Á|üuÛÑT‘·«yÓTÆHê, ñ<√´>∑T …’Hê! (Ä>∑düTº 4, 2003)................................42

7. C≤‹ Væ≤‘·+ |ü≥ºì sê»ø°j·T #·<äs¡+>∑+ (@Á|æ Ÿ 5, 1999)...............................47

8. bÕØº sê»ø°j·÷\≈£î nr‘·yÓTÆ‘˚H˚ ô|<ä›]ø£+ (e÷]Ã 29, 1999)........................52

9. Á|ü>∑‹ kÕ<ÛëìøÏ Á|üC≤kÕ«eT´y˚T |ü⁄Hê~ (pHé 06, 2005)................................57

10. ndüe÷q‘· Ò ndü …’q n&ÉT¶>√&É\T (p …’ 25, 2005)......................................63

11. düyÓTÆø£ ‘· kÕ<Ûäq‘√H˚ <˚X¯ uÛÑÁ<ä‘·≈£î uÛÑs√kÕ (@Á|æ Ÿ 14, 2003).........................68

12. #·]Á‘· #Ó|æŒq bÕsƒê\T #Ó$qu…&ç‘˚H˚ Á|ü>∑‹ (qe+ãs¡T 29,1999)....................72

13. dü+düÿs¡D\ ùd<ë´ìøÏ Ç<√ dü<äeø±X¯+ (E …’ 12, 2004).................................77

14. ìs¡T›wüº e´edüú s¡÷bı+~qHê&˚ ì»yÓTÆq |üs¡«~q+ (&çX+ãsY 27,1999)...........82

15. düeTÁ>∑ dü+düÿs¡D Ò dü+øå√uÛ≤ìøÏ |ü]cÕÿs¡+ (Ä>∑düTº 18, 1997)........................87

16. bÕ\≈£î\ kÕ«s¡ú+ø√düe÷ ` Á|üC≤ ÁX‚j·T+ ø√düe÷ (n~Ûø±s¡T\ ã~©\T) (e÷]Ã 22, 1999)...........94

17. Á|ü<Ûëì Á|ü‹bÕ<äq ndü+ã<äΔ+ (Ä>∑düTº 30, 2004).........................................100

18. s¡÷|ü⁄ e÷]‘˚H˚ ªeT+&É*μøÏ kÕs¡úø£‘·! (p …’ 19, 2004)...............................104

19. dü+kÕú>∑‘· dü+düÿs¡D Ò ` Á|ü>∑‹øÏ k˛bÕHê\T (Ä>∑düTº 18, 2003)...................108

20. düT|ü]bÕ\q≈£î |ü{Ïwü bÂs¡ düe÷»y˚T |ü⁄Hê~ (E …’ 30, 2000)...................113

yê´kÕ\T ù|J HÓ+.

4


21. |ü{Ïwü #·≥º+‘√H˚ Á|ü»\≈£î düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ (ôdô|º+ãsY 3, 2000)..................118

22. neédüú\qT #·ø£ÿ~<äT›ø√ Òe÷? (qe+ãsY 21,2005)...................................123

23. Ks¡TÃ Òì dü+düÿs¡D˝§Ô eT+∫bÕ\q≈£î lø±s¡+ (»qe] 18, 1999)...............128

24. CÒ|” düà‹ ø£s¡B|æø£>± eTs√ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+ (&çX+ãsY 28,1998)............133

25. ÁuÛÑwüº sê»ø°j·T #·]Á‘· À dü]ø=‘·Ô |ü⁄≥\T (e÷]Ã 14, 2005).........................138

26. meT¬s® ‡øÏ eTT|üŒ¤j˚Tfi¯ó¢ ...ny˚ ˙&É\T... ny˚ C≤&É\T (pHé 20,2005)...........143

27. sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£‹ÔMT<ä kÕeTT ‘=+<äs¡bÕ≥T C≤‹øÏ nqs¡ú+ (nø√ºãsY 12, 1998)....148

28. $uÛÑ»qμ yêsTT<ë düeTT∫‘·+, düeTjÓ÷∫‘·+ (|òæÁãe] 21, 2000)...............154

29. ø=‘·Ô sêÁcÕº\T Á|ü»\ ø√düe÷, |ü<äe⁄\ ø√düe÷? (qe+ãsY 6, 2000).............159

30. |ü]D‹ #Ó+<äT‘·Tqï ô|ò&És¡ Ÿ eédüú (yT 19, 2003)......................................164

31. |ü]e÷D+ ≈£î~+∫q+‘· e÷Á‘êq |ü<äΔ‘·T\T e÷s¡e⁄ (yT 12, 2003)...........168

32. nqs¡Ω‘·≈£î ÇM ^≥Tsêfi¯ó¢ (e÷]Ã 20, 2006).................................................172

33. ndü+|òüT{Ï‘· ø±]à≈£î\qT Ä<äTø=H˚<Ó ≤? (@Á|æ Ÿ 11, 1998)..........................176

34. H˚‘·\ #˚‘·T˝À¢ sêC≤´+>∑eT÷ sê»ø°j·T bÕ∫πø! (ôdô|º+ãsY 25, 2000)...........182

35. ˝§düT>∑T Òì »qkÕ«eT´+ @B? mø£ÿ&É? (qe+ãsY 13, 2000)........................187

36. πø+Á<ä+ ‘êuÒ<ës¡T¢>± eéVü≤]düTÔqï >∑es¡ïs¡T¢ (@Á|æ Ÿ 13, 1998)....................192

37. C≤‹ uÛÑ$‘·yê´ìï $düà]düTÔqï Á|üuÛÑT‘ê«\T (e÷]Ã 1, 1999)...........................197

38. düT|ü]bÕ\q ø√dü+ ¬s+&√ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+ (Ä>∑düTº 11, 1997)...............202


5

ªdüT|ü]bÕ\q bÂs¡Vü≤≈£îÿ - düTsê»´+ eTq »qàVü≤≈£îÿμ ìHê<ä+‘√

bÕØº\ø£r‘·+>± »]–q düTsê»´ ‘=*<äX ñ<ä eT+˝À uÛ≤>∑+>± 2012, &çôd+ãsY

5,6,7 ‘˚B\˝À ôV’≤<äsêu≤<é Ç+~sêbÕsYÿ <Ûäsêï#Íø˘ e<ä› H˚qT ìsêVü‰s¡Bø£å

#XÊqT. Hê &çe÷+&É¢qT ˇ|ü⁄Œø√ø£b˛‘ XÊØs¡ø£ ‘ê´>∑+ #kÕÔqì u…~]+#·≥+

ø√düyÓ÷ Òø£ dü+#·\q+ ø√düyÓ÷ HqT Ä Bø£å #j·T Ò<äT. πøe\+ düTsê»´ &çe÷+&É¢ô|’

Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]#+<äT≈£î e÷Á‘·yT HqT ‘=*kÕ]>± #dæq Ä Bø£åqT ˇø£

neø±X+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îHêïqT.

düTsê»´ ñ<ä eT ÁbÕ<∏ä$Tø£ &çe÷+&ÉT¢ Ç$: 1) sêÁwüº+˝À, <X+˝À n$˙‹ì

n+‘·+ #ùd+<äT≈£î ã\yÓTÆq, dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ #·≥ºeédüú*ï @sêŒ≥T#j·÷*.

πø+Á<ä+˝À ã\yÓTÆq ˝Àø˘bÕ˝ŸqT, n<˚Ø‹˝À sêÁwüº+˝À ˝Àø±j·TTø£ÔqT @Ø‹˝À

@sêŒ≥T#j·÷˝À Ç|üŒ{Ïπø ˝Àødü‘êÔ πø+Á<ä, sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«\≈£î n+~+∫+~ 2)

Á<ÛäTe|üÁ‘ê\T, ]õÁùdºwüqT¢, eT+∫˙{Ï ø£HÓø£åqT¢ ‘·~‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·« ùde\ ø√dü+

Á|ü»\T <_]+#ê*‡q nedüs¡+ Ò≈£î+&Ü ø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ>± yê{Ïì ìØí‘· >∑&ÉTe⁄˝À

n+~+#+<äT≈£î dæ{Ï»Hé #Ûês¡ºsY‡qT neT\T #j·÷*. #Ó|æŒq >∑&ÉTe⁄˝À>± bÂs¡T\≈£î

Ä ùde\qT n+~+#· Òø£b˛‘ s√E≈£î s¡÷.250-300 |ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*. Ä

‘·|ü⁄Œ≈£î u≤<ÛäT´ …’q n~Ûø±s¡T\≈£î »]e÷Hê $~Û+#ê*. á #·{≤ºìï ≈£L&Ü Àødü‘êÔ

‘·j·÷s¡T#dæ sêÁwüº eTTKéT+Á‹øÏ n+~+∫+~. 3) n~Ûø±sêìï $πø+ÁBø£]+∫,

sêÁwüº ã&Ó®{Ÿ qT+∫ H˚s¡T>± 10XÊ‘·+ kÕúìø£+>± mìï¬ø’q Á|üuÛÑT‘ê«\ <ë«sê

Á|ü»\≈£î πø{≤sTT+#ê*. yês¡T $<ä , Äs√>∑ +, s√&ÉT¢, M~∏BbÕ\T, ‘ê>∑T˙s¡T

e+{Ï düeTdü \qT ‘·eT+‘·≥‘êeTT |ü]wüÿ]+#·T≈£îH neø±X+ ø£*Œ+#ê*. 4)

‘· …‘·TÔ≈£îì Ä‘·à>ös¡e+‘√ ã‹πø˝≤ n+<ä]ø° m~π> neø±XÊ\T ø£*Œ+#+<äT≈£î

Á|ü‹ ø£ÿ]ø° HêDýÓTÆq $<ä , Äs√>∑ + n+~+#+<äT≈£î Ä s¡+>±\qT düeT÷\+>±

Á|üøå±fiq #j·÷*. 5) ˇø£ÿ z≥T m≈£îÿe e∫ÃHê ¬>*∫qfÒº, ˇø£ÿ z≥T ‘·≈£îÿe

e∫ÃHê z&çb˛sTTqfÒº nH Á|üdüTÔ‘· mìïø£\ eédüú e\¢ ¬s+&ÉT z≥T¢ ø√dü+ ø√≥T¢

Ks¡TÃ ô|{Ïº ‹]– Ä &ÉãT“≈£î nHø£ ¬s≥T¢ <ä+&ÉT≈£îH+<äT≈£î n~Ûø±s¡T\‘√ ø£*dæ

|”]ƒø£

6


sê»ø°j·T H‘·\T uÛ≤Øn$˙‹øÏ bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡T. kÕe÷q´ Á|ü»\T sê»ø°j·÷\˝ÀøÏ

sê Òø£b˛‘·THêïs¡T. á |ü]dæú‹ì e÷πsÃ+<äT≈£î, ìC≤j·Tr|üs¡T\T, düeTs¡Tú\T ‹]–

sê»ø°j·÷\˝ÀøÏ e#˚Ã+<äT≈£î Á|üdüTÔ‘· mìïø£\ eédüúqT e÷]Ã, Á|ü‹ z≥T≈£î

$\Te ñ+&˝≤, z≥¢ XÊ‘êìøÏ ‘·>∑Z d”≥T¢ \_Û+#˝≤ uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ ‘·>∑Z <ëe÷cÕ

mìïø£\ eédüúqT rdüT≈£îsêyê*. (á ◊<äT Á|ü<Ûëq &çe÷+&É¢≈£î ‘√&ÉT,

◊ø£´sê»´dü$T‹ n$˙‹ e´‹πsø£ rsêàHêìï (j·TT.mHé.dæ.m.dæ) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+

<ÛäèMø£]+∫+~ ø±ã{Ïº, eTVæ≤fi≤ ~H√‘·‡e+, nø£åsêdü ‘ê ~q+˝≤>±H n$˙‹

e´‹πsø£ ~Hêìï (&çôd+ãsY 9) ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±]ø£+>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì,

sêÁwüº+˝Àì $<ë´dü+düú\T, Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\T, Á|üuÛÑT‘·«+˝Àìyês¡+‘ê á

n$˙‹ e´‹πsø£ #Ó’‘·Hê´ìï ô|+#˚, Á|ü#ês¡+ #˚ùd ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝£ZH˚˝≤

#˚j·÷\ì, düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·≥º+, 2005˝Àì ôdø£åHé 4.1 (_) Á|üø±s¡+,

Á|üC≤düe÷#êsêìï bÕ\Hêeédüú ‘·|üŒìdü]>±, kÕqT≈£L\ <Û√s¡DÏ‘√ yÓ\¢&ç+#ê*

nH &çe÷+&É¢qT ≈£L&Ü düTsê»´ ñ<ä eT+ Á|ü»\˝ÀøÏ rdüT¬ø[¢+~).

yêdüÔyêìøÏ dü«sê»´+ sêe≥+ n+fÒH düTsê»´+ sêe≥+ nì ns¡ú+. eédüú

düTsê»éTe⁄‘·T+~ ø±ãfÒº dü«sê»´+ ø√dü+ n+‘·>∑{Ïº>± kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+

#˚j·÷*‡ e∫Ã+~. ø±˙ dü«sê»´+ e∫Ã Çìï <äXÊu≤›\T >∑&ç∫Hê düTsê»´+

sêø£b˛>±, dü«sê»´+ kÕ«Vü‰sê»´+>±, kÕsêsê»´+>± e÷]b˛sTT+~ ø±ãfÒº,

düTsê»´+ ø√dü+ ¬s+&√ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê{≤ìï #j·÷*‡ ek Ô+~. ˇø£ ñ<ä e÷ìï

ì]à+#ê*‡ e∫Ã+~. düTsê»´ ñ<ä eT ‘=*<äX &çe÷+&ÉT¢>± ñqï ◊<äT n+XÊ\÷

≈£L&Ü n$˙‹ì ìs¡÷à*+∫, Á|ü»\ kÕ~Ûø±s¡‘·qT ô|+#˚˝≤ »q+ #˚‹øÏ

n~Ûø±sêìï∫Ã, nìïesêZ\≈£L ÁbÕ‹ì<Ûä + ø£*Œ+# e÷s¡TŒ\ ~X>± #|ü{≤º*‡q

dü+düÿs¡D\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. $<ÛëHê\|üs¡+>± bÕØº\ eT<Ûä mìï $uÛÒ<ë …’Hê

ñ+&Ée#·TÃ, ø±˙ <˚X¯uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î, Á|üC≤kÕéT´ |ü]|ü⁄wü˜‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q

n+XÊ\˝À bÕØº\˙ï ˇπø‘ê{Ï MT<ä ñ+fÒH˚ Ä•+∫qØ‹˝À C≤‹ìsêàD+

kÕ<Ûä eTe⁄‘·T+~. n+<äTπø nìï bÕØº\q÷ á düTsê»´ ñ<ä eT+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT*ï

#dæ ô|’ dü+düÿs¡D\≈£î dü+ã+~Û+∫ dü÷ú\ @ø±_ÛÁbÕj·÷ìï kÕ~Û+#ê+. Ç+<äT˝À

bÂs¡düe÷C≤ìï, $$<Ûä ø£fi≤XÊ\\ $<ë´s¡Tú*ï ≈£L&Ü uÛ≤>∑kÕ«eTT*ï #XÊ+. >∑‘·+˝ÀH

á dü+düÿs¡D\ô|’ Á|ü»\˝À ne>±Vü≤q ñ+&ç, z≥T yùd düeTj·T+˝À, Ç‘·s¡Á‘ê


7

dü+<äsê“¤\˝À yê{Ï ø√dü+ bÕØº\qT &çe÷+&é #ùd |ü]dæú‹ ñ+fÒ á <X uÛÑ$wü ‘·TÔ

#ê˝≤ _Ûqï+>± ñ+&˚~. ø±˙ n˝≤+{Ï #Ó’‘·q´+ Ç|üŒ{Ï<ëø± sêø£b˛e{≤ìøÏ

;C≤\T eTq≈£î dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq ‘=*Hêfi¢ ÀH |ü&Ü¶sTT.

Á|ü|ü+#êìπø dü÷Œ]Ôì∫Ãq nyÓT]ø£Hé sêC≤´+>∑+ ø£+fÒ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+

m+‘√ $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq~. uÒwüs¡‘·T>± Á|ü»\+<ä]ø° z≥T düVü‰ nìï Vü≤≈£îÿ\q÷

Á|ükÕ~+∫q $•wüº sêC≤´+>∑+ eTq~. ø±˙ Bìe\¢ ñ‘·ŒqïeTjT´ düeTdü \qT

|ü]wüÿ]+# dü+kÕú>∑‘· @sêŒ≥T¢, <ës¡Ùìø£‘· e÷Á‘·+ ÄHê{Ï C≤rjÓ÷<ä eT H‘·\≈£î

ø=s¡e&ç+~. yês¡T πøe\+ e´øÏÔ>∑‘· ìC≤j·Tr MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç C≤‹ìsêàD+

#j·T>∑\eTì qe÷às¡T. ø±˙ ìC≤j·Tr nH~ sê»ø°j·÷\˝À ø£ dü ns¡Ω‘· e÷Á‘·yT

ne⁄‘·T+~ nì >∑T]Ô+#· Òø£b˛j·÷s¡T. n$<ä , ù|<ä]ø£+, yê{ÏøÏ‘√&ÉT dü+øÏ¢wüº

yÓ’$<Ûä +, _Ûqï‘·«+ ñqï <X+˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ã˝Àù|‘·+ #j·÷*‡q n+XÊ Ò

Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ e´‹πsø£+>± |üì#˚kÕÔj·Tì yês¡T }Væ≤+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T.

|òü*‘·+>±H áyfi z≥¢ ø=qT>√\T, n$˙‹, yês¡dü‘·« sê»ø°j·÷\T sê»ø°j·T

eédüú À y˚fi¯S¢qT≈£îb˛sTT uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï n>∑eT´>√#·s¡ dæú‹˝ÀøÏ HÓ{≤ºsTT. á

Á|üe÷<äø£s¡ |ü]dæú‘·T*ï #·ø£ÿ~<äT›≈£îH+<äT≈£î düŒwüº‘·‘√ eéVü≤]+#·≥+ nedüs¡+.

Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± ñqï eédüú*ï |ü]o*+∫ eTq+ z n<äT“¤‘· |üÁ‘·+>±

‘·j·÷s¡T#düT≈£îqï sêC≤´+>∑+ uÛ≤s¡rj·T |ü]dæú‘·T\ø£qT>∑TD+>± düeTs¡úe+‘·+>±

|üì#ùd+<äT≈£î, sêC≤´+>∑ dü÷Œ]Ô Á|üø±s¡+ Á|ü‹ uÛ≤s¡rj·T _&É¶≈£L $eø£å Ò≈£î+&Ü

m~π> neø±X+ ø£*Œ+#+<äT≈£î ø=ìï eTÚ*ø£dü+düÿs¡D*ï ‘Ó#·TÃø√e≥+ nedüs¡eTì

yÓTT<ä≥ eTq+<äs¡+ düŒwüº+>± >∑T]Ô+#ê*. n$ Á|ü<Ûëq+>± sê»ø°j·T, Ä]úø£,

bÕ\Hê, mìïø£\ eédüú\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. dü+düÿs¡D\T #|ü≥º≥+, yê{Ï À

uÛ≤>∑+>± #·{≤º*ï s¡÷bı+~+#·Tø√e≥+/ düe]+#·Tø√e≥+ ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj˚T

nsTTq|üŒ{Ïø°, n+<äTø√dü+ ã\yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´, sê»ø°j·T eédüú ñ+&Ü\+fÒ

e÷Á‘·+ ø=ìï eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D*ï e÷Á‘·+ eTq+ düeTÁ>∑ Á|üøå±fiq˝À uÛ≤>∑+>±

‘Ó#·TÃø√yê*. Á|ü»\˝À e÷s¡TŒ eùdÔ #ê\T ø£<ë ndü\T dü+düÿs¡D\T, #·{≤º\T

e+{Ï$ nedüs¡e÷? nì ø=+<äs¡T ∫‘·ÔXó~Δ>∑\ ô|<ä›\T ≈£L&Ü Á|ü•ï+#·≥+ eTq≈£î

#ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À ø£ì|ædüTÔ+~. Á|ü‘´øÏ+∫ sêC≤´+>∑+ ≈£L&Ü nø£ÿπs¢<äH yÓ’sê>∑ +

yê] e÷≥˝À¢ <Ûä«ìdüTÔ+~. n+‹eT+>± Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T, Á|ü»\T ‘·\TÃ≈£î+fÒH

8


e÷s¡TŒ kÕ<Ûä + nq≥+˝À dü+<˚Vü≤+ Ò<äT. ø±˙ Á|ü»\T ˇø£ \ø£å + ~X¯>±,

e÷s¡TŒ ~X¯>± düŒ+~+#·{≤ìøÏ, ø±sê´#·s¡D‘√ ø£<ä\{≤ìøÏ ø=ìï #·Á{≤\T,

ìsêàD≤\T ø±yê*. n$ Ò≈£î+&Ü Á|ü»*ï s√p ñ<ä e÷\T #j·T+&ç, s√&Ó¢ø£ÿ+&ç

nì #Ó_‘, nC≤„q+‘√H√, Á|üe÷<äø£s¡<Û√s¡DÏ‘√H Á|ü»*ï u≤ìdü\T>± e÷πsÃùd

ìj·T+‘·è‘·«, sê#·]ø£ eédüú\qT eTq+ Áb˛‘·‡Væ≤düTÔqïfÒº ne⁄‘·T+~.

dü+düÿs¡D\‘√ e#˚Ã$ ns¡ø=s¡ e÷s¡TŒ˝Ò, eédüú e÷sê\+fÒ ñqï

eédüú\ìï{Ï ≈£L*ÃbÕπsj·÷*, n&ÉT¶e∫Ãq yê]ì @]bÕπsj·÷* nH yê<äq\T

≈£L&Ü eTq≈£î $ì|ædüTÔ+{≤sTT. kÕeT÷Væ≤ø£ n‘ê´#ês¡+ e+{Ï @<Ó’Hê ø£ dü+#·\q

|òüT≥q »]–q|ü⁄Œ&ÉT kÕ<Ûës¡D Á|ü»\ qT+∫ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï Á|ü‹düŒ+<äq˝Ò

yÓ\Te&ÉT‘·T+{≤sTT. sê»ø°j·÷ìï rÁe+>± e´‹πsøÏdü÷Ô z≥T yj·T{≤ìøÏ ≈£L&Ü

<ä÷s¡+>± ñ+& eT<Ûä ‘·s¡>∑‹yê¬s’‘ s√Eø√kÕ¬s’Hê ˇø£ eT+∫ ìj·T+‘· e∫Ã

eTq*ï bÕ*ùdÔ u≤>∑T+&ÉTqT, eédüú*ï sêÁ‹øÏ sêÁ‹ düeT÷\+>± e÷πsÃùdÔ

u≤>∑T+&ÉTqT nqT≈£î+≥T+{≤s¡T. ø±˙ Ä düŒ+<äq\T, uÛ≤yê\˙ï ìsêXÊìdüèŒVü≤\

qT+∫ e#Ãy ‘·|üŒ yêdüÔe+ ø±e⁄. düè»Hê‘·àø£ $<Ûä«+dü+ #ùd kÕúsTT >=|üŒ$|ü¢e+

‘·sê«‘· ôd’‘·+ ñqï eédüú\≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄>±H, ñqï eTqTwüß\‘√H ø=‘·Ô eédüú\

ìsêàD+ »s¡T>∑T‘·T+~ ‘·|üŒ >±*˝À qT+∫ n$ }&ç|ü&Ée⁄, ø=‘·Ô>± eTqTwüß\T

mø£ÿ&ÉTï+#√ ~–sês¡T. n+<äT#‘·, @<√ø£s√E <ëq+‘·≥~ n<äT“¤‘·+ »s¡T>∑T‘·T+<äì

Ä•+#·≈£î+&Ü, eTq≈£îqï z≥TVü≤≈£îÿ, uÛ≤eÁ|üø£{Hê ùd«#·Ã¤, sêC≤´+>∑+ ø£*Œ+∫q

Ç‘·s¡ e÷sêZ\qT ‘·–q dü+düÿs¡D\ ~X¯>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îì ñqïeédüú*ï

e÷sêÃ*.

áyfi eTq+ ø£\\T>∑+≥Tqï düeTTqï‘· uÛ≤s¡‘·<X ìsêàD≤ìøÏ ø±e\dæq

eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D˝À¢ ø=ìï{Ïì ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± düTsê»´ ñ<ä eT+ ‘·q \øå±´\˝À

ù|s=ÿ+~. n˝≤+{Ï eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\˙ï #√≥T#düT≈£î+fÒ, düTsêC≤´ìøÏ ã\yÓTÆq

|ü⁄Hê~ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\T ìs¡+‘·s¡ #Ó’‘·q´+‘√, C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ Ä

düTsêC≤´ìï |ü]s¡øÏå+#·T≈£îH˚+<äT≈£î, ô|+bı+~+#·T≈£îH˚+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq

ø±˝≤qT>∑TDyÓTÆq dü+düÿs¡D*ï ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T>± ‘Ó#·TÃ≈£îH˚ neø±X¯+

@s¡Œ&ÉT‘·T+~.

#·]Á‘·qT, Á|ü|ü+#·<˚XÊ\ nqTuÛÑyê\qT, uÛ≤s¡‘·<˚X¯ yêdüÔyê\qT, kÕúìø£


9

nedüsê\qT düeTq«j·T+ #dü÷Ô eTq<X+˝À @jT eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\qT #|ü{≤º À

|ü]o*+#˚eTT+<äT eTq≈£îqï eéd”úø£è‘· düeTdü *ï ø±düÔ ˝À‘·T>± ne>±Vü≤q

#düTø√e≥+ nedüs¡+.

eTq≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T>± eéVü≤]dü÷Ô, eTq |üqTï\ &ÉãT“‘√ eTq≈£î s¡ø£åD

ø£*Œdü÷Ô, eTq dü«\Œø±*ø£, Bs¡ Èø±*ø£ nedüsê*ï rπsÃ˝≤ bÕ\qqT

ìs¡«Væ≤+#ê\+≥÷ ‘ê‘êÿ*ø£+>± eTq+ n~Ûø±sêìï n|üŒ#Óù|Œ sê»ø°j·T bÕØº\

ìsêàD+ >∑T]+∫ eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. bÕØº*ï eTq+ |ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü ø=ìï

≈£î≥T+u≤\≈£î n|üŒ#Óù|ŒXÊ+. n˝≤π> z≥T≈£î-|üqTï\ &ÉãT“≈£î ñqï dü+ã+<Ûëìï

…πøÿdüTø√≈£î+&Ü ndü\T z≥T yj·Tø£b˛e≥yÓ÷, z≥TqT ‘·|ü⁄Œ&ÉT nuÛÑ s¡Tú\≈£î/

bÕØº\≈£î y˚j·T≥yÓ÷ #˚düTÔ+{≤+. bÕØº\T, sö&ûeT÷ø£\T Ä+<√fi¯q\ ù|s¡T‘√

ã+<é\≈£î, sêkÕÔs√ø√\≈£î, Væ≤+kÕ‘·àø£ <ë&ÉT\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·÷ bÂs¡Vü≤≈£îÿ*ï

Vü≤]düTÔ+fÒ eTq Vü≤≈£îÿ*ï m˝≤ ø±bÕ&ÉTø√yê˝À ‘Ó*j·Tø£ uÛÑj·T+‘√ eTT&ÉT#·T≈£îb˛sTT

ã‘·T≈£î‘·T+{≤+. yêøkÕ«‘·+Á‘· + ù|s¡T‘√ ÇwüºyÓTT∫Ãq≥Tº e÷{≤¢&ÉT‘·÷ düeTdü *ï

eÁø°ø£]düTÔ+fÒ, ãVæ≤s¡+>∑ #·s¡Ã Á|üe÷D≤*ï m˝≤ ô|+#ê˝À Ä˝À∫+#·+. <˚X¯

s¡ø£åD ù|s¡T‘√ ôd’Hê´ìøÏ \ø£å\ ø√≥T¢ Ks¡TÃ#dü÷Ô …ø±ÿ|üÁ‘·+ Ò≈£î+&Ü Ks¡TÃ #düTÔ+fÒ

ôd’ìø£e´j·T+, Ç‘·s¡Á‘ê s¡ø£åD XÊK kÕ<Ûës¡D eéVü‰sê\ >∑T]+∫ m˝≤

‘Ó\TdüTø√yê˝À ns¡ú+ ø±<äT. eTq düeTdü *ï #·]Ã+#ê*‡q #·≥ºdüuÛÑ\T s√p

düÔ+_Ûdü÷Ô yêsTT<ë\ MT<ä yêsTT<ë\T |ü&ÉT‘·T+fÒ, düuÛÑT´\T ∫qï|æ\¢˝≤¢

ns¡T#·T≈£î+≥÷ ø=≥Tº≈£î+≥T+fÒ, ø√≥T¢ Ks¡TÃ ô|{Ïº ø=+<äs¡T yê´bÕs¡y˚‘·Ô\T

sê»´düuÛÑ ÀøÏ mìïø£e⁄‘·T+fÒ, &ÉãT“*∫Ãqyê] Á|üX¯ï*ï e÷Á‘·y˚T #·≥ºdüuÛÑ\˝À

n&ÉT>∑T‘·T+fÒ Ä |ü]dæú‹ì m˝≤ e÷sêÃ˝À ‘Ó*j·Tø£ Äy<äq #Ó+<äT‘·T+{≤+.

mìïø£\˝À z≥¢ ø=qT>√\T≈£î ø√≥T¢ Ks¡TÃô|&ÉT‘·÷, ø£+&Éã˝≤ìï Á|ü<ä]Ùdü÷Ô ¬>*∫

uÛ≤Ø n$˙‹øÏ bÕ\Œ&ÉT‘·Tqïyê]‘√ b˛{°|ü&É Òø£ düeTs¡Tú\T, ìC≤j·Tr|üs¡T\T

sê»ø°j·÷\≈£î <ä÷s¡+>± yÓfióÔ+fÒ, eTq+ sê»ø°j·÷*ï u≤>∑T#ùd mìïø£\T, Ç‘·s¡

dü+düÿs¡D\ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü sê»ø°j·÷*ï <«wædü÷Ô Ç+ø±Ç+ø± düeTdü ˝À

≈£Ls¡T≈£îb˛‘·T+{≤+. ìcÕŒøÏåø£+>±, Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê*ï |ü]s¡øÏå+#ê*‡q MT&çj·÷

ø=ìï bÕØº\\≈£î u≤ø±\T>± e÷]b˛sTT mìïø£\˝À #Ó*¢+|ü⁄ yês¡Ô*ï Á|ü#·T]dü÷Ô,

Á|ükÕs¡+ #düTÔ+fÒ ~≈£îÿ‘√#·ì dæú‹˝À ∫≈£îÿ≈£îb˛j·÷+. e÷ ≈£î˝≤ìøÏ, eT‘êìøÏ,

10


ÁbÕ+‘êìøÏ, uÛ≤wü≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ ø£*Œ+#ê\H˚ &çe÷+&é‘√ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï,

˙&Éì∫Ãq sêC≤´+>±ìï ø±\sêùd Ø‹˝À eéVü≤]düTÔ+fÒ, Ä ndü+‘·è|æÔì Ädüsê>±

#düT≈£îì sê»ø°j·T bÕØº\T yê] eT<Ûä ∫#·TÃô|{Ïº z≥T¢ ø=\¢>=&ÉT‘·T+fÒ Ä düeTdü qT

m˝≤ |ü]wüÿ]+#ê˝À, me] <ë«sê |ü]wüÿ]+#ê˝À ‘Ó*j·Tø£ dü‘·eT‘·eTe⁄‘·T+{≤+.

◊<˚fi¯ ¢ø√kÕ] mìïø£\T »]π><ëø± ø±≈£î+&Ü eT<Ûä´˝À sê»ø°j·T H˚‘·*ï,

Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT*ï m˝≤ ø£≥º&ç #j·÷˝À ns¡ú+ø±ø£ q*–b˛‘·T+{≤+. eTq≈£î s√EyêØ

J$‘·+˝À nedüs¡yÓTÆq 70XÊ‘·+ düeTdü´*ï |ü]wüÿ]+#˚ kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î

ì<ÛäT\T, n~Ûø±sê\T Çyê«\ì m|ü⁄Œ&√ 1990\˝ÀH 73,74 sêC≤´+>∑ dües¡D\T

e∫ÃHê Ç|üŒ{Ï<ëø± n$ m+<äT≈£î neT\T ø±˝Ò<äT? @+ #˚j·÷*? nì

>∑+<äs¡>√fi|ü&ÉT‘·T+{≤+. πø+Á<ä, sêÁwüº, kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ ô|‘·Ôq+ Ò≈£î+&Ü πøe\+

Á|ü»\ ÄdüTÔ\T>± ñ+&Ü*‡q düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\qT ‘·eT kı+‘· n&Ü¶\T>±

e÷s¡TÃ≈£îì sê»ø°j·T bÕØº\T ø£u≤® #düTÔHêï n&ÉT¶ø√ Òø£b˛‘·THêï+. Ç‘·s¡ <XÊ\˝À

‘·eT ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î ˝≤uÛ≤\T e#Ã neø±X+ ñHêï neTTàø√˙j·T≈£î+&Ü ¬s’‘·T\ô|’

Ä+ø£å\T $~Ûdü÷Ô eékÕj·÷ìï, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\qT dü+øå√uÛÑ+˝À eTT+#·T‘·Tqï

Á|üuÛÑT‘ê«*ï m˝≤ ˇ‹Ô&ç#j·÷˝À, eékÕj·÷ìï ˝≤uÛÑkÕ{Ï #j·T{≤ìøÏ m˝≤+{Ï

e÷s¡TŒ*ï rdüT≈£îsêyê˝À eTq≈£î Ç+ø± ‘Ó*j·T<äT. eTq+ m+‘√ $\TyÓ’q$>±

uÛ≤$+# $<ä , Äs√>∑ +˝À eTq≈£î m+<äT≈£î HêDýÓTÆq ùde\T n+<ä≥+ Ò<äT,

eTq Ç+õ˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\˝À¢ #·~$q $<ë´s¡Tú\≈£î m+<äT≈£î eT+∫ ñ<√´>±\T

sêe≥+ Ò<äT? nì ‘Ó\TdüT≈£îì |ü]wüÿ]+#·Tø√ Òø£b˛‘·THêï+. y\ø√≥¢ n$˙‹øÏ

bÕ\Œ&çq≥Tº |ü\Te⁄s¡T sê»ø°j·T H˚‘·\ MT<ä ì]›wüºyÓTÆq Äs√|üD\T edüTÔHêï,

yêπs mìïø£\˝À ¬>\TdüTÔHêï, Ä <äTwüºsê»ø°j·T+˝À uÛ≤>∑+ø±≈£î+&Ü eT+∫

sê»ø°j·÷ìï m˝≤ kÕ~Û+#·Tø√yê˝À nì düŒwüº+>± Ä˝À∫+∫, Ä |ü]cÕÿs¡+˝À

uÛ≤>∑+ ø± Òø£b˛‘·THêï+. bÕ\q˝À ñ<ëd”q‘·, ñqï‘ê~Ûø±s¡T\ n$˙‹, ≈£î\$eø£å,

ndü+|òüT{Ï‘· ø±]à≈£î\ düeTdü´, |üsêés¡D ø±\Twü´+, eT‘·TÔ|ü<ësêú\ nÁø£eT

$ìjÓ÷>∑+, sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q, >∑es¡ïs¡¢ ÁuÛÑwüº‘·«+, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T, #·≥ºã<äΔbÕ\q,

dü‘·«s¡ Hê´j·T+, #·≥ºdüuÛÑ\˝À düuÛÑT´\ Á|ües¡Ôq, õ˝≤¢\˝À myÓTà Ò \ ô|‘·Ôq+

Ç˝≤ nHø£ düeTdü \T eTq*ï |ü{Ïº|”&çdüTÔHêïsTT. ô|’q ù|s=ÿqï nHø±Hø£ düeTdü *ï

|ü]wüÿ]+#·{≤ìøÏ ˇø£ÿ dæ+– Ÿ bòÕs¡Tà˝≤ ñ+<ë nì n&É>∑≥+ ìsêXÊyê<äT\,

|æ]øÏ|ü+<ä\ \ø£åD+. á düeTdü \ìï{Ï |ü]wüÿ]+#·{≤ìøÏ @+#˚j·÷* nì


11

n&É>∑≥+ bÂs¡dü‘·«+, Hêj·Tø£‘·«+ ñqïyê] \ø£åD+. ãVüQeTTK eTÚ*ø£

dü+düÿs¡D\‘√ á düeTdü \ìï{Ï ˇø£ ø=*øÏÿ ‘e#·TÃ, |ü]wüÿ]+#·e#·TÃ nì

e÷Á‘·+ ìdü‡+<Vü≤+>± #ÓbıŒ#·TÃ.

Ç˝≤+{Ï nH˚ø£ ø°\ø£ dü+düÿs¡D\ ~X¯>± ˝Àø˘dü‘êÔ düTBs¡Èø±˝+>± ø£èwæ

#k Ô+~. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±H bÕ\Hêdüe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·≥º+, sê»ø°j·T bÕØº\

ì<ÛäT\ ùdø£s¡D #·≥º+, mìïø£\˝À b˛{° #˚ùd H˚s¡#·]‘·T\ $esê\T u…’≥ô|fÒº

#·≥º+, Á>±eTHê´j·÷\j·÷\ #·≥º+, eT+Á‹es¡Z dü+K´ ≈£î~+|ü⁄, düVü≤ø±s¡dü+|òü÷\≈£î

dü«j·T+Á|ü‹|ü‹ÔøÏ sêC≤´+>∑dües¡D e+{Ï |ü\T ø°\ø£ $»j·÷*ï kÕ~Û+∫+~.

n$˙‹ ìs√<ÛëìøÏ C≤rj·T kÕúsTT˝À, sêÁwüºkÕúsTT˝À ˝Àø˘bÕ˝Ÿ, ˝Àø±j·TTø£Ô\

@sêŒ≥T ø√dü+, Á|üuÛÑT‘·« ùde*ï bÂs¡T\≈£î $~Û>± n+~+#˝≤ bÂs¡ùde\ Vü≤≈£îÿ

#·≥º+, Hê´j·Teédüú Á|üøå±fiq≈£î C≤rj·T E´&ûwæj·T Ÿ ø£$TwüHé, nœ\ uÛ≤s¡‘·

E´&ûwæj·T Ÿ düØ«düT @sêŒ≥T, b˛©düT dü+düÿs¡D\T, kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ kÕ~Ûø±s¡‘·,

<ëe÷cÕ mìïø£\ eédüú, $<ä , Äs√>∑ s¡+>±\ Á|üøå±fiq e+{Ï yê{Ïø√dü+ Ç|ü⁄Œ&ÉT

>∑{Ïº>± ø£èwæ #k Ô+~. Çe˙ï <ë<ë|ü⁄ kÕø±s¡eTjT´ ~X>± kÕ>∑T‘·THêïsTT.

n˝≤π> <äTwüŒ]D≤e÷\T, ø=‘·Ô düeTdü \T ‘· …‘Ô ≤ dü+düÿs¡D*ï ns¡ø=s¡>±,

n|ü]|üø£«+>± #˚|ü≥º≥+, ∫qï∫qï #·s¡´*ï #˚|ü{Ïº >=|üŒ dü+düÿs¡D\T>±

#ê≥Tø√e≥+ e+{Ï yê{Ïì ôd’‘·+ ˝Àødü‘êÔ >∑{Ïº>± e´‹πsøÏ+∫+~. Ç{°e\ rÁe

$yê<ëdüŒ<äyÓTÆq ]f…Æ Ÿs¡+>∑+˝ÀøÏ $<o Á|ü‘· ø£å ô|≥Tºã&ÉT\ (m|òt&û◊) n+XÊHï

rdüT≈£î+fÒ, m|òt&û◊\qT nqTeT‹+# $<Ûëqìs¡íj·÷ìï ˝Àødü‘êÔ ìs¡›«+<ä«+>±

düeT]ú+∫+~. ¬s’‘·T\ e÷¬sÿ{Ÿ nedüsê\˝À ø°\ø£yÓTÆq >√<ëeTT\ ìsêàD+ düVü‰

$$<Ûä eTÚ*ø£edü‘·T\ ìsêàD≤ìøÏ eékÕj·Ts¡+>∑+˝ÀøÏ Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T

nedüs¡eTì, dü«<X+˝À á ô|≥Tºã&ÉT\T \_Û+#·q|ü⁄Œ&ÉT $<XÊ\ qT+∫ e∫ÃHê

kÕ«>∑‹+#ê*‡+<qì ˝Àødü‘êÔ düŒwüº+#dæ+~. ]f…Æ Ÿ s¡+>∑+˝À m|òt&û◊\ e\¢

dü«<˚o ¬s’‘·T\‘√bÕ≥T $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î ≈£L&Ü y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+<äì

kÕ~Ûø±]ø£+>± $e]+∫+~. <Xyê´|üÔ+>± nHø£ sê»ø°j·TbÕØº\T, ∫e]øÏ MT&çj·÷

e´‹πsøÏ+∫Hê Àødü‘êÔ <X Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ m|òt&û◊\ $wüj·T+˝À sêJ Ò≈£î+&Ü

ì\ã&ç+~. n<düeTj·T+˝À, m|òt&û◊ Ò eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D nqï≥Tº j·T÷|”jT

Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü#ês¡+ #˚düTø√e{≤ìï >∑]Ω+∫+~. Ç<√ ∫qï #·s¡ e÷Á‘·y˚Tqì,

12


<X+˝À Á|ü‹ _&Ü¶ m~π>+<äT≈£î M\T>±, Á|ü‹ e´ø°Ô n_Ûeè~Δ #Ó+<+<äT≈£î M\T>±

$<ä´, Äs√>∑´+, n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D e+{Ï n+XÊ\˝À $|ü¢yê‘·àø£ #·s¡´*ï

#|ü≥º≥+, bÕ]ÁXÊ$Tø£s¡+>∑+˝À˝≤>± eékÕj·Ts¡+>∑+˝À ≈£L&Ü ùd«#êÃ¤yêDÏC≤´ìï

Á|üyXô|≥º≥+, Á>±MTD-|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä n+‘·sêìï ‘·–Z+#+<äT≈£î @sêŒ≥T¢

#j·T≥+ e+{Ïyê{Ïì e÷Á‘·yT eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\T n+{≤s¡ì düŒwüº+#dæ+~.

dü+düÿs¡D\T #|üfÒº+<äT≈£î eTT+<äT eTqø√ ô|<ä› ø£\˝≤+{Ï $»Hé (<ës¡Ùìø£‘·)

ñ+&Ü*. Ä $»HéqT kÕø±s¡+ #düTø√e≥+ ø√dü+ ∫qï∫qï ø£\\T ø£q≥+, Ä

ø£\*ï kÕ~Û+#·Tø√yê\qï |ü≥Tº<ä\qT, yê{Ïì HÓs¡ys¡TÃø√e≥+ ø√dü+ @+#j·÷˝À

‘Ó\TdüTø√yê\qï õC≤„düqT ø£*–e⁄+&É≥+, |ü]C≤„Hêìï ô|+#·T≈£î+≥÷ ˇø£

Áø£eT|ü<äΔ‹˝À Ä ø£å kÕ<Ûäq≈£î |üì#j·T≥+ n\yê≥T #düTø√yê*. n˝≤ø±≈£î+&Ü

ø=+<äs¡T e´≈£îÔ\qT ¬>*|æ+#·≥yÓ÷, z&ç+#·≥yÓ÷ #ùdÔ eédüú e÷]b˛‘·T+<äqT≈£î+fÒ

‘·sê\T e÷s¡T‘·T+{≤sTT>±˙ eTq J$‘ê\T e÷s¡e⁄. eTq+ m|üŒ{Ïø° n_Ûeè~Δ

#Ó+<äT‘·Tqï <X+>±H ñ+{≤+ ‘·|üŒ m|üŒ{Ïø° n_Ûeè~Δ#Ó+~q <X+ ø± ÒeTT.

1975˝À meT¬s®˙‡øÏ e´‹πsø£+>± ˝Àø˘Hêj·Tø˘ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

b˛sê&çq|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\+‘ê >=|üŒ e÷s¡TŒqT Ä•+#ês¡T. 1977˝À »q‘êbÕØº

n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sêe≥+‘√ Ç+πøeTT+~ eédüú e÷]b˛sTT+<äì dü+ãsê\T

#düT≈£îHêïs¡T. ø±˙ meT¬s® ‡ düeTdü +‘ê πøe\+ n|üŒ{Ï Á|ü<Ûëì Ç+~sê>±+BÛ

#·T≥÷ºH ‹s¡>∑≥+, Ç+~s¡qT e´‹πsøÏ+#·≥yT, ÄyÓTqT >∑<Ó›~+#·≥yT, n$˙‹ì

n+‘·+ #j·T≥yT eédüú À e÷s¡TŒ nqï≥Tº Á|ü#ês¡+ »s¡>∑≥+‘√ |ü]$T‘·|òü*‘ê\T

e÷Á‘·yT e#êÃsTT. »q‘ê bÕØº Á|üuÛÑ+»q+ ˙s¡T>±]b˛sTT+~. e´øÏÔ #·T≥÷º,

|ü]$T‘·yÓTÆq n+XÊ\ #·T≥÷º ø±≈£î+&Ü eédüú À e÷s¡TŒ ~X>± ÄHê&ÉT C….|æ ñ

<ä eT+>∑qø£∑ kÕ–e⁄+fÒ, áyfi eTq<X+ <äX, ~X eTs√˝≤ ñ+&$. eTq+

eT]+‘· yÓTs¡T¬>’q n+XÊ\ ø√dü+ düè»Hê‘·àø£ ˇ‹Ô&ç e+{Ï e÷sêZ\˝À eT]+‘·

Hê>∑]ø£+>± ø±s¡ Áø£e÷*ï, b˛sê{≤*ï #|ü&ÉT‘·÷ ñ+&yêfi¢+.

@ dü+düÿs¡D¬ø’Hê ^≥TsêsTT ˇø£fÒ ø±yê*- Á|ü»\≈£î kÕ~Ûø±s¡‘·ìe«≥+!

á ~X>± yÓTs¡T¬>’q |òü*‘ê\qT kÕ~Û+#·{≤ìøÏ M\T>±, ‘·–q dü+düÿs¡D\T #|ü{≤ºø£

yê{Ï neT\T˝À Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î M\T>± bÕ\qqT

r]Ã~<ë›*. Á|ü»\T ˇø£ Áø£eT|ü<äΔ‹ Á|üø±s¡+ düeTwæº>± |üì#j·T>∑*π>˝≤, eT+∫ì


13

Áb˛‘·‡Væ≤+∫ #Ó&ÉTqT ìs¡T‘ê‡Vü≤ |ü]#˝≤ eédüúqT ì]àùdÔ á<X+˝À n<äT“¤‘ê\T

»s¡T>∑T‘êsTT. Ç+<äT≈£î Á|üø±X+ õ˝≤¢ ø£ …ø£ºsY>± m|ü⁄Œ&√ 1980\˝À kÕ>∑T˙{Ï

s¡+>∑+˝À HqT kÕ~Û+∫q $»j·TyT ‹s¡T>∑T Òì ì<äs¡Ùq+. πøe\+ s¡÷. 42

ø√≥¢‘√ 2 \ø£å\ mø£sê\≈£î Äs√Eq HqT ∫qï m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\‘√ kÕ>∑T˙{Ïì

n+~+#·>∑*>±qT. <ëìe\¢ <ë<ë|ü⁄ 1\ø£å ≈£î≥T+u≤\T ù|<ä]ø£+ qT+∫ XÊX«‘·+>±

u…’≥|ü&Ü¶sTT. Ç+<äT˝À HqT Á|ü‘´øÏ+∫ e´øÏÔ>∑‘·+ #dæ+<MT Ò<äT. ø±e\dæq

@sêŒ≥T¢ ¢ #˚dæ m≥Te+{Ï nes√<Ûë\T ˝Ò≈£î+&Ü s¡ø£ åD ø£*Œ+∫ ¬s’‘·T*ï

Áb˛‘·‡Væ≤+#êqT. ‘Ó ≤¢s¡TC≤eTTq eT÷&ÉT>∑+≥\≈£î ìÁ<ä Ò∫ #·<ä›qï+ eT÷≥>∑≥Tº≈£îì

˝≤+‘·s¡T¢ |ü≥Tº≈£îì ¬s’‘·T\T ÁX$T+∫ n<äT“¤‘ê\T düèwæº+#ês¡T. <ë<ë|ü⁄ 150 @fi¢

ÁøÏ‘·+ Hê{Ï düsY Äs¡úsY ø±≥Hé ø£èwæ ‘·sê«‘· n+‘· ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ kÕ>∑T˙s¡T

n+~+∫q <ëK˝≤ eTq<X #·]Á‘· À Ç|üŒ{Ï es¡≈£L Ò<äT. ˝Àødü‘êÔ ‘·s¡T|ü⁄q

XÊdüqdüuÛÑT´ì>± HqT ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤düTÔqï ≈£Lø£{Ÿ|ü*¢ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À

≈£L&Ü eT+∫˙{Ï düs¡|òüsê qT+∫ bÕsƒ¡XÊ\, Äs√>∑ πø+Á<ë\ |ü{Ïw”ø£s¡D es¡≈£L

Ç˝≤π> Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ ø±s¡´Áø£e÷*ï ìs¡«Væ≤dü÷Ô eT+∫ |òü*‘ê*ï

kÕ~ÛdüTÔHêï+. nsTT‘ á >=|üŒ |òü*‘ê\˙ï ≈£L&Ü kÕ~Û+#ê*‡q<ë+{À¢ πøe\+

20-30XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T. sê»ø°j·T, bÕ\Hêeédüú*ï ‘·–q dü+düÿs¡D\‘√

düeT÷\+>± e÷s¡TÃø√>∑*–‘˚ ∫‘·ÔX¯ó~Δ, kÕeTs¡ú´+ ø£*–qyês¡T Ç<˚ Á|ü»\

uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ 80-90XÊ‘·+ |òü*‘ê*ï kÕ~Û+#·>∑\T>∑T‘ês¡T.

>∑‘· ‘·s¡+ø£+fÒ á‘·s¡+ m|ü⁄Œ&É÷ ‘Ó*$‘≥˝À¢ $Tqï>±H ñ+≥T+~.

bÕ‘·‘·s¡+ uÛÑTC≤\ MT<ä ì\ã&ç ñ+≥T+~ ø±ã{Ïº. ø±˙ ‘·–q ne>±Vü≤q,

eTT+<äT#·÷|ü⁄ ø£*–q Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\T Òø£b˛‘ e÷Á‘·+ bÕ‘·‘·s¡+ ø£+fÒ

≈£L&Ü yÓqø£ã&çb˛‘·T+~. áyfi eTq≈£î »HêuÛ≤˝À eT÷&=+‘·T\ j·TTeXøÏÔ ñ

+~. yês¡+‘ê @+ #j·÷*, m˝≤ eéVü≤]+#ê* nì ‘Ó\TdüT≈£îì ø£ Áø£eT|ü<äΔ‹˝À

ø±sê´#·s¡DqT #|ü&ç‘H e÷s¡TŒ kÕ<Ûä eTe⁄‘·T+~. kÕ«‘·+Á‘· , >∑D‘·+Á‘· ~H√‘·‡yê\

s√Eq >±+BÛ, n+uÒ<äÿs Y\≈£î |üP\<ä+&É\‘√ ìyêfi¯ó\]Œ+#·{≤ìøÏ

| ü]$T‘·+ø±≈ £î+&Ü, _Ûqï<Û ä èyê˝… ’q yê]<ä ›]˙ ø £*|æ áy˚fi ¯ ¬s+&√

kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝À uÛ≤>∑+>± ≈£î\$eø£å Òì Á>±eTdü«sêC≤´ìï m˝≤ kÕ~Û+#ê˝À

ne>∑‘·+ #düTø√yê*. Væ≤+kÕ‘·àø£ Ä+<√fiq\≈£î, n\¢s¡¢≈£î, ns¡ø=s¡ $<ëúÀ<Ûäq\≈£î

14


πø+Á<ë\T>± e÷s¡T‘·Tqï $X¯«$<ë´\j·÷\qT <˚X¯sê»ø°j·÷\≈£î ~≈£L‡∫>±

e´eVü≤]+# n+‘·sê®rj·T kÕúsTT πø+Á<ë\T>± m˝≤ r]Ã~<ë› À ‘Ó\TdüTø√yê*.

düeTs¡ú‘·, ìã<äΔ‘· ø£\yês¡T mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É sê»ø°j·÷\˝À ô|<ä›dü+K´˝À #·Ts¡T>±Z

bÕ˝£ZH˚+<äT≈£î m˝≤+{Ï mìïø£\, sê»ø°j·T dü+düÿs¡D\T ‘˚yê˝À Äø£[+|ü⁄

#düTø√yê*. ø£ ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T>± eTq n+‘·s¡+>±\˝À, á <X+˝À sêe\dæq

dü+kÕú>∑‘· dü+düÿs¡D\qT ns¡ú+ #düT≈£îì Á|ü»\T, eTTK´+>± j·TTe‘· kÕqT≈£L\

<äèø£Œ<∏ä+‘√ ìsêàD≤‘·àø£+>±, düèCHê‘·àø£+>±, Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\‘√ VüQ+<ë>±

eTT+<äT≈£î kÕ–‘˚ K∫Ã‘·+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|ü|ü+#êìøÏ eT≈£î{≤j·Te÷q+>±

ì\TdüTÔ+~. $X«e÷qe⁄\≈£î ì\j·T+>± $\dæ\T¢‘·T+~.

á uÛÑ$wü ‘Y uÛ≤s¡‘·+ |ü⁄düÔø£+˝À ñqïe˙ï |ü<äTHÓ’q uÛ≤yê\T. yê{ÏøÏ

MTs¡T #Ó’‘·q´+‘√ düŒ+~ùdÔ, eTq<˚X¯+˝À >=|üŒ e÷s¡TŒ\T yÓ\T¢yÓ‘·Ô≈£î+&Ü,

yÓ÷Vü≤]+∫q ôd’Hê´\T ≈£L&Ü Ä|ü Òe⁄.

&Üˆˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY,

C≤rj·T n<Ûä ≈£åî\T, ˝Àødü‘êÔ bÕØº

2013 ` &çôd+ãsY

* * *


15

#ê]Á‘·ø£ $X‚¢wüD nH~ m|ü⁄Œ&É÷ düeTkÕ´‘·àø£+>± ñ+≥T+~. dü+≈£åî_Û‘·

dü+|òüT≥q˝À¢ m+<äs√ H‘·\T ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#ês¡T. n≥Te+{Ï dü+|òüT≥q˝À¢

yê] Á|üyTj·T+ô|’ ìwüŒø£åbÕ‘·+>± rs¡TŒ #Ó|üŒ&É+ n+‘· ‘*¬ø’q |üìø±<äT. dü+|òüT≥q

»]–q ø=ìï <äXÊu≤›\ ‘·s¡yê‘· <ëìì $X‚¢wæ+#·&É+ eT]+‘· ø£wüºkÕ<Ûä yÓTÆq |üì.

ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À n~ Á|ü‹≈£L\ Á|üuÛ≤yêìï ø£*–düTÔ+~. nsTTq|üŒ{Ïø° #·]Á‘·qT

n<Ûä j·Tq+ #dæ, >∑‹+∫q dü+|òüT≥q\ qT+∫ bÕsƒê\T Hs¡TÃø√yê*‡q nedüs¡+

ñ+~. C≤‹H‘·\T n|üŒ{À¢ kÕ~Û+∫q $»j·÷\T, yê] yÓ’|òü ≤´\T, yês¡T rdüT≈£îqï

n<äT“¤‘·yÓTÆq ìs¡íj·÷\T, yês¡T #dæq |òüTÀs¡ ‘·|æŒ<ë\T` n˙ï eTq≈£î bÕsƒê\T

H˚πsŒy˚.

bÕøÏkÕÔHé e´ekÕú|ü≈£î&ÉT eTVü≤eTà<é n© õHêïô|’ m˝Ÿ.¬ø n<ë«˙ #˚dæq

yê´K´\T <X $uÛÑ»qô|’q, C≤rjÓ÷<ä eT+ô|’q rÁekÕúsTT˝À #·s¡ÃqT πs¬ø‹Ô+#êsTT.

sê»˙‹E„\T kÕ~Û+∫q $»j·÷\≈£î ø±\>∑‹˝À eT]ìï Vü≤+>∑T\T ‘√&Ée&É+

düVü≤»yT nsTTHê e÷qe ‘·|æŒ<ë\ô|’ #·]Á‘· rs¡TŒ e÷Á‘·+ m|ü⁄Œ&É÷ ø£≥Te⁄>±H

ñ+≥T+~. nÁãVü‰+ *+ø£Hé nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ç>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT, Ä<ÛäTìø£ uÛ≤yê\qT

ˇ+≥ã{Ïº+#·Tø√q+<äT≈£î Á|ü‘· s¡Tú\T Äj·TqqT $eT]Ù+#˚yês¡T. düeTø±*≈£î\T

m<›yê #ùdyês¡T. n+‘·s¡T´<äΔ+ yÓTT<ä …’q yÓTT<ä{Ï eT÷&fi¢ Àq÷` dü¬s’q ìs¡íj·÷\T

rdüTø√ Òì ndüeTs¡Tú&Ó’q n<Ûä ≈£åî&ç>± *+ø£Hé mH√ï $eTs¡Ù\≈£î Àqj·÷´s¡T. ø±˙,

Ç|ü⁄Œ&√kÕ] yÓq≈£îÿ ‹]– #·÷ùdÔ Äj·Tq kÕ~Û+∫q $»j·÷\ eTT+<äT á ÀbÕ ÒM

ø£qã&Ée⁄. $»j·÷ Ò ø±<äT, Hêj·T≈£î\ ÁVü≤dü <äèwæº‘√ #ùd |òüTÀs¡ ‘·|æŒ<ë\T ≈£L&Ü

ø±\+ >∑&É∫q ø=B› eT]+‘· düŒwüº+>± >√#·]kÕÔsTT.

ìcÕŒøÏåø£ $X‚¢wüD eTTK´+

#ê]Á‘·ø£ $X‚¢wüD nH~ m|ü⁄Œ&É÷ düeTkÕ´‘·àø£+>±H ñ+≥T+~. dü+≈£åî_Û‘·

dü+|òüT≥q˝À¢ m+<äs√ H‘·\T ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#ês¡T. n≥Te+{Ï dü+|òüT≥q˝À¢

C≤rj·T s¡<∏ä+ <ë]‘·|æŒq yÓ’q+...

á<X #·]Á‘· eTq≈£î #ÓãT‘·Tqï<$T{Ï?

pHé 27, 2005

16


yê] Á|üyTj·T+ô|’ ìwüŒø£åbÕ‘·+>± rs¡TŒ #Ó|üŒ≥+ n+‘· ‘*¬ø’q |üìø±<äT. dü+|òüT≥q

»]–q ø=ìï <äXÊu≤›\ ‘·s¡yê‘· <ëìì $X‚¢wæ+#·&É+ eT]+‘· ø£wüºkÕ<Ûä yÓTÆq |üì.

ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À n~ Á|ü‹≈£L\ Á|üuÛ≤yêìï ø£*–düTÔ+~. nsTTq|üŒ{Ïø° #·]Á‘·qT

n<Ûä j·Tq+ #dæ, >∑‹+∫q dü+|òüT≥q\qT+∫ bÕsƒê\T Hs¡TÃø√e\dæq nedüs¡+

ñ+~. C≤‹H‘·\T n|üŒ{À¢ kÕ~Û+∫q $»j·÷\T, yê] yÓ’|òü ≤´\T, yês¡T rdüT≈£îqï

n<äT“¤‘·yÓTÆq ìs¡íj·÷\T, yês¡T #dæq |òüTÀs¡ ‘·|æŒ<ë\T` n˙ï eTq≈£î bÕsƒê\T

HπsŒy. yê{Ïì |üø£åbÕ‘·s¡Væ≤‘·+>± $X‚¢wæ+#·&É+ <ë«sê uÛÑ$wü ‘·TÔ À n≥Te+{Ï

‘·|æŒ<ë\T, yÓ’|òü ≤´\T |ü⁄qsêeè‘·+ ø±≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô|ü& M\T ñ+≥T+~. <X

$uÛÑ»q, <ëìøÏ ø±s¡DyÓTÆq dü+|òüT≥q\ Ç≥Te+{Ïy. nK+&É uÛ≤s¡‘·+ $uÛÑ»q≈£î

<ë]rdæq ÄHê{Ï |ü]dæú‘·T\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+ <ë«sê mH√ï bÕsƒê\T

Hs¡TÃø√e#·TÃ. ø±s¡D≤ ÒyÓ’‘H+, õHêï, Ç‘·s¡ eTTdæ¢+©>¥ Hêj·T≈£î\T <X $uÛÑ»qqT

ø√s¡T≈£îHêïs¡T. nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·T≈£îHêïs¡T. yêfi¢qT ‘·|ü⁄Œ |ü{Ïºq+‘· e÷Á‘êq

#·]Á‘·qT ‹s¡>∑sêj·T ÒeTqï dü+>∑‹ düTdüŒwüº+. eTVü‰‘êà>±+BÛ, e\¢uÛ≤jYT|üfÒ Ÿ,

»eVü≤sY ≤ ŸHÓÁVüA, eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é e+{Ï eTVü‰eTVüQ\q<ä–q H‘·\T n|üŒ{À¢

m+‘·>± Á|üj·T‹ï+∫Hê <˚X¯ $uÛÑ»qqT n&ÉT¶ø√˝Òø£b˛j·÷s¡T. n˝≤ m+<äT≈£î

»]–+~? yê] ìs¡¢ø£å yÓ’K] ø±s¡D+>±H ‘·|æŒ<ë\T »]>±j·÷? yês¡T rdüT≈£îqï

#·s¡ \T <X$uÛÑ»q eT]+‘· düT\Te⁄>± »]π>+<äTπø <√Vü≤<ä+ #XÊj·÷? ` á

s¡ø£yÓTÆq Á|üXï\≈£î düe÷<ÛëHê\T yÓ‹πø |üÁøÏj·T˝À n|üŒ{Ï eTq Hêj·T≈£î\ Á|ües¡Ôq,

<ëìyÓqTø£ yê]øÏ >∑\ ñ<›XÊ\ >∑T]+∫ $X‚¢wæ+#·&É+e\¢ m˝≤+{Ï Á|üjÓ÷»qeT÷

ñ+&ÉuÀ<äT. n|üŒ{Ï |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº dü<äT<›X+‘√ rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\T ≈£L&Ü

Bs¡Èø±\+˝À Á|ü‹≈£L\ |òü*‘ê\qT ø£\>∑CÒùd neø±X+ ñ+~. n+<äTe\¢ eTq

$X‚¢wüD n|üŒ{Ï eTq Hêj·T≈£î\T rdüT≈£îqï #·s¡ \T, yê{Ï |üs¡ ekÕHê\≈£î e÷Á‘·yT

|ü]$T‘·+ ø±yê*. n|ü⁄Œ&˚ >∑‘·+ qT+∫ bÕsƒê\qT H˚s¡TÃø√>∑\T>∑T‘ê+. yê{Ï

Ä<Ûës¡+>± uÛÑ$wü ‘·TÔqT r]Ã~<äT›ø√>∑\T>∑T‘ê+.

uÛ≤s¡‘·<X kÕ«‘·+Á‘√´<ä e÷ìï ˇø£e÷s¡T dæ+Vü‰e˝Àø£q+ #düT≈£î+fÒ eTq

C≤rj·Tyê<ä Hêj·T≈£î\T #dæq ◊<äT ‘·|æŒ<ë\T <X $uÛÑ»q≈£î e÷sêZìï düT>∑eT+

#˚XÊj·Tì ‘Ó\TdüTÔ+~. yê{Ï˝À yÓTT<ä{Ï~ ‘=* Á|ü|ü+#·j·TT<ä Δ+ ∫es√¢

#√≥T#˚düT≈£î+~. á j·TT<äΔ+ ø±s¡D+>± ≥Øÿ˝À Hê≥ø°j·TyÓTÆq |ü]D≤e÷\T


17

dü+uÛÑ$+#êsTT. ≥Øÿ˝À n|üŒ{Ïes¡≈£L n‘·T´qï‘· kÕúqyÓTÆq K©bòÕ |ü<ä$ s¡<ä›sTT+~.

ø£eT Ÿ n{≤ ≥sYÿ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT. n‘·qT dædü …’q ˝ÖøÏø£yê~. Ä<ÛäTìø£

uÛ≤yê\T >∑\yê&ÉT. á |ü]D≤e÷\T ≥Øÿ <XdüTú\ô|’ n+‘·>± Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü Ò<äT.

K©bòÕ |ü<ä$ |ü⁄qs¡T<äΔs¡Dø√dü+ yês¡T Ä+<√fi¯q\T ≈£L&Ü #˚|ü≥º Ò<äT. ø±˙,

<ä÷s¡+>± ñqï Ç+&çj·÷˝À e÷Á‘·+ ≥Øÿ |ü]D≤e÷\|ü≥¢ Á|üø£+|üq\T

yÓTT<ä\j·÷´sTT. Ä <X+˝À s¡<ä›sTTq K©bòÕ |ü<ä$ì |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ê\+≥÷ eTq

C≤rjÓ÷<ä eT Hêj·T≈£î\T Çø£ÿ&É œ˝≤|òü‘Y ñ<ä e÷ìøÏ lø±s¡+ #·T{≤ºs¡T. B+‘√

ñ<äΔè‘·+>± kÕ>∑T‘·Tqï kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+ ˇø£ÿkÕ]>± eT‘·+ s¡+>∑TqT

|ü⁄\TeTT≈£îqï≥¢sTT+~. Ä ‘·s¡yê‘· sê»ø°j·÷\T ≈£L&Ü Áø£eT+>± eT‘·+ ñ#·TÃ˝À

∫≈£îÿ≈£îHêïsTT. ‘·<äq+‘·s¡ ø±\+˝À eT‘·‘·‘·« sê»ø°j·÷ Ò <X $uÛÑ»q≈£î ;»+

y˚XÊsTT.

$uÛÑ»q≈£î <ë]rdæq eTs√ ‘·|æŒ<ä+ 1937˝À »]–+~. Ä @&Ü~ sêÅcÕº\

#·≥ºdüuÛÑ\≈£î mìïø£\T »]>±sTT. }Væ≤+∫q≥Tº>±H <Xyê´|üÔ+>± <ë<ë|ü⁄ nìï

sêÅcÕº\˝Àq÷ ø±+Á¬>dt $»j·Tπø‘·q+ m>∑Ts¡ydæ Á|üuÛÑT‘ê«\qT @sêŒ≥T #dæ+~.

nsTT‘ ◊ø£ sêÅcÕº\ (j·TTHÓ’f…&é ÁbÕ$HÓ‡Hé) $wüj·T+ e#Ãdü]øÏ eTTdæ¢+ ©>¥≈£î,

ø±+Á¬>dt≈£î eT<Ûä $yê<ä+ ‘· …‹Ô+~. yÓTC≤]{° kÕúHê\qT ¬ø’edü+ #düT≈£îqï~

ø±+Á¬>ùd‡ nsTTHê, n~Ûø±s¡+˝À eTTdæ¢+©>¥ ≈£L&Ü yê{≤ ø√]+~. ¬s+&ÉT πø_HÓ{Ÿ

|ü<äe⁄\T Çyê«\ì eTTdæ¢+©>¥ |ü≥Tºã{Ïº+~. ˇø£ÿ |ü<äy˚ ÇkÕÔqì ø±+Á¬>dt

;Ûwæà+∫+~. á $wüj·T+˝À Çs¡TesêZ\ eT<Ûä »]–q #·s¡Ã\T |òü*+#· Ò<äT. yÓTC≤]{°

‘·eTπø \_Û+∫+~ ø±ã{Ïº eTTdæ¢+©>¥ &çe÷+&ÉTqT ÄyÓ÷~+#·e\dæq nedüs¡+

Ò<äqï ø±+Á¬>dt yê<äq ùV≤‘·Tã<äΔyT ø±e#·TÃ ø±˙ sê»ø°j·T+>± dü¬s’q~ø±<äT.

düe÷»+˝À ˇø£ ô|<ä› es¡Z+>± ñqï eTTdæ¢+\ eTH√uÛ≤yê\qT ø±+Á¬>dt dü]>±Z

ns¡ú+ #˚düTø√˝Òø£b˛sTT+~. ◊ø£´ sêÅcÕº\ô|’ #·s¡Ã\ yÓ’|òü\´y˚T õHêï yÓ’K]˝À

e÷s¡TŒq≈£î ø±s¡DyÓTÆ+<äì #·]Á‘·ø±s¡T\T #ÓãT‘ês¡T. n|üŒ{Ïes¡≈£L C≤rj·Tyê<ä

Hêj·T≈£î˝À¢ eTT+<äT es¡Tdü À ñqï õHêï, á dü+|òüT≥q nq+‘·s¡+ ø±+Á¬>dt≈£î

ã<äΔ $s√~Û>±qT, n≥T|æeTà≥ ysêŒ≥Tyê~>±q÷ e÷sês¡T.

Væ≤≥¢sY Hêj·Tø£‘·«+˝À »s¡à˙ ùdq\T 1939˝À b˛˝≤+&éqT ÄÁø£$T+#·&É+‘√

¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<ëΔìøÏ ‘Ós¡ Ò∫+~. »s¡à˙ j·TT<äΔø±+ø£å ø±s¡D+>± Á|ü|ü+#·XÊ+‹

18


Á|üe÷<ä+˝À |ü&çq s√E\$. n|üŒ{ÏøÏ nyÓT]ø± Ç+ø± j·TT<äΔs¡+>∑+˝ÀøÏ n&ÉT>∑T

ô|≥º˝Ò<äT. Á_≥Hé≈£î ‘·qqT ‘êqT s¡øÏå+#·Tø√e&Éy˚T ‘·\≈£î $T+∫q uÛ≤s¡+>±

|ü]D$T+∫+~. eTq C≤rjÓ÷<ä eT Hêj·T≈£î\T Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+‘√ ‘·\|ü&+<äT≈£î

dü]>±Z n< düeTj·÷ìï m+#·Tø=Hêïs¡T. uÛ≤s¡‘· Hêj·T≈£î\qT dü+Á|ü~+#·≈£î+&Ü

Á_{Ïwt yÓ’dtsêjYT @ø£|üø£å+>± »s¡à˙ô|’ j·TT<ëΔìøÏ |æ\T|ü⁄ Çe«&Üìï ìs¡dædü÷Ô

Ä+<√fiq ÒeBXÊs¡T. $$<Ûä sêÅcÕº À¢ ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘ê«\T n~Ûø±sêìï ‘· õ+#êsTT.

ìC≤ìøÏ Ä düeTj·T+˝À ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘ê«\T m+‘√ #·ø£ÿ>± |üì#˚düTÔHêïsTT.

bÕ\q|üs¡+>± nqTuÛÑyêìï >∑&çdüTÔHêïsTT. n≥Te+{Ï ø°\ø£yÓTÆq düeTj·T+˝À

bÕ\q|üs¡+>± ‘·q<Ó’q eTTÁ<äyj·T>∑*π> neø±XÊìï ø±+Á¬>dt #C≤s¡TÃ≈£î+~. á

neø±XÊìï õHêï Á|üuÛÑè‘·T\T ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± eT\#·T≈£îHêïs¡T. ø±+Á¬>dt

Hêj·T≈£î\T sêJHêe÷\T #dæq s√EqT ª$yÓ÷#·q ~q+μ>± >∑T]Ôdü÷Ô eTTdæ¢+©>¥

|ü+&ÉT>∑ »s¡T|ü⁄≈£î+~.

1942˝À Hê\T>∑e ‘·|æŒ<ä+ »]–+~. >±+BÛJ Ç∫Ãq ª$»j·TyÓ÷,

Ms¡dü«s¡ZyÓ÷μ (&É÷ ÄsY &Ó’) |æ\T|ü⁄ <X uÛÑ≈£îÔ\˝À #Ó’‘·q´+ s¡–*Ã+~. Á|üuÛÑT‘·«

$<ÛëHê\qT ìs¡dædü÷Ô y˝≤~eT+~ düeTs¡jÓ÷<ÛäT\T dü«#·Ã¤+<ä+>± n¬sdüºsTT C…’fi¢≈£î

yÓfi≤¢s¡T. eT¬s+‘√eT+~ b˛©düT ‘·÷{≤\≈£î H˚\ø=]>±s¡T. Ç˝≤ ñ<ä´e÷ìøÏ

n<äT“¤‘·yÓTÆq düŒ+<äq \_Û+∫q e÷≥ ì»yT nsTTHê, n|üŒ{Ï |ü]dæú‘·T*ïã{Ïº

#·÷ùdÔ ñ<ä eT+ ÒeBj·T&ÜìøÏ n~ ‘·–q dü+<äs¡“¤+ø±<äT. Á|ü#·+&ÉyÓTÆq Ø‹˝À

kÕ–q Ä ñ<ä´eT+ uÛ≤s¡‘Y|ü≥¢ Á_{Ïwt Á|üuÛ ÑT‘·«+ eT]+‘· ø£]ƒq yÓ’K]

ne\+_Û+#˚+<äT≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç+~. Ä düeTj·÷ìøÏ nyÓT]ø± ≈£L&Ü

j·TT<äΔs¡+>∑+˝ÀøÏ ~–+~. <ä]$T˝≤ $TÁ‘·|üøå±\ $»j·÷eø±XÊ\T yÓTs¡T>∑T|ü&Ü¶sTT.

j·TT<ëΔq+‘·s¡+ uÛ≤s¡‘Y≈£î kÕ«‘·+Á‘· + \_Û+# neø±XÊ\T ≈£L&Ü Á|üdüTŒ¤≥+>±

ø£qã&ÉkÕ>±sTT. n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢ ñ<ä eT+ ÒeBj·T&É+˝À Á_≥Hé ÄÁ>∑Vü≤+

ne<ÛäT\T <ë{Ï+~. ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\qT mø£ÿ&çyê]ì nø£ÿ&É n¬sdüTº #dæ, C…’fi¢ ÀøÏ

HÓ{Ïº+~. B+‘√ ø£ÿkÕ]>± sê»ø°j·T XSq´‘· @s¡Œ&ç+~. ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\+‘ê

ìs¡“+<Ûä+˝À ñ+&É≥+‘√ sê»ø°j·T+>± ã\|ü&+<äT≈£î eTTdæ¢+©>¥≈£î neø±X+

\_Û+∫+~. ©>¥ Hêj·T≈£î\T <ëìì #·ø£ÿ>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêïs¡T. 1937 mìïø£ À¢

|òüTÀs¡+>± z&çb˛sTTq eTTdæ¢©>¥, 1946 mìïø£\˝À eTTdæ¢+\ ÁbÕã\´+ n~Ûø£+>±

>∑\ ÁbÕ+‘ê\ìï+{Ï Àq÷ »j·Tπø‘·q+ m>∑Ts¡yj·T>∑*–+~.


19

nÁ|üeT‘·Ô‘· ø°\ø£+

Á_{Ïwt Á|üuÛ ÑT‘·«+ 1946˝À Á|ü‹bÕ~+∫q πø_HÓ{Ÿ $TwüHé bÕ¢HéqT

ÄyÓ÷~+#·&É+˝À $|òü\+ ø±e&É+ eTq H‘·\T #dæq nsTT<√ ‘·|æŒ<ä+. <XÊìï

$uÛÑõ+#ê\H &çe÷+&ÉT ã\+ |ü⁄+E≈£îHêï, <ëìì ìyê]+# neø±XÊ\T n|üŒ{ÏøÏ

Ç+ø± #C≤]b˛ Ò<äT. uÛ≤wü, eT‘·+, ÁbÕ+‘·+ e+{Ï nHø£ n+XÊ\˝À uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ

>∑\ _Ûqï‘ê«ìï <äèwæº À ñ+#·T≈£îì, <X $uÛÑ»q≈£î @e÷Á‘·+ ‘êe⁄ Òì $<Ûä+>±

πø_HÓ{Ÿ $TwüHé bÕ¢Hé s¡÷bı+~+~. m+‘√eT+~ ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T á Á|üD≤[ø£≈£î

eT<ä›‘·T ‘Ó*|æHê, á $wüj·T˝À @ø±_ÛÁbÕj·÷ìï kÕ~Û+#+<äT≈£î C≤rj·T Hêj·T≈£î\T

ø£èwü #j·T Ò<äT. ‘=\‘· á Á|üD≤[ø£≈£î n+<ä] ÄyÓ÷<ä+ \_Û+#≥fÒ¢ ø£ì|æ+∫Hê

∫es¡≈£î ‹s¡düÿs¡D≈£î >∑T¬s’+~. B+‘√ <˚X¯ $uÛÑ»q nìyês¡´yÓTÆ+~. nK+&É

uÛ≤s¡‘·<X+ n$uÛ≤»´+ÄH ñ+&Ü\qï~ kÕ«‘·+Á‘√´<ä eT ø±\+Hê{Ï Hêj·T≈£î\

ÄX. Ä ~X>± yês¡T m+‘√ ÁX$T+#ês¡T. ø±˙, ô|’q #Ó|æŒq ‘·|æŒ<ë\ e\¢ ‘êeTT

ø£qï ø£\\qT yês¡T kÕø±s¡+ #düTø√ Òø£b˛j·÷s¡T.

>∑‘êìï e÷s¡Ã&É+ eTq≈£î m˝≤>∑÷ kÕ<Ûä +ø±<äT. uÛÑ$wü ‘·TÔ ÀHÓ’Hê n≥Te+{Ï

bıs¡u≤≥T¢ »s¡>∑≈£î+&Ü nÁ|üeT‘·Ô+>± e´eVü≤]+#·&É+ m+‘Ó’Hê nedüs¡+. n|ü⁄Œ&

˝À|üs¡Væ≤‘·yÓTÆq düeTdüe÷» ìsêàD+ kÕ<Ûä eTe⁄‘·T+~.

* * *

20


eTq<X+˝À Hêj·Tø£‘·«+, Á|üuÛÑT‘ê«\T #ê˝≤ XøÏÔeT+‘·+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT.

<Ûäìø£ <XÊ˝À¢ Á|üuÛÑT‘ê«\T ‘·~“¤qï+>± ã\V”≤qeTì|ædüTÔHêïsTT. @$T{° $∫Á‘·+...?

m+<äTø° yÓ’$<Ûä +? á Á|üXï\≈£î düe÷<Ûëq+ ¬s+&ÉT n+XÊ\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~.

yÓTT<ä{Ï~ ` Äj·÷<˚XÊ˝À¢ H˚‘·\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T #˚düTÔqï<˚$T{Ï..?

¬s+&√~` Äj·÷ düe÷C≤˝À¢ n~Ûø±s¡+ n+fÒ ñqï ns¡úyT$T{Ï?..

Á|ü|ü+#·+˝À nH˚ø£ Á|üC≤kÕ«eT´ <˚XÊ\THêïsTT. yê{Ïì |ü]o*ùdÔ

$+‘·>=*ù| yÓ’$<Ûë´\T ø£ì|ækÕÔsTT. ùd«#êÃ¤j·TT‘·yÓTÆq á <˚XÊ\˝À ø=ìï

<Ûäìø£<XÊ\T, ø=ìï ù|<ä <XÊ\T. <Ûäìø£ <XÊ˝À¢ bÕ]ÁXÊ$Tø£s¡+>∑+ m+‘√ eTT+<ä+»

ydæ+~. ‘·T\Hê‘·àø£+>± #·÷ùdÔ Ä<XÊ˝À¢ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ≈£L&Ü #ê˝≤ m≈£îÿy.

Ä]úø£ kÂwüºe+ Ø‘ê´ Ä <XÊ\≈£î n+‘·sê®rj·T+>± eT+∫ |ü\T≈£îã&ç ñ+~.

<Ûäìø£ <XÊ˝À¢ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T $T>∑‘ê <XÊ\T ndü÷j·T|ü&≥+‘·>± n_Ûeè~Δ

#Ó+<ësTT. Hê´j·T|ü]bÕ\q, »qJeq Áø£eTãB›ø£s¡D e+{Ï n+XÊ˝À¢q÷ Ä<XÊ˝À¢

düTeédüú HÓ\ø=+<äH #ÓbÕŒ*. á ô|<ä› sêC≤´\T ôd’ìø£ ã\+, ã\+ $wüj·T+˝Àq÷

X¯øÏÔdü+|üqï‘·\T ø£*– ñHêïsTT. n_Ûeè~Δ #Ó+~q sêC≤´˝À¢ bÂs¡T\T ñqï‘·

$<ëé+‘·T\T. nø£ÿ&ç »HêuÛ≤˝À n‘· ~Ûø£ XÊ‘êìøÏ dü¬s’q yÓ’<ä dü<äTbÕj·÷\T

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT. á >∑TD≤\ìï+{Ïì ã{Ïº #·÷ùdÔ nø£ÿ&ç Á|üuÛÑT‘ê«\÷

m+‘√ X¯øÏÔeT+‘·yÓTÆqeqTø=H˚ neø±X¯+ ñ+~. yêdüÔyêìøÏ n_Ûeè~Δ #Ó+~q

<XÊ˝À¢ Á|üuÛÑT‘ê«\T n~Ûø±s¡+|üs¡+>± ã\V”≤q+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

nyÓT]ø± #·÷&É+&ç...

nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&çø° |ü]$T‘·T\T

nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT C≤]® ãTwt (pìj·TsY)≈£î 2004 mìïø£ À¢ |òüTq$»j·T+

\_Û+∫+~. (2000 mìø£ï\ |òü*‘ê\≈£î _Ûqï+>±). nyÓT]ø£Hé ªø±+Á¬>dtμ˝Àì

¬s+&ÉT düuÛÑ À¢q÷ ]|ü_¢ø£q¢< yÓTC≤]{°. nyÓT]ø± Ä]úø£ eédüú≈£L&Ü >∑‘·+‘√

b˛*ùdÔ ø±düÔ+‘· ≈£î<äTs¡T>±H ñ+~. ôd’ìø£ XøÏÔ $wüj·T+˝À nyÓT]ø±≈£î b˛{°jT

Ò<äT. nsTTHê, n+XÊ\yêØ>± |ü]o*ùdÔ nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT ã\V”≤qT&. nyÓT]ø£Hé

n~Ûø±sêìøÏ ns¡ú+ ` |üs¡e÷s¡ú+

pHé 13, 2005


21

ø±+Á¬>dt, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ nH ¬s+&ÉT X≈£îÔ\T n‘·&ç ìs¡íj·÷~Ûø±sêìøÏ –] kÕÔsTT.

ãTwt dæbòÕs¡düT #dæq eTT>∑TZs¡T ô|ò&És¡ Ÿ Hê´j·TeT÷]Ô*ï |ü<äe⁄˝À¢ ìj·T$T+#·&ÜìøÏ

eT÷&fió¢ |ü{Ïº+~. ãTwt≈£î #Ó+~q ]|ü_¢ø£Hé bÕØºjT nyÓT]ø£Hé ôdH{Ÿ À yÓTC≤]{°

ø£*– ñHêï, Äj·Tq dæbòÕs¡düT #dæq eTs√ q\T>∑Ts¡T »&û®\ ìj·÷eTø£+ Ç+ø±

ÄyÓ÷<ä+ bı+<ä Ò<äT. ªnDTμ n~Ûø±sê\qT C≤>∑T#j·T≈£î+&Ü ôdH{Ÿ ÄyÓ÷~+#ê\ì

ãTwt Á|üuÛÑT‘·«+ ø√]+~. <ëìøÏ ª|òæ*ãdüºsYμ Á|ü<Ûëq Ä≥+ø£+ (nyÓT]ø± #·≥ºdüuÛÑ À¢

ª|òæ*ãdüºsYμ |ü<äΔ‹ ñ+~. |òæ*ãdüºsY n+fÒ #·s¡Ã dü+<äs¡“¤+>± >ös¡edüuÛÑT´&ÉT düTBs¡È

düeTj·T+ Á|üdü+–dü÷Ô Ä _\T¢ ÄyÓ÷<ëìï ø=+‘· düeTj·T+bÕ≥T n&ÉT¶ø√e&É+.

düuÛÑT´\T @ $wüj·T+MT<Ó’Hê e÷{≤¢&Ée#·TÃ. ∫e]øÏ f…*|òüø£åHé &Ó’Ø˝À ù|s¡¢˙ï

#·<äTe⁄‘·÷ ≈£Ls√Ãe#·TÃ. Ç˝≤ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ _\T¢ ÄyÓ÷<ëìï ìs√~Û+#·&ÜìøÏ

ôdH≥sY>± ÅkÕºyéT <∏äsêà+&é 1957˝À 24 >∑+≥\ 18 ì$TcÕ\ Á|üdü+–+#ês¡T.

n<√ ]ø±s¡T¶. Ä _\T¢ ÄyÓ÷<ä+ bı+~+<äqï~ yπs $wüj·T+). ãTwt nuÛÑ s¡úq≈£î

e´‹πsø£+>±, Ä _\T¢qT ì\T|ü⁄#ùd ø±s¡ Áø£eT+˝À Äj·Tq bÕØºøÏ #Ó+~q @&ÉT>∑Ts¡T,

$|üø£å &ÓyÓ÷Áø£{Ïø˘ bÕØºøÏ #Ó+~q eTs√ @&ÉT>∑Ts¡T ôdH˚≥s¡T¢ »‘·ø£*XÊs¡T.

ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑T´\T ø±ì yê]ì n<Ûä ≈£åî&ÉT dæbòÕs¡düT #dæq|ü⁄Œ&ÉT, yê] ìj·÷eTø±\T

»s¡>∑≈£î+&Ü Ä|ü&É+˝À |òæ*ãdüºsY $<Ûëq+ ôdH{Ÿ À $düÔè‘·+>± neT\e⁄‘√+~.

ø±ã{Ïº, $|üø£å+ düVü‰j·T ìsêø£s¡D≈£î ìs¡ísTT+#·T≈£î+fÒ... düuÛÑ À z{Ï+>∑T≈£î ≈£L&Ü

neø±X+ \_Û+#·<äT. á H|ü<∏ä +˝À ` ñuÛÑj·TdüuÛÑ À¢q÷ ‘·q bÕØºπø yÓTC≤]{°

ø£*–q n+‘·{Ï nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT ≈£L&Ü... ‘êqT dæbòÕs¡düT #dæq yê]ì |ü<äe⁄˝À¢

≈£Ls√Ãô|≥º Ò&ÉT. ø±ãfÒº kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·, ôdºyéT ôd Ÿ‡ |ü]XÀ<Ûäq\T, dü«*+>∑

$yêVü‰\T e+{Ï n+XÊ\˝À ãTwt n_ÛÁbÕj·÷\T, nuÛÑ´+‘·sê\ ÁbÕ‹|ü~ø£q

ìs¡íj·÷\T neT\T ø±e&É+ ˝Ò<äT. Ç˝≤ #Ó|ü⁄Œø=+≥÷ b˛‘˚... ãTwt≈£î ñqï

|ü]$T‘·T\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T nH˚ø£+. BH˚ï ø=+<äs¡T nyÓT]ø± e´edüú À ñqï

ìs√<Ûë\T, düeT‘Í˝≤´\ $<Ûëq+>± ù|s=ÿ+{≤s¡T. á $<Ûëq+˝À #·≥ºdüuÛÑ\MT<ä

n<Ûä´≈£åî&çøÏ ô|‘·Ôq+ ñ+&É<äT. nsTT‘˚, Ç~ nyÓT]ø£Hé n<Ûä´ø£å Á|üC≤kÕ«eT´+

>=|üŒ<äqyT nì #Ó|üŒ&Üìø° M\T Ò<äT. yÓdtº $TìdüºsY $<Ûëq+ (eTq <X+˝À

nqTdü]düTÔqï bÕs¡¢yÓT+≥Ø $<ÛëHêìøÏ e÷‘·èø£) neT\T˝À ñqï Á_{ŸH #·÷&É+&ç...

Á_{Ïwt Á|ü<ÛëìøÏ Ä≥+ø±\T

nø£ÿ&É Á|ü<ÛëqeT+Á‹ø° ` eTq<˚X¯+˝À Á|ü<ÛëqeT+Á‹øÏ >∑\ n~Ûø±sê\T

22


<ë<ë|ü⁄>± ˇø£ÿfÒ. Á_{Ïwt Á|ü<Ûëì {À˙u…¢sTTsY≈£î yÓT+&ÉT>± Á|üC≤<äs¡D ñ+~.

sê»˙‹øÏ dü+ã+~Û+N nHø£ yÓT\≈£îe\T ‘Ó*dæq H‘·>± ù|s¡T+~. Á|ü<Ûëì>±

eT÷&√ |üsê´j·T+ mìï¬ø’q ‘=* ª ÒãsYμ Hêj·T≈£î&Üj·Tq. kı+‘·bÕØº dü«s¡÷bÕìï

kÕ+‘·+ r]Ã~~›q ªqe ÒãsYμ ìsêà‘·>± u…¢sTTsY Á|üdæ<äTΔ&ÉT. Äj·Tq H‘·è‘·«+˝Àì

Á_≥Hé À düTdü+|üqï‘·≈£î, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\≈£î, Ä]úø±_Ûeè~ΔøÏ @ &Û√ø± Ò<äT. nsTTHê,

‘êqT rdüT≈£îsê<ä\∫q e÷s¡TŒ\≈£î #·≥ºs¡÷bÕìï Ç#Ã $wüj·T+˝À u…¢sTTsY nHø£

Ä≥+ø±\qT m<äTs=ÿ+≥THêïs¡T. $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ edü÷\T #˚ùd s¡TdüTeTT≈£î

dü+ã+~Û+∫ Äj·Tq Á|ü‹bÕ~+∫q e÷s¡TŒ #s¡TŒ\T n‘· +‘· ø£wüº+ MT<ä m˝≤>√˝≤

>∑f…ºø±ÿsTT. ◊s√bÕ düe÷K´ @ø°ø£s¡D $<ÛëHêìï >∑{Ïº>± düeT]ú+# u…¢sTTsY, Ä

nC…+&Ü neT\T $wüj·T+˝À $»j·T+ kÕ~Û+#· Òø£b˛j·÷s¡T. u…¢sTTsY≈£î m+‘·

Á|üC≤<äs¡D ñHêï, ø±´_HÓ{Ÿ˝À Äj·Tq ‘·s¡Tyê‹ kÕúq+˝À ñqï e´øÏ Ô

n_ÛÁbÕj·÷\q÷ Äj·Tq ‹s¡düÿ]+#·>∑\ |ü]dæú‹ Ò<äT. Á_{Ïwt Ä]úø£eT+Á‹ (#êHÓ‡\sY

Ä|òt <ä mø‡#Óø£sY) n_ÛeT‘êìï |ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü u…¢sTTsY eTT+<ä&ÉT>∑T yj·T Òs¡T.

$<ä , Äs√>∑ s¡+>±˝À¢ u…¢sTTsY rdüT≈£îsê<ä\∫q e÷s¡TŒ\ |ü≥¢ rÁe ìs¡düq

e´ø£ÔeTe⁄‘√+~. Çø£, n+<ä]ø° ‘Ó*dæq ªÇsêø˘ ø£<∏äμ˝À u…¢sTTsY m+‘·>±

nÁ|ü‹wübÕ\j·÷´s√ $e]+#·qø£ÿs¡ Ò<äT.

ÁbòÕHé‡, »s¡à˙\˝À m<äTs¡T<Óã“\T

ÁbòÕHé‡˝À Á|üuÛÑT‘·« dü«s¡÷|ü+ _ÛqïyÓTÆq~. n~Ûø±sê\qT b˛˝≤Ã*‡eùdÔ, ÁbòÕHé‡

n<Ûä ≈£åî&ÉT nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&çø£Hêï XøÏÔeT+‘·T&ÉT. ÁbòÕHé‡ n<Ûä ≈£åî&ÉT Á|ü<Ûëì>± ñ

qï e´øÏÔì ‘=\–+#·>∑\&ÉT. ‘·q n;ÛcÕ˜ìøÏ nqT>∑TD+>± y˚s=ø£]ï Á|ü<Ûëìì

#j·T>∑\&ÉT. ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<ëΔq+‘·s¡+` ª◊s√bÕ @ø°ø£s¡Dμ nqï~ ÁbòÕHé‡

$<XÊ+>∑ $<Ûëq+˝À n‘· +‘· ø°\ø±+X+. nsTT‘, ◊s√bÕ ñeTà&ç sêC≤´+>∑+ô|’

Ç{°e\ ÁbòÕHé‡ ìs¡«Væ≤+∫q Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D˝À` n<Ûä ≈£åî&ÉT wæsêø $<ÛëHêìøÏ

nq÷Vü≤´yÓTÆq |òüTÀs¡ |üsê»j·T+ m<äT¬s’+~. »s¡àHé #ÛêHÓ‡\sY msêΩsY¶ Ác˛&ÉsY≈£î

#Ó+~q k˛wü Ÿ &ÓyÓ÷Áø£{Ïø bÕØº Ä <X+˝À ô|<ä› sêÅcÕº\˝À ˇø£f…Æq ñ‘·Ôs¡ ¬s’Hé

yÓdtº ù|ò*j·÷˝À z&çb˛sTT+~. Ä z≥$T H|ü<∏ä +˝À Ác˛&ÉsY @ø£+>± bÕs¡¢yÓT+≥TqT

s¡<äT›#dæ, C≤rj·T mìïø£\qT Á|üø£{Ï+#ês¡T. Ä Á|üø£≥q yÓ\Te&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ& |ü\Te⁄s¡T

|ü]o\≈£î\T k˛wü Ÿ &ÓyÓ÷Áø±≥¢ z≥$T ‘·<∏ä eTì düŒwüº+#XÊs¡T. $|üø£å ÁøÏdæºj·THé

&ÓyÓ÷Áø£{Ïø bÕØº ¬>\T|ü⁄ U≤j·TeT˙ n+<äs¡T }Væ≤+#ês¡T. á $wüj·÷\˙ï ‘Ó*dæHê,


23

‘êqT n~Ûø±s¡+˝À ñ+&û @MT #j·T Òø£b˛‘·THêïqì uÛ≤$+∫q Ác˛&ÉsY ‘·q

|ü<äMø±\+ eTT–j·T&ÜìøÏ @&Ü~øÏ eTT+< n~Ûø±s¡+ n|üŒ–+#·&É+ dü¬s’q<qqï

ìs¡íj·÷ìøÏ e#êÃs¡T.

Bìï ã{Ïº#·÷ùdÔ Ä<ëj·÷\T n~Ûø£+>± ñqï <XÊ\˝À Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH‘·≈£î`

$T>∑‘ê Á|üuÛÑT‘·« eédüú\≈£î eT<Ûä ñ‘·ŒqïeTj˚T´ dü+|òüT≥s¡D Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH˚‘·

n~Ûø±sê\qT |ü]$T‘·+ #k Ô+~. nsTTHê, Ä <XÊ\T n_Ûeè~Δ u≤≥˝À eTT+<äT≈£î

kÕ>∑>∑\T>∑T‘·THêïsTT.

eT] eTq H˚‘·\T...?

eT] eTq<XÊìï #·÷&É+&ç... ø£ dü+ ˇø£ÿ XÊ‘·+ z≥s¡T¢ ≈£L&Ü ø√s¡Tø√ì,

n‘·T≈£î\ u§+‘· ≤+{Ï dü+ø°sêíìøÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤düTÔqï ø£sêí≥ø£ eTTKéT+Á‹

<Ûäs¡yéTdæ+>¥≈£î n~Ûø±sê\T #· ≤sTT+# $wüj·T+˝À m˝≤+{Ï n&É÷¶ Ò<äT. n~Ûø±s¡

•Ksê\≈£î #s¡T≈£îqï yê]ì` kÕe÷qT´ Òø±ø£, yT<Ûëe⁄\÷ ø£\TdüTø√e&ÜìøÏ M\T

Ò≈£î+&Ü mH√ï n&ÉT¶ ‘Ós¡\THêïsTT. Çìï n~Ûø±sê\T eTq H‘·\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T

#· ≤sTTdüTÔHêï... nHø£ n+XÊ˝À¢ yÓ’|òü ≤´ Ò yÓøÏÿ]düTÔHêïsTT. Vü≤‘· \T #dæqyês¡T

j·T<∏#·Ã>± dü+#·]dü÷Ô #·≥ºdüuÛÑ\≈£î mìïø£ ø±>∑\s¡T. yês¡T eT+Á‘·T …’b˛>∑\s¡T.

eTq $<ëéédüú z eTVü‰ dü+øå√uÛÑ+˝À ≈£Ls¡Tø=ì ñ+~. ø±ãfÒº j·TTe‘· ‘·eT

XøÏÔ kÕeTsêú \qT ìs¡÷|æ+#·T≈£îH neø±XyT <äø£ÿ&É+ Ò<äT. Äs√>∑ dü+s¡ø£åD eédüú\

ndæÔ‘·«yT Á|üXÊïs¡úø£yÓTÆq düe÷»+˝À, s√>±\÷ s=wüßº\÷ ù|<ä*ï ìs¡Tù|<ä\T>±

e÷s¡TdüTÔHêïsTT. eTq Á{≤|òæø˘ eédüú yÓTT‘·Ô+>± ÁuÛÑwüßº|ü≥ºãfÒº, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À

yêVü≤q+ q&É|ü>∑\yês¡T Á|ü|ü+#·+˝À eTπs <X+˝À nsTTHê düTs¡øÏå‘·+>± yêVü≤q+

q&É|ü>∑\s¡H HêqT&ç |ü⁄{Ïº+~. eTq <X+˝À eTÚ*ø£ eédüú\ |ü]dæú‘ #·÷&É+&ç...

s√&ÉT¢, eT+∫˙s¡T, eTTs¡T>∑T ˙{ÏbÕs¡T<ä\, $<äT´‘·TÔ, s¡yêD≤` nìï+{≤ <äTdæú‘

ø£ì|ædüTÔ+~. ø±ãfÒº, yê≥˝À @ ø=~›bÕ{Ï yÓTs¡T>∑T<ä\ ø£ì|æ+∫Hê uÀ …&É+‘·

dü+‘√wü|ü&çb˛‘ê+. ìs¡T<√´>∑+ uÛÑj·÷qø£kÕúsTT˝À ô|]–+~. eékÕj·T s¡+>∑+

≈£L&Ü <äXÊu≤›\T>± dü+øå√uÛ≤HÓï<äTs=ÿ+{À+~. dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq˝À q>∑sê\T

|ò üTÀs¡+>± $|òü\eTe⁄‘·THêïsTT. n$˙‹ m+‘·>± ô|]–b˛sTT+<ä+fÒ...

n$˙‹|üs¡T&ÉTø±ì n~Ûø±] me¬s’Hê eTq≈£î ‘Ó*ùdÔ.... ªáj·Tq ìC≤j·Tr|üs¡T&ÉTμ

nì $T>∑‘êyê]øÏ |ü]#·j·T+ #ùd≥+‘·>±. nsTTHê, eTq<X+˝À Hêj·Tø£‘·«+,

24


Á|üuÛÑT‘ê«\T #ê˝≤ X¯øÏÔeT+‘·+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. <Ûäìø£ <˚XÊ˝À¢ Á|üuÛÑT‘ê«\T

‘·~“¤qï+>± ã\V”≤qeTì|ædüTÔHêïsTT. @$T{° $∫Á‘·+...? m+<äTø° yÓ’$<Ûä +?

á Á|üXï\≈£î düe÷<Ûëq+ ¬s+&ÉT n+XÊ\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. yÓTT<ä{Ï~`

Äj·÷<XÊ˝À¢ H‘·\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T #düTÔqï<$T{Ï...? ¬s+&√~` Äj·÷ düe÷C≤˝À¢

n~Ûø±s¡+ n+fÒ ñqï ns¡úyT$T{Ï? #ê˝≤eT≥T≈£î <Ûäìø£ <XÊ˝À¢ Á|üuÛÑT‘ê«\

\ø£å + Á|ü»\ dæú‹>∑‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+. nø£ÿ&É Á|ü‹ H‘ê düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ*‡q

n+X+` ‘êqT n~Ûø±s¡+˝À ñ+&Ü\ì m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+≥THêï&Éqï~. Á|ü»\

ÁX‚j·÷ìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ n~Ûø±s¡+ z kÕ<Ûäq+. ø±ã{Ïº, n_Ûeè~Δ #Ó+~q

nHø£ <XÊ˝À¢ Hêj·T≈£î\T ‘·eT≈£î \_Û+∫q n~Ûø±sêìï Á|üC≤dü+πøåeT+ ø√düyT

ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Á|üC≤ÁX‚j·÷ìøÏ yÓTs¡T>∑T\T ~<˚› Áø£eT+˝À yê]øÏ nH˚ø£

nes√s¡a<Ûë\÷ m<äTs¡e⁄‘êsTT. Ä•+∫q kÕúsTT˝À |ü]dæú‘·T˝À¢ e÷s¡TŒ rdüT≈£îsê Òì

H‘·\T ‘·eT yÓ’|òü ≤´ìï ˇ|ü⁄Œø=+{≤s¡T. n˝≤ $|òü\yÓTÆq H‘·\T n~Ûø±s¡+˝À ñ

Hêï n~Ûø±s¡ V”≤qT\T>±, ã\V”≤q H‘·\T>± ø£ì|ækÕÔs¡T. yêπs+ #Ó|æŒ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ

e#êÃs¡T` n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã @+ #XÊs¡qï< nø£ÿ&É H‘·\qT n+#·Hê yj·T&ÜìøÏ

ÁbÕ‹bÕ~ø£.

Ä˝À#·H e÷sê*

<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ, eTq<X+˝À n~Ûø±s¡+ Åô|’y≥T ÁbÕ|üØºøÏ e÷s¡Tù|s¡T. Çø£ÿ&É

n~Ûø±s¡+ m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡H˚ Á|üX¯ï≈£î Hêj·T≈£î\T @Hê&É÷ dü¬s’q

düe÷<Ûëq+ Çyê«*‡q nedüs¡yT Ò<äT. neø±X+, ªn<äèwüº+μ ø£*dæeùdÔ Çø£ÿ&É

me¬s’Hê n~Ûø±sêìï ø√s¡e#·TÃ! eTq<X+˝À n~Ûø±s¡eTqï~ &Üã÷ <äsêŒ\qT

Á|ü<ä]Ù+#˚+<äT≈£î, #˚‘·HÓ’q+‘·>± kıeTTà #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î z e÷s¡Z+. ø±ãfÒº

eTq<X+˝À n~Ûø±s¡+ z Á|ü‘´ø£ kÂø£s¡ +>±, ÄÁ•‘· |üø£åbÕ‘êìøÏ neø±X+>±,

ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìøÏ kÕ<Ûäq+>±, j·T<∏#·Ã¤>± e]Ô+#·&ÜìøÏ e÷s¡Z+>± ø£ì|æk Ô+~.

n+<äTe Ò¢ eTq<X+˝À z kÕ<ëd”<ë sê»ø°j·T Hêj·T≈£î&ÉT ≈£L&Ü ª|üesY|òü⁄ Ÿμ

nì|æ+#·Tø√>∑\T>∑T‘·THêï&ÉT. ‘·<ë«sê eTqMT<ä nùV≤‘·Tø£yÓT Æq E\T+

#· ≤sTT+#·>∑\T>∑T‘·THêï&ÉT. ø±ã{Ïº, uÛ≤s¡‘·<X+˝À n~Ûø±sêìøÏ, n~Ûø±s¡+>∑\

yê]øÏ eTq+ ÇdüTÔqï nsêúìï e÷s¡Ãq+‘·ø±\+ Á|ü»\T ã\V”≤qT\T>±, Hêj·T≈£î\T

$X‚cÕ~Ûø±sê\T>∑\ yê]>± #· ≤eTDÏ ne⁄‘·÷H ñ+{≤s¡T. yÓ’|òü\´eTH~ sê»ø°j·T


25

Hêj·T≈£î&ç eTqdüTqT øå√_Û+|ü#j·÷\+fÒ, Ä Hêj·T≈£î&ÉT ì]›wüºyÓTÆq eT+∫ e÷s¡TŒ

ø√dü+ dü¬s’q ø£èwæ #dæ ñ+&Ü*. n˝≤+{Ï dü+<äs¡“¤+˝À` \øå±´ìï HÓs¡ys¡Ã&É+˝À

$|òü\yÓTÆq Hêj·T≈£î&çì ã\V”≤qT&ç>± |ü]>∑DÏ+#·e#·TÃ. ø±˙ eTq<X+˝À` |ü<äe⁄˝À¢

ø=qkÕ>∑>∑\>∑&ÉeTH< Hêj·T≈£î\ $»j·÷ìøÏ ^≥TsêsTT>± ø£ì|æk Ô+~. eTq+

eTq Á|üuÛÑT‘ê«\qT` n$ kÕ~Û+∫q n_Ûeè~Δ Ò<ë n_Ûeè~Δ sêVæ≤‘· + e+{Ï

Á|üe÷D≤\ Ä<Ûës¡+>±, Hêj·T≈£î\T rdüT≈£îe∫Ãq e÷s¡TŒ\ ÁbÕ‹|ü~ø£q n+#·Hê

y˚j·T&É+ Ò<äT. Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq+ #˚j·÷*‡+~ á ÁbÕ‹|ü~ø£*ï ùV≤‘·Tã<äΔ+>±

e÷]Ã sê»ø°j·÷\≈£î, n~Ûø±sêìøÏ dü¬s’q uÛ≤wü + #Ó|üŒ&É+. #=s¡e, kÕVü≤dü+>∑\

H˚‘·\T Ä$s¡“¤$ùdÔH˚ n˝≤+{Ï e÷s¡TŒ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. n˝≤+{Ï H˚‘·\T

n+øÏ‘·uÛ≤yêìøÏ, <ës¡Ùìø£ <äèø£Œ<∏ëìøÏ Á|ürø£\T>± ì\Te>∑\T>∑T‘ês¡T. yês¡T C≤‹ì

dü+|òüT{Ï‘·+#˚dæ nH˚ø£ eT+∫ e÷s¡TŒ\qT kÕø±s¡+ #˚j·T>∑\T>∑T‘ês¡T. n~

»]–qHê&˚ eTq Á|üC≤kÕ«eT´+` á <˚X¯+˝À Á|ü»\≈£î e´‹πsø£+>± ø±ø£,

nqT≈£L\+>± |üì#j·T&É+ Äs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~.

* * *

26


¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<äΔ+ ‘·s¡Tyê‘· e\düyê<ä dü+¬øfi¢ qT+∫ $eTTøÏÔbı+~,

]|ü_¢ø>± ne‘·]+#·&É+‘√ bÕ≥T Á|üC≤kÕ«eT´+, kÕs¡«Á‹ø£ ejÓ÷»q z≥TVü≤≈£îÿ,

#·≥ºã<äΔbÕ\q, sêC≤´+>∑ã<äΔ e´edüú, ˝ÖøÏø£yê<ä+, |”&ç‘·T\≈£î s¡ø£åD e+{Ï

$•wüº‘·\‘√ eTT+<ä&ÉT>∑Tydæq yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï >=|üŒ<X+ Ç+&çj·÷H. Á|ü‹ @{≤

»qe] 26q eTq+ m+‘√ Äq+<√‘ê‡Vü‰\‘√ |ü+&É>∑ #˚düTø√yê\q&É+˝À

dü+<Vü≤+ Ò<äT. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ e÷qe‘·≈£î, ùd«#·Ã¤≈£î, $yø±ìøÏ Á|ürø£!

eTq sêC≤´+>∑+ eTq≈£î u≤>±H ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+<ë nì nqTe÷ì+# yês¡T

m+<äs√ ñHêïs¡T. eTq sêC≤´+>∑+ eTq Á|üC≤kÕ«eT´+ u≤>± |üì#XÊj·Tq&É+˝À

Hê≈£î m˝≤+{Ï dü+<Vü≤+ Ò<äT...

uÛ≤s¡‘· ]|ü_¢ø j·÷uÛ…’ nsTT<√ yê]¸ø√‘·‡yêìï m\T¢+&ç »s¡T|ü⁄ø√uÀ‘·THêï+.

á |ü$Á‘· dü+<äs¡“¤+ Ä‘·àXÀ<Ûäq≈£î eTq≈£î eT+∫ neø±X+ ø£*ŒdüTÔ+~. sêC≤´+>∑düuÛÑ

düuÛÑT´\T mH√ï ÄX¯\T, ÄX¯j·÷\‘√ 1949 qe+ãs¡T 26q sêC≤´+>±ìï

ÄyÓ÷~+#ês¡T. 1950 »qe] 26q ø=‘·Ô sêC≤´+>∑+ øÏ+<ä ]|ü_¢ø Ä$s¡“¤$+∫+~.

@ Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+ #·÷dæHê n<√ nkÕ<Ûës¡D düìïyX+. Ä<ÛäTìø£ Á|ü|ü+#·+˝À

‘=* ]|ü_¢ø nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÅcÕº\T. Á|üeTTK ‘·‘·«y‘·Ô, sê»˙‹E„&ÉT <∏ëeTHé

»|òüs¡‡Hé 1776˝À s¡÷bı+~+∫q eTTkÕsTT<ë Á|üø±s¡+ kÕ«‘·+Á‘·´ Á|üø£≥q

$&ÉT<ä …’+~. |òæ\&Ó*Œ¤j·÷˝À »]–q ø±+{ÏHÓ+≥ Ÿ ø±+Á¬>dt <ëìì ÄyÓ÷~+∫+~.

<ë+‘√ |ü<äeT÷&ÉT nyÓT]ø± e\dü ÁbÕ+‘ê\T Á_{Ïwt bÕ\qqT ‘√dæ|ü⁄∫Ãq≥¢sTT+~.

Ä ‘·s¡yê‘· nyÓT]ø± $|ü¢e+˝ÀqT, kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝ÀqT nyÓT]ø± <äfi≤\T

$»j·T+ kÕ~Û+#êsTT. |ü<äeT÷&ÉT dü«‘·+Á‘· sêC≤´\qT @ø°ø£è‘·+ #˚dæ, >∑{Ïº

ô|ò&És¡˝Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«ìï @sêŒ≥T#˚ùd |üìe÷Á‘·+ $T–*b˛sTT+~. 1787˝À

ø±+{ÏHÓ+≥˝Ÿ ø±+Á¬>dt düe÷y˚X¯yÓTÆ, uÛÑ$wü´‘Y sêC≤´+>∑+ô|’ düe÷˝À#·q\T

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ¬s+&ÉT s¡ø±\ n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£ÔeTj·÷´sTT. sêÅcÕº\T düs¡«dü‘êÔø£,

kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±sê\T ø£*– ñ+&Ü\ì ]|ü_¢ø£qT¢ n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶s¡T. sêÅcÕº\qT

düyÓTÆø£ |üs¡∫, ìj·T+Á‹+# |ü{ÏwüyÓTÆq ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«ìï @sêŒ≥T #j·÷\ì

eTq ]|ü_¢ø ` yÓ\T>∑T˙&É\T»qe] 24, 2005


27

ô|ò&És¡*düTº\T dü÷∫+#ês¡T. ∫e]øÏ sêJ ≈£î~]+~. 1789˝À ÄyÓT]ø±

sêC≤´+>±ìøÏ ÄyÓ÷<ä+ \_Û+∫+~. kÕ«‘·+Á‘· j·TT<äΔ jÓ÷<ÛäT&ÉT C≤]® yêwæ+>∑ºHé

nyÓT]ø±≈£î ‘=* n<Ûä ≈£åî&Éj·÷´s¡T. mì$T<fi¢bÕ≥T n~Ûø±s¡+˝À ñqï Äj·Tq,

yÓ’]esêZ\qT ˇø£ÿ‘ê{Ïô|’ ì\|ü>∑*>±s¡T. 1797˝À dü«#·Ã¤+<ä+>± |ü<ä$ì ‘ê´>∑+

#˚j·T&É+<ë«sê Äj·Tq eT+∫ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ lø±s¡+ #·T{≤ºs¡T. Ä<ÛäTìø£

Á|ü|ü+#·|ü⁄ ‘=* ]|ü_¢ø>± nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÅcÕº\T Ä$s¡“¤$+∫+~.

nyÓT]ø± sêC≤´+>∑+ ‘=* *œ‘· sêC≤´+>∑+>± #·]Á‘·¬øøÏÿ+~. ø±˙ ‘=*

dü+e‘·‡sê˝À¢ nyÓT]ø± ]|ü_¢ø rÁe &ç<=&ÉT≈£î\≈£î ÀHÓ’+~. »|òüsYdüHé, e÷&çdüHé\

kÕs¡<∏ä +˝Àì ]|ü_¢ø£Hé Á>∑÷|ü⁄— Vü≤$T\ºHé, Ä&ÉyéT‡ Hêj·Tø£‘·«+˝Àì ô|ò&És¡*düTº

esêZìøÏ eT<Ûä <ë<ë|ü⁄ <äXÊã›ø±\+bÕ≥T nMT‘·TMT ø=qkÕ–+~. |ü{ÏwüyÓTÆq

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+&Ü\ì ô|ò&És¡*düTº\T, sêÅcÕº\T >∑{Ïº>± ñ+&ç |ü]$T‘· düeTq«j·T

n~Ûø±sê\T ø£*–q ô|ò&És¡˝Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+&Ü\ì ]|ü_¢ø£qT¢ |ü≥Tº|ü{≤ºs¡T.

XÊ+‹kÕ<Ûäq≈£î, <äøÏåD≤~ sêÅcÕº\ eT<ä›‘·T bı+<+<äT≈£î u≤ìdü‘·« düeTdü qT ‘=\T‘·

ø±yê\H |üø£ÿq ô|{≤ºs¡T. ∫e]øÏ 1800˝À »]–q n<Ûä ø£å mìïø£ À¢ »|òüs¡‡Hé

n<Ûä ≈£åîì>± mìïø£ ø±e&É+‘√ ô|ò&És¡*düTº\ô|’ ]|ü_¢ø£q¢< ô|’#sTT nsTT+~. ]|ü_¢ø£qT¢

sêÅcÕº\ Vü≤≈£îÿ\qT |ü]s¡øÏådü÷ÔH ø=+‘·es¡≈£î ô|ò&És¡*düTº dæ<ëΔ+‘ê˙ï nqTdü]+#ês¡T.

u≤ìdü‘·« düeTdü e÷Á‘·+ |ü]cÕÿs¡+ ø± Ò<äT. 1861 qT+∫ 1865 es¡≈£î »]–q

n+‘·s¡T´<äΔ+, $yø£e+‘·yÓTÆq nÁãVü≤+ *+ø£Hé Hêj·Tø£‘·«+ |ü⁄D´e÷ nì ∫e]øÏ

dü+øå√uÛÑ+ |ü]cÕÿs¡yÓTÆ+~. ÄÁbò `nyÓT]ø± u≤ìdü\T $eTT≈£îÔ\j·÷´s¡T. nsTTHê,

nHø£ <äXÊu≤›\ bÕ≥T eTVæ≤fi\≈£î, q\¢yê]øÏ ì»yÓTÆq ùd«#·Ã¤, Á|üC≤kÕ«eT´+

n+<äì e÷$|üfió¢>±H $T–*b˛j·÷sTT. sêC≤´+>∑+ neT\T˝ÀøÏ e#êÃø£ 140

@fi¢ ‘·s¡yê‘·, 1920\˝À e÷Á‘·yT eTVæ≤fi\≈£î z≥TVü≤≈£îÿ \_Û+∫+~. q\¢C≤‹

|ü⁄s¡Twüß\≈£î z≥Tyùd Vü≤≈£îÿqT n+‘·s¡T´<äΔ+ ‘·s¡yê‘ ø£*Œ+∫q|üŒ{Ïø°, 1960\˝À

bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä eT+˝À e÷]ºHé \÷<∏äsYøÏ+>¥ pìj·TsY dü÷Œ¤]Ô<ëj·Tø£ Hêj·Tø£‘·«+

‘·s¡yê‘ <äøÏåD≤~ sêÅcÕº\˝Àì ÄÅbò `nyÓT]ø£Hé »HêuÛ≤≈£î Ä Vü≤≈£îÿ kÕø±s¡yÓTÆ+~.

f…*$»Hé ø±s¡D+>± n‘· +‘· y>∑e+‘·+>± yê´|æÔ #Ó+~q yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï >=|üŒ

ñ<ä eTeT~. yêwæ+>∑ºHé Àì *+ø£Hé yÓTyÓTT]j·T Ÿ≈£î $T*j·THé e÷sYÃ e+{Ï ÄHê{Ï

XøÏÔe+‘·yÓTÆq ñ<ä e÷\T, ñ~«>∑ï düìïyXÊ …ìï+{ÏH√ eTT+<äT ‘·sê\ yê]ø√dü+

¬øyÓTsê˝À¢ uÛÑÁ<ä+ #dæ ñ+#ês¡T.

28


$|ü¢yê‘·àø£+

nyÓT]ø±˝À kÕ«‘·+Á‘· Á|üø£≥q düeTj·T+˝ÀqT, yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï ]|ü_¢ø sêC≤´+>∑

ìsêàD dü+<äs¡“¤+>±qT Ç∫Ãq Vü‰MT\T HÓs¡ys¡&ÜìøÏ 180 @fió¢ |ü{Ïº+~. #ê˝≤

ì<ëq+>± #√≥T#düT≈£îqï |ü]D≤eT Áø£eTeT~. <ë+‘√ b˛*ùdÔ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+

m+‘√ $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq~. eTVæ≤fi\T, <ä[‘·T\T düVü‰ bÂs¡T\+<ä]ø° ˇø£ÿkÕ]>±

Ç~ z≥T Vü≤≈£îÿ Á|ükÕ~+∫+~. eTq kÕ«‘·+Á‘· jÓ÷<ÛäT\T >=|üŒ Ä<äs¡Ùyê<ëìï,

eTq Á|üC≤˙ø£+ |ü≥¢ ÄbÕs¡ $XÊ«kÕìï Á|ü<ä]Ù+∫ ejÓ÷»q z≥TVü≤≈£îÿ ø£*Œ+#ês¡T.

]|ü_¢ø dü÷Á‘ê\qT nqTdü]+#ês¡T. ÄHê&ÉT eTq <XÊ~ÛH‘·>± ñqï >∑es¡ïsY

»qs¡ Ÿ, sêC≤´+>±ìï dü«j·T+>± ÄyÓ÷~+#· Ò<äT. sêC≤´+>∑ düuÛÑ düuÛÑT´\T $•wüºyÓTÆq,

Ä˝À#·qj·TT‘·yÓTÆq ìs¡íj·T+ rdüTø=ì ø=‘·Ô sêC≤´+>∑+ô|’ dü+‘·ø±\T #˚XÊs¡T.

sêC≤´+>∑|üÁ‘·+ Á|ü»\≈£î mes√ Ç∫Ãq ãVüQeT‹ ø±<äT. ªªyTeTT, Á|ü»\eTTμμ`

n+≥÷ sêC≤´+>∑ |”]ƒø£ ìs¡›«+<ä«+>± Á|üø£{Ï+#·&Üìï ãfÒº sêC≤´+>∑+ eTq<äì

düŒwüºeTe⁄‘√+~. sêC≤´+>∑düuÛÑ, >=|üŒ <ës¡Ùì≈£î&Ó’q u≤u≤ kÕôV≤uŸ n+uÒ<äÿsY

n<Ûä ø£å‘·q @sêŒf…Æq sêC≤´+>∑ s¡#·q dü+|òüT+ eTq≈£î dü«j·T+ bÕ\q≈£î dü+ã+~Û+∫

$•wüºyÓTÆq &Ü≈£î´yÓT+≥TqT n+<äCÒXÊsTT. ñ≈£îÿeTìwæ düsê›sY |üfÒ Ÿ 500≈£î ô|’>±

dü+kÕúHê\qT uÛ≤s¡‘·j·T÷ìj·THé À $©q+ #j·T&É+ eTs√ >=|üŒ |ü]D≤eT+.

ˇø£ÿ ãT …¢{Ÿ ù|\Ã≈£î+&ÜH, ˇø£ÿ HÓ‘·TÔ{Ï #·Tø£ÿ sê\Ã≈£î+&ÜH dü+kÕúHê\T $©q+

ø±e&É+ eTVü‰<äT“¤‘·yT. eTq Á|ü‘´ø£ #·]Á‘· H|ü<∏ä +˝À sêÅcÕº\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫

rÁekÕúsTT #·s¡Ã mqï&É÷ »s¡>∑ Ò<äT. <X$uÛÑ»q nq+‘·s¡+ |ü{ÏwüºyÓTÆq j·T÷ìj·THé

Á|üuÛÑT‘ê«ìï sêC≤´+>∑düuÛÑ @s¡Œs¡∫+~. $πø+Á~‘·, sêÅcÕº\πø ÁbÕeTTK´+>∑\ ]|ü_¢ø

@s¡Œ&ç‘ u≤>∑T+≥T+<äì n+‘·≈£îeTT+<äT ø±+Á¬>dt bÕØº n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~. ø±˙

<X $uÛÑ»q s¡–*+∫q >±j·÷\T, πs¬ø‹Ô+∫q uÛÑj·÷+<√fiq\T <ë<ë|ü⁄ ô|ò&És¡ Ÿ

kÕúsTT˝À |ü{ÏwüºyÓTÆq πø+Á<ä+ @sêŒ≥T≈£î <ë]rXÊsTT.

X‘êu≤›\T>± eTq düe÷C≤ìï ≈£î\ e´edüú >∑T\¢u≤s¡Tk Ô+~. ≈£î˝≤ìï ã{Ïº

eTìwæøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ \_ÛdüTÔ+&É≥+ rÁe ndüe÷q‘·\≈£î <ë]rk Ô+~. á s¡T>∑à‘·qT

‘=\–+#+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#·&É+ eTq sêC≤´+>∑ ìsêà‘·\T #|ü{Ïºq eTVü≤‘êÿs¡ +.

n+≥sêì‘·Hêìï ìùw~+#ês¡T. düe÷q‘·«+, #·≥º|üs¡, Hê´j·Tã<äΔ bÕ\q eTq

sêC≤´+>∑+˝À ø°\ø±+XÊ\j·÷´sTT. ≈£î\+, eT‘·+, ÁbÕ+‘·+, uÛ≤wü, *+>∑ uÛÒ<ë\≈£î

nr‘·+>± bÂs¡T\+‘ê #·≥º+eTT+<äT düe÷qT\j·÷´s¡T. eTq ]|ü_¢ø˘˝À


29

Ä$s¡“¤$+∫q Hêj·T≈£î\T eTs√ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î yXÊs¡T. X‘êu≤›\ ‘·s¡ã&ç

$#·ø£åD≈£î >∑T¬s’q n&ÉT>∑T, ã&ÉT>∑T esêZ\≈£î Á|ü‘´ø£ s¡ø£åD ø£*Œ+#ês¡T. $<ä , ñ

bÕ~Û, Ç‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\T, |ü<∏äø±˝À¢ yê]øÏ ÁbÕ<Ûëq´+ Ç#êÃs¡T. yÓTÆHê]{°\≈£î

Á|ü‘´ø£ Vü≤≈£îÿ\T Çe«&É+, #·≥º+ eTT+<äT yê]˙ düe÷qT\qT #j·T&É+ eT]+‘·

>∑D˙j·TyÓTÆq |ü]D≤eT+. eT<Ûä j·TT>±˝À¢ uÛ≤s¡‘·<X #·]Á‘· n+‘ê n\»&ÉT\T,

n\¢ø£ À¢ ≤\ eTj·TyT. <X $uÛÑ»q dü+<äs¡“¤+>± nq÷Vü≤ýÓTÆq, nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq

kÕúsTT˝À Væ≤+kÕø±+&É #Ó\πs– HÓ‘·TÔs¡T bÕ]+~. nsTTq|üŒ{Ïø° ˝ÖøÏø£yê<ëìøÏ

>∑{Ïº>± ø£≥Tºã&ç, n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ yê]øÏ Á|ü‘´ø£ Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#·&ÉeT+fÒ

e÷qe‘ê«ìøÏ Vü‰s¡‹ |ü≥º&ÉyT. eT‘· <äTs¡_Ûe÷Hêìï, eT‘·|üs¡yÓTÆq ndüVü≤Hêìï

ìs¡›«+<ä«+>± ‘√dæ|ü⁄#·Ã&ÉyT.

¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<äΔ+ ‘·s¡yê‘· e\düyê<ä dü+¬øfi¢ qT+∫ $eTTøÏÔbı+~,

]|ü_¢ø>± ne‘·]+#·&É+‘√ bÕ≥T Á|üC≤kÕ«eT´+, kÕs¡«Á‹ø£ ejÓ÷»q z≥TVü≤≈£îÿ,

#·≥ºã<äΔbÕ\q, sêC≤´+>∑ã<äΔ eédüú, ˝ÖøÏø£yê<ä+, |”&ç‘·T\≈£î s¡ø£åD e+{Ï

$•wüº‘·\‘√ eTT+<ä&ÉT>∑Tydæq yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï >=|üŒ<X+ Ç+&çj·÷H. Á|ü‹ @{≤

»qe] 26q eTq+ m+‘√ Äq+<√‘ê‡Vü‰\‘√ |ü+&É>∑ #˚düTø√yê\q&É+˝À

dü+<˚Vü≤+ Ò<äT. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ e÷qe‘·≈£î, ùd«#·Ã¤≈£î, $y˚ø±ìøÏ Á|ürø£!

eTq sêC≤´+>∑+ eTq≈£î u≤>±H˚ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+<ë nì nqTe÷ì+#˚ yês¡T

m+<äs√ ñHêïs¡T. eTq sêC≤´+>∑+, eTq Á|üC≤kÕ«eT´+ u≤>± |üì#XÊj·Tq&É+˝À

Hê≈£î m˝≤+{Ï dü+<Vü≤+ Ò<äT. eTq+ Hê\T>∑T >=|üŒ $»j·÷\T kÕ~Û+#ê+.

n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï~ Áø£eT+‘·|üŒ≈£î+&Ü mìïø£\T »s¡|ü&É+, XÊ+‹j·TT‘·+>±

n~Ûø±sê\ ã~©— uÛ≤s¡‘Y >∑‘· 55 @fió¢>± á |ü+<∏ë˝À kÕ>∑T‘√+~. eTq eédüú\T

eTqT>∑&É kÕ–+#·>∑\&É+ ¬s+&√ $»j·T+. yê{Ï À nHø£+ eTq ÄX\qT

HÓs¡ys¡Ã Òø£b˛sTT ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙ eTq sêC≤´+>∑+ eTÚ*ø£ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T,

eTq bÕ\q ìs¡«Vü≤D dü+düú À¢ #ê˝≤uÛ≤>∑+ #Ó≈£îÿ #Ó<äs¡ Ò<äT. düTHêMT $dæ]q

düyê\TqT uÛ≤s¡‘Y m<äTs=ÿqï rs¡T eTq bÕ\q ìs¡«Vü≤D dü+düú\ eTÚ*ø£ XøÏÔ

dü+|üqï‘·≈£î ì\Te⁄≥<ä›+. <X+˝À @fi¢ ‘·s¡ã&ç sê»ø°j·T|üs¡yÓTÆq XÊ+‹j·TT‘·

yê‘êes¡D+ HÓ\ø=H˚ ≤ #˚j·T&É+˝À eTq bÕØº\T, sê»ø°j·Tyê<äT\T dü|òü\+

ø±e&É+ eT÷&√ $»j·T+. sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T nHø£ $wüj·÷˝À¢ eTq qeTàø±ìï

eeTTà#dæ ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙ sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T˝À n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄ø=ì b˛e&É+˝À,

30


Á|üC≤kÕ«$Tø£ dü+$<Ûëq+˝À nìïesêZ\ Á|ü»\≈£î uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø£*Œ+#·&É+˝À

yês¡T nqTdü]+∫q <Ûäè&ÉyÓTÆq, düeT‘·T\ýÓTÆq, $y˚ø£e+‘·yÓTÆq yÓ’K]ì eTq+

>∑T]Ô+#ê*. >ös¡$+#ê*. eTq sê»ø°j·T eédüú À nHø£ ˝§düT>∑T\T, ˝À≥TbÕ≥T¢

ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙ yÓTT‘· Ô+MT<ä Á|üC≤kÕ«eT´+ eT]+‘·>± $dü Ô]k˛Ô+~.

#=#·TÃ≈£îb˛‘·T+~.

<X $uÛÑ»q ‘ê\÷≈£î #<äT C≤„|üø±\T Áø£yT|” eTs¡T>∑Tq |ü&ÉT‘·T+&É≥+‘√

Ç+&çj·÷ ô|ò&És¡˝Ÿ ‘·s¡Vü‰ Á|üC≤kÕ«eT´+ qT+∫ ì»yÓTÆq ô|ò&És¡˝Ÿ eédüú>±

s¡÷|ü⁄<ë\Ã&É+ Hê\T>√ $»j·T+. <äXÊu≤›\ ‘·s¡ã&ç yê<√|üyê<ë\T, b˛sê{≤\

<ä]$T˝≤ Ç~ kÕ<Ûä |ü&ç+~. Ç+<äT≈£î eT÷&ÉT n+XÊ\T <√Vü≤<ä|ü&Ü¶sTT. u§yÓTÆà

πødüT˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ ‘·s¡Tyê‘· 356e n~Ûø£s¡D≈£î <ë<ë|ü⁄ Äj·TTe⁄ r]+~.

Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ ô|≥Tºã&ÉT\ <ë«sê ˝Òìb˛ì <ë‘·è‘ê«ìï Á|ü<ä]Ù+#·Tø=H˚

$#·ø£åD≤~Ûø±s¡+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT πø+Á<ëìøÏ ñ+&˚~. Ä]úø£ düs¡∞ø£s¡D e\¢ Ç|ü⁄Œ&ÉT

<ëì nedüs¡+ r]+~. dü+ø°s¡í Á|üuÛÑT‘ê«\T ‘·|üŒìdü] ø±e&É+‘√ sêÅcÕº\ô|’

πø+Á<ä+ kÕ«Ø #j·T&É+ nkÕ<Ûä yÓTÆb˛sTT+~. Ç+<äT≈£î n<äq+>± Ä]úø£ dü+|òüT+

<ë«sê Hê´j·Tã<äΔ+>±, düC≤e⁄>± ì<ÛäT\T πø{≤sTT+#·&É+ e\¢ eTq ô|ò&És¡*»+

eT]+‘· ã\|ü&ç+~.

>=|üŒ neø±X+

eTq Á|üC≤kÕ«eT´+˝À, sê»ø°j·÷˝À¢ nH˚ø£ ˝ÀbÕ\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ø=ìï

dü+<äsê“¤˝À¢ sêC≤´+>∑+ |üìrs¡TH˚ e÷sêÃ*‡ e∫Ã+~. sêC≤´+>±ìøÏ e+<ä

dües¡D\T #XÊeT+fÒ, <ëìï eTq+ m+‘·>± <äT]«ìjÓ÷>∑|ü]#êyÓ÷ ns¡úeTe⁄‘·T+~.

eTq sê»ø°j·T eédüú À e÷s¡TŒ rdüT≈£îsêe\dæq düeTj·T$T<. n$˙‹, Hs¡Á>∑düú‘·

eTq sê»ø°j·÷\qT eTVü≤e÷à]˝≤ |ü{Ïº|”&çdüTÔHêïsTT. XøÏÔ kÕeTsêú \qT s¡TEe⁄

#˚düTø=H˚ neø±XÊ\T \_Û+#·ø£ ù|<ä\T, nD>±]q esêZ\ yês¡T eT]+‘·>±

≈£î+–b˛‘·THêïs¡T. Á|üC≤kÕ«$Tø£ Á|üÁøÏj·T #·≥ºã<äΔ‘· ø°åDÏdüTÔ+&É≥+‘√ ‘·s¡#·T

Væ≤+kÕø±+&É ‘· …‘·TÔ‘√+~. eTq sê»ø°j·÷˝À¢, bÕ\q eédüú À eTÚ*ø£yÓTÆq

dü+düÿs¡D\T rdüT≈£îsêe\dæq nedüs¡+ m+‘Ó ’q ñ+~. eTq eédü ú

s√>∑Á>∑düúyÓTÆb˛sTT+~. BìøÏ ‘·ø£åD ∫øÏ‘·‡ nedüs¡+. ø±˙, eTôVAqï‘·yÓTÆq,

e÷qe‘ê $\Te\T ø£*–q sêC≤´+>∑+ eTq≈£î ñqï<äì, n~ dü+‘·è|æÔø£s¡+>±

32


ôV’≤<äsêu≤<é Àì ø£ uÀ<ÛäHêdüT|üÁ‹˝À |üø£å+ s√E\ ÁøÏ‘·+ Ç+õ˙]+>¥

ø± ÒJ $<ë´s¡Tú\≈£î yÓT&çø√\≈£î eT<Ûä »]–q eTTwæº j·TT<äΔ+, b˛{≤¢≥\T ` eTq

e´edüú˝À, sê»ø°j·÷˝À¢, |ü]bÕ\q $<Ûëq+˝À >∑\ ˝ÀbÕ\≈£î dü÷∫ø£\T,

yêsêÔ|üÁ‹ø£\ ø£<∏äq+ Á|üø±s¡+` ˇø£ Ç+õ˙]+>¥ $<ë´]ú s√&ÉT¶ Á|üe÷<ä+˝À

rÁe+>± >±j·T|ü&Ü¶&ÉT. kÕj·T+Á‘·+ ÄdüT|üÁ‹øÏ rdüTø=#êÃs¡T. ø±˙ eT÷&ÉT>∑+≥\

bÕ≥T mes¡÷ |ü{Ïº+#·Tø√H˚ ˝Ò<äT. ∫es¡≈£î Ä j·TTe≈£î&ÉT eTs¡Tdü{Ïs√E

ø£qTïeT÷XÊ&ÉT. <ë+‘√ Ç+õ˙]+>¥ $<ë´s¡Tú\T ¬s∫Ãb˛j·÷s¡T. yÓT&çø√\ô|’ <ë&ç

#˚XÊs¡T. ÄdüT|üÁ‹øÏ qwüº+ ø£*–+#ês¡T. yÓT&çø√\T ‹s¡>∑ã&Ü¶s¡T. Væ≤+dü≈£î

|üPqTø=Hêïs¡T. Ç+õ˙]+>¥ $<ë´s¡Tú\qT ∫‘·ø£u≤<ës¡T. yê] ãdüT‡\qT <Ûä«+dü+

#XÊs¡T. á yTs¡≈£î MT&çj·÷˝À e∫Ãq yês¡Ô\T $Hêï |üP]Ô yêdüÔyê\T eTq≈£î

‘Ó*j·Te⁄. ìC≤j·Tr>±, ìwüŒø£åbÕ‘·+>± $#ês¡D »]|æ‘˚H˚ ì»+ ãj·T≥

|ü&ÉT‘·T+~.

@ düuÛÑ düe÷»+˝ÀHÓ’Hê düC≤e⁄>± |üì#j·÷*‡q kÕ<Ûës¡D e´edüú\T Çø£ÿ&É

$|òü\eTj·÷´j·TH+<äT≈£î Ç+‘·≈£î$T+∫q ñ<ëVü≤s¡D Ò<äT. u≤<Ûä ‘êj·TT‘·yÓTÆq

@ düe÷»yÓTÆHê rdüTø√+&ç. Á|üe÷<ä+˝À >±j·T|ü&çq e´øÏÔì ÄdüT|üÁ‹øÏ rdüT≈£îe∫Ãq

eTs¡Tø£åD+ &Üø£ºs¡T¢ ∫øÏ‘·‡ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. Ä e´øÏÔ ÁbÕD≤\T ø±bÕ&˚+<äT≈£î

XÊj·TX≈£îÔ ≤ ø£èwæ #kÕÔs¡T. nsTTHê &Üø£ºs¡T¢ <e⁄fió¢ ø±<äT>∑<ë! >±j·÷\T #ê˝≤

rÁeyÓTÆq$ nsTTq|ü⁄Œ&ÉT, ãj·T≥≈£î ø£ì|æ+#·ì, Ò<ë ∫øÏ‘·‡≈£î §+>∑ì düeTdü \T

‘· …‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT yês¡T m+‘· Á|üj·T‹ï+∫Hê Á|üjÓ÷»q+ ñ+&É<äT. ø±˙, Á|üXï\T

yùd ã<äT\T ÁbÕD≤\T ø±bÕ&+<äT≈£î yês¡T eTT+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#ê*‡ ñ+≥T+~.

ø=ìïkÕs¡T¢ n‘·T´‘·ÔeT kÕúsTT˝À ∫øÏ‘·‡ #dæq|üŒ{Ïø° s√– ÁbÕD≤\qT ø±bÕ&É Òø£

b˛e#·TÃ. n˝≤+{Ï dü+<äsê“¤ À¢ &Üø£ºs¡¢≈£î ñqï |ü]$T‘·T\qT eTè‘·T&ç ≈£î≥T+ã

düuÛÑT´\T, $TÁ‘·T\T ns¡ú+ #düTø√yê*‡ ñ+≥T+~. &Üø£ºs¡¢ ìs¡¢ø£å + e Ò¢ ÁbÕD≤\T

b˛j·÷j·Tì eTè‘·T&ç ≈£î≥T+ã düuÛ ÑT´\T ˇø√ÿkÕ] nqTe÷ì+#·e#·TÃ.

n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT Ä|òæsê´<äTô|’ ‘·ø£åD+ düŒ+~+#˚+<äT≈£î ìC≤j·Tr>∑\, #·Ts¡T¬ø’q

>±+BÛ e÷s¡Z+ Ç<˚Hê...?nø√ºãsY 18, 2004


33

j·T+Á‘ê+>∑+ $y˚ø£e+‘·yÓTÆq @ eédüú ÀHÓ’Hê ñ+≥T+~. b˛sTTq ÁbÕD≤*ï

m˝≤>∑÷ rdüT≈£îsê Ò+. ø±˙ ‘·|ü⁄Œ #dæq yê]ì •øÏå+#ê*‡+<. uÛÑ$wü ‘·TÔ ÀHÓ’Hê

s√>∑T\≈£î m˝≤+{Ï ÄbÕj·T+ »s¡>∑≈£î+&Ü $~Û`$<ÛëHê\qT, eédüú\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê*‡ ñ+≥T+~. eTè‘·T\ ≈£î≥T+;≈£î\≈£î uÛ≤Ø>± qwüº|ü]Vü‰s¡+

Ç|æŒ+#ê*‡ ñ+≥T+~. ÁbÕD+ b˛sTTq+<äTe\¢ @s¡Œ&çq ˝À≥TqT M{Ï‘√

|üP&ÉÃ Òø£b˛sTTHê, ‘·|ü⁄ŒqT dü]~<äT›ø√e&ÜìøÏ, Hê´j·T+ #j·T&ÜìøÏ, Hê´j·T+

»]π>˝≤ #·÷&É{≤ìøÏ ø£ dü+ e÷qe kÕ<Ûä yÓTÆq ø£èwæ #j·÷* ø£<ë! <ëìe\¢,

Äy˚<äH˚ Äy˚X¯+>± e÷] Væ≤+dü≈£î <ë] rj·T≈£î+&Ü ìyê]+∫q≥¢e⁄‘·T+~.

ã+<ÛäTe⁄\T Äy˚X¯|ü&çb˛sTT nø±s¡D+>±, nHê´j·T+>± &Üø£ºs¡ ¢ô|’ <ë&çøÏ

bÕ\Œ&çq≥¢sTT‘, n˝≤+{Ï yê]ì ‘·ø£åD+ n<äT|ü⁄ #dæ, &Üø£ºs¡¢qT s¡øÏå+#·&ÜìøÏ

Hs¡>±fiflqT •øÏå+#·&ÜìøÏ ‘·–q j·T+Á‘ê+>±\T ñ+&Ü*. <ëìe\¢ eTs√ ‘·|ü⁄ŒqT

dü]~~›q≥¢e⁄‘·T+~. Á|ü»\ $XÊ\ Á|üjÓ÷»Hê\ <äècÕº eédüú düC≤e⁄>± |üì

#j·T&ÜìøÏ M\T ø£\T>∑T‘·T+~.

ôV’≤<äsêu≤<é dü+|òüT≥q $wüj·T+˝À Ç˝≤+{ÏyMT »s¡>∑ Ò<äT. |òüTÀs¡ ìs¡¢ø£å +

ø±s¡D+>± ˇø£ ù|ôw+{Ÿ eTè‹#Ó+<ë&ÉT. n‘·ì $TÁ‘·T\T #·{≤ºìï ‘·eT #‘·T˝À¢øÏ

rdüTø=ì &Üø£ºs¡¢ô|’ <ë&çøÏ bÕ\Œ&Ü¶s¡T. ã<äT\T>± &Üø£ºs¡÷¢ M~Û b˛sê{≤ìøÏ ~–,

Væ≤+dü≈£î |üPqTø=Hêï&ÉT. nìï+{ÏøÏ $T+∫, sêhyê´|üÔ+>± &Üø£ºs¡¢+‘ê $<ÛäT\T

ãVæ≤wüÿ]+#·&É+‘√ nHø£ eT+~ ÁbÕD≤\≈£î eTT|ü⁄Œ @s¡Œ&ç+~. s√>∑T\≈£î düVü‰j·T|ü&ç,

ÁbÕD≤\T ø±bÕ&˚+<äT≈£î ‘êeTTHêïeTqï $wüj·÷ìï &Üø£ºs¡T¢ eT]∫b˛j·÷s¡T.

Á|üuÛÑT‘·«+ CÀø£ + #düTø=qï MT<ä≥H yês¡T ‹]– $<ÛäT\≈£î Vü‰»s¡j·÷´s¡T. eTq

düe÷»+˝À ‘·>∑e⁄\≈£î, $yê<ë\≈£î Væ≤+dü ˇø£ÿfÒ |ü]cÕÿs¡+>± e÷]+<äq&ÜìøÏ

Ç+‘·≈£î$T+∫q ñ<ëVü≤s¡D Ç+πø+ ø±yê*? eè‹Ôø£fi≤XÊ\˝À¢ #·<äTe⁄≈£î+≥Tqï

#·Ts¡T¬ø’q j·TTe≈£î\T e÷eT÷\T M~Ûsö&ç ≤¢ Á|üe]Ô+#ês¡+fÒ $<ä yê]ì @$<Ûä+>±

eT]+‘· e÷qe‘êyê<äT\T>±, Ä˝À#·q |üs¡T\T>±, $E„\T>± r]Ã~~›q≥T¢?

á eéVü‰s¡+˝À ‘·|ü⁄Œq+‘ê ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ ñqï j·TTe≈£î\ MT< ‘√dæyj·T&É+

e÷Á‘·+ <Ûäs¡à+ ø±<äT. <äXÊu≤›\TÄ eTq düe÷»+˝À yfiS¢düT≈£îb˛sTTq |ü<äΔ‘·T\H

yês¡T nqTdü]+#ês¡T. n+‘ sêj·T\d”eT Ò<ë ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ, ;Vü‰sY\≈£î #Ó+~q

Væ≤+kÕ‘·àø£ eTTsƒê\ Hêj·T≈£î\H˚ rdüTø√+&ç. Á|ü‘·´s¡T ú\qT j·T<∏ ˚#·Ã ¤>±

34


#·+|ü⁄≈£îqï|üŒ{Ïø° yê]πøMT ø±e&É+ Ò<äT. #·≥º+ ìdü‡Vü‰j·T+>± e÷]b˛e&ÉyTø±<äT,

#·{≤ºìï neT\T|üsêÃ*‡q yêπs n˝≤+{Ï Vü≤‘ê´ø±+&É\qT Áb˛‘·‡Væ≤düTÔHêïs¡T. yÓ’]

esê¢≈£î #Ó+~q ne÷j·T≈£î …+<äs√ eTTsƒêø£ø£å\≈£î ã* ne⁄‘·THêïs¡T. Á|ü‘· s¡Tú\qT

bÕX¯$ø£+>± eT≥Tºô|≥º&É+ s√EyêØ ø±s¡´Áø£eT+>± e÷]b˛sTT+~. eTTsƒê\

Hêj·T≈£î\T düe÷+‘·s¡ Á|üuÛÑT‘ê«ìï q&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T. <X+˝Àì nHø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢

Hs¡>±fifl eTTsƒê\T, e÷|òæj·÷\ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. e÷|òæj·÷u≤dt\T

m˝≤+{Ï |üìHÓ’Hê düTHêj·÷dü+>± #·ø£ÿu…≥º>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. ìdü‡Vü‰j·TT˝…’q

bÂs¡T\≈£î, b˛©düT n~Ûø±s¡T\≈£î, dæìe÷ ‘ês¡\≈£î, $$<Ûä s¡+>±\ Á|üeTTKT\‘√

bÕ≥T sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î ôd’‘·+ yê] Ä»„ Ò •s√<Ûës¡ +, yêdüÔe+˝À e÷|òæj·÷\T

ø√s¡Tº\≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± e÷]b˛j·÷s¡T. ø√]q+‘· &É_“ùdÔ #ê\T $yê<ë˝À¢

‘·\<ä÷s¡Ã&É+, ‘·eT<Ó’q ‘·s¡Vü‰˝À ø£s¡ÿXyÓTÆq rs¡TŒ\T yÓ\Te]+#·&É+ e÷|òæj·÷\≈£î

e÷eT÷ …’b˛sTT+~. n˝≤+{Ï πødüT˝À¢ e÷|òæj·÷ Hêj·T≈£î\ Äj·TT<Ûë\T ` Væ≤+dü

Ò<ë ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&Ü*‡ edüTÔ+<äqï u…~]+|ü⁄\T, <ëk˛Vü≤eTq&É+ ‘·|üŒ

u≤~Û‘·T&ç eTT+<äT eTs√ e÷s¡Z+ ñ+&É<äT. #·≥º+, b˛©düT\ ìdü‡Vü‰j·T‘· ø£fifl≈£î

ø£&ÉT‘·T+≥T+~. #·{≤ºìï ∫+∫ b˛>∑T\Tô|{Ïºqyê&˚, XÊdüqø£s¡Ô nsTTq|ü⁄Œ&ÉT

ne÷j·T≈£î …’q Á|ü»\≈£î ø±˙, Á|ü‘· s¡Tú\≈£î ø±˙ s¡ø£åDÒeTT+≥T+~? ã˝≤ìï

eT]+‘· ã\+‘√H m~]+#ê*‡ ñ+≥T+~ ø±˙ nHê´j·T+>±, nÁø£eT+>± ã˝≤ìï

Á|üjÓ÷–+#·&É+ e÷Á‘·+ #·≥ºã<äΔ+ ø±uÀ<äT.

$#·ø£ åDs¡Væ≤‘·+>± ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&É≥+ <ë«sêH˚ #·{≤ºìï

neT\T|üs¡#·>∑\eTì eTq b˛©düT\T ≈£L&Ü uÛ≤$düTÔ+{≤s¡T. ìs¡+≈£îX n~Ûø±s¡yT

ìπsí‘·>± e÷]b˛sTT+~. s√EyêØ ˝≤yê<˚M\ dü+<äs¡“¤+>± ôd’‘·+ @<Ó’Hê

$wüj·÷ìï >∑{Ï º>± #Ó|üŒ&ÜìøÏ |üs¡Twü|ü<äC≤˝≤ìï ñ|üjÓ÷–düT Ô+{≤+.

#ÓsTT´#düT≈£î+{≤+, ≈£L´ ø£≥º&É+ yÓTT<ä\Tø=ì dæ{° ãdüT‡˝À #√≥Tdü+bÕ~+#·&É+

es¡≈£î, ãVæ≤s¡+>∑düú\+˝À bı>∑‘ê>∑&É+ yÓTT<ä\Tø=ì s√&ÉT¶MT<ä ñyTàj·T&É+ es¡≈£î,

ˇø£ $wüj·T+ô|’ $yê<ä+ yÓTT<ä\Tø=ì düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·Tø√e&É+ es¡≈£î

nìï+{≤ Væ≤+kÕ Á|üeè‘Ô. XÊ+‹øÏ mø£ÿ&Ü #√fÒ Ò<äT. Væ≤+dü≈£î >∑T¬s’q e´øÏÔ

eT]+‘· Væ≤+dü‘√ ‹s¡>∑ã&É‘ê&ÉT, Ò<ë ‘·q≈£î »]–q nHê´j·÷ìï eTÚq+>±

uÛÑ]kÕÔ&ÉT. @<Ó’Hê ˇø£ $yê<ä+ ‘·˝…‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT ` <ëìï XÊ+‹j·TT‘·+>±,

Hê´j·Tã<äΔ+>±, >ös¡eÁ|ü<ä+>± |ü]wüÿ]+# neø±XÊHï eTq+ ø£*Œ+#·&É+ Ò<äT.


35

$yê<ë\qT, düeTdü \qT XÊ+‹j·TT‘·+>± |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ sê»ø°j·÷\T ˇø£

e÷s¡Z+ ‘·s¡ÿkÕeTs¡ú´+, yêdüÔyê\ <ë«sê q#·ÃC…|üŒ&É+— Hêj·Tø£‘·« HÓ’‹ø£ X¯øÏÔ,

yÓTC≤]{° n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ nqT>∑TD´‘· nH |ü<äΔ‘·T\ <ë«sê Bìì kÕ~Û+#·e#·TÃ

Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ` yÓTC≤]{° n_ÛÁbÕj·T+ sêC≤´+>±ìøÏ, #·{≤ºìøÏ nqT>∑TD+>±

ñqï+‘·es¡≈£î, yÓTÆHê]{° <ëìì ÄyÓ÷~+#ê*‡+<˚. ‘·s¡yê‘· yÓTÆHê]{°

n_ÛÁbÕj·÷ìπø $düÔè‘· »HêyÓ÷<ä+ \_Û+#·e#·TÃ. n< yÓTC≤]{° n_ÛÁbÕj·T+>±

e÷s¡e#·TÃ Ò<ë yÓTC≤]{° À ñqïyês¡T eT<ä›‘·T ø√˝ÀŒsTT, ˇø£|ü⁄Œ&ÉT yÓTÆHê]{° À

ñqïyê]øÏ n~Ûø±s¡+ n|üŒ–+#ê*‡ sêe#·TÃ. $_Ûqï düeTdü´\≈£î Ç˝≤+{Ï

XÊ+‹j·TT‘· |ü]cÕÿs¡yT Á|üC≤kÕ«eT´+ n+‘·dü÷‡Á‘·+.

eTq sê»ø°j·÷˝À¢ n˝≤+{Ï düVü≤qo\‘·, VüQ+<ë‘·q+, ‘·s¡ÿ+ <ë«sê Ò<ë

HÓ’‹ø£XøÏÔ <ë«sê Ç‘·s¡T\≈£î q#·ÃC…ù|Œ kÕeTs¡Δ + ns¡T<Ó’b˛e&É+ $#ês¡ø£s¡+. eTq

#·≥ºdüuÛÑ À¢ sê»ø°j·Tyê<äT …qï&É÷ ‘ê]ÿø£+>±, yêdüÔyê\ Ä<Ûës¡+>± ‘·eTyê<äq

$ì|æ+#·s¡T. yês¡T πøe\+ Á|ü‘· s¡Tú\ H√s¡T H=πøÿdüTÔ+{≤s¡T. düuÛÑ eT<Ûä ˝ÀøÏ #]

n\¢] #düTÔ+{≤s¡T. düuÛ≤ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î $|òü÷‘·+ ø£*–kÕÔs¡T. <äTsê“¤wü ≤&ÉT‘ês¡T.

eTTwæº j·TT<ëΔ\≈£î, Væ≤+dü≈£î ôd’‘·+ bÕ\Œ&É‘ês¡T. #·≥ºdüuÛÑ\≈£î mìï¬ø’q eTq sê»ø°j·T

Hêj·T≈£î Ò Ç˝≤+{Ï Á|üe÷D≤\T HÓ\ø=*Œq|ü⁄Œ&ÉT, yÓT&çø√\T, Ç+õ˙s¡T¢ Hê>∑]ø£‘·

>∑\ e÷qee÷Á‘·T\T>± m˝≤ Á|üe]Ô+#·>∑\T>∑T‘ês¡T?

¬s+&ÉT $<ë´]ú esêZ\ nHê>∑]ø£‘· Á|ües¡Ôq, Væ≤+kÕ‘·àø£ yÓ’K] eTq düe÷»+˝À,

sê»ø°j·÷˝À¢, dü+düú À¢ ˝ÀbÕ\≈£î n&É¶+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. ø±˙ eTq düeTdü \≈£î

düe÷<Ûëq+ Væ≤+düø±<äT. ô|’>± <ëìe\¢ düeTdü \T eT]+‘· dü+øÏåwüºeTe⁄‘êsTT.

|ü]cÕÿs¡+ eT]+‘· ø£wüºyÓTÆb˛‘·T+~. ñuÛÑj·TesêZ\÷ j·T<∏˚#·Ã¤>± Væ≤+dü≈£î

bÕ\Œ&Ü¶sTT. ‘·eT≈£î nHê´j·T+ »]–+<äì uÛ≤$+#êsTT. ‘·eT Á|ües¡ÔqqT

düeT]ú+#·Tø=HêïsTT. ‘·eTyê<äH dü¬s’q<äì, ne‘·*es¡Z+ yê<äq ‘·|ü⁄Œ nì nHêïsTT.

‘·eT yÓ’Kπs dü¬s’q<äH Ç˝≤+{Ï ‘·|ü⁄Œ&ÉT n_ÛÁbÕj·T+e\¢ düeTdü qT |ü]wüÿ]+#·&É+

ø£wüº+. ≈£î≥T+u≤˝À¢ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï $yê<ë\T #·÷düTÔ+{≤+. Væ≤+kÕ<˚«cÕ\T

ô|]>±j·T+fÒ #ê\T ø£q÷ï$Tq÷ï >±qì |ü]dæú‹ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. eTqTwüß\T

n&É$˝Àì »+‘·Te⁄˝≤¢ e÷]b˛‘ês¡T. ã\y˚T ìs¡íj·÷‘·àø£yÓTÆb˛‘·T+~. Væ≤+dü

Á|üã*q|ü⁄Œ&ÉT ne÷j·T≈£î\T, ã\V”≤qT Ò n‘· ~Ûø£+>± qwüºb˛‘ês¡T. düùV≤‘·Tø£yÓTÆq

36


#·s¡Ã yê<äq kÕúH˚ ã\ Á|üjÓ÷>∑+ #√≥T #˚düTø=+fÒ` Á|üC≤ Á|üjÓ÷»q+

ø=s¡>±ì<Ó’b˛‘·T+~. eT] |ü]dæú‘·T\qT #·ø£ÿ~<ä›&É+ m˝≤?

ˇø£ düe÷»+>± düeTdü qT eTq+ >∑T]Ô+#ê*. $yê<ë\ |ü]cÕÿsêìøÏ Væ≤+dü

e÷s¡Z+ ø±e&Üìï K+&ç+#ê*. @~ düùV≤‘·Tø£yÓ÷, @~ ìπsΩ‘·Tø£yÓ÷ Ä˝À∫+#

C≤„q+, uÛ≤wü <ë«sê ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT ã\+>± $ì|æ+#·>∑*π> kÕeTs¡ú +

eTqwüß\≈£î e÷Á‘·yT ñHêïsTT. bÕX$ø£ ã˝≤ìï ñ|üjÓ÷–+#·&É+ |üXó\ø£åD+.

eTqTwüß\T>± eTq+ ñ‘·ÿèwüºkÕúsTT˝À $uÛÒ<ë\T |ü]wüÿ]+#·Tø√>∑\+. XÊ+‹j·TT‘·

|ü<äΔ‘·T\ <ë«sê Hê´j·T+ bı+<ä>∑\+. Væ≤+dü @ s¡÷|ü+˝À ñHêï, <ëìì eTq+

K+&ç+#ê*. Væ≤+dü nHø£ $<Ûë\T, eTVæ≤fi\ |ü≥¢ $#·ø£åD, |æ\¢\ #‘· yÓ{Ïº#êøÏ]

#˚sTT+#·&É+, j·TTe‘·T\qT e´_Û#ês¡+ }_˝ÀøÏ ˝≤>∑&É+, ≈£î\+ ù|s¡T‘√

nee÷ì+#·&É+, ÁXeTXøÏÔì <√#·Tø√e&É+, m~π> neø±XÊ\T Çe«ø£b˛e&É+`

Çe˙ï Væ≤+dü˝À uÛ≤>∑y˚T. ãj·T≥≈£î ø£qã&˚ Væ≤+dü ø£Hêï á Væ≤+ùd

Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq~. ì»yÓTÆq XÊ+‹ø±eTTø£ düe÷»yT Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq düe÷»+

ø±>∑\<äT. Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq düe÷»+˝ÀH ì»yÓTÆq XÊ+‹ HÓ\ø=q>∑\<äT. düe÷»+˝À

n+<ä]ø° |üP]Ô Hê´j·T+ #≈£Ls¡Ã&É+ kÕ<Ûä |ü&Éø£b˛e#·TÃ ø±˙ Hê´j·÷ìï, ìC≤j·Trì

Ä$wüÿ]+# ~X˝À eTT+<ä+» yj·T Òø£b˛‘, Væ≤+düqT Áù|πs|æ+∫qyês¡eTe⁄<ë+.

Hê´j·T |ü]s¡ø£ åD≈£î, neT\T≈£î ‘√&ÉŒ&˚ kÕ<Û äqy˚T #·≥º+. #·≥º+

<äTs¡“¤\yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT Hê´j·T+ »s¡>∑&É+‘√ Ä\dü yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT Ò<ë ndü\T Hê´j·TyT

<äø£ÿq|ü⁄Œ&ÉT u≤~Û‘·T\ eTT+<äT $T– Òe÷s¡Z+ Væ≤+dü ø£ÿfÒ. Á|üe÷<ä+˝À >±j·T|ü&çq

$<ë´]úøÏ ‘·ø£åD+ ∫øÏ‘·‡ #dæ ñ+fÒ, Ò<ë n‘·ì düVü≤#·s¡ $<ë´s¡Tú\ |òæsê´<äTô|’

yÓ+≥H˚ düŒ+~+∫ ‘·>∑T #·s¡´ rdüTø=ì ñ+fÒ Væ≤+ùd »]π>~ ø±<äT. #·≥º+

$|òü\yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT Væ≤+ùd sê»´yT\T‘·T+~. Væ≤+düqT düeTs¡ú+>± m<äTs√ÿyê\+fÒ

á dü‘ê´ìï eTq+ >∑T]Ô+#ê*. e÷|òæj·÷ eTTsƒê\ Væ≤+kÕø±+&É Ä#ês¡ø£‘ê«ìøÏ

<ë]rdüTÔqï e÷≥ ì»yT. Væ≤+dü #Ó\πs>∑&ÜìøÏ, e÷|òæj·÷\T ù|ÁfÒ>∑&ÜìøÏ #·≥º+

$|òü\+ ø±e&ÉyT ø±s¡DeTqï~ eT]+‘· dü‘· +. @~ ø±s¡DyÓ÷, @~ |üs¡ ekÕqyÓ÷

ns¡ú+ ø±q+‘·>± Ä ¬s+&É÷ ø£*dæb˛j·÷sTT. ø£<ëìï eTs=ø£{Ï Áb˛~ #düTÔHêïsTT.

n+<äTe\¢ #·{≤ºìï |ü⁄qs¡TJ®$+|üCÒj·÷*. Væ≤+dü, nsê#·ø±\ $wüe\j·÷ìï

#Û~+#ê\+fÒ Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq düeTdü \ô|’ ‘·ø£åD+ <äèwæºkÕ]+∫, Á|ü»\ $q‘·T\ô|’


37

yÓ+≥H düŒ+~+#·>∑\ e´edüú ø±yê*. eTq eT<Ûä m+‘· rÁekÕúsTT $uÛÒ<ë …’Hê

ñ+&Ée#·TÃ. Hê>∑]ø£, XÊ+‹j·TT‘· |ü<äΔ‘·T˝À¢ yê{Ïì |ü]wüÿ]+#·Tø√yê*. Á|ü»\

u≤>√>∑T\ ø£Hêï &Éã÷“, n~Ûø±sê Ò sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î Á|ü<ÛëqyÓTÆb˛sTTq|ü⁄Œ&ÉT

Væ≤+dü nìyês¡ |üs¡ ekÕqyT. düe÷»+ @ ~X>± kÕ>±˝À ìs¡ísTT+#~ bÕØº\T,

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î˝Ò. yês¡T eTqkÕ, yê#ê, ø£s¡àD≤ Væ≤+düqT $&ÉHê&Ée\dæ

ñ+≥T+~. ˙‹, ìC≤j·Tr\‘√ ≈£L&ÉTø=qï, Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq sê»ø°j·T, mìïø£\

e´edüúqT Ä$wüÿ]+#·e\dæ ñ+≥T+~. Òø£b˛‘ uÛÑkÕàdüTs¡T&ç ≤ ‘êeTT düèwæº+∫q

Væ≤+kÕ‘·àø£ X≈£îÔ\ #‹˝À ‘êyT n+‘·yÓTÆb˛‘ês¡T.

* * *

38


áyês¡+ eTq<˚X¯ sê»ø°j·÷˝À¢ ø=ìï nkÕ<Ûës¡D dü+|òüT≥q\T

#√≥T#düTø=HêïsTT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï Áù|$T+# yês¡+<ä]˙ •ã÷kı¬sHé ñ<ä+‘·+,

bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï Á|ü‹wü˜+uÛÑq, eTq sêh+˝À ø£&É|ü bÕs¡¢yÓT+≥T

d”≥T $wüj·T+˝À ‘· …‹Ôq $yê<ä+ Äy<äq≈£î >∑T]#kÕÔsTT. Á|üC≤J$q+˝À ø£ dü

Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·≈£î+&Ü Á|üC≤kÕ«e÷´ìï q&É|ü≥+ nkÕ<Ûä´+. mìïø£\˝À

»j·÷|ü»j·÷\‘√H bÕ\q q&Ée<äT. mìïø£\sTTq Á|üuÛÑT‘·«+|ü≥¢, #·≥ºdüuÛÑ\ |ü≥¢

Á|ü»\˝À ñqï $XÊ«düyT eTq sêC≤´+>±ìï, Á|üC≤kÕ«eT´ eédüúqT s¡øÏådüTÔ+~.

á $wüj·÷ìï eTq Á|ü<Ûëq bÕØº\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T $düà]düTÔqï yÓ’q+ >∑‘·yês¡+

dü+|òüT≥q\‘√ Á|üdüTŒ¤≥yÓTÆ+~.

eT+Á‹ |ü ≤j·Tq eT+Á‘·+

•ã÷ kı¬sHé kÕe÷q´ bÂs¡T&ÉT ø±<äT. Äj·Tq kÕøå±‘·TÔ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+˝À

z ø°\ø£XÊK≈£î kÕs¡<Ûä + eVæ≤düTÔqï πø_HÓ{Ÿ eT+Á‹. <äXÊu≤Δ\ |üs¡ +‘·+ C≤s¡â+&é

eTTøÏÔyÓ÷sêÃ≈£î Äj·Tq Hêj·T≈£î&ÉT>± eéVü≤]+#ês¡T. n˝≤+{Ï e´øÏÔ 30 @fi¢

ÁøÏ‘·+ C≤s¡â+&é˝Àì ∫s¡÷~j·÷˝À kÕeT÷Væ≤ø£ Vü≤‘ê´ø±+&É≈£î Hêj·Tø£‘·«+

eVæ≤+#ês¡ì, Ä <ës¡TD+˝À Á|ü<Ûëq ì+~‘·T&Éì yês¡Ô §#êÃsTT. z Hê´j·TkÕúq+

30 @fió¢ >∑&ç#êø£ Äj·Tqô|’ n¬sdüTº yê¬s+≥T C≤Ø #dæ+~. Ç<<√ kÕe÷qéTsTTq

eéVü‰s¡+ ø±<äT. Vü≤‘ê´ø±+&ÉqT $T+∫q Hs¡+ eTs=ø£{Ï Ò<äT. n˝≤π> eTs√

Vü≤‘ê´Hs¡+˝À ≈£L&Ü •ã÷kı¬sHé eTT<ë›sTT nì yês¡Ô §düTÔHêïsTT. n˝≤+{Ï rÁe

Hsê\≈£î bÕ\Œ&É¶ e´≈£îÔ\T <X sêC≤´+>±ìï s¡øÏå+# u≤<Ûä ‘· ñqï #·≥ºdüuÛÑ\˝À

ñ+&É≥+ eTVü‰|ü#ês¡+. sêC≤´+>±ìï, #·{≤ºìï >ös¡$kÕÔqì X|ü<∏ä+ #dæ eT+Á‹

|ü<ä$ì #|ü{Ïºq kı¬sHé, ‘·qô|’ yê¬s+≥T C≤Ø ø±>±H sêJHêe÷ #j·Te\dæ+~.

ø±ì n˝≤+{Ï $#·ø£åDqT, $»„‘·qT eTq sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\˝À #ê˝≤eT+~

@Hê&√ ø√˝ÀŒj·÷s¡T. ìdæ‡>∑TZ>±, E>∑TbÕ‡ø£s¡+>± ‘·eT n~Ûø±sêìï, nÁø£e÷s¡®qqT,

$\Te\≈£î ˙fi¯ó¢...

ªC≤‹ ìsêà‘·\Tμ Mfi¯ó¢...!

p …’ 26, 2004


39

Ä&É+ãsêìï Á|ü<ä]Ù+#·Tø√e≥+ yê]øÏ n\yê≥sTT+~. n+<äTπø •ã÷kı¬sHé

yÓ+≥H˚ sêJHêe÷ #˚j·Tø£b˛>±, j·T÷ìj·THé eT+Á‹>± ñ+≥÷ me]ø°

<=s¡ø£≈£î+&Ü |ü˝≤j·Tq eT+Á‘·+ |ü]ƒ+#ês¡T! Ç~ Vü‰kÕ´düŒ<äy˚T ø±<äT— eTq

Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ n‘· +‘· $cÕ<äø£s¡+. kÕøå±‘·TÔ z j·T÷ìj·THé eT+Á‹ #·{≤ºìøÏ

<=s¡ø£≈£î+&Ü ñ+&É≥+ ø√dü+ bÕ]b˛e\dæq |ü]dæú‹ e∫Ã+<ä+fÒ eTq sê»´

eédüú Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ m+‘·>± q>∑Tu≤≥e⁄‘·T+<√ yπs $e]+#·qø£ÿs¡ Ò<äT.

∫s¡÷~j·÷ πødüT˝ÀqT, Ç‘·s¡ Vü≤‘ê´Hsê\ $wüj·T+˝ÀqT, eTT<ë›sTT\qT n¬sdüTº

#j·T{≤ìøÏ eT÷&ÉT <äXÊu≤›\T |ü{Ïº+<ä+fÒ Hs¡ Hê´j·T eédüú m+‘·>± q‘·Ôq&Éø£

q&ÉTk˛Ô+<√ ns¡úeTe⁄‘·T+~. Ç+<äT˝À Hê´j·TkÕúHê˝Ò ø±<äT— H˚s¡|ü]XÀ<äø£

j·T+Á‘ê+>∑+ ≈£L&Ü m+‘·>± $|òü\eTsTT+<√ düŒwüºeTe⁄‘√+~. n+<äTπø eTq

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï eT∞fl düs¡sTTq u≤≥MT<ä ô|{≤º\+fÒ düeT÷\ Á|üøå±fiq nedüs¡+.

Çø£ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À bÕ\ø£, Á|ü‹|üøå±\ bÕÁ‘·qT ‹\øÏùdÔ eTq eédüú À ãVæ≤s¡+>∑

#·s¡Ã˝À Á|üe÷D≤\T m+‘·>± ~>∑C≤sêjÓ÷ ‘Ó\Tk˛Ô+~. H˚s¡#·]‘·T\qT, rÁe

Äs√|üD\T m<äTs=ÿHyê]ì ø£ dü+ eT+Á‹es¡Z+ qT+∫ ‘=\–+#ê\ì Ä+<√fiq

#j·T≥+ düãuÒ. nsTT‘ n+<äT≈£î bÕs¡¢yÓT+≥TqT düÔ+_Û+|üCÒj·T≥+ düeTs¡Δ j·T+

ø±<äT. @ bÕØº, ˝Ò<ë ≈£L≥$T n~Ûø±s¡+˝À ñHêï Á|ü‹|üøå±\T u≤<Ûä´‘·‘√

eéVü≤]+#·≥+ nedüs¡+. Á|üC≤kÕ«eT´ s¡<∏ëìøÏ bÕ\ø£ |üø£å+, Á|ü‹|üø£å+ Çs¡T

#·Áø±\T. düuÛÑ À ñqïyês¡+‘ê mìïø£sTT+~ Á|ü»\≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T>± eéVü≤]+∫

»qVæ≤‘êìï ô|+bı+~+#·&Üìπø ‘·|üŒ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï n|üVü‰dü + #j·T≥+ø√dü+

ø±<äT. n~Ûø±s¡+˝À ñqï |üøå±\T ‘·|ü⁄Œ#ùdÔ ì\Bùd u≤<Ûä ‘·, Á|ü»\qT düMTø£]+#

Vü≤≈£îÿ Á|ü‹|üøå±\≈£îHêïsTT. ø±˙ ndü\T düuÛ≤ ø±s¡ ø£ ≤bÕ Ò q&Ée≈£î+&Ü #j·T≥+

Á|ü»\≈£î, mìïø£\≈£î, sê»ø°j·÷\≈£î Vü‰ì #düTÔ+~. nsTT‘ @<√ ˇø£ e+ø£q

j·÷^ #˚j·T≥y˚T Á|ü‹|üøå±\ bÕÁ‘·>± uÛ≤$+#·≥+ »s¡T>∑T‘√+~. ‘·Vü≤˝≤ÿ

ñ<ä+‘·+˝À @ Hs¡eT÷ s¡TEe⁄ ø±ø£b˛sTTHê n|üŒ{Ï s¡ø£åDeT+Á‹ C≤]® ô|òsêï+&ÓCŸqT

düuÛÑ À ãVæ≤wüÿ]+∫ ÄHê{Ï Á|ü‹|üø£å bÕØº\T z <äTdü‡+Á|ü<ëj·÷ìøÏ Hê+~ |ü*ø±sTT.

Á|üdüTÔ‘· Á|ü‹|üøå±\T eTs√ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£îy˚dæ ndü\T düuÛÑqT q&Ée≈£î+&Ü

#˚düTÔHêïsTT. eTq kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìøÏ Á|ürø£ nsTTq bÕs¡¢yÓT+≥T Wqï‘ê´ìï

~>∑C≤s¡Ã≥+˝À Ç˝≤ ø£]ì $T+∫ eTs=ø£s¡T b˛{°|ü&ÉT‘·THêïs¡T. düùV≤‘·Tø£eTsTTq

$eTs¡Ù\T, Á|ü‹ $eTs¡Ù\T nedüs¡+. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Äs√>∑ ø£s¡eTsTTq #·s¡Ã

40


ùV≤‘·Tã<äΔeTsTTq yê<äq\T ø°\ø£+. ø±ì ndü\T #·s¡Ã≈£î, yê<äq≈£î neø±XyT

Òì Ø‹˝À nìï |üøå±\T eéVü≤]+#·≥+ <X Á|üjÓ÷»Hê\qT, sêC≤´+>∑ã<äΔ

bÕ\qqT, Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ≈£î+>∑Bk Ô+~.

Ç|üŒ{Ïø£sTTHê bÕs¡¢yÓT+≥T ø£fió¢ ‘Ó]∫ <XÊìøÏ düeTs¡ú Hêj·Tø£‘ê«ìïyê«*.

|æ\¢\T n\¢] #düTÔ+fÒ, #·≥ºdüuÛÑ\˝À ˝≤>± Á|üe]Ô+#·e<ä›ì yêÚ≤´ì+# |ü]dæú‹ì

b˛>={≤º*. rÁe Hsê\≈£î bÕ\Œ&É¶≥Tº düŒwüºeTsTTq Ä<Ûësê\Tqï yês¡+<ä]˙ bÕØº‘√

ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü >∑T]Ô+#ê*. n˝≤+{Ï yês¡+<ä]˙ eT+Á‹ |ü<äe⁄\ qT+∫

‘=\–+#·≥yT ø±<äT, bÕs¡¢yÓT+≥T qT+∫ ãVæ≤wüÿ]+#ê*. >∑‘·+˝À Vü≤‘· ,

e÷quÛÑ+>∑+, ñÁ>∑yê<ä+, <˚X¯Á<√Vü≤+˝≤+{Ï rÁe n_ÛjÓ÷>±\T m<äTs=ÿ+≥÷,

Hê´j·TkÕúq+˝À Hsês√|üD »]–q yê]ì #·≥ºdüuÛÑ\≈£î nqs¡TΩ\T>± #Ój·÷´\H

Á|ü‹bÕ<äq\T e#êÃsTT. 2002˝À nuÛÑ s¡Tú\T ‘·eT $esê\qT Á|üø£{Ï+#ê\ì

düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒì∫Ãq H|ü<∏ä +˝À s¡÷bı+~+∫q Ä]¶HÓqT‡˝À n˝≤+{Ï mì$T~

Hsê\qT ù|s=ÿHêïs¡T. sê»ø°j·T+>± bÕØº\ eT<Ûä @ø±_ÛÁbÕj·T+ ≈£î<äs¡ø£b˛e≥+,

n˝≤+{Ï Hsês√|üD\qT Hê´j·TkÕúq+˝À m<äTs=ÿ+≥Tqïyê]ì mìïø£ À¢ b˛{°øÏ

nqs¡TΩ\T>± |ü]>∑DÏ+#ê\ì #dæq Á|ü‹bÕ<äq ÄHê&ÉT M–b˛sTT+~. Ç|üŒ{Ïø£sTTHê

nìï bÕØº\T ø£fió¢ ‘Ó]∫ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ñqï ªHs¡düTÔ\μqT düuÛÑqT+∫ ãVæ≤wüÿ]+#ê*.

sê»éédüú nHÓ’‹ø£‘·

Çø£ eTqsêh+˝À |üø£å+ s√E\T>± ø£&É|ü bÕs¡¢yÓT+≥T kÕúq+ >∑T]+∫ e∫Ãq

}Vü‰>±Hê\≈£î ‘Ós¡|ü&É≥+ dü+‘√wüø£s¡+. eTTKéT+Á‹ sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ >∑‘·+˝À

ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤+∫q Ä ÀødüuÛÑ kÕúq+ qT+∫ Äj·Tq k˛<äs¡T&ÉT $yø±q+<ä¬s&ç¶

Á|üdüTÔ‘· ˝ÀødüuÛÑ düuÛÑT´\T. nsTT‘ dü«j·÷Hê k˛<äs¡T&ç‘√ sêJHêe÷ #sTT+∫, Ä

kÕúHêìøÏ »]π> ñ|ü mìïø£˝À ‘·q ≈£îe÷s¡T&çì ì\u…{Ïº+∫ ¬>*|æ+#ê\ì

sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ Ä˝À∫düTÔHêïs¡ì, n+<äT≈£î bÕe⁄\T ø£<äT|ü⁄‘·THêïs¡ì yês¡Ô §#êÃsTT.

n˝≤+{Ï Ä˝À#·q Ò<äì, ‘·q k˛<äs¡T&ÉT ÀødüuÛÑ düuÛÑT´\T>± ø=qkÕ>∑T‘ês¡ì yÓ’.mdt.

Á|üø£{Ï+#·≥+ $»„‘·‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï ìs¡íj·T+. ìjÓ÷»ø£esêZ\T ≈£î≥T+ã

ÄdüTÔ\T>±qT, kı+‘· mùdº≥T¢>±q÷ e÷]b˛‘·THêïsTT. sê»ø°j·T+ Á|üC≤ùde ø√dü+

ø±ø£ ≤uÛÑkÕ{Ï yê´bÕs¡+>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~+~. <ë+‘√ Ä<ÛäTìø£ »MT+<ëØ\T

<X+˝À nìï ÁbÕ+‘ê\˝ÀqT yÓ*XÊsTT. eTq Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ Ç~ z uÛÑj·T+ø£s¡


41

düeTdü . Á|ü»\ $X«dü j·T‘· ñ+&Ü\+fÒ, sêC≤´+>∑ $\Te\qT s¡øÏå+#ê\+fÒ,

sê»ø°j·÷ìï eT∞fl »qVæ≤‘êìï ô|+# |ü$Á‘· yê´dü+>∑+>± Á|ü‹wæ+#ê*. n˝≤ø±ø£

yês¡dü‘·« sê»ø°j·÷\qT q&ÉT|ü⁄‘·÷, |ü<äe⁄\qT ÄdüTÔ\˝≤>± |ü+#ê\ì #·÷&É≥+,

C≤‹ Á|üjÓ÷»Hê\ø£Hêï, ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»Hê\qT $Tqï>± uÛ≤$+#·≥+ n‘· +‘·

Á|üe÷<äø£s¡+. yêeT|üøå±\qT $TqVü‰sTTùdÔ nìï Á|ü<Ûëq bÕØº\˝ÀqT á <Û√s¡DT\T

Á|üã*b˛j·÷sTT. n+<äTπø mìïø£\ eédüúqT e÷s¡Ã≥+, bÕØº˝À n+‘·s¡Z‘·

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï HÓ\ø=\Œ≥+ H{Ï C≤rj·T nedüs¡+.

@eédüú nsTTHê πøe\+ #·{≤º\e\¢, mìïø£\ e\¢, n~Ûø±s¡+˝À ñqï yêfi¢

|ü{≤{À|ü+e\¢ q&Ée<äT, Á|ü»\≈£î Ä eédüú |ü≥¢ ñqï $XÊ«düyT Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ

}|æ]. n˝≤ø±ø£ sê»´ eédüú À nHÓ’‹ø£‘·, n<äs¡Ù+ #√≥T#düT≈£îHêïj·Tqï uÛ≤eq

Á|üq»\˝À ã\|ü&ç‘, Ä ìsêXÊ ìdüŒèVü≤\ qT+∫ nXÊ+‹, Væ≤+dü @<√ ˇø£

s¡÷|ü+˝À |ü⁄&É‘êsTT. $$<Ûä s¡÷bÕ\˝À ñqï qø£‡ …’≥T ñ<ä e÷\ Væ≤+dü, <X+˝Àì

$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À ≈£î\, eT‘ê\ ù|]≥ »s¡T>∑T‘·Tqï Væ≤+dü, ñÁ>∑yê<ä ñ<ä e÷\T,

ysêŒ≥T yê<ë\T` Çe˙ï sê»´ eédüú HÓ’‹ø£‘· dü&É*q ø±s¡D+>±H ñ<ä“¤$+#êsTT.

Ç{°e* Hê≥ø°j·T |ü]D≤e÷\T eTq sê»´ eédüú m<äTs=ÿ+≥Tqï dü+øå√uÛ≤yêìøÏ

n<ä›+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. á dü+øå√uÛ≤ìøÏ #·ø£ÿì |ü]cÕÿsê\THêïsTT. nsTT‘ yê{Ïì

neT\T #˚j·÷\+fÒ sê»ø°j·T bÕØº\T eTT+<äT≈£î sêyê*. n~Ûø±s¡ Áø°&É˝À

yÓTÆeTs¡∫b˛‘·Tqï sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T ˇø£ÿkÕ] ø£fió¢ ‘Ó]∫, ì»yÓTÆq düeTdü \

MT<ä <äèwæºì kÕ]+#ê*. <X+ø√dü+ ø±ø£b˛sTTHê, ø£ dü+ ‘·eT sê»ø°j·T ñìøÏ

ø√düeTsTTHê bÕØº\T, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T y˚T˝Àÿe≥+ nedüs¡+. ˝Ò<ä+fÒ

‘·eTy˚fi¢‘√ ‘·eT ø£fi¢H˚ bı&ÉT#·Tø√e≥+‘√bÕ≥T, C≤‹ #·]Á‘· À ìs¡s¡Δ≈£î\T>±

á‘·s¡+ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T ì*∫b˛‘ês¡T.

* * *

42


‘·$TfiHê&ÉT˝À Ç{°e\ »]–q Á|üuÛÑT‘√«<äT´>∑\ düyÓTà. <ëìï »j·T\*‘·

düsêÿs¡T m<äTs=ÿqï rs¡T. Ä n+X¯+ô|’q e∫Ãq ø√s¡Tº rs¡TŒ\T. ∫e]øÏ

Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\T $~Û ìs¡«Vü≤D˝À #˚s¡≥+. Çe˙ï ãVüQXÊ eTq<˚X¯ bÕ\q

e´edüú˝À ø°\ø£ |òüT{≤º\T>± ì*∫b˛‘êsTT. eTq<˚X¯+˝À Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\≈£î

n$T‘·yÓTÆq Ä<äs¡D, >ös¡e+. Ä ñ<√´>±\≈£î n\$e÷*q –sêø° ñ+&É{≤ìøÏ

ø±s¡D≤\T eTTK´+>± eT÷&ÉT. 104 ø√≥¢ »HêuÛ≤˝À πøe\+ ¬s+&ÉTø√≥¢ mquÛ…’

\ø£å\ eT+~ e÷Á‘·yT Á|ü‹ HÓ\ J‘·+ |ü⁄#·TÃ≈£îH düTs¡øÏå‘· ñ<√´>±\˝À` dü+|òüT{Ï‘·

s¡+>∑+˝À ñHêïs¡T. $T–*qyê+s¡‘ê ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À |üì#˚düTÔqïyêπs.

eTq˝≤+{Ï ;<ä düe÷»+˝À Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+ Jeq|üs¡ +‘·+. uÛÑÁ<ä‘·qT, Ä]úø£

|üs¡|ü⁄wæºì Çe«≥+‘√ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+ n+fÒ düVü≤»+>±H –sêø°, >ös¡e+ m≈£îÿe.

Ç~ yÓTT<ä{Ï ø±s¡D+. e\dübÕ\q |òü*‘·+>± Á|üuÛÑT‘·«+ nq>±H n$T‘·eTsTTq

uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\T düe÷»+˝À J]í+#·T≈£îb˛j·÷sTT. Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\ |ü≥¢ >ös¡e+

ÁXó‹$T+∫+~. dü«‘·+Á‘· + e#êÃø£ Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<Ûëq´+ u≤>± ô|]–+~. Á|üuÛÑT‘·«

‘êqT #˚|ü≥ºe\dæq ø±s¡´Áø£e÷\qT ìs¡¢ø£å´+ #˚dæ, #˚j·T≈£L&Éì |üqT\˝À

ìeT>∑ïyÓTÆ+~. $<ä , Äs√>∑ +, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T, Hs¡Hê´j·T

e´edüú, bÂs¡Hê´j·T+ Çe˙ï ìs¡¢øå±´ìøÏ >∑Ts¡j·÷´sTT. ø±˙ …’ôdqT‡` |ü]à{Ÿ ø√{≤

sêC≤´ìï @sêŒ≥T #j·T≥+‘√ kÕe÷qT´\ Jeq+˝À Á|ü‹ ∫qï nedüsêìøÏ

Á|üuÛÑT‘·«+ Ädüsê, n+&É ‘·|üŒìdü] nj·÷´sTT. z ∫qï yê´bÕs¡+ #Ój·÷´\Hêï,

|ü]ÁXeT ô|{≤º\Hêï, Ç\T¢ ø£≥Tºø√e{≤ìøÏ dæyÓT+≥T ø±yê\Hêï f…*bò qT @sêŒ≥T

#˚düTø√yê\Hêï, ¬s’˝Ò« ]»πs«wüqT ø±yê\Hêï, Á|ü‹ HÓ˝≤ |ü+#·<ës¡, øÏs√dæHé

ø=qTø√ÿyê\Hêï` Ç˝≤ ì‘· J$‘·+˝À ∫qï, ô|<ä› |üqT\ìï+{Ïø° Á|üuÛÑT‘·«yT Ädüsê

nsTT+~. eTq ùd«#·Ã¤qT Vü≤]+∫y˚dæ, Á|ü‹ ∫qï $wüj·÷ìï Á|üuÛÑT‘·«+

ìj·T+Á‹+#·≥+‘√ ñ<√´>∑T\ n~Ûø±s¡+ ô|]–+~. Äô|’q ;<ä]ø£ ìs¡÷à\q ø√dü+

Á|üC≤ùdeπø..

Á|üuÛÑT‘·«yÓTÆHê, ñ<√´>∑T …’Hê!

Ä>∑düTº 4, 2003


43

mH√ï dü_‡&û |ü<∏äø±\qT neT\T #j·T&É+‘√ Á|üuÛÑT‘√«<√´–~ Ç#Ã #ÓsTT´, bÂs¡T\~

|ü⁄#·TÃ≈£îH #ÓsTT´ nsTT+~. B+‘√ kÕs¡«uÛÖeTT\T ø±e\dæq Á|ü»\T #sTT #ê∫

j·÷∫+# BqT\T>±, ns¡“¤≈£î\T>± e÷]b˛j·÷s¡T. Á|üC≤<Ûäq+ qT+∫ J‘·uÛÑ‘ê´\T

bı+<äT‘·Tqï ñ<√´>∑T\T Á|üC≤ùde≈£î\T>± ñ+&Ü*‡+~b˛sTT Á|ü»\≈£î

j·T»e÷qT\T>± ne‘ês¡yÓT‘êÔs¡T. Ç~ ¬s+&√ ø±s¡D+. Çø£ eT÷&√ ø±s¡D+

eTq~ ªÄ~|ü‘· <Û√s¡DÏ Á|üã\+>± ñqï düe÷»+ ø±e&É+. z ≈£î≥T+ã+˝ÀH√,

z dü+düú ÀH√, <X+ yÓTT‘·Ô+˝ÀH√ kÕeTs¡ú +, kÕeTs¡dü +, düVü≤Jeq+, düeTwæº

ø£èwæ ø°\ø£eTsTTq$>± uÛ≤$+#˚ düe÷»+ ø±<äT eTq~— ô|‘·Ôq+, n~Ûø±s¡+

nVü≤+ø±s¡+, Ä&É+ãs¡+ eTq düe÷»+˝À nìï kÕúj·TT\˝À ‘·s¡‘·sê\T>± ø°\ø£bÕÁ‘·

eVæ≤düTÔHêïsTT. eTq ≈£î\e´edüú, *+>∑$eø£å n+<äT≈£î düJekÕøå±´\T. Ä~Û|ü‘·

<Û√s¡DÏ Á|üã\+>± ñqï düe÷»+˝À düVü≤»+>±H Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑eT+fÒ Äø£s¡D

ñ+&É≥+‘√ ÄXÃs¡ + @MT Ò<äT.

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\ ÄX¯ø£Ô‘·

Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+ n+fÒ >ös¡e+, uÛÑøÏÔ, uÛÑj·T+ ô|]–b˛>±, dü«‘·+Á‘·+ e#êÃø£

ø±\Áø£yTD≤ sê»ø°j·÷\|ü≥¢ E>∑T|ü‡ ô|]–+~. ndü\T sê»ø°j·T+ #j·T&ÉeT+fÒH

#Ó&ÉT#j·T&ÉeTH $|üØ‘ês¡ú+ Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. ∫e]øÏ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T

≈£L&Ü ‘·eT Á|ü‘· s¡Tú\qT ªªÁ|ü‹ n+XÊìï sê»ø°j·T+ #düTÔHêïs¡Tμμ nì $eT]Ù+#

dæú‹øÏ sê»ø°j·T+ #˚] eTq düe÷»+˝À |ü\#·HÓ’b˛sTT+~. #ê˝≤eT+~

ìC≤j·Tr|üs¡T\T, düeTs¡Tú\sTTq bÂs¡T\T sê»ø°j·÷\T eT+∫yêfi¢≈£î |üìøÏsêeH

ìsêΔs¡D≈£î e#êÃs¡T. mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘·«+ #ùd Á|ü‹ ìs¡íj·÷ìï ‹s¡düÿ]+#·≥+,

dü+j·TeTq+ Òì ì+<ä\≈£î bÕ\Œ&É≥+, ìπsΩ‘·Tø£eTsTTq $eTs¡Ù\≈£î |üPqTø√e&É+

düs¡«kÕ<Ûës¡DeTj·÷´sTT. sê»ø°j·÷˝À¢H˚ ñqïyês¡T ‘·eT Á|ü‘·´s¡Tú\ô|’ |üs¡Twü

|ü<äC≤\+ ñ|üjÓ÷–+#·&É+, ‹≥T¢, XÊ|üHêsêú Ò ãVæ≤s¡+>∑ #·s¡Ã ø±e&É+ ª‘·«+Xó

+sƒ¡μ n+fÒ ª‘·«+Xó+sƒ¡μ nH dü+düÿè‹ Á|üã\&É+` Çe˙ï sê»ø°j·÷\ Á|ü‹wüºqT

eT]+‘·>± ~>∑C≤sêÃsTT. ìC≤ìøÏ eTq+ |üø£ÿyêfi¢qT H=|æŒ+#·≈£î+&Ü, ìs¡+‘·s¡+

˝Öø£ +>± e´eVü≤]dü÷Ô @ m+&Éø± >=&ÉT>∑T |ü&ÉT‘·÷ ã‹πøjÓTT#·TÃ ø±˙ sê»ø°j·÷˝À¢

ñqï yêfió¢ $$<Ûä $wüj·÷\ô|’q z ìsêΔs¡D≈£î e∫Ã düŒwüºeTsTTq ìs¡íj·÷\T

rdüTø√yê*. nìï+{≤ ‘ê‘ê‡s¡+ #˚j·T≈£L&É<äT. mH√ï ø£è‹eT n&ÉT¶>√&É\‘√

44


eTTø£ÿ …’q eTq düe÷»+˝À á e÷Á‘·eTsTTHê kÕeTs¡dü +, kÕ+|òæTø£ Hê´j·T+

ñHêïj·T+fÒ n+<äT˝À sê»ø°j·THêj·T≈£î\ ø£èwæ ñ+~. nsTTHê sê»ø°j·T

Hêj·T≈£î\T z $wüe\j·T+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï u≤~Û‘·T\ì >∑T]Ô+#·ø£, yê]ì |üs¡Twü+>±

ì+~+#·≥+— ñ<√´>∑T\qT, n~Ûø±s¡T\qT eT+∫yêfi¯ó¢>±, ìC≤j·Tr|üs¡T\T>±,

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T nÁø£e÷\qT m~]düTÔqï BÛs√<ë‘·TÔ\T>± ∫Á‹+#·&É+` á

¬s+&ÉT <Û√s¡DT\T eTq düe÷»+˝À Á|üã*b˛j·÷sTT. n˝≤ nì sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T

#düTÔqï<ä+‘ê eT+∫ nì yê~+#·≥+ Vü‰kÕ´düŒ<äeTe⁄‘·T+~. eTq sê»ø°j·T

eédüú À ìC≤j·Tr‘√ Bs¡Èø±\+ n~Ûø±s¡+˝À eTq>∑\>∑≥+ nkÕ<Ûä eTH $wüj·÷ìï

>∑T]Ô+#·ø£, πøe\+ sê»ø°j·THêj·T≈£î\T <äTsêàs¡TZ\T ø±e≥+e\¢H nìï nHê´j·÷\T

»s¡T>∑T‘·THêïj·Tì yêb˛e&É+ nC≤„HêìøÏ ì<äs¡Ùq+. ñ<√´>∑T\≈£î ‘·eT eTqT>∑&É

>∑T]+∫ uÛÑj·T+ Ò<äT. @ ∫qï |üìø£sTTHê Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\≈£î yÓ[‘ eTq˝À

n‘· ~Û≈£î\≈£î m<äTs¡j˚T´$ nee÷q+. n\dü +, n$˙‹, nVü≤+ø±s¡+. ø±˙

ñ<√´>∑T\T kÕ<Ûës¡D+>± eTq˝≤π> eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ $<ëé+‘·T\T ø±ã{Ïº ñ<√´>∑esêZìï

düeT]ú+#·&É+, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\qT ì+~+#·&É+ düT\uÛÑeTsTT+~. ªÁ|üuÛÑT‘·«+

ñ+~ m+<äT≈£î? nì Á|ü•ïùdÔ ª|üqTï\T edü÷\T#dæ ñ<√´>∑T\≈£î J‘·uÛÑ‘ê´\T

Ç#Ã+<äT≈£îμ nì düe÷<Ûëq+ #Óù|Œ |ü]dæú‹ e∫Ã+~. z Á|üuÛÑT‘·«+ J‘ê\T ã{≤«&Ü

#ùdÔ n~ u≤>±H q&ÉTdüTÔqï≥T¢. Ä J‘ê\T Ä–b˛‘ nìïs¡ø±\T>± |ü‘·qeTsTTq≥T¢

eTq uÛ≤eq. ìC≤ìøÏ |ü]D‹ #Ó+~q Á|üqC≤kÕ«e÷´\˝À |ü]dæú‹ BìøÏ $s¡T<äΔ+.

1961˝À nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT s√Hê Ÿ¶ Ø>∑Hé nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt Á|ü‹bÕ~+∫q

ã&Ó®{ŸqT ‹s¡düÿ]+#·≥+‘√ Á|üC≤<ÛäHêìï yÓ∫Ã+#·≥+ kÕ<Ûä´+ø±˝Ò<äT. <ë+‘√

ø=+‘·ø±\+bÕ≥T Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\ J‘·uÛÑ‘ê´\qT Äù|XÊs¡T. ø=ìï n‘·édüs¡

düØ«düT\T ‘·|üŒ $T–*q ø±s¡ ø£ ≤bÕ\˙ï düÔ+_Û+∫b˛j·÷sTT. 1995˝À _ ŸøÏ¢+≥Hé

¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ã&Ó®{Ÿ Á|ü‹bÕ<äq\qT ‹s¡düÿ]+#·≥+‘√ J‘·uÛÑ‘ê´\ ã{≤«&Ü

Ä–b˛sTT+~. nsTTHê Ä dü+<äsê“¤\˝À Á|üuÛÑT‘·«+ HÓ’‹ø£+>± |ü‘·qeTsTTq≥T¢>±

mes¡÷ uÛ≤$+#· Ò<äT. ìC≤ìøÏ Ä Ç<ä›s¡T n<Ûä ≈£åî\T Ä ñ<ä+‘ê\e\¢ eT]+‘·

düeTs¡Tú\T>±, ìØ“¤‹‘√ Á|üC≤dü+πøåe÷ìøÏ ø£èwæ#˚ùdyês¡T>± ù|s¡T‘Ó#·TÃ≈£îì

sê»ø°j·T+>± ã\+ ô|+#·T≈£îHêïs¡T. eTq sêÅcÕº\˝À Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\T @jT

ùde\+~düTÔHêïs√ |ü]o*ùdÔ ø=ìï $∫Á‘ê\T ãj·T≥|ü&É‘êsTT. 50 XÊ‘·+ eT+~

Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\T >∑Te÷kÕÔ\T, Å&Ó’es¡T¢, |üP´qT Ò. n<Ûë´|ü≈£î\≈£î, Äs√>∑ s¡+>∑+˝À


45

|üì#ùdyê]øÏ, XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\+~+# b˛©düT\≈£î, Hê´j·TeT÷s¡TÔ\≈£î $|üØ‘·eTsTTq

ø=s¡‘· ñ+~. ˇø£y˚fi¯ ñ<√´>∑T\qT Á|ü»\≈£î ùde\+~+#˚ s¡+>∑+˝ÀH˚

ìj·T$T+∫Hê, nø£ÿ&É »yêãT<ëØ‘·q+ ø±qsê<äT. ‘·s¡#·T Ä ñ<√´>∑T\˝À

#ê˝≤eT+~ bÂs¡T\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀH ñ+&És¡T. nsTTHê ñ<√´>∑T\ J‘·uÛÑ‘ê´\T

ô|s¡T>∑T‘·÷H ñ+{≤sTT. ô|q¸q¢ ã{≤«&Ü ‘·«s¡ À J‘ê\qT $T+∫b˛jT dæú‹

e∫Ã+~. á |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü >∑TÁC≤˝Ÿ eT+Á‹es¡Z+ ◊<äe y˚‘·q dü+|òüT+

dæbòÕs¡düT\qT e÷Á‘·+ ãT≥º<ëK\T #XÊs¡T. Ä ìs¡íj·÷ìï rdüTø=qï dü+<äs¡“¤+>±

ø=+<äs¡T eT+Á‘·T\T ø±´_HÓ{Ÿ düe÷y˚X¯+ eT<Ûä´qT+∫ ãj·T{ÏøÏ e∫Ã |ü≥Tº

$&Éee<ä›ì, &çe÷+&É¢≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ~– edüTÔ+<äì ñ<√´>∑ dü+|òü÷\ yê]øÏ dü\Vü‰

Ç∫Ãq≥T¢>± yês¡Ô˝§#êÃsTT. Ç˝≤ ø±´_HÓ{Ÿ eédüúø£Hêï, düeTwæº u≤<Ûä´‘·ø£Hêï

ñ<√´>∑esêZ\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·≥yT eT+Á‘·T\≈£î, bÕØº\≈£î eTTKýÓTÆb˛sTT+~.

ñ<√´>∑T\T dü+|òüT{Ï‘·+>± ñ+&É≥+, mìïø£Hê&ÉT b˛*+>¥ πø+Á<ë\˝À yÓ÷Vü≤]+#~

ñ<√´>∑T Ò ø±ã{Ïº yê]ì <ä÷s¡+#düT≈£î+fÒ z&çb˛‘êeTqï uÛÑj·T+ Á|üuÛÑT‘ê«\qT,

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\qT ÄX≈£îÔ*ï #düTÔHêïsTT. ◊<äe y‘·q dü+|òüT+ dæbòÕs¡düT\qT

neT\T#dü÷Ô rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ ø±s¡D+>± eTq<X+˝À Á|ü»\ô|’ |ü&É¶ n<äq|ü⁄

uÛ≤s¡+ @{≤ s¡÷. 80,000 ø√≥T¢. Ä ˇø£ÿ ìs¡íj·T+ ø±s¡D+>± eTq Á<äe´˝À≥T

$|üØ‘·+>± ô|]–, Ä]úø£ eédüú dü+øå√uÛÑ+˝À |ü&ç+~. dü«‘·+Á‘· Ä˝À#·Hê XøÏÔì,

<ÛÓ’sê´ìï ô|+bı+~+#˚ ñ<˚›X¯+‘√ sêC≤´+>∑+˝Àì 311e n~Ûø£s¡D+ <ë«sê

ñ<√´>∑T\≈£î n$T‘·eTsTTq s¡ø£åD ø£*Œ+#·&É+` n$ ˙‹|üs¡T\≈£î, ndüeTs¡Tú\≈£î

n+&É>±, düe÷C≤ìøÏ >∑T~ã+&É>± e÷]+~.

e÷s¡T‘·Tqï <Û√s¡DT\T

Á|üdüTÔ‘·+ |ü]dæú‘·T\T e÷s¡T‘·THêïsTT. n$˙‹ô|’q, ñ<√´>∑kÕ«eT´+ô|’q

Á|ü»\˝À ndü+‘·è|æÔ s¡>∑T\T‘√+~. >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ πøs¡fi˝À ñ<√´>∑T\T düyÓTà≈£î

bÕ\Œ&É¶|ü⁄Œ&ÉT m.¬ø. Ä+{À˙ Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡“¤j·T+>± ì*∫ |ü]dæú‹ì düeTs¡Δ+>±

m<äTs√ÿ>∑*–+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT »j·T\*‘· Á|üuÛÑT‘·«+ mqï&É÷ }Væ≤+#·ì ø£]ƒq #·s¡ \qT

rdüT≈£îì düyÓTà˝À ñqï ñ<√´>∑T\qT <ë]˝À ô|≥º>∑*–+~. Hê´j·TkÕúHê\ rs¡T˝À

≈£L&Ü #ê˝≤ e÷s¡TŒ ek Ô+~. ñ<√´>∑T\ s¡ø£åD ø£+fÒ Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê Ò eTTKéTH

düŒèVü≤ ø√s¡Tº rs¡TŒ\˝À ø±qek˛Ô+~. e÷]q |ü]dæú‘·T˝À¢ ø±j·Tø£wüº+‘√

ø£&ÉT|ü⁄ì+|ü⁄ø=+≥Tqï ø√≥¢eT+~ kÕe÷qT´\ zs¡TŒ q•k˛Ô+~. sê»ø°j·T

46


Hêj·T≈£î˝À¢ <ÛÓ’s¡ + ô|s¡T>∑T‘√+~. Ç~ ø±]à≈£î\ Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+

ø±<äT. bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\T eTTHÓïqï&É÷ ˝Òq+‘· u≤<Ûä´‘·‘√,

dü+j·TeTq+‘√ yÓT\T>∑T‘·THêïs¡T. b˛{° ô|s¡T>∑T‘·Tqï Ä]úø£ eédüú˝À ‘·eT

ñ‘êŒ<äø£‘·, HêD´‘· ô|]–‘˚H˚ |ü]ÁX¯eT\T ì\ã&É‘êj·TH˚ düŒèVü≤‘√

eéVü≤]düTÔHêïs¡T. Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\ düyÓTà\≈£î, ø±]à≈£î\ Vü≤≈£îÿ\≈£î bı+‘·q Ò<äT.

Ç~ πøe\+ bÂs¡ùde\≈£î, |üqTï\ &ÉãT“≈£î, »yêãT<ëØ‘·HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q

n+X¯+. n+<äTπø πøs¡fi¯, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT ñ<ä+‘ê\˝À Á|üuÛÑT‘ê«\ <Ûäè&ÉyÓ’K]ì

»qkÕe÷q´+ düeT]ú+∫+~.

á |ü]dæú‹ì Ädüsê>± rdüT≈£îì, eTqbÕ\Hê eédüúqT dü+düÿ]+∫,

Á|üC≤dü+πøåe÷ìï ô|+#˚ ã\yÓTÆq j·T+Á‘ê+>∑+ e÷s¡Ã&É+ nedüs¡+. n+<äT≈£î

Hê\T>∑T #·s¡ \qT #|ü{≤º*. yÓTT<ä{Ï~ Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>±ìï |ü⁄qs¡«éd”úø£]+∫

$<ä , Äs√>∑ +, ø°\ø£ bÂs¡ùde\≈£î ô|<ä›|”≥ yj·÷*. n‘· ~Û≈£î\sTTq ñ<√´>∑T\T

á s¡+>±\˝À ùde\+~+#˝≤ e÷s¡TŒ\T ‘yê*. ¬s+&√~ »yêãT<ëØ‘·Hêìï

ô|+∫, ndüeTs¡Δ‘·qT, n$˙‹ì n+‘·yÓTT+~+#+<äT≈£î dü‘·«s¡+ ø£]ƒq #·s¡ \T

rdüTø√yê*. eT÷&√~ ◊[email protected], ◊.|æ.mdt\≈£î #Ó+~q ñqï‘ê~Ûø±s¡es¡Z+

ñ<√´>∑T\≈£î Ä<äs¡Ù+ ø±yê*. ñqï‘·kÕúsTT˝À mH√ï nqedüs¡|ü⁄ |ü<äe⁄\qT,

|ü<√qï‘·T\qT ø£*ŒdüTÔHêïs¡T. Á|ü»\ dü+πøåe÷ìï ø±≈£î+&Ü n~Ûø±s¡T\ ≤uÛÑqcÕº\qT

uÒØE y˚düTÔHêïs¡T. Á|ü»\≈£î düeTs¡úùde\+~+#·&ÜìøÏ ã<äT\T n+<ä]˙

Á|üC≤<Ûäq+‘√ ‘·è|æÔ|üs¡#·≥eTH˚ dü+düÿè‹ q•+#ê*. sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T

|æ]øÏ‘·Hêìï M&ÉHê&Ü*. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T ÁbÕ<ÛëHê´ìï >∑T]Ô+∫,

>ös¡$+#·&É+ H˚s¡TÃø√yê*. mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ »yêãT<ëØ>± ñ+&É≥+,

bÕs¡<äs¡Ùø£‘·qT ô|+#·&É+, bÂs¡ùde\ Á|üe÷D≤\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÉeTH dü÷Á‘ê\qT

ñ<√´>∑es¡Z+ ‘·T.#·. ‘·|üŒ≈£î+&Ü bÕ{Ï+#ê*. >∑‘· 56 @fi¢ Á|üC≤kÕ«eT´+˝À mH√ï

n|üÁXó‘·T\T <=sê¢sTT. düe÷» Á|üjÓ÷»Hê\qT $düà]+∫ ø=ìï dü+|òüT{Ï‘· esêZ\

dü$Twæº Á|üjÓ÷»Hê\ø£dü+ eTq sê»ø°j·÷\qT, Á|üe÷D≤\qT ‘êø£≥Tºô|{≤ºs¡T.

Bì e\¢ qwüºb˛sTT+~ ø√≥¢eT+~ ne÷j·Tø£ Á|ü»\T. Ç|üŒ{Ïø£sTTHê eTq bÕ\q˝À,

sê»ø°j·T+˝À kÕe÷qT´DÏï πø+Á<ä_+<äTe⁄>± |ü⁄q' Á|ü‹wæº+#·&É+ nedüs¡+.

* * *


47

n&çàs¡ Ÿ uÛÑ>∑e‘Y ‘=\–+|ü⁄ô|’ ‘êC≤ Á|üø£+|üq\T πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì

sê»ø°j·T dü+øå√uÛ≤ìï eT]+‘· rÁe+ #˚XÊsTT. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À

yÓTT<ä{ÏkÕ]>± sêh|ü‹ >∑‘· &çôd+ãs¡T 30q HÍø±<äfi≤~Û|ü‹ $wüßíuÛÑ>∑e‘YqT

|ü<ä$qT+∫ ‘=\–+#ês¡T. e÷eT÷\T>± |ü<äM $s¡eTD #dæq n~Ûø±s¡T\˝≤π>

Äj·Tq≈£L ô|q¸qT, Ç‘·s¡ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#ês¡T. <ë<ë|ü⁄ ‘=$Tà<fi¢ ÁøÏ‘·+ ‘·q≈£î

Á|üyÓ÷wüHé Çe« Ò<äì uÛÑ>∑e‘Y ø√s¡Tº¬øø±ÿs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ‘·q ô|’yêfi¢MT<ä Äs√|üD\T

#XÊs¡T. Äj·Tq |ü<√qï‹øÏ ÄHê{Ï HÍø±<äfi≤~Û|ü‹ n&ÉT¶|ü&Ü¶s¡T. uÛÑ>∑e‘Y≈£î ôd’ìø£

<äfi≤\˝À ô|’ |ü<äe⁄\≈£î ‘·–q dü+j·TeTq+, $»„‘· Òeì n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶s¡T.

ndü\T HÍø±<äfi≤|ü‹ e÷≥≈£î $\Te Ò<äì, ñqï‘·kÕúsTT˝À ìj·÷eTø±\qT πø+Á<ä

eT+Á‹esêZìøÏ #Ó+~q ìj·÷eTø±\ dü+|òüT+ #j·÷\ì uÛÑ>∑e‘Y ã\¢>∑T~› eTØ

yê~+#ês¡T. ∫e]øÏ |ü<√qï‹ bı+<ës¡T. Ä ‘·s¡yê‘· Äj·TqMT<ä s¡Vü≤dü ìy~ø£ À

ø=ìï n_ÛX+düq\T e#êÃsTT. HÍø±<äfi≤~Û|ü‹>± ñqï n&çàs¡ Ÿ Hê<äø£]í s¡Vü≤dü

ìy~ø£ À uÛÑ>∑e‘Y ñqï‘· |ü<äe⁄\≈£î |üìøÏsês¡ì ìsêΔ]+#ês¡T. n&çàs¡ Ÿ Hê<äø£]í‘√

e´øÏÔ>∑‘· |ü]#·j·T+ ñqï me]ø£sTTHê Äj·Tq m+‘·{Ï kÂeTT´&√, ìsê&É+ãs¡T&√

‘Ó\TdüT. Hê<äø£]í nq+‘·s¡+ HÍø±<äfi≤~Û|ü‹ nsTTq n&çàs¡˝Ÿ sêeT<ëdt

ø=+‘·ø±\+bÕ≥T uÛ Ñ> ∑e‘Y Á|üyÓ÷wüHéqT e´‹πsøÏ+#ês¡T. ∫es¡≈£î @

ø±s¡D+e\¢H√ø±ì eTqdüT e÷s¡TÃ≈£îì Á|üyÓ÷wüHé≈£î dæbòÕs¡düT #XÊs¡T. uÛÑ>∑e‘Y Ä

‘·s¡yê‘· ‘·q e´øÏÔ>∑‘· ]ø±s¡T¶\˝À e´‹πsø£+>± ñqï n+XÊ\qT ‘=\–+#·eTì

ÄØºô|≥Tº≈£îì, m≥ºπø\≈£î HÍø±<äfi≤~Û|ü‹>± ìj·T$T‘·T\j·÷´s¡T. n|ü⁄Œ&Üj·Tq

Çwüº+e∫Ãq yêfifl≈£î ô|’ |ü<äe⁄*∫Ã ‘·q≈£î q#·Ãìyêfi¢qT nD∫yXÊs¡ì Äs√|üD\T

e#êÃsTT. uÛÑ>∑e‘Y e÷~πs yÓ’dt n&çàs¡ Ÿ Vü≤Ø+<äsYdæ+>¥ ø√s¡Tº¬øøÏÿ HÍø±<äfi≤~Û|ü‹

eT‘·‘·‘ê«ìï Á|ü<ä]ÙdüTÔHêï&Éì, ‘êqT |ü+C≤; dæ≈£îÿ eT‘·düTÔ&ÉsTTq ø±s¡D+>±

‘·q≈£î ‘·–q |ü<ä$ìe«≥+ ˝Ò<äì Äs√|æ+#ês¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ Ä ‘·s¡yê‘·

Vü≤Ø+<äsYdæ+>¥qT ñ|üHÍø±<äfi≤~Û|ü‹>± ìj·T$Tdü÷Ô ñ‘·Ôs¡T«\T C≤Ø #˚dæ+~.

@Á|æj·T Ÿ 5, 1999

C≤‹ Væ≤‘·+ |ü≥ºì

sê»ø°j·T #·<äs¡+>∑+

48


n&çàs¡˝Ÿ uÛÑ>∑e‘Y Ä ñ‘·Ôs¡T«qT U≤‘·s¡T #˚j·T˝Ò<äT. ‘·q düeTà‹ ˝Ò≈£î+&Ü Ä

ìj·÷eTø£+ »]–+~ ø±ã{Ïº <ëìï neT\T#j·T≥+ kÕ<Ûä + ø±<äì yê~+#ês¡T.

Á|üuÛÑT‘·«+ m+‘· ø√]Hê uÛÑ>∑e‘Y |ü≥TºM&É Ò<äT. n+‘·≈£îeTT+<äT ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·«+˝À

s¡ø£åD eT+Á‹>± ñqï Xs¡<é|üyêsY CÀø£ + #düT≈£îì dü+|òüTs¡DqT ìyê]+#+<äT≈£î

Á|üj·T‹ï+∫Hê |òü*‘·+ Òø£b˛sTT+~. á n+XyT ø±≈£î+&Ü eT¬sH√ï $wüj·÷\˝À

ô|&Édüs ¡+>± Á|üe]ÔdüT ÔHêïs¡ì, ‘·q ‘√{Ï n~Ûø±s¡T\‘√ düeTq«j·T+

kÕ~Û+#· Òø£b˛‘·THêïs¡ì, Äj·Tq ø=qkÕ>∑≥+ Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î, <X uÛÑÁ<ä‘·≈£î

ÁX‚j·Tdüÿs¡+ ø±<äì uÛ≤$+∫ Á|üuÛÑT‘·« dæbòÕs¡düTô|’ sêh|ü‹ &çôd+ãs¡T 30q uÛÑ>∑e‘YqT

‘=\–+#ês¡T. Äj·TqqT ‘=\–+#·≥+‘√bÕ≥T ÄHê{Ï s¡ø£ åD ø±s¡´<ä]Ù

nõ‘Y≈£îe÷sYqT ã~© #XÊs¡T. n&çàs¡ Ÿ düTo Ÿ≈£îe÷sYqT q÷‘·q HÍø±<äfi≤~Û|ü‹>±

ìj·T$T+#ês¡T. nkÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T\˝À HÍø±<äfi≤~Û|ü‹>± ìj·TT≈£îÔ\sTTHê,

n&çàs¡˝Ÿ düTo˝Ÿ≈£îe÷sY VüQ+<ë>±, dü+j·TeTq+‘√ Á|üe]Ô+#ês¡T. uÛÑ>∑e‘YqT

|ü …¢‘·TÔe÷≥ nq Ò<äT. Äj·Tq≈£î |üP]Ô >ös¡e$T#êÃs¡T. ≤+#Û·Hê\qT |üP]Ô#XÊs¡T.

uÛÑ>∑e‘Y uÛ≤s¡´ ì˝À|òüsY uÛÑ>∑e‘Y e÷Á‘·+ Á|üuÛÑT‘·«+MT<ä, s¡ø£åDeT+Á‹ MT<ä

ãVæ≤s¡+>∑+>± $s¡T#·T≈£î|ü&Ü¶s¡T. |üÁ‹ø£\¬øø±ÿs¡T. |ü<äM#·T´‹ uÛÑ>∑e‘Y≈£î »]–‘,

n<˚<√ ≈£î≥T+ã e´eVü‰s¡+˝≤>±, sê»ø°j·T+˝≤>± ì˝À|ò üs Y uÛ Ñ> ∑e‘Y

e´eVü≤]+#ês¡T. á˝À>± sêh|ü‹ |ò æ Áãe]˝À Vü≤Ø+<äsYdæ+>¥qT ñ|ü

HÍø±<äfi≤~Û|ü‹>± ìj·T$T+#ês¡T.

<˚XÁ<√Vü≤ Äs√|üD˝≤...?

|òæÁãe] 22q bÕs¡¢yÓT+≥T ã&Ó®≥T düe÷yXÊ\T ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. |òæÁãe]

21q uÛÑ>∑e‘Y &Ûç©¢ À Áô|dtø£¢uŸ À s¡ø£åDeT+Á‹ ô|òsêï+&ÓCŸô|’q, ‘·q yês¡düT&ÉT

n&çàs¡ Ÿ düTo Ÿ≈£îe÷sYô|’Hê, Á|üuÛÑT‘·«+ô|’Hê, Vü≤Ø+<äsYdæ+>¥ô|’Hê, e÷J s¡ø£åD

ø±s¡ <ä]Ù nõ‘Y≈£îe÷sYô|’Hê rÁe Äs√|üD\T #XÊs¡T. bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\≈£î Ä

ø±–‘ê\qT n+~+#ês¡T. ø±+Á¬>dt n<Û ä´≈£ åîsê\T k˛ìj·÷>±+BÛøÏ ‘·q

n_ÛjÓ÷>±\qT n+<äCÒXÊs¡T. bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Ä$wüj·TyÓTÆ <äTe÷s¡+ #Ó\πs–+~.

nìï+{Ï˝ÀøÏ $∫Á‘·eTsTTq n_ÛjÓ÷>±\qT s¡ø£åDeT+Á‹ C≤]®ô|òsêï+&ÓCŸô|’q

yÓ÷bÕs¡T. s¡ø£åDeT+Á‹ <XÁ<√Vü≤ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡ì, f…Á]s¡düTº\≈£î

s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔHêïs¡ì, rÁeyê<äT\‘√ #‘·T\T ø£*bÕs¡ì ˇø£ n_ÛjÓ÷>∑+. n+<äT≈£î

@ ∫qï Ä<Ûësê˙ï #·÷|ü Ò<äT! sê»ø°j·T |ü]C≤„q+ >∑\yê]øÏ C≤]® ô|òsêï+&ÓCŸ


49

k˛wü*düTº H|ü<∏ä + >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT. {Ïu…{Ÿ À <ä …’ ≤e÷ nqT#·s¡T\≈£î, ãsêà˝À

Ä+>¥kÕHé dü÷ø° Hêj·Tø£‘·«+˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä e÷ìøÏ ø=+‘·yTs¡≈£î, |üPs¡«+

H˚bÕ˝Ÿ˝À sêE≈£î e´‹πsø£+>± »]–q Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä´e÷ìøÏ Äj·Tq

ãVæ≤s¡+>∑+>± eT<ä›‘·Tì#êÃs¡T. Äe÷≥ø=ùdÔ <ä …’ ≤e÷qT, Äj·Tq ‘√{Ï {Ïu…≥q¢qT

uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ ª>ös¡e n‹<∏äT\Tμ>± ÄHê{Ï Á|ü<Ûëì »eVü≤sY ≤ Ÿ HÓÁVüA e]í+#ês¡T.

ãsêà˝À Ä+>¥kÕHé dü÷ø° H˚{Ï Á|ü|ü+#·+˝À HÓ\‡HéeT+&˚˝≤ ‘·s¡yê‘· n+‘·{Ï

eTôVAqï‘· e´øÏÔ‘·«+, ‘ê´>∑ìs¡‹, <ÛÓ’s¡ + >∑\ H‘·. ˇø£ Á_{Ïwt <XdüTÔ&çì ô|fi≤¢&ç

Ç+>±¢+&ÉT˝À dæús¡|ü&çHê e÷‘·è<˚X¯+ |ü≥¢ eTeTø±sêìï e<äT\Tø√ Òø£ ãsêà˝À

ôd’ìø£ ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± <äXÊã›+ bÕ≥T b˛sê&ÉT‘·Tqï Ms¡eì‘·

Ä+>¥kÕHé dü÷ø°. Á|ü»\ ‹Ô&ç yTs¡≈£î ôd’ìø£ bÕ\≈£î\T »]|æq mìïø£\˝À Ä+>¥kÕHé

dü÷ø°, ÄyÓT nqTj·÷j·TT\T nK+&É $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. ÄyÓT≈£î n~Ûø±s¡+

n|üŒ–+#·{≤ìøÏ Çwüº|ü&Éì ôd’ìø£ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä mìïø£\qT s¡<äT›#˚dæ ÄyÓTqT

>∑èVü≤ìs¡“+<Ûä+˝À ñ+∫+~. mìïø£sTTq bÕs¡¢yÓT+{Ÿ düuÛÑT´\qT C…’fi¢ À ô|{Ïº+~.

kÕe÷q´ bÂs¡T\qT Væ≤+dæ+∫+~— $#·ø£åD≤s¡Væ≤‘·+>± ìs¡“+~Û+∫+~. ‘·q uÛÑs¡Ô

ø±´q‡sY yê´~ÛÁ>∑düTÔ&ÉsTTHê Ä+>¥kÕHé dü÷ø° ãsêà e~* Ç+>±¢+&ÉT yÓfi‚¢ kÕVü≤dü+

#j·T Ò<äT. ˇø£kÕ] <XÊìï e~*‘ eT∞¢ ‘·qì ‹]– sêìe«s¡ì ÄyÓT uÛÑj·T+!

‘·q ≈£î≥T+ã+‘√, |æ\¢\‘√ Vü‰sTT>± $<XÊ\˝À J$+#·≥+ø£Hêï, e÷‘·è<X+˝À

nwüºø£cÕº\T|ü&ÉT‘·÷ nsTTHê >∑èVü≤ìs¡“+<Ûä+˝À eT>∑TZ‘·÷ ‘·q Á|ü»\‘√

eTyTø£eTe≥yT $Tqï nqT≈£îqï nkÕ<Ûës¡D Hêj·T≈£îsê\T Ä+>¥kÕHé dü÷ø°.

Çø£ HbÕ Ÿ ñ<ä eT+ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ e÷J Á|ü<Ûëì #·+Á<äX‚KsY, eT¬s+<äs√ <X

Hêj·T≈£î\T HbÕ Ÿ À Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä e÷ìï düeT]ú+#ês¡T. Ç+‘·ø° ô|òsêï+&ÓCŸ

#˚dæq <˚X¯Á<√Vü≤+ @eT+fÒ {Ïu…≥q¢qT, ãsêà˝À Á|üC≤kÕ«eT´yê<äT\qT

düeT]ú+#·≥+! 1950 <äX¯ø£+˝À {Ïu…{ŸqT #Ó’Hê ÄÁø£$T+∫q|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤s¡‘Y

<ä÷s¡<äèwæº‘√ düŒ+~+#· Ò<äì Ç|üŒ{Ïø° #ê˝≤eT+~ n_ÛÁbÕj·T+. $T>∑‘ê $wüj·÷\T

m˝≤>∑THêï, uÛ≤s¡‘Y≈£î, #Ó’Hê≈£î eT<Ûä dü«‘·+Á‘· sê»´+>± {Ïu…{Ÿ ñ+fÒ #Ó’Hê‘√

uÛ≤s¡‘Y≈£î Á|ü‘· ø£å+>± dü]Vü≤<äT› ‘·>±<ë, dü+|òüTs¡D ñ+&$ ø±e⁄. ãsêà˝À Ä+>¥kÕHé

dü÷ø°ì, Á|üC≤kÕ«eT´ b˛sê{≤ìï düeT]ú+#·ø£b˛e≥+ uÛ≤s¡‘Y #dæq ô|<ä› ‘·|ü⁄Œ.

1956˝À Vü≤+>∑Ø˝À 1968˝À #Óø=k ¢$j·÷˝À k˛$j·T{Ÿ {≤+≈£î\ øÏ+<ä Ä

¬s+&ÉT <XÊ\ Á|ü»\T q*–q|ü⁄Œ&ÉT $Tqï≈£î+&ç uÛ≤s¡‘Y ‘·q HÓ’‹ø£ XøÏÔì ø√˝ÀŒsTT+~.

1979˝À n|òüÈìkÕúHé˝À k˛$j·T{Ÿ ôd’q´+ Á|üy˚•+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü #=s¡e

50


rdüTø√ø£b˛e≥+‘√ Ädæj·÷˝À uÛ≤s¡‘Y |ü\T≈£îã&ç ø°åDÏ+∫+~. bıs¡T>∑TH ñqï

ãsêà˝À ôd’ìø£ ìj·T+‘·\T Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä e÷ìï |üXóã\+‘√ nDÏ∫ydüTÔ+fÒ

Áù|ø£å≈£î\yÓTÆ eTq Á|üC≤kÕ«eT´ dü+düÿè‹ì n|üVü‰dü + #XÊ+. ô|òsêï+&ÓCŸ Ç+{À¢

{Ïu…≥q¢≈£î, ãsêà Á|üC≤kÕ«eT´yê<äT\≈£î Á|üyX+ ø£*ŒùdÔ n~ <X Á<√Vü≤eTì,

rÁeyê<äT\‘√ #‘·T\T ø£\|ü≥yTqì Ç|ü⁄Œ&ÉT uÛÑ>∑e‘Y yê~düTÔHêïs¡T. @e÷Á‘·+

u≤<Ûä ‘· Ò≈£î+&Ü, ñ∫‘êqT∫‘ê\T eTs¡∫ Áù|˝≤|üq\T #j·T≥+, H√{ÏøÏ e∫Ãq

Äs√|üD\T #˚dæ #˚‹ø£+~q ãTs¡<ä #·\¢≥+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Á|üC≤Jeq+˝À

düs¡«kÕ<Ûës¡DeTsTTb˛sTT+~. n~Ûø±s¡eTH p<ä+˝À @ bÕe⁄qT m˝≤ yê&çHê

|òüs¡yê˝Ò<äH˚ dü+düÿè‹ bÕØº\≈£î u≤>± n_“+~. n+<äTπø ìdæ‡>∑TZ>± ˇø£

HÍø±<äfi≤~Û|ü‹ ‘=\–+|ü⁄qT >∑T]+∫ ãVæ≤s¡+>∑+>± Ç+‘· s¡#·Ã #düTÔHêïs¡T. ôd’ìø£

<äfi≤\˝À ìj·÷eTø±\T <Ûäs¡à+>±, Hê´j·T+>±, X¯øÏÔkÕeTsêú´\T ÁbÕ‹|ü~ø£>±

»s¡>±*. Ä ìj·÷eTø±\‘√ ‘·T~ ìs¡íj·T+ mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘ê«ì< ø±yê*.

ø=]j·÷ j·TT<äΔ+ H|ü<∏ä +˝À ÄHê{Ï nyÓT]ø£Hé ôd’ìø£ <äfi≤~Û|ü‹ »qs¡ Ÿ yÓTø±s¡›sY

n<Ûä ≈£åî&ÉT Á≥÷eTHé e÷≥qT U≤‘·s¡T #j·Tq|ü⁄Œ&ÉT yÓ+≥H yÓTø±s¡›sYqT Á≥÷eTHé

ìsê›øÏåD´+>± ‘=\–+#ês¡T. nÁãVü‰+ *+ø£Hé nyÓT]ø± n+‘·s¡T´<äΔ+ eT<Ûä ˝ÀH

‘·q Ä<˚XÊ\qT U≤‘·s¡T #˚j·Tì ø±s¡D+>± ÄHê{Ï ôd’Hê´~Û|ü‹ »qs¡ Ÿ C≤sY®

yÓTø …\¢Héì 1863˝À ‘=\–+#ês¡T. 1864˝À n< »qs¡ Ÿ yÓTø …\¢Hé *+ø£Hé

MT<ä n<Ûä ø£å |ü<ä$ ø√dü+ b˛{°#dæ z&çb˛j·÷s¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ düe÷»+˝À ôd’ìø£

<äfi≤\T mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘·«+ n<äTbÕ»„\≈£î Àã&ç ñ+&É≥+ n‘· +‘· eTÚ*ø£yÓTÆq

dü+Á|ü<ëj·T+. Bìï ñ\¢+|òæTùdÔ düe÷»+˝À ‘·TbÕøÏ me] <ä>∑Zs¡ ñ+fÒ ô|‘·Ôq+

yêfi¢<äe⁄‘·T+~. Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH‘·\ô|’q ø√bÕìï Ç˝≤+{Ï n+XÊ\˝À #·÷|æ, ôd’ìø£

<äfi≤\MT<ä mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘·«+ n<äT|ü⁄qT Á|ü•ï+#·≥+ eTTK+MT<ä ø√|ü+‘√

eTT≈£îÿqT ø√düTø√e≥+ e+{Ï~.

Á|üuÛÑT‘·« ìj·T+‘·ÁD ñ+&Ü*‡+<˚

Ç|üŒ{Ïes¡¬ø’‘ ø£ dü+ ôd’ìø£ <äfi≤\ ìj·÷eTø±\˝À |üø£åbÕ‘· sê»ø°j·T+

bÕÁ‘· n+‘·>± Ò<äT. Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\ ã~©\T, Hê´j·TeT÷s¡TÔ\ ìj·÷eTø±\T

m+‘·>± Ä≥Tb˛≥¢≈£î >∑Ts¡sTTHê, ôd’q´+˝À |ü]dæú‹ Ç+ø± ~>∑C≤s¡˝Ò<äT.

eTT˝≤j·T+dæ+>¥ j·÷<äyé s¡ø£åDeT+Á‹>± ñ+&É>± e÷Á‘·+ ôd’ìø±~Ûø±s¡T\

Á|üyÓ÷wüq¢qT sê»ø°j·TeTj·T+ #XÊs¡ì |òæsê´<äT\T e#êÃsTT. ô|òsêï+&ÓCŸ À mìï


51

˝ÀbÕ\THêï Äj·Tq≈£î ≈£î\‘·‘·«+, eT‘·‘·‘·«+, ÁbÕ+rj·T ‘·‘·«+ ÄbÕ~+#·≥+

nkÕ<Ûä +. #Ó’Hê $wüj·T+˝À Äj·Tq yêdüÔyê Ò e÷{≤¢&çHê, n+‘· düTìï‘·eTsTTq

n+X+ô|’q u≤<Ûä ‘·>∑\ |ü<ä$˝À ñqï s¡ø£åDeT+Á‹ Ä∫‘·÷∫ e÷{≤¢&Ü\ì e÷Á‘·yT

#ê˝≤eT+~ uÛ≤$+#ês¡T. n+‘˚>±ì ô|òsêï+&ÓCŸ <˚X¯uÛÑøÏÔì, ∫‘·ÔX¯ó~Δì mes¡÷

X+øÏ+#· Ò<äT. Ç|ü⁄Œ&ÉT uÛÑ>∑e‘Y @ Ä<Ûësê\T #·÷|ü≈£î+&Ü ô|òsêï+&ÓCŸô|’q |üs¡Twü

uÛ≤wüqT yê&É≥+‘√bÕ≥T Äj·Tq <XuÛÑøÏÔì X+øÏdüTÔHêïs¡T. n+‘·{Ï‘√ Ä|ü≈£î+&Ü

Äj·Tq n$˙‹øÏ bÕ\Œ&Ü¶s¡ì Äs√|ædüTÔHêïs¡T. n+<äT≈£î øÏ+∫‘·TÔ ≈£L&Ü kÕø£å +>±ì,

Ä<Ûës¡+>±ì #·÷|ü≥+ Ò<äT! n< n\TdüT>± #·÷düT≈£îì ø±+Á¬>dtyês¡T n+<äT≈£î

dü+j·TTø£Ô bÕs¡¢yÓT+≥T ø£$T{° (C….|æ.dæ.) ø±yê\+≥THêïs¡T! n<eT+fÒ uÀbò s¡T‡

≈£î+uÛÑø√D+ MT<ä C….|æ.dæ.øÏ á C….|æ.dæ #Ó\T¢ ne⁄‘·T+~ n+≥THêïs¡T! ˇø£

n$˙‹ ≈£î+uÛÑø√D≤ìï »q+ eTs¡∫b˛yê\+fÒ eTs√ ≈£î+uÛÑø√D≤ìï düèwæº+#ê\H

á yÓ÷≥T yê<äq eTq sê»ø°j·T+˝À m+‘·>± ≈£îfió¢ ù|s¡T≈£îqï<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.

nHêï&çj·T+¬ø Hêj·T≈£îsê\T »j·T\*‘· @ø£+>± uÛÑ>∑e‘YqT eT∞¢ ìj·T$T+∫

ô|òsêï+&ÓCŸqT ‘=\–+#ê\ì |ü≥Tºã&ÉT‘·THêïs¡T! <˚X¯+˝À bÕ\q n+fÒ

u§eTà\ô|[¢ ≤ ø£ì|æk Ô+~ eTq Hêj·Tø£eTàDT´\øÏ! <X s¡ø£åD ‘·eT n~Ûø±s¡

Áø°&É˝À ˇø£ eP´Vü≤+ nqT≈£î+≥THêïs¡T H˚{Ï bÕØº\ n~ÛH˚‘·\T! yê»ù|sTT

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À eT<ä›‘·Tb˛‘˚ Ä Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£î|üŒ≈£L\T‘·T+~— ø=‘·Ô

Á|üuÛÑT‘·«eTHêï edüTÔ+~, Ò<ë eT∞¢ mìïø£\T »s¡T>∑T‘êsTT. n+<äT≈£î eTqyÓTes¡+

∫+‹+#·qø£ÿs¡ Ò<äT. H{Ï |ü]dæú‘·T\˝À mìïø£\T mìïkÕs¡T¢ eùdÔ <X Á|ü»\≈£î

n+‘· eT+∫~. ø±ì n~Ûø±s¡ Áø°&É Àq÷ ø=ìï ø£ dü ìj·Te÷\qT bÕ{Ï+#·≈£î+&Ü

$Xè+K\+>± Á|üe]Ô+#·≥+ C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î n‘· +‘· Á|üe÷<äø£s¡+. <X s¡ø£åD

ù|s¡T‘√ eT<ä ›‘·T ñ|üdü+Vü≤]+#·T≈£î+fÒ ‘·qMT<ä n$˙‹ Äs√|üD\T

düeTdæb˛‘êj·Tì »j·T\*‘·, á ù|s¡T‘√ C….|æ.dæ @sêŒ≥sTT‘ uÛÀbò s¡T‡ ≈£î+uÛÑø√D+

düeTdæb˛‘·T+<äì k˛ìj·÷>±+BÛ uÛ≤$+#·≥+ H˚{Ï E>∑TbÕ‡ø£s¡ sê»ø°j·T+˝À

$\Te\ sêVæ≤‘ê´ìøÏ |üsêø±wüº. πs|üqï~ Òq≥T¢>± H‘·\T uÛ≤$ùdÔ ∫e]øÏ <X

s¡ø£åD ≈£L&Ü sê»ø°j·TeTj·T+ nsTTb˛‘·T+~. uÛÑ>∑e‘Y $yê<ä+ πøe\+ sê»ø°j·T

$H√<ä Áø°&É ø±>∑÷&É<äT. s¡ø£åD <äfi≤\ bÕÁ‘·qT ìs¡«Væ≤+# eTÚ*ø£ #·s¡Ã>± e÷]

Ä<äs¡ÙÁbÕj·T bÕsƒê\qT n+~yê«*.

* * *

52


;Vü‰sY À sêh|ü‹ bÕ\q Á|üj·T‘·ï+ u…&çdæø={Ïº+~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D+

Á|üuÛÑT‘·«+˝À ñqï _.C….|æøÏ, <ëì $TÁ‘·|üøå±\≈£î sê»´düuÛÑ À ‘·–q dü+U≤´ã\+

Òø£b˛e≥yT. sê»´düuÛÑ À yÓTT‘·Ô+ düuÛÑT´\ dü+K´ 245. Ç+<äT˝À ø±+Á¬>dt≈£î

64, _.C….|æøÏ 45, $T>∑‘ê |ü~ùV≤&ÉT bÕØº\≈£î 104 eT+~ düuÛÑT´\THêïs¡T.

$T–*q 32 eT+<ä˝À 14 eT+~ Ç+&ç+ô|+&Ó+≥T düuÛÑT´\T>± #Ó˝≤eTD°

ne⁄‘·T+&É>±, $$<Ûä Ç‘·s¡ ∫qï bÕØº\≈£î #Ó+~qyês¡T |ü~eT+~. mqeT+&ÉT>∑Ts¡T

Hê$THf…&é düuÛÑT´\T. Ç˝≤+{Ï düuÛÑ À 123 eT+~ düuÛÑT´\ eT<ä›‘·T düMTø£]+#·&É+

Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T\˝À @ bÕØºø° kÕ<Ûä eTjT´ |üì ø±<äT. sêC≤´+>∑+˝Àì 107e

n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+` @ _\T¢ nsTTHê düπs #·≥º+ ø±yê\+fÒ eTT+<äT>± bÕs¡¢yÓT+≥T

ñuÛÑj·TdüuÛÑ\˝À yÓTC≤]{° düuÛÑT´\ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ë*. <ëìô|’ sêh|ü‹ dü+‘·ø£+

#j·÷*. 108e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+, ˇø£yfi sê»´düuÛÑ n+‘·≈£îeTT+< ˝ÀødüuÛÑ

ÄyÓ÷~+∫q _\T¢qT ‹s¡düÿ]ùdÔ Ò<ë Äs¡THÓ\\ bÕ≥T ‘ê‘ê‡s¡+ #ùdÔ sêh|ü‹

ñuÛÑj·T düuÛÑ\ dü+j·TTø£Ô düe÷yX+ »s¡bÕ\ì Ä<•+#·e#·TÃ. n|ü⁄Œ&ÉT n~Ûø£

dü+U≤´≈£î\ eT<ä›‘·T ‘Ó*|æ‘˚ _\T¢ bÕs¡¢yÓT+≥T ÄyÓ÷<ä+ bı+~qfÒ¢. 109e

n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ ˇø£ÿ Ä]úø£ n+XÊ\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ˝ÀødüuÛÑ n~Ûø±s¡+

nÁ|ü‹Vü≤‘·+. ÀødüuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+~q Ä]úø£ _\T¢\T, |üqTï\ _\T¢\T sê»´düuÛÑ≈£î

|ü+bÕø£ 14 s√E\˝À>± düuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+<äø£b˛sTTHê Ä _\T¢\T bÕs¡¢yÓT+≥T

ñuÛÑj·T düuÛÑ\ ÄyÓ÷<ä+ bı+~qfÒ¢ …ø£ÿ. n+<äTe\¢H yê]¸ø£ ã&Ó®≥T, z{Ÿ ÄHé

møö+{Ÿ, |üqTï\ Á|ü‹bÕ<äq\T e¬>’sê n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î

˝ÀødüuÛÑ À yÓTC≤]{° eT<ä›‘·T ñqï+‘· ø±\+ Á|üuÛÑT‘·« ìs¡íj·÷\T #·≥ºyÓTÆb˛‘êsTT.

˝ÀødüuÛÑ À yÓTC≤]{° eT<ä›‘·T ñ+fÒH Á|üuÛÑT‘·«+ eTqT>∑&É kÕ–düTÔ+~. ø±ã{Ïº á

n+XÊ\˝À @MT Çã“+~ Ò<äT. ø£ Á|üuÛÑT‘·«+ |ü&çb˛sTTHê, eT∞¢ n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\

eT<ä›‘·T‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç‘ #ê\T.

e÷]Ã 29, 1999

bÕØº sê»ø°j·÷\≈£î

nr‘·yÓTÆ‘˚H˚ ô|<ä›]ø£+


53

ñuÛÑj·T düuÛÑ\≈£î düe÷Hê~Ûø±s¡+

sêC≤´+>±ìï düMTøÏåùdÔ ‘˚˝Ò<˚eT+fÒ ˇø£ÿ Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\ $wüj·T+

$TqVü‰sTTùdÔ, $T>∑‘ê nìï #·{≤º\≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ñuÛÑj·TdüuÛÑ\ ÄyÓ÷<ä+

ø±yê*‡+<˚. Çø£ÿ&˚ ∫ø=ÿ∫Ã |ü&ç+~. ˝Àø˘düuÛÑ Á|ü»\T Á|ü‘· ø£å+>± mqTï≈£îqï

Á|ü‹ì<ÛäT\ düuÛÑ. mìïø£\ Hê{Ï Á|üC≤ yê≈£îÿqT. bÂs¡T\ n_ÛÁbÕj·÷\qT, C≤‹

ìs¡íj·÷ìï Á|ü‹_+_+# düuÛÑ. sê»´düuÛÑ |üs√ø£å+>± sêh XÊdüqdüuÛÑT´\ <ë«sê

mìïø£sTTq m>∑TedüuÛÑ. ¬s+&˚fi¯¢ø=ø£kÕ] eT÷&√e+‘·T kÕúHê\≈£î mìïø£ »]π>

XÊX«‘· düuÛÑ. <X Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\qT, $$<Ûä bÕØº\≈£î Á|ü»\˝À ñqï eT<ä›‘·TqT

@Hê{Ïø±Hê&ÉT sê»´düuÛÑ Á|ü‹|òü*+#·<äT. n˝≤+{Ï sê»´düuÛÑ $$<Ûä n+XÊ\MT<ä

ìs¡íj·÷\qT bÕØº\≈£î nr‘·+>±, düuÛÑT´\ $#·ø£åD Á|üø±s¡+ rdüT≈£î+fÒ düãuÒ.

n˝≤ø±ø£ bÕØº H‘·\ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ, Hêj·Tø£‘·«+ C≤Ø#dæq $|t\≈£î ‘· §–Z

düuÛÑ À z≥T yùdÔ, n|ü⁄Œ&ÉT ˝ÀødüuÛÑ À eT<ä›‘·T ñqï Á|üuÛÑT‘·«+ e÷≥ #Ó\¢≥+

ø£wüº+. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 1977 es¡≈£î πø+Á<ä+˝ÀqT, #ê˝≤y˚Ts¡≈£î sêÅcÕº\˝ÀqT

ø±+Á¬>dt bÕØºøÏ m<äTs¡T Òø£b˛sTT+~. bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\˝À Ä bÕØºøÏ

‹s¡T>∑T Òì yÓTC≤]{° ñ+&~. 1969`71 eT<Ûä Ç+~sê>±+BÛ yÓTÆHê]{° Á|üuÛÑT‘ê«ìï

q&ç|æHê, ø£eT÷´ìdüTº\ eT<ä›‘·T‘√ >∑f…ºø£ÿ>∑*>±s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT (1970˝À) sê»uÛÑs¡D≤\

s¡<äT› $wüj·T+˝À ˝ÀødüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q _\T¢qT sê»´düuÛÑ ‹s¡düÿ]+∫+~. 1977

‘·s¡yê‘· bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\ eT<Ûä´ kÕeTs¡dü´ ˝À|ü+ ô|<ä› düeTdü´>±

‘·j·÷s¡sTT+~. <˚X¯+˝À |ü\T ÁbÕ+‘ê\˝À, eTTK´+>± ñ‘·Ôsê~q, |ü•ÃeT

sêÅcÕº\˝Àq÷ ø±+Á¬>dt ‘·T&ç∫ô|≥Tº≈£îb˛sTT+~. &Ûç©¢ q>∑sêìøÏ ø=ìï e+<ä\

øÏ ÀMT≥s¡¢ |ü]~Û À ø±+Á¬>dt ˇø£ÿ d”≥TqT ≈£L&Ü ¬>\T#·Tø√ Ò<äT. Ç+~sê>±+BÛ

sêjYTãπs© ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À, sêC≤´+π>‘·s¡ X¯øÏÔ>± m~–q ÄyÓT ≈£îe÷s¡T&ÉT

dü+»jYT>±+BÛ ny˚TB∏˝À z&çb˛j·÷s¡T. »q‘êbÕØº |òüTq$»j·T+ kÕ~Û+∫

n~Ûø±sêìï ¬ø’edü+ #düT≈£î+~. sê»´düuÛÑ À ø±+Á¬>dt≈£î yÓTC≤]{° ñ+&É≥+‘√

mH√ï #·{≤º\ $wüj·T+˝À »q‘ê Á|üuÛÑT‘·«+ #ê˝≤ ø£wüº|ü&Ée\dæ e∫Ã+~. meT¬s® ‡˝À

#dæq 42e sêC≤´+>∑ dües¡DqT ‘=\–+# 44e dües¡qqT e÷Á‘·+ bÕs¡¢yÓT+≥T

ñuÛÑj·T düuÛÑ\T Á|ü‘´ø£ yÓTC≤]{°‘√ ÄyÓ÷~+#êsTT. <XeT+‘·{≤ meT¬s® ‡ |ü≥¢,

ìj·T+‘·è‘·«+ |ü≥¢ ô|\T¢_øÏì ÄÁ>∑Vü≤+ ø±s¡D+>± n~ kÕ<Ûä eTsTT+~. n<

ÄHê&ÉT sê»´düuÛÑ Àì ø±+Á¬>dt düuÛÑT´\T |ü≥Tº|ü{Ïº 44e dües¡DqT ‹s¡düÿ]ùdÔ,

54


H{Ïø° mH√ï ìj·T+‘·è‘·« <Û√s¡DT\T Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ì*∫b˛jT$. Ç‘·s¡ _\T¢\

$wüj·T+˝À sê»´düuÛÑ #ê˝≤kÕs¡T¢ n&ÉT¶ô|{Ïº+~. Ç{°e* ø±\+˝À Á|ükÕs¡uÛ≤s¡‹

_\T¢ ˝ÀødüuÛÑ ÄyÓ÷<ëìï bı+~Hê sê»´düuÛÑ À yÓTC≤]{° Òø£ b˛e≥+‘√ eT∞¢

Ä]¶HÓqT‡qT bı&ç–+#ê*‡ e∫Ã+~. n<˚$<Ûä+>± πø+Á<ä $õ˝…qT‡ ø£$TwüHé

ìj·÷eTø±ìï ìπs›•+# #·{≤ºìøÏ sê»´düuÛÑ eT<ä›‘·T Òø£b˛e≥+‘√ Ä ø£$TwüHé

#·≥ºã<äΔ ñìøÏ Á|üXÊïs¡úø£eTsTT+~. ;Vü‰sY À 356e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ sêh|ü‹

bÕ\q $~Û+∫Hê, sê»´düuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ä≥+ nkÕ<Ûä eTì ‘\≥+‘√ Á|üuÛÑT‘·«+

sêh|ü‹ bÕ\q≈£î dü«dæÔ#Ó|æŒ eT∞¢ s¡Á;<$ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ n~Ûø±s¡+ ø£≥ºu…{Ïº+~.

Á|ü|ü+#·+˝À |ü\T Á|üC≤‘·+Á‘· <XÊ\˝À ¬s+&ÉT #·≥ºdüuÛÑ\THêïsTT. nyÓT]ø±˝À

¬s+&ÉT düuÛÑ\qT Á|ü» Ò Á|ü‘· ø£å+>± mqTï≈£î+≥THêïs¡T. Á|ü‹ì<ÛäT\ düuÛÑ ¬s+&fi¢ø=ø£kÕ]

s¡<ä›e⁄‘·T+~. Á|ü»\T eT∞¢ düuÛÑT´\qT mqTï≈£î+{≤s¡T. ôdH{Ÿ À e÷Á‘·+ ¬s+&fi¢ø√kÕ]

eT÷&√e+‘·T düuÛÑT´\ kÕúHê\T U≤∞ nsTT, yê{Ïø√dü+ mìïø£ »s¡T>∑T‘·T+~.

Ç+<äTe\¢ ¬s+&ÉT düuÛÑ\˝À bÕØº\ ã˝≤ã˝≤\˝À e´‘ê´dü+ ñ+&É≥+ ø£<äT›.

Ä<X+˝À ø±s¡ ìsê«Vü≤ø£ esêZìøÏ, #·≥ºdüuÛÑ\≈£î eT<Ûä n~Ûø±sê\ $uÛÑ»q düŒwüº+>±

ñ+~. #·≥ºdüuÛÑ\˝À eT<ä›‘·T ñHêï Òø£b˛sTTHê n<Ûä ≈£åî&ÉT ì]›wüºø±\+ |ü<ä$˝À

ñ+{≤s¡T. n+‘ø±<äT ¬s+&ÉT düuÛÑ\˝ÀqT bÕØº\T $|t C≤Ø #ùd Á|üdüøÏÔ Ò<äT.

düuÛÑT´\T ‘·eT eTT+<äT≈£î e∫Ãq #·≥º Á|ü‹bÕ<äq\qT ≈£L\+ø£wü+>± |ü]o*+∫,

#ê˝≤es¡≈£î bÕØº\≈£î nr‘·+>± z≥T ykÕÔs¡T. n+<äTe\¢ bÕØº\ dü+U≤´ã˝≤ìøÏ

n+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&É<äT. uÛ≤s¡‘· bÕs¡¢yÓT+≥Ø e´edüú #ê˝≤ es¡≈£î Á_{°wt

dü+Á|ü<ëj·÷ìï nqTø£]+∫ @s¡Œ&ç+~. nø£ÿ&É mìïø£ ø±ì m>∑TedüuÛÑ (Vü≤Ödt Ä|òt

˝≤sY¶‡) ñ+~. Ä düuÛÑ À e+XbÕs¡+|üs¡ +>± düuÛÑT´\sTTq yêfió¢ 800 eT+~

ø±>±, 26 eT+~ _wü|ü⁄Œ\T, 9 eT+~ Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T, 371 eT+~ J$‘·

düuÛÑ´‘·«+ bı+~qyês¡T ñHêïs¡T. 1958˝À Vü≤Ödt Ä|òt ˝≤sY¶‡ì ø=+‘·y˚Ts¡≈£î

dü+düÿ]+∫, e+XbÕs¡+|üs¡ düuÛÑT´\‘√bÕ≥T J$‘· düuÛÑT´\T ñ+&˝≤ @sêŒ≥T

#XÊs¡T. bÕØº|üs¡+>± #·÷ùdÔ, 1990˝À 423 eT+~ ø£q‡πs«{Ïyé bÕØº düuÛÑT´\T

ø±>±, 108 eT+~ ÒãsY bÕØº düuÛÑT´\T. Ç|üŒ{Ïes¡≈£î m|ü⁄Œ&É÷ ø£q‡πs«{Ïyé bÕØº

düuÛÑT´ Ò m≈£îÿe. nsTTHê mH√ï dü+<äsê“¤\˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï ø£q‡πs«≥yé bÕØº

Á|ü‹bÕ~+∫q _\T¢\qT Vü≤Ödt Ä|òt ˝≤sY¶‡ ‹s¡düÿ]+∫+~. n˝≤π> ÒãsY bÕØº

Á|ü‹bÕ~+∫q _\T¢\qT mìï+{ÏH√ m>∑TedüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫+~. n+fÒ m>∑TedüuÛÑ À


55

düuÛÑT´\T bÕØº\≈£î nr‘·+>± ìs¡íj·÷\T rdüTø√e{≤ìøÏ n\yê≥T |ü&Ü¶s¡T.

ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1979 qT+∫ 1997 es¡≈£î ø£q‡πs«{Ïyé bÕØº n~Ûø±s¡+˝À ñHêï

m>∑TedüuÛÑ À <ë<ë|ü⁄ 150 kÕs¡T¢ Á|üuÛÑT‘·« Á|ü‹bÕ<äq\≈£î e´‹πsø£+>± z≥T

#XÊs¡T. Äø±\+ n+‘·{Ï ÀqT Ä düuÛÑ À ø£q‡πs«{Ïyé\πø n~Ûø£ dü+U≤´ã\+ ñ

+~! m>∑TedüuÛÑ düuÛÑT´\ $»„‘· MT<ä e÷Á‘·yT Ä<Ûës¡|ü&ç‘ #ê\<äì Á_≥Hé À

bÕØº\T, Á|ü»\T >∑T]Ô+#ês¡T. n+<äTe\¢H 1649˝À <ëìï s¡<äT› #XÊs¡T. eT∞¢

1660˝À Ä düuÛÑ @sêŒ≥sTT+~. á X¯‘êãΔ+˝À 1911˝ÀqT, 1949˝ÀqT

ªbÕs¡¢yÓT+≥T #·{≤º\μ <ë«sê Vü≤Ödt Ä|òt ˝≤sY¶‡ n~Ûø±sê\qT u≤>± ≈£î~+#ês¡T.

Á|üdüTÔ‘·+ m>∑TedüuÛÑ @<Ó’Hê _\T¢ À dües¡D\T ‘ÓùdÔ ~>∑TedüuÛÑ (Vü≤dt Ä|òt ø±eTHé‡)

yê{Ïì ÄyÓ÷~+#·e#·TÃ. düe]+#·e#·TÃ ˝Ò<ë ‹s¡düÿ]+∫ eT∞¢ m>∑TedüuÛÑ≈£î

|ü+|üe#·TÃ. n|ü⁄Œ&ÉT m>∑TedüuÛÑ eT∞¢ yê{Ïì |ü]o*+∫ ìs¡ísTT+#ê*. Ç˝≤

yê<√|üyê<ë\ ‘·s¡Tyê‘· ¬s+&ÉTdüuÛÑ\ eT<Ûä n+^ø±s¡+ ≈£î<äTs¡T‘·T+~. mH√ï

dü+<äsê“¤\˝À m>∑TedüuÛÑ #dæq eT+∫ Á|ü‹bÕ<äq\qT ~>∑TedüuÛÑ n+^]+#·≥+

Ò<ë ~>∑TedüuÛÑ À e´ø£ÔyÓTÆq ã\yÓTÆq n_ÛÁbÕj·÷\qT m>∑TedüuÛÑ |ü]>∑D˝ÀøÏ

rdüTø√e≥+ »]–+~. ¬s+&ÉT düuÛÑ\T ø£ _\T¢qT #·≥º+ #ùd eTT+<äT ≈£L\+ø£wü+>±

#·]ÃùdÔ eT+∫ #·{≤º\T ekÕÔj·Tqï $XÊ«dü+ Á_{Ïwt Á|ü»\˝À ñ+~. ˇø£y˚fi¯

¬s+&ÉT düuÛÑ\ eT<Ûä düjÓ÷<Ûä ≈£î<äs¡ø£b˛‘, ø±eTHé‡ düuÛÑ n+^ø±s¡+ bı+~q _\T¢

ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ Ä>±ø£ #·≥º+ ne⁄‘·T+~. Ä]úø£ _\T¢\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+

˝≤sY¶‡≈£î @ n~Ûø±s¡eT÷ Ò<äT. 1977˝À ˇø£ÿ $e÷Hê\T, z&É\ ìsêàD+ _\T¢

$wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ø±eTHé‡düuÛÑ ‘·q n~Ûø±sê\qT $ìjÓ÷–+∫, ≤sY¶‡ ÄyÓ÷<ä+

Ò≈£î+&ÜH _\T¢qT #·≥º+>± e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ Á_{Ïwt sêDÏ nqTeT‹ ø√dü+ |ü+|æ+~.

sêDÏ dü+‘·ø£+‘√ n~ #·≥ºeTsTT+~.

dü+düÿs¡D\T ‘·|üŒìdü]

Á|ü|ü+#·+˝À #ê˝≤ <XÊ\˝À ¬s+&ÉT #·≥ºdüuÛÑ\T Òe⁄. d”«&ÉHé À 1971˝À

m>∑TedüuÛÑqT s¡<äT›#XÊs¡T. nyÓT]ø±, »s¡à˙, ¬øq&Ü, ÄÅùdº*j·÷\˝À ¬s+&ÉT düuÛÑ\T

ñHêïsTT. bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ~>∑TedüuÛÑ eT<ä›‘·T ñqï+‘·ø±\+ Á|üuÛÑT‘·«+

eTqT>∑&É kÕ–düTÔ+~. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT m>∑TedüuÛ Ñ, Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·÷ìï

eTìï+#·≈£î+&Ü bÕØº Ä<XÊ\ ($|t) Á|üø±s¡+ e´eVü≤]ùdÔ, Çø£ Ä]úø£ _\T¢\T

‘·|üŒ eTπs #·≥º+ #j·T≥+ kÕ<Ûä + ø±<äT. eT∞¢ ˝ÀødüuÛÑ mìïø£\T »]– ˇø£yfi

56


ø±+Á¬>dt n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫ÃHê sê»´düuÛÑ À _\T¢\ ÄyÓ÷<ä+ bı+< yÓTC≤]{° ñ

+&É<äT. H{Ï sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\˝À ñuÛÑj·T düuÛÑ\˝ÀqT πø bÕØºøÏ n~Ûø£ dü+ø±´ã\+

ñ+&É≥+ <ë<ë|ü⁄ nkÕ<Ûä +. n+fÒ #·≥ºdüuÛÑ\T ‘·eT eTÚ*ø£ $<ÛäT\ ìs¡«Vü≤D˝À

$|òü\+ø±e≥+ U≤j·T+. n+<äTe\¢H sê»´düuÛÑ $wüj·T+˝À eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\T

#|ü{≤º*. m>∑TedüuÛÑ À bÕØº $|tqT s¡<äT›#j·T≥+ nedüs¡+. Äe÷≥ø=ùdÔ ˇø£ÿ

Á|üuÛÑT‘·« ã\|üØø£å˝À ‘·|üŒ $T–*q dü+<äsê“¤\˝À ˝Àø˘düuÛÑ˝À ≈£L&Ü $|tqT

s¡<äT›#j·÷*. sê»´düuÛÑ sêÅcÕº\ düuÛÑ ø±ã{Ïº, sêÅcÕº\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\˝À

<ëìøÏ ô|<ä›|”≥ ydæ, m>∑TedüuÛÑ ‹s¡düÿ]ùdÔ #·≥º+ ø±≈£î+&Ü #j·÷*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

356e n~Ûø£s¡D≤ìï ñ|üjÓ÷–+#·≥+, sêh|ü‹ bÕ\q $~Û+#·≥+ sêÅcÕº\

n~Ûø±sê\≈£î dü+ã+~Û+∫+~. Ä$wüj·÷\˝À sê»´düuÛÑ ìs¡íj·T+ •s√<Ûës¡´+

ø±yê*. n˝≤π> sêC≤´+>∑ dües¡D\˝À ¬s+&ÉT düuÛÑ\≈£î düe÷q n~Ûø±s¡+ ñ

+&Ü*. Ç‘·s¡ #·{≤º\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ÀødüuÛÑ< ô|’#sTT>± ñ+&Ü*. sê»´düuÛÑ≈£î

ì]›wüº ø±\+ ˇø£ _\T¢qT Äù| n~Ûø±s¡+ ñ+&Ée#·TÃ. ø±ì Ä _\T¢qT sê»´düuÛÑ

ÄyÓ÷~+#·ø£b˛sTTHê ø=+‘· ø±\+ |ü]$T‹ ‘·s¡Tyê‘· n~ eT÷&ÉTHÓ\\ ø±e#·TÃ.

Äs¡THÓ\\ ø±e#·TÃ. dü+e‘·‡s¡+ ø±e#·TÃ` sêh|ü‹ ÄyÓ÷<ä+‘√ #·≥º+ njT´

$<Ûä+>± sêC≤´+>±ìï düe]+#ê*. Ç˝≤+{Ï #·s¡ \ <ë«sê ñuÛÑj·T düuÛÑ\ eT<Ûä

düjÓ÷<Ûä kÕ~Û+∫ #·{≤º\ ÄyÓ÷<ëìøÏ e÷s¡Z+ düT>∑eT+ #j·÷*. Òq≥¢sTT‘

bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+ ìs¡s¡úø£eTsTTb˛‘·T+~. ø£˙dü+ n~Ûø±s¡+˝À ñqï

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Á|üC≤ dü+πøåeT+ ø√dü+ ø±e\dæq #·{≤º\T s¡÷bı+~+∫ bÕs¡¢yÓT+≥T

ÄyÓ÷<ä+ bı+< neø±X+ ø£*–+#ê*. sê»ø°j·T dü+øå√uÛÑ |ü]cÕÿsêìøÏ Ç~

nedüs¡+. Ç~ »s¡>∑ø£b˛‘˚, #·≥ºdüuÛÑ\ ù|s¡T‘√ ô|’s¡M\T, n~Ûø±s¡ Áø°&É\T

ø=qkÕ>∑≥+ ‘·|üŒ |ü]bÕ\q q&Ée≥+ nkÕ<Ûä +.

* * *


57

Á|ü|ü+#· Ä]úø£ eédüúqT Çø£ Ç+&çj·÷, #Ó’Hê XÊdækÕÔj·Tì Á|ü<ÛëqeT+Á‹

eTH√àVü≤Hédæ+>¥ Ç{°e\ ñ<ëÈ{Ï+∫q H|ü<∏ä +˝À ` Çs¡T <XÊ\ n_Ûeè~Δì

‘·T\Hê‘·àø£+>± |ü]o*+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~. Á|ü>∑‹|ü<∏ä+˝À #Ó’Hê

<ä÷düT¬øfi¯óÔqï rs¡TqTã{Ïº Ä]úø£ s¡+>∑+˝À ‘·<äT|ü] Á|üã\X¯øÏÔ>± Ä$s¡“¤$+#·uÀj˚T~

Ä <XyTqqï~ ì|ü⁄DT\ n_ÛÁbÕj·T+. eTs√yÓ’|ü⁄ yê]¸ø£ eè~Δ πs≥T $wüj·T+˝À #Ó’Hê

‘·s¡yê‹ kÕúq+˝À ñqï Ç+&çj·÷` n_Ûeè~Δ|üs¡+>± Ä<X+‘√ dü]‘·÷>∑>∑\<ë nH

dü+<Vü≤+ e´ø£ÔeTe⁄‘√+~. $<ä , Äs√>∑ |ü]s¡ø£åD, #·≥ºã<äΔbÕ\q, |üqTï $uÛ≤>±\T`

á Hê\T>∑T s¡+>±\ yÓTs¡T>∑T<ä\≈£î |ü{Ïwü˜yÓTÆq #·s¡´\T rdüT≈£î+fÒ eè~Δπs≥T

$wüj·T+˝À uÛ≤s¡‘Y n<äT“¤‘· Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#·e#·TÃqì, ‘·<ë«sê n~ #Ó’Hê≈£î B≥T>±

sêDÏ+e#·TÃqì $X‚¢wædüTÔqï yê´dü$T~...

yê]¸ø£ eè~Δπs≥T $wüj·T+˝À #Ó’Hê ‘·s¡yê‹ kÕúq+ Ç+&çj·÷<. sê»ø°j·T

|ü]dæú‘·T\T >∑+<äs¡>√fi+>± ñHêï, bÕ\≈£î\T ‘ê‘êÿ*ø£ \_Δ #≈£LπsÃ »Hêø£s¡ø£

$<ÛëHê\πø ô|<ä›|”≥ ydüTÔHêï <ë<ë|ü⁄ @&ÉT XÊ‘·+ eè~Δπs≥T‘√ eTq<X+` ô|<ä›

Ä]úø£ eédüú\Tqï <XÊ˝À¢ ˇø£f…Æq #Ó’Hê ‘·s¡yê‹ kÕúq+˝À ì\e≥+ $X‚wü+.

uÛ≤s¡‘·<X Ä]úø£ eédüú≈£î n+‘·s¡Z‘·+>± >∑\ ã˝≤ìøÏ Ç~ ì<äs¡Ùq+. uÛ≤s¡‘Y,

#Ó’Hê\ $d”Ôs¡í+, #·]Á‘·, dü+düÿè‹, ¬s+&√ Á|ü|ü+#· j·TT<äΔ+ ‘·s¡Tyê‘· düe÷+‘·s¡+>±

á ¬s+&ÉT <XÊ\T kÕ~Û+∫q n_Ûeè~Δ <äècÕº ` yê{Ï Á|ü>∑‹ì b˛*Ã #·÷&É≥+

nedüs¡y˚T. #Ó’Hê˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± uÛ≤ØjÓT‘·TÔq eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT

düeT≈£Ls¡TdüTÔqï rs¡TqT, ñ‘êŒ<äø£‘·≈£î <√Vü≤<ä|ü&˝≤ cÕ+ô|òTÆ Àì ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁXeT\T ô|<ä›dü+K´˝À Á|ü»\≈£î ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*ŒdüTÔqï yÓ’Hêìï >∑eTìùdÔ

Ä]úø£s¡+>∑+˝À ‘·<äT|ü] Á|üã\XøÏÔ>± #Ó’Hê ne‘·]+#·uÀ‘√+<äì ÇfÒº #Ó|üŒe#·TÃ.

Ç+&çj·÷ $wüj·÷ìø=ùdÔ n≥Te+{Ï ÄX\≈£î ÄkÕÿs¡+ ‘·≈£îÿy. Çø£ÿ&ç bÕ\≈£î\T

pHé 06, 2005

Á|ü>∑‹ kÂ<ÛëìøÏ

Á|üC≤kÕ«eTý˚T |ü⁄Hê~

58


ndüÔe´düÔ $<ÛëHê\qT nqTdü]düTÔ+&É≥+, |ü≥ºD≤\T n_Ûeè~ΔøÏ H√#·Tø√ø£b˛e&É+,

ndü+U≤´ø£ j·TTe»qT\≈£î ñbÕ~Û neø±XÊ\T Òø£b˛e&É+, eTÚ*ø£ kÂø£sê´\T

ø=s¡e&É≥+ n+<äT≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\T.

|ü+<∏ë e÷sêπø #Ó’Hê≈£î eTVü≤s¡›X¯

Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü<äΔ‘·T\qT nqTdü]düTÔ+&É≥+ e\¢ eTq+ yÓqTø£ã&Ü¶eTì,

#Ó’Hê n_Ûeè~Δ kÕ~Û+∫+<ä+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+ n~ ìj·T+‘·è‘·« $<ÛëHê\qT

ne\+_Û+#·&ÉyTqì #ê˝≤eT+~ n+≥T+{≤s¡T. nsTT‘ M] yê<äq˝À ì»yÓT+‘·?

yêdüÔ$ø£ |ü]dæú‘·T\qT ì•‘·+>± n<Ûä j·Tq+ #ùdÔ #Ó’Hê nqTdü]+∫q ìj·T+‘·è‘·«

|ü+<∏ëj˚T <äXÊu≤›\ ‘·s¡ã&ç Ä<˚X¯ n_Ûeè~ΔøÏ n&É ¶+øÏ>± e÷]+<äì

‘≥‘Ó\¢eTe⁄‘·T+~. ªÁπ>{Ÿ ©yé bòÕs¡«sY¶μ (Á|ü>∑‹ ~X>± Á|ükÕúq+) ù|]≥ 1950\˝À

#Ó’Hê nqTdü]+∫q $<ÛëHê\T Ä <XÊìøÏ n]cÕºHï ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT. Ä $<ÛëHê\

ø±s¡D+>± Äø£*<ä|ü⁄Œ\≈£î ‘êfi¯˝Òø£ ¬s+&ÉTø√≥¢ eT+~øÏô|’>± Á|ü»\T

eTè‘·Týê‘·|ü&Ü¶s¡T. Çø£ ªkÕ+düÿè‹ø£ $|ü¢e+μ #Ó’Hê˝À ns¡#·ø±ìπø <ë]rdæ,

Ä<XÊìøÏ >∑\ |òüTq‘·s¡yÓTÆq kÕ+düÿè‹ø£ yês¡dü‘ê«ìï <Ûä«+dü+ #dæ+~. $<ä ,

y˚T<Û√ dü+|ü<ä\ |üs¡+>± #Ó’Hê≈£î >∑\ |ü⁄Hê<äT©ï n~ ô|fi¯fl–+∫+~. e÷y√

Vü≤j·÷eTT˝À Á|ü»\≈£î bÕsƒ¡XÊ\ $<ëéø±XÊ\T, yÓ’<ä `Äs√>∑ ùde\T, Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê\≈£î kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃj·Tqï~ ì»yT. nsTT‘`

dü~«y#·q‘√, |üø£&É“+B>± s¡÷bı+~+∫q $<ÛëHê Ò Ä dü‘·Œ¤*‘ê\T q>∑÷&É{≤ìøÏ

ø±s¡q+. n+‘‘·|üŒ yê{ÏøÏ, #Ó’Hê nqTdü]+∫q ìj·T+‘·è‘·«+ ø±s¡D+ ø±<äT.

Ä]úø£ düs¡∞ø£è‘· $<ÛëHê\qT, eT]+‘· Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü+<∏ë\qT nqTdü]+#·&ÉyT

&Ó+>¥ Vü≤j·÷eTT˝À #Ó’Hê $»j·÷\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dæ+~. Ä]úø£

s¡+>∑+˝À Á|ü‘êé÷ïj·÷\qT m+|æø£ #düT≈£îH ùd«#·Ã¤qT ø£*Œ+#·&É+‘√ bÕ≥T

b˛{°‘·‘ê«˙ï #Ó’Hê Áb˛‘·‡Væ≤+∫+~. ìs¡íj·÷\T rdüT≈£îH Á|üÁøÏj·TqT ô|<ä›jÓT‘·TÔq

$πø+ÁBø£]+∫+~. kÕúìø£ dü+düú\T dü«‘·+Á‘·+>± eéVü≤]+#+<äT≈£î M\T>± yê{ÏøÏ

dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ôì ø£*Œ+∫+~. @ø£|üø£å+>± ìs¡íj·÷\T rdüTø√≈£î+&Ü, ìs¡+≈£îX+>±

eéVü≤]+#·≈£î+&Ü` #ê˝≤es¡≈£î Á|üC≤kÕ«eT´ |ü+<∏ëH #Ó’Hê nqTdü]k Ô+<äq&ÜìøÏ

Çe˙ï dü÷#·q Ò. n+<äTe\¢ uÛ≤s¡‘Y #Ó’Hê\ eè~Δπs≥T¢, yê{Ï Á|üdüTÔ‘· dü÷ú\

<˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô (õ.&ç.|æ) kÕúj·TT\T eT<Ûä ‘˚&Ü≈£î ø±s¡D+ uÛ≤s¡‘Y Á|üC≤kÕ«eT´

$<ÛëHê\qT, #Ó’Hê ìj·T+‘·è‘·« |ü+<∏ëqT nqTdü]+#·&ÉyTqq&É+ düããT ø±<äT.


59

Ä]úø£ s¡+>∑+˝À $»j·÷\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #ùd ¬s+&ÉT ø°\ø£ n+XÊ\T

@$T≥+fÒ $<ÛëHê\qT #·ø£ÿ>± s¡÷bı+~+#·&É+, eT]+‘· ùd«#·Ã¤≈£î neø±X+

ø£*Œ+#·&É+. Ç+&çj·÷˝À Á|üC≤kÕ«$Tø£ e´edüú ñqï|üŒ{Ïø° Çø£ÿ&É ìs¡íj·÷\T

rdüT≈£îH Á|üÁøÏj·T πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ+~.

f…*ø£eT÷´ìπøwüq¢ s¡+>∑+˝À #Ó’Hê kÕ~Û+∫q n<äT“¤‘· Á|ü>∑‹ì #·÷dæ ø£|ü⁄Œ&ÉT

dü+ÁuÛÑe÷XÃsê´\≈£î ˝ÀHÓ’q j·÷e‘Y Á|ü|ü+#·+ Ä<XÊìï Á|üX+dü À¢ eTT+#Ó‹Ô+~.

f…*ø£eT÷´ìπøwüq¢ s¡+>∑+˝À Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\qT m+|æø£ #düT≈£îH ùd«#·Ã‘√ bÕ≥T

b˛{°ì nqTeT‹+#ê\ì, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q $düÔè‹øÏ, ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º&ÜìøÏ

M\T ø£*Œ+#ê\ì eTq<X $<Ûëq ìπsí‘·\T ìs¡ísTT+∫q <ä]$T˝≤ Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq+

≈£L&Ü Äs¡+>∑+˝À #Ó’Hê Á|ü>∑‹‘√ b˛\Ã<ä–q kÕúsTT˝À n_Ûeè~Δì kÕ~Û+#·>∑*>±+.

f…*ø£eT÷´ìπøwüq¢ s¡+>∑+˝À n_Ûeè~Δ $wüj·T+˝À Çs¡T<XÊ\ eT<Ûä ‘&Ü≈£î Á|ü<Ûëq

ø±s¡D+ Ç+&çj·÷ düs¡∞ø£è‘· $<ÛëHê\qT Ä\dü´+>± nqTdü]+#·&Éy˚T. &Ó+>¥

Vü≤j·÷eTT˝À 1978˝ÀH #Ó’Hê á $wüj·T+˝À ‘·q e÷sêZìï e÷s¡TÃø√>±, 1991˝À

dü+øå√uÛÑ+ ‘· …‘Ô es¡≈£î Ç+&çj·÷ $Tqï≈£î+~.

1980\ qT+∫ #Ó’Hê dü>∑≥Tq ‘=$Tà~ XÊ‘·+ eè~Δπs≥TqT kÕ~ÛdüTÔ+&É>±,

uÛ≤s¡‘·<˚X¯ eè~Δπs≥T dü>∑≥Tq Äs¡T XÊ‘·y˚T ñ+~. á H˚|ü<∏ä +˝À` n_Ûeè~Δ

$wüj·T+˝À #Ó’Hê‘√ Ç+&çj·÷ dü]‘·÷>∑>∑\<ë... Ä <XÊìï n~Û>∑$T+#·>∑\<ë..

nH˚ dü+<˚Vü‰\T ñ‘·Œqï+ ø±e&É+ düVü≤»y˚T. á dü+<äs¡“¤+>± $<˚o Á|ü‘· ø£å

ô|≥Tºã&ÉT\T (m|òt.&ç.◊), Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ dü+düú\ Åô|’y{°ø£s¡D, ø±]àø£ s¡+>∑+˝À

düs¡∞ø£è‘· $<ÛëHê\T` á eT÷&ÉT n+XÊ\÷ Á|ü<Ûëq #·s¡Ã˙j·÷+XÊ\T>± e÷sêsTT.

Á|üdüTÔ‘·+ <X+˝Àì sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\ <äècÕº Åô|’y{°ø£s¡D, ø±]àø£ s¡+>∑+˝À

dü+düÿs¡D\T kÕ<Ûä + ø±eqï~ ì»yT. m|òt.&ç.◊\T ñqï|üfi+>± ô|s¡>∑uÀeqïB

yêdüÔeyT. $‘·Ô|üs¡yÓTÆq {À\T eTq*ï ìs¡+‘·s¡+ yÓHêï&ÉT‘·÷H ñ+~. eTÚ*ø£

dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq s¡+>∑+˝À ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º Òø£b˛e&É+‘√ bÕ≥T, $<äT´‘Y

s¡+>±˙ï Á|üuÛÑT‘·«+ düeTs¡ú+>± ìs¡«Væ≤+#·˝Òø£b˛‘√+~. Çe˙ï <˚XÊ_Ûeè~ΔøÏ

Á|ü‹ã+<Ûäø±\T>± |ü]D$T+#êsTT.

$‘·Ô|üs¡+>±, sê»ø°j·T+>± Ç˝≤ n&É¶+≈£î\T m<äTs¡e⁄‘·Tqï|üŒ{Ïø° ‘·≈£îÿe

Ks¡TÃ‘√, me]ø° Çã“+~ ø£\>∑ì Ø‹˝À n_Ûeè~Δ Á|üÁøÏj·TqT y>∑e+‘·+ #ùd+<äT≈£î

60


‘·>∑T e÷sêZ\T Òø£b˛ Ò<äT. ø£ dü+ Hê\T>∑T s¡+>±˝À¢ yÓTs¡T>∑T<ä\qT kÕ~ÛùdÔ n~

eè~Δπs≥T $wüj·T+˝À n<äT“¤‘· Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #düTÔ+~. á |ü]cÕÿs¡

e÷sêZ\˙ï sê»ø°j·T+>± kÕ<Ûä yÓTÆqy˚. Á|üdüTÔ‘· ã&Ó®{Ÿ πø{≤sTT+|ü⁄\≈£î ˝Àã&ç

neT\T#j·T&ÜìøÏ M\Tqïy. eè~Δπs≥T ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ñ|üø£]+#·&ÜìøÏ M\T>±

yÓTs¡T>∑T|ü&Ü*‡q Hê\T>∑T s¡+>±\T Ç$: $<ä , Äs√>∑ s¡yêD, #·≥ºã<äΔ bÕ\q,

|üqTï $uÛ≤>±\T.

bÕsƒ¡XÊ\, $X«$<ë´\j·÷\ kÕúj·TT˝À¢ $<ë´ùde\T düÁø£eT+>± n+<˝≤

#·÷&Ü*. bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´≈£î ã&Ó®{Ÿ˝À ì<ÛäT\T ô|+#ês¡T. Ç{°e\ $~Û+∫q

$<ë´ôddüT‡ n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ +>±H ñ+~. düÅ‘·Œe÷D≤\‘√ ≈£L&çq $<ä ø√dü+

ô|<ä›jÓT‘·TÔq &çe÷+&é $qedüTÔ+&É≥+ eTT<ëeVü≤+. ù|<ä\T ôd’‘·+ ‘·eT |æ\¢\≈£î

ñ»«\ uÛÑ$wü ‘·TÔ ñ+≥T+<äqï ÄX‘√ yê] $<ä ø√dü+ >∑D˙j·T+>± Ks¡TÃ ô|≥º&ÜìøÏ

eTT+<äT≈£î edüTÔHêïs¡T. á H|ü<∏ä +˝À` $<ë´s¡+>±ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ns¡úe+‘·yÓTÆq

$<ÛëHê\qT neT\T #j·T&É+, ì<ÛäT\T ø±≈£î+&Ü ªÇ‘·s¡ eqs¡T\qT düeT≈£Ls¡Ã&É+

<ë«sê e÷qeXøÏÔì ô|+bı+~+#·e#·TÃ. ‘·<ë«sê eè~Δπs≥TqT ø£ dü+ ˇø£ XÊ‘·+

ô|+#·e#·TÃ.

<X+˝À Äs√>∑ |ü]s¡ø£åD e´edüú n<Ûë«q+>± ñ+~. Á|ü»\≈£î yÓ’<ä , Äs√>∑

ùde\qT n+~+#˚ $wüj·T+˝À Á|üuÛ ÑT‘·«+ ‘·q u≤<Û ä´‘·qT düÁø£eT+>±

ìs¡«]Ô+#·&É+ Ò<äT. á |ü]dæú‹ì #·ø£ÿ~<ä›&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ Ç{°e\ ø=ìï #·s¡ \T

rdüT≈£îqï e÷≥ ì»yT. nsTT‘` n<äq+>± ì<ÛäT\qT πø{≤sTT+#·&É+, eT]+‘·

yÓTs¡T¬>’q eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT ø£*Œ+#·&É+ e+{Ï #·s¡ \T rdüT≈£îqï+‘· e÷Á‘êq

|ü]dæú‘·T\T e÷s¡e⁄. yê´<ÛäT\ u≤]q|ü&˚ kÕe÷q´ Á|ü»\T yê{ÏøÏ ∫øÏ‘·‡

#˚sTT+#·Tø√e&ÜìøÏ yÓ ’< ä´ ùde\ ì$T‘· Ô+ n~Ûø £ yÓTT‘· Ô+˝À e´j·T+

#j·Te\dæek Ô+~. ‘·eT Ä<ëj·T+˝À n~Ûø£ yÓTT‘êÔìï Ç˝≤ ÄdüT|üÁ‹ Ks¡TÃ\

ø√dü+ yÓ∫Ã+#·e\dæsêe&É+ yê]ô|’ ô|qTuÛ≤s¡+ yÓ÷|ü⁄‘√+~. yês¡T ;<ä]ø£+˝À

eT>∑TZ‘·T+&É&ÜìøÏ, n|ü⁄Œ\bÕ\T ø±e&ÜìøÏ, ñ‘êŒ<äø£‘· ‘·>∑Z&ÜìøÏ ø±s¡D+ Ä

yê´<ÛäT\÷, Ks¡TÃ˝Ò. Á|ü»\≈£î yÓ’<ä´, Äs√>∑´ ùde\T düÁø£eT+>± n+<ë\+fÒ

eTT+<äT>± ÄdüT|üÁ‘·T\ |üìrs¡T˝À düeT÷\ e÷s¡TŒ\T sêyê*.

Ä ~X>± Á|ü<Ûëq+>± rdüTø√e\dæq #·s¡ \T Ç$` ÄdüT|üÁ‘·T\ ìs¡«Vü≤DqT


61

$πø+ÁBø£]+#ê*. n$ Á|ü»\≈£î »yêãT<ëØ>± ñ+&˝≤ #·÷&Ü*. Á|üC≤s√>±´ìøÏ

dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä ø±s¡ Áø£e÷\qT düeTq«j·T|üs¡#ê*. Á|ü»\≈£î bÂwæºø±Vü‰s¡+,

s¡øÏå‘· s¡T \_Û+#˝≤ #·÷&Ü*. M≥ìï{Ï $T+∫ yÓ’<ä Äs√>∑ ùde\qT @$<Ûä+>±,

@ ÄdüT|üÁ‹ qT+∫ ‘êeTT bı+<ë˝À m+|æø£ #düT≈£îH ùd«#·ÃqT Á|ü»\≈£î ø£*Œ+#ê*.

yÓ’<ä , Äs√>∑ ùde\ s¡+>∑+˝À b˛{°‘·‘ê«ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. Á|üC≤s√>∑ + ì$T‘·Ô+

ã&Ó®{Ÿ À πø{≤sTT+∫q ì<ÛäT\qT dü«\Œ yÓTT‘·Ô+˝ÀH ô|+∫ ñ+&Ée#·TÃ. nsTT‘

Á|üC≤s√>∑ |ü]s¡ø£åD eédüú |üìrs¡T˝À düeT÷\ e÷s¡TŒ\T eùdÔ Ä ø=~›bÕ{Ï

ì<ÛäT\ kÕj·T+‘√H <X Á|ü»˝À¢ n‘· ~Û≈£î\ ø£&É>∑+&É¢qT eTq+ rs¡Ãe#·TÃ ‘·<ë«sê

yê] Ä<ëj·T+, ñ‘êŒ<äø£‘· XøÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. eè~Δπs≥T >∑D˙j·T+>± ô|s¡>∑&Üìø°

n~ <√Vü≤<ä+ #düTÔ+~.

e÷¬sÿ{Ÿ Ä]úø£ eédüú eTqT>∑&É, n_Ûeè~Δ kÕ<Ûäq... Á|ü<Ûëq+>± #·≥ºã<äΔ

bÕ\qô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT. ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º&ÜìøÏ eTT+<äTø=#˚Ãyê]ì

Áb˛‘·‡Væ≤+#ê\+fÒ me] |ü{≤¢ |üø£åbÕ‘·+‘√ eéVü≤]+#·≈£L&É<äT. düú ≤\≈£î

dü+ã+~Û+∫q düπs«\T ì]›wüº+>± ñ+&Ü*. $yê<ë\qT dü‘·«s¡+ |ü]wüÿ]+#ê*.

#·{≤º\qT ñ\¢+|òæT+#yê]ô|’ yÓ+≥H #·s¡ \T rdüTø√yê*. eTq<X+˝À dü«‘·+Á‘·+>±

eéVü≤]+# Hê´j·Teédüú, #·{≤º\qT neT\T#ùd dü+düú\T ñHêïj·Tqï~ yêdüÔeyT.

nsTT‘ n$ ø±\+#Ó*¢q $<ÛëHê\qT nqTdü]düTÔ+&É≥+e\¢ Ä•+∫q |òü*‘ê\T

<äø£ÿ&É+ Ò<äT. |üs¡ ekÕq+>± Hs¡>±fió¢, e÷|òæj·÷X≈£îÔ\T, >∑÷+&Ü\T $yê<ë\

ª|ü]cÕÿs¡ ø£s¡Ô\Tμ>± ne‘ês¡yÓT‘·TÔ‘·THêïs¡T. øÏsêsTT |ü⁄#·TÃ≈£îì yÓ÷≥T |ü<äΔ‘·T˝À¢

$yê<ë\qT |ü]wüÿ]düTÔHêïs¡T uÛ≤s¡‘·<X+˝Àì ø=ìï $<o u≤´+≈£î\T ôd’‘·+ ‘·eT

ãø±sTT\qT ‹]– sêã≥Tºø√e&ÜìøÏ øÏsêsTT >∑÷+&Ü\qT $ìjÓ÷–düTÔHêïj·Tì

$ìøÏ&ç. Ç≥Te+{Ï <ës¡TD |ü]dæú‘·T\T` Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î, n_Ûeè~ΔøÏ

Á|ü‹ã+<Ûäø£+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘êsTT. ìC≤ìøÏ #·{≤º\ neT\Trs¡TqT, Hê´j·T Á|üÁøÏj·TqT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ñ|üø£]+# j·T+Á‘ê+>±\T eTq≈£î #ê˝≤ ñHêïsTT. yê{ÏøÏ

njT´ e´j·TeT÷ ‘·≈£îÿy. sê»ø°j·T+>±q÷ n$ ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ yÓTÆqy. yê{Ïì

dü~«ìjÓ÷>∑+ #düT≈£îì |ü]dæú‘·T\qT #·ø£ÿ~<ä›e#·TÃ. ‘·<ë«sê` eè~Δπs≥T˝À @{≤

ø£ dü+ ˇø£ÿXÊ‘·+ ô|s¡T>∑T<ä\qT eTq+ kÕ~Û+#·e#·TÃ.

|üqTï edü÷fi¢ $uÛ≤>±\ ‘·eT @ø£|üø£å $<ÛëHê\‘√, n$˙‹ |üqT\‘√ <X+˝Àì

62


∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ »edü‘ê«\qT |”*Ã |æ|æŒ#düTÔHêïsTT. |üs¡ ekÕq+>±

edü÷Ô‘·Œ‹Ô s¡+>∑+˝À b˛{°‘·‘·«+ ˙s¡T>±]b˛‘√+~. Á|ü‘·´ø£å |üqTï\ $<Ûëq+

ø=+‘·es¡≈£î yÓTs¡T>∑T|ü&çq|üŒ{Ïø° ôd+Á≥˝Ÿ m¬ø’‡CŸ, ùdyê |üqTï\T, ø£düºyéT‡,

sêhkÕúsTT˝À $~Û+#˚ neTàø£+ |üqTï\T e+{Ï$ Ç|üŒ{Ïø° $eøå±|üP]‘·+>±H˚

ñHêïsTT. Ç~ bÕ]ÁXÊ$Tø£y‘·Ô\ ñ‘ê‡Vü≤+ô|’ ˙fió¢ »\T¢‘√+~. bÕs¡<äs¡Ùø£+>±,

|ü]ÁXeT\≈£î }‘·$T#Ã $<Ûä+>± ñ+& $<ÛëHê\qT nqTdü]+#·&É+` Ä]úø£ e´edüú

n_Ûeè~Δπø ø±ø£ Ä<ëj·T+ ô|s¡>∑&Üìø° ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. &ÉãT“ yÓ∫Ã+#·e\dæq

nedüs¡+ Òì á $<ÛëHê\T eè~Δπs≥T ô|+bı+<ä&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #kÕÔsTT. á

Hê\T>∑T s¡+>±\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ <ë«sê Ä]úø£ eè~Δπs≥TqT eT÷&ÉT, Òø£ Hê\T>∑T

XÊ‘·+ ô|+#·e#·TÃ.

|üø£&É“+B $<ÛëHê\T nedüs¡+

á s¡+>±\ |üìrs¡T yÓTs¡T>∑T|ü&ç‘ ô|≥Tºã&ÉT\T, ñbÕ~Û neø±XÊ\T ≈£L&Ü

ô|s¡T>∑T‘êsTT. á~X>± eTq+ eTT+<ä&ÉT>∑T yj·T&É+ ø£wüºyTMT ø±<äT. nsTT‘

n+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«|üs¡+>± |üø£&É“+B $<ÛëHê\T s¡÷bı+<ë*. áHê\T>∑T s¡+>±\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê\H˚ $wüj·T+˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+

≈£L&É>∑≥º&ÜìøÏ sê»ø°j·TkÕúsTT˝À ø£èwæ »s¡>±*. n_Ûeè~Δ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ùd«#·Ã¤

z düTes¡í neø±XyT ‘·|üŒ n&É¶+øÏ ø±H ø±<äT. n+<äTe\¢ Bs¡Èø±\+˝À n_Ûeè~Δ

$wüj·T+˝À #Ó’HêqT eTq+ n~Û>∑$T+#·>∑\+.. n~Û>∑$T+#ê* ≈£L&Ü. n+<äT≈£î

eTq+ eTT+<äT>± eTq Ç+{Ïì #·ø£ÿ~<äT›ø√yê*.

* * *


63

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q≈£î |ü<∏äø£ s¡#·q #dæq ≤sY¶ ø£s¡®Hé ø£s¡T&ÉT>∑{Ïºq kÕÁe÷»ýê~.

uÛ≤s¡‘Y À Á_{Ïwt kÕÁe÷C≤´ìï |ü{Ïwü|üs¡#·&É+, <ëìì dü+s¡øÏå+#·&É+ Äj·Tq Á|ü<Ûëq

\øå±´\T>± ñ+&˚$... u…+>±˝Ÿ $uÛÑ»q |üs¡ ekÕq+>± #√≥T#˚düTø=qï ¬s+&ÉT

ø°\ø£yÓTÆq |ü]D≤e÷\T uÛ≤s¡‘·ô|’ XÊX¯«‘· Á|üuÛ≤yêìï ø£qã]#êsTT. $uÛÑ»qô|’

ô|\T¢_øÏq ìs¡düq C≤«\\T Áø£yT|” C≤rjÓ÷<ä eT+>± s¡÷|ü⁄<ë\Ã&É+ yÓTT<ä{Ï

|ü]D≤eT+. Væ≤+<ä÷ eTTdæ¢eTT\ eT<Ûä n+‘·s¡+ ô|s¡>∑&É+ ¬s+&√ |ü]D≤eT+...

nìï esêZ\yê]ø° düe÷Hêeø±XÊ\T ø£*Œ+# ÁbÕ‹ì<ä |ü<äΔ‹— ˙‹ ìC≤j·Tr\T

ñ{Ïº|ü& Hêj·Tø£‘·«+— $eø£å\T, ndüe÷q‘·\ n&ÉT¶>√&É*ï #Û~+# Á|ü»\+<ä]˙

πø C≤‹>± >∑T]Ô+# dü]ø=‘·Ô sê»ø°j·T eédüú\ ÄeX´ø£‘·qT u…+>± Ÿ $uÛÑ»q

Hê{Ï dü+|òüT≥q\T #ê{Ï#ÓãT‘·THêïsTT....

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q »]– dü]>±Z e+<fió¢! düT$XÊ\yÓTÆq u…+>± ŸqT ¬s+&ÉT>±

ys¡T#dü÷Ô 1905 E …’ 19q Á_{Ïwt bÕ\≈£î\T rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+` uÛ≤s¡‘·<X+˝À

C≤rjÓ÷<ä eT+ s¡>∑T˝§ÿH˝≤ #dæ+~. kÕ«‘·+Á‘· b˛sê{≤ìï ø°\ø£yÓTÆq eT\T|ü⁄

‹|æŒq dü+|òüT≥q>± ‘·<äq+‘·s¡ ø±\+˝À u…+>± Ÿ $uÛÑ»q #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<ÛëHê´ìï

dü+‘·]+#·T≈£î+~. kÕÁe÷»ýê<ä <Û√s¡DT\T qs¡qsêq J]í+#·T≈£îb˛sTTq n|üŒ{Ï

yÓ’ÁkÕjYT ≤sY¶ ø£s¡®Hé u…+>± Ÿ $uÛÑ»q≈£î eP´Vü≤ø£s¡Ô. u…+>± Ÿ ÁbÕ$qT‡ yÓ’XÊ\´+˝À

ô|<ä›~>± ñ+&É≥+, Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·÷s¡TŒ Ç+&çj·÷˝À kÕ«BÛq+ #düT≈£îqï

uÛÑ÷uÛ≤>±\qT u…+>± Ÿ‘√ ø£\|ü&É+e\¢ bÕ\q|üs¡yÓTÆq ∫≈£îÿ\T ‘· …‘·Ô&É+ $uÛÑ»q≈£î

ø±s¡D≤\T>± ø£s¡®Hé ù|s=ÿHêï n$ ≈£î+{ÏkÕ≈£î\T e÷Á‘·yT. $uÛÑ»q <ë«sê Á_{Ïwt

bÕ\≈£î\T Ä•+∫q Á|üjÓ÷»Hê\T ys¡T.

C≤rj·T uÛ≤yê\ nD∫y‘·πø...

Á_{°wt bÕ\≈£î\≈£î n|üŒ{À¢ sê»<Ûëì>± ñqï ø£\ø£‘êÔ ÀqT, yÓTT‘·Ô+ u…+>± Ÿ

ÁbÕ$qT‡˝Àq÷ C≤rjÓ÷<äéT Á|üuÛ≤e+ m≈£îÿe>± ø£qã&˚~. Á|ü»\˝À

p …’ 25, 2005

ndüe÷q‘· Ò ndü …’q n&ÉT¶>√&É\T

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q Hs¡TŒ‘·Tqï bÕsƒê\T

64


C≤rj·T‘êuÛ≤yê\T yÓ\T¢yÓ‘Ô$. u…+>±©˝À¢ s¡>∑T˝§ÿqï kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥ dü÷Œ¤]Ôì

nD>∑<=ø±ÿ\+fÒ yê]ì $uÛÑõ+#·&ÉyÓTTø£ÿfÒ e÷s¡ZeTì Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤$+∫+~.

‘·\∫q< ‘·&Ée⁄ $uÛÑ»q≈£î lø±s¡+ #·T{Ïº+~. Væ≤+B, ]j·÷ e÷{≤¢& ÁbÕ+‘ê\T

u…+>± Ÿ‘√ ø£*ùd ñHêï yê{Ïì n˝≤π> ñ+∫, πøe\+ u…+>±© e÷{≤¢& ÁbÕ+‘ê\H

¬s+&ÉT>± y˚s¡T#˚XÊs¡T. u…+>±˝Ÿ yÓ’XÊ\´+˝À ô|<ä›~>± ñ+&É≥y˚T ø±s¡DyÓTÆ‘˚

u…+>±©jT‘·s¡ uÛ≤wü\T e÷{≤¢& ÁbÕ+‘ê\qT ys¡T#dæ ñ+&Ü*. n˝≤ »s¡>∑ Ò<äT

ø±ã{Ïº ‘·eT≈£î |üø£ÿ˝À ã …¢+˝≤ e÷]q u…+>±©\qT ys¡T#ùd <äTs¡T<›X+‘√H

$uÛÑ»q #|ü{≤ºs¡qï dü+>∑‹ düŒwüºeTe⁄‘√+~. u…+>± Ÿ $uÛÑ»q≈£î>∑\ ¬s+&ÉT Á|ü<Ûëq

ø±s¡D≤\˝À Ç~ yÓTT<ä{Ï~. n$uÛ≤»´+>± ñqï u…+>± Ÿ ÁbÕ$qT‡ »HêuÛ≤ 7.8ø√≥T¢.

Ç+<äT˝À 5.4ø√≥¢ eT+~... n+fÒ 75 XÊ‘êìøÏô|’>± Væ≤+<äTe⁄\T. $T–*q

yês¡T eTTdæ¢eTT\T. Ç~ >∑eTì+∫q Á_{Ïwt e\dü Á|üuÛÑT‘·«+ ª$uÛÑõ+#·T bÕ*+#·Tμ

nH ‘·eT<Ó’q ìø£èwüº sê»ø°j·T bÕ∫ø£qT Á|üjÓ÷–+∫+~. ø=‘·Ô>± @s¡Œ& ‘·÷s¡TŒ

u…+>± Ÿ ÁbÕ$qT‡˝À eTTdæ¢+ »HêuÛ≤ m≈£îÿe>± ñ+&˝≤ $uÛÑ»q düeTj·T+˝À

C≤Á>∑‘·Ô\T rdüT≈£î+~. u…+>±©˝À¢ C≤rjÓ÷<ä e÷ìï nD>∑<=ø£ÿ&É+‘√ bÕ≥T yê]

eT<Ûä eT‘·ø£\Vü‰\ ∫#·TÃπs|ü&É+ Á_{Ïwt bÕ\≈£î\ ndü\T ñ<›X+. Ç~ u…+>± ŸqT

$uÛÑõ+#·&ÜìøÏ >∑\ ¬s+&√ ø±s¡D+.

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q≈£î |ü<∏äø£ s¡#·q #dæq ˝≤sY¶ ø£s¡®Hé 1899˝À yÓ’ÁkÕjYT>±

ìj·T$T‘·T&Éj·÷´s¡T. n|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq ej·TdüT‡ q\uÛÑjT´fió¢. ø£s¡®H é ø£s¡T&ÉT>∑{Ïºq

kÕÁe÷»´yê~. kÕ«‘·+Á‘√´<ä eT Hêj·T≈£î\|ü≥¢, <X Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\|ü≥¢

Äj·Tq≈£î MdüyÓT‘·ÔsTTHê >ös¡euÛ≤e+ ñ+&~ ø±<äT. uÛ≤s¡‘Y À Á_{Ïwt kÕÁe÷C≤´ìï

|ü{Ïwü|üs¡#·&É+, <ëìì |ü]s¡øÏå+#·&É+ Äj·Tq Á|ü<Ûëq \øå±´\T>± ñ+&$. s¡cÕ´qT

ì\Te]+#˚ ñ<›X¯+‘√ nbòÕZìkÕÔHé≈£î #˚s¡Tej˚T´+<äT≈£î ø£s¡®Hé Á|üj·T‹ï+#ês¡T.

yêj·Te« dü]Vü≤<äT› sêÅcÕºìï @sêŒ≥T #XÊs¡T. {Ïu…{Ÿ‘√ dü+ã+<Ûë\qT |ü{Ïwü+

#˚düT≈£îHêïs¡T. Ç˝≤ Á_{Ïwt kÕÁe÷»´+ y˚fi¯S¢qTø=ì ã\|ü&˚+<äT≈£î ø±e\dæq

nìï #·s¡ \÷ rdüT≈£îHêïs¡T. uÛ≤s¡rj·TT\ ÄX\T, Äø±+ø£å\T, yês¡T ø√s¡T≈£îH

ùd«#êÃ¤ kÕ«‘·+Á‘ê´\T Äj·Tq≈£î @e÷Á‘·+ |üfÒº$ø±e⁄. ø£s¡®Hé <äèwæº À C≤rjÓ÷<ä eT+

z nqedüs¡yÓTÆq >√\. qj·÷H√, uÛÑj·÷H√ <ëìì yÓTT>∑Z ÀH˚ ‘·T+∫y˚j·T&É+

Äj·Tq \ø£å +. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± #√≥T#düT≈£îqï< u…+>± Ÿ $uÛÑ»q. uÛ≤s¡rj·TT\T

kÕ–+∫q b˛sê≥+ |òü*‘·+>± 1911˝À u…+>± Ÿ $uÛÑ»q s¡<ä›sTT+~. ≤sY¶ $T+{À


65

‘·s¡yê‘· yÓ’ÁkÕjYT>± e∫Ãq ˝≤sY¶ Vü‰]¶+CŸ ys¡T|ü&çq u…+>± Ÿ ÁbÕ+‘ê\qT ‹]–

ˇø£{Ï #XÊs¡T. ;Vü‰sY, ˇ]kÕ‡ ÁbÕ+‘ê\qT Á|ü‘´ø£yÓTÆq ÁbÕ$qT‡>± >∑T]Ô+#ês¡T.

n|üŒ{Ïes¡≈£L u…+>± Ÿ eéVü‰sê\qT …|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY e÷Á‘·yT |üs¡ yøÏå+#yês¡T.

>∑es¡ïsY »qs¡ Ÿ ÇHé#Ûê]®>± eéVü≤]+#yês¡T. @ø°ø£s¡D nq+‘·s¡+ u…+>± Ÿ≈£î

| üP] ÔkÕ úsTT > ∑es ¡ ïs Y ìj·T$T‘ · T\j·÷´s ¡ T. nsTT‘ ˚ Ä+ π> ¢j ·TT\qT

Á|ü‹|òüT{Ï+∫q+<äT≈£î u…+>±©\T eT÷\´+ #Ó*¢+#·Tø=qø£ ‘·|üŒ Ò<äT. sê»<Ûëìì

ø£\ø£‘êÔ qT+∫ &Ûç©¢øÏ ‘·s¡*+#·&É+ <ë«sê yê]ì Á_{Ïwt bÕ\≈£î\T <Óã“rXÊs¡T.

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q... uÛ≤s¡rj·TT\ &çe÷+&É¢ô|’ Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ <äèwæº kÕ]+#˝≤

#dæ+~. $uÛÑ»qqT ìs¡dædü÷Ô yÓTT<ä …’q ñ<ä eT+ eTôVA<äΔè‘·yÓTÆ, <XeT+‘·{≤

Á|üuÛÑ+»q+>± M∫+~. Á|ü»\+<ä]˝Àq÷ ìÁ<ëD+>± ñqï kÕ«‘·+Á‘· ø±+ø£åqT

s¡>∑T˝§ÿ*Œ+~. B+‘√ uÛ≤s¡rj·TT\ eTH√uÛ≤yê\qT |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüTø=+≥÷

1909˝À Á_{Ïwt bÕ\≈£î\T dü+düÿs¡D\T rdüT≈£îe#êÃs¡T. M{Ïπø $T+{Àè÷πs¢

dü+düÿs¡D\ì ù|s¡T. ˝…õùd¢{Ïyé øöì‡˝Ÿ˝Àq÷, ÁbıyÓì¸j·T˝Ÿ øöì‡fi¯¢˝Àq÷

uÛ≤s¡rj·TT\ ÁbÕ‹ì<Ûë´ìï ô|+#+<äT≈£î á dü+düÿs¡D\ <ë«sê HêeTe÷Á‘·+>±

Á|üj·T‹ï+#ês¡T. Ç+|”]j·T˝Ÿ ˝…õùd¢{Ïyé øöì‡˝Ÿ˝À düuÛÑT´\ dü+K´qT ns¡yÓ’øÏ

ô|+#ês¡T. (n|üŒ{Ïes¡≈£L Ç+<äT˝À düuÛÑT´\ dü+K´ 25 e÷Á‘·yT) Ç+<äT˝À 28

eT+~ n~Ûø±s¡T\T. Ms¡T eT+&É*øÏ Hs¡T>± Hê$TH{Ÿ ne⁄‘ês¡T. $T–*q 32

eT+~ nq~Ûø±s¡T\T, ÁbıyÓì¸j·T Ÿ øöì‡fi¢q÷ Ç<e÷~]>± $düÔ]+#ês¡T. á

eT+&Éfi¢≈£îqï n~Ûø±sê\ |ü]~Ûì ≈£L&Ü ø=+‘·es¡≈£L ô|+#ês¡T. n|üŒ{Ïes¡≈£î

‘·eT eTT+<äT+∫q _\T¢\qT |ü]o*+#·&ÉyÓTTø£ÿfÒ M{ÏøÏ |üì>± ñ+&~. 1892

#·≥º+ Á|üø±s¡+ düuÛÑT´*ï Á|ü•ï+#·&É+, yê]¸ø£ ã&Ó®{Ÿô|’ düuÛÑT´\‘√ #·]Ã+#·&É+

e+{Ï n~Ûø±sê\T eT+&Éfi¢≈£î dü+Áø£$T+#êsTT. nqTã+<Ûä Á|üXï\T yùd+<äT≈£î,

rsêàHê\qT düuÛÑ À Á|üyXô|fÒº+ñ≈£î 1909 #·≥º+ yê{ÏøÏ n~Ûø±sêìï∫Ã+~.

u§+u≤sTT, eTÁ<ëdüT sêÅcÕº À¢ì >∑es¡ïs¡¢ ø±s¡ ìsê«Vü≤ø£ eT+&Éfi¢ À q\T>∑Ts¡T

#=|ü⁄Œq düuÛÑT´\T ñ+&˚yês¡T. $T+{Àe÷πs¢ dü+düÿs¡D\ nq+‘·s¡+.... á

q\T>∑T]˝À ˇø£]ì nq~Ûø±s¡T\ es¡Z+ qT+∫ m+|æø£#˚ùd kÕ+Á|ü<ëj·T+

yÓTT<ä˝…’+~. n˝≤π> uÛ≤s¡‘· eéVü‰sê\qT |üs¡ý˚øÏå+#˚ \+&ÉHé˝Àì Ç+&çj·÷

øöì‡˝Ÿ≈£î ‘=*kÕ]>± Ç<ä›s¡T uÛ≤s¡rj·TT\T düuÛÑT´\T>± Hê$TH˚{Ÿ nj·÷´s¡T.

n<˚ø√e˝À ø±s¡ ìsê«Vü≤ø£ eT+&É*øÏ ìj·T$T‘·T&Ó’q ‘=* uÛ≤s¡rj·TT&ç>± düsY

66


dü‘´+Á<ä dæHêΩ >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ës¡T. u…+>± Ÿ $uÛÑ»q |üs¡ ekÕq+>± #√≥T#düT≈£îqï

¬s+&ÉT ø°\ø£yÓTÆq |ü]D≤e÷\T uÛ≤s¡‘Yô|’ XÊX«‘· Á|üuÛ≤yêìï ø£qã]#êsTT. $uÛÑ»qô|’

ô|\T¢_øÏq ìs¡düq C≤«\\ Áø£yT|” C≤rjÓ÷<ä eT+>± s¡÷|ü⁄~<äT›ø√e&É+ n+<äT˝À

yÓTT<ä{Ï~. u…+>± Ÿ $uÛÑ»q πs|æq ø£\ø£\+ qT+∫ düTπs+Á<äHê<∏éu…qØ® ‹s¡T>∑T Òì

düeTs¡jÓ÷~Û>± m~>±s¡T. dü«<o ñ<ä eT+ }|ü+<äTø=+~. $<o edüTÔe⁄\qT

ãVæ≤wüÿ]+#·&É+ yÓTT<ä …’+~. |üsêsTTbÕ\qô|’ b˛s¡T Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ <ë*Ã+~.

ñqï‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q m+<äs√ u…+>±©\T á b˛sê≥+˝À bÕ\T|ü+#·Tø=ì,

‘·eT ÁbÕD≤*ï ‘·èDÁbÕj·T+>± n]Œ+#ês¡T. Á_{Ïwt bÕ\qô|’ ìs¡düq ‘Ó*ù|+<äT≈£î

ñ<ä eTø±s¡T\≈£î ªe+<e÷‘·s¡+μ z kÕ<Ûäq+>± e÷]+~. kÕ«‘·+Á‘√´<ä eT ø±\+˝À

á ìHê<ä+ ø£*–+∫q dü÷Œ¤]Ô, n~ s¡–*+∫q <XuÛÑøÏÔ e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ Òì~.

ªª1905`47 eT<Ûä´ø±\+˝À \ø£å˝≤~ <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\≈£î ªe+<˚e÷‘·s¡+μ ìHê<äy˚T

Äj·TT<ÛäyÓTÆ+~. e\dübÕ\≈£î\ ø£s¡≈£î ˝≤Øƒ\≈£î yês¡T m<äTs=&ç¶ ì*∫Hê, yÓs¡|ü⁄

Ò≈£î+&Ü ñ]ø=j·T´\qT øö>∑*+#·T≈£îHêï Ä ìHê<ä$T∫Ãq dü÷Œ¤πsÔ ø±s¡D+μμ n+≥÷

Á|üeTTø£ #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT ÄsY.|æ. eTE+<ësY z dü+<äs¡“¤+˝À ù|s=ÿHêïs¡T. Ç˝≤...

$uÛÑ»q |üs¡ékÕq+>± »]–q á dü+|òüT≥q\˙ï C≤rjÓ÷<äéT+>± e÷],

Á|ü»\˝À <XuÛÑøÏÔì s¡–*+#+<äT≈£î <√Vü≤<ä|ü&Ü¶sTT. u…+>± Ÿ $uÛÑ»q ‘·s¡yê‘·

#√≥T#düT≈£îqï eTs√ |ü]D≤eT+ Væ≤+<ä÷ eTTdæ¢eTT\ eT<Ûä n+‘·s¡+ ô|s¡>∑&É+.

u…+>±˝Ÿ ÁbÕ$qT‡qT $uÛÑõ+#·&É+ <ë«sê eT‘· ø£\Vü‰\≈£î, y˚sêŒ≥Tyê<ëìøÏ

Ä+π>¢j·TT\T ;»+ yXÊs¡T. eTTdæ¢eTT\qT m<ä>∑ j·T≈£î+&Ü #düTÔHêïs¡H uÛ≤eq

Ä eT‘êìøÏ #Ó+~q Hêj·T≈£î˝À¢q÷, $<ë´~Û≈£î˝À¢q÷ ã\|ü&ÉkÕ–+~.

C≤rjÓ÷<ä eT+, e+<e÷‘·s¡ ^‘·+` á ¬s+&É÷ Væ≤+<äTe⁄\≈£î nqT≈£L\+>±

ñqïy˚qì yês¡T uÛ≤$+#ês¡T. B+‘√ ø±+Á¬>dtô|’Hê, <ëì X¯øÏÔkÕeTsêú´\ô|’Hê

eTTdæ¢eTT\˝À n|üqeTàø£+ @s¡Œ&ç+~. |üs¡ékÕq+>± eTTdæ¢+©>¥ ã\+

|ü⁄+E≈£î+~. á |ü]D≤e÷\˙ï <X $uÛÑ»q≈£î <ë]rXÊsTT. Væ≤+<ä÷eTTdæ¢eTT\

eT<Ûä <ä÷s¡+ ô|+#+<äT≈£î Ä+π>¢j·TT\T #j·Tì Á|üj·T‘·ï+ Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

1909˝À eT‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q ìjÓ÷»ø£esêZ\ $uÛÑ»q Á|üÁøÏj·T≈£î lø±s¡+ #·T{≤ºs¡T

á |ü]D≤eT+ ¬s+&ÉT eT‘ê\ yê] eT<Ûä eT]+‘· <ä÷s¡+ ô|]π>+<äT≈£î <ë]rdæ+~.

nq+‘·s¡ø±\+˝À á dü+|òüT≥H ~«C≤‹ dæ<ëΔ+‘êìø° ;»+ ydæ+~.


67

ø=‘·Ô eédüú\≈£î }|æs¡T\÷<ë*

X¯‘êã›+ øÏ+<ä≥ »]–q á dü+|òüT≥q\ qT+∫ eTq+ mH√ï bÕsƒê\T

Hs¡«e#·TÃ. nìï+{Ïø£+fÒ eTT+<äT>± dædü …’q <XuÛÑøÏÔøÏ, C≤rj·T‘êyê<ëìøÏ >∑\

nsêú\qT |ü⁄q]ïs¡«Væ≤+#·Tø√yê*‡q nedüs¡+ ñ+~. C≤rj·Tyê<ä+ Ä<ÛäTìø£

ñ<ës¡yê<ä Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú ÄX¯\≈£î, Äø±+ø£å\≈£î ‘·–q≥T¢>± ñ+&Ü*.

sêC≤´+>∑ $\Te\ |ü]s¡ø£åD≈£î, e÷qeVü≤≈£îÿ\ düeTT<äΔs¡D≈£î ø£≥Tºã&É&É+ <ë«sê,

<X düeTÁ>∑‘·≈£î, düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~Δø° bÕ≥Tã&É&É+ <ë«sê Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ ‘·eT

<XuÛÑøÏÔì #ê≥Tø√yê*. nìï esêZ\ yê]ø° düe÷Hêeø±XÊ\T ø£*Œ+# ÁbÕ‹ì<ä

|ü<äΔ‹, ‹ ìC≤j·Tr\T ñ{Ïº|ü& Hêj·Tø£‘·«+— $eø£å\T, ndüe÷q‘·\ n&ÉT¶>√&É*ï

#Û~+∫ Á|ü»\+<ä]˙ πø C≤‹>± >∑T]Ô+# dü]ø=‘·Ô sê»ø°j·Te eédüú\ ÄeX´ø£‘·qT

u…+>± Ÿ $uÛÑ»q Hê{Ï dü+|òüT≥q\T #ê{Ï#ÓãT‘·THêïsTT. Ç˝≤... #·]Á‘· #Óù|Œ

$\TyÓ’q bÕsƒê\qT Á>∑Væ≤+∫ <X ñ»«\ uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î u≤≥ yj·÷*. >∑‘·+˝À

#dæq ‘·|æŒ<ë\ qT+∫ >∑TDbÕsƒê\T Hs¡«ø£b˛‘ e÷Á‘·+, uÛÑ$wü ‘·TÔ À n+<äT≈£î

‘·–q eT÷\´+ #Ó*¢+#·Tø√ø£‘·|üŒ<äT.

* * *

68


kÕs¡«uÛÖeT‘·« |ü]s¡ø £ åD n+‘·sê ®rj·T dü÷Á‘ê\˝À n‘·´+‘·

ø°\ø£eTsTTq~>± áHê{Ï<ëø± uÛ≤$+#ê+. $~Û Òø£ Ç‘·s¡ <XÊ\ e´eVü‰sê\˝À

CÀø£ + #düT≈£îHêï. n+<äT≈£î n˙ï nÁ|üø£{Ï‘· dü÷Á‘ê\T >∑‘· 58 @fi¢ À e]Ô+#êsTT.

‘·|üŒìdü] nsTT‘ bıs¡T>∑Tq ñqï <X+˝À CÀø£ + #düTø√e≥+ »]π>~. n˝≤

»]–q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü <ë&ç #dæq <XÊ\T <Óã“‹HêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î k˛$j·T{Ÿ

j·T÷ìj·THé |ü‘·HêìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\˝À ˇø£{Ï nbòÕZìkÕúHé À ôd’ìø£ CÀø£ +

#düTø=ì |üsê»j·T+ bÕ\Tø±e≥+. n˝≤π> #Ó’Hê˝≤+{Ï <X+˝À $j·T‘êï+ô|’

<ë&ç #˚dæ uÛÑ+>∑|ü&ç+~. Çø£ <ä÷s¡rsê˝À¢ ñqï <˚XÊ\˝À CÀø£´+ #˚düT≈£îqï

dü+<äsê“¤ À¢ Ç|üŒ{Ï<ëø± n|ü»j·TyT $T–*+~. Äπ>ïj·÷dæj·÷˝Àì $j·T‘êï+,

˝≤y√dt, ø±+uÀ&çj·÷ <˚XÊ\˝À nyÓT]ø± CÀø£´+ #˚düT≈£î+~. uÛÑj·T+ø£s¡

e÷s¡DôVAeT+ ‘·s¡yê‘· nyÓT]ø± Ä eT÷&ÉT <XÊ\ qT+∫ yÓqT~s¡>∑e\dæ

e∫Ã+~. á$<Ûä+>± >∑‘·+˝À <X uÛÑÁ<ä‘·≈£î ãj·T{ÏqT+∫ ¬s+& düyêfiófl+&$.

yÓTT<ä{Ï~ dü]Vü≤<äT› $yê<ë\T. Ç‘·s¡ $uÛÒ<ë\e\¢ bıs¡T>∑T<XÊ\ qT+∫ <ë&ÉT\T—

¬s+&√~: Á|ü|ü+#·<XÊ\˙ï ø£*dæ ìs¡ísTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT »]π> <ë&ÉT\T. ¬s+&√ s¡ø£+

Á|üe÷<ä+ ñ‘·ŒqïeTj˚T´Hê{ÏøÏ Ä<˚X¯ Á|üuÛÑT‘·« $X¯«dü˙j·T‘· <ës¡TD+>±

|ü‘·qeTjT´~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ≈£îyÓ’{Ÿ $eTTøÏÔø√dü+ 1991˝À Çsêø MT<ä »]–q

j·TT<äΔ+˝À Á|ü|ü+#·eT+‘ê @ø£eTsTT+~. Çsêø˝À Á_{Ïwt, nyÓT]ø£Hé ôd’Hê´\T

CÀø£ + #düT≈£îHêïø£ n+‘·sê®rj·T |ü]dæú‘·T\T e÷]b˛j·÷sTT. z ã\yÓTÆq <X+

eTs√ <˚X¯+˝À ôd’ìø£ CÀø£´+ #˚düTø√e{≤ìøÏ nqT≈£L\ |ü]dæ ú‘ ·T\T

ñ‘·ŒqïeTj·÷´sTT. á H|ü<∏ä +˝À Á|ü‹<X+ ‘·qC≤‹ uÛÑÁ<ä‘·\ >∑T]+∫ n+#·Hê\qT

Ä˝À#·q\qT e÷s¡TÃø√e\dæq nedüs¡+ @s¡Œ&ç+~. |ü]dæú‘·T\˝À uÛ≤s¡‘Y uÛÑÁ<ä‘·qT

|ü≥wüº+ #j·T≥+ m˝≤>√ Ä˝À∫+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~.

e´edüú |ü≥¢ $XÊ«dü+

ˇø£ <X+ düTs¡øÏå‘·+>± ñ+&Ü\+fÒ Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑+˝À ø±e\dæq ø°\ø±edüs¡+

@Á|æj·T Ÿ 14, 2003

düyÓTÆø£ ‘· kÕ<Ûäq‘√H˚

<˚X¯ uÛÑÁ<ä‘·≈£î uÛÑs√kÕ


69

nø£ÿ&ç Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, sê»éédüú≈£î Á|ü»˝À¢ ñqï $X«dü j·T‘·. <XÁ|ü» Ò C≤‹

s¡ø£åDø√dü+ |üPqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT Ä C≤‹ uÛÑÁ<ä‘·πøMT &Û√ø± ñ+&É<äT. n+‘˚ø±<äT

n<<√ J‘·+ rdüT≈£îH ôd’ì≈£î\ |üì nì uÛ≤$ùdÔ Çø£ Ä <XÊìï mes¡÷ s¡øÏå+#· Òs¡T.

ì»eTsTTq uÛÑÁ<ä‘· Á|ü»\≈£î ‘·eT eédüúô|’qTqï $XÊ«dü+MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç

ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ôd]“j·÷˝À $T˝Àôd$ø˘ eT‘·‘·‘·«+ |ü≥¢ Á|ü»\˝À

$XÊ«dü+>±ì, >ös¡e+>±ì Òe⁄. Ä eédüúqT XÊ+‹j·TT‘·+>±, Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>±

e÷πsÃ neø±XeT÷ Ò<äT. n+<äTπø Hê{À <ë&çøÏ j·TT>√kÕ¢$j·÷ ˝§+–b˛sTT+~.

k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé nø£kÕà‘·TÔ>± 15 dü«‘·+Á‘· <XÊ\T>± $&çb˛e≥+>±ì,

‘·÷s¡TŒ ◊s√bÕ˝À <äXÊã›ø±\+ ìs¡+≈£îXÊ~Ûø±sêìï #· ≤sTT+∫q ø£eT÷´ìdüTº

ìj·T+‘·è‘ê«\T |ü‘·q+ø±e≥+>±ì $<o <ë&ÉT\e\¢ »s¡>∑ Ò<äT. πøe\+ Á|ü»\˝À

ô|\T¢_øÏq ìs¡düqe\¢, Á|ü<äs¡Ùq\ e\¢, düVü‰j·T ìsêø£s¡D\e\¢ ‘·÷s¡TŒ ◊s√bÕ˝À

ø£eT÷´ì»+ ne‘·]+∫+~. k˛$j·T{Ÿ kÕÁe÷»´+ |ü‘·qeTsTT+~. á

nqTuÛÑyê\qT+∫ eTq bÕ\≈£î\T >∑TDbÕsƒ¡+ Hs¡TÃø√yê*. eTq<X+, á eédüú

πøe\+ ø=+‘·eT+~ >∑<Ó›HÓøÏÿ ô|‘·Ôq+ #ùdyêfi¢ø√dü+ e÷Á‘·yT ñHêïj·Tì <XÁ|ü»\T

uÛ≤$ùdÔ eTqC≤‹øÏ uÛÑÁ<ä‘· ñ+&É<äT. mìïø£\T yê´bÕs¡+>± e÷]q|ü⁄Œ&ÉT, n$˙‹

sê»ýT\T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT, bÂs¡T\qT bÕ*‘·T\T>±, BqT\T>±, V”≤qT\T>±, #sTT#ê∫

Ä]®+# j·÷#·≈£î\T>± #·÷düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT, n~Ûø£ dü+U≤´≈£î …’q Á|ü»\≈£î Ä eédüú

ñìøÏ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ñ+&É<äT. n+<äTπø qø£‡ …’≥T¢ ‘·TbÕøÏ |ü{Ïºq|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\T <ëìï

‘·eT J$‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+X+>± uÛ≤$+#·&É+ Ò<äT. n<<√ b˛©düT\≈£î,

qø£‡ …’≥¢≈£î eT<Ûä b˛sê≥+>± #ê˝≤eT+~ |ü]>∑DÏdüTÔHêïs¡T. ù|s¡T≈£î Á|üuÛÑT‘ê«ìï

‘êyÓTqTï≈£îqï|üŒ{Ïø°, Á|üuÛÑT‘·«+rs¡T e\¢ dü«bÕ\qπøMT rdæb˛˝Ò<äH˚ uÛ≤eq

Á|ü»\+<ä] eTqdüT\˝À ñ+~. n+<äTπø Ç<˚<√ eTq Á|üquÛÑT‘·«+ MT<ä

<ä+&Éj·÷Á‘·>± »qkÕe÷q´+ nqTø√e≥+˝Ò<äT. yê´bÕs¡+>± e÷]q

sê»ø°j·T+|ü≥¢ ø£*–q E>∑T|ü‡ ø±s¡D+Ä eédüú|ü≥¢ $XÊ«dü+ ‘·>∑Z≥y˚T á

ìπs«<ëìøÏ ø±s¡D+. á |ü]dæú‘·T\T C≤‹ uÛÑÁ‘·≈£î Á|üe÷<ä+ ô|]–+<äqï $wüj·÷Hï

düŒwüº+ #düTÔHêïsTT. mìïø£\˝À Á|üuÛÑT‘ê«\T e÷s¡T‘·Tqï e÷≥ yêdüÔe+. nsTT‘

>∑<Ó›HÓøÏÿq yêfi¢ eTTU≤\T e÷s¡T‘·THêïjTÄì, >∑<Ó›HÓøÏÿ+∫qyêfi¢ J$‘ê\ MT<ä Ä

mìïø£\ Á|üuÛ≤e+ Ò<äT. n+<äTπø Á|ü»\≈£î eédüú |ü≥¢ Ä<äs¡D ‘·–Z+~. ‘ê‘êÿ*ø£+>±

<XuÛÑøÏÔ ^‘ê\‘√, uÛÑs¡‘·e÷‘· düTÔ‹ k ÔÁ‘ê\‘√ eTq+ Á|ü»\˝À düŒ+<äq ‘e#·TÃ

70


ø±ì ø±düÔ+‘· y&ç #· ≤¢s¡>±H eédüú À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï <√|æ&û, n$˙‹, nVü≤+ø±s¡+

>∑Ts¡TÔø=∫Ã yÓ>∑≥T ø£*–düTÔHêïsTT. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À n‹ ø°\ø£eTsTTq n+X+`

z≥T <ë«sê, XÊ+‹j·TT‘·+>± e÷s¡TŒqT kÕ~Û+#·>∑\eTqï $XÊ«dü+. Ä qeTàø±ìøÏ

‘·÷≥T¢ |ü&É¶|ü⁄Œ&ÉT düe÷»+ düT\uÛÑ+>± Væ≤+dü≈£î ˝Àqe⁄‘·T+~.

<X uÛÑÁ<ä‘·≈£î ø°\ø£eTsTTq ¬s+&√ n+X+ ◊ø£eT‘· +. πøe\+ ¬s+&ÉTø√≥¢≈£îô|’>±

»HêuÛ≤ ñqï <X+ Çsêø. ø±ì Ä ∫qï<X+˝ÀH ns¡uŸ\T, wæj·÷\T, ≈£îs¡T›\T.

á eT÷&ÉT esêZ\ eT<Ûä kÕeTs¡dü + Ò<äT. <äøÏåD≤q Á|ü<Ûëq+>± wæj·÷\T, |ü•Ãe÷q

ns¡u Ÿ\T, ñ‘· Ôsêq ≈ £îs ¡ T ›\T. áeT÷&ÉT esê Z\˝À ‘·eT≈ £î ñeTà& ç

Á|üjÓ÷»Hê\THêïj·TH uÛ≤e+ ã\|ü&É Ò<äT. wæj·÷\T n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\sTTHê,

<X+ düT˙ï ns¡uŸ ìj·T+‘·è‘·«+˝À Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T eT–Z+~. ñ‘·Ôsêq ñqï

≈£îs¡T›\ô|’ »]–q Vü≤‘ê´ø±+&É n‘· +‘· <ës¡TD+. dü<ë›+ VüQùd‡Hé bÕ\q˝À

\ø£å\eT+~ ne÷qTwü+>± Vü≤‘·´\≈£î >∑Ts¡j·÷´s¡T. y˚\eT+~ s¡kÕj·Tq

Äj·TT<Ûë\≈£î ã\j·÷´s¡T. <X+˝À n+‘·s¡Z‘·+>± rÁe $uÛÒ<ë\Tqï|ü⁄Œ&ÉT ◊ø£eT‘· +

q•+∫q|ü⁄Œ&ÉT $<o <ë&ÉT\qT ‘·≥Tºø√e≥+ nkÕ<Ûä +. eTq<X+˝À mH√ï ≈£î˝≤\T,

eT‘ê\T, uÛ≤wü\T, esêZ\T, ‘Ó>∑\T ñHêï X‘êu≤›\ |üs¡ +‘·+ n+<äs¡+ düVü≤JeHêìøÏ

n\yê≥T|ü&Ü¶+. n+<äTπø mìï $uÛÒ<ë\THêï $<o Á|üe÷<ä+ eTT+#·Tø=∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT

dü+|òüT{Ï‘·+>± m~]+#·>∑\T>∑T‘·THêï+. >∑‘·+˝À n˝≤+{Ï ◊ø£eT‘· + Òø£b˛ãfÒº

ˇø£]H=ø£s¡T yÓqTïb˛≥T bı&ÉeãfÒº, $<˚o ÄÁø£eTD\≈£î ˝§+–b˛j·÷+.

e\dübÕ\qqT #·$ #·÷XÊ+. eTVü‰‘êà>±+BÛ n$s¡fi ø£èwæ |ü⁄Dé÷ nì eTq˝À

C≤rj·T‘ê uÛ≤e+ Á|üã*+~. eTq sêC≤´+>∑+ øÏ+<ä, eTq sê»´ eédüú˝À

<ä[‘·T\≈£î, eTTdæ¢eTT\≈£î, ;<ä\≈£î, nìï esêZ\≈£î uÛ≤wü‘√, eT‘·‘√, ≈£î\+‘√,

ÁbÕ+‘·+˝À ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü düe÷Hêeø±XÊ\T+{≤j·Tqï $eø£å ñ+&É<äqï $XÊ«dü+

ø£\>±*. Ä qeTàø£+ ø=s¡e&ç‘ eTq<X+ eTTø£ÿ\e≥+ #ê˝≤ düT\uÛÑ+. k˛$j·T{Ÿ

j·T÷ìj·THé n+‘·sê›q+ ‘·s¡yê‘·, j·TT>=k ¢$j·÷ |ü‘·q+ ‘·s¡yê‘·, Á|ü|ü+#·+˝À

Çìï uÛ≤wü\T, yÓ’$<Ûë´\T, ÁbÕ+‘ê\T eT‘ê\‘√ ì+&ç ñ+&ç ≈£L&Ü düyÓTÆø£ +>±

ì\ã&çq @¬ø’ø£ <X+ uÛ≤s¡‘Y. #Ó’Hê˝À yÓ’$<Ûä + ñHêï <ë<ë|ü⁄ 85 XÊ‘·+ eT+~

eT+>√*j·THé C≤‹øÏ #Ó+~, e÷+&É]Hé e÷{≤¢& Á|ü»\T Á|ü|ü+#·+˝À mø£ÿ&Ü

ø£ì|æ+#·qìï C≤‘·T\T, uÛ≤wü\T uÛ≤s¡‘Y À ñHêïsTT. á <X+˝À eT‘·+, ≈£î\+,

uÛ≤wü, ÁbÕ+‘·+ ù|s¡T‘√ $uÛÒ<ë\qT düèwæº+∫ eTqTwüß\qT ys¡T#ùdÔ ªeTqyêfióflμ


71

ª|üsêsTTyêfi¯ó¢μ nH˚ uÛ≤e+‘√ <ä÷s¡+ô|+∫‘˚ <˚X¯ düyÓTÆø£´‘·, düeTÁ>∑‘·\≈£î

>∑+&ç|ü&ÉT‘·T+~. á <X+˝À |ü⁄{Ïºq n+<ä]ø° düe÷q bÂs¡dü‘·«+ ñ+<äqï $XÊ«dü+,

m˝≤+{Ï $#·ø£åD≈£î ‘êe⁄ Ò≈£î+&Ü Ä<äs¡D \_ÛdüTÔ+<äqï qeTàø£+ ñqïHê&ÉT eTqC≤‹

uÛÑÁ<ä‘·≈£î mes¡÷ eTT|ü⁄Œ ø£*–+#· Òs¡T. Ä<ÛäTìø£j·TT>∑+˝À <˚X¯ s¡ø£åD πøe\+

ôd’ìø£ bÕ≥e+MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç Ò<äT. Ä]úø£+>± z <X+ düTdü+|üqïyÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT

eTπs <XeT÷ <ëìï ø£HÓï‹Ô#·÷&É Ò<äT.

Ä]úø£ã*yT ø°\ø£+

z Á|üã\ Ä]úø£XøÏÔ>± m~–q <X+ô|’q <ë&ç »]–‘ Á|ü|ü+#· Ä]úø£ eédüú

yÓTT‘·Ô+ dü+øå√uÛ≤ìøÏ ˝Àqe⁄‘·T+~. ø±ã{Ïº nìï <XÊ\T ø£*dæø£≥Tº>± z dü+|üqï

<X s¡ø£åD≈£î q&ÉT+ ø£&É‘êsTT. n+<äTπø #Ó’Hê ‘·q <X uÛÑÁ<ä‘·H ø°\ø£+>± uÛ≤$+∫,

Á|ü|ü+#·+˝À @+ »]–Hê |ü{Ï º+#·Tø√≈£î+&Ü Ä]Δø±_Ûeè~Δ MT<ä <äèwæ ºì

πø+ÁBø£]k Ô+~. uÛ≤s¡‘Y Ç{°e*ø±\+˝À >∑D˙j·TeTsTTq Ä]úø£ Á|ü>∑‹ì kÕ~Ûk Ô+~.

ø=ìï ø°\ø£ #·s¡ \qT #|ü&ç‘ #Ó’Hê kÕúsTTøÏ m<ä>∑&ÉeTqï~ eTq #‘·T˝À¢ |üH.

eTq <X uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&Ü\+fÒ Á|üuÛÑT‘ê«\T, bÕØº\T $uÛÒ<ë\qT |üø£ÿqô|{Ïº

Ä]úø£ Á|ü>∑‹ø√dü+ <Ûäè&ÉBø£å‘√ ø£èwæ #j·÷*. <X uÛÑÁ<ä‘·≈£î ôd’ìø£ bÕ≥e+ m˝≤>∑÷

nedüs¡+. ñ‘·Ôs¡ ø=]j·÷≈£î ôd’ìø£ bÕ≥e+, nDTu≤+ãT\T ñqï ø±s¡D+>±H

nyÓT]ø± <ë&çøÏ ~>∑≥+˝Ò<äT. bÕøÏkÕúHé ≈£L&Ü n<˚$<Ûä+>± ôd’ìø£ ã˝≤ìï

ô|+#·Tø√e≥+‘√ Á|ü|ü+#·eT+‘ê ãT»®–+# Á|üj·T‹ï+ #k Ô+~. ø±ì Ä <XÊìï

u…~]+#·≥+ Ò<äT. uÛ≤s¡‘· »yêqT¢ ≈£L&Ü Ms√∫‘·+>± b˛sê&ç, ÁbÕD≤\qT |üD+>±

ô|≥º <˚XÊìøÏ s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔHêïs¡T. Ä<ÛäTìø£j·TT>∑+˝À kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+,

n‘ê´<ÛäTìø£ Äj·TT<Ûë\T, |ü]ø£sê\T j·TT<äΔs¡+>∑+˝À $»j·÷ìøÏ nedüs¡+. <X

s¡ø£åD Ks¡TÃ˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ »yêqT\ b˛sê≥ |ü{ÏeTqT, kÕeTsêú´ìï ô|+#˚

n+XÊ\MT<ä Ks¡TÃ #j·T≥+ nedüs¡+. <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘·+Hê{Ï ‘·TbÕ≈£î\qT áHê{Ïø°

yê&É≥+e\¢ $&çuÛ≤>±\T ≈£L&Ü <=s¡ø£ì $T>¥ $e÷Hê\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&É≥+e\¢

m+‘√ qwüºb˛‘·THêï+. <X s¡ø£åD ø√dü+ Ks¡TÃô|fÒº &ÉãT“qT dü~«ìjÓ÷>∑+ #dæ,

ôd’ìø£ Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£î q&ÉT+ ø£≥º&É+ nedüs¡+. n|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤s¡‘YqT ø£HÓï‹Ô #·÷ùd

kÕVü≤kÕìï mes¡÷ #j·T Òs¡T. eTq<XÊìøÏ ì»yÓTÆq uÛÑÁ<ä‘· eTq sê»éédüú

$X«dü j·T‘· À, eTq düe÷» ◊ø£ ‘· À, eTq Ä]úø£ Á|ü>∑‹˝À <ë– ñ+~. Bìï

eTq Á|üuÛÑT‘ê«\T, bÕØº\T >∑T]Ô+#·≥+ nedüs¡+.

* * *

72


uÛ≤s¡‘·<X+˝À |ü]bÕ\q˝À neø£‘·eø£\T, nÁø£e÷\T, n$˙‹, n\dü‘·«+,

n$<ä , <äTs¡“¤s¡ <ë]Á<ä + >∑eTì+∫q yê]¬øe]ø£sTTHê ndü\T á $wüe\j·T+

qT+∫ ãj·T≥|ü&É>∑\e÷ nì dü+<Vü≤+ ø£\>∑≥+ düVü≤»+. e´edüú À eTÚ*ø£

dü+düÿs¡D\T ø±yê\qï yê<äq‘√ $uÛÒ~+#yê¬ses¡÷ ñ+&És¡T. ø±ì #ê˝≤eT+~ì

u≤~Û+# X+ø£ @eT+fÒ, ì»+>± á <äTwüŒ]bÕ\q kÕúH eT+∫ bÕ\q edüTÔ+<ë

nì! Ç+<äT≈£î düe÷<Ûëq+ yÓ‘·Tø√ÿyê\+fÒ mø£ÿ&çø√b˛qø£ÿs¡ Ò<äT. #·]Á‘· À dü]>±Z

|ü~ dü+e‘·‡sê\T yÓqøÏÿ yÓ[fl #·÷ùdÔ #ê\T. 1989e dü+e‘·‡s¡+ ãVüQX á

X‘êã›+˝ÀH #·]Á‘ê‘·àø£eTsTTq~. n|üŒ{ÏøÏ dü]>±Z 200 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥

Áô|ò+∫ $|ü¢e+ Á|ü|ü+#êìï ≈£î~ù|dæ+~. 1789˝À Áô|ò+∫ $|ü¢e+‘√ Væ≤+dü,

s¡ø£ÔbÕ‘·+ ô|<ä›m‘·TÔq #Ó\πs>±sTT. ùd«#·Ã¤, düe÷q‘·«+, kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+ nH uÛ≤yê\T

Á|ü»\˝À yê´|æ+#êjT>±ì, n˝≤+{Ï sê»´kÕú|üq e÷Á‘·+ yÓ+≥H kÕ<Ûä + ø± Ò<äT.

1776˝ÀH nyÓT]ø±˝À yÓTT<ä{Ï sêC≤´+>∑ã<äΔ Á|üC≤kÕ«eT´ ]|ü_¢ø @s¡Œ&çHê,

j·T÷s¡|ü⁄˝À e÷Á‘·+ n+<äT≈£î #ê˝≤ø±\+ |ü{Ïº+~. sê#·]ø±ìï ≈£L\<√j·T≥+

ø√dü+ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTTq Áô|ò+∫ $|ü¢e+ eT∞¢ ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ, sê#·]ø±ìøÏ

<ë]rdæ+~. 1989˝À ì»+>± Á|ü»\ #=s¡e e\¢ düTHêj·÷dü+>±, s¡ø£ÔbÕ‘·+

Ò≈£î+&Ü ‘·÷s¡TŒj·T÷s¡|ü⁄˝À }Væ≤+#·ì $|ü¢e+ kÕ<Ûä eTsTT+~.

@ø£ bÕØº ìj·T+‘·è‘·«+

1917˝À s¡cÕ´ $|ü¢e+‘√ nìï ñ‘·Œ‹Ô kÕ<ÛäHê\T Á|üuÛÑT‘·«+ #˚‘·T˝À¢

ñ+∫‘ Á|ü»\øÏ yT\T »s¡T>∑T‘·T+<äH uÛ≤e+ ã\|ü&ç+~. ø±\Áø£yTD≤ ¬s+&√

Á|ü|ü+#·j·TT<äΔ+ eTT–ùddü]øÏ ñ‘·Ôsêq u≤*ºø sêC≤´\ <ä>∑Zs¡ qT+∫ <äøÏåD u≤\ÿqT¢,

@Á&çj·÷{Ïø˘ düeTTÁ<ä+<ëø± k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´ Á|üuÛ≤e+˝ÀøÏ e#êÃsTT. Ä

ªÇqT|ü‘Ós¡μ≈£î ‘·÷s¡TŒq nìï <˚XÊ\˝ÀqT ùd«#·Ã q•+∫+~. Á|ü»\T |üP]Ô>±

Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH˚‘·\ XÊdüHê\≈£î, Ä<˚XÊ\≈£î ã<äT›\j·÷´s¡T. s¡Vü≤dü´ b˛©düT\T

qe+ãsY 29, 1999

#·]Á‘· #Ó|æŒq bÕsƒê\T

#Ó$qu…&ç‘˚H˚ Á|ü>∑‹


73

ìs¡+‘·s¡+ »q+ ø£<ä*ø£\ô|’q ì|òü÷ yXÊs¡T. @ ns¡ΔsêÁ‹ ‘·\T|ü⁄ #·|ü⁄Œ&ÉsTTHê

b˛©düT\T n¬sdüTº #kÕÔπsyÓ÷, @fifl‘·s¡ã&ç C…’fi¢ À eT–Zb˛yê ÒyÓ÷, Á≈£Ls¡ Væ≤+dü\≈£î

ã*ø±yê ÒyÓ÷, ÁbÕDyT b˛‘·T+<yÓ÷qì Á|ü»\T Vü≤&É*b˛jTyês¡T. k˛$j·T{Ÿ

s¡cÕ´˝Àì |ü~ùV≤qT ]|ü_¢≈£îÿ\˝ÀH˚ ø±ø£, b˛˝…+&é, #Óø=dü¢y˚øÏj·÷, Vü≤+>∑Ø,

s¡TyTìj·÷, ã ÒZ]j·÷\˝À k˛$j·T{Ÿ Ä~Û|ü‘· + ø=qkÕ–+~. j·TT>√kÕ¢$j·÷˝À

e÷s¡ Ÿ {Ï{À Hêj·Tø£‘·«+˝À n˝≤+{Ï ìj·T+‘·è‘·«yT k˛$j·T{Ÿ Ä~Û|ü‘· + ãj·T≥

ø=qkÕ–+~. n Ò“ìj·÷˝À ≈£L&Ü n˝≤π> ìj·T+‘·è‘·« bÕ\q q&ç∫+~. á

yÓTT‘·Ô+ <XÊ\ìï+{Ï ÀqT @ø£bÕØº bÕ\q, ìj·T+‘·è‘·«+, k˛$j·T{Ÿ Ä~Û|ü‘· +

ø=qkÕ>±sTT. 1956˝À Vü≤+>∑Ø˝À ÇÁyÓTH^ Hêj·Tø£‘·«+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+

b˛sê≥+ »]–Hê, k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé {≤´+≈£î\‘√ ôd’Hê´ìï |ü+|æ+∫, Á|ü»\qT

ìsêΔøÏåD´+>± nD∫ydæ+~. n˝≤π> 1968˝À #Óø=dü¢yøÏj·÷˝À ùd«#êÃ¤j·TT‘· bÕ\q

ø√dü+ ªÁbÕ>¥ edü+‘·+μ ù|s¡T‘√ rÁeÁ|üj·T‘·ï+ »]–+~.. Áu…CÒïyé Hêj·Tø£‘·«+˝Àì

k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé eTs√kÕ] ◊<äT\ø£å\ ôd’ì≈£î*ï |ü+|æ Ä Á|üj·T‘êïìï

n+‘·+ #dæ+~. Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ eT<Ûä »]–q á |òüTs¡D˝À

n‘· +‘· Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· eVæ≤+∫q <X+ »s¡à˙. 1945˝À ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<äΔ+˝À

»s¡à˙ z≥$T‘√, Ä<X+ ˇø£yÓ’|ü⁄ s¡cÕ´, eTs√yÓ’|ü⁄ nyÓT]ø±, Á_≥Hé, ÁbòÕqT‡\

Ä~Û|ü‘· +˝ÀøÏ yÓ[fl+~. |ü•Ãe÷q bÕXÊÃ‘· <XÊ\ ÄBÛq+˝À ñqï |ü~ ≤+&ÉsY\T

(sêÅcÕº\T) ø£*|æ |ü•ÃeT »s¡à˙>± Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X¯+>± @s¡Œ&Ü¶sTT. nø£ÿ&É

bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T, ùd«#êÃ¤ yêDÏ»´+, yêø±‡´‘·+Á‘· +, z≥T Vü≤≈£îÿ yfiSflqT≈£îHêïsTT.

‘·÷s¡TŒq s¡cÕ´ ÄBÛq+˝À ñqï ÁbÕ+‘·+˝Àì ◊<äT ˝≤+&ÉsY\T ø£*dæ ‘·÷s¡TŒ

»s¡à˙>± s¡÷bı+<ësTT. nø£ÿ&É @ø£bÕØº ìj·T+‘·è‘·«+, Á|üuÛÑT‘·« >∑T‘êÔ~Û|ü‘· +

@s¡Œ&ç Á|ü»\ ùd«#·Ã¤qT ø±\sêXÊs¡T. 1950\˝À ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙ qT+∫ |ü•ÃeT

»s¡à˙˝À uÛ≤>∑eTsTTq |ü•ÃeT u…]¢Hé˝ÀøÏ ô|<ä›m‘·TÔq »q+ e\düb˛e≥+

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. <ëìï Ä|ü≥+ ø√dü+ ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙ Á|üuÛÑT‘·«+ u…]¢Hé q>∑sêìï

¬s+&ÉT>± $uÛÑõdü÷Ô >√&É ø£{Ïº+~. ôd]Ã …’≥T¢, ôd’ì≈£î\ |üVü≤sê\T, |òæs¡+>∑T\T,

eTs¡ ‘·TbÕ≈£î\T Á|ü»\T Ä >√&Éì <ë≥≈£î+&Ü ø£≥Tº~≥º+ #dü÷Ô ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙ì

ˇø£ ô|<ä› C…’\T>± e÷πsÃXÊsTT. n|üŒ{Ï qT+∫ u…]¢Hé >√&É Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ,

ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ eT<Ûä ‘&Üì m‹Ô#·÷ù| Á|üã\ ∫Vü≤ï+>± Á|ü»\ eTqdüT‡\˝À

ì*∫b˛sTT+~. m+‘√eT+~ ‘·÷s¡TŒ »s¡àHé\T s¡Vü≤dü +>± u…]¢Hé >√&É <ë{≤\ì

Á|üj·T‹ï+∫ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T.

74


≈£î|üŒ≈£L*q u…]¢Hé >√&É

1989e dü+e‘·‡s¡+ eT<Ûä es¡≈£î á |ü]dæú‹˝À @ e÷s¡TŒ Ò<äT. 1985˝À

>√s¡“#Óyé n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃø£ |üPs¡«+˝≤>± ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <XÊ\˝À N{ÏøÏ

e÷{ÏøÏ ôd’ìø£ CÀø£ + #düTø√e≥+ kÕ<Ûä ø±<äì k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´ ìs¡ísTT+∫+~.

nsTT‘ ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <XÊ\˝À $$<Ûä ù|s¡¢‘√ ≈£eT÷´ìdüTº bÕØº\T, s¡Vü≤dü

b˛©düT\T, ôd’q´+, ìj·T+‘·è‘·« kÕ<ÛäHê\‘√ ã\yÓTÆq |ü≥Tº kÕ~Û+#êsTT. n+<äTe\¢

|ü]dæú‹˝À ô|<ä› e÷s¡TŒ sê Ò<äT. b˛ …+&ÉT˝À Òyê …kÕ Hêj·Tø£‘·«+˝À k˛*&Ü]{°

nH ø±]àø£ dü+düú Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+ b˛sê&ÉT‘√+~. yÓTT<ä{ÏkÕ]>± b˛*wt

b˛|t ¬s+&√ C≤HébÕ Ÿ ø±<∏ä*ø #·]ÃøÏ n~Û|ü‹ ø±e≥+‘√ b˛ …+&é À Á|üC≤kÕ«eT´

ñ<ä e÷ìøÏ n$T‘·ã\+ #≈£L]+~. ø±ì ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙˝À, Ç‘·s¡ ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄

<XÊ\˝À |ü]dæú‹˝À e÷s¡TŒ Ò<äT. 1989 ñ‘·Ôsês¡Δ+˝À nqTø√≈£î+&Ü ø=ìï e÷s¡TŒ\T

ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. y\eT+~ ‘·÷s¡TŒ »s¡àqT¢ ≥÷]düTº\T>± #Óø=dü¢yøÏj·÷

qT+∫ Vü≤+>∑Ø yÓfi≤fls¡T. Vü≤+>∑Ø˝À 1956˝À Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä e÷ìï nDÏ#XÊø£

CÀHêdtø±<äsY Hêj·T≈£î&ÉT>± ñHêï&ÉT. 1988 yT˝À ø±<äsYì |ü<ä$ qT+∫ ‘=\–+∫

dü+düÿs¡D\qT ø√πs Hêj·Tø£‘·«+ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. y\eT+~ ‘·÷s¡TŒ »s¡àqT¢

<ëìï neø±X+>± rdüT≈£îì Vü≤+¬>Ø qT+∫ dü]Vü≤<äT› <ë{Ï bÕXÊÃ‘· <XeTsTTq

ÄÅdæºj·÷˝ÀøÏ, nø£ÿ&ç qT+∫ |ü•ÃeT »s¡à˙øÏ yÓfi≤fl\ì dü+ø£*Œ+#ês¡T. yê] e‹Ô&ç

e\¢ Vü≤+>∑Ø, ÄÅdæºj·÷ dü]Vü≤<äT›\˝À Ä+ø£å\qT Áø£eTÁø£eT+>± dü&É*+#ês¡T. ø=~›

yêsê\˝À ◊<äT \ø£å\ eT+~ ‘·÷s¡TŒ »s¡àqT¢ dü]Vü≤<äT› <ë{Ï |ü•ÃeT »s¡à˙øÏ

e\düb˛j·÷s¡T. m+‘· Á|üj·T‹ï+∫Hê ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\ e\düqT

Ä|ü Òø£b˛sTT+~. m≥ºπø\≈£î \ø£å\ eT+~ »s¡àHé Á|ü»\ |ü<ä|òüT≥ºq\ e\¢ u…]¢Hé

>√&É ≈£î|üŒ≈£L*+~! ‘·TbÕ≈£î\T ù|\≈£î+&Ü, s¡ø£ÔbÕ‘·+ Ò≈£î+&Ü, πøe\+ Á|ü»\

ìXÙãΔ ìs¡düq e\¢ ìj·T+‘·è‘·«+ ≈£î|üŒ≈£L*+~. 1989 qe+ãs¡T ‘=$Tà~q

u…]¢Hé >√&ÉqT ˝≤+#Û·q+>± ø=ìï#√≥¢ ≈£L*Ã Á|ü»\ sêø£b˛ø£\qT ùd«#·Ã¤>±

nqTeT‹+#ês¡T. ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ, Xè+K˝≤\≈£î, u≤ìdü‘ê«ìøÏ Á|ürø£>± ø£Hê&ÉT

ì*∫q u…]¢Hé >√&É Xø£ ≤\T H&ÉT KØ<äsTTq Çfi¢ À Á&ÜsTT+>∑T s¡÷eTT\˝À

#·]Á‘· düàè‹ ∫Vü‰ï\T>± $T–*b˛j·÷sTT. 1989˝À n˝≤ z eTVü‰$|ü¢e+ n‹

düT\Te⁄>± kÕ<Ûä eTsTT+~. <ëì |üs¡ ekÕq+>± 1991˝À ø=~› yêsê\˝À k˛$j·T{Ÿ

j·T÷ìj·THé $∫Ã¤qïyÓTÆ |ü~ùV≤qT dü«‘·+Á‘· <XÊ\T>± @s¡Œ&Ü¶sTT. >∑‘·+˝À mì$T~


75

ø£eT÷´ìdüTº <XÊ\T Á|üdüTÔ‘·+ 27 <XÊ\T>± ne‘·]+#êsTT. s¡cÕ´˝À, ˇø£|üŒ{Ï

j·TT>=kÕ¢$j·÷˝À Ç+ø± ô|qT e÷s¡TŒ\T #√≥T#düT≈£î+≥THêïsTT. C≤‘·T\ yÓ’sê\

ø±s¡D+>± s¡ø£ÔbÕ‘·+ ø=qkÕ>∑T‘√+~. Ç+‘· ô|<ä› e÷s¡TŒ\≈£î ø±s¡D≤\T

‘Ó\TdüTø√e≥+ ø£wüºyTMT ø±<äT. ndü‘ê´ìï ø£\ø±\+ q$Tà+#· Ò+. ø±\Áø£yTD≤

‘·eT kÕ«qTuÛÑe+‘√ Á|ü»\T ìC≤ìï >∑T]Ô+#·>∑\s¡T. Á|ü#ês¡+‘√ nã<ëΔìï

ø=+‘·ø±\+ ì»+>± #·÷|æHê, HÓeTà~>± nqTuÛÑe+ <ë«sê ndü‘ê´ìï »q+

>∑T]ÔkÕÔs¡T. ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄˝À n< »]–+~. bÕXÊÃ‘· <XÊ\˝Àì ùd«#·Ã¤,

Ä]úø£ Á|ü>∑‹ Áø£eTÁø£eT+>± ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ Á|ü»\≈£î ns¡úeTj·÷´sTT. m+‘·>±

düe÷#ês¡+ n+<äø£b˛sTTHê, $<o Á|üj·÷D≤ìï nqTeT‹+#·ø£b˛sTTHê, |üÁ‹ø£\qT

ôdHê‡s¡T #˚dæHê, ø±\Áø£y˚TD≤ yêdüÔe+ ÄH√{≤, áH√{≤ bÕøÏ n+<ä]ø°

‘Ó*dæb˛sTT+~. f…\$»Hé u≤>± $düÔ]+#·≥+‘√ Çø£ dü‘ê´ìï <ë#·≥+, nã<ëΔ\qT

q$Tà+#·≥+ nkÕ<Ûä eTesTT+~. düeTj·T+ dü+<äs¡“¤+ ø£*dæ sê>±H $|ü¢yê‘·àø£

e÷s¡TŒ\T düTHêj·÷dü+>± dü+uÛÑ$+#êsTT. Ä $|ü¢yêìøÏ 1989 qe+ãs¡T e÷dü+

Á|ürø£>± ì*∫b˛sTT+~.

|ü‘·qeTÚ‘·Tqï e´edüú

$|ü¢yê\T e∫Ãq+‘· e÷Á‘êq nìï e÷s¡TŒ\T eT+∫$ ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT.

|ü]dæú‘·T*ï dü]>±Z ne>±Vü≤q #düT≈£îì, düø±\+˝À dü¬s’q e÷s¡TŒ*ï ‘Ó#Ã Á|üj·T‹ï+

#dæq #√≥¢ 1989 $|ü¢e+ ùd«#·Ã¤≈£î, Á|ü>∑‹øÏ <√Vü≤<ä+ #dæ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

‘·÷s¡TŒ, |ü•ÃeT »s¡à˙\T $©qyÓTÆ ã\yÓTÆq sê»´+>± @s¡Œ&ç j·T÷s¡|ü⁄ uÛÑ$wü ‘·TÔqT

e÷s¡TdüTÔHêïsTT. n˝≤π> #ê˝≤ ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <XÊ\˝À XÊ+‹, ùd«#·Ã¤, Á|ü>∑‹

kÕ<Ûä eTj·÷´sTT. ø±ì düø±\+˝À dü¬s’q #·s¡ \T rdüTø√ì #√≥¢ |ü]dæú‘·T\T

eT]+‘· $wü$T+∫ Á|ü»\≈£î düTKdü+‘√cÕ\T ø=s¡e&Ü¶sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Á|üdüTÔ‘·

s¡cÕ´˝À ñ‘·Œ‹Ô |ü&çb˛sTT+~— nsê#·ø£‘·«+ ‘ê+&É$k Ô+~— nXÊ+‹øÏ ˝ÀHÓ’q

Á|ü»\T |ü<˚fi¯fl øÏ+<äfÒ |ü]dæú‹ u≤>∑T+<äqT≈£î+≥THêïs¡T. n˝≤π> ˇø£|üŒ{Ï

j·TT>√kÕ¢$j·÷˝À e÷s¡D¨e÷ìøÏ >∑T¬s’ y\eT+~ ne÷j·T≈£î\T ã\e⁄‘·THêïs¡T.

Ç+ø± Ä ø±]Ã#·TÃ #· ≤¢s¡ Ò<äT. n Ò“ìj·÷˝À \ø£å\ eT+~ ø=+bÕ>∑÷&ÉT ø√˝ÀŒsTT

Äø£*‘√ qø£qø£˝≤&ÉT‘·THêïs¡T. #·]Á‘· |ü<∏ä+˝À düeTj·T+ dü+<äs¡“¤+ ø£*dæ

e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ô|qTe÷s¡TŒ\≈£î nfÒº ø±\+ |ü≥º<äT. 1989 pHé ` E …’\ es¡≈£L

76


@ dü+<ä&û Òì ‘·÷s¡TŒ »s¡à˙˝À qe+ãs¡T e#Ãdü]øÏ <ëì #·]Á‘ e÷]b˛sTT+~.

1991 y˚dü$ es¡≈£î n$∫Ã¤qï+>±, nyÓT]ø±‘√ B≥T>± nÁ>∑sê»´+>±

ø=qkÕ>∑T‘·Tqï k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé n< dü+e‘·‡s¡+ &çX+ãs¡Tø£ ≤¢ |ü~ùV≤qT

<XÊ\T>± eTTø£ÿ\sTT+~! uÛ≤s¡‘·<X+˝À ≈£L&Ü ô|qTe÷s¡TŒ\≈£î ø±\+ <ä>∑Zs¡|ü&ç+~.

n+<äT≈£î mH√ï dü+πø‘ê\THêïsTT. sê»ø°j·T ndæús¡‘·, Á|üuÛÑT‘ê«\ Ä]úø£, dü+øå√uÛÑ+,

f…*$»Hé Á|üuÛ≤e+, Á|ü»\˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï nXÊ+‹, $düÔ]düTÔqï Hs¡ sê»ø°j·T+,

nsê#·ø£‘·«+, n+‘·T Òì mìïø£\ Ks¡TÃ, nÁø£e÷\T, n$˙‹` Çe˙ï <X e´edüú

|ü‘·Hêìï dü÷∫düTÔHêïsTT. e#Ã ◊<fifl˝À uÛ≤s¡‘·<X+ nq÷Vü≤´eTsTTq e÷s¡TŒ\≈£î

>∑Ts¡e⁄‘·T+~. #·]Á‘·>∑‹ì ns¡ú+ #˚düT≈£îì düø±\+˝À ìC≤sTTr‘√, $»„‘·‘√,

#=s¡e‘√, ôd’ús¡ +˝À Ä˝À#·Hê|üs¡T\T düŒ+~ùdÔ, sêuÀjT e÷s¡TŒ\T eTq _&É¶\

J$‘ê\qT düT>∑eT+ #˚kÕÔsTT. n˝≤ø±ø£ ‘ê‘ê‡s¡+ #˚dæ, Ä‘·àe+#·q≈£î˝ÀHÓ’,

<äTwüŒ]bÕ\qqT Ç˝≤π> ø=qkÕ–ùdÔ e#Ã e÷s¡TŒ\T düe÷C≤ìï n‘· ≤≈£î‘·\+

#dæ »qJeHêìï nXÊ+‹eTj·T+ #kÕÔsTT. Ç|üŒ{Ï Á|üXï <X+˝À ô|qTe÷s¡TŒ\T

ekÕÔj·÷, Ò<ë nì ø±<äT— e#Ã e÷s¡TŒ\T Á|ü»\ uÛÑ$wü ‘·TÔqT |ü~\ |üs¡TkÕÔj·÷,

Òø£ eT]+‘·>± #≥T #kÕÔj·÷ nì e÷Á‘·yT.

* * *


77

Á|ü‹ n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫ ã\yÓTÆq sê»ø°j·T <äèø√ÿD+ qT+∫

Ä˝À∫+# yê‘êes¡D+ HÓ\ø=ì ñqï düe÷»+ eTq~. á eédüú À ø=+<äs¡T

ˇ‹Ô&ç ø±s¡D+>±H√, |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤e+e˝À¢ $düÔè‘·yÓTÆq uÛÑ÷$Tø£ b˛wæ+#ê*‡

edüTÔ+~. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡düe÷»+˝À dü«‘·+Á‘· bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤düTÔqïyês¡T C≤rj·T

dü\Vü‰eT+&É* e+{Ï dü+düú˝À¢ düuÛÑ´‘ê«ìï ÄyÓ÷~+#·&É+ _ÛHêï_ÛÁbÕj·÷\≈£î

‘ê$düTÔ+~. Ç|ü⁄Œ&É÷, @ bÕØºø° #Ó+<äì dü«‘·+Á‘·T\T C≤rj·T dü\Vü‰ eT+&É*˝À

#s¡&É+ n< e÷~]>± s¡ø£s¡ø±\ n_ÛÁbÕj·÷\T e´ø£Ô+ ø±e&ÜìøÏ ø±s¡DeTsTT+~.

mHé.m.dæ.˝À düuÛÑ ‘ê«ìï HqT m+<äT≈£î ÄyÓ÷~+#êH√ #Óù|ŒeTT+<äT eT]ø=ìï

n+XÊ\qT $e]+#·&É+ düùV≤‘·Tø£+.

ª˝Àø˘dü‘êÔμ H˚|ü<∏ä +...

˝Àødü‘êÔ ñ<ä eT+ dü+düÿs¡D*ï Ä•dü÷Ô Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£L&É>∑&ÉT‘√+~.

Ç~ @ sê»ø°j·T bÕØºø° nqTã+<Ûä ñ<äéT+ ø±<äT. Ç~ |üP]Ô>± dü«‘·+Á‘·

ñ<ä eT+. uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú Àì mìïø£\ Á|üÁøÏj·T˝À, |ü]bÕ\q $<ÛëHê˝À¢

sêe\dæq dü+düÿs¡D\T nedüsêìï $XBø£]dü÷Ô <X+˝Àì sê»ø°j·T |üøå±\ìï+{Ï

‘√&ÜŒ≥T‘√ Ä Áø£eT+˝À eTT+<ä&ÉT>∑T\T y˚j·T&ÜìøÏ ˝Àø˘dü‘êÔ Á|üj·T‘êï\T

kÕ–k Ô+~. sê»ø°j·T |üøå±\÷ á <X+ m<äTs=ÿ+≥Tqï bÕ\q|üs¡yÓTÆq dü+øå√uÛ≤ìï

ìyê]+#+<äT≈£î dü<äe>±Vü≤q‘√ düŒ+~düTÔ+&É≥+ XóuÛÑ |ü]HêeT+. |ü<äeT÷&√

˝ÀødüuÛÑ À` bÕØº $sêfi≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q dü+düÿs¡D\T, bÕØº |òæsêsTT+|ü⁄\

ìùw<Ûä+, sê»´düuÛÑ mìïø£\˝À ìyêdü ìã+<ÛäqqT e÷s¡Ã&É+, eT+Á‹ eT+&É*

|ü]eTD≤ìï |ü]$T‘·+ #j·T&É+ e+{Ï n+XÊ\ô|’ Á|ü<Ûëq sê»ø°j·T |üøå±\ eT<Ûä

e´ø £ Ôy Ó T Æq @ø±_ Û ÁbÕj·T+ á<˚X ¯+˝À sê»ø °j ·÷\T eT∞fl ‘ ˚≥q

|ü&ÉT‘·THêïj·Tq&ÜìøÏ, Á|üC≤kÕ«eT´+ ã\+>± ys¡÷qT≈£î+{À+<äq&ÜìøÏ Á|ürø£\T.

Á|üuÛÑT‘·«+ eédüú Á|ü»\≈£î ùde#j·T&Üìπø ñ+<äì, n~ düe÷»+ nedüsê\qT

p …’ 12, 2004

dü+düÿs¡D\ ùd<ë´ìøÏ

Ç<√ dü<äeø±X+

78


>∑T]Ô+∫ yê{Ïì rsêÃ\ì ˝Àø˘dü‘êÔ uÛ≤$k˛Ô+~. Á|ü»\ ÄyÓ÷<ä+ <ë«sêH˚

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #·≥ºã<äΔ‘· \_ÛdüTÔ+~. sê»ø°j·T bÕØº\T á Á|üC≤kÕ«$Tø£ bÕ\q

e´edüú À n+‘·sê“¤>±\T. Á|üuÛÑT‘·«+, sê»ø°j·T bÕØº\T` á ¬s+&ç≥‘√ Á|ü»\T

ìs¡+‘·s¡+ dü‘·‡+ã+<Ûë\T HÓs¡|ü&É+ nedüs¡eTì Àødü‘êÔ $X«dæk Ô+~. eTq+<äs¡+

m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü \T |ü]cÕÿs¡+ ø±yê\+fÒ Ä≥ìj·Te÷\qT e÷sêÃ Ò ‘·|üŒ,

Ä≥>±fi¢qT e÷s¡Ã&É+e\¢ Á|üjÓ÷»q+ ñ+&É<äì, Ä≥ ìj·Te÷\qT e÷s¡Ã&É+

<ë«sêH e´øÏÔ πø+Á<ä_+<äTe⁄>± ñ+& »yêãT<ëØ ‘·q+>∑\ e´edüúqT, eTìwæì

eTìwæ>± >∑T]Ô+∫ >ös¡$+# düe÷C≤ìï, dü¬s’q Hê´j·TbÕ\qqT HÓ\ø=\Œ>∑\eTì

˝Àødü‘êÔ ‘=*Hê{Ï qT+∫ $e]k Ô+~.

bÕ\q|üs¡yÓTÆq, sê»ø°j·T|üs¡yÓTÆq dü+düÿs¡D\qT rdüT≈£îe#˚Ã \ø£å +‘√H˚,

˝Àødü‘êÔ >∑&ç∫q ø=Hïfió¢>± sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\‘√, bÕØº\‘√ dü+ã+<Ûë\qT

ø=qkÕ–dü÷Ô ek Ô+~. mHé.&ç.m. πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+ HÓs¡|æq s√E Ò¢ ñ<ëVü≤s¡D>±

rdüTø√+&ç... sêC≤´+>∑ düMTøå± dü+|òüT+˝Àì bÕs¡¢yÓT+≥Ø dü+düÿs¡D\T ñ|üø£$T{° À

HqT düuÛÑT´&çì. ‘·<ë«sê »dæºdt ôV≤#Y.ÄsY. KHêï‘√ ø£*dæ |üì#XÊqT. uÛ≤s¡‘·

]|ü_¢ø dü«s√í‘·‡yê\ ø£$T{° À düuÛÑT´&ç>± ñ+&Ü*‡+~>± ≈£L&Ü mHé.&ç.m. Á|üuÛÑT‘·«+

qqTï ø√]+~. Ç<ä+‘ê m+<äT≈£î #ÓãT‘·THêïq+fÒ... mes¡T n~Ûø±s¡+˝À ñHêï,

mes¡T $|üø£å+˝À ñHêï... sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\‘√ ˝Àø˘dü‘êÔ dü+e‘·‡sê\T>±

dü+ã+<Ûë\T ø=qkÕ–k Ô+~.

Ç|ü⁄Œ&ÉT... C≤rj·T dü\Vü‰eT+&É* düuÛÑT´&ç>± ñ+&Ü*‡+~>± Á|ü<ÛëqeT+Á‹

ø±sê´\j·T+ qT+∫ es¡Ôe÷q+ n+~q|ü⁄Œ&ÉT` Ä Á|ü‹bÕ<äqqT ÄyÓ÷~+#ê\+fÒ

Hê≈£î ì]›wüº+>± ¬s+&ÉT Vü‰MT\T Çyê«\ì düe÷<Ûëq+ |ü+bÕqT. n+<äT˝À

yÓTT<ä{Ï~` Hê n_ÛÁbÕj·÷\÷ Ä˝À#·q*ï ìs=àVü≤e÷≥+>± e´ø£Ô+ #˚j·T&É+

MT<ä m˝≤+{Ï nuÛÑ +‘·s¡eT÷ ñ+&É≈£L&É<äqï~. ¬s+&√~` sê»ø°j·÷\≈£î nr‘·+>±

ñ+& dü«uÛ≤yêìï, dü«‘·+Á‘· $<ÛëHêìï m{Ïº |ü]dæú‘·T˝À¢ e<äT\Tø√uÀqì` n+<äT≈£î

düeTà‘·yÓTÆ‘H eT+&É*˝À düuÛÑT´&ç>± ñ+{≤qì es¡Ôe÷q+ |ü+bÕqT. á ¬s+&ÉT

n+XÊ\˝À Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø±sê´\j·T+ qT+∫ düŒwüºyÓTÆq Vü‰MT \_Û+∫q ‘·s¡yê‘·

e÷Á‘·yT.. eT+&É\˝À düuÛÑ ‘ê«ìøÏ ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*bÕqT. eTq Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ñ

qï düs¡«s¡T>∑à‘·\≈£L ˇø£ÿ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î Òï u≤<ÛäT´\T>± #j·÷\ì ˝Àødü‘êÔ


79

@Hê&É÷ yê~+#· Ò<äT. ìC≤ìøÏ, ás√Eq ø£ì|ædüTÔqï yÓ’|òü ≤´\T, yÓ’ø£ ≤´\≈£î

sê»éédüú Àì nìï $uÛ≤>±\T, n+<äs¡T e´≈£îÔ\T u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#ê*. @ sê»ø°j·T

bÕØºøÏ #Ó+~q yês¡qï<ëì‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü... á $wüj·Te\j·T+˝À

n+<ä]ø£Hêï m≈£îÿe>± qwüºb˛‘·Tqï~ Hêj·T≈£î Ò. H{Ï <äTs¡edüú≈£î |üP]Ôu≤<Ûä ‘·

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\~ ø±<äT>±˙, á eédüú À nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îe∫Ã

<ëìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#˚ u≤<Ûä ‘· e÷Á‘·+ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\MT<˚ ñ+~. eT+∫

sê»ø°j·÷\qï$ z Ä<äs¡Ù uÛ≤eq. sê»ø°j·÷\T #Ó&É¶>± ñqï+‘·e÷Á‘êq ny

e<ä›qTø√e&É+ e÷Á‘·+ dü¬s’q Ä˝À#·q ø±uÀ<äT. H{Ï sê»ø°j·÷˝À¢ Hêj·T≈£î\T

n‘· +‘· dü+øÏ¢wüºyÓTÆq ¬s+&ÉT eTTK´bÕÁ‘·*ï b˛wædüTÔHêïs¡T. n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï~`

|ü]$T‘·yÓTÆq eqs¡T\‘√ n|ü]$T‘·yÓTÆq Äø±+ø£å*ï HÓs¡yπsÃ+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#·&É+.

¬s+&√~` _ÛqïesêZ\T ` Á|üjÓ÷»Hê\˝À rÁe yÓ’s¡T<ëΔ´\T ñqï düe÷»+˝À

n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄ø=ì yÓfi‚¢ Á|üj·T‘êï\T kÕ–+#·&É+. ø±ã{Ïº, sê»ø°j·÷\˝À ñqï

#Ó&ÉTqT ø£&ç–y˚j·T&ÜìøÏ eT]+‘· yÓTs¡T¬>’q sê»ø°j·Ty˚T dü¬s’q düe÷<Ûëq+.

yÓTs¡T>∑T<ä\ ø£q|ü&Ü\+fÒ` eT]+‘·>± sê»ø°j·T bÕØº\T, Hêj·T≈£î\‘√

dü+ã+<Ûë\qT ô|+bı+~+#·Tø√e&É+, ìsêàD≤‘·àø£+>± #·s¡Ã\T HÓs¡|ü&É+... Çy

dü¬s’q kÕ<ÛäHê\T. düeTdü qT ≈£åîDï+>± n<Ûä j·Tq+ #j·T≈£î+&Ü #ùd $eTs¡Ù\e\¢,

sê»ø°j·THêj·T≈£î*ï á düe÷C≤ìøÏ <ë|ü⁄]+∫q sê#·|ü⁄fió¢>± n_Ûe]í+#·&É+e\¢

nqT≈£L\ |òü*‘ê\T \_Û+#·e⁄. á eédüú˝À e÷s¡TŒ sêyê\+fÒ eTTcÕs¡|òt

$<ÛëHê\T ø±yê\ì Ä•+#·&ÉeT÷ ùV≤‘·Tã<äΔ+ø±uÀ<äT. eTq eédüú Àì sê»ø°j·T

X ¯≈ £ î Ô*ï ã˝À ù|‘ ·+ # ˚j · T& É+ <ë«sêH ˚ ì»yÓ T Æq Á| üC≤kÕ«e÷´ìï

HÓ\ø=\TŒø√>∑\T>∑T‘ê+. sê»ø°j·÷˝À¢ ñqïyês¡+‘ê #Ó&ÉT≈£î Á|ü‹s¡÷bÕ\ì, $\q¢ì

uÛ≤$+#·&É+>±˙... $T>∑‘êyês¡+‘ê <e‘·\ì ìs¡íj·÷ìøÏ sêe&É+>±˙ dü]ø±<äT.

Ç˝≤ yês√ •_s¡+` eTqyÓ÷ es¡Z+ nqTø√e&É+ e\¢ eTq sê»ø°j·T eédüú,

yÓTT‘·Ô+>± Á|üC≤kÕ«eT´ kÂ<Ûä+ ã\V”≤q|ü&É≥+ ‘·|üŒ eTs√ Á|üjÓ÷»q+ dæ~Δ+#·<äT.

düe÷»+˝À düùV≤‘·Tø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T sêyê\+fÒ n~ n+<äs¡÷ #‘·T\T ø£*|æ‘H

kÕ<Ûä +. á Á|üÁøÏj·T˝ÀqT+∫ sê»ø°j·T Hêj·T≈£î*ï $TqVü‰sTT+∫ kÕ~Û+#<MT

ñ+&É<äT. eTq Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú À ñqï Á|ü‹ ˇø£ÿ #Ó&ÉT≈£L eTq+ Hêj·T≈£î Òï

u≤<ÛäT´\T>± ∫Á‹ùdÔ.. ñeTà&ç>± dü‘·Œ¤*‘ê\T kÕ~Û+#ê\qï uÛ≤eH kÕø£s¡+ ø±<äT.

Ç|ü⁄Œ&ÉT ø±yê*‡+~ eédüú≈£î eT+∫ #ùd dü+düÿs¡D\ø√dü+ ñeTà&ç>± ø£<ä\&ÉyT

80


‘·|üŒ, n+<äs¡+ ø£*dæ Hsêìï ø£]MT< HÓfÒºj·T&É+ ø±<äT. ø±s¡ ìsê«Vü≤ø£ es¡Z+‘√qT,

sê»ø°j·T bÕØº\‘√qT ø£*dæ |üì#j·÷\q&ÜìøÏ dæ<ëΔ+‘·|üs¡yÓTÆq eTs√ eTTK´

ÁbÕ‹|ü~ø£ ñ+~. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À bÂs¡T& kÕs¡«uÛÖeTT&ÉT. mìï¬ø’q Á|ü‹ì<ÛäT\T,

ñ<√´–kÕ«eT´+ Á|üuÛÑTe⁄ …’q Á|ü»\≈£î ùde #j·T&ÜìøÏ e÷Á‘·yT @s¡Œ&çq eédüú\T.

n+fÒ... sê»ø°j·T Hêj·T≈£î&çøÏ` Á|ü»\≈£î eT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+ z ùde≈£î&çøÏ`

j·T»e÷ìøÏ eT<Ûä ñ+& dü+ã+<Ûä+˝≤+{Ï< nsTTq|ü⁄Œ&ÉT... j·T»e÷ìøÏ ùde

#j·T&ÜìøÏ ùde≈£î&ÉT m˝≤ ìsêø£]+#·>∑\T>∑T‘ê&ÉT? n˝≤π>, dü+düÿs¡D*ï Ä•düTÔqï

yê]øÏ eédüú À ñqï‘· kÕúHê\qT n\+ø£]+∫qyê]øÏ eT<Ûä m+‘√ n+‘·s¡+

ñHêï, yês¡T ø£*dæ |üì#ùdÔH eédüú À #Ó&ÉTqT |ü]Vü≤]+# M\T+≥T+~. ás√E

n~Ûø±s¡+˝À ñqï e´≈£îÔ\T eTq n_ÛÁbÕj·÷ìï, dü\Vü‰ì n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT` #Ó|üŒ&É+

eTq $~Û. n+‘>±ì ªbÂs¡ düe÷»+μ ìs¡+‘·s¡+ Á|üuÛÑT‘·«+‘√qT, bÕ\≈£î\‘√qT

$uÛÒ~dü÷Ô ñ+&Ü\qï uÛ≤eq dü]ø±<äT.

e÷s¡TŒq≈£î ñ|üø£s¡D≤\T

Çø£ C≤rj·T dü\Vü‰ eT+&É* $wüj·÷ìøÏ eùdÔ.... <ëì ìj·TeT ìã+<Ûäq\T

$XÊ\ <äèø£Œ<∏ëìï Á|ü‹_+_kÕÔsTT. n$ düs¡fiyÓTÆq ìã+<Ûäq\T ≈£L&Ü. n+<äT˝À

düuÛÑ´‘·«+` sê»ø°j·÷\T, bÕ\q|üs¡+>± sêyê*‡q dü+düÿs¡D*ï eTT+<äT≈£î

rdüT≈£îyÓfi‚fl+<äT≈£î ñ|üø£]düTÔ+<äì HqT Ä•düTÔHêïqT. ◊ø£ Á|ü>∑‹o\ ≈£L≥$T

Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q ø£ dü ñeTà&ç ø±s¡ Áø£eT+˝À nHø£ Ç‘·s¡ n+XÊ\‘√ bÕ≥T $<ë´

Á|üe÷D≤\qT ô|+#·&É+, Äs√>∑´ uÛÑÁ<ä‘·, n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D, eékÕj·T

Á>±MTD≤_Ûeè~Δ, sê»ø°j·T, |ü]bÕ\q |üs¡yÓTÆq dü+düÿs¡D*ï Á|ükÕÔ$+∫+~. Çe˙ï

ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï eTT&ç|ü&ç ñHêïj·Tì ˝Àødü‘êÔ ã\+>± $X«dæk Ô+~. mìïø£\

dü+düÿs¡D\T, kÕúìø£ dü+düú\≈£î n~Ûø±sê\T, dü‘·«s¡+ dü¬s’q Hê´j·÷ìï n+~+#

eédüú, »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+bı+~+# $uÛ≤>±\T dü+düÿs¡D\≈£î Vü≤è<äj·T+

e+{Ï$. n˝≤+{Ï dü+düÿs¡D\ <ë«sêH˚ bÂs¡T\T á düe÷»+˝À eTsê´<ë

eTqïq\‘√ J$+#·>∑\T>∑T‘ês¡T.

Á|üC≤kÕ«eT´ <X+˝À Á|ü‹ mìïø± e÷s¡TŒq≈£î y~πø. sê»ø°j·T |üøå±\T,

mìï¬ø’q Á|üuÛÑT‘·«+ dü¬s’q e÷s¡TŒq≈£î ñ|üø£s¡D≤\T, Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ã˝Àù|‘·+

#j·T&ÜìøÏ n≥T Á|üuÛÑT‘·«+‘√qT, Ç≥T sê»ø°j·T |üøå±\‘√qT ø£*dæ |üì#j·T&É+


81

bÂs¡T\+<ä] $~Û. ø±ãfÒº ˝Àødü‘êÔ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ã\es¡Δø£+ #ùd Á|üÁøÏj·T˝À

Á|üuÛÑT‘·«+‘√ ø£*dæ |üì#ùd neø±XÊìï ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥T+~. eTq sê»ø°j·T

e´edüú Á|ü»\ $qïbÕ\≈£î düŒ+~düTÔ+<äì, |ü]bÕ\q yÓTs¡T>∑T|üs¡# Á|üÁøÏj·T≈£î

$uÛÒ<ë\qT |üø£ÿqô|{Ïº sê»ø°j·T |üøå±\˙ï eT<ä›‘·T |ü\T≈£î‘êj·Tì, n$˙‹ Òì

uÛÑs¡‘êeìì ì]à+∫ á <X+˝À u≤\\T ‘·eT kÕeTsêú \qT ìs¡÷|æ+#·T≈£îH

neø±XÊìï ø£*Œ+#ê\ì, kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘·es¡≈£î yê]πø Çã“+B ø£\>∑≈£î+&Ü

#·÷&Ü\ì` Ç+<äT≈£î bÕ\≈£î\÷ düVü≤ø£]kÕÔs¡ì yT+ Ä•düTÔHêï+.

* * *

82


19e XÊ‘êu≤›+˝À düTÁ|üdæ<äΔ s¡#·sTT‘·, e÷qe‘êyê~, ‘·‘·«y‘·Ô $ø£ºsY

VüA´>√ 20e X‘êã›+ düe÷C≤ìï #ê˝≤ n+<ä+>± }Væ≤+#ês¡T. Äj·Tq }Vü≤

Á|üø±s¡+ ªª20e X‘êã›+˝À j·TT<äΔ+ n+‘·]düTÔ+~— ñ]ø£+ã+ q•düTÔ+~. e÷qyê[

yÓTT‘êÔìøÏ πø <X+ ñ+≥T+~— n~ m\¢\T Òì uÛÑ÷>√fi+. e÷qeC≤‹ yÓTT‘êÔìøÏ

πø ÄX ñ+≥T+~— n~ eTq Á|ü|ü+#êìï dü«s¡Z‘·T\´+ #düTø√e≥+μμ. n˝≤+{Ï

ÄX\T #ê˝≤es¡≈£î HÓs¡ys¡ Ò<äT. 20e X‘êã›+˝À eTTHÓïqï&É÷ Òq+‘·>± ¬s+&ÉT

Á|ü|ü+#·j·TT<ëΔ\T e÷s¡DôVAe÷ìï düèwæº+#êsTT. qs¡C≤‹ düeTkÕÔìï uÛÑw”à|ü≥\+

#j·T>∑\ nD≤«j·TT<Ûë\T ‘·j·÷s¡j·÷´sTT. m|ü⁄Œ&ÉT Á|ü|ü+#·kÕúsTT nDTj·TT<äΔ+

»s¡T>∑T‘·T+<√qì »q+ Hê\T>∑T <äXÊu≤›\bÕ≥T uÛÑj·÷+<√fiq\‘√ q*–b˛j·÷s¡T.

Ç|ü⁄Œ&ç|ü⁄Œ&˚ Ä uÛÑj·÷qTï+∫ Á|ü|ü+#·+ ‘˚s¡T≈£î+{À+~. #·]Á‘·˝À mqï&É÷

#·$#·÷&Éì Á≈£Ls¡‘·«+ ø√≥¢ eT+~ì ø£ã[+∫+~. »s¡à˙˝À, $T>∑‘ê j·T÷s¡|ü⁄˝À

60 \ø£å\eT+~ j·T÷<äT\T e]í+#·q\$ø±ì Væ≤+dü\≈£î >∑Ts¡j·÷´s¡T, kÕº*Hé

s¡cÕ´˝À \ø£å\ eT+~ <äTs¡“¤s¡yÓTÆq XÊØs¡ø£ πø¢XÊ\≈£î ã\j·÷´s¡T. ø±+uÀ&çj·÷˝À

eT÷&√e+‘·T »HêuÛ≤ b˛ ŸbÕ{Ÿ ìs¡+≈£îX C≤«\\˝À e÷&ç eTôd’b˛sTT+~. Äø£*

ø√≥¢eT+~ì ø£ã[+∫+~. 1943`44˝À u…+>± Ÿ øå±eT+˝À \ø£å\eT+~ ÁbÕD≤\T

ø√˝ÀŒ>±, 1959`60 ø±\+˝À #Ó’Hê˝À ¬s+&ÉT ø√≥¢ eT+~ ÄXóe⁄\T u≤XÊs¡T.

Ç~∏jÓ÷|æj·÷˝À, kıe÷*j·÷˝À, s¡Tyê+&Ü˝À, Ç+ø± mH√ï ÁbÕ+‘ê\˝À á

<äXÊã›+˝À ≈£L&Ü \ø£å\ eT+~ ‹+&ç Òø£ eTs¡DÏdüTÔHêïs¡T. uÛ≤s¡‘Y ≤+{Ï <XÊ\˝À

Ç|üŒ{Ïø° <äTs¡“¤s¡ <ë]Á<ä +, n$<ä , nHês√>∑ + ‘ê+&É$düTÔHêïsTT. eTìwæøÏ eTìwæøÏ

eT<Ûä <ä÷s¡+ ô|]– nuÛÑÁ‘·uÛ≤e+, e÷qdæø£ yê´<ÛäT\T Á|üã*b˛‘·THêïsTT. Hs¡Á|üeè‹Ô

ô|]–b˛‘·Tqï~. Çe˙ï #·÷ùdÔ 20e X¯‘êã›+ ˇø£ |”&Éø£\ nì ø=+<äs¡T

uÛ≤$+#·e#·TÃ.

&çôd+ãsY 27, 1999

ìs¡T›wüº e´edüú s¡÷bı+~qHê&

ì»yÓTÆq |üs¡«~q+


83

á X¯‘êã›+˝À yÓ\T>∑T\÷ ñHêïsTT...!

ìcÕŒøÏåø£+>± |ü]o*ùdÔ <äTwüŒ]D≤e÷\T dü+uÛÑ$+∫q|üŒ{Ïø° 20e X‘êã›+

e÷qyê[ |ü⁄s√>∑‹øÏ m+‘√ <√Vü≤<ä+ #dæ+~. e\dü sêC≤´\T n+‘·]+∫ Ädæj·÷,

ÄÁ|òæø±\˝À mH√ï dü«‘·+Á‘· <˚XÊ\T Ä$s¡“¤$+#êsTT. eTTqTô|qï&É÷ ˝Òq+‘·

kÕúsTT˝À dü+|ü<ä düèwæº »]–+~— »s¡T>∑T‘·Tqï~. >∑‘·+˝À }Væ≤+#·q\$ø±ì

edüTÔe⁄\, ùde\ ñ‘·Œ‹Ô kÕ<ÛäéTsTT+~. X¯‘êu≤›\ |üs¡´+‘·+ eTVü≤e÷à]>±

uÛ≤$+∫q eTXS∫ø£+ n+‘·]+∫b˛sTT+~. b˛*jÓ÷, ø£åj·T, eT Ò]j·÷, ø£\sê

˝≤+{Ï mH√ï yê´<ÛäT\T ìyê]+#·≥+ kÕ<Ûä eTsTT+~. mH√ï n+≥Tyê´<ÛäT\≈£î

~yÍ´wü<Ûë\T n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT. ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô n+<ä]ø° |ü⁄wüÿ\+>±

dü]b˛jT˝≤ »s¡T>∑T‘√+~. eTìwæ dü>∑≥T Jeqø±\+ nq÷Vü≤´+>± ô|]–+~.

ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ø=~›eT+~πø \uÛÑ eTsTTq nø£ås¡C≤„q+ Ç|ü⁄Œ&ÉT n‘· ~Ûø£ dü+U≤´≈£î\≈£î

n+<äTu≤≥T˝À ñ+~. $<ä , Äs√>∑ + |ü⁄{Ïºq Á|ü‹ _&É¶≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\H

uÛ≤e+ Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ yê´|æ+∫+~. kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ nq÷Vü≤´+>±

$dü Ô]+∫+~. X¯‘êã›+ ÁøÏ‘·+ }Vü≤¬ø’Hê kÕ<Û ä´+ø±ì Ø‹˝À f…*bò˛Hé,

$e÷qj·÷q+, yÓ÷{≤s¡T ø±s¡T, dæìe÷\T, πs&çjÓ÷, f…*$»Hé, ø£+|üP´≥sY,

Ç+≥sYHÓ{Ÿ Á|ü»\ J$‘ê\‘√ ô|qy˚düT≈£îb˛j·÷sTT. *+>∑, es¡í, ≈£î\, eT‘·

$eø£å\T Ò≈£î+&Ü eTqTwüß\+<äs¡÷ düe÷q >ös¡yêìøÏ ns¡TΩ\H uÛ≤eq #·]Á‘· À

yÓTT<ä{ÏkÕ]>± Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ yê´|æ+∫+~. e÷qe Vü≤≈£îÿ*ï ìj·T+‘·\T ôd’‘·+

ÄyÓ÷~+#ê*‡q |ü]dæú‹ e∫Ã+~. ùd«#·Ã¤, Á|üC≤kÕ«eT´+, #·≥ºã<äΔ bÕ\q

Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ Ä<ÛäTìø£ sê»éédüú˝À Á|üe÷D≤\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ësTT.

e´øÏÔ ùd«#·Ã¤ á X‘êã›+˝À ne<ÛäT\T Ò≈£î+&Ü $düÔ]+∫+~. eTìwæ düTU≤ìøÏ

ø±e\dæq nìï kÕ<ÛäHê\÷ düeT≈£LsêsTT. <äTs¡“¤s¡yÓTÆq XÊØs¡ø£ πø¢XÊìøÏ >∑T]ø±≈£î+&Ü

düT\uÛÑ+>± |üqT\T #j·T≥+ yÓTT<ä{ÏkÕ]>± kÕ<Ûä |ü&ç+~. >∑‘·+˝À #·Áø£es¡TÔ\≈£î

ôd’‘·+ n+<äì dü<äTbÕj·÷\T Ç|ü⁄Œ&ÉT kÕe÷qT´\≈£î ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ

e#êÃsTT n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ kÕúìø£+>± j·TT<ëΔ\T ø=qkÕ>∑T‘·THêï 54 dü+e‘·‡sê\T>±

Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ yÓTT‘·Ô+ MT<ä XÊ+‹j·TT‘· düVü≤Jeq+ kÕ<Ûä eTsTT+~. Çwüº<Ó’yêìï

ÁbÕ]›+#·Tø√e&É+ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq n+XeT˙, n+<äTø√dü+ |üs¡T\qT <«wæ+#·qø£ÿs¡ Ò<äì

eTìwæ ‘=*kÕ]>± ns¡ú+#düT≈£îqï~ á X‘êã›+˝ÀH. u≤ìdü‘·« Xè+K˝≤\qT

#Û~+#·T≈£îì eTVæ≤fi\T nìï s¡+>±\˝À ‘·eT Á|ü‹uÛ≤ bÕ≥yê\qT Á|ü<ä]Ù+#

84


neø±X¯+ ø£*–+B á X¯‘êã›+˝ÀH˚. Ç˝≤ eTìwæ JeHêìï düŒè•+#˚ Á|ü‹

s¡+>∑+˝ÀqT 20e X‘êã›+ ùd«#·Ã¤qT, düTU≤ìï, düeTuÛ≤yêìï ô|+∫+~. n+‘·sê®rj·T

yêDÏ»´+, $<oj·÷q+ u≤>± ô|]– <XÊ\ eT<Ûä m\¢\ ÁbÕ<Ûëq´+ ‘·>∑TZeTTK+

|ü&ÉT‘√+~. Á|ü|ü+#· <XÊ\ eT<Ûä , $$<Ûä C≤‘·T\ eT<Ûä düjÓ÷<Ûä ô|]–+~.

»{Ï\eTÚ‘·Tqï düeTdü \T

n+‘·e÷Á‘·+ #‘· uÛÑ$wü ‘·TÔ dü«s¡Z‘·T\´+>± ñ+≥T+<äH Vü‰MT @B Ò<äT.

eTq<X+˝ÀqT, <äøÏåD≤dæj·÷˝ÀqT, Ç+ø± ø=ìï ÄÁ|òæø£Hé <XÊ\˝ÀqT Ç|üŒ{Ïø°

;<ä]ø£+, Äø£* ‘=\–b˛˝Ò<äT. Ç+ø± ìs¡ø£åsêdü´‘·, nHês√´+ Á|ü»\qT

|”&çdüTÔHêïsTT. »HêuÛ≤ n<äT|ü⁄ Ò≈£î+&Ü ô|]–b˛‘·Tqï~. Ä<ÛäTìø£ Á|ü|ü+#·+˝À

n$<ä +, nHês√>∑ +, ;<ä]ø£+, Äø£*, n~Ûø£ »HêuÛ≤` Çe˙ï ø£<ëì‘√ eTs=ø£{Ï

eTT&ç|ü&ç ñHêïsTT. M≥ìï+{ÏøÏ eT÷\+ <äTwüŒ]bÕ\q, <√|æ&û sê»ø°j·T+. 52

dü+e‘·‡sê\T>± eTq bÕ\≈£î\T bÕsƒ¡XÊ\ $<ä ì, ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>±´ìï ìs¡¢ø£å +

#XÊs¡T. Ç|üŒ{ÏøÏ Á|ü»\qT 18e X‘êã›+˝À ñ+#ê\H Á|üj·T‘·ï+ #düTÔHêïs¡T.

ø=~›eT+~ e÷Á‘·+ $<ëéø±XÊ*ï bı+~ 21e X‘êã›+˝ÀøÏ e&çe&ç>± n&ÉT>∑T\T

ydüTÔ+&É>±, $T–*qyêfi¢+‘ê Ç+ø± 19e X‘êã›+˝ÀøÏ ≈£L&Ü #s¡Tø√ Ò<äT! $<ä

Òìyê]øÏ @ |üì˝ÀqT ‘·–q HÓ’|ü⁄D´+ ñ+&É<äT. HÓ’|ü⁄D´+ Òì< dü+|ü<ä düèwæº À

bÕ\T|ü+#·Tø√e≥+ kÕ<Ûä´+ø±<äT. <ë+‘√ ;<ä]ø£+ ‘·|üŒ<äT. ìs¡+‘·s¡+

nHês√>±´ìøÏ >∑T¬s’, nø±\ eTè‘·Té⁄‘√ u≤<Ûä|ü&˚ ≈£î≥T+u≤\˝À »HêuÛ≤qT

ìj·T+Á‹+#ê\qï Ä˝À#·q ≈£L&Ü sê<äT. m≈£îÿeeT+~ _&É¶\T+fÒ eT]ø±düÔ ≈£L*

#˚dæ dü+bÕ~+#·e#·ÃH˚ ÄXÀ, ˝Ò<√ ˇø£ _&É¶ #·ìb˛sTTHê eTs√ _&É¶ ã‹øÏ

ñ+&Ü\H düVü≤»yÓTÆq ø√]ø√ n|ü]$T‘·+>± _&É¶*ï ø£H˝≤ #düTÔ+~. eTq sêh+˝À

mì$T~ \ø£å\eT+~ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\˝À 2,50,000 eT+~ >∑Te÷kÕÔ\T,

1,80,000 eT+~ ã+Á{À‘·T\T, n~Ûø±s¡ yêVü≤Hê\≈£î Å&Ó’es¡T¢. n+fÒ <ë<ë|ü⁄

55 XÊ‘·+ eT+~ @ ìs¡íj·TeT÷ dü«+‘·+>± rdüTø√ì yês¡T— @ edüTÔe⁄qT Á|ü»\

ø√dü+ ñ‘·Œ‹Ô #j·Tìyês¡T! 2,75,000 eT+~ n<Ûë´|ü≈£î\THêï, yês¡T ì»+>±

$<ëédüsê\≈£î @e÷Á‘·+ #ê\s¡T. b˛ì ñqï n<Ûë´|ü≈£î\T dü]>±Z $<ëúÀ<Ûäq

#j·T>∑\T>∑T‘·THêïsê n+fÒ n+<äT≈£î ‘·>∑Z yê‘êes¡D≤ìï düèwæº+#·&É+˝À bÕ\≈£î\T

$|òü\eTj·÷´s¡T. ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑ + #ê˝≤es¡≈£î ø±–‘ê\πø |ü]$T‘·eTsTT´+~.

‘·‘·Œ¤*‘·+>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ nø£åsêdü ‘· À <X+˝À n≥º&ÉT>∑T qT+∫ eT÷&√kÕúq+˝À


85

ñ+~! |ü Ÿ‡b˛*jÓ÷ ˝≤+{Ï ø=ìï eT+∫ ø±s¡ Áø£e÷\qT $TqVü‰sTTùdÔ Á|üuÛÑT‘·«

Äs√>∑´ πø+Á<ë\˝À Äs√>∑´ s¡ø£åD \_ÛdüTÔ+<äH˚ ÄX‚ n&ÉT>∑+{Ï+~. q÷{ÏøÏ

‘=+uÛ…’eT+~ u≤\\T m+<ä≈£L ø=s¡>±≈£î+&Ü b˛‘·THêïs¡T. Á|üø£è‹ Ç∫Ãq X¯øÏÔ

kÕeTsêú´\T, Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê\T XÊX¯«‘·+>± eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛‘·THêïsTT. n≥T

J$‘êìï ÄkÕ«~+#·≥+˝À Ç≥T dü+|ü<ä düèwæº À $|òü\T¬s’ m+<äs√ e´s¡úJeq+

>∑&ÉT|ü⁄‘·÷ ;<ä]ø£+ ø√s¡ À¢ ∫≈£îÿ≈£î+≥THêïs¡T. Åô|’y≥T ÄdüT|üÁ‘·T\˝À s√>±ìøÏ

∫øÏ‘‡>±ì yê´~Ûìs√<Ûä+|ü≥¢ ÁX<äΔ Òø£b˛e≥+‘√ nHês√>∑ + n<äT|ü⁄˝ÀøÏ sêe≥+

Ò<äT. m≈£îÿe ô|≥Tºã&ç‘√ Ä<ÛäTìø£ dü<äTbÕj·÷\T n+~+#ê\qï ‘·Vü≤‘·Vü≤‘√

Åô|’y≥T ÄdüT|üÁ‘·T\T kÕe÷qT´\≈£î n+<äTu≤≥T˝À Ò≈£î+&Üb˛j·÷sTT. Á|üuÛÑT‘·«+

j·T+Á‘ê+>±ìøÏ#Ã J‘·uÛÑ‘ê´\˙ï ìs¡s¡úø£eTe⁄‘·THêïsTT. Á|ü»\≈£î $<ä , Äs√>∑ +

n+~+#·ø£b˛>±, Á|ü‹#√≥ \+#·+ $X«s¡÷|ü+ <Ûä]+#·≥+‘√ ìs¡+‘·s¡ <√|æ&û

ì]«|òüTï+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. ∫e]øÏ Á|üuÛÑT‘·«+ m+<äT≈£î n+fÒ |üqTï\T edü÷\T#dæ

ñ<√´>∑T\≈£î J‘·uÛÑ‘ê´*e«{≤ìøÏ nì #Ó|ü⁄Œø=H |ü]dæú‹ e∫Ã+~. eT] ñ<√´>∑T\T

m+<äT≈£î n+fÒ \+#ê\T ‹ì Á|ü»*ï y~Û+#·{≤ìøÏ nH düe÷<Ûëq+ edüTÔ+~.

mìïø£j˚T´ Á|ü‹ì<ÛäT\T m+<äT≈£î n+fÒ ô|’s¡M\T #˚j·T{≤ìøÏ, kı+‘· ˝≤uÛÑ+

#·÷düTø√e{≤ìøÏ, n~Ûø±s¡ |æbÕdü‘√ eTqMT<ä kÕ«Ø #j·T{≤ìøÏ nì »yêãT

edüTÔ+~. bÕ\q n+‘ê #·≥ºã<äΔ #Ís¡ +>±, sêC≤´+>∑ã<äΔ <√|æ&û>± e÷]b˛sTT+~.

ñ<√´>∑T\˝À, n~Ûø±s¡T\˝À, mìïø£sTTq Á|ü‹ì<ÛäT\˝À m+<äs√ eT+∫yêfi¯ó¢,

ìC≤j·Tr|üs¡T\T, ∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ ùde≈£î\T>± Á|üe]Ô+#˚yêfi¯ó¢ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ø±ì

n˝≤+{Ïyêfió¢ ñqïø=B› ã\V”≤qT …’ eTq*ï <√#·T≈£îHyêfió¢ ã\|ü&ÉT‘·THêïs¡T.

Á|ü»\ #˚‘·q‘√H˚ #·ø£ÿ{Ï düe÷»+

á |ü]dæú‹ì e÷sêÃ*, Á|ü»\ |üqTï\ &ÉãT“ Á|ü»\ kÂø£sê´\ ø√dü+

$ìjÓ÷>∑+ ø±yê*. Á|ü»\ ñ|ü⁄Œ ‹H Á|üC≤ùde≈£î\T yê] ø√dü+ |üì#j·÷*.

n+<ä]ø° bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´, ÁbÕ<∏ä$Tø£ yÓ’<ä´ dü<äTbÕj·÷\T n+<ë*. Ç+<äT≈£î

nedüs¡yÓTÆq bÕ\q dü+düÿs¡D*ï #˚|ü{Ïº n~Ûø±sêìï $πø+ÁBø£]+∫ Á|ü»\≈£î

kÕúìø£+>± »yêãT<ë]>± r]Ã~<ë›*. |ü]dæú‘·T\T e÷s¡q+‘·es¡≈£î <X Á|ü»\T

21e X‘êu≤›ìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·≥+ e´s¡ú+. q÷‘·q dü+e‘·‡s¡ dü+ãsê\T

uÛÑ$wü ‘·TÔqT <ä]Ù+#yêfi¢ ø√dü+ >±ì, >∑‘·+˝À bÕ‘·T≈£îb˛jT yêfiflø√dü+ ø±<äT.

á e÷s¡TŒ <ëq+‘·≥ n< sê<äT. e÷qe Á|üj·T‘·ï+ e\¢, $»„‘·e\¢ e÷Á‘·yT

86


Ç~ kÕ<Ûä +. eTq J$‘êìï eTqyT XÊdæ+#·T≈£îH neø±XÊìï Á|üC≤kÕ«eT´+

eTqøÏ∫Ã+~. uÛÑ$wü ‘·TÔqT |ü+&ç+#·T≈£îì düT+<äs¡+>± eT\#·T≈£îH kÕ<ÛäHê\qT

Ä<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ düeT≈£L]Ã+~. |ü]dæú‘·T\T e÷s¡ø£b˛‘ Ä bÕ|ü+

eTq<. Ç|üŒ{Ïø£sTTHê düeTj·T+ $T+∫b˛ Ò<äT. dü‘·«s¡+ bÕ\qqT düeT÷\+>±

dü+düÿ]+#·T≈£îì, Á|ü»\T #Ó*¢düTÔqï |üqTï\ &ÉãT“ dü~«ìjÓ÷>∑eTjT´˝≤, |æ\¢\+<ä]ø°

ø£ dü $<ä , n+<ä]ø° ø£ dü Äs√>∑ + n+<˝≤— düe÷»˝À XÊ+‹, dü‘·«s¡ Hê´j·T+

<=]πø˝≤ sê»´ e´edüúqT dü]~<ë›*. n+<äT≈£î nqTyÓ’q e÷sêZ\T, eqs¡T\T

|ü⁄wüÿ\+>± ñHêïsTT. Á|üj·T‘·ï+ #ùdÔ, K∫Ã‘·+>± |ü~ùV≤qT, Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\˝À

ˇø£ düe÷»+>±, ˇø£ C≤‹>±, z <˚X¯+>± ‘·˝…‘·TÔø√>∑\+. Ä<ÛäTìø£ $C≤„q+

nq‹ø±\+˝ÀH˚ düe÷C≤ìï e÷s¡TÃ≈£îH˚ neø±XÊìï∫Ã+~. Ä neø±XÊìï

dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚düT≈£îqï|ü⁄Œ&˚ Ä\dü´+>±qsTTHê uÛ≤s¡‘Y 21e X¯‘êã›+˝ÀøÏ

Á|üy˚•düTÔ+~. Ç+ø± |ü+<=$Tà<√ X¯‘êu≤›ìï <ë≥ì eTq≈£î q÷‘·q X¯‘êã›

dü+ãsê\‘√ n|üŒ{Ïes¡≈£î |üì Ò<äT.

* * *


87

H{Ï bÕ\q dü+øå√uÛÑ+ #ê˝≤ »{Ï\yÓTÆq~. <X+ m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü \

dü«uÛ≤e+, yê{Ï rÁe‘·, |ü]D≤eT+ eTq*ï uÛÑj·Tø£+|æ‘·T*ï #kÕÔsTT. n+<ä]

ø£fi¢eTT+< eTq ]|ü_¢ø Áø£eTÁø£eT+>± |ü‘·qeTe⁄‘√+~. ø±ì, dü+øå√uÛÑ+ m+‘·

rÁeeTsTTq<äsTTHê, <ëì |ü]cÕÿs¡+ e÷qyêr‘·eTsTTq<MT ø±<äT. <X+ $~Û>±

nsê#·ø£‘ê«ìøÏ, ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ, $∫Ã¤qïø£s¡ X≈£îÔ\≈£î ˝Àã&Ée\dæq nedüs¡+

@e÷Á‘·+ Ò<äT. #ê˝≤eT+~ uÛ≤s¡‘·<X »&É‘ê«ìï düeTdü \ rÁe‘·qT uÛÑ÷‘·<ä›+˝À

#·÷|æ m≈£îÿe>± n+#·Hê ydüTÔHêïs¡T. düeTdü *ï |ü]wüÿ]+∫+#·Tø√e≥+ nkÕ<Ûä +

nqï uÛ≤eq yÓ*ãT#·TÃ‘·THêïs¡T. ãj·T{Ï yêfió¢ á<X+ uÛÑ$wü ‘·TÔì ªìsêXμ nH

s¡+>∑T ø£fi¯¢<ë›\ ˝À+∫ #·÷dæ 100 ø√≥¢ eT+~ uÛ≤s¡rj·TT\qT ∫qï#·÷|ü⁄

#·÷düTÔHêïs¡T. <˚X¯+˝À nH˚ø£eT+~ Ä‘·à$XÊ«dü+ ø√˝ÀŒsTT ªÄ‘·àVæ≤+dü≈£îμ

˝Àqe⁄‘·THêïs¡T. Ä‘·àq÷´q‘· uÛ≤e+˝À ≈£î+–b˛‘·÷, Çø£ á <XÊìï uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT

≈£L&Ü u≤>∑T #j·T Ò&ÉTμ, ª»qeT+‘ê #Ó&çb˛j·÷s¡Tμ, eTq C≤‹øÏ o\+ Ò≈£î+&Ü

b˛sTT+~μ n+≥÷ ≈£î$T*b˛‘·THêïs¡T. ˇø£ e´øÏÔøÏ>±ì, dü+düú≈£î Äì, C≤‹øÏ >±ì

Ä‘·à$eTs¡Ù nedüs¡yT. nsTT‘ n~ Ä‘·àq÷´q‘·>±, Ä‘·àVæ≤+dü>± |ü]D$TùdÔ

$HêXø±s¡DeTÚ‘·T+~. <XÊìøÏ, düe÷C≤ìøÏ á dü+øå√uÛÑ+ qT+∫ ãj·T≥|ü&ç

eTq _&É¶\T >∑]«+#˚ uÛÑ$‘·yê´ìï ì]à+#˚ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\THêïsTT. n+<äT≈£î

ø±e\dæq $\Te\T, Ä‘·àôdúÌs¡ +, yT<Ûë dü+|ü‹Ô eqs¡T\T eTq≈£î |ü⁄wüÿ\+>± ñ

HêïsTT. n+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq düè»qXøÏÔøÏ, eTT+<äT#·÷|ü⁄q≈£î, $»„‘·≈£î, <ÛÓ’sê´ìøÏ

ø=<äe Ò<äT. nsTT‘ eTq ø£\\T |ü+&Ü\+fÒ nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü ∫qï ∫qï e÷≥T¢ ydæ

n‘·T≈£î\u§+‘· ≤>± #j·T≥+ ø±ø£, ì»yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´+ |ü⁄Hê<äT\ MT<ä eédüúqT

Á|ü‹wæº+#ê*. n+<äT≈£î H{Ï eédüú ÀbÕ*ï düe]+∫ ùd«#·Ã¤, dü«|ü]bÕ\q, bÂs¡T\

uÛ≤>∑kÕ«e÷´~Ûø±s¡+, #·{≤º\ •s√<Ûës¡ ‘·, dü+düú\ dü«j·T+ |ü]es¡Ôq |ü⁄wüÿ\+>±

ñ+&˚≥≥T¢ r]Ã~<ë›*. sê»´ eédüúqT Ä |ü⁄Hê<äT\ô|’ |ü{Ïwüº+ #˚dæ, C≤‹ì

Ä>∑düTº 18, 1997

düeTÁ>∑ dü+düÿs¡D Ò

dü+øå√uÛ≤ìøÏ |ü]cÕÿs¡+

88


|ü⁄˙‘·+ #Ój·÷´*. ‘·*¢ uÛ≤s¡‹ ø£ ïs¡T ‘·T&Éyê*. n|ü⁄Œ&˚ düe÷»+˝À XÊ+‹

uÛÑÁ<ä‘·\T, düTdæús¡‘·«+, düVü≤Jeq+, ùd«#·Ã¤, Á|üC≤kÕ«eT´+— <X ◊ø£ ‘·, nK+&É‘·

eTqe÷•+∫q kÕúsTT˝À e]Δ\¢>∑\T>∑T‘êsTT. n|ü⁄Œ&˚ oÅ|òüT Ä]úø£ Á|ü>∑‹

kÕ<Ûä eTÚ‘·T+~. ;<ä]ø£+ ø√s¡\ qT+&ç <˚X¯ bÂs¡T\T ãj·T≥|ü&É>∑\T>∑T‘ês¡T.

_&É¶\ uÛÑ$wü ‘·TÔqT düT+<äs¡+>± r]Ã~<ä›>∑\T>∑T‘ê+. Ç~ |üP]Ô>± eTq #‘·T˝À¢

|üì. á ø±sê´ìï eTq MT<ä C≤*‘√H√, n_Ûe÷q+‘√H√, eT¬ses√ #|ü≥ºs¡T. á

nedüs¡+ eTq~. á u≤<Ûä ‘· eTq+<ä]~. n+<äT≈£î ø±e\dæq XøÏÔ kÕeTsêú \T

eTq$.

n‘·T≈£î\‘√ |üì »s¡>∑<äT

>∑‘· 50 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À e´edüú˝À ˝ÀbÕ\qT düe]+#·&ÜìøÏ

n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ ø=ìï Á|üj·T‘êï\T »]>±sTT. n$˙‹ ìs¡÷à\q ø√dü+ ø=ìï #·{≤º\T,

ø=ìï sêÅcÕº À¢ ˝Àø±j·Tø£Ô\ ìj·÷eTø£+ »]>±sTT. mìïø£\ dü+düÿs¡D\ ø√dü+

á eT<Ûä´ mìïø£\ dü+|òüT+ Á|üj·T‹ï+∫+~. Hê´j·TeT÷s¡TÔ\ ìj·÷eTø£+˝À

sê»ø°j·T CÀø£ + ìyê]+#·&ÜìøÏ Á|üdüTÔ‘·+ düTÁ|”+ø√s¡Tº X‘·$<Ûë\ Á|üj·T‹ïk Ô+~.

n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D ø√dü+ $$<Ûä sêÅcÕº À¢ |ü+#êsTTrsêCŸ #·{≤º*ï neT\T

#XÊs¡T. Ç{°e\ sêC≤´++˝À 73, 74 dües¡D\ s¡÷|ü+˝À Ç< Á|üj·T‘·ï+ »]–+~.

Hs¡ |ü]XÀ<Ûäq˝À sê»ø°j·T CÀø£ + ìyê]+#ê\ì Hê´j·TkÕúHê\T ø=+‘·es¡≈£î

Á|üj·T‹ïdüTÔHêïsTT. Ç˝≤ mìï Á|üj·T‘êï\T $&ç>± #|ü{ÏºHê, n$ düeTdü eT÷˝≤ìï

#Û~+#·≈£î+&Ü XÊK*ï ‘·T+# Á|üj·T‘êï Ò nj·÷´sTT. dü+øå√uÛÑ+ düeTdæb˛ Ò<äT.

ˇø£yfi #dæq #·≥º+ eT+∫<äì|æ+∫Hê, #·T≥÷º ñqï e´ekÕú|üs¡yÓTÆq ø±s¡T Nø£{À¢

n‹ ∫qï BbÕ\ Á|üuÛ≤e+ HêeTe÷Á‘·+>± ñ+{À+~. #|ü{Ïºq ∫qï dü+düÿs¡D

m+‘· eT+∫<äsTTHê, m+‘· dü<äT<›X+‘√ neT\T #dæHê, $T–*q nqTã+<Ûä

s¡+>±\˝À e÷s¡TŒ\T Òø£b˛e≥+‘√ |òü*‘ê\T ø±qsêe≥+ Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

mìïø£\˝À ø£ dü |ü]$T‹ yTs¡≈£î ì<ÛäT*ï ìC≤sTTr>± ùdø£]+∫ yÓ∫Ã+# neø±X+

Òø£b˛e&É+‘√, mìï¬ø’q n+<äs¡T Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T nã<äΔe÷&Ée\dæ ek Ô+~.

bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ Òø£b˛e&É+‘√ Äj·÷ bÕØº\˝À düeTs¡Tú\T,

düNÃ¤\Ts¡T ìs¡T‘ê‡Vü≤ |ü&ÉT‘·THêïs¡T. <Ûäq ã\+, ø£+&Éã\+ ñqïyêfi‚¢ sê»´+

#düTÔHêïs¡T. kÕúìø£ dü+düú\ mìïø£\T »]–Hê ì»yÓTÆq n~Ûø±sê\T πø+ÁBø£è‘·+

ø±e&É+‘√ yê{ÏbÕÁ‘· HêeTe÷Á‘·+ nsTTb˛sTT+~. Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T $X«Á|üj·T‘·ï+


89

#dæHê, #·{≤º\ ìã+<Ûäq e\¢ düø±\+˝À Hê´j·÷ìï n+~+#· Òø£b˛‘·THêïs¡T.

Á|üuÛÑT‘ê«\T e÷]Hê, Á|ü»\ $XÊ«kÕìï bı+~Hê, ñ<√´>∑ esêZ\‘√ |üì#sTT+#· Òø£

b˛‘·THêïs¡T. bÕØº |òæsêsTT+|ü⁄ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ ñHêï, ìC≤sTTr‘√ sê»ø°j·T

eTqT>∑&É ø£wü ºeTsTTq H˚|ü<∏ ä´+˝À, #·≥º+ eT÷≈£îeTà&ç |ò æsêsTT+|ü⁄\qT

Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+<äH˚>±ì, Á|üC≤;Ûwüº+ y˚Ts¡≈£î Á|üuÛÑT‘ê«\T eTqT>∑&É kÕ–+#·˝Òø£

b˛‘·THêïsTT. Ç˝≤ ∫qï, ∫qï ˇj·÷dædüT‡\THêï, n$ #·T≥÷º ñqï m&Ü]˝À

düT\uÛÑ+>± ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·THêïsTT. Ç~ u≤>±H ñ+<äì, <ëH√¢ e÷πsŒ$T nø£ÿπs¢<äì

yês¡T yê~düTÔHêïs¡T. n˝≤π> >∑‘· yÓ’uÛÑyêìï ø°]Ô+# ô|<ä›\T, dü+Á|ü<ëj·Tyê<äT\T,

ndü\T ˝À|üeT+‘ê H{Ï ‘·s¡+˝ÀH ñqï~, yê]˝À HÓ’‹ø£ $\Te\T ô|s¡>∑+< @

eédüú nsTTHê, @ #·≥ºeTsTTHê πø≥qì $X¯«dækÕÔs¡T. >∑‘êqTuÛÑe+ qT+∫

bÕsƒê\T Hs¡TÃø√ Òø£b˛‘, @ eédüú nsTTHê m≈£îÿeø±\+ ì\e<äT. eT+∫ bÕ\q

eédüú eT+∫ Á|ües¡ÔqT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*— #Ó&ÉTì ìs√~Û+#ê* n+‘ê eT+∫ yêfiË’fl,

ìs¡+‘·s¡+ eT+# #dæq≥¢sTT‘ ndü\T sê»´+, sê»éédüú, sêC≤´+>∑+, #·≥º+

nø£ÿs¡ Ò<äT. eTìwæ Á|ües¡ÔqqT eT+~ u≤>∑Tø√dü+ n<äT|ü⁄˝À ñ+#ê*‡q nedüs¡+

ñ+~. ø±ãfÒº #·{≤º\T ø±yê*. á #·{≤º\T, dü+düÿs¡D\T bÕ\q dü+øå√uÛ≤ìï

düeT÷\+>± ‘=\–+#˚≥T¢>± ñ+&Ü*. ˝ÀbÕìï ìs¡+‘·s¡+ dü]~<ä›>∑*π>

j·T+Á‘ê+>±ìï á dü+düÿs¡D\T s¡÷bı+~+#ê*. n~ »s¡>±\+fÒ eTÚ*ø£ düeTdü \

|ü]cÕÿsêìøÏ düeTÁ>∑yÓTÆq dü+düÿs¡D\T ø±yê*. r>∑ ≤–‘ &=+ø£+‘ê ø£<äT\T‘·T+<äì

kÕyÓT‘·. @ r>∑ ˝≤–‘ @ &=+ø£ ø£<äT\T‘·T+<√ ns¡ú+ #düTø=ì #·s¡ \T #|ü{≤º*.

ˇ{Ïº yÓ+Á≥Tø£\T @s¡&É+‘√ ‘·è|æÔ|ü&É≈£î+&Ü, n|ü]XóÁuÛÑ+>± ñqï ø£+ã[ì Xó~Δ

#˚j·÷*.

Á|üeè‹Ô ` Á|ües¡Ôq

Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\H˚ rdüT≈£î+fÒ, uÛ≤s¡rj·T dü+‘·‹øÏ #Ó+~q yês¡T

Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ <ë<ë|ü⁄ ø√{Ï 50 \ø£å\ eT+~ ñHêïs¡T. yês¡+‘ê <ë<ë|ü⁄

nìï <˚XÊ\˝ÀqT nø£ÿ&ç düe÷C≤\ eTqïq\T bı+<ës¡T. yês¡+<ä]

dü+e‘·‡sê<ëj·T+ ø£*|æ, 100 ø√≥¢ »HêuÛ≤ ñqï uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yÓTT‘·Ô+

C≤rj·÷<ëj·T+‘√ düe÷q+. n+fÒ Ç< uÛ≤s¡rj·TT\øÏ eT+∫ neø±X+ ø£*Œ+∫,

yê]˝À eT+∫ì, kÕeTsêú ìï yÓ*øÏrùd Á|üj·T‘·ï+ #ùdÔ m+‘·{Ï dü‘·Œ¤*‘ê\qT

kÕ~Û+#·>∑\s√ Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\T <äècÕº+‘·+ s¡TEe⁄ #k Ô+~. n˝≤π> <X+˝ÀH˚

90


ø=ìï ø=ìï dü+düú\˝À düeTs¡úyÓTÆq Hêj·Tø£‘·«+, eT+∫ |ü<äΔ‘·T\T, dü¬s’q |ü]dæú‘·T\T,

yê‘êes¡D+ »‘·>∑÷&çq|ü⁄Œ&ÉT, Äj·÷ dü+düú\˝À kÕ~Û+∫q |òü*‘ê\T Á|ü|ü+#·+˝À

me]ø° rdæb˛ì $<Ûä+>± ñHêïsTT. n+fÒ düe÷»+˝À e´≈£îÔ\ Á|üeè‹Ô‘√ ì$T‘·Ô+

Ò≈£î+&Ü, dü¬s’q |ü]dæú‘·T*ï ø£*ŒùdÔ yê] Á|ües¡Ôq >∑D˙j·T+>± yÓTs¡T>∑T|ü&ÉT‘·T+<äì,

düe÷»+ yÓTT‘·Ô+ dü‘·Œ¤*‘ê\qT n+<äT≈£îì ˝≤uÛÑ|ü&ÉT‘·T+<äì düŒwüºeTe⁄‘·Tqï~.

ø=+<ä] Ä˝À#·q Á|üø±s¡+ <X+˝À ≈£îfiófl n+‘ê sê»ø°j·T+˝À ñqï yêfifle\¢H

ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·Tqï~. Á|ü»˝À¢ ìs¡ø£åsêdü ‘·, nC≤„q+ m≈£îÿe ø±e≥+ e\¢ dü¬s’q

yêfi¢qT mqTïø√e≥+ Ò<äT. eT+∫ yêfi¢qT Á|ü»\T mqTï≈£îH<ëø± @ Á|üjÓ÷»qeT÷

ñ+&É<äT. ø±ì yêdüÔyêìï >∑eTìùdÔ á yê<äq˝À |üdü Ò<äì ‘*b˛‘·T+~. eT+∫

eédüú n+fÒ eT+∫ yêfiflH n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sêì∫Ã, #Ó&É¶yêfiflì ìs√~Û+#·>∑\

eédüú, eT+∫yêfi¯fl≈£î ìC≤sTTr‘√ sê»ø°j·T+˝À eTqT&É kÕ–+#˚ neø±X¯+

ø£*Œ+# eédüú. n˝≤ eT+∫ yêfiófl ô|’¬ø<ä>∑{≤ìøÏ, n~Ûø±s¡+˝À mes¡THêï, ‘·eT

|ü<äe⁄\qT <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚ùd neø±X¯+ yê]øÏ Ò≈£î+&Ü ñ+&É&ÜìøÏ ‘·–q

eékÕú>∑‘· @sêŒ≥T¢ ø±yê*. m+<äs√ düNÃ¤\Ts¡T, düeTs¡Tú\T, ùV≤e÷ùV≤MT\T

uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·÷˝À¢ ÁøÏj·÷o\ø£ bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#ês¡T. ø±ì yê]e\¢ ≈£L&Ü Ä•+∫q

dü‘·Œ¤*‘ê\T sê Ò<äT. n+<äT≈£î ø±s¡D+, m˝≤+{Ï yês¡T n~Ûø±s¡+˝À ñHêï, yêfifl

e\¢ |ü]$T‘· kÕúsTTì $T+∫ eT+∫ì kÕ~Û+# sê»ø°j·T eédüú, bÕ\Hê eédüú

Òø£b˛e≥+. n~ Òq+‘· ø±\+, eédüú À >∑TÁsêìøÏ, >±&ç<ä≈£î nfÒº ‘&Ü Ò<äT.

n+<äTπø dü+øå√uÛÑ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ düeTÁ>∑ dü+düÿs¡D\T ø±yê*.

|æ∫Ã ` ô|[fl

ìs¡ø£å sêdü ‘·, nC≤„q+ b˛jT<ëø± Á|üC≤kÕ«eT´+ u≤>∑T|ü&É<äqï yê<äqqT

|ü]o*+#ê*. eT+∫ sê»éédüú À nø£ås¡C≤„q+ n+<äs¡T u≤\\≈£î n+<$<Ûä+>±

@sêŒ≥T #˚j·T>∑\>±*. n|ü⁄Œ&ÉT Ä |æ\¢˝Ò bÂs¡T˝…’ dü«|ü]bÕ\qqT kÕs¡úø£+

#düTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. mH√ï <XÊ\˝À 1950 <äXø£+˝À eTqø£+fÒ ‘·≈£îÿe nø£ås¡C≤„q+

ñqï düe÷C≤\T+&$. ø±\ Áø£yTD≤ Äj·÷ <XÊ\˝À yês¡T @s¡Œs¡#·T≈£îqï dü+kÕú>∑‘·

@sêŒ≥¢e\¢, eT+∫ bÕ\qe\¢, dü+düÿs¡D\e\¢ düe÷»eT+‘·{≤ nø£ås¡ C≤„Hêìï

ô|+#·>∑*>±s¡T. uÛ≤s¡‘· sê»´+>∑+ Á|üø±s¡+ <X+˝À u≤\\+<ä]øÏ ìs¡“+<Ûä ÁbÕ<∏ä$Tø£

$<ä , düe÷»+˝À n+<ä]ø° nø£ås¡C≤„q+ Á|üuÛÑT‘ê«\ ø£ dü u≤<Ûä ‘·\T. ÇHïfió¢>±

bÕ\q yÓ’|òü\´+ e\¢ nø£ås¡C≤„q+ ø±e\dæq+‘· kÕúsTT˝À ô|s¡>∑ Ò<äT. Ç|ü⁄Œ&Ü


91

ìs¡ø£å sêdü ‘·ì, nC≤„Hêìï ã÷∫>± #·÷ô|{Ïº, yê{Ï ø±s¡D+>± <X+˝À eT+∫

bÕ\q>±ì, Á|üC≤kÕ«eT´ dü+düÿs¡D\T>±ì, kÕ<Ûä´+ø±eì yê~+#·≥+ #ê˝≤

nHê´j·TeTÚ‘·T+~. á yê<ä+ ô|[¢ ≈£î~]‘>±ì |æ∫Ãb˛<äT— |æ∫Ãb˛‘ >±ì ô|[¢

≈£î<äs¡<äT nqï kÕyÓT‘·qT >∑Ts¡TÔ≈£î ‘ÓdüTÔ+~. bÕ\q eédüú˝À XÊ+‹j·TT‘·,

Á|üC≤kÕ«eT´ düeTÁ>∑ dü+düÿs¡D\qT yÓ+≥H˚ #˚|ü{≤º*. eédüú˝À n~Ûø±s¡

j·T+Á‘ê+Äìï eTT+<äT>± Á|üøå±[+∫, Á|ü»*ï ì»yÓTÆq Á|üuÛÑTe⁄*ï #dæ, dü+düú À¢

dü«j·T+ |ü]es¡Ôq j·T+Á‘ê+>±ìï s¡÷bı+~+#ê*. Ç|üŒ{Ïes¡≈£î >∑eTì+∫q eTÚ*ø£

˝ÀbÕ\qT ` n~Ûø±sêìï eT+∫øÏ $ìjÓ÷–+#·≥+˝À nes√<Ûë\T,

<äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ |ü≥º|ü>±Z\T ˝Òì dæú‹— #·≥ºã<äΔ+>± |üì»s¡>∑ø£b˛e&ÜìøÏ

ø±e\dæqìï ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq e+ø£\T, kÕe÷qT´&ç z≥TøÏ, n‘·&ç dü+πøåe÷ìøÏ

eT<Ûä dü+ã+<Ûä+ ‘Ó–b˛e≥+— n~Ûø±s¡+ ˇø£#√≥ u≤<Ûä ‘· eTs√#√≥, ñ+&É≥+—

sê»éédüú À eT+∫ Á|ües¡Ôq≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£s¡Te⁄ ø±e&É+— <äTwüºÁ|ües¡Ôq≈£î

ãVüQe÷q+— sê»ø°j·T+˝À eTqT>∑&Éø√dü+ ìC≤sTTrøÏ ‹˝À<äø±*e«e\dæq

|ü]dæú‹` M≥ìï+{Ï ì]›wüº+>± m<äTs√ÿyê*. n~Ûø±s¡+˝À ñqï yêfiófl <ëìï

<äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚j·T≈£î+&Ü |ü>±Z\T y˚j·÷*. ˇø£#√≥ yÓ*‹ ø£ì|æ+∫Hê,

eédüú Àì $T–*q n+>±\T <ëìï yÓ+≥H |üP&ÉÃ>∑\>±*. n+‘ø±ì ø£ À|ü+

eTs√ ˝ÀbÕìøÏ <ë]rdæ, eédüúqT ∫+|æ] ã≥º ≤>± ∫Hêï_Ûqï+ #j·T≈£L&É<äT.

Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ùd«#·Ã¤‘√bÕ≥T, dü«|ü]bÕ\q, #·≥º+ •s√<Ûës¡´‘·, bÂs¡T\

uÛ≤>∑kÕ«e÷´~Ûø±s¡+ düeTè~Δ>± ñ+& $<Ûä+>± eédüúqT |ü⁄q]ï]à+#ê*. Ç˝≤+{Ï

ãèVü≤Å‘·Œj·T‘·ï+ XÊ+‹j·TT‘·+>±, Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>± »s¡>±\+fÒ eTq+ ø√πs

e÷s¡TŒ\T <X+˝À nìï esêZ\ Á|ü»\≈£î ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ yÓTÆ ñ+&Ü*. n+<äTø√dü+

»Hêe[ì $uÛÑõ+#˚ n+XÊ\ CÀ*øÏ b˛>∑÷&É<äT. @ø±_ÛÁbÕj·T+ kÕ<Ûä´+ø±ì

n+XÊ\qT e÷eT÷\T sê»ø°j·÷ìøÏ, mìïø£\≈£î e~* ô|{≤º*. eT+∫

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï kÕú|æ+#·≥+ ø√dü+ #˚|ü≥ºe\dæq dü+düÿs¡D\ MT<ä e÷Á‘·y˚T

<äèwæº kÕ]+#ê*. düs¡«s√>∑ ìyê]DÏ ≤>± <X+˝À nìï düeTdü \øÏ ø£fÒ |ü]cÕÿs¡+

Ò<äT. nsTT‘ eT+∫ sê»éédüú M≥ìï+{Ï |ü]cÕÿsêìøÏ eT÷\+. ì»yÓTÆq

Á|üC≤kÕ«eT´+ ñqïHê&ÉT, Ç‘·s¡ düeTdü´\qT eT]+‘· düT\uÛÑ+>±, düeTs¡ú+>±

|ü]wüÿ]+#·Tø√e#·TÃ. eT+∫ Á|üC≤kÕ«eT´+ ˇø£ #·ø£ÿì |ü\ø£ ≤+{Ï~. <ëìMT<ä

@+ sêj·÷˝À m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\T ìs¡ísTT+#·Tø√yê*. ø±ì Ä |ü\ø£ Òø£b˛‘

92


@ sê<ë›eTì Á|üuÛÑT‘·«+ #dæHê |òü*‘·+ Ò<äT. n+<äTø√dü+ nìï esêZ\≈£î |üìøÏe#Ã

n+XÊ\qT #|ü{≤º*. ø£ esêZìøÏ ≤uÛÑ+ ø£*–+∫, $T–*q yêfi¢≈£î qwüº+ nì|æ+#

@ n+XÊìï #|ü{ÏºHê, @ø±_ÛÁbÕj·T kÕ<Ûäq nkÕ<Ûä +— <ë+‘√ XÊ+‹j·TT‘·+>±

eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\T #|ü≥º&É+ M\Tø±<äT. yê{Ïì e÷eT÷\T sê»ø°j·÷\≈£î e~ Òdæ,

C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔqT XÊdæ+# Á|üC≤kÕ«eT´ |ü{Ïwüº‘·, eT+∫ sê»´ìsêàD+, eTÚ*ø£

bÕ\Hê dü+düÿs¡D\qT e÷Á‘·+ eTq+ #|ü{Ïº Ä mC…+&Ü yÓqTø£ düs¡«»qã˝≤ìï

düMTø£]+#ê*.

C≤rj·T mC…+&Ü

Ç+‘·es¡≈£î $X‚¢wüD˝À dü+øå√uÛÑ+ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq~ ø±<äì, eékÕú>∑‘·eTsTT+<äì

‘*+~. <ëì |ü]cÕÿsêìï eTÚ*ø£ Á|üC≤kÕ«eT´ dü÷Á‘ê\ø£qT>∑TD+>± kÕ~Û+#ê*.

ùd«#·Ã¤qT ô|+#·T‘·÷, ì»yÓTÆq dü«|ü]bÕ\q≈£î M\T ø£*Œdü÷Ô, bÂs¡T\≈£î ìs¡+‘·s¡

uÛ≤>∑kÕ«e÷´~Ûø±sêìïdü÷Ô, #·≥º+ n+<ä]ø° •s√<Ûës¡´+ nj˚T´≥Tº>±, dü«j·T+

|ü]es¡Ôq kÕ<ÛäýÓTÆq sê»éédüúqT ì]à+#ê*. mC…+&Ü nìï n+XÊ\qT

Äe]+#·≈£î+&Ü, n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq yê{Ïì e÷Á‘·+ #˚|ü{≤º*, nìï esêZ\≈£î

ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ + ø±yê*— >∑‘êqTuÛÑyêìï $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*— #ê]Á‘·ø£ kÕe÷õø£

dæú‹>∑‘·T\ø£qT>∑TD+>± ñ+&Ü*. á eTÚ*ø£ Á|üC≤kÕ«eT´ dü+düÿs¡D\ìï+{Ïô|’Hê

n+<ä]˝À |üP]Ô @ø±_ÛÁbÕj·T+ m|üŒ{Ïø° kÕ<Ûä + ø±<äT. @ Ç<ä›] eT<Ûä nìï

n+XÊ\˝Àq÷ q÷{ÏøÏ q÷s¡TbÕfiófl @ø±_ÛÁbÕj·T+ ñ+&É≥+ nkÕ<Ûä +. ø±ã{Ïº

eTq+ Ä•+#·e\dæ+~, n‘· ~Ûø£ n+XÊ\ô|’ n‘· ~Û≈£î\ ÄyÓ÷<ä+. $uÛÒ<ë\Tqï

n+XÊ\ô|’ C≤rj·TkÕúsTT˝À ìcÕí‘·T\+‘ê #·]Ã+∫, m≈£îÿeeT+~ n+^ø£]+#

n+XÊ\qT mC…+&Ü˝À #˚s¡Ãe#·TÃqT. ø±ì Ç|üŒ{Ïπø <˚X¯yê´|üÔ+>± #ê˝≤es¡≈£î

eTÚ*ø£yÓTÆq bÕ\Hê dü+düÿs¡D\MT<ä @ø±_ÛÁbÕj·T+ ñqï~ Bìì Ä<Ûës¡+ #düTø=ì,

Ä˝À#·Hê|üs¡T\+<äs¡÷ H˚{Ï |ü]dæú‘·T\qT ≈£L\+ø£wü+>± ne>±Vü≤q #˚düTø=ì

düs¡«»HêyÓ÷<äyÓTÆq eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\ neT\Tø√dü+ düTdü+|òüT{Ï‘·+>± yÓ+≥H

q&ÉT+ø£{≤º*. sê»ø°j·÷ìï Á|üC≤kÕ«$Tø°ø£s¡D#dü÷Ô, n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìï,

n$˙‹ì ìs√~Û+#+<äT≈£î M\T>± sê»éédüú À @sêŒ≥T¢ #j·÷*. bÕ\qqT

|üP]Ô>± $πø+Á~ø£]+∫, Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T>±, bÕ\≈£î\T Á|ü»\≈£î »yêãT<ë]>±

ñ+&$<Ûä+>± bÂs¡T\≈£î ùde #ùd Á|üuÛÑT‘·«+ j·T+Á‘ê+>±ìï ì]à+#ê*. M{Ï‘√

bÕ≥T, ≈£î+{Ïq&Éø£ q&ÉTdüTÔqï Hê´j·Teédüú˝À #·\q+ ø£*–+∫, düø±\+˝À


93

düeTs¡Δ+>± Hê´j·T+ n+< @sêŒ≥T¢ #j·÷*. <X+˝À n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\≈£î Ç|üŒ{Ïπø

e´edüú |ü≥¢ $XÊ«dü+ düqï–*¢+~. eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\T ø±yê\ì nìï esêZ\

Á|ü»\T ‘·Vü≤‘·Vü≤˝≤&ÉT‘·THêïs¡T. »qkÕe÷q´+˝À ñqï Ä+<√fiqqT, Ä‘·è‘·qT

düÁø£eT e÷sêZìøÏ eT[fl+∫ C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔqT düT+<äs¡+>± eT\#·≥+ düe÷»+˝À

Ä˝À#·Hê|üs¡T\+<ä] Á|ü<∏äeT ø£s¡Ôe´+.

* * *

94


eTVü‰sêh˝À sêDÒ Á|üuÛÑT‘·«+ |üPHê q>∑s¡ bÕ\ø£ ø£$TwüqsY ns¡TDY

uÛ≤{Ïj·÷qT nø£kÕà‘·TÔ>± ã~© #˚dü÷Ô ˇø£yês¡+ ÁøÏ‘·+ Ä<˚XÊ*∫Ã+~.

Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\ ã~© ô|<ä› yês¡Ô @MT ø±<äT. ø±ì ns¡TDY uÛ≤{Ïj·÷qT |ü⁄Hê

q>∑s¡ ø£$TwüqsY>± ìj·T$T+∫ ø=~›s√E˝Ò nsTT+~. ìC≤j·Tr|üs¡T&ç>±,

ìs¡“¤j·T+>± $~Û ìs¡«Vü≤D #ùd n~Ûø±]>± Äj·Tq≈£î eT+∫ ù|s¡T+~. |üPHê˝À

ñqï ø=~› s√E\˝À n‘·qT #dæq bÕ|ü+ @$T≥+fÒ u≤>± &ÉãT“qïyêfiófl ø£{Ïºq

nÁø£eT ø£≥º&Ü\qT ≈£L\<√ùd Á|üj·T‘·ï+ #j·T&É+! n+<äT˝À sê»´düuÛÑ düuÛÑT´&ÉT

düTπswt ø£˝≤à&çøÏ, e÷J eTTKéT+Á‹ eTH√Vü≤sYCÀwæøÏ, Ç+ø± Ç‘·s¡ |òüTsêHê

eTqTwüß\≈£î #Ó+~q ÄdüTÔ\THêïsTT. n+‘! ªªÁ|ü» Ò <e⁄fiófl, yê] ùde ø√düyT

ñHêïeTTμμ nì ìs¡+‘·s¡+ |òüTÀwæ+# Á|üuÛÑT‘ê«\T kÕe÷qT´\ >∑T&çôd*ï ≈£L ÒÃùdÔ

|ü{Ïº+#·Tø√e⁄>±ì, n$˙‹|üs¡T*ï •øÏå+∫Hê, nÁø£e÷s¡®q|üs¡T\≈£î Çã“+~

ø£*–+∫Hê, sê»ø°j·T |ü\T≈£îã&ç ñqï ø√{°X«s¡T\ nÁø£eT ø£≥º&Ü\qT ≈£L\<√dæHê

ø£åD+ ≈£L&Ü düVæ≤+#·e⁄.

Á|üuÛÑT‘·«+ Åô|’y˚≥T dü+kÕúq+ ø±<äT

Ç˝≤ n~Ûø±s¡T*ï m+<äT≈£î ã~© #düTÔHêïs¡ì n&ç–‘ Á|üuÛÑT‘ê«\T m|ü⁄Œ&É÷

πø düe÷<Ûëq+ ÇkÕÔsTT. ªªn~Ûø±s¡T\ ã~© Á|üuÛÑT‘·«+˝À ñqï yê] Çwüº+.

n+<äTHê ◊.m.mdt, ◊.|æ.j·Tdt, n~Ûø±s¡T\ ã~© dü«j·T+>± eTTKéT+Á‹ ìs¡íj·T+

yTs¡≈£î »s¡T>∑T‘êsTT. n+<äT≈£î bÕ\q dü+ã+<ÛäeTsTTq ø±s¡D≤\T+{≤sTTμμ`nì.

n~Ûø±s¡T\T Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ »yêãT<ë]>± ñ+&Ü\qï $wüj·T+˝À _ÛHêï_ÛÁbÕj·T+

Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·«+ @ ˇø£ÿ] dü«+‘· Äd”Ô ø±<äT. n~ eTTKéT+Á‹ Åô|’y≥T dü+kÕúq+

ø±<äT. eT+Á‹es¡Z+, Á|üuÛÑT‘·«+, n~Ûø±s¡T\T` n+<äs¡÷ Á|üC≤ dü+πøåe÷ìøÏ ‘ê‘êÿ*ø£

<Ûäs¡àø£s¡Ô\T. yê]˝À mes¡T n~Ûø±s¡+ $ìjÓ÷–+∫Hê n~ Á|ü»\ ‘·s¡|ü⁄q, Á|üC≤

e÷]Ã 22, 1999

bÕ\≈£î\ kÕ«s¡ú+ø√düe÷ ` Á|üC≤

ÁX‚j·T+ø√düe÷(n~Ûø±s¡T\ ã~©\T)


95

Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ $ìjÓ÷–+#ê* >±ì, Á|ü»\øÏ e´‹πsø£+>±, ø=+<äs¡T e´≈£îÔ\

kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ n~Ûø±sêìï ñ|üjÓ÷–+#·≥+ #·≥º$s¡T<äΔ+. eTVü‰sêh˝ÀH

Hêdæø˝À ø=~›ø±\+ ÁøÏ‘·+ eTs√ eT+∫ ù|s¡Tqï ø£$TwüqsYqT ã~©#ùd Á|üj·T‘·ï+

#ùdÔ Á|ü»\˝À rÁe ìs¡düq e´ø£ÔeTsTT+~. #ùd~ Òø£ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä Á|üj·T‘êïìï

$s¡$T+#·T≈£î+~. |ü⁄Hê˝À ns¡TDY uÛ≤{Ïj·÷ ã~©ô|’q ≈£L&Ü Á|ü»\˝À Ä+<√fiq

e´ø£ÔeTe⁄‘·Tqï~. Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T |üPHê˝À nÁø£eTø£≥º&Ü\T m˝≤ e#êÃjÓ÷

$#ê]+#·≈£î+&Ü, uÛ≤{Ïj·÷ ‘·eT Ä<XÊ\qT m˝≤ ~Ûø£ÿ]+#ê&√ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ

e÷Á‘·+ <äsê´|ü⁄Ô dü+|òü÷ìï ìj·T$T+#ês¡T. Ç<<√ eTVü‰sêh˝À •eùdq Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·eTsTTq C≤&É + ø±<äT. >∑T»sê‘Y À ‘·eT e÷≥ $qì ˇø£

ìC≤j·Tr|üs¡T&ÉsTTq ø£ …ø£ºs¡TqT 1996 bÕs¡¢yÓT+≥Ø mìïø£\≈£î eTT+<äT eT‘·‡´XÊK

&Ó’¬sø£ºs¡T>± ã~© #XÊs¡T. n|üŒ{Ï Á|ü<Ûëq mìïø£\ ø£$Twüqs¡T X‚wüHé >∑&ÉTdüT|æ+&É+

ø£qTø£, ÄqyêsTTr Á|üø±s¡+ Ä õ˝≤¢ ø=‘·Ô ø£ …ø£ºs¡TqT bÕs¡¢yÓT+≥T ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ

]≥]ï+>∑T n~Ûø±]>± ìj·T$T+#·≈£î+&Ü, ã~© nsTTq eT‘·‡´XÊK &Ó’¬sø£ºs¡TH

]≥]ï+>∑T n~Ûø±]>± ìj·T$Tdü÷Ô Ä<XÊ*#êÃs¡T! Ç˝≤ bÕ\q j·T+Á‘ê+>±ìï

‘·eT >∑Tô|Œ{À¢ ñ+#·Tø√e≥+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘ê«\T ã~© nÅkÕÔìï Á|üjÓ÷–+#·≥+

düs¡«kÕe÷q´+. n+<äTHê kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\˝À n~Ûø±s¡T*ï ìj·T$T+#·&É+ |üP]Ô>±

sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ Åô|’y≥T e´eVü‰s¡+>± e÷]b˛sTT+~. nø£ÿ&É mìï¬ø’q Á|üuÛÑT‘·«+

ñ+&É>± yê] Á|üyTj·T+ Ò≈£î+&Ü ‘·eT Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ n~Ûø±s¡T\qT e÷s¡Ã≥+

ÄqyêsTTr nsTT+~. ∫e]øÏ e\dü bÕ\q s√E\˝À Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£L&Ü

Ç+‘· nÁø£eT+>±, nHê´j·T+>± |üì #j·T Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1924˝À ø£\ø£‘êÔ

q>∑s¡ yTj·Ts¡T <Xã+<ÛäT ∫‘·Ôs¡+»Hé<ëdt $»„|æÔ yTs¡≈£î Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±] ≈£L&Ü

ø±ì düTuÛ≤wt #·+Á<äuÀdtqT eTTìdæ|ü Ÿ ø£$TwüqsY>± ìj·T$T+#ês¡T! ‘·s¡Tyê‘·

dü«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉH ø±s¡D+>± düTuÛ≤wtuÀdtqT C…’ À¢ ô|{Ïºq|ü⁄Œ&ÉT

≈£L&Ü dæ.ÄsY.<ëdt ø√]ø£ y˚Ts¡≈£î ø£\ø£‘êÔ C…’ À¢ ñqï+‘·ø±\+ düTuÛ≤wt uÀdt

ø£$TwüqsY>± nø£ÿ&çqT+# $<ÛäT\T ìs¡«]ÔkÕÔs¡ì nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq Ä<XÊìï C≤Ø

#XÊs¡T! n+fÒ ÄHê&ÉT Á_{Ïwüßyês¡T bÕ{Ï+∫q Hê>∑]ø£ bÕ\qqT ø£ dü Á|üC≤kÕ«eT´

dü+Á|ü<ëj·÷\qT, eTsê´<ä\qT, ìC≤j·Trì bÕ{Ï+#·≥+ dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·+˝À

mìïø£sTT n~Ûø±s¡+ ù|s¡T‘√ <√|æ&ûøÏ bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï ≈£îVü≤Hê H˚‘·\≈£î ø£wüº+

ne⁄‘√+~! Á|ü‹ Á|üuÛÑT‘·« |ü<ä$˝À m+.m Ÿ.m.\ ô|’s¡M\T, dæbòÕs¡düT\T ‘·|üŒ

96


Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\≈£î, ìC≤j·TrøÏ $\Te Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. ªªe÷ e÷≥ $q≥+

Ò<äTμμ nH |òæsê´< ‘·|üŒ ªªn$˙‹|üs¡T&ÉT, Á|ü»\≈£î Á<√Vü≤+ #düTÔHêï&ÉTμμ nH

|òæsê´<äT ø±s¡D+>± ã~© nsTTq n~Ûø±s¡T\qT yfifl MT<ä …ø£ÿô|≥ºe#·TÃ. eTq

sêh+˝Àq÷ n$˙‹|üs¡T\sTTq n~Ûø±s¡T\qT sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+

n+<ä ≤ …øÏÿ+#·≥+, ìC≤j·Tr|üs¡T*ï nD>∑Á<=ø£ÿ≥+ #ê˝≤ø±\+>± #·÷düTÔHêï+.

ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1998 bÕs¡¢yÓT+≥T mìïø£ À¢, ø±H=ø£ ø£ …ø£ºs¡T ]≥]ï+>∑T n~Ûø±]>±

ñ+≥÷, m+<äs√ Á|æôd’&ç+>¥ n~Ûø±s¡T\T ‘·eT b˛*+>∑T ã÷‘·T\\˝À ]–Z+>∑T

»]–+<äì |òæsê´<äT\T #˚ùdÔ Øb˛*+>¥ ø√dü+ mìïø£\ dü+|òü÷ìøÏ dæbòÕs¡düT

#˚j·÷*‡+~ b˛sTT, Ä n~Ûø±s¡T\ MT<ä e‹Ô&ç ‘Ó∫Ã ‘·eT |òæsê´<äT ñ

|üdü+Vü≤]+#·Tø√e\dæ+~>± ã\e+‘·ô|{≤º&É≥! ∫e]øÏ Ä Á|æôd’&ç+>¥ n~Ûø±s¡T\T

>∑{Ïº>± |ü≥Tºã{Ïº, u…~]+|ü⁄\≈£î §+>∑≈£î+&Ü ìC≤j·Tr>± ì\ã&É≥+‘√, #ùd~ Òø£

Øb˛*+>∑T≈£î Ä<XÊ*#êÃs¡≥! Ç~ <äøÏåD≤~ sêÅcÕº\˝À ø£ $˙ ms¡>∑ì $wüj·T+!

|üø£åbÕ‘· sê»ø°j·T+, |üs¡M\T, m+.m.m Ÿ.m.\T, eT+Á‘·T\ dæbòÕs¡düT\T, n$˙‹

n~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø±\˝À m+‘·>± Á|ü<ÛëqbÕÁ‘· eVæ≤düTÔHêïjÓ÷ $e]+∫

#Ó|üŒqø£ÿs¡ Ò<äT. n+<äTø£H n~Ûø±s¡T\T ìC≤j·Tr|üs¡T\sTT‘ eT∞fl eT∞¢ ã~©\T,

y~Û+|ü⁄\T, n$˙‹|üs¡T\T>± n+<ä]˝À eTTÁ<ä|ü&çq yê]øÏ m\¢|ü⁄Œ&É÷ n+<ä ≤\T,

Bs¡Èø±\+ |ü<äe⁄\T ÄqyêsTTr nsTTb˛j·÷sTT!

eTT&ÉT|ü⁄\T, ô|’s¡M\T..

ø=H˚ïfi¯fl ÁøÏ‘·+ eTq sêh+˝ÀH˚ bÂs¡düs¡|òüsê\ XÊK n~Ûø±s¡T\ ã~©øÏ

düŒwüºeTsTTq πs≥T¢ ñ+&$. õ˝≤¢ kÕúsTT n~Ûø±]>± ã~© #j·÷\+fÒ πs≥T s¡÷

8 \ø£å\T! Ç|üŒ{Ïø° mH√ï XÊK\˝À nø£ÿ&É e#Ã ªÄ<ëj·÷ìïμ ã{Ïº ã~©\≈£î

πs≥T¢HêïsTT! b˛©düTùdºwüq¢ À, ø=ìï #Óø b˛düTº\˝À b˛dæº+>∑T\ ø√dü+ ãVæ≤s¡+>∑+>±H

y\+bÕ≥\T ydæ, mes¡T m≈£îÿe yÓTT‘êÔìøÏ bÕ&ç‘ yê]πø Ä |ü<ä$ì U≤j·T+

#j·T≥+ #ê˝≤kÕs¡T¢ »s¡T>∑T‘·T+~! ø=+‘·ø±\+ ÁøÏ‘·+ ˇø£ õ˝≤¢ À b˛©düTXÊK

<ädüsê e÷eT÷fió¢ edü÷\T #ùd Vü≤≈£îÿ ø√dü+ y\+bÕ≥ »s¡|ü>± ˇø£ dü]ÿ Ÿ

ÇHéôdŒø£ºs¡T, eTs√ düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T y\+˝À b˛{°|ü&Ü¶s¡T. ∫e]øÏ düuŸ ÇHéôdŒø£ºs¡T

m≈£îÿe yÓTT‘êÔìøÏ bÕ&ç ª<Ûäs¡à+>±μ Ä Vü≤≈£îÿqT bı+<ë&ÉT! nsTT‘ ‘êqT ¬>\e Ò<äqï

ñÁø√wü+‘√ ÇHéôdŒø£ºs¡T |üÁ‹ø£\ yê]‘√ e÷eT÷fiflqT >∑T]+∫ yês¡Ô\T sêsTT+#·≥+,

düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T yêfiflô|’q #sTT #düTø√e≥+, ‘·s¡Tyê‘· bÕÁ‹πøj·TT\ dü+|òüT+yês¡T


97

r>∑ ≤–‘ &=+ø£+‘ê ãj·T≥|ü&É≥+ »]>±sTT! n˝≤π> bÂs¡düs¡|òüsê\ $õ …qT‡

XÊK˝À &Ó|ü⁄´fÒwüHéô|’q yÓfi¯fl{≤ìøÏ @kÕúsTT˝À ô|’s¡M\T »s¡T>∑T‘êjÓ÷

}Væ≤+#·{≤ìøÏ n\$ø±<äT. ø£ e÷eT÷\T ø±ìùdºãT Ÿ, ôV≤&éø±ìùdºãT Ÿ kÕúsTT˝À

ìj·÷eTø±ìøÏ ≈£L&Ü XÊdüqdüuÛÑT´\T, eT+Á‘·T\T $|üØ‘·+>± ô|’s¡M #˚j·T≥+

düs¡«kÕ<Ûës¡D+. m+<äs√ ¬syÓq÷´ ñ<√´>∑T\T, ªkÕsYμ! e÷ ne÷àsTT ô|[fl #j·÷*.

]f…ÆsYyÓT+{ŸøÏ Ç+ø± eT÷&fi‚¢ ñ+~. bÂs¡ düs¡|òüsê\ (dæ$ Ÿ dü|ü¢sTTdt) XÊK˝À

¬syÓq÷´ ÇHéôdŒø£ºs¡T>± ysTT+#·+&ç kÕsYμ nì y&ÉTø√e≥+ ø£<äT›! Ç˝≤ »]π>

ã~©\ìï{Ï ªÁ|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+, n~Ûø±s¡ u≤<Ûä ‘·\˝À, $~Û ìs¡«Vü≤D˝À

uÛ≤>∑+>±μμ »s¡T>∑T‘·THêïj·Tì #Ó|üŒ&É+ Á|ü»\qT e+∫+#·≥y˚T! @‘êe‘ê

‘ Ò<eT+fÒ eTq<X+˝À ø°\ø£ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ<√´>±\˝À ã~©\T, b˛dæº+>∑T\≈£î

uÀ …&ÉT –sêø° ñ+~. Äj·÷ ã~©\ ø√dü+ \ø£å\T, ø=+&=ø£#√ø√≥T¢ #‘·T\T

e÷s¡‘êsTT. ñqï‘·kÕúsTT˝À ô|’s¡M\T »s¡T>∑T‘êsTT. #ê˝≤eT+~ eT+Á‘·T\T,

XÊdüqdüuÛÑT´\T |üì˝À q÷{ÏøÏ 80 bÕfiófl ã~©\ ø√dü+ ô|’s¡M\T #j·T≥yT. á

ã~©\øÏ ì]›wüºeTsTTq πs≥T¢HêïsTT. ˇø£ÿ es¡dü ã~©\T #ùdÔ ø=ìï XÊK\˝À

eT+Á‘·T\≈£î, ñqï‘ê~Ûø±s¡T\≈£î ø√≥T¢ eTT&É‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ]õÅùdºwüqT XÊK˝À

ã~©\T #˚ùdÔ \ø£å\T e÷s¡≥+ #ê˝≤ø±\+>± ÄqyêsTTr. ñqï‘ê~Ûø±]

ìC≤j·Tr|üs¡T&ÉsTT‘˚ Ä &ÉãT“ Hêj·T≈£î\≈£î eTT&ÉT‘·T+~. #·≥ºÁ|üø±s¡+ ã~©

n~Ûø±s¡+ me]<äsTTHê, yêdüÔyêìøÏ Ä<XÊ*#Ã~ Ä &ÉãT“ |ü⁄#·TÃ≈£îH eT+Á‘·T\T,

˝Ò<ë ô|’s¡M\≈£î ˝§+–q Hêj·T≈£î\T. eT∞¢ Ä ô|’s¡M #˚ùd~ Á|ü‘·´ø£å+>±H√,

|üs√ø£å+>±H√ \+#·+ ‹qï ªô|<ä›\Tμ. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À ô|’s¡M #ùd Hêj·T≈£î\T

\+#·+ ‹qø£b˛sTTHê, ‘·eT ≈£î\+yê&ÉH√, es¡Z+ yê&ÉH√, ‘·eT≈£î $XÊ«dübÕÁ‘·T&ÉH√

|ü\T≈£îã&ç ñ|üjÓ÷–+∫ ø±e\dæq #√{ÏøÏ ã~© #sTTdüTÔ+{≤s¡T. n|üŒ{ÏqT+∫

Ä ñ<√´– Ò<ë n~Ûø±] |üì#ùd~ Á|ü»\ ø√dü+ ø±<äT— ‘·qqT nø£ÿ&É ysTT+∫q

Hêj·T≈£î\ ø√dü+. n˝≤π> ÄkÕúq+˝À ñqï+‘·ø±\+ HÓ\øÏ+‘· nì ‘·eT ø√dü+

ô|’s¡M #dæq Hêj·T≈£î\≈£î düeT]Œ+#·Tø√e≥+ ≈£L&Ü ø£<äT›!

Á|ü»\ ì|òü÷‘√H˚ bÕs¡<äs¡Ùø£‘·«+

ˇø£ $wüj·T+ e÷Á‘·+ düTdüŒwüº+. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·+˝À Á|ü»*∫Ãq n~Ûø±s¡+

Á|ü»\ ø√dü+ bıs¡bÕ≥Tq ‘·|üŒ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É≥+ Ò<äT. πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+

n+‘ê Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü«+‘· mùdº≥T ˝≤>±, sêh+˝À eTTK´eT+Á‹ ÄdæÔ ≤>±

98


$ìjÓ÷–+#·≥+ ]yê»sTT+~. Ä e+ø£‘√ bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ yÓTT‘êÔìï ‘·eT

ùde≈£î\T>±, ˝≤uÛ≤\T edü÷\T#˚dæ n+~+#˚ kÕ<ÛäHê\T>±, m+.m˝Ÿ.m.\qT

‘·è|æÔ|üs¡# Ä≥u§eTà\T>± uÛ≤$+#·&É+, yês¡+<äs¡T ‘·eT bÕØº Á|üjÓ÷»Hê\qT

mìïø£\˝À nHê´j·T+>± ø±bÕ& ø±s¡ ø£s¡Ô\ì uÛ≤$+∫ yê&ÉTø√e≥+ nìï bÕØº\øÏ

düs¡«kÕ<Ûës¡DeTsTT+~. n~Ûø±s¡+˝À ñqï Á|ü‹ ø£ÿs¡T Á|ü»\ ùde≈£î\T e÷Á‘·yT.

yêfiófl ‹+≥Tqï~ Á|ü»\ &ÉãT“. yêfiófl Ks¡TÃ #düTÔqï<ä+‘ê Á|ü»\ kı‘·TÔ. yêfiflì

>∑<Ó› MT<ä ≈£Ls√Ãu…{Ïº+< Á|ü»\T. yêfifl |üq˝≤¢ Á|ü»\ ‘·s¡|ü⁄q ‘ê‘êÿ*ø£+>±

<Ûäs¡àø£s¡Ô\˝≤>±, @C…+≥¢ ≤>±, Á|ü‹ì<ÛäT\˝≤>± eéVü≤]+∫ Á|üC≤ùde #j·T≥+

e÷Á‘·yT. Á|ü»\T eTÚq+>± ≈£Ls¡TÃqï+‘·ø±\+ á <√|æ&û Ç˝≤π> ø=qkÕ>∑T‘·÷H

ñ+≥T+~. @*ø£\ yÓ÷#‹ ˙fió¢ ‘ê>∑T‘·÷, yêfifl≈£î }&ç>∑+ #j·T≥+ Á|ü»\

Á|üjÓ÷»Hê\≈£î uÛÑ+>∑+— Ä‘·à>ös¡yêìøÏ <Óã“— C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î Á|üe÷<ä+. n+<äTπø

n~Ûø±s¡T\ ã~©\qT bÕ\≈£î\T Åô|’y≥T eéVü‰s¡+>± ø±ø£, Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\

n+X+>± |ü]>∑DÏ+∫ X\´ |üØø£å #j·T≥+ Hs¡TÃø√yê*. ‘·|ü⁄Œ »]–‘ yêdüÔyê\qT

ìs¡“¤j·T+>± yÓ*øÏrdæ Ä Á|üuÛÑT‘ê«ìï m+&É>∑{≤º*. bÕ\q nqï~ ‘ê‘êÿ*ø£ bÕ\≈£î\

dü«+‘· eéVü‰s¡+ ø±<äì >∑T]Ô+#ê*. n~Ûø±s¡T\˝À mes¡T ìC≤j·Tr|üs¡T˝À,

mes¡T <ÛÓ ’s¡é+‘·T˝À, mes¡T düeTs¡Tú˝À, mes¡T yê>±&É+ãs¡T˝À, mes¡T

Á|ü#ês¡X¯Ss¡T˝À, mes¡T ìÅwæÿj·÷|üs¡T˝À, mes¡T n$˙‹|üs¡T˝À, mes¡T

@*qyê]ã+{À¢, mes¡T @ m+&Éø±>=&ÉT>∑T |ü&É‘ês√` Ç˝≤ $$<Ûä s¡ø±\

n~Ûø±s¡T\qT >∑T]Ô+#·≥+ #ê˝≤ düT\uÛÑ+. ø=‘·Ôyêfifl $wüj·T+ #·|ü⁄Œq #Ó|üŒ Ò+>±ì,

ø=H˚ïfi¯fl |üìrs¡T >∑eTì+#êø£ bÕÁ‹πøj·TT\≈£î, nìï bÕØº\ H˚‘·\≈£î, bÕ\q

eéVü‰sê\qT >∑eTì+#yê]øÏ n+<ä]ø° n~Ûø±s¡T\ eT+∫ #Ó&ÉT\T ø£s¡‘· ≤eT\ø£+.

ìC≤j·Tr|üs¡T*ï düeTs¡Tú*ï Ä¬sï\ø√kÕ] ã~© #dü÷Ô, n$˙‹|üs¡T*ï @fifl ‘·s¡ã&ç

ø°\ø£ kÕúHê\˝À ñ+#·T‘·÷, ô|’øÏe÷Á‘·+ ˙‘·T\qT e …¢ yùd yê]e\¢ Á|üjÓ÷»q+

˝Ò<äT. Ç{°e\ #ê˝≤ sêÅcÕº\˝À ñqï‘ê~Ûø±s¡T\ dü>∑≥T |ü<äMø±\+ ø°\ø£

kÕúHê\˝À ‘=$Tà~HÓ\\T e÷Á‘·yT ñ+{À+~. e#Ãb˛jT n~Ûø±s¡T\‘√ m|ü⁄Œ&É÷

dü+<ä&˚ ‘·|üŒ Á|ü»\ |üqT\T »s¡>∑≥+˝Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±s¡T\qT ã~©

#ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ãVæ≤s¡++>± ø±s¡D≤\T $e]+∫ #j·÷*. m|ü⁄Œ&É÷ bÕs¡<äs¡Ùø£‘ê«ìï,

ìC≤j·Trì >∑T]+∫ Bs√È|üHê´kÕ\T #ùd Hêj·T≈£î\T n$˙‹|üs¡T\≈£î m+<äT≈£î

nÁ>∑‘ê+ã÷\+ ÇdüTÔHêïs√, ìC≤j·Tr|üs¡T\qT m+<äT≈£î yÓT&É\T e+#·T‘·THêïs√


99

ãj·T≥≈£î #ÓbÕŒ*. ã~©\ ìs¡íj·÷\qT n~ÛH‘·\ ∫‘êÔìøÏ e<ä\≈£î+&Ü M\sTTq

y˚Ts¡≈£î ãVæ≤s¡+>∑ $#ês¡D≈£î, Á|ü»\ ì|òü÷≈£î neø±X¯+ ñ+&˚˝≤ dü+kÕú>∑‘·

@sêŒ≥T¢ #j·÷*. Á_≥Hé À ˝≤>± dæ$ Ÿ düØ«dt uÀs¡T¶\ e+{Ï yê{Ïì @s¡Œs¡∫

dü$Twæº ìs¡íj·÷\T ì»+>± Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\ø£qT>∑TD+>± ñ+&˝≤ e‹Ô&ç ‘yê*.

ˇø£ÿe÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Á|üuÛÑT‘·«+ j·T+Á‘ê+>∑+ bÕ\≈£î\ uÛÑè‘· >∑D+ ø±<äì,

bÂs¡T\ &ÉãT“‘√ |üì#ùd Á|ü»\ ùde≈£î\ ãè+<äeTì s¡TEe⁄ #j·T≥+ C≤‹

uÛÑ$wü ‘·TÔøÏ n‘· edüs¡+.

* * *

100


Ä Ÿ Ç+&çj·÷ düØ«düT\T, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT\≈£î #Ó+~q ñ<√´>±\

uÛÑØÔ Á|üÁøÏj·T˝À ø=ìï ø°\ø£ dü+düÿs¡D\qT Á|ü<ÛëqeT+Á‹ eTH√àVü≤Hédæ+>¥

Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. eTq dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À, ñqï‘ê~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑ eédüú À

|ü\T ˝À≥TbÕ≥T¢qïe÷≥ ì»yT. Á|ü»\ nedüsê\T s√Es√EøÏ e÷s¡T‘·THêï

yê{ÏøÏ ‘·–q≥T¢>± eTq bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ düŒ+~+#·˝Òø£b˛‘√+~. dæ$˝Ÿ

dü¬s«+{Ÿ‡˝À ìC≤j·Tr‘√ |üì#ùd düeTs¡úe+‘·T …’q n~Ûø±s¡T\T #ê˝≤eT+~ ñ

Hêïs¡q&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. Ç≥Te+{Ï n~Ûø±s¡T\T ‘·s¡#·T ˇ‹Ô&ÉT\qT

m<äTs√ÿe\dæ ek˛Ô+~. nee÷Hê\≈£î >∑T]ø±e\dæ ek˛Ô+~. ndüeTs¡Tú\T,

n$˙‹|üs¡T …’q n~Ûø±s¡T\≈£î e÷Á‘·+ n+<ä ≤\T \_ÛdüTÔHêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì

d”ìj·TsY ôVA<ë\T dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À bÕ‘·T≈£îb˛sTTq ñqï‘ê~Ûø±s¡T\ >∑T‘·Ôkı‘·TÔ>±

e÷s¡&É+‘√ ` düe÷»+˝À ñ‘·ÔeT ÁX‚DÏ Ábıô|òwüq Ÿ‡>± ù|s=+~qyê]øÏ bÕ\q˝À

‘·eT e+‘·T bÕÁ‘· b˛wæ+#˚ neø±X¯+ \_Û+#·&É+˝Ò<äT. dæ$˝Ÿ düØ«düT\˝À

ìj·T$T‘·T …’q j·TTe n~Ûø±s¡T\≈£î |ü<√qï‘·T\ $wüj·T+˝À &Û√ø± ñ+&É<äT. mìïø£\

‘·s¡yê‘· Á|üuÛÑT‘ê«\T e÷s¡&É+ |ü]bÕfÒ. ø=‘·Ô>± n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#Ã Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

mH√ï Äø±+ø£å\T, m+‘√ ‘·|üq ñ+&Ée#·TÃ. nsTT‘˚ |ü≥Tº$&ÉT|ü⁄ Ò¢ì bÕ\q

j·T+Á‘ê+>∑ eéVü‰s¡XË’* ø±s¡D+>± |ü]dæú‘·T˝À¢ m≥Te+{Ï e÷s¡TŒ ñ+&É<äT.

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ »yêãT<ëØ‘·q+ Òø£b˛e&É+, n$˙‹, ndüeTs¡Δ‘·, n~Ûø±s¡T\ |òüP´&É Ÿ

eTqdüÔ‘·«+, >√|ü´‘·, y˚~Û+|ü⁄\T ‘·~‘·s¡ ø±s¡D≤\e\¢ Á|ü»˝À¢ ndü+‘·è|æÔ

Á|üã\T‘√+~. á H|ü<∏ä +˝À` eTq dæ$ Ÿ düØ«düT eédüúqT dü+düÿ]+#·e\dæq

nedüs¡+ ñ+<äq&É+˝À dü+<Vü≤+ Ò<äT. Ä dü+düÿs¡D˝À¢ uÛ≤>∑+>± Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ À

ñrÔs¡Tí …’qyê]ì z ñeTà&ç b˛{°|üØø£å <ë«sê dæ$ Ÿ dü¬s«+{Ÿ‡>± m+|æø£ #j·÷\ì

Á|ü<Ûëì dü÷∫+#ês¡T. n˝≤ m+|æ¬ø’qyê]øÏ nsTT<fifl ø√s¡T‡ ñ+≥T+~. Ä ø√s¡T‡˝À

#·ø£ÿì Á|ü‹uÛÑ ø£qãs¡∫qyê]ì dæ$ Ÿ düØ«düT\˝ÀøÏ rdüT≈£î+{≤s¡T. |üØø£å À¢ yê]øÏ

e#Ã sê´+≈£îqT ã{Ïº yê]ì @ düØ«düT˝À #s¡TÃø√yê˝À, @ sêÅcÕºìøÏ yê]ì

πø{≤sTT+#ê˝À ìs¡ísTTkÕÔs¡T. Ç≥Te+{Ï dü+düÿs¡D\ <ë«sê dæ$˝Ÿ düØ«düT\

Ä>∑düTº 30, 2004

Á|ü<Ûëì Á|ü‹bÕ<äq ndü+ã<äΔ+


101

Á|üe÷D≤\T yÓTs¡T>∑T|ü&É‘êj·Tì Á|ü<Ûëì uÛ≤$düTÔqï≥T¢+~. &Üø£ºsY eTH√àVü≤Hédæ+>¥

yT<Ûë$ nq&É+˝À ¬s+&√ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ‘êe⁄ Ò<äT. nsTT‘` dæ$ Ÿ düØ«düT\≈£î

dü+ã+~Û+∫ ndü\T düeTdü qT Äj·Tq dü]>± >∑T]Ô+#· Ò<äì e÷Á‘·+ #Ó|üŒø£‘·|üŒ<äT.

ìj·÷eTø±\ Á|üÁøÏj·T≈£î yÓTs¡T>∑T\T

dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À ìj·÷eTø±\ Á|üÁøÏj·T≈£î yÓTs¡T>∑T\T ~<› ≤ ø=ìï e÷s¡TŒ\T

#j·T&É+ nedüs¡yT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î: nuÛÑ s¡Tú\ Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê\qT, ã\V”≤q‘·\qT

n+#·Hê y˚j·T&ÜìøÏ M\T>± yê] e´øÏÔ‘·« $ø±kÕìï |üØs¡øÏå+#ê*. n+<äT≈£î

eT]+‘· ø£]ƒqyÓTÆq |ü<äΔ‘·T˝À¢ |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+#ê*. nuÛÑ s¡Tú\T Ä|üq Ÿ düu…®≈£îº\T

m+|æø£ #düTø√yê\qï $<ÛëHêìøÏ dü«dæÔ#ÓbÕŒ*. |ü]bÕ\q≈£î dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä

n+XÊ\ô|’ Á|üXï|üÁ‘ê\T s¡÷bı+~+#ê*. dæ$ Ÿ‡≈£î Vü‰»s¡jT´ nuÛÑ s¡Tú\+<ä]ø°

Ä ÁbÕ‹|ü~ø£ MT< |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+#ê*. m+|æ¬ø’qyê]øÏ Ç#Ã •ø£åD |ü<äΔ‘·T\q÷

yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê*. ìC≤ìøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü j·TT.|æ.mdt.dæ |üØø£å\ $wüj·T+˝À

ø£]ƒqyÓTÆq |ü<äΔ‘·T\H˚ nqTdü]k˛Ô+~. yê{Ï˝À HÓ–Zq ‘·s¡yê‘·H˚` n‘·´+‘·

Á|ü‹uÛ≤e+‘·T …’q j·TTe»qT\qT dæ$ Ÿ düØ«düT\˝ÀøÏ rdüT≈£î+{À+~. ìj·÷eTø£

<äX˝À á j·TTe»qT˝À¢ #ê˝≤eT+~ uÛÑ$wü ‘·TÔ À eT+∫ Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\T>±

sêDÏ+#·>∑\s¡qï $XÊ«kÕ˙ï ø£*–+#˚yês¡T. nsTT‘˚ Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\T>±

ìj·T$T‘·T …’q ‘·s¡yê‘· ø=+‘· ø±˝≤ìπø yê]˝À nHø£eT+~ ìÅwæÿj·÷|üs¡T\T>±

‘·j·÷s¡e⁄‘·T+&É≥yT $cÕ<äø£s¡+. »&É‘·«+, n$˙‹, ì]¢|üÔ‘·, sê»ø°j·T CÀø£ +,

dü+øÏ¢wüº $<ÛëHê\T eTq bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>±ìøÏ N&É ≤ <ë|ü⁄]+#êsTT. M{Ï‘√bÕ≥T

ì]›wüº u≤<Ûä´‘·\ n|üŒ–+‘·≈£î dü¬s’q n~Ûø±s¡T\qT m+|æø£ #˚j·T˝Òø£b˛e&É+,

n~Ûø±s¡T˝À¢ #=s¡e ø=s¡e&É≥+, u≤>± |üì#˚ùdyê]ì Áb˛‘·‡Væ≤+#·ø£b˛e&É+`

e+{Ï C≤&Ü´\÷ eTq bÕ\q j·T+Á‘ê+>±ìï |ü{Ïº|”&çdüTÔHêïsTT. Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡

j·T+Á‘ê+>±ìï n‘· ≤≈£î‘·\+ #düTÔqï á düeTdü \ô|’ <äèwæº kÕ]+#·&ÜìøÏ ã<äT\T`

Òì s¡T>∑à‘·qT qj·T+ #j·÷\ì Á|ü<Ûëì Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T.!

eTH√àVü≤Hédæ+>¥ Á|ü‹bÕ<äqe\¢ ø=ìï ø=‘·Ô düeTdü \T ‘· …‘Ô Á|üe÷<äeTT+~.

dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À ñ<√´>±\ uÛÑØÔøÏ Ç+≥Øà&çj·T{ŸqT ns¡Ω‘·>± ìs¡ísTTùdÔ <ëìe\¢

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ì $<ë´s¡Tú\, ;<ä $<ë´s¡Tú\ Á|üjÓ÷»Hê\T <Óã“‹+{≤sTT.

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q nHø£eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î, ù|<ä $<ë´s¡Tú\≈£î ‘·eT

102


‘·s¡>∑‹ >∑<äT\T, bÕsƒ¡ |ü⁄düÔø±\T ‘·|üŒ u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#·+ ‘Ó*j·T<äT. bÕsƒ¡XÊ\ #·<äTe⁄

eTT–dæq ‘·sê«‘· nsTT<ëπsfi¢bÕ≥T ø£fi≤XÊ\˝À¢ #·~$‘` yês¡T $<ä $wüj·T+˝À

‘·eT ˝À≥TbÕ≥¢qT n~Û>∑$T+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. yê]˝À n~Ûø£ Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê\T

>∑\yês¡T <Ûäìø£ esêZ\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\≈£î BÛ≥T>± b˛{° |üØø£å\≈£î ì\ã&É>∑\s¡T.

$»j·T+ kÕ~Û+#·>∑\s¡T. ôV’≤dü÷ÿ Ÿ Ò<ë Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ kÕúsTT>∑\ $<ë´s¡Tú\≈£î

kÕ<Ûës¡D+>± ‘Ó*dæ+~ ‘·πøÿy ñ+≥T+~. n≥Te+{Ïyê]øÏ Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT\˝À

Á|üy˚X¯+ <äπøÿ neø±XÊ\T n+‘·+‘· e÷Á‘·y˚T. nB>±ø£` Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ

$<ë´s¡Tú\+fÒ yê] ej·TdüT |ü~ùV≤&ÉT, |ü<Ó›ì$T<˚fi¯ó¢ ñ+≥T+~. yê]˝À

#ê˝≤eT+~øÏ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ‘êy˚T+ #˚j·÷\qï n+X¯+ô|’ dü¬s’q ne>±Vü≤q

ñ+&É<äT. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+#√, Ò<ë Ç+‘·s¡Á‘êH√ e#˚Ã ˇ‹Ô&ÉT\ ø±s¡D+>±

yês¡T Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ ‘·s¡yê‘· b˛{° |üØø£å\≈£î Vü‰»¬s’ dæ$ Ÿ düØ«düT\≈£î m+|æ¬ø’Hê`

Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±ìøÏ yês¡T q|üŒø£b˛e#·TÃ. ìC≤ìøÏ dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À #]q

|ü≥ºuÛÑÁ<äT\˝ÀH ùdyêìs¡‹ Òìyês¡T #ê˝≤eT+~ ñHêïs¡T. Çø£ |æqïej·TdüT‡˝ÀH

Ä düØ«düT\≈£î nuÛÑ s¡Tú\ ìj·÷eTø±\T #|ü&ç‘ |ü]dæú‹ eT]+‘· ~>∑C≤s¡T‘·T+~.

dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À ìj·÷eTø±\≈£î Á|üdüTÔ‘·+ nqTdü]düTÔqï $<Ûëq+ e\¢ yÓT&çdæHé

‘·~‘·s¡ eè‘·TÔ\ H˚|ü<∏ä´+ ñqïyês¡T dæ$˝Ÿ düØ«düT\˝À #˚s¡&ÜìøÏ neø±X¯+

ñ+~. Ç˝≤ $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ìcÕí‘·T …’qyê]øÏ Ä düØ«düT\˝À ‘·–q+‘· Áb˛‘ê‡Vü≤+

\_Û+#·&É+ Ò<äqï~ yπs $wüj·T+. ø±˙ Á|üdüTÔ‘· $<Ûëq+ e\¢ ø£ dü+ yês¡T dæ$ Ÿ

düØ«düT\˝À #πs neø±XyÓTÆHê ñ+~. n< Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ #·~$qyê]ì dæ$ Ÿ

düØ«düT\≈£î m+|æø£#ùdÔ πø$<ÛäyÓTÆq H|ü<∏ä + ñqïyêπs Ä düØ«düT\˝ÀøÏ ekÕÔs¡T.

|ü]dæú‘·T\≈£î ‘·–q≥T¢ eéVü≤]+#˚ X¯øÏÔkÕe÷sêΔ´\T yê]øÏ ñ+&Ée⁄. ˇø£{Ï

¬s+&fiflbÕ≥T Á|ü‘´ø£+>± ìs¡«Væ≤+# ø√s¡T‡\T nsTT<ëπsfi¢bÕ≥T ø± ÒJ kÕúsTT˝À

ñqï‘· $<ä qT nuÛÑ dæ+#·&É+ <ë«sê nuÛÑ s¡Tú\T düeTTbÕ]®+# $C≤„HêìøÏ, yê]øÏ

n\e& HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ mqï{Ïø° Á|ü‘êé÷ïj·T+ ø±C≤\e⁄.

$düÔè‘·kÕúsTT #·s¡Ã nedüs¡+

dæ$ Ÿ düØ«düT\ eédüú À dü+düÿs¡D\T nedüs¡yTø±˙ n$ Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|üuÛÑT‘·«+

Á|ü‹bÕ~düTÔqï ‘·s¡Vü‰˝À ñ+&Ésê<äT. eè‹Ô>∑‘·+>± dæ$˝Ÿ düØ«düT\qT eT]+‘·

|ü{Ïwüº+ #j·T&É+ ‘·ø£åD≤edüs¡+. dæ$ Ÿ düØ«düT˝À ñqïyê]‘√bÕ≥T $$<Ûä eè‘·TÔ\T,

$<ä yTHCŸyÓT+{Ÿ ‘·~‘·s¡ s¡+>±\≈£î #Ó+~qyê]˝À n‘· +‘· Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\qT


103

Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT\˝Àì ø°\ø£ ñ<√´>±\≈£î m+|æø£ #j·÷*. Ä m+|æø£ bÕs¡<äs¡Ùø£+>±

»s¡>±*. ø°\ø£ kÕúHê˝À¢ ìj·T$T‘·T˝…’q yês¡T ø£˙dü+ nsTT<˚fi¯flbÕ≥T ny˚

ñ<√´>±˝À¢ ø=qkÕπ>˝≤ #·÷&Ü*. dæ.j·T˝Ÿ. dü¬s«+{Ÿ‡˝À »yêãT<ë]‘·Hêìï

ô|+bı+~+#ê*. á ~X˝À #·s¡ \T rdüTø√≈£î+&Ü Ç+≥Øà&çj·T{Ÿ ñrÔs¡Tí …’q

yê]ì dæ$ Ÿ düØ«düT\≈£î m+|æø£ #Ój·÷´\ì Á|üuÛÑT‘·«+ jÓ÷∫düTÔ+&É≥+ dü]ø±<äT.

eTH√àVü≤Hé Á|ü‹bÕ<äq Ä#·s¡D˝ÀøÏ eùdÔ |ü]dæ ú‹ eT]+‘· n<Ûë«q+>±

‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~ ø±ã{Ïº dæ$ Ÿ düØ«düT\˝À dü+düÿs¡D\T ‘Ó#Ã $wüj·TyÓTÆ ‘·q

ÁbÕ<∏äe÷´\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ |ü⁄qsê˝À∫+#·Tø√yê*. Á|ü<Ûëì dü÷#·qô|’ ‘·T~ìs¡íj·T+

rdüT≈£îH˚eTT+<äT Á|üuÛÑT‘·«+ Ä düØ«düT\≈£î dü+ã+~Û+∫q nìï n+XÊ\ô|’

$düÔè‘·kÕúsTT˝À #·s¡Ã »]π>˝≤ #·÷&Ü*.

* * *

104


sêC≤´+>∑+˝Àì 169e n~Ûø£s¡D Á|üø±s¡+` sêh+˝À XÊdüqeT+&É*ì

@sêŒ≥T #j·T&ÜìøÏ ñ<›•+∫q rsêàHêìï Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫+~.

Á|üdüTÔ‘·+ ;Vü‰sY, eTVü‰sêh, ø£sêí≥ø£, ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ á Hê\T>∑T sêÅcÕº À¢ e÷Á‘·yT

XÊdüqeT+&Éfi¯ó¢ ñHêïsTT. >∑‘·+˝À eTq sêh+˝Àq÷ XÊdüqeT+&É* ñ+&˚~.

nsTT‘ sêh nôd+;¢ #dæq rsêàHêìï |ü⁄s¡düÿ]+#·T≈£îì bÕs¡¢yÓT+≥T #dæq z

#·≥º+ yTs¡≈£î 1985 pHé À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ XÊdüqeT+&É* s¡<ä›sTT+~. ìC≤ìøÏ

sêÅcÕº À¢ ¬s+&√ #·≥ºdüuÛÑ ñ+&Ü˝≤... nø£ÿπs¢<ë nH n+X+ n‘· +‘· $yê<ëdüŒ<ä+>±

|ü]D$T+∫+~. XÊdüqeT+&É&Éfió¢ ndü …+‘·es¡≈£î nedüs¡yÓ÷, yê{Ï ≈£Ls¡TŒ m˝≤

ñ+&Ü˝À ≈£åîDí+>± #·]Ã+#ê*‡q ÄeX´ø£‘· m+‘Ó’Hê ñ+~.

XÊdüqdüuÛÑ düuÛÑT´\qT Á|ü»\T Á|ü‘· ø£å+>± mqTï≈£î+{≤s¡T. Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìøÏ

ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤+#·&ÜìøÏ nôd+;¢ ‘·|üŒìdü]. Çø£ XÊdüqeT+&É* $wüj·÷ìø=ùdÔ

n+<äT˝Àì düuÛ ÑT´\qT |üs√ø£ å+>± mqTï≈£î+{≤s¡T. ø=+<äs¡T Hê$TH˚f…&é

düuÛÑT´\T+{≤s¡T. sêC≤´+>∑+˝Àì 169e n~Ûø£s¡D Á|üø±s¡+` @ sêh+˝ÀHÓ’Hê

XÊdüqeT+&É*ì @sêŒ≥T #j·÷\Hêï, s¡<äT› #j·÷\Hêï dü+ã+~Û‘· sêh XÊdüqdüuÛÑ

Ä yTs¡≈£î rsêàHêìï ÄyÓ÷~+#ê*. düuÛÑ À Vü‰»¬s’ z≥Tyùd düuÛÑT´˝À¢ eT÷&ç+≥

¬s+&ÉTe+‘·T\eT+~, nôd+;¢ì yÓTT‘·Ô+ düuÛÑT´˝À¢ n‘·´~Û≈£î\T Ä rsêàHêìøÏ

nqT≈£L\+>± z≥Tydæ ñ+&Ü*. Ä rsêàq+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± bÕs¡¢yÓT+≥T z #·≥º+

<ë«sê dü+ã+~Û‘· sêh n;Ûwüº+ yTs¡≈£î XÊdüqeT+&É*ì @sêŒ≥T #j·Te#·TÃ...

Ò<ë s¡<äT› #j·Te#·TÃ. á $wüj·T+˝À bÕs¡¢yÓT+≥T ‘Ó#Ã #·{≤ºìï bÕs¡¢yÓT+≥T

ñuÛÑj·T düuÛÑ\T kÕ<Ûës¡D yÓTC≤]{°‘√ ÄyÓ÷~ùdÔ #ê\T

_Ûqï yê<äq\T

sêÅcÕº˝À¢ XÊdüqeT+&Éfi¯¢qT @sêŒ≥T #˚j·T&Üìï düeT]ú+#˚ yês¡TqïfÒ¢

e´‹πsøÏdüTÔqïyês¡÷ ñHêïs¡T. XÊdüqdüuÛÑ ‘=+<äs¡bÕ≥T‘√H√, nHê˝À∫‘·+>±H√

s¡÷bı+~+# XÊdüHê\≈£î n&ÉT¶ø£≥ºyj·T&ÜìøÏ XÊdüqeT+&É* <√Vü≤<ä+ #düTÔ+<äì`

XÊdüqeT+&É*ì düeT]ΔdüTÔqï yê] yê<äq. nsTT‘ Á|ü»\T mqTï≈£îqï nôd+;¢πø

p …’ 19, 2004

s¡÷|ü⁄ e÷]‘˚H˚ ªeT+&É*μøÏ kÕs¡úø£‘·!


105

‘·T~ XÊdüHê~Ûø±s¡+ ñ+≥T+~. Á<äe´ _\T¢\ô|’ XÊdüqeT+&É*øÏ m≥Te+{Ï

n~Ûø±s¡+ ñ+&É<äT. Ç‘·s¡ _\T¢\ $wüj·÷ìø=ùdÔ XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q z

_\T¢≈£î eT+&É* ‘·q ÄyÓ÷<ä eTTÁ<äy˚j·Tø£b˛sTTHê, n<˚ _\T¢qT XÊdüqdüuÛÑ

¬s+&√kÕ] ÄyÓ÷~ùdÔ <ëìï ñuÛÑj·TdüuÛÑ\÷ ÄyÓ÷~+∫q≥T¢>±H˚ |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.

eTs√$<Ûä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q z _\T¢ À (Á<äe´ _\T¢\T $TqVü‰)

XÊdüqeT+&É* ø=ìï e÷s¡TŒ\T, #s¡TŒ\T dü÷∫+#·e#·TÃ. nôd+;¢ |ü]o\Hês¡ú+

Ä _\T¢qT yÓq≈£îÿ |ü+|æ+#·e#·TÃ. ‘·<ë«sê Ä _\T¢ eT÷&ÉT HÓ\\bÕ≥T ÄyÓ÷<ä+

bı+<ä≈£î+&Ü #·÷&Ée#·TÃ. Ä$<Ûä+>± _\T¢\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘=+<äs¡bÕ≥TqT

Á|ü<ä]Ù+#·≈£î+&Ü ìyê]+#·&ÜìøÏ XÊdüqeT+&É* ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì eT+&É*

nqT≈£L\Ts¡T yê~düTÔHêïs¡T.

XÊdüqeT+&É* Xó<äΔ <ä+&É>∑ì, <ëìe\¢ m≥Te+{Ï Á|üjÓ÷»q+ Òø£b˛>±,

Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê≈£î eT]+‘· e´j·TeTe⁄‘·T+<äì` eT+&É* @sêŒ≥TqT e´‹πsøÏdüTÔqï

yês¡T n+≥THêïs¡T. eT+&É*e\¢ XÊdüHê\≈£î ÄyÓ÷<ä+ \_Û+#·&É+˝À C≤|ü´+

»s¡>∑&É+ ‘·|üŒ ˇ]π><MT Ò<äqï~ yê] yê<äq. XÊdüqeT+&É* n+fÒ ªsê»ø°j·T

ìs¡T<√´>∑T\≈£î |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#˚ πø+Á<ä+μ nì uÛ≤$+#˚yês¡T m+<äs√

ñHêïs¡T. sêh nôd+;¢øÏ Ç{°e\ »]–q mìïø£ À¢ {Ï¬øÿ≥T¢ <=s¡ø£ì ø±+Á¬>dt

H‘·\qT nqTqsTTdü÷Ô n|üŒ{À¢ Ä bÕØº sêhXÊK e´eVü‰sê\ ÇHé#Ûê]® u≤<Ûä ‘·\T

ìs¡«]Ô+∫q >∑T˝≤yéTq; ÄC≤<é #dæq Á|üø£≥q\T >∑eTHês¡Ω+. nôd+;¢ mìïø£ À¢

b˛{°#j·T&ÜìøÏ bÕØº {Ï¬øÿ≥T¢ \_Û+#·ì yês¡T ìsêX #Ó+<äqø£ÿs¡ Ò<äì, ø±+Á¬>dt

bÕØº n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#Ã≥¢sTT‘ sêh+˝À XÊdüqeT+&É*ì |ü⁄qs¡T<äΔ]+∫, n+<äT˝À

yê]øÏ #√≥T ø£*ŒdüTÔ+<äì ÄC≤<é n|üŒ{À¢ nHêïs¡T.

Á|ü»\ dü+πøåeT+ô|’ ø£+fÒ ªsê»ø°j·T ìs¡T<√´>∑T\≈£î |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#ê\qï

\ø£å´+‘√H˚ XÊdüqeT+&É*ì |ü⁄qs¡T<ä›]düTÔHêïs¡qï~ düTdüŒwüº+. n+‘·e÷Á‘êq

XÊdüqeT+&É* |üP]Ô>± nqedüs¡eTì, n~ #‹≈£îqï Äs√ y*e+{Ï<äì ø={Ïº

bÕπsj·÷˝≤? XÊdüqeT+&É*øÏ nqT≈£L\+>±qT, e´‹πsø£+>±qT $qedüTÔqï

yê<äq\qT Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ñ|üø£]+# $<Ûä+>± düeTq«j·T |üs¡#· Òe÷...?

á Á|üXï\≈£î düe÷<Ûëq+ XÊdüqeT+&É* ≈£Ls¡TŒ @$<Ûä+>± ñ+≥T+<äqï n+X+ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. XÊdüqeT+&É*˝Àì düuÛÑT´\ dü+K´ dü+ã+~Û‘· sêh

106


nôd+;¢ Àì yÓTT‘·Ô+ düuÛÑT´\ dü+K´˝À eT÷&ç+≥ ˇø£ e+‘·T≈£î $T+#·sê<äì

sêC≤´+>∑+˝Àì 171e n~Ûø£s¡D+ ìπs›•k Ô+~. @ XÊdüqeT+&É*˝ÀHÓ’Hê ø£ dü+

40 eT+~ düuÛÑT´\T+&Ü*. XÊdüq eT+&É* düuÛÑT´˝À¢ì eT÷&ç+≥ ø£e+‘·T eT+~ì

kÕúìø£ dü+düú\T, eT÷&ç+≥ ˇø£e+‘·T eT+~ì nôd+;¢ düuÛÑT´\T, 1/12 e+‘·T

eT+~ì Á>±&ÉT´j˚T≥T¢, 1/12 e+‘·T eT+~ì ñbÕ<Ûë´j·TT\T mqTïø√yê\ì,

$T–*q kÕúHê\≈£î $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ù|¬sìïø£>∑qï yê]ì Á|üuÛÑT‘·« dæbòÕs¡T‡ yTs¡≈£î

>∑es¡ïsY Hê$TH{Ÿ #kÕÔs¡ì 171e n~Ûø£s¡D+ ù|s=ÿ+{À+~. á |ü<äΔ‹ Á|üdüTÔ‘·

ø±˝≤ìøÏ nqT>∑TDyÓTÆq~ø±<äT. áH˚|ü<∏ä +˝À sê»´düuÛÑ ≈£Ls¡TŒ, n~ |üì#˚ùd

$<Ûëq+ m˝≤ ñ+≥T+<√ n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+ düeTT∫‘·+. eTq sêC≤´+>∑

ìsêà‘·\T sê»´düuÛÑqT sêÅcÕº\ eT+&É*>± @sêŒ≥T #XÊs¡T. sê»´düuÛÑ Àì yÓTT‘·Ô+

düuÛ ÑT´˝À 238 eT+~ì sêÅcÕº\ nôd+;¢\≈£î mìï¬ø’q Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T

mqTï≈£î+{≤s¡T. 12 eT+~ì sêh|ü‹ Hê$TH{Ÿ #kÕÔs¡T. Ä$<Ûä+>±` sê»´düuÛÑ

πø+Á<äkÕúsTT˝Àì …õùd¢#·sY À sêÅcÕº\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤düTÔ+~. Á<äe´ _\T¢\T,

$XÊ«dü, n$XÊ«dü rsêàHê\T ‘·|üŒ Ç‘·s¡ XÊdüHê\ $wüj·T+˝À ˝ÀødüuÛÑ≈£î >∑\

n~Ûø±sê\˙ï sê»´düuÛÑ≈£L ñHêïsTT. ìC≤ìøÏ sêÅcÕº\ Vü≤≈£îÿ\T

|ü]s¡øÏå+#˚+<äT≈£î sê»´düuÛÑ≈£î ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±sê\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.

ñ<ëVü≤s¡D≈£î` sêÅcÕº\ C≤_‘ê˝Àì z n+X+ô|’ C≤rj·T Á|üjÓ÷»Hê\ <äècÕº

#·≥º+ #ùd n~Ûø±sêìï bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î ø£*Œ+#ê\+fÒ eT÷&ç+≥ ¬s+&ÉTe+‘·T\

yÓTC≤]{°‘√ sê»´düuÛÑ z rsêàHêìï ÄyÓ÷~+#ê\ì sêC≤´++˝Àì 249e n~Ûø£s¡D

ìπsΔ•k Ô+~. n˝≤@ sêÅcÕº\ô|’ rÁe Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+#$<Ûä+>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

n~Ûø±sê\T $ìjÓ÷–+#ê\+fÒ (352e n~Ûø£s¡D+ øÏ+<ä Ä‘· sTTø£ |ü]dæú‹,

360e n~Ûø£s¡D+ øÏ+<ä Ä]úø£ meT¬s® ‡ $~Û+|ü⁄ e+{Ï$) ˝ÀødüuÛÑ‘√ bÕ≥T

sê»´düuÛÑ ≈£L&Ü ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚j·÷*. ˝Àø˘düuÛÑ y˚–s¡bÕ≥T‘√ ìs¡íj·÷\T

rdüTø√≈£î+&Ü #·÷&É≥+ e÷Á‘·yTø±ø£, Á|ü‘´øÏ+∫ sêÅcÕº\ Á|üjÓ÷Hê\q÷ ø±bÕ&É≥+

≈£L&Ü πø+Á<ä kÕúj·T˝À ~>∑Te düuÛÑ>± sê»´düuÛÑqT @sêŒ≥T #j·T&É+˝Àì ñ<›X+.

kÕúìø£ dü+düú\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+

sêC≤´+>±ìï s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ eTT+<äT eTq<X+˝À ÁbÕ$qT‡\T ñ+&$.

n+<äTe\¢ sêC≤´+>∑ ìsêà‘·\T sêÅcÕº\ eT+&É*>± sê»´düuÛÑqT @sêŒ≥T #XÊs¡T.

kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ |üPs¡«+ <X+˝Àì ø=ìï#√≥¢ kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\Tqï|üŒ{Ïø° yê{ÏøÏ


107

sê»´+>∑ Á|ü‹|ü‹Ô Ò<äT n+<äTe\¢ sêÅcÕº À¢ m>∑Te düuÛÑ\T>± XÊdüqeT+&Éfi¢qT

@sêŒ≥T #XÊs¡T. yê{Ï Àì eT÷&ç+≥ ø£e+‘·T eT+~ düuÛÑT´\qT kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\

Á|ü‹ì<ÛäT\T mqTïø√yê\Hêïs¡T. nsTT‘ sêC≤´+>∑+˝Àì 73, 74 n~Ûø£s¡D\≈£î

#dæq dües¡D\‘√ kÕúìø£ dü+düú\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+˝Àì eT÷&√ n+#Ó>± sêC≤´+>∑

Á|ü‹|ü‹Ô \_Û+∫+~. dü«j·T+ |ü]bÕ\q˝À eTTK´yÓTÆq $uÛ≤>±\T>± n$ >∑T]Ô+|ü⁄q÷

bı+<ësTT. e÷]q |ü]dæú‘·T\ H˚|üq<∏ä´+˝À kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T eT+&É*>±

XÊdüqeT+&É*ì r]Ã~<ä›&É+ düããT>± ñ+≥T+~. XÊdüqeT+&É*øÏ ø=~›eT+~

düuÛÑT´\qT e÷Á‘·yT >∑es¡ïsY Hê$TH{Ÿ #j·÷*. $T–*qyê]q+<ä]˙ mìï¬ø’q

kÕúìø£ dü+düú\ Á|ü‹ì<ÛäT Ò mqTïø√yê*. n˝≤ @s¡Œ& XÊdüqeT+&É*` sê»´düuÛÑ

e÷~] |üì#˚dü÷Ô, kÕúìø£ dü+düú\ Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#ê*. XÊdüHê\≈£î

dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î XÊdüqeT+&É*øÏ>∑\ n~Ûø±sê\qT Ç|ü⁄Œ&ÉTqïØ‹˝ÀH˚

|ü]$T‘·+ #j·Te#·TÃ. n< düeTj·T+˝À sêÅcÕº\ Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·&É+˝À

sê»´düuÛÑ≈£î >∑\ n~Ûø±sê\‘√ düe÷qyÓTÆq n~Ûø±sê\qT , kÕúìø£ dü+düú\

Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ XÊdüqeT+&É*øÏ ø£*Œ+#ê*. z #·≥º+<ë«sê

XÊdüqeT+&Éfi¢ ≈£Ls¡TŒqT e÷s¡Ã&ÜìøÏ sêC≤´+>∑+ bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î M\T ø£*Œk Ô+~.

n+<äTe\¢ sêh ˝…õùd¢#·sY˝À kÕúìø£ dü+düú\≈£î n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´+ \_Û+#˚˝≤

XÊdüqeT+&Éfi¢ ≈£Ls¡TŒ ñ+&$<Ûä+>± #·{≤ºìï düe]+#ê*.

* * *

108


Ç{°e\H >√<ëe] |ü⁄wüÿsê\T eTT–XÊsTT. >√<ëe] q~˝À 12 s√E\˝À

ø√≥¢ eT+~ kÕïq+ #j·T&É‘√ eTq <X Á|ü»\˝À dü+Á|ü<ëj·÷\T, eT‘· $XÊ«kÕ\

|ü≥¢ m+‘· eT≈£îÿe ñ+<√ eTs√kÕ] s¡TEesTT+~. ø√≥¢eT+~ Á|üXÊ+‘·+>±, @

Çã“+B Ò≈£î+&Ü ø£#√≥ #s¡≥+, m˝≤+{Ï nkÂø£s¡ +, nHês√>∑ +, nyê+‘·sê\T

Ò≈£î+&Ü ‘·eT ø±s¡ Áø£e÷\T eTT–+#·Tø√e≥+ n|ü⁄s¡÷|ü+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. bÕ\q

j·T+Á‘ê+>∑+ Ç˝≤+{Ï dü+<äsê“¤\˝À Á|ü<ä]Ù+# nkÕ<Ûës¡D kÕeTs¡ú +, #=s¡e

eTq+ >∑eTì+#·<ä>∑Z$. esê¸ø±\+˝À, es¡<ä\ eT<Ûä \ø£å\ eT+~øÏ Á|üj·÷D+,

eT+∫˙{Ï edü‘·T\T, bÕ]Xó<äΔ +, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T, ãdü, ÄVü‰s¡+, kÕïq|òüT{≤º\T,

|üPC≤ yê{Ïø£\T, Äs√>∑ |ü]s¡ø£åD, |æ\¢\ s¡ø£åD Çìï @sêŒ≥¢qT $»j·Te+‘·+

#j·T≥+ kÕe÷q´eTsTTq $wüj·T+ ø±<äT. Ç|üŒ{Ïø° eTq bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+

n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT y˚>∑+>± ø£<äT\T‘·T+<äì, düeTs¡ú+>± |üì#˚j·T>∑\<äì B+‘√

s¡TEee⁄‘√+~.

ø=ìï $»j·÷\T

á kÕeTs¡ú´+, #=s¡e, y˚>∑+ nìï dü+<äsê“¤\˝À ø£ì|æ+#·e⁄. πøe\+

dü«\Œø±*ø£+>± j·TT<äΔÁbÕ‹|ü~ø£q #|üfÒº ø=ìï ø±s¡ Áø£e÷\˝ÀH Ç˝≤+{Ï kÕeTs¡ú +

Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝À ø£ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î mìïø£\ ìs¡«Vü≤D˝À, »HêuÛ≤

…ø£ÿ\qT ùdø£]+#·≥+˝À, Á|üeTTKT\ |üs¡ ≥q ø±s¡ Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤D˝À, Á|üø£è‹

yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT rdüT≈£îH˚ ‘ê‘êÿ*ø£ ñ|üX¯eTq #·s¡´\˝À,

j·TT<äΔdüeTj·T+˝À, |ü⁄wüÿsê\˝≤+{Ï nkÕ<Ûës¡D »qdü+<√Vü≤+ >∑T$T>∑÷&çq

dü+<äsê“¤\˝À, sê»ø°j·T dü+ø£\Œ+ ñqï|ü⁄Œ&ÉT eT‘·ø£ À¢ ≤\qT n<äT|ü⁄#j·T≥˝À

Á|ü<Ûëq+>± Ç˝≤+{Ï XøÏÔ kÕeTsêú \T Á|ü<ä]Ù+# bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+, e÷eT÷\T

|ü]bÕ\q e´eVü‰sê˝À¢ ìùdÔ»+>± ñ+{À+~. Á|üuÛÑT‘·«+ j·T+Á‘ê+>∑+ nkÕ<Ûës¡D

$»j·÷\T kÕ~Û+∫q Á|ü‹ ø±s¡ Áø£eT+˝ÀqT \øå±´\T ì]›wüº+>± ñ+{≤sTT. mø£ÿ&Ü

Ä>∑düTº 18, 2003

dü+kÕú>∑‘· dü+düÿs¡D Ò ` Á|ü>∑‹øÏ

k˛bÕHê\T


109

nqTe÷HêìøÏ, s¡+Á<ÛëH«wüD≈£î ‘êe⁄+&É<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î mìïø£\ \ø£å + Á|ü»\T

ùd«#·Ã¤>± z≥Tyùd |ü]dæú‹ì ø£*Œ+#·&É+, ø£ì|æ+# nÁø£e÷\qT Ä|ü&É+, b˛*+>∑T

ìs¡«Væ≤+∫ |üø£&É“+B>± z≥T¢ ˝…øÏÿ+#·&É+, mìïø£ |òü*‘ê\qT ìs¡›«+<ä«+>±

Á|üø£{Ï+#·&É+. á Á|üÁøÏj·T˝À Á|ü‹ ñ<√´–ø° ì]Δwüº+>± ‘·q kÕúqyT$T{À, ‘êH

|üìì ìs¡«Væ≤+#ê˝À düŒwüº+>± ‘Ó\TdüT. \øå±´\T düŒwüº+>± ñHêï, ‘·–qìï eqs¡T\T

Òø£b˛‘ |òü*‘ê\T sêe⁄. ñ<ëVü≤s¡D≈£î n+<ä]ø° {°ø±\T yj·÷\H \ø£å + ñHêï,

n+<äT≈£î ø±e\dæq yê´~Û ìs√<Ûäø£ {°ø±\T, yê{Ïì ì\e #j·T{≤ìøÏ ø±e\dæq

o‘·©ø£s¡D @sêŒ≥T¢, ‘·–q dæã“+~ ˝Òø£b˛‘˚ \øå±´ìï kÕ~Û+#·˝Ò+. >∑‘·+˝À

z≥s¡¢+<ä]ø° bòı{À >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T+&Ü\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. ø±ì n+<äT≈£î ‘·–q

eqs¡T\qT, j·T+Á‘ê+>±ìï dü]>±Z @sêŒ≥T #j·Tø£b˛e≥+‘√, Ä ø±s¡T¶\T n+<ä]ø°

n+<ä Ò<äT. Ç{°e\ ø=ìï |üø£&É“+B @sêŒ≥T¢ #j·T≥+‘√ >∑T]Ô+|ü⁄ø±s¡T¶\ |ü+|æD°

eTTeTàs¡+>± »s¡T>∑T‘√+~. mìïø£\ ìs¡«Vü≤D˝ÀqT, Á|üeTTKT\ |üs¡ ≥q˝À¢qT

Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\qT m<äTs√ÿe≥+˝ÀqT, j·TT<äΔ ìs¡«Vü≤D˝ÀqT ìC≤ìøÏ eqs¡T\

˝À≥T @MT ñ+&É<äT. \ø£å´kÕ<Ûäq≈£î ø±e\dæq nìï eqs¡T\T mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É

n+<äTu≤≥T˝À ñ+{≤sTT. ø£yfi @<Ó’Hê À≥TbÕ≥T¢Hêï yê{Ïì düe]+# n~Ûø±s¡+

kÕúìø£ n~Ûø±s¡T\≈£î+≥T+~. Á|ü‹kÕúsTT˝ÀqT u≤<Ûä ‘·\qT, n~Ûø±sêìï düŒwüº+>±

ìs¡«Væ≤+#·≥+‘√ m˝≤+{Ï ndüŒwüº‘·≈£î, dü+<Vü‰ìøÏ ‘êe⁄+&É<äT. ‘·|ü⁄Œ#dæHê, À|ü+

»]–Hê n+<äT≈£î u≤<ÛäT´\qT düŒwüº+>± >∑T]Ô+# @sêŒ≥T+&É≥+‘√ me]øÏ yês¡T

‘·eT $~Û ìs¡«Vü≤D˝À C≤Á>∑‘·Ô|ü&É‘ês¡T. Á|ü‹kÕúsTT˝ÀqT u≤<Ûä ‘·\qT ìs¡«∫+∫,

n+<ä] eT<Ûä düeTq«j·T+ kÕ~Û+# @sêŒ≥T¢ ñ+&É≥+‘√, j·T+Á‘ê+>∑+ yÓTT‘·Ô+

y>∑+>±, ñeTà&ç>± ø£<äT\T‘·T+~. düeTs¡Δ $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ø±qe#Ã eTs√ n+X+

n+~ø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D. mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº #=s¡e‘√ #·|ü⁄Œq ìs¡íj·÷\T

#˚ ùd neø±X¯+, n~Ûø±s ¡+ nìïkÕ úsTT\˝À ñ+{≤sTT. n~Ûø±sêìï

$πø+ÁBø£]+∫q|ü⁄Œ&ÉT \ø£å´kÕ<Ûäq ø√dü+ ø=‘·Ô |ü<äΔ‘·T\qT nH˚«wæ+#·≥+

»s¡T>∑T‘·T+~— ns√>∑ ø£s¡yÓTÆq b˛{° ô|s¡T>∑T‘·T+~. ñ‘ê‡Vü≤+>± Á|ü‹kÕúsTT˝ÀqT

ñ<√´>∑T\T düŒ+~kÕÔs¡T— e´øÏÔ Á|ü‹wüø£Hêï düeTwæº $»j·T+ Á|ü<ÛëqeTe⁄‘·T+~.

πøe\+ dü«\Œø±*ø£ \øå±´\≈£î, ø=~›ø±\+ bÕ≥T »]π> ñ‘·‡yê\≈£î,

ø±s¡ Áe÷\≈£î e÷Á‘·yT Ç˝≤+{Ï $»j·÷\T |ü]$T‘·+ ø±e&É+ <äTs¡<äèwüºø£s¡+.

Bs¡Èø±*ø£ \øå±´\ kÕ<Ûäq˝À, kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î n+~+#·e\dæq $<ä , Äs√>∑ +,

110


bÕ]Xó<äΔ +, düeTs¡ú ùde\T, düT\uÛÑ Hê´j·T+˝≤+{Ï n+XÊ\˝À á Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê\T

kÕ<Ûës¡D+>± ø±qsêe⁄. Ç˝≤+{Ï $»j·÷\qT kÕ~Û+#ê\+fÒ sê»ø°j·T dü+ø£\Œ+,

düeTs¡ú Hêj·Tø£‘·«+ nedüs¡+. nìï \ø£åD≤\T ñHêï, Hêj·Tø£‘·«+ |ü≥¢ $XÊ«dü+,

>ös¡e+ ø£s¡esTT‘ |òü*‘ê\T n+‘·>± sêe⁄. Çø£ Á|ü»\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ |òü*‘ê\T

düŒwüº+>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT, \øå±´\ $wüj·T+˝ÀqT, bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ düŒ+~+#˚

rs¡T˝ÀqT m˝≤+{Ï nqTe÷Hê\≈£î ‘êe⁄ Òq|ü⁄Œ&ÉT, »q+ u≤>± düVü≤ø£]kÕÔs¡T.

z |ü⁄wüÿsêìøÏ yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É j·÷Á‹≈£î\≈£î ‘êeTT @+ Ä•düTÔHêïyÓ÷ ì]Δwüº+>±

‘Ó\TdüT. ‘êeTT ø√]q Ø‹˝À |òü*‘ê\T+&É≥+‘√ j·T+Á‘ê+>∑+, Á|ü»\T |üs¡düŒs¡

$XÊ«dü+‘√ eéVü≤]kÕÔs¡T. ø±ì z b˛©dtùdºwüHé≈£î yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT ‘êeTT ø√s¡T≈£îqï

Ø‹˝À nø£ÿ&ç j·T+Á‘ê+>∑+ düŒ+~düTÔ+<äqï $XÊ«dü+ ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\T

düVü≤ø£]+#·s¡T. Á|ü»\ düVü‰j·T ìsêø£s¡D Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝À eT]+‘·

n\dü‘ê«ìï, ø£s¡≈£î<äHêìï ô|+#·T‘·T+~. Ç˝≤ ˇø£ $wüe\j·T+ ‘·j·÷s¡sTT,

e÷eT÷\T>± ø£ì|æ+# kÕeTs¡ú + ≈£L&Ü ø£s¡TesTTb˛‘·T+~. n+‘·e÷Á‘êq Çø£

Á|üuÛÑT‘·«+ j·T+Á‘ê+>∑+ qT+∫ @MT Ä•+#·sê<äì ìsêX #Ó+<ë*‡q nedüs¡+

Ò<äT. |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*ùdÔ á j·T+Á‘ê+>∑y˚T nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq |òü*‘ê\qT

Á|ü»\≈£î n+~+#·>∑\<äT. eTq sê»éédüú À mH√ï ˝ÀbÕ\THêï, n~ Ç+ø±

|ü‘·q+ ø± Ò<äT. Ç|üŒ{Ïø° »eJyê\T $T–* ñqï Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>±ìï Bs¡Èø±*ø£

\øå±´\ ø√dü+ m+‘√ Hs¡TŒqT, $»„‘·qT Á|ü<ä]Ù+#ê*. á kÕeTsêΔ ìï, #=s¡eqT

»qVæ≤‘·+ ø√dü+ eT[¢+#·≥+ m˝≤>√ ‘Ó\TdüTø√yê*. $<ä , Äs√>∑ +, bÕ]Xó

<äΔ +, #·≥ºã<äΔbÕ\q á s¡+>±\˝À bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ düeTs¡ú+>± |üì#˚ùd

@sêŒ≥T¢ m+‘√ ø£≥Tº~≥º+>± ñ+&Ü*.

á s¡+>±\˝À dü‘·Œ¤*‘ê\T kÕ~Û+#·{≤ìøÏ eT+∫ e÷sêZ\THêïsTT. m+‘√

‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ eTq≈£îqï |ü]$T‘· eqs¡T\‘√, m+<äs√ e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T nkÕ<Ûës¡D

$»j·÷\qT kÕ~Û+#ês¡T. dü+kÕú>∑‘·+>± Ä yÓTfi≈£îe\qT, |ü<äΔ‘·T\qT <XeT+‘·{≤

Á|üyXô|≥º≥+ kÕ<Ûä yT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø£+{Ï Äs√>∑ + $wüj·T+˝À` <äøÏåD≤~q

ñqï eT÷&ÉT düTÁ|üdæ<äΔ dü+düú\T` X+ø£s¡ HÁ‘ê\j·T, ns¡$+<ä ø£+{Ï ÄdüT|üÁ‹,

j·T Ÿ.$.Á|ükÕ<é HÁ‘· dü+düú Á|ü|ü+#·+˝ÀH n‘·T´qï‘· Á|üe÷D≤\qT kÕ~Û+#êsTT.

Á|ü»\+<ä]ø° ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√, düT\uÛÑ |ü<äΔ‘·T\‘√ ñ‘·ÔeT Á|üe÷D≤\‘√

≈£L&çq Äs√>±´qï+~+#·≥˝À C≤+UÒ&é˝À &Üø£ºsY ns√* n<äT“¤‘· $»j·÷ìï


111

kÕ~Û+#ês¡T. u≤\ø±]à≈£î\qT yÓ{Ïº#êøÏØ qT+∫ $eTTøÏÔ#˚dæ, yê] e´øÏÔ>∑‘·

nedüsê\qT >∑eTì+∫, eT+∫ Á|üe÷D≤\ bÕsƒ¡XÊ\ $<ä n+~+#·≥˝À &Üø£ºsY

XÊ+‘êdæHêΩ Ä<Ûä«s¡ +˝À j·T+.$. bòÂ+&wüHé >∑]«+#·<ä>∑Z $»j·÷\qT kÕ~Û+∫+~.

‘·DT≈£î ˝≤+{Ï |ü≥ºD+˝À n+<ä]ø° eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#·≥+˝À &ç.$.$.j·Tdt.

es¡à mqï&√ $»j·÷ìï kÕ~Û+#ês¡T. dü÷s¡‘Y |ü≥ºD+˝À ù|¢>∑T yê´~Û k˛øÏq

H˚|ü<∏ä´+˝À bÕ]X¯ó<ëΔ´ìï, q>∑s¡ bÕ\qqT >∑D˙j·T+>± yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+˝À

j·Tdt.ÄsY. sêe⁄ |òüTq $»j·÷ìï kÕ~Û+#ês¡T. Ç˝≤ m+<äs√ düeTs¡Tú\ dü÷Œ¤]Ô‘√,

eTT+<äT#·÷|ü⁄>∑\ Hêj·Tø£‘·«+‘√, >∑D˙j·TyÓTÆq |òü*‘ê\qT dü+kÕú>∑‘·+>± m˝≤

kÕ~Û+#·e#√Ã n˝≤+{Ï nqTuÛÑyê\T s¡TEe⁄#˚XÊsTT. eTq≈£î ¬s+&ÉTs¡ø±\

nqTuÛÑyê\THêïsTT. dü«\Œø±*ø£ \øå±´\qT j·TT<äΔÁbÕ‹|ü~ø£q kÕ~Û+#·&É+— Ò<ë

ø=+<ä] e´øÏÔ‘·«+ e\¢, düeTs¡ú Hêj·Tø£‘·«+ e\¢ ø=ìï s¡+>±\˝À, ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À

>∑D˙j·TyÓTÆq |òü*‘ê\qT Bs¡Èø±*ø£+>± kÕ~Û+#·&É+. Ç˝≤+{Ï Bs¡Èø±*ø£ \ø£åD≤\qT

dü+kÕú>∑‘·+>± neT\T #j·T≥+, yê{Ïì ô|<ä›m‘·TÔq nìï ÁbÕ+‘ê\≈£î $düÔ]+#·≥+,

Ä $düÔs¡D˝À Ä ø±s¡´Áø£e÷\ dü÷Œ¤]Ô C≤e>±]b˛≈£î+&Ü ‘·–q C≤Á>∑‘·Ô\T

rdüTø√e≥+` Ç$ eTq eTT+<äTqï düyêfiófl. ø=ìï Á|ü‘´ø£ ñ<ä e÷\T ô|<ä›m‘·TÔq

$düÔ]+∫q dü+<äsê“¤\÷ ñHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î &Üø£ºsY eØÈdt ≈£î]j·THé

Hêj·Tø£‘·«+˝À <˚X¯+˝À #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\˝À düVü≤ø±s¡ bÕ&ç|ü]ÁX¯eT $düÔ]+∫

n<äT“¤‘· $»j·÷\qT kÕ~Û+∫+~. l bÕ+&ÉTs¡+>∑XÊÅdæÔ n<Ûëe Ò Hêj·Tø£‘·«+˝À

|ü•ÃeT düeTTÁ<ä rsêq y˝≤~ Á>±e÷\˝À kÕ«<Ûë´j·T ñ<ä eT+ Á|ü»\ J$‘ê\qT

XÊX«‘·+>± e÷]Ã+~. πøs¡fi˝À X‘êã›+ ÁøÏ‘·+ ìeTïC≤‘· ≈£î\düTÔ\T>± eTTÁ<ä|ü&çq

áfie, Ç‘·s¡ ≈£î\düTÔ\T Hêsêj·TD>∑Ts¡T dü÷Œ¤]Ô‘√ n+≥sêì‘·q+ qT+∫ yÓqø£ã&É¶

‘·q+ qT+∫ XÊX«‘·+>± $eTTøÏÔ #Ó+<ës¡T.

ìsêX nqedüs¡+

düeTs¡Δ Hêj·Tø£‘·«+, ∫‘·ÔXó~Δ‘√ bÕ≥T ‘·–q @sêŒ≥T¢ ñ+fÒ, ñ‘·ÔeT |òü*‘ê\qT

ô|<ä›m‘·TÔq kÕ~Û+#·e#·TÃ. Ç|ü⁄Œ&ÉT C≤‹øÏ ø±e\dæ+~ Bs¡Èø±*ø£ \øå±´\qT

<˚X¯yê´|üÔ+>± kÕ~Û+#˚ #˚e. n+<äT≈£î eT+∫ Hêj·Tø£‘·«+‘√ bÕ≥T eTq

sêC≤éédüú À dü+kÕú>∑‘· dü+düÿs¡D\T nedüs¡+. n$˙‹ ≈£L|ü+˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTTq

mìïø£\ eédüúqT düeT÷\+>± Á|üøå±fi¯q #˚ùdÔ ìC≤j·Tr, kÕeTs¡Δ´+ ø£*dæq

Hêj·Tø£‘·«+ m<äT>∑T‘·T+~. n~Ûø±sêìï $πø+ÁBø£]+∫ u≤<Ûä ‘·\qT mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É

112


n|üŒ–ùdÔ #=s¡e>∑\ bÂs¡T\T eTT+<äT≈£î ekÕÔs¡T. \øå±´\ kÕ<Ûäq˝À Á|ü»\qT

uÛ≤>∑kÕ«eTT*ï #˚ùdÔ \ø£å\ bÂs¡T\T ndü\T dædü˝…’q jÓ÷<ÛäT\T>± s¡+>∑+˝ÀøÏ

<ä÷≈£î‘ês¡T. |ü⁄wüÿsê\qT, mìïø£\qT düeTs¡Δ+>± ìs¡«Væ≤+#êeTì dü+ãs¡|ü&ç‘

#ê\<äT. Ä kÕeTsêΔ ìï Bs¡Èø±*ø£ \øå±´\≈£î $ìjÓ÷–+#·&É+, n+<äTø£edüs¡eTsTTq

dü+kÕú>∑‘· dü+düÿs¡D\≈£î q&ÉT+ø£≥º&É+ nedüs¡+. á dü«\Œø±*ø£ $»j·÷\T

eTq e´edüú À ñqï n+‘·s¡Z‘· ã˝≤ìï, eTq düe÷»+ XøÏÔ kÕeTsêú \qT eTs√kÕ]

s¡TEe⁄#˚XÊsTT. eTq+ ìsêX¯‘√ ≈£î+–b˛e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äì n$

>∑Ts¡TÔ#˚düTÔHêïsTT.

* * *


113

kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ mìïø£\T |üPs¡Ôj·÷´sTT. b˛*+>∑T≈£î eTT+<äT &ÉãT“

|ü+|æD°, <Ís¡®q´+, kÕsêsTT Á|üyêVü≤+, Væ≤+kÕø±+&É, ]+>∑TZ+>∑T #√≥T

#˚düT≈£îHêïsTT. Çø£ z≥¢ …øÏÿ+|ü⁄ |üPs¡Ôj·÷´ø£ »]–q $∫Á‘ê\T, <ës¡TD≤\T

n˙ï Ç˙ï ø±e⁄. ìqï z bÕØº nuÛÑ ]ú>± ¬>*∫ á s√E yπs bÕØº À #]b˛e≥+,

m<äT{Ï bÕØº yêfi¢qT ¬>*|æ+#·{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆ‘ yês¡+ ‹s¡≈£îÿ+&ÜH |ü<ä$øÏ

sêJHêe÷ #j·T≥+, mìï¬ø’q düuÛÑT´\qT z #√≥ ñ+∫ ¬>Á¬s\ eT+<ä ≤>± ø±|ü ≤

ô|≥º&É+, øÏ&Üï|ü⁄\T, Á|ü‹ øÏ&Üï|ü⁄\T, &ÉãT“ ms¡ydæ düuÛÑT´\qT ø=qTø√ÿe≥+`

Çe˙ï »]>±sTT. Ç<ä+‘ê #·÷ùdÔ z $wüj·T+ düŒwüºeTe⁄‘√+~. sê»ø°j·T+˝À

mìïø£\≈£î, Á|ü»\ J$‘êìøÏ eT<Ûä dü+ã+<Ûä+ @MT Ò<äT. ø=+<äs¡T n~Ûø±s¡+,

<äs¡Œ+ ø√dü+ Á|ü»*ï <√#·Tø√e&ÜìøÏ, bÕ\q j·T+Á‘ê+>±ìï >∑T|æŒ{À¢

ñ+#·Tø√e&ÜìøÏ Ä& sê»ø°j·T Áø°& mìïø£\T! n+‘>±ì mìïø£sTTq yêfió¢ »q+

ù|s¡T‘√, »q+ eT<ä›‘·T‘√ Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\T>±, Á|üC≤ ùdeø√dü+ ìj·T$T‘·T\sTTq

yêfió¢ ø±<äT. πøe\+ Ä b˛*+>∑T s√E z≥T yùd<ëø± e÷Á‘·yT Á|ü»\T @ø~Héø±

düT˝≤ÔHé\T. Ä |üì ø±kÕÔ nsTTb˛j·÷ø£ wüsêe÷eT÷ Ò!

z≥T≈£î $\Ty~?

n+‘·e÷Á‘·+ #‘· »q+ @MT #j·T Òs¡ì ~>∑T\T |ü&Éqø£ÿs¡ Ò<äT. Á|ü»\T

eTÚq+>± #‘·T\T eTT&ÉT#·T≈£îì ≈£Ls√Ãqø£ÿs¡ Ò<äT. Ç{°e\ mìïø£\˝À »]–q z

eTTK´yÓTÆq dü+|òüT≥q Á|üC≤ ã˝≤ìøÏ, »q yêø±´ìøÏ bÕ\≈£î\T ‘·\e+#ê*‡+<qì

s¡TEe⁄ #k Ô+~. ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ À Væ≤+kÕ sê»ø°j·÷\≈£î, <Ís¡®Hê´\≈£î, Vü≤‘· \≈£î

bÕ\Œ&˚ eTTsƒê Hêj·T≈£î\≈£î n~Ûø±s¡ bÕØº, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y n<Ûä´ø£å |ü<ä$ì

ø£≥ºu…&ÉT‘√+<äì |òæsê´<äT\T e#êÃsTT. yÓ+≥H dæ.|æ◊. bÕØº <ëìï ãj·T≥ô|{Ïº

m˝≤¬>’Hê á <ës¡TD≤ìï ÄbÕ\ì ø√]+~. ˝Àødü‘êÔ ≤+{Ï Á|üC≤ ñ<ä e÷\T,

|üÁ‹ø£\T, Á|ükÕs¡ kÕ<ÛäHê\T á $wüj·T+˝À @ø£yÓTÆ Vü≤‘ê´ sê»ø°j·÷\≈£î bÕ\Œ&

eTTsƒê Hêj·T≈£î\T |ü<äe⁄\T ø£≥ºu…≥º&Üìï ìs¡Δ«+<ä«+>± e´‹πsøÏ+#êsTT. Àødü‘êÔ

düT|ü]bÕ\q≈£î |ü{Ïwü

bÂs¡ düe÷»yT |ü⁄Hê~p …’ 30, 2000

114


nìï bÕØº\ Hêj·T≈£î\≈£î ÒK\T sêdæ+~. ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ À n~Ûø±s¡ bÕØº À

nìï eTTsƒê\T, Á>∑÷|ü⁄\T, n+<äs¡T XÊdüqdüuÛÑT´\T, bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T, eT+Á‘·T\T

Ä eTTsƒê Hêj·T≈£îDÒï õ˝≤¢ |ü]wü‘Y n<Ûä ≈£åî&ç>± mqTïø√yê\ì |ü≥Tºã{≤ºs¡≥.

‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº n<Ûä´≈£ åî&ÉT y˚s=ø£]ï dü÷∫+#êeTì ø√]Hê yês¡+‘ê

‹s¡düÿ]+#ês¡≥. Hs¡ sê»ø°j·T+, Væ≤+kÕ dü+düèÿ‹ m+‘·>± m~–b˛j·÷jÓ÷,

<ëìï ìs√~Û+#·≥+˝À sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T m+‘· ÄX≈£îÔ À á dü+|òüT≥q s¡TEe⁄

#dæ+~. nsTTHê ‘Ó\T>∑T<X+ bÕØº eTTKT´\qT dü+‘·è|æÔ |üs¡#·≥+ ø√dü+ ‘·|ü⁄Œ

#ùdÔ sêheT+‘·{≤ Á|ü»\ eTT+<äT À≈£îyÓ’b˛‘êeTì Á>∑Væ≤+∫+~. |üÁ‹ø£\T, Ç‘·s¡

bÕØº\T, bÂs¡ düe÷»+ ã\V”≤q+>± Òeì, >=+‘Ó‹Ô nÁø£e÷ìï K+&çkÕÔj·Tì

‘Ó\TdüT≈£î+~! <ëì |üs¡ ekÕq+>± ‘Ó\T>∑T<X+ bÕØº yπs düuÛÑT´&çì õ˝≤¢ |ü]wü‘Y

n<Ûä ≈£åî&ç>± b˛{° #sTT+∫ ¬>*|æ+∫+~. Ç~ @ ø±s¡D≤\e\¢ »]–Hê n~Ûø±s¡

bÕØºì n_Ûq+~+#ê*. ‘·|ü⁄Œ #dæq|ü⁄Œ&ÉT ìs=àVü≤e÷≥+>± $eT]Ù+#·≥+ n+‘

nedüs¡+. H{Ï s√E˝À¢ z bÕØºì q&É|ü≥+, nìï esêZ\qT eT]ú+#·T≈£î sêe≥+,

n~Ûø±s¡ Áø°&É À HÓ>∑TZ≈£îsêe≥+ n‘· +‘· ø£wüºkÕ<Ûä yÓTÆq Á|üÁøÏj·T. nìï bÕØº\≈£î

á Çã“+<äT\THêïsTT. mH√ï yÓ’s¡T<Ûë´\T+&ç. dü+øÏ¢wüºeTsTTq eTq düe÷»+˝À

sê»ø°j·÷ìï q&É|ü≥+ ø£Hêï ø£wüº+ eTs=ø£{Ï Ò<äT. n+<äTπø Ä&ÉbÕ<ä&ÉbÕ »]π>

eT+∫ì yÓT#·TÃ≈£îì |ü~eT+B düeT]ú+∫q|ü⁄Œ& bÕØº\ yÓ’K]˝À ÄVü‰«ì+#·<ä>∑Z

e÷s¡TŒ˝§kÕÔsTT. Ç{°e\ C≤rj·T kÕúq+˝À ø±+Á¬>dt bÕØº ì<ÛäT\ edü÷fi¢ $wüj·T+˝À

Ç˝≤+{Ï eT+∫ ìs¡íj·÷ìï rdüT≈£î+~. <äTs¡<äèwüº+ @eT+fÒ eTq |üÁ‹ø£\T, Á|ükÕs¡

kÕ<ÛäHê\T <ëìï >∑÷]Ã <ë<ë|ü⁄ |ü{Ïº+#·Tø√ Ò<äT. sê»ø°j·T+˝À ns¡T<äT>± »]π>

eT+∫ì >∑T]Ô+∫, >ös¡$+#·≥+ eTq C≤‹ uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î nedüs¡+. n+<äTπø

kÕúìø£+>±, Çã“+<äT\T m<äTs¡sTTHê eT+∫ ìs¡íj·T+ rdüT≈£îqï ‘Ó\T>∑<X+ bÕØºì,

C≤rj·TkÕúsTT˝À bÕØº ì<ÛäT\ $wüj·T+˝À eT+∫ dü+Á|ü<ëj·÷ìï @ø£|üø£å+>±

ÁbÕs¡+_Û+∫q ø±+Á¬>dt bÕØºì n_Ûq+~+#ê*. bÕØº\T á e÷Á‘·yÓTÆq Á|ü»\

uÛ≤yê\≈£î düŒ+~düTÔHêïj·T+fÒ ø±s¡D+ »qyê´+. eTq+ dü+|òüT{Ï‘·+>±,

ìwüŒø£åbÕ‘·+>± ì\BùdÔ bÕØº\T $~Û>± e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îekÕÔsTT. bÕØº\ \ø£å +

Á|ü»\ eT<ä›‘·T bı+<ä≥+, n~Ûø±sêìï dü+bÕ~+#·≥+. n˝≤+{|ü⁄Œ&ÉT Ä Á|ü»\qT

ø±bÕ&Ü\ì @ bÕØº <ä÷s¡+ #düTø√<äT. nsTT‘ Á|ü»\T @+ ø±yê˝À ‘Ó*j·Tq|ü⁄Œ&ÉT,

|ü~eT+~ ø£*dæ ‘·eT yêDÏì $ì|æ+#· Òq|ü⁄Œ&ÉT, »q+ ìùdÔ»+>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT,


115

bÕØº\T, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T eTq nC≤„Hêìï, nHÓ’ø£ ‘·qT, »&É‘ê«ìï Ädüs¡>±

rdüT≈£îì »Hêìï e+∫+#·≥+, sê»ø°j·T p<ä+˝À »Hêìï bÕe⁄\T>± yê&ÉTø√e&É+

düVü≤»+. n+<äTπø ã\yÓTÆq bÂs¡ düe÷»+ eT+∫ bÕ\q≈£î |ü⁄Hê~. mes√ ˇø£s¡T

eTq ù|s¡T‘√ n~Ûø±s¡+ #|ü{≤ºø£ eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äì Vü‰MT @eTHêï ñ+<ë?

>∑‘·+˝À mH√ïe÷s¡T¢ m+<äs√ q$Tà+∫ yÓ÷dü+ #yês¡T. mes¡T ¬>*∫Hê ìs¡+‘·s¡+

z&ÉT‘·Tqï~ Á|ü» Ò. Á|ü»\ ìs¡+‘·s¡ ì|òü÷ ñqï|ü⁄Œ& ø=+‘· yTs¡ø£sTTHê eT+∫

bÕ\q edüTÔ+~. á bÕ\≈£î\+‘ê πøe\+ Á|üC≤ ùde≈£î˝Ò. eTq &ÉãT“‘√,

eTq$T∫Ãq z≥T‘√ yêfió¢ eTq HÓ‹ÔMT<ä ≈£Ls¡TÃì eTq J$‘ê\qT XÊdædüTÔHêïs¡T.

πøe\+ sêh+˝ÀH s√E≈£î s¡÷. 100ø√≥¢ Á|üC≤<ÛäHêìï Á|üuÛÑT‘·«+ eTq ù|s¡T‘√

Ks¡TÃô|&ÉT‘√+~. Ç+<äT˝À |ü<√e+‘·T ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·« ùde\ s¡÷|ü+˝À>±ì,

Á|ü»\ ÄdüTÔ\ s¡÷|ü+˝À>±ì eTq≈£î n+<ä&É+ Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·« ùde\T eTq &ÉãT“‘√

eTqø£+<ë*. ø±ì eTq+ @ ∫qï|üì¬ø’Hê @<Ó’Hê Ä|ò”düT≈£î yÓ[‘˚ eTq*ï

|ü⁄s¡T>∑T˝≤¢>± #·÷düTÔHêïs¡T— N‘·ÿ]düTÔHêïs¡T— \+#ê\≈£î #˚sTT#ê|ü⁄‘·THêïs¡T—

\+#·$Te«ø£b˛‘ y~ÛdüTÔHêïs¡T— |ü~kÕs¡TÔ eT∞¢ eT∞¢ ‘·eT #·T≥÷º ‹|ü⁄Œ≈£î+≥THêïs¡T.

eTq+ n<ä+‘ê düVæ≤+∫ }s¡Tø√e\dæ+<? bÂs¡ ùde\qT ì]›wüº Á|üe÷D≤\‘√

düø±\+˝À n+<äT≈£îH˚ |ü<äΔ‘·T\THêïsTT. Á_≥Hé˝À C≤Héy˚Tj·TsY Á|üuÛÑT‘·«+

|ü<fi¢øÏ+<ä≥ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\T (dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºs¡T¢)qT ‘·j·÷s¡T #dæ+~. Á|ü‹

Á|üuÛÑT‘·« ùde≈£î Á|üe÷D≤\T ìs¡ísTT+∫, bÂs¡T\≈£î Ä ùde\+<äT≈£îH Vü≤≈£îÿqT Ä

$<Ûä+>± ìs¡«∫+#ês¡T. 1998˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Àødü‘êÔ nìï Á|üuÛÑT‘·« ùde\qT

#ê˝≤ Á|üe÷DÏø£+>± Áø√&ûø£]+∫ <X+˝À yÓTT<ä{ÏkÕ]>± Á|ü»\≈£î n+~+∫+~.

ªªdü«sê»´+`Á|üC≤Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+μμ nH |ü⁄düÔø£+ sêh+˝À, <X+˝À $X‚wü »Hê<äs¡D

bı+~+~. Ä |ü⁄düÔø£+ yÓ\Te]düTÔqï|ü⁄Œ& ˝Àødü‘êÔ sêh+˝À ô|Á{À\T ã+≈£î\˝À

ø=\‘· À¢ yÓ÷kÕìï n]ø£{Ïº+~. Á|üC≤Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ Ä<Ûës¡+>± ˝Àødü‘êÔ »+≥

q>∑sê\˝À, ø=ìï õ˝≤¢ πø+Á<ë\˝À ‘·ìF\T yÓTT<ä\T ô|{º>±H ‘·÷ìø£\T, ø=\‘·\

XÊK sêh+˝À ñqï 1500 ô|Á{À\T ã+≈£î\˝ÀqT MT≥s¡¢qT dü]#˚dæ+~.

n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ ˝Àødü‘êÔ ø±s¡ ø£s¡Ô\T á MT≥s¡¢qT ‘·ìF #düTÔ+&É&É+‘√ <X+˝À

yÓTT<ä{ÏkÕ]>± eTq sêh+˝À ô|Á{À\T ã+≈£î\˝À ø=\‘·\ yÓ÷dü+ Ä–b˛sTT+~.

Bì e\¢ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î Á|ü‹s√E <ë<ë|ü⁄ ø√{Ï s¡÷bÕj·T\T Ä<ë ne⁄‘√+~!

Á|üC≤Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ yÓ\Te]+#·≥+‘√ bÕ≥T ˝Àødü‘êÔ sêheT+‘·{≤ dü+‘·ø±\T

ñ<ä´e÷ìï #˚|ü{Ïº Á|ü‹ ùde≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\qT yÓ\T]+#ê\ì sêh

116


Á|üuÛ ÑT‘·«+ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫Ã+~. mH√ï $ìjÓ÷>∑<ës¡ ¢ dü+dü ú\T Ç+<äT˝À

bÕ\T|ü+#·T≈£îHêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«+ düŒ+~+∫ ‘=$Tà~ XÊK\˝À dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºs¡¢qT

s¡÷bı+~düTÔqï≥T¢>± Á|üø£{Ï+∫+~. n$ eTTìdæbÕ*{°\T— ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡

bÕ\ø£ dü+düú, ôV’≤<äsêu≤<é ˙{Ï düs¡|òüsê, dæeπsõ uÀs¡T¶, yêDÏ»´ |üqTï\ XÊK—

s¡yêD≤ XÊK— ÄsY.{Ï.dæ— sêh $<äT´‘Y uÀs¡T¶, m+bÕ¢jYTyÓT+{Ÿ mπø‡+õ\T— ]õÁùdºwüHé

XÊK, nsTT‘ e÷≥\T #Ó|æŒq+‘· y>∑+>± |üqT\T »s¡T>∑e⁄. #ê˝≤ XÊK\˝À á

bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\ ãj·T≥|ü&É˝Ò<äT. $&ÉT<ä˝…’q ø=~› dæ{ÏCŸ‡ #ês¡ºs¡T¢ ≈£L&Ü

ø£+{Ï ‘·&ÉT|ü⁄ #·s¡´˝Ò ‘·|üŒ |üdü˝Òì$. ì»yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+˝À Hê\T>∑T

uÛ≤>±\T+&Ü*. yÓTT<ä{Ï~, Ä ùde≈£î @ ñ<√´– u≤<ÛäT´&√ düŒwüº+>± Á|üø£{Ï+#ê*.

¬s+&√~, Ä ùde n+<äTø√e{≤ìøÏ eTq+ @+ #j·÷˝À, m˝≤+{Ï <äs¡U≤düTÔ\T

|üP]+#ê˝À, m+‘· s¡TdüTeTT @ $<Ûä+>±, #Ó*¢+#ê˝À ì]›wüº+>± eTq≈£î ‘Ó\bÕ*.

eT÷&√~, Ä ùdeqT @ Á|üe÷D≤\‘√, mìï s√E\˝À n+~kÕÔs√ ì]Δwüº+>±

ìs¡«∫+#ê*. ∫e]~, nìï{Ïø£Hêï eTTK´eTsTT+~ ` Ä ùde düø±\+˝À, dü¬s’q

Á|üe÷D≤\‘√ n+<äø£b˛‘ bÂs¡T&çøÏ Á|ü‹s√E Ä\kÕ´ìøÏ qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#ê*.

á Hê\T>∑T ñqï|ü⁄Œ& n~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ ne⁄‘·T+~. yê{Ïì neT\T #dæq|ü⁄&

n~ »yêãT<ë]‘·q+ ne⁄‘·T+~. bÂs¡ düe÷»+ ˇ‹Ô&ç‘>±, ‘>± ø=ìï eT+∫

|òü*‘ê\T ekÕÔsTT. Á|üuÛÑT‘·«+˝À n~Ûø±s¡T\T, sê»ø°j·TT\˝À ø=+‘· eT+<Ó’Hê

∫‘·ÔXó~Δ>∑\yês¡T Òø£b˛ Ò<äT. Ç{°e\ eTq sêh+˝À »]–q z n<äT“¤‘·+ eTs√kÕ]

á $wüj·÷ìï s¡TEe⁄#dæ+~. |ü{≤ºD≤_Ûeè~Δ XÊK˝À z ñqï‘ê~Ûø±] Á|ükÕ<äsêe⁄

#=s¡e e\¢ <X+˝À ‘=*kÕ]>± eTq sêh+˝À z #·ø£ÿì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+

s¡÷bı+~ yÓ\Te&ç+~. eTTìdæbÕ*{°\ìï+{Ïø° e]Ô+|ü#dü÷Ô @Á|æ Ÿ HÓ\˝À sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ #ê˝≤ eT+∫ dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºsYqT n~Ûø±]ø£+>± Á|üø£{Ï+∫+~. Ç+<äT˝À

ÄdæÔ |üqTï eT~+|ü⁄q≈£î, Ç+{Ï q+ãs¡T Çe«{≤ìøÏ15s√E\T— >∑èVü≤ìsêàD

<äs¡U≤düTÔ\ |ü]o\q≈£î 15s√E\T, ˙{Ï düs¡|òüsê Çe«{≤ìøÏ kÕ<Ûës¡D+>±

30s√E\T, »qq, eTs¡D dü]º|òæ¬ø≥¢ C≤ØøÏ 5s√E\T ø±\|ü]$T‹ì ì]›wüº+>±

ìπs›•+#ês¡T. Á|ü‹ eTTìdæbÕ*{°˝À Á|üC≤ùdyê πø+Á<ë\qT $~Û>± @sêŒ≥T

#j·÷\ì, ñ<äj·T+ |ü~qïs¡ qT+∫ eT<Ûë´Vü≤ï+ ˇø£{Ïqïs¡ <ëø± <äs¡U≤düTÔ\qT

d”«ø£]+#ê\ì, eT<Ûë´Vü≤ï+ ¬s+&ÉT >∑+≥\ qT+∫ ◊<äT >∑+≥\<ëø± á

nqTeT‘·T\qT, dü]º|òæ¬ø≥¢qT eT+»s¡T #j·÷\ì Ä<•+#ês¡T. nìï+{Ï $T+∫

ø±\|ü]$T‹˝À>± ùde n+<äø£b˛‘ bÂs¡T&çøÏ s√E≈£î 50 s¡÷bÕj·T\ qwüº|ü]Vü‰s¡+

#Ó*¢+#ê\ì, Ä &ÉãT“qT u≤<ÛäT´\sTTq e´≈£îÔ\ qT+∫ edü÷\T #˚j·÷\ì


117

Ä<•+#ês¡T. <X #·]Á‘· À Ç˝≤+{Ï bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ $&ÉT<ä\e≥+ Ç<

Á|ü<∏äeT+. B+‘√bÕ≥T nìï $esê\qT, <äs¡U≤düTÔ bòÕsê\qT $&ÉT<ä\ #XÊs¡T.

ø=ìï eTTìdæbÕ*{°\T #=s¡e rdüT≈£îì Ç|üŒ{Ïπø Bìï neT\T #düTÔHêïsTT. Ç~

Á|ü»\≈£î n<äT“¤‘· $»j·T+. Ç+<äT≈£î #=s¡e rdüT≈£îqï e÷J ◊.m.mdt. n~Ûø±]

Á|ükÕ<äsêe⁄qT, |ü⁄s¡bÕ\ø£XÊK eT+Á‹ì, ø±s¡ <ä]Ùì eTqkÕsê n_Û+q~+#ê*.

nsTT‘ Ç\¢\ø£>±H |ü+&É>∑ ø±<äT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ z eT+∫ |ü]ø£s¡+. <ëìï

ñ|üjÓ÷–+#·≥+ Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·÷*. nìï |ü≥ºD≤\˝À, q>∑sê\˝À n~

neTj˚T´˝≤ eTq+ ˇ‹Ô&ç ‘˚yê*. kÕøå±‘·TÔ sêh sê»<Ûëì˝ÀH˚ Bìï neT\T

#˚j·T˝ÒeTì n~Ûø±s¡T\T yÓTT+&ç ¬ø‘ê Ôs ¡T. Äsê“ ¤≥+>± ùdyê πø+Á<ëìï

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T>±ì, dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºsYqT e÷Á‘·+ neT\T˝ÀøÏ ‘˚ Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·«

Ä<X+ sê»<Ûëì˝À ≈£L&Ü neT\T ø±<äì s¡TEe⁄ #XÊs¡T. n<eT+fÒ Ä\kÕ´ìøÏ

|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+# XøÏÔ Ò<äì yê~düTÔHêïs¡T. Á|ü»\≈£î »yêãT<ë]>± ñ+&É≥+

n~Ûø±s¡T\≈£î m+‘· nìwüºyÓ÷ á ñ<ä+‘·+ s¡TEe⁄ #k Ô+~. $~Û>± á bÂs¡Vü≤≈£îÿ\

|üÁ‘·+ nìï |ü≥ºD≤\˝À neT\jT´˝≤ eTq b˛sê&Ü*— $»j·T+ kÕ~Û+#ê*.

Á|üC≤ ì|òü÷ nedüs¡+

eTq≈£î ùde\+<äe\dæ+~ πøe\+ |ü⁄s¡bÕ\ø£ dü+|òü÷\ qT+∫ e÷Á‘·y˚T

ø±<äT. mH√ï Á|üuÛÑT‘·« XÊK\˝À eTq≈£î ùde\+<ë*. yêfi¢+‘ê eTq |üqTï\

&ÉãT“‘√H˚ eTq MT<ä ô|‘·Ôq+ #˚düTÔHêïs¡T. ø±ã{Ïº Á|ü‹ XÊK≈£î, Á|ü‹ ùde≈£î

Ç˝≤+{Ï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ $&ÉT<ä\ ø±yê*. <ëìï ∫‘·ÔXó~Δ‘√ neT\T #j·÷*.

nìï Á|üC≤ ùde\ $wüj·T+˝À bÕ\≈£î\T eTq »yêãT<ë]>± ñ+&Ü*. n|ü⁄Œ&

bÂs¡ kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìøÏ z s¡÷|ü+ edüTÔ+~. B+‘√bÕ≥T nìï bÕ\q $wüj·÷\˝À

Á|ü»\≈£î düe÷#êsê Vü≤≈£îÿ #·≥ºã<äΔ+>± ñ+&Ü*. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\ neT\T,

düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ñ+fÒ ø£ dü+ kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î, ã&ÉT>∑T Je\T≈£î Á|üuÛÑT‘·«

j·T+Á‘ê+>∑+ z >∑T~ã+&É ≤>± ø±≈£î+&Ü, ø=+‘· yTs¡ø£sTTHê ùde\+~+# dü+düú>±

s¡÷bı+<äT‘·T+~. dü+|òüT{Ï‘·+>±, |ü]C≤„q+‘√ ì\BùdÔ eTq+ kÕ~Û+#· Òì~ Ò<äT.

eTÚq s√<äq e\¢, Xówüÿ #·s¡Ã\e\¢, yÓTT≥ºy<ë+‘·+ e\¢, ìÁwæÿj·÷ $eTs¡Ù\ e\¢

eTq+ @MT kÕ~Û+#· Ò+. ì]›wüº #·s¡ \ ø√dü+ ì]«sêeT+>±, dü+|òüT{Ï‘·+>± ø£èwæ

#˚ùdÔ n|üPs¡« $»j·÷\T kÕ~Û+#·e#·TÃ. eT+∫ bÕ\q πøe\+ mìïø£\‘√,

}ø£<ä+|ü⁄&ÉT ñ|üHê´kÕ\‘√ sê<äT— n~ Á|ü»\ ìs¡+‘·s¡ ì|òü÷e\¢ e÷Á‘·y˚T

kÕ<Ûä´+.

* * *

118


eTq <X+˝À eT+Á‘·T\T |ü<äMd”«ø±s¡+ #j·T>±H yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ #ùd

Á|ü‹»„ ‘·qHÓqTï≈£îì u≤<Ûä ‘·*ï n|üŒ–+∫q Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü n~Ûø±s¡

s¡Vü≤kÕ´\qT <ë∫ô|&É‘êqìμ. sêC≤´+>∑ ìsêà‘·\T Bìï @ø£+>± sêC≤´+>∑+˝Àì

eT÷&√ ôw&É÷´\T˝À #˚sêÃs¡T. eT+Á‘·T\+<äs¡÷ $~Û>± á Á|ü‹»„ #˚j·÷*‡q

nedüsêìï ø£*Œ+#ês¡T. Bìe\¢ @+ qwüº+ »]–+<äH~ n+‘· eTTK´+ø±<äT.

yêdüÔyêìøÏ e\dü bÕ\≈£î\T #dæq ªn~Ûø±s¡ s¡Vü≤kÕ´\ #·{≤ºqïμqTdü]+∫ ø=ìï

n+XÊ*ï e÷Á‘·yT <ë∫ô|{≤º*. ø±ì |ü<äMd”«ø±sêìï s¡Vü≤dü Á|ü‹»„‘√ CÀ&ç+#·≥+

ˇø£s¡ø£+>± eTq e´edüú À »yêãT<ë]‘·q+ ø=s¡e&É{≤ìøÏ <ë]rk Ô+~. ø£kÕ]

mìïø£\j·÷´ø£ Çø£ Á|ü»\≈£î eT∞¢ nsTT<fi¢<ëø± @ bÕÁ‘· Ò<äì, H√s¡T eT÷düT≈£îì

nìï nee÷Hê\qT ~>∑$T+>∑T≈£î+≥÷, nHê´j·÷\qT düVæ≤dü÷Ô ≈£Ls√Ãe\dæ+<qì

á s¡Vü≤dü X|ü<∏ä+ eTq≈£î >∑Ts¡TÔ#k Ô+~. bÕÁ‹πøj·TT&ÉT>±ì, bÂs¡T&ÉT>±ì @

∫qï bÕ\q $wüj·÷ìï >∑÷]Ã düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTø√yê\Hêï n~Ûø±s¡T\T Á|ü<ä]Ù+#

u…≥Tº, <ë|ü]ø£+ n+‘ê, Ç+‘ê ø±<äT. eTq &ÉãT“‘√ eTqMT<ä ô|‘·Ôq+ #dü÷Ô

ndü\T »q+ ø£*–+# Çã“+<äT\T Òø£b˛‘ ‘·eT|üì @ N≈£L ∫+‘· Ò≈£î+&Ü

Vü‰sTT>± »]–b˛‘·T+<äμì eTq ù|s¡T‘√ eTq ùde≈£î\T>± ≈£Ls¡TÃqïyêfifl uÛ≤eq.

n+<äTπø mø£ÿ&É @ ñ<√´–ì ì\BdæHê eTqøÏ ‘·s¡#·T m<äTs¡jT´ Á|üXï ªªme]‘√

e÷{≤¢&ÉT‘·THêïy√ ‘Ó\TkÕ?μμ nì.

sêC≤´+>∑+ Á|ükÕ~+∫q ùd«#·Ã¤

sêC≤´+>∑+˝À 19(1)(m) n~Ûø£s¡D˝À bÂs¡T\+<ä]ø° yêø kÕ«‘·+Á‘ê´ìï,

uÛ≤ekÕ«‘·+Á‘ê´ìï n+~+#ês¡T. n˝≤π> 21e n~Ûø£s¡D+˝À J$+# Vü≤≈£îÿ e´øÏÔ

ùd«#·Ã¤qT bı+<äT|ü]#ês¡T. 19(2) n~Ûø£s¡D Á|üø±s¡+ á ùd«#·Ã¤≈£î ø=ìï

ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq |ü]$T‘·T\qT e÷Á‘·yT #·≥º+ <ë«sê $~Û+#·e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

<X uÛÑÁ<ä‘· ø√dü+, $$<Ûä <XÊ\‘√ dü‘·‡+ã+<Ûë\ ø√dü+, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ |ü]s¡ø£åD

ôdô|º+ãsY 3, 2000

|ü{Ïwü #·≥º+‘√H˚ Á|ü»\≈£î

düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ


119

ø√dü+, düe÷»+˝À ˙‹ì, eTsê´<äqT ø±bÕ&É≥+ ø√dü+, ø√s¡Tº\ >ös¡yêìï

ø±bÕ&É≥+ ø√dü+, Hsêìï Áù|πs|æ+#·≈£î+&Ü ìs√~Û+#·&É+ ø√dü+ e÷Á‘·yT e´øÏÔ

ùd«#·Ã¤qT ø=+‘·yTs¡≈£î n<äT|ü⁄#j·Te#·TÃ. n+‘·≈£î$T+∫ @ #·≥º düuÛÑ≈£î, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

yêø kÕ«‘·+Á‘ê´ìï, düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿqT ìs√~Û+# Vü≤≈£îÿ Ò<äT. n˝≤ #ùdÔ n~

sêC≤´+>∑ $s¡T<äΔ+. düTÁ|”+ø√s¡Tº $$<Ûä πødüT\˝À rs¡TŒ\ìdü÷Ô bÕ\q düe÷#ês¡

Vü≤≈£îÿqT sêC≤´+>∑ã<äΔyÓTÆq Vü≤≈£îÿ>± >∑T]Ô+∫+~. 1973˝À ãHÓï{Ÿ ø√˝ŸeTHé

πødüT˝ÀqT— 1975˝À sêCŸHêsêj·TDY πødüT˝ÀqT— 1980˝À mdt.|æ.>∑T|üÔ πødüT˝ÀqT,

1989˝À eTqTuÛ≤wt cÕ e¬s‡dt m˝Ÿ.◊.dæ πødüT˝ÀqT düs√«qï‘· Hê´j·TkÕúq+

ìs¡›«+<ä«+>± Á|ü»\≈£î bÕ\q düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ sêC≤´+>∑+˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\˝À

uÛ≤>∑eTì Á|üø£{Ï+∫+~. nsTTHê ÇHêïfi¢≈£î ≈£L&Ü <X+˝À á Vü≤≈£îÿ≈£î dü¬s’q

s¡÷|ü+ ø£*Œdü÷Ô Á|ü»\≈£î |üìøÏe#Ã #·{≤ºìï #j·T Òø£b˛j·÷s¡T. mH√ï ì|ü⁄DT\

ø£$T{°\T qeT÷Hê #·{≤º\qT s¡÷bı+~+#êsTT. XÖ] ø£$T{° Á|ü‹bÕ~+∫q _\T¢—

Áô|dt øöì‡ Ÿ _\T¢, j·Tdt.◊.ÄsY.&ç À »dæºdt kÕe+‘Y, C≤]® ô|òsêï+&ÓCŸ, ø£Hêï_ÛsêHé,

ìœ Ÿ&, á yê´dü s¡#·sTT‘· ‘·j·÷s¡T#dæq qeT÷q #·≥º+ Ç˝≤ mH√ï s¡ø±\

qeT÷Hê\T n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. ø±ì Ç|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü <Xyê´|üÔ+>± neT\jT´

#·≥º+ e÷Á‘·+ eTq H‘·\≈£î kÕ<Ûä + ø± Ò<äT. Á|ü‹ bÕØº ‘·eT mìïø£\ Á|üD≤[ø£ À

düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿqT >∑÷]Ô Á|ükÕ Ô$+∫+~. ø±ì e÷≥\≈£î, #˚‘·\≈£î

bı+‘·q Ò≈£b˛e&É+ eTq+<ä]ø° n\yêf…Æq |ü+<∏ëjT. Á|ü|ü+#·+˝À |ü]D‹ #Ó+~q

Á|ü‹ Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X¯+˝ÀqT düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\THêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

d”«&ÉHé À 1810 qT+∫ Ç˝≤+{Ï Vü≤≈£îÿ neT\e⁄‘√+~. nyÓT]ø± 1966˝À

Ç˝≤+{Ï #·{≤ºìï #˚dæ |üø£&É“+B>± neT\T|üs¡Tk˛Ô+~. Ä<˚X¯+˝À n+<äTπø

n~Ûø±s¡+˝À ñqï yêfi¢≈£î |üÁ‹ø£\Hêï, düe÷#êsêìï ≈£L|” ≤– ãj·T≥ô|fÒº dü«#·Ã¤+<ä

dü+düú\Hêï Vü≤&É\T. Hêπs«, |òæq¢+&ÉT\˝À 1970˝À, ÁbÕqT‡˝À 1978˝À, ÄÅùdº*j·÷,

q÷´õ˝≤+&é\˝À 1982˝À, ¬øq&Ü˝À 1983˝À, Á^düT˝À 1986˝À, <äøÏåD≤Å|òæø±˝À

1997˝À, ◊sê¢+&ÉT˝À 1998˝À, Á_≥Hé À 2001˝À Ç˝≤+{Ï #·{≤ºìï #XÊs¡T.

nìï Á|üC≤kÕ«eT´ <˚XÊ\˝ÀqT bÕ\q düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ˝À uÛ≤>∑+>± ¬s+&ÉT

n+XÊ\T neT\T˝À ñHêïsTT. n&É>∑≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘ê«\T nìï eTTK´ ìs¡íj·÷\≈£î

dü+ã+~Û+∫ düe÷#êsêìï ‘Ó\bÕ*. n~ø±ø£ n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT Ç‘·s¡ n+XÊ\≈£î

dü+ã+~Û+∫ ì]Δwüº düe÷#êsêìïyê«*.

120


>∑‘· dü+e‘·‡s¡+ E˝…’˝À uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À z düe÷#ês¡

Vü≤≈£îÿ _\T¢qT Á|üyXô|{Ïº+~. n+<äT˝À #ê˝≤ ˝ÀbÕ\THêïsTT. @ n+XÊìø£sTTHê

düe÷#ês¡+ Çyê«\+fÒ 30 |üìs√E\T >∑&ÉTe⁄ ô|{≤ºs¡T. z e´øÏÔ #êe⁄ã‘·T≈£î\

eT<Ûä ø=≥Tº$T{≤º&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT, z bÂs¡T&ç ùd«#·Ã¤πø Á|ü‹ã+<Ûäø£+ ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT

>∑+≥\˝À>± düe÷#ês¡+ n+<äø£b˛‘˚, HÓ\s√E\bÕ≥T MTqy˚TcÕ\T …øÏÿdü÷Ô

≈£Ls¡TÃ+fÒ n~ Á|üe÷<ë\≈£î <ë]rdüTÔ+~. n˝≤π> Á|üuÛÑT‘·«+ <ä>∑Zs¡ n+<äTu≤≥T˝À

ñ+& kÕ<Ûës¡D düe÷#êsêìøÏ ≈£L&Ü 30 s√E\ >∑&ÉTe⁄ìe«≥+ ndü+ã<äΔ+.

Ç+‘· >∑&ÉTe⁄ <ë{≤ø£ ≈£L&Ü ãT~Δ|üPs¡«ø£+>± düe÷#ês¡+ n+~+#·ø£b˛sTTHê

Òø£ ‘·|ü⁄Œ&ÉT düe÷#êsêìï∫ÃHê, Ä n~Ûø±s¡T\≈£î @ •øå± Ò<äT! ‘·|ü⁄Œ#ùdÔ •ø£å≈£î

neø±X+ ø£*Œ+#·ì #·≥º+ e´s¡ú+. n~ ø√s¡\T |”øÏq bÕeTT˝≤+{Ï~. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT

Çø£ #·≥º+ m+<äTø√ ns¡ú+ø±<äT. eTqTwüß\ eTqdüÔ‘ê«\qT e÷sêÃ\ì, #·≥º+˝À

•ø£å\T+&É≥+ e\¢ Á|üjÓ÷»q+ ˝Ò<äì ø=+<äs¡T yê~düTÔHêïs¡T. Ç+‘·ø£Hêï

ndü+ã<äΔyÓTÆq yê<äq eTs=ø£{Ï Ò<äT. ‘·|ü⁄Œ#ùdÔ •ø£å ñ+≥T+<äqï uÛÑj·T+, eT+∫

#ùdÔ >∑T]Ô+|ü⁄, >ös¡e+ ñ+{≤j·Tqï qeTàø£+ düe÷»+˝À ˙‹øÏ, düÅ‘·Œes¡Ôq≈£î

Ä<Ûësê\T ndü\T •ø£å Ò nø£ÿs¡ Ò<äì, eTqTwüß\qT düHêàs¡TZ\qT #<ë›eTì Á|üj·T‹ïùdÔ

n~ eT‘· >∑Ts¡Te⁄\T, eTVü‰‘·Tà\T #˚j·Te\dæq |üì. #·≥º+ |üì eT+∫ì

Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+, #Ó&ÉTì ìs√~Û+#·≥+, ø±ã{Ïº #·{≤ºìï ãT~Δ|üPs¡«ø£+>±

ñ\¢+|òæT+∫q yêfifl≈£î Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ\qT ø±\sêùd yê]øÏ •ø£å $~Û>± ñ+&Ü*.

Çø£ düe÷#ês¡+ n+~+#·ø£b˛‘ bÂs¡T&ç |òæsê´<äT\qT n+<äT≈£îH dü«‘·+Á‘· dü+düú\

@sêŒ≥T á _\T¢ À Ò<äT. πøe\+ Á|üuÛÑT‘·«+ ˝À|ü\ e÷Á‘·yT ¬s+&ÉT n|”Œfi¢≈£î

@sêŒ≥T ñ+~. n+fÒ á Á|üuÛÑT‘·«+˝À yêfió¢ ‘êeTT #dæq <äTXÃs¡ \T, n$˙‹

ãj·T≥|ü&É‘êj·Tì uÛÑj·T|ü&ç yêdüÔyê\qT <ë∫ô|&ç‘˚, Çø£ <ëìøÏ |ü]cÕÿs¡+

ñ+&É<äT. bÂs¡T&ÉT >∑T&É¢|üŒ–+∫ eTÚq+>± #‘·T\T eTT&ÉT#·T≈£îì ≈£Ls√Ãe\dæ+<!

n˝≤π> uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üy˚X¯ô|{Ïºq _\T¢˝À düe÷#êsêìï n+~+#·{≤ìøÏ

$TqVü‰sTT+|ü⁄\T #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñHêïsTT. @<√ ˇø£ e+ø£q düe÷#ês¡+

n+~+#·≈£î+&Ü n~Ûø±s¡T\T ‘·|æŒ+#·T≈£îH˚ neø±XÊìï á $TqVü‰sTT+|ü⁄\T

ø£*ŒdüTÔHêïsTT. nBø±ø£ düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ Ä#·s¡D s¡÷|ü+ <ë˝≤Ã\+fÒ Á|üuÛÑT‘·«+˝À

»]π> neø£‘·eø£\qT Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ ãj·T≥ô|fÒº yê]ì Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*—

n˝≤+{Ï düe÷#êsêìï yÓ\¢&ç#ùd n~Ûø±s¡T\≈£î #·≥º+<ë«sê s¡ø£åD ø£*Œ+#ê*.


121

bÕs¡¢yÓT+≥T eTT+<äTqï _\T¢ À Ä @sêŒ≥T Ò<äT. á ˝ÀbÕ\˙ï ‘=\–+#ê\ì

˝Àødü‘êÔ sê»kÕúHé À eTp›sY øÏkÕHé XøÏÔ dü+|òüT≥Hé, ø±eTHÓ« ŸÔ VüAéTHé ¬s’{Ÿ‡

Ç˙wæjT{Ïyé, nVü≤à<ëu≤<é Àì ø£q÷‡éTsY m&ÉT πøwüHé Øôd]Ã ôd+≥sY e¬>’sê

dü+düú\T, ñ<äé÷\T πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ $»„|æÔ #˚XÊsTT. eTq Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î

H√fió¢HêïsTT>±ì, #Óe⁄\T Òe⁄. ø£fió¢HêïsTT>±ì #·÷&É Òs¡T. n+<äTe\¢ Ä _\T¢

Á|üdüTÔ‘êìøÏ j·T<∏ë‘·<∏ä+>± bÕs¡¢yÓT+≥T ø£$T{° ÄyÓ÷<ä+ bı+~q≥T¢ yês¡Ô §#êÃsTT.

nsTT‘ C≤rj·TkÕúsTT˝À #·≥º+ ø√dü+ y∫#·÷&É≈£î+&Ü ‘·$TfiHê&ÉT, ø£sêí≥ø£,

eTVü‰sêh, >√yê, sê»kÕúHé\˝À düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ #·{≤º\qT ÄyÓ÷~+#ês¡T.

eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À n˝≤+{Ï _\T¢ XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+~ sêh|ü‹ nqTeT‹

ø√dü+ |ü+|æ Hê\Tπ>fiflsTTHê nø£ÿ&É nr>∑r Ò<äT! nsTTHê eT<Ûä Á|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+

Ä #·{≤ºìï ìã+<Ûäq\ s¡÷|ü+˝À neT\T#k Ô+~. á #·{≤º\ìï{Ï À >√yê, ø£sêí≥ø£

sêÅcÕº\ #·{≤º\T eT+∫$.

eTq sêh+ #=s¡e#·÷bÕ*

<˚X¯yê´|üÔ+>± $$<Ûä sêÅcÕº\ nqTuÛÑyê\qT Á|ü|ü+#·<˚XÊ\ #·{≤º\qT

|ü]>∑D˝ÀøÏ rdüT≈£îì ˝Àødü‘êÔ eTq sêÅcÕºìøÏ z qeT÷Hê #·{≤ºìï ‘·j·÷s¡T#dæ

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, Á|ü<Ûëq bÕØº\ Hêj·T≈£î\≈£î |ü+|æ+~. nsTT‘˚ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

NeT≈£î{Ïºq≥T¢ ≈£L&Ü Ò<äT. m|ü⁄Œ&É÷ bÕs¡<äs¡Ùø£‘·qT >∑÷]Ã e÷{≤¢& Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH‘·\T

eTÚqeTTÁ<ä <ë˝≤Ãs¡T! ˝Àødü‘êÔ qT+∫, bÂs¡düe÷»+ qT+∫ edüTÔqï ˇ‹Ô&çe\¢

#·{≤ºìï ‘·«s¡ À ‘ÓkÕÔeTì Á|üuÛÑT‘·«+ |üs√ø£å+>± Vü‰MT Çk Ô+~. @<√ ˇø£ #·≥º+

ø=~›ø±\+˝À sêe#·TÃ. nsTT‘ eTq+ b˛sê&Ée\dæ+~ ø£+{Ï‘·T&ÉT|ü⁄ #·≥º+ ø√dü+

ø±<äT. düs¡sTTq düe÷#ês¡Vü≤≈£îÿ #·≥º+˝À ø=ìï ø£ dü Á|üe÷D≤\T+&Ü*. n‹

‘·≈£îÿe ø±\eé~Û˝À düe÷#êsêqï+~+#·≥+, e´øÏÔ ùd«#·Ã≈£î dü+ã+~Û+∫q

n+XÊ\˝À yÓ+≥H düe÷#êsêìïe«≥+, ãT~Δ|üPs¡«ø£+>± #·{≤ºìï ñ\¢+|òæTùdÔ ø£]ƒq

•ø£å\T y≥j·T+, dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ n~Ûø±s¡T\≈£î n|”Œ\T#ùd M\T ø£*Œ+#·≥+,

düe÷#ês¡ yÓ\¢&çøÏ n‹ ‘·≈£îÿe>±, düŒwüºeTsTTq $TqVü‰sTT+|ü⁄\T ñ+&É≥+,

Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\Ø‘ê´ düe÷#êsêìï yÓ\¢&ç#ùdÔ n~Ûø±s¡T\≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#·≥+`

Çe˙ï düe÷#ês¡ #·≥º+˝À ñ+&Ü*. nìï+{Ï˙ $T+∫ eTs√ dü<äTbÕj·T+

ø£*Œ+#ê*. XÊdüqdüuÛÑ qT+∫ düe÷#êsêìï <ë# kÕVü≤kÕìï Á|üuÛÑT‘ê«\T #j·Te⁄.

XÊdüqdüuÛÑT´\T ‘·eT n~Ûø±sê\T, Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ìs¡+‘·s¡+ b˛sê&ÉT‘·T+{≤s¡T.

122


ø±ã{Ïº XÊdüqdüuÛÑ≈£î n+~+# düe÷#ês¡+ n+‘ê Á|ü»\≈£î ≈£L&Ü yÓ\¢&ÉjT´˝≤

#·≥º+˝À ì]›wüº @sêŒ≥T¢ ñ+fÒ bÂs¡T\≈£î düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ìs¡+‘·s¡+ $düÔè‘·eTe⁄‘·÷

ñ+≥T+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT sê»ø°j·T bÕØº\T, bÂs¡ düe÷»+, |üÁ‹ø£\T, Á|ü#ês¡ kÕ<ÛäHê\T

¬s+&ÉT n+XÊ\ MT<ä <äèwæºì kÕ]+#ê*. yÓTT<ä{Ï~ ≈£+{Ï‘·T&ÉT|ü⁄ #·≥º+ø±ø£ ì»+>±

Á|ü»\≈£î |üìøÏe#Ã~, bÕ\≈£î\≈£î »yêãT<ë]>± #ùd~ nsTTq #·≥º+ e#Ã˝≤

b˛sê&Ü*. ¬s+&√~, Ä #·≥º+ dü]>±Z neT\jT´˝≤, Á|ü»\T <ëìì dü~«ìjÓ÷>∑+

#düT≈£îH˝≤ bÂs¡T*ï ‘·j·÷s¡T#j·÷*. Ç\¢\ø£>±H |ü+&É>∑ø±<äT mH√ï #·{≤º\T

ø±–‘·+ MT<ä ñHêï, yê{Ï Á|üjÓ÷»q+ X¯Sq´+. Á|ü»\≈£î Ä #·{≤º\qT

$ìjÓ÷–+#·Tø√e≥+ ‘Ó*dæq|ü⁄Œ&˚ #·{≤º\e\¢ ùd«#·Ã¤ $ø£dæ+∫ Á|üC≤kÕ«eT´+

|ü⁄˙‘·eTe⁄‘·T+~. bÕ\q düe÷#ês¡Vü≤≈£îÿ. πøe\+ ˇø£ ∫qï dü+düÿs¡Dø±<äT.

<ëìï kÕ~ÛùdÔ Á|üuÛÑT‘·« ìs¡«Vü≤D yÓTT‘·Ô+ Á|ü»\≈£î yÓ\¢&Ée⁄‘·T+~. eTq+ø£fÒº

|üqTï &ÉãT“‘√ Á|üuÛÑT‘·«+ #ùd Ks¡TÃ, ñ<√´>∑T\ |üìrs¡T, #·{≤º\ neT\T, Á|üuÛÑT‘ê«\

ìs¡íj·÷\T` n˙ï eTq≈£î ‘Ó*ùd neø±X¯+ ñ+≥T+~. bÂs¡T\T Á|üuÛÑTe⁄\T

ø±yê\+fÒ eT+∫ #·≥º+ e#Ã˝≤, Ä #·≥º+ dü]>±Z neT\jT´˝≤ bÂs¡düe÷»+

b˛sê&Ü*. n|üŒ{Ï<ëø± bÕs¡<äs¡Ùø£‘· πøe\+ H‘·\ Á|üdü+>±\˝ÀH ø£ì|ædüTÔ+~.

* * *


123

eTq sê»ø°j·T eédüú ã\V”≤q‘·qT kıeTTà #˚düTø=ì dü+|òüT{Ï‘·

Hs¡>±fió¢ Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±sêìï #õøÏÿ+#·Tø√>∑\T>∑T‘·THêïs¡T... Væ≤+dü, #·≥º e´‹πsø£

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T <X+˝À yfiS¢qTø=ì b˛j·÷sTT. e÷y√sTTdüTº\ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\

$düèÔ‹ yê{Ï À eTTKýÓTÆq~. <X+˝À |ü<√e+‘·T uÛÑ÷uÛ≤>∑+ ôd’<ëΔ+‹ø£ Væ≤+dü‘√

‘·\¢&ç\T¢‘√+~. Ç‘·s¡ #√≥¢ ≈£L&Ü $$<Ûä s¡ø±\ Væ≤+dü #Ó\πs>∑T‘√+~.

~Á>±“¤+‹ ø£*–+∫q C…Vü‰Hêu≤<é <äTs¡+‘·s¡+ eTq Á|üuÛÑT‘·« <Ís¡“˝≤´ìï

m+&É>∑{Ïº+~. oÁ|òüT Ä]úø£ eè~Δ ø√dü+ eTq+ |ü&ÉT‘·Tqï ‘·|üq Á|üuÛÑT‘·« yÓ’|òü\´+

e\¢ ø=s¡>±≈£î+&Ü b˛jT Á|üe÷<ä+ ñ+~. Ç<Ó+‘√ Ä+<√fiq ø£*–k Ô+~. eTq+

Ç|ü⁄Œ&ÉT z ∫≈£îÿ düeTdü´qT m<äTs=ÿ+≥THêï+. kÕe÷õø£ ñÁ~ø£Ô\T ‘·–Z,

XÊ+‹`kÕeTs¡kÕ´\T yÓ*¢$]j·÷\+fÒ ‘·«]‘·>∑‹q eè~Δ kÕ~Û+#ê*‡ ñ+≥T+~.

ø±˙, ndæús¡‘·, Væ≤+dü, kÕe÷õø£ dü+|òüT≥s¡¸D e\¢ eè~ΔøÏ rÁe $|òü÷‘·+

ø£\T>∑T‘√+~. ÁbÕ+rj·T, kÕe÷õø£ ndüe÷q‘·\T eT]+‘· ô|]–b˛]–b˛‘·THêïsTT.

á $<Ûä+>± #·÷ùdÔ uÛ≤s¡‘· Ä]Δø£ eédüÔ Ç|ü⁄Œ&=ø£ ≈£L&É*˝À ñ+~. n+‘·s¡Z‘·

|ü]dæú‘·T*ï #·ø£ÿ~<äT›ø√ Òø£b˛‘ n~ |ü{≤º\T ‘·|ü⁄Œ‘·T+~. nes√<Ûë\T ‘=\–ùdÔ

|üs¡T–&ÉT‘·T+~. sê»ø°j·T eédüú m˝≤ düŒ+~düTÔ+<äqï <ëìô|’ uÛÑ$wü ‘·TÔ Ä<Ûës¡|ü&ç

ñ+~. |ü]dæú‹ì j·T<∏ë‘·<∏ä+>± ø=qkÕ>∑ì<ë›e÷, ˝Òø£ sê»ø°j·T dü«s¡÷|ü`

dü«uÛ≤yê\T, Á|üuÛÑT‘·« bÕÁ‘·ô|’ |ü⁄qsê˝À#·q #<ë›e÷?

sê»ø°j·T Á|üÁøÏj·T, |ü]bÕ\q Á|üe÷D≤\T, Ä]Δø£ eè~Δ kÕe÷õø£ düjÓ÷<Ûä `

Ç$ Ä<ÛäTìø£ düe÷»+˝À $&ÉBj·T˝Òì$, C…Vü‰Hêu≤<é dü+|òüT≥q H˚s¡TŒ‘·Tqï

neT÷\ýÓTÆq bÕsƒ¡$T~. yÓTÆ~∏© uÛÑTdüTïs¡à‘Y #Ó|æŒq≥T¢ rÁe ndüe÷q‘·\T, sê»ø°j·T

yÓ’|òü ≤´\ <äTwüŒs¡ ekÕHê\ u≤] qT+∫ z.Ç.dæ.&ç (Ä]úø£ düVü≤ø±s¡, n_Ûeè~Δ

dü+düú) <XÊ\T ≈£L&Ü ‘·|æŒ+#·Tø√ Òø£ b˛j·÷sTT. ì»yÓTÆq sê»ø°j·÷\T >=|üŒ

‘·|üdüT‡ e+{Ï. m+<äTø£+fÒ` n$ e÷qyê[ dü+‘√wü+ ø√dü+ ñ<˚›•+∫q$.

düe÷»+˝Àì nìï esêZ\ ñ»«\ uÛÑ$wü ‘·TÔ ø√dü+ »]π> ø£èwæì nqTdü+<Ûëq+

qe+ãsY 21, 2005

neédüú\qT #·ø£ÿ~<äT›ø√ Òe÷?

124


#˚ùd Á|üÁøÏj˚T sê»ø°j·÷\T. \ø£å + kÕ~Û+#ê\+fÒ sê»ø°j·÷\T ¬s+&ÉT ø°\ø£

\ø£åD≤\T ø£*– ñ+&Ü*‡ ñ+≥T+~. $_Ûqï esêZ\ eT<Ûä düeTs¡dü +` düjÓ÷<Ûä

kÕ~Û+#·&É+ yÓTT<ä{Ï~. Ä]Δø£, e÷qe, dü+kÕú>∑‘· eqs¡TqT ùV≤‘·Tã<äΔ+>±

πø{≤sTT+#·&É+ ¬s+&√~. sê»ø°j·÷\qT dü«˝≤uÛ≤s¡®q≈£î e÷s¡Z+>± ~>∑C≤s¡Ã&É+‘√

Á|üuÛÑT‘·«+ ã\V”≤q|ü&çb˛sTT+~. eTq eédüú #·≥ºã<äΔ‘· s¡T>±]+~. \ø£å\eT+~

uÛÑ$wü ‘·TÔ Á|üe÷<ä+˝À |ü&çb˛sTT+~.

H˚s¡>±fi¢<˚ Vü≤yê

Ä<Û äTìø£, Hê>∑]ø£ Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|üuÛ ÑT‘·« bÕÁ‘·qT düŒwü º+>±

ìs¡«∫+#·˝Òø£b˛j·÷+. |òü*‘·+>±H˚ kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡+ eTq sê»ø°j·÷\T,

Á|üC≤bÕ\q eédüú <ës¡TD+>± $|òü\eTj·÷´sTT. á yÓ’|ò ü\´+ eT÷&ÉT

<äTwüŒs¡ ekÕHê\≈£î <ë]rdæ+~. yÓTT<ä{Ï~`ø°\ø£ $<ÛäT\ ìs¡«Vü≤D˝À Á|üuÛÑT‘·«+

$|òü\yÓTÆ+~. mH√ï ø=‘·Ô ø=‘·Ô u≤<Ûä ‘·\qT HÓ‹Ô¬ø‘·TÔ≈£î+~. ø±ì yê{Ïì düeTs¡ú+>±

ìs¡«]Ô+#· Òø£b˛sTT+~. <ë+‘√ Á|üuÛÑT‘·« dü‘êÔø=&ç>∑{Ïº+~. #·≥º+ #·≥Tºã+&É …’+~.

ø£Ás¡ ñqïyê&ç< ãÁ¬s nH |ü]dæú‹ e∫Ã+~. kÕe÷õø£, sê»ø°j·T, Ä]Δø£ eéVü‰sê˝À¢

Væ≤+dü< eTTK´ uÛÑ÷$Tø£>± e÷]+~. eTq ø√s¡Tº À¢ Hê´j·T+ \_Û+#·ø£ ìsêXÊ

ìdüèŒVü≤\≈£î ˝ÀHÓ’q Á|üC≤˙ø£+` eTÚq+>± u≤<Ûä uÛÑ]+#·&É+ Ò<ë &ÉãT“ ô|{Ïº

Hê´j·T+ ø=qTø√ÿe&ÜìøÏ H˚s¡>±fi¯¢ eTTsƒê\qT, n$˙‹|üs¡T˝…’q b˛©düT\qT

ÄÁX¯sTT+#·&É+ s¡Vü≤dü y˚TMT ø±<äT. eTq düe÷»+˝À Ç|ü⁄Œ&ÉT H˚s¡>±fi¢ Vü≤yê

q&ÉTk Ô+~. eTq sê»ø°j·T eédüú ã\V”≤q‘·qT kıeTTà #˚düTø=ì dü+|òüT{Ï‘·

H˚s¡>±fi¯ó¢ Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±sêìï #˚õøÏÿ+#·Tø√>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. bÕØº\≈£î <Ûäqã\+,

uÛÑT»ã\+, ≈£î\ã\+ ø±yê*. kÕj·TT<Ûä eTTsƒê\ <ë«sêH Ç$ yê{ÏøÏ \_ÛkÕÔsTT.

Ç+<äT≈£î ã<äT\T>± Hs¡>±fió¢ Á|üuÛÑT‘·« s¡ø£åD ø√s¡Tø=+{≤s¡T. #·{≤ºìï neT\T #ùd

$uÛ≤>∑+ô|’ ìj·T+Á‘·D ø±yê\+{≤s¡T. ñuÛÑj·T‘ês¡ø£yÓTÆq á @sêŒ≥T e\¢ j·÷e‘Y

sê»ø°j·T eédüú ~Á>∑“¤eT >=*ù| kÕúsTT˝À Hs¡Á>∑düÔyÓTÆb˛sTT+~. eTq Á|üC≤kÕ«$Tø£

eédüú≈£î, #·≥ºã<äΔbÕ\q≈£î rÁe $|òü÷‘·+ ‘·–*+~.

¬s+&√~` Ä]úø£ ìs¡íj·÷\T, kÕ<Ûës¡D yêDÏ»´ ˝≤yê<M˝À¢ ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·«+

n‹>± CÀø£ + #düTø=+{À+~. |òü*‘·+>±` &ÉãT“, ôVA<ë, ÁbÕ|üø£+‘√ ≈£L&ÉTø=qï

sê»ø°j·÷\T kÕ<Ûës¡DyÓTÆb˛j·÷sTT. …’ôdHé‡` |ü]à{Ÿ ø√{≤ sêC´+˝À Á|üuÛÑT‘·«


125

n~Ûø±s¡T\ <Ûäq<ëVü≤+ $T‹MT]+~. dü«˝≤uÛ≤ù|ø£å e÷eT÷ …’b˛sTT+~. uÛÑ÷$T

]ø±s¡T¶ bı+<ä≥+ yÓTT<ä\Tø=ì ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡ ìy~ø£ (m|òt.◊.ÄsY)qT qyÓ÷<äT

#j·T&É+ es¡≈£î eTÚ*ø£ Á|üC≤ùde\T n‘· ~Ûø£ Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+<äTu≤≥T˝À Ò≈£î+&Ü

b˛‘·THêïsTT. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>±ìøÏ ø√]q+‘· &ÉãT“ eTT≥ºC…_‘ ‘·|üŒ yê]øÏ

á dü<äTbÕj·÷\T <äø£ÿ&É+ Ò<äT. Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T˝À¢ #ê˝≤eT+~ $wüe\j·T+˝À

∫≈£îÿø=Hêïs¡T. ìC≤j·Tr|üs¡T˝…’q m+‘√ eT+~ düsêÿØ ñ<√´>∑T\T |ü]dæú‹ì

#·ø£ÿ~<ä› Òø£ ìdü‡Vü‰j·TT\T>± ñ+&çb˛e\dæek Ô+~. n~Ûø±s¡ |ü<ä$ nqï~ H&ÉT

e÷¬sÿ{Ÿ düs¡≈£î>± e÷]b˛sTT+~. @ $<Ûä+>±HÓ’Hê düπs n~Ûø±sêìï n+<äTø√e&ÜìøÏ

uÛ≤ØjÓT‘·TÔq nÁø£eT <ÛäHêìï e´j·T+ #düTÔHêïs¡T. n~Ûø±sêìï Vü≤düÔ>∑‘·+ #düTø√e&ÉyT

|üs¡e÷e~Û>± e÷]+~. sê»ø°j·÷\T #j·T&É+ ô|<ä› yê´bÕs¡+>± ‘·j·÷¬s’+~.

n~Ûø±s¡ |ü<ä$ Áô|’y≥T kı‘·TÔ>± e÷]+~. n~Ûø±s¡T\ ã~©\T, $$<Ûä ≤yê<M˝À¢

eTT&ÉT|ü⁄\T, H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq eédüúô|’ ìj·T+Á‘·D e+{Ï$ n~Ûø±s¡ <äsêŒìøÏ

Äqyêfiófl>± e÷sêsTT. n~Ûø±sêìï á $<Ûä+>± <äT]«ìjÓ÷>∑+ #j·T&É+ e\¢

Á|üuÛÑT‘·«+ #·≥ºã<äΔyÓTÆq bÕ\q n+~+#· Òø£b˛‘√+~. Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+

nÁø£eT |ü<ä Δ‘·T\qT nqTdü]k˛Ô+~. <ëìe\¢ Væ≤+dü, ndæ ús¡‘· eT]+‘·

ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. kÕúìø£ |ü]dæú‘·T\qT ã{Ïº nHø£ s¡ø±\T>± Væ≤+dü #Ó\πs>∑T‘√+~.

Á|üuÛÑT‘·« eédüú #·≥º e´‹πsø£ eéVü‰s¡ XË’ Ò á nsê#·ø£‘ê«ìøÏ, ‘·TbÕøÏ dü+düèÿ‹øÏ

eT÷\ø±s¡D+.

∫es¡>±` Á|üC≤ ùde\T, $<ä , Äs√>∑ s¡+>±\≈£î düùV≤‘·Tø£+>± eqs¡T\

πø{≤sTT+|ü⁄, ìs¡«Vü≤D˝À Á|üuÛÑT‘·«+ $|òü\+ ø±e&É+‘√` á s¡+>±\T <ës¡TD+>±

<Óã“‹HêïsTT. Á>±eTd”eT˝À¢ì ø=ìï y\T, \ø£å\ eT+~ u≤\\ ÄX\T 1960\

es¡≈£î ≈£L&Ü düJe+>±H ñ+&$. ì\<=≈£îÿ≈£îH neø±XÊ\T ñ+&$. uÛÑ$wü ‘·TÔô|’

qeTàø£+ ñ+&˚~. ù|<ä]ø£+ ≈£L&Ü Ç+‘· <äTs¡“¤s¡+>± ñ+&˚~ø±<äT. n+‘·+‘·

e÷Á‘·yT #·<äTe⁄ø=qïyês¡T ôd’‘·+ ô|<ä›>± HÓ’|ü⁄D´+ Òø£b˛sTTHê dü+|ü<ä düèwæº À

bÕ\T|ü+#·Tø=H˚yês¡T. ìC≤ìøÏèTìwæ nedüsê\qT rπsÃ edü÷Ô‘·Œ‹Ô, ùde\

ø£\Œq˝ÀH ì»yÓTÆq dü+|ü<ä Ç$T&ç ñ+~. <X+˝À #·<äTe⁄≈£îqï ìs¡T<√´>∑ j·TTe≈£î\

dü+K´ Á|üdüTÔ‘·+ ¬s+&ÉT ø√≥¢≈£î ô|’H. Væ≤+dü≈£î, nsê#·ø£‘ê«ìøÏ á uÛ≤Ø ìs¡T<√´–‘·

ø±s¡DeTe⁄‘√+~.

126


Væ≤+dü, #·≥º e´‹πsø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T <˚X¯+˝À y˚fi¯S¢qTø=ì b˛j·÷sTT.

e÷y√sTTdüTº\ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\ $düèÔ‹ yê{Ï À eTTKýÓTÆq~. <X+˝À |ü<√e+‘·T

uÛÑ÷uÛ≤>∑+ ôd’<ëΔ+‹ø£ Væ≤+dü‘√ ‘·\¢&ç\T¢‘√+~. Ç‘·s¡ #√≥¢ $$<Ûä s¡ø±\ Væ≤+dü

#Ó\πs>∑T‘√+~. ø±˙ yê{ÏøÏ ø±s¡D≤\T πø $<ÛäyÓTÆq$. Væ≤+dü #Ó\πs–q #√≥¢

XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\ |ü⁄qs¡T<äΔs¡D≈£î dü«\Œø±*ø£ #·s¡ \T nedüs¡yT. ø±˙ ` ndü\T

s¡T>∑à‘·≈£î n~ dü¬s’q ∫øÏ‘·‡ ø±<äT. eT] düeTdü |ü]cÕÿs¡eTe⁄‘·T+<äì eTq+

Ä•+#·&ÜìøÏ dü¬s’q ø±s¡D≤\T ñHêïj·÷? uÛÒwüß>±Z ñHêïsTT. <X+˝Àì nHø£

ÁbÕ+‘ê\T Ç+ø± yÓqø£ã& ñqï|üŒ{Ïø°, Ç+‘·≈£î eTT+<äT mqï&É÷ Òq+‘· y>∑+‘√

Ä]Δø£ eè~Δ kÕ~ÛdüTÔHêï+. $düèÔ‘·eTe⁄‘·Tqï eT<Ûä ‘·s¡>∑‹, düe÷#ês¡ $|ü¢e+,

ô|s¡T>∑T‘·Tqï j·TTeXøÏÔ |ü]es¡Ôq≈£î Á|ü<Ûëq+>± <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·THêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«

eédüú\T #·‹øÏ\|ü&çq|üŒ{Ïø°, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Á|üÁøÏj·T ÁbÕuÛÑe+ ø√˝ÀŒ˝Ò<äì

m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT s¡TEee⁄‘·÷He⁄+~. eTq sê»ø°j·T, kÕe÷õø£ eédüú À¢ >=|üŒ

e÷s¡TŒ ‘e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq düTdæús¡‘·qT, kÕeø±XÊìï á n+XÊ\T eTq≈£î

ø£*ŒdüTÔHêïsTT.

dü+düÿs¡D\≈£î u≤≥ yj·÷*

eTq+ @$T #j·÷\qï~ eTTCÒ‹ ø£+ø£D+. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ #·≥ºã<äΔbÕ\q

ÁbÕ<ÛëHê´ìï |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. #·{≤ºìï neT\T |üs¡∫q+‘·

e÷Á‘êq, Òø£ Ä<ÛäTìø£ e÷s¡D≤j·TT<Ûë\qT uÛ≤Ø>± düeT≈£Ls¡TÃø=qï+‘· e÷Á‘êq

#·≥ºã<äΔbÕ\q kÕ~Û+∫q≥T¢ ø±<äT. XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\T, #·≥º+` Hê´j·T+, ìcÕŒøÏåø£

düeTs¡ú Hs¡|ü]XÀ<Ûäq` Çe˙ï ø£*ùdÔH #·≥ºã<äΔ bÕ\q. dü‘·«s¡ düeTs¡ú Hê´j·T+

ø√dü+ düeTÁ>∑ Hê´j·Tdü+düÿs¡D\T, »yêãT<ë] ø£*–q dü«‘·+‘·Á Hs¡ |ü]XÀ<Ûäq—

b˛©düT <äfi≤s¡T\qT Ä<äTìø°ø£]+#·&É+` n$ e÷qe‘·«+‘√ eéVü≤]+#˚˝≤

#·÷&É≥+— n\¢s¡T¢ #Ó\πs–q|ü⁄Œ&ÉT ‘·ø£åD+ s¡+>∑Á|üyX+ #dæ |ü]dæú‘·T*ï n<äT|ü⁄˝ÀøÏ

‘Ó#Ã dü‘êÔ— XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\qT ø±bÕ&+<äT≈£î düMTø£è‘· #·s¡ \T... eTq düe÷»+˝À

#·≥ºã<äΔbÕ\q |ü⁄qs¡T<äΔs¡D≈£î nedüs¡eTjT´ eT÷\düÔ+uÛ≤*$. ¬s+&√~` |üø£ÿ<√e

|ü{Ïºq Á|üC≤kÕ«$Tø£ sê»ø°j·÷\qT Áø£e÷qT>∑‘· dü+düÿs¡D\ <ë«sê düeTs¡ú+>±

‹]– |ü{≤º\¬øøÏÿ+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. sê»ø°j·÷\T, |ü]bÕ\q eédüú\

qT+∫ Ä]Δø£ s¡+>∑+ ø±˙, düe÷»+ ø±˙ s¡ø£åD bı+<ä˝Òe⁄. Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\

ÁbÕ<∏äe÷´\T e÷sêÃ*. düeTÁ>∑‘·qT ô|+bı+~+#ê*. Á|ü‹uÛÑπø |ü≥º+ ø£{≤º*.


127

ñ‘·ÔeT ùde\T n+~+#ê*. Ç+<äT≈£î <√Vü≤<ä|ü& sê»ø°j·T e´eùdú H&ÉT eTq≈£î

nedüs¡+. Á|üdüTÔ‘· sê»ø°j·T ne´edüú kÕúH˚ dü]ø=‘·Ô |ü]bÕ\q dü+düèÿ‹ì

HÓ\ø=˝≤Œ*. n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D, ø°\ø£ s¡+>±˝À¢ <oj·T |ü]C≤„q+, Á|ü‹ kÕúsTT˝À

»yêãT<ë]‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï n~Ûø±sêìøÏ M\T ø£*Œ+#˚ |ü]bÕ\q dü+düÿs¡D˝Ò

Bs¡Èø±\+˝À dü‘·Œ¤*‘ê\T ÇkÕÔsTT. eè~ΔøÏ ìs√<Ûäø±\T>± ø±≈£î+&Ü Áù|s¡ø±\T>±

|üì#kÕÔsTT. ∫es¡>±` $<ä Äs√>∑ +, eTÚ*ø£ s¡+>±\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü<Ûëq+>±

<äèwæº kÕ]+#ê*. uÛ≤Ø ô|≥Tºã&ÉT\T— ùde\qT dü+ã+~Û+∫ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê˝À¢

düeTÁ>∑ e÷s¡TŒ\T` #s¡TŒ\T— düeTs¡úyÓTÆq, eè‹Ô|üs¡yÓTÆq ìs¡«Vü≤D— »yêãT<ëØ‘·q+

ø√dü+ dü]ø=‘·Ô |ü<äΔ‘·T\T, b˛{° yê‘êes¡D+— bÂs¡T\≈£î uÛ≤>∑kÕ«eTT\≈£î ‘·–qìï

n~Ûø±sê\ ø£\Œq` Ç$ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T ø±yê*. ˇø£ C≤‹>±

Çe˙ï kÕ~Û+# dü‘êÔ eTq≈£î ñ+~. <XÊìï |ü⁄qs¡T‘Ôõ‘·+ #j·T&ÉyT eTq ‘·ø£åD

ø£s¡Ôe´+.

* * *

128


<ë|ü]ø£+ ˝Ò≈£î+&Ü, kÕe÷qT´\≈£î n+<äTu≤≥T˝À, »yêãT<ëØ>±

ñ+&˚ bÕ\q nedüs¡eTì nìï bÕØº\yês¡÷ n+^ø£]düTÔHêïs¡T. Ä#·s¡D˝ÀøÏ

e#Ãdü]øÏ e÷Á‘·+ yÓqTø±&ÉT‘·THêïs¡T. ø£ãTs¡¢‘√ ø±\+ yÓ\¢ãT#·TÃ‘·THêïs¡T. sê»ø°j·T

bÕØº\qT dü+düÿ]+#ê\Hêï, mìïø£\T ùd«#·Ã¤>±, Hê´j·T+>± »]– eT+∫yês¡T

kÕj·Tø£‘·«+˝ÀøÏ sêyê\Hêï` C≤rj·T kÕúsTT˝À bÕs¡¢yÓT+≥T #·≥º+ #˚ùdÔH˚

kÕ<Ûä eTe⁄‘êsTT. πø+Á<ä, sêh dü+ã+<Ûë\qT |ü⁄q]ïs¡«∫+#ê\Hêï sêC≤´+>±ìï

düe]+#ê*‡ ñ+≥T+~. n+<äT≈£î bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\˝À eT÷&ç+≥ ¬s+&ÉT

e+‘·T\eT+~ ÄyÓ÷<ä+‘√bÕ≥T, ø£˙dü+ dü>∑+ sêÁcÕº\ XÊdüqdüuÛÑ\ eT<ä›‘·T

ñ+&Ü*. ìC≤sTTr>± |ü]bÕ*+#·>∑\ düTdæús¡ Á|üuÛÑT‘ê«\ @sêŒ≥T≈£î ‘·–q

dü+düÿs¡D\ ø√dü+ ≈£L&Ü sêC≤´+>∑ dües¡D\T ‘·|üŒe⁄. Á|ü»\≈£î düø±\+˝À

Hê´j·T+ n+<ë\+fÒ, ø=ìï πø+Á<ä #·{≤º\‘√bÕ≥T, ø=+‘· yTs¡≈£î sêC≤´+>±ìï

düe]+#ê*‡ sêe#·TÃ. ìcÕŒøÏåø£+>± sêC≤´+>∑ dü+düú ìj·÷eTø±\T »s¡>∑&ÜìøÏ,

|ü\T $<Ûë\ n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìï ìyê]+#·&ÜìøÏ πø+Á<ä #·{≤º\T e÷sêÃ*—

ˇø√ÿ dü+<äs¡“¤+˝À sêC≤´+>±ìï ≈£L&Ü e÷s¡Ãe\dæ edüTÔ+~.

bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\T`düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ

Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T\˝À ndü\T ÀødüuÛÑ\˝À yÓTC≤]{° düuÛÑT´\ eT<äΔ‘·T‘√ Á|üuÛÑT‘·«+

@sêŒ≥T ø±e&ÉyT >∑>∑qyÓTÆb˛‘√+~. @<√ s¡ø£+>± πø+Á<ä+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥sTTHê

n~ ‘·T$Tà‘ }& eTT≈£îÿ˝≤ eT÷Hêïfi¢ eTT#·Ã≥sTTb˛‘·Tqï~. Ç{°e* ø±\+˝À

|ü\T dü+|òüT≥q\T Á|üuÛÑT‘ê«\ ÄXø£Ô‘·≈£î n<ä›+|ü&ÉT‘·THêïsTT. ˝ÀødüuÛÑ À @bÕØº

ø±<äHêï_\T¢\T Á|üyXô|≥º≥yT ø£wüºkÕ<Ûä eTe⁄‘·Tqï~. eTVæ≤fi\≈£î #·≥ºdüuÛÑ\˝À

eT÷&√ e+‘·T d”≥T¢ πø{≤sTT+#ê\H Á|ü‹bÕ<äqqT >∑TÁC≤ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À

Á|üy˚X¯ô|≥º˝Òø£b˛sTT+~. n˝≤π> Çq÷‡¬sqT‡ Áô|’y˚{°ø£s¡D, $<äT´‘Ys¡+>∑+

dü+düÿs¡D\T, Á|ükÕs¡ uÛ≤s¡‹, ù|f…+≥¢ _\T¢\ $wüj·T+˝À Á|üuÛÑT‘ê«\T |ü&ÉT‘·Tqï

Ks¡TÃ Òì dü+düÿs¡D˝§Ô

eT+∫bÕ\q≈£î lø±s¡+

»qe] 18, 1999


129

n>∑#ê≥T¢ n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. bÕs¡¢yÓT+≥Ø eédüú À ñqï n‹ eTTKýÓTÆq kÂ\uÛÑ +

@eT+fÒ— Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #·≥ºdüuÛÑ˝À yÓTC≤]{° eT<ä›‘·T ñ+≥T+~. ø±ã{Ïº

düTHêj·÷dü+>± #·{≤º\qT Á|ü‹bÕ~+∫ ÄyÓ÷~+#·e#·TÃ. ndü\T düuÛÑ À #·≥º+

Á|ü‹bÕ<äqqT Á|üyXô|≥º&ÉyT nkÕ<Ûä yÓTÆ‘ bÕs¡¢yÓT+≥Ø eédüú ñìπø Á|üe÷<ä+˝À

|ü&É¶≥Tº …ø£ÿ! n‹ø£wüº+ MT<ä Á|ü‹bÕ<äq ˝ÀødüuÛÑ ÄyÓ÷<ä+ bı+~Hê, m>∑Te düuÛÑ

nsTTq sê»´düuÛÑ ≈£L&Ü ÄyÓ÷~+#·ì< n~ #·≥º+ ø±<äT. ˇø£ÿ Ä]úø£ dü+ã+<Ûä

$wüj·÷\˝À e÷Á‘·yT sê»´düuÛÑ n+^ø£]+∫Hê, n+^ø£]+#·ø£b˛sTTHê #·{≤º\T

#j·T&É+ kÕ<Ûä + ø±<äT. á |ü]dæú‘·T˝À¢ m+‘· n‘· edüs¡yÓTÆHê sêC≤´+>∑ dües¡D\≈£î

Á|üj·T‹ï+#·&É+ <äTkÕ‡Vü≤düyT. ne⁄‘·T+~. >∑TÁC≤ Ÿ, yêCŸù|sTT Á|üuÛÑT‘ê«\T eTVæ≤fi≤

_\T¢qT Á|üyXô|≥º≥+ ø£+{Ï‘·T&ÉT|ü⁄ eéVü‰s¡yT>±ì ì»+>± |òü*‘ê\qT Ä•+∫

ø±<äT. |òü*‘·+ Òø£b˛sTTHê düπs, @<√ #j·T{≤ìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡ì Á|ü»\˝À¢

ÁuÛÑeT ø£*Œ+#·≥yT Ç˝≤+{Ï Á|üj·T‘êï\ yÓqTø£ ndü\T øÏ≥T≈£î! á dü+<äs¡“¤+˝À

ˇø£ Á|üX¯ï ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·T+~. e÷eT÷\T |ü]bÕ\H˚ Ç+‘· ~q~q>∑+&É+>±

q&ÉTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT Çø£ <˚X¯+˝À XÊ+‹j·TT‘·+>±, sêC≤´+>∑ã<äΔ+>± bÕ\Hê

dü+düÿs¡D\≈£î neø±XyT~? <X+ Ç˝≤ ≈£î+–b˛e\dæ+<Hê? 21e X‘êã›+˝ÀøÏ

n&ÉT>∑Tô|fÒº ‘·s¡TD+˝À uÛ≤s¡‘· Á|ü»\T $T–*q Á|ü|ü+#·+ eTT+<äT ‘·\\T

~+#·Tø√e\dæ+<Hê? bÕ\q u≤>∑T|ü&ÉT‘·T+<äì Á|ü»\T Ä•+#·≥+ e´s¡úyTHê?

ø±düÔ |ü]øÏ+∫ #·÷ùdÔ n˝≤+{Ï ìπs«<ä+ nø£ÿs¡ Ò<äì, eT+∫ |òü*‘ê*ï Çe«>∑\

bÕ\Hê dü+düÿs¡D\≈£î mH√ï e÷sêZ\THêïj·Tì >√#·]düTÔ+~. Ç+‘·{Ï dü+øå√uÛÑ+˝Àq÷

kÕ~Û+#·>∑\ dü+düÿs¡D\ >∑T]+∫ ø=+#Ó+ ì•‘·+>± |ü]o*+#ê*. Á|üdüTÔ‘·

|ü]dæú‘·T\˝À C≤rj·T kÕúsTT˝À e÷s¡TŒ\T kÕ<Ûä + ø±q+<äTq kÕúìø£+>±, sêh

kÕúsTT˝À #|ü≥º>∑*–q e÷s¡TŒ\ MT<ä <äèwæº kÕ]+#·≥+ ÁX‚j·Tdüÿs¡+. πø+Á<ä+˝À

Á|üuÛÑT‘ê«\T m+‘· ù|\e+>±, ã\V”≤q+>±, ndæús¡+>± ñHêï sêÁcÕº\˝À eT≥T≈£î

#ê˝≤ es¡≈£î düTdæús¡ Á|üuÛÑT‘ê« Ò @s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT. sêÁcÕº\˝À ∫≈£îÿ @eT+fÒ, @

dü+düÿs¡D #˚|ü{ÏºHê <ëìe\¢ KC≤HêMT<ä ãs¡Te⁄ |ü&É>∑÷&É<äT. <ë<ë|ü⁄ nìï

sêÁcÕº\T ~yêfi≤rùd |ü]dæú‘·T˝˝À ñHêïsTT. |ü\Te⁄s¡T Hêj·T≈£î\T, n~Ûø±s¡T\T

sê»uÛÀ>±\qTuÛÑ$dü÷Ô Á|üC≤<ÛäHêìï kÕ«Vü‰ #düTÔHêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê\T e÷Á‘·+

U≤∞>± ñ+≥THêïsTT. |üqTï\T Ç|üŒ{Ïπø >∑]wükÕúsTTøÏ #s¡T≈£îqï+<äTq &ÉãT“ Ks¡ÃjT´

dü+düÿs¡D\T m+‘· eT+∫$ Á|ü‹bÕ~+∫Hê Á|üjÓ÷»q+ ñ+&É<äT. n]∫ ô|{ÏºHê

130


ø±˙ sê\ø£b˛e≥+‘√, #ê˝≤ eT+~ Á|ü‹bÕ<äq\T ≈£L&Ü ø±–‘ê\≈£î,

ñ|üHê´kÕ\≈£î |ü]$T‘·eTe⁄‘·THêïsTT. n+<äTe\¢ Ks¡TÃ Òì dü+düÿs¡D\ô|’ <äèwæº

kÕ]+#ê*. m+‘· Ks¡TÃ Òì dü+düÿs¡D\sTTHê düπs` $wüj·T+˝À nìï esêZ\T,

bÕØº\ eT<Ûä düjÓ÷<Ûä Òø£b˛‘ neT\T #j·T&É+ ≈£î<äs¡<äT. n+<äTπø bÕØº\˙ï

n+^ø£]+#·>∑\, Á|ü»\˝À nìï esêZ\yês¡T ÄyÓ÷~+#·>∑\ dü+düÿs¡D*ï #·≥º

s¡÷|ü+˝À ‘Ó∫Ã neT\T #j·÷*. m˝≤+{Ï dü+düÿs¡D\T #|ü{ÏºHê @<√ #dæq≥T¢

ø£ì|æ+#·≥+ ø±ø£, ì»+>± yê{Ï neT\Te\¢ sê»´ e´edüú À >∑D˙j·TyÓTÆq e÷s¡TŒ

e∫Ã, Á|ü»\≈£î eT+∫ |ü]bÕ\q n+< e÷s¡Z+ düT>∑eT+ ø±yê*. á \ø£åD≤\Tqï

dü+düÿs¡D\T ndü\T @yÓTÆHê ñHêïj·÷? ø±düÔ $wüj·T |ü]C≤„q+, ∫‘·ÔXó~Δ ˝À‘Ó’q

Ä˝À#·q ñ+fÒ sêh+˝À neT\T #j·T&ÜìøÏ Ç˝≤+{Ï \ø£åD≤\Tqï dü+düÿs¡D\T

mH√ï ø±qekÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘ê\T` dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºs¡T¢. #ê˝≤

@fi¯ó¢>± Á|üuÛÑT‘ê«\T Ç˝≤+{Ï bÂs¡|üÁ‘ê\T ‘ÓkÕÔeTì ø£ãTs¡T¢ #ÓãT‘·THêï>±ì—

}ø£<ä+|ü⁄&ÉT ñ|üHê´kÕ*#˚Ã ô|<ä›\≈£î ndü\T ny˚$T{À düŒwüº+>± ‘Ó*j·Te⁄.

‘Ó*dæHê, yê{Ïì m˝≤ s¡÷bı+~+#ê˝À, @ $<Ûä+>± neT\T #Ój·÷´˝À düT‘·sêeT÷

‘Ó*j·T<äT! n+<äTπø Á|üuÛÑT‘ê«\T j·T<∏ëÁ|üø±s¡+ ø£ãTs¡¢‘√ ø£&ÉT|ü⁄ ì+|ü⁄‘·THêïsTT.

bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |üÁ‘·+ n+fÒ Á|üuÛÑT‘·« ùde\T dü]>±Z n+<˝≤, yê{Ï À »yêãT<ëØ‘·q+

ñ+&˝≤ Á|ü»\≈£î #·≥ºã<ä› Vü≤≈£îÿ*ï ø£*–+# |üÁ‘·+. Á_≥Hé À C≤HéyT»sY Á|üuÛÑT‘·«+

á <äXÊã›+˝ÀH yÓTT<ä{Ï>± dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºs¡¢qT Á|üyXô|{Ïº+~. yê{Ï <ë«sê Á|ü‹

Á|üuÛÑT‘·« ùde $wüj·T+˝ÀqT ì]›wüº $esê\T bı+<äT|ü]∫ Á|ü»\≈£î #·≥ºã<ä› Vü≤≈£îÿ*ï

ø£*Œ+#ês¡T. (1) Äj·÷ Á|üuÛÑT‘·« ùde\qT Á|ü»\≈£î n+~+#˚ e´øÏÔ/ e´≈£îÔ\T

mes¡T? (2) ùde Á|ü»\≈£î @jT Á|üe÷D≤\‘√ n+<ë*? ñ<ëVü≤s¡D≈£î` »qq

dü]º|òæπø{Ÿ ø±yê\+fÒ. m+‘· ø±\+˝À, @ s¡÷|ü+˝À, @jT düe÷#êsê\‘√ ÇkÕÔs¡T?

BìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+ ùde\qT n+~kÕÔeTì #·≥ºã<äΔ Vü‰MTì

Çyê«*. (3) Ä ùdeqT Vü‰MT Ç∫Ãq $<Ûä+>± n+~+#· Òø£b˛‘, bÂs¡T\øÏ#Ã

|ü]Vü‰s¡+ @$T{Ï? n+~+#·ì e´≈£îÔ\≈£î |ü& •ø£å @$T{Ï? `Á|ü‹ Á|üuÛÑT‘·« ùde

$wüj·T+˝À á $<Ûä+>± |üÁ‘ê\T s¡÷bı+~+∫ yê{ÏøÏ #·≥ºs¡÷|ü+ e∫Ã Á|üø£{Ï+#ê*.

n< dæ{Ï»Hé‡ #ês¡ºsY. n˝≤π> #ê˝≤ ø±\+>± Á|ü#ês¡eTe⁄‘·Tqï dü+düÿs¡D` Á|ü»\≈£î

bÕ\Hê düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ìs¡+‘·s¡+ nìï bÕ\Hê e´eVü‰sê\≈£î dü+ã+~Û+∫q

|üP]Ô düe÷#ês¡+ n+<äT≈£îH Vü≤≈£îÿ bÂs¡T\≈£î #·≥ºã<äΔ+>± ø£*Œ+#ê*. Á|ü»\≈£î


131

bÕ\Hê düe÷#ês¡+ n+~+#˚ u≤<Ûä´‘·qT ñ\¢+|òæT+∫Hê, ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>±

s¡Vü≤kÕ´\qT <ë∫Hê, n˝≤+{Ïyê]øÏ •ø£å $~Û+#·&ÉyT>±, bÂs¡T\≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+

n+<ë*.

kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+

kÕúìø£+>± ì]›wüº u≤<Ûä ‘·\T, n+<äT≈£î ‘·>∑Z eqs¡T\T, Ä $wüj·÷\qT #·÷ùd

Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\ MT<ä n»e÷sTTw”` á eT÷&ç+{Ï˙ kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î

n|üŒC…bÕŒ*. á s¡ø£yÓTÆq n~Ûø±s¡ $uÛÑ»q\qT |ü+#êj·TrsêCŸ, eTTìdæbÕ©º\

#·{≤º\ e÷s¡TŒ‘√ sêh kÕúsTT˝ÀH kÕ~Û+#·e#·TÃqT. sêh+˝À düT\uÛÑ+>± #|ü≥º>∑\

eTs√ dü+düÿs¡D, Á|üuÛÑT‘·« ùde\ nedüs¡+ ñqï \_Δ<ës¡T\≈£î yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q

u≤<Ûä ‘·qT, n»e÷sTTw”ì n|üŒ–+#·≥+, Ç{°e\ s¡TbÕs¡T<ä\ s¡+>∑+˝À kÕ>∑T˙{Ï

dü+|òü÷\ <ë«sê ˇø£yTs¡≈£î á Á|üj·T‘·ï+ »]–+~. n˝≤π> ø=ìï ˝ÀbÕ\THêï,

$<ë´ø£$T{°\ <ë«sê bÕsƒ¡XÊ\\ u≤<Ûä ‘·qT $<ë´s¡Tú\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\øÏ#êÃs¡T. M{Ï À

˝ÀbÕ\qT düe]+#·≥+‘√bÕ≥T, ì]›wüº+>± \_›<ës¡T\qT >∑T]Ô+#·>∑\ Ç‘·s¡

s¡+>±\≈£L á |ü<äΔ‹ì $düÔ]+#ê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{°\T |üP]Ô>±

Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+∫q yê] nBÛq+˝À ñHêïsTT. n˝≤π> πswüHécÕ|ü⁄\T, eTTìdæ|ü Ÿ

yês¡T¶\ kÕúsTT˝À bÂs¡ ùde\T` M{Ïô|’ nø£ÿ&ç \_›<ës¡T\πø n»e÷sTTw”

ñ+&Ü*. eT<Ûä Á|ü<XŸ À ~–«»jYTdæ+>¥ Á|üuÛÑT‘·«+ bÕ\Hê düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ø£*Œdü÷Ô

#·≥º+ ydæ+~. Á|ü»\≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä >±s¡+{° |ü<∏äø±ìï` $<ë´ Vü‰MT |ü<∏äø£+

(Ç.õ.mdt) ù|]≥ neT\T #dæ 18HÓ\\ ø±\+˝À 19y\ ô|’∫\T≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£

bÕsƒ¡XÊ\*ï n‹ ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√, kÕúìø£ Á|ü»\ ‘√&ÜŒ≥T‘√ @sêŒ≥T #dæ+~.

eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À #˚|ü{Ïºq eTs√ eT+∫ dü+düÿs¡D` kÕúìø£+>± dü‘·«s¡ Hê´j·T+

n+~+#·{≤ìøÏ M\T>± Á>±MTD ø√s¡Tº\ @sêŒ≥T≈£î #·≥º+. 1995˝À mHé.{Ï.ÄsY

Á|üuÛÑT‘·«+ Ç< \ø£å +‘√ Hê´j·T |ü+#êj·Tr\ #·{≤ºìï XÊdüqdüuÛÑ À ÄyÓ÷~+|üCÒdæ

πø+Á<ëìøÏ |ü+|æ+~. Á|üdüTÔ‘· Á|üuÛÑT‘·«+ Ç< \ø£å +‘√ Hê´j·T |ü+#êj·Tr\ #·{≤ºìï

XÊdüqdüuÛÑ\˝À ÄyÓ÷~+|üCÒdæ πø+Á<ëìøÏ |ü+|æ+~. Á|üdüTÔ‘· Á|üuÛÑT‘·«+ <ëìï eT∞¢

yÓqøÏÿ rdüT≈£î+~. n+<äT˝À ø=ìï n+XÊ\ô|’ $yê<ë\T+&Ée#·TÃ. yê{Ïì e÷]Ã

kÕúìø£ Hê´j·TkÕúHê\T |üP]Ô>± Hê´j·T e´edüú nBÛq+˝À ñ+&˝≤ e÷s¡TŒ\T #dæ

#·≥º+ #˚j·÷*‡q u≤<Ûä´‘· Á|üuÛÑT‘·«+ MT<ä ñ+~. Á|üdüTÔ‘·+ Ä }ùd ˝Ò<äT.

132


∫‘·ÔXó~Δ, Ä˝À#·q, eTT+<äT #·÷|ü⁄ ñ+fÒ Ç˝≤ sêh, kÕúìø£ kÕúj·TT\˝À #|ü≥º{≤ìøÏ

M\Tqï dü+düÿs¡D …H√ï ñHêïsTT. Á|üuÛÑT‘ê«\˝À ñqïyê]øÏ Á|ü»\>√&ÉT n+‘·>±

|ü≥º<äT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT |üÁ‹ø£\˝À |ü‘êø£ o]¸ø£\˝À yês¡Ô\T sêyê\qï eT≈£îÿy

‘·|üŒ, ì»+>± eT+∫ bÕ\qqT Á|ü»\ø£+~+#ê\qï <Ûë´dü ñ+&É<äT. Á|ü»\T

‘êyT á $wüj·÷\ô|’ <äèwæº kÕ]+∫ n$˙‹ì ‘·–Z+# düT\uÛÑyÓTÆq dü+düÿs¡D\

ø√dü+ ñ<ä´$T+#ê*. M{Ïì kÕ~Û+∫q|ü⁄Œ&˚ ì»eTsTTq dü«sêC≤´ìøÏ #˚s¡Te

ne⁄‘ê+.

* * *


133

~e+>∑‘·T\T ÀøHêj·Tø »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY≈£î uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï |ü⁄s¡kÕÿs¡+

ÇdüTÔqï≥T¢ sêÁwüº|ü‹ >∑‘· yês¡+ Á|üø£{Ï+#ês¡T. 1970 <äXø£+˝À j·TTe≈£î\T>±

ñqï ˇø£ ‘·sêìï ˝ÀøHêj·Tø uÛ≤yê\T ñ<ä e÷\T rÁe+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #XÊsTT.

uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï yês¡Ô $q>±H Hê eTqdüT‡˝À mH√ï düàè‘·T\T, Ä˝À#·q\T, }Vü≤\T

yÓT~˝≤sTT. 1971˝À >∑Ø; Vü≤sƒêy√ ìHê<ä+‘√ Ç+~sê>±+BÛ m<äTs¡T˝Òì

n~Ûø±sêìï bı+<ä≥+, 1973 ø£˝≤¢ |üÁ»\˝À ìs¡düq ô|s¡>∑&É+ Ä <äXÊ_›

b˛sê{≤\øÏ Hê+~. n+‘·T Òì n$˙‹, n|üs¡$T‘· n~Ûø±s¡ πø+ÁBø£s¡D, ns¡ú+

Òì e´øÏÔ Äsê<Ûäq Ç+~sê>±+BÛ bÕ\q≈£î ∫Vü‰ï\j·÷´sTT. ns¡#‹˝À dü«s¡Z+

#·÷|æ+#·≥+, yê>±›Hê\‘√ eTuÛ Ñ´ô|≥º≥+, Ä ‘·s¡Tyê‘· sê»ø°j·T+˝À

n+‘·sê“¤>∑eTj·÷´sTT. n<˚ düeTj·T+˝À sêC≤´+>∑ e´edüú\qT, Á|üC≤kÕ«eT´

dü+Á|ü<ëj·÷\qT ‘·T+>∑ À ‘=ø±ÿs¡T. ns¡ú+ |üs¡ú+ Òì nuÛÑÁ<ä‘ê uÛ≤e+ e\¢

Ç+~sê>±+BÛ Á|ü‹#√{≤ XÁ‘·Te⁄\qT, ≈£îÁ≥\qT }Væ≤+#·T≈£îHêïs¡T. mø£ÿ&É @+

»]–Hê ª$<˚o Vü≤düÔ+μ >∑÷]Ã e÷{≤¢&Üs¡T. ªndüàBj·TT*ïμ, n$˙‹|üs¡T*ï

n+<ä ≤ …øÏÿ+#ês¡T. ~Ûø£ÿ]+∫q yê]ì X+ø£s¡–] e÷Hê´\T |ü{Ïº+#ês¡T. Á|ü»\

Jeq dæú‹>∑‘·T\T e÷‘·Á+ @MT e÷s¡ Ò<äT. Ä H|ü<∏ä +˝À eTT+<äT >∑T»sê‘Y À

qeìsêàD dü$T‹ ù|s¡T‘√ sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± $<ë´s¡Tú\ Á|ü<Ûëq

XøÏÔ>± Á|üC≤ ñ<ä eT+ #Ó\πs–+~. Ä yÓ+≥H ;Vü‰sY À $<ë´s¡Tú\T, ù|<ä Á|ü»\T

ñ<ä $T+#ês¡T. sê»ø°j·÷\ qT+∫ #ê˝≤ø±\+ <ä÷s¡+>± ñ+&çq düs√«<äj·T

ñ<ä eTø±s¡T&ÉT »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤e+ e\¢ Á|üC≤ ñ<ä e÷ìøÏ

Hêj·T≈£î\j·÷´s¡T.

<äTwüŒ]bÕ\q |ü≥¢ ìs¡düq

1971˝À ∫qï‘·q+˝À Ç+~sê>±+BÛ |æ\T|ü⁄ $ì, ÄyÓT yê>±›Hê\≈£î

eTT>∑TΔ …’q #ê˝≤ eT+~ 1973 ø£ ≤¢ ø£fió¢ ‘Ó]∫ <XÊìøÏ »s¡T>∑T‘·Tqï Vü‰ìì,

CÒ|” düà‹ ø£s¡B|æø£>±

eTs√ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+

&çôd+ãsY 28, 1998

134


Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ »s¡T>∑T‘·Tqï ø°&ÉTqT ø=+‘· ns¡ú+ #˚düTø√>∑*>±s¡T. Á|üC≤

ñ<äé÷\ yÓqø£ ñqï »q+ Ä]Ôì, Äy˚<äqì ns¡ú+ #˚düT≈£îì |ü]cÕÿs¡+

yÓ‘·ø±*‡+~b˛sTT <äeTq˙‹‘√ Á|ü»\qT nD∫y˚j·÷\ì Á|üj·T‹·ï+#·&É+‘√

Ç+~sê>±+BÛ bÕ\q |ü≥¢ #ê˝≤ eT+~øÏ E>∑T|ü‡ ô|]–+~. @ø£e´øÏÔ bÕ\q,

ø±+Á¬>dt ªHêj·T≈£î\μ \C≤®s¡Væ≤‘· Á|ües¡Ôq ùd«#êÃ¤ Á|æj·TT\≈£î u≤<Ûä ø£*–+#êsTT.

Ä |ü]dæú‘·T\˝À ˝ÀøHêj·Tø »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY (CÒ.|”.) ªdü+|üPs¡í $|ü¢e+μ

|æ\T|ü⁄ m+<ä]H√ eTTK´+>± j·TTe‘·sêìï Äø£]¸+∫+~. eTVü‰<ë‘·ÔeTsTTq

e´øÏÔ‘·«+, eT÷ØÔuÛÑ$+∫q kÂ»q´+ |ü⁄DÏøÏ|ü⁄#·TÃ≈£îqï CÒ.|”. Hêj·Tø£‘·«+ $<ë´]ú

ñ<äé÷ìøÏ dü÷Œ¤]Ôì∫Ã+~. C….|æ. MT<ä Ç+~sê>±+BÛ |òü÷≥ $eTs¡Ù\T Ä

ñ<äé÷ìï ˙s¡T>±s¡Ã˝Òø£b˛>±, eT]+‘· ã\|ü]#êsTT. mes¡T <Ûäs¡à+ ø√dü+

b˛sê&ÉT‘·THêïs√, mes¡T n<Ûäs¡à+ |üøå±q ì\ã&ÉT‘·THêïs√ Á|ü»\T #ê˝≤ düT\uÛÑ+>±

b˛\TÃø√>∑*>±s¡T. n< ø±\+˝À nyÓT]ø±˝À yê≥sYπ>{Ÿ ≈£î+uÛÑø√D+ ãj·T≥|ü&ç+~.

nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT ]#·sY¶ ìø£‡Hé eTq H‘·\‘√ b˛*ùdÔ #ê˝≤ ∫qï ‘·|æŒ<ë Ò

#XÊ&ÉT. nø£ÿ&ç |üÁ‹ø£\T nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt (#·≥ºdüuÛÑ\T) <ëìï rÁe+>± |ü{Ïº+#·Tø=ì

≈£L|”\T ≤>±sTT. »q+ $|üØ‘·+>± düŒ+~+#ês¡T. Áø£eTÁø£eT+>± ìø£‡Hé n~Ûø±s¡

<äT]«ìjÓ÷>∑+ #dæq≥T¢>± kÕøå±´\T ãj·T≥|ü&Ü¶sTT. 1974 Ä>∑düTº À ∫e]øÏ

|ü<äM#·T´‹ ‘·|üŒ<äì ‘\≥+‘√, \ø£å ≤~ Á|ü»\ ìs¡düq≈£î‘· §–Z ]#·sY¶ ìø£‡Hé

sêJHêe÷ #˚XÊs¡T. ñbÕ<Ûä´≈£ åî&ÉT ôd’Œs√ Ä>∑÷ï´ n$˙‹ Äs√|üD\ô|’q

n+‘·≈£îeTT+< sêJHêe÷ #j·Te\dæ e∫Ã+~. ∫e]øÏ mìïø£ ø±ì ñbÕ<Ûä ≈£åî&ÉT

C…sê Ÿ¶ bò sY¶ nyÓT]ø± n<Ûä ≈£åî&ÉT |ü<ä$ì #|ü{≤ºs¡T. $j·T‘êï+ j·TT<äΔ+ ø±s¡D+>±

nyÓT]ø± n+fÒ Hê{Ï j·TTe‘·s¡+˝À #ê˝≤ eT+~øÏ ø√|ü+ ñ+&˚~. nsTTHê

n‘· +‘· XøÏÔeT+‘·T&ÉsTTq n<Ûä ≈£åî&ÉT ‘·|ü⁄Œ#j·T>±H |ü<äM#·T´‹ #dæq eédüú

|ü≥¢, Á|ü»\ #Ó’‘·q´+ |ü≥¢ düVü≤»+>±H >ös¡e+ ô|]–+~. n+‘·≈£î ø=ìï e+<ä\

¬s≥¢ |òüTÀsê\T #dü÷Ô, n~Ûø±sêìï <äT]«ìjÓ÷>∑|üs¡Tdü÷Ô, n$˙‹øÏ bÕ\Œ&ÉT‘·÷,

$Xè+K\+>±, j·T<∏#·Ã¤>±, bÕ‘·ø±\+ sêE˝≤¢>± $Ás¡M>∑T‘·Tqï Çø£ÿ&ç H‘·\qT

#·÷ùdÔ m+‘·{Ï <äTwüº bÕ\qì nqTuÛÑ$düTÔHêïyÓ÷ Ä˝À#·Hê|üs¡T\≈£î ne>∑‘·yÓTÆ+~.

>∑T»sê‘Y ñ<ä eT+ z ø=*øÏÿ e∫Ã yÓTTsêØ®<yêjYTÄeTs¡D ìsêVü‰s¡ Bø£å #|ü{≤ºs¡T.

nôd+;¢ì s¡<äT› #˚j·Tø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. 1975 mìïø£˝À¢ ø±+Á¬>dt z&çb˛sTT+~.

eTTKéT+Á‹ ∫eTHéuÛ≤jYT |üfÒ Ÿ >∑<Ó› ~>±s¡T. u≤ã÷uÛ≤jYT |üfÒ Ÿ Hêj·Tø£‘·«+˝À


135

ø±+Á¬>ùd‘·s¡ Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç+~. á |ü]dæú‘·T\˝À 1975 pHé 12q n˝≤Vü‰u≤<é

ôV’≤ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô »dæºdt »>¥yÓ÷Vü≤Hé ≤ Ÿ dæHêΩ sêj·Tãπs©˝À Ç+~sê>±+BÛ

mìïø£ #Ó\¢<äì rs¡TŒì#êÃs¡T. ‘·q |ü<ä$ì ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ 1975 pHé 25

nÁs¡ΔsêÁ‹ meT¬s® ‡ $~Û+#ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· ãj·T≥|ü&ç+~ ø£ dü+ eT+Á‹es¡Z+

ÄyÓ÷<ä+ ≈£L&Ü Ò≈£î+&Ü meT¬s® ‡ Á|ü‹bÕ<äq sêh|ü‹ <ä>∑Z]ø° yÓ[¢+<ä , n|ü⁄Œ&ÉT

sêh|ü‹>± ñqï |òÁü≈£îB›Hé n© nVü≤à<é ø£ dü+ m+<äT≈£î meT¬s® ‡ $~Û+#ês√

‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü, eT+Á‹es¡Z ÄyÓ÷<ä+ ñ+<√ Ò<√ |ü]o*+#·≈£î+&Ü >∑T&ç¶>±

dü+‘·ø£+ ô|{≤ºs¡˙! Ä ns¡ΔsêÁ‹ _._.dæ. $+≥T+fÒ meT¬s®˙‡ $wüj·T+

‘Ó*dæ+~!sê‹ÁøÏ sêÁ‘ <ë<ë|ü⁄ \ø£å eT+~ì n+‘·s¡+–ø£ uÛÑÁ<ä‘ê #·≥º+ (MTkÕ)

øÏ+<ä ìs¡“+<Ûä+˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T. HêJ b˛©düT\ kÕúsTT˝À ns¡ΔsêÁ‹ ‘·\T|ü⁄

#·|ü⁄Œfió¢, @eTe⁄‘√+<√ ‘Ó\TdüT≈£îH Àù| n¬sdüTº\T »]>±sTT! m+<äs√ j·TTe≈£î\T

ÄÁ>∑Vü≤+‘√ }–b˛j·÷s¡T. C….|æ. |æ\T|ü⁄ìe«>∑*–‘, ùd«#·Ã¤ ø√dü+ y\ eT+~

ÁbÕD≤*#Ãyês¡T! n+‘·{Ï ñÁ<ø£+, Ä<äs¡Ù+, ùd«#êÃ¤Á|æj·T‘·«+ Hê{Ï j·TTe‘·s¡+

qsê˝À¢ ñbıŒ+>±sTT. Á|üuÛÑT‘·«+ $~Û+∫q ôdHê‡s¡Twæ|t |ü⁄D´e÷ nì |üÁ‹ø£ À¢

yês¡Ô Ò ‘Ó*ùd$ ø±e⁄. πs&çjÓ÷˝À Ç+~sê>±+BÛ uÛÑ»q\T ‘·|üŒ eTs√ n+XyT

ñ+&~ ø±<äT. ∫e]øÏ n|üŒ{Ï ø±+Á¬>dt n<Ûä ≈£åî&ÉT <eø±+‘· u≤s¡Tyê ªªÇ+~sê

áCŸ Ç+&çj·÷, Ç+&çj·÷ áCŸ Ç+~sêμ nì k ÔÁ‘·+ #dæ, 5000 dü+e‘·‡sê\

n$∫Ã¤qï #·]Á‘· >∑\ <˚XÊìøÏ mqï{Ïø° eT]∫b˛˝Òì ‘·\e+|ü⁄\T ‘Ó#êÃ&ÉT.

j·TTesêE>± dü+»jYT>±+BÛ yÓ\T>=+<ë&ÉT. n‘·&=ø£ sêC≤´+>±r‘· X¯øÏÔ>±

s¡+>∑Á|üy˚X¯+ #˚dæ πø+Á<ä eT+Á‘·T\qT, eTTK´eT+Á‘·T\qT bÕ<ëÁø±+‘·T\ì

#˚düT≈£îHêï&ÉT. E>∑T|ü‡ø£s¡yÓTÆq uÛÑ»q\T, k˛ÔÁ‘ê\T, e+~e÷>∑<ÛäT\ bı>∑&ÉÔ\T,

qj·Te+#·≈£î\ <ëk˛Vü‰\T, mH√ï |üÁ‹ø£\ dü«j·T+ ôdHê¸sYwæ|ü⁄Œ\T uÛÑ]+#·sêì$>±

‘·j·÷s¡j·÷´sTT. n< düeTj·T+˝À ndüe÷q <ÛÓ’s¡ +‘√ ìs¡+≈£îX‘ê«ìï m~]+∫q

BÛs¡T\THêïs¡T. ìs¡“¤j·T+>± M …’q+‘· yTs¡≈£î yêdüÔyêìï Á|ü»\ø£+~+∫q ø=ìï

|üÁ‹ø£\THêïsTT. n~Ûø±s¡+˝À n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ

bÕ\Œ&Ü¶s¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ÷#˚‹ ˙fi¯ó¢ ‘êπ> yêfi¯¢˝≤>±, øÏsêsTT>∑÷+&É˝˝≤

Áee]Ô+#ês¡T. meT¬s®˙‡ n+&É‘√dü«+‘· ˝≤uÛÑ+ ø√dü+ |üì #˚XÊs¡T. ø=+<äs¡T

düeTs¡Tú\sTTq n~Ûø±s¡T\T meT¬s® ‡˝À ‘ê‘·‘êÿ*ø£+>± @ Ä≥+ø£+ Ò≈£î+&Ü

ø=+‘· eT+∫ì ≈£L&Ü kÕ~Û+#ês¡T. ø±ì, ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À n<ë«˙

136


bÕÁ‹πøj·TT\qT<›•+∫ nqï≥T¢>± ªª#ê˝≤ eT+~ ˇ~– ñ+&ÉeTì Ä<•ùdÔ, H\

MT<ä bÕø£{≤ìøÏ dæ<äΔ|ü&Ü¶s¡Tμμ. C…’\T˝À C….|æ. Äs√>∑ + ø=~› HÓ\˝À¢H ø°åDÏ+∫+~.

eT÷Á‘·|æ+&Ü\T bÕ&Éj·÷´sTT. Äj·Tìï $&ÉT<ä\ #XÊs¡T. m+‘· ø±\+ meT¬s® ‡

ø=qkÕ>∑T‘·T+<√ ‘Ó*j·Tø£ »q+ $\$˝≤¢&Üs¡T. bÕs¡¢yÓT+{Ÿ ‘·q |ü<äMø±\ìï

‘êH˚ ô|+#·T≈£î+~. 1976 e÷]Ã˝À>± »s¡>∑e\dæq bÕs¡¢yÓT+{Ÿ, XÊdüqdüuÛÑ\

mìïø£\T yêsTT<ë |ü&Ü¶sTT. <X+˝À Çø£ mìïø£\T »s¡T>∑T‘êjÓ÷ Ò<√qH X+ø£

#ê\ eT+~ì y˚~Û+∫+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ |üP]ÔkÕúsTT @ø£e´øÏÔ ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ

>∑Ts¡sTT´+~. C≤]® ô|òsêï+&ÓCŸ e+{Ï yês¡T ø=+‘·ø±\+ ãj·T≥ Ms√∫‘· b˛sê≥+

#dæ ∫e]øÏ n¬sdüºj·÷´s¡T. n˝≤+{Ï yês¡T ã‹øÏ ã≥ºø£&É‘ês√ Ò<√ ‘Ó*j·Tì

|ü]dæú‹ <ë|ü⁄]+∫+~. C…’fi¢ À¢ eT>∑TZ‘·Tqï ø=+<äs¡T Á|ü‹|üøå±\ Hêj·T≈£î\T <ÛÓ’s¡ +

ø√˝ÀŒj˚T |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. 1977 ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç+~sê>±+BÛ Vü≤sƒê‘·TÔ>±

mìïø£\T Á|üø£{Ï+#ês¡T. meT¬s® ‡ ø=qkÕ–dü÷ÔH C…’fi¢ À+∫ ø=+<äs¡T Hêj·T≈£î\qT

$&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. ø=ìï ùd«#·Ã¤\qT |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ês¡T. |üÁ‹ø£\ ôdHê‡sYwæ|tqT

dü&É*+#ês¡T. yÓ+≥H »>∑J®eqsê+, ùV≤eTerq+<äHé ãVüQ>∑TD ø±+Á¬>dtqT e<ä*

ªø±+Á¬>dt |òüsY &ÓyÓ÷Áø£d”μì kÕú|æ+#ês¡T. C…’fifl qT+∫ ãj·T≥≈£î e∫Ãq Á|ü‹|üø£å

Hêj·T≈£î\T @ø£yÓTÆ C….|æ. ÄodüT‡\‘√ »q‘ê bÕØºì kÕú|æ+#ês¡T. mìïø£\˝À

düyÓTÆø£ +>± b˛{° #dæ ñ‘·Ôsê~q ø±+Á¬>dtqT eT{Ïºø£]|æ+#ês¡T. 1977 e÷]Ã

21q yÓ\Te&É¶ mìïø£\ |òü*‘ê\‘√ &Ûç©¢ q>∑sêìøÏ ø=ìï e+<ä\ øÏ ÀMT≥s¡¢

<ä÷s¡+ es¡≈£î ø±+Á¬>dt ˇø£ÿ d”≥T ≈£L&Ü ¬>\e Òø£ b˛sTT+~. Ç+~sê>±+BÛ

dü«j·T+>± sêj·Tãπs©˝À z&çb˛j·÷s¡T. ÄyÓT ≈£îe÷s¡T&ÉT dü+»jYT>±+BÛ

z≥$TbÕ\j·÷´s¡T. ø=ìï |üÁ‹ø£\T 1977 e÷]Ã˝À ≈£L&Ü nã<ëΔ\T Á|ü#ês¡+

#dæ bÕ\ø£|üøå±ìøÏ u≤ø±\T>± |üì#dæ XÊX«‘· n|üø°]Ôì eT÷≥>∑≥Tº≈£îHêïsTT.

»q‘ê bÕØº n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã ìj·T+‘·è‘ê«ìøÏ n+‘·+ |ü*øÏ+~. Ç+‘ê #dæ,

Ä≥>±fió¢ e÷sês¡T >±ì, Ä≥ ìj·Te÷\T ø=qkÕ>±j·Tì ‘·«s¡ ÀH ‘Ó*dæb˛sTT+~.

ìj·T+‘·è‘·«+ q•+∫+~>±ì bÕ\q yÓTs¡T>∑T&É|ü Ò<äT. nq‹ø±\+˝ÀH »q‘ê

Á|üuÛÑT‘·«+ $|òü\eTsTT+~. Ä bÕØº eTTø£ÿ\sTT+~. 1980˝À »q‘ê yÓ’|òü ≤´ìï,

ñ*¢bÕj·T\ <Ûäs¡\qT #·÷ô|{Ïº Ç+~sê>±+BÛ eT∞¢ n~Ûø±s¡+ ¬ø’edü+ #düT≈£îHêïs¡T.

XÊØs¡ø£ nHês√>∑´+, e÷qdæø£ nXÊ+‹ 1979˝À C….|æ. eTs¡D≤ìøÏ

ø±s¡DeTj·÷´sTT. ÇH˚ïfi¯¢ ‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ C….|æ.øÏ uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï


137

|ü⁄s¡kÕÿs¡$TdüTÔHêïeTì Á|üø£{Ï+∫+~. ø√{≤¢~ eT+~ Á|ü»\qT Á|üuÛ≤$‘·+ #dæ,

ø£ dü+ ¬s+&ÉT ‘·sê\ uÛ≤s¡rj·TT\ Vü≤è<äj·÷\ MT<ä #Ós¡>∑ì eTTÁ<ä ydæq ÀøHêj·Tø

»j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY≈£î ªuÛ≤s¡‘·s¡‘·ïμ\T, Ç‘·s¡ _s¡T<äT\T nø£ÿs¡ Ò<äT. 1930

qT+∫ uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·qT mes¡T m˝≤ sêdæHê n+<äT˝À C….|æ.kÕúq+ n~«rj·T+.

ˇø£s¡ø£+>± H&ÉT Äj·Tq≈£î ªuÛ≤s¡‘·s¡‘·ïμ Á|üø£{Ï+∫ Äj·Tq kÕúHêìï ‘·–Z+#ês¡T.

eTVü‰‘êà>±+BÛ, düsê›sY e\¢uÛ≤jYT |üfÒ Ÿ, |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY ≤ Ÿ HÁÓVüA, H‘êJ

düTuÛ≤wt #·+Á<äuÀdt, ˝ÀøHêj·Tø »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY.. á ◊<äT>∑T] kÕúHêìï

á X‘ê_› uÛ≤s¡‘· #·]Á‘· qT+∫ me«s¡÷ ‘=\–+#· Òs¡T. >±+BÛJ e+{Ï yê]øÏ

@y√ nyês¡T¶\T, |ü⁄s¡kÕÿsê\T, _s¡T<äT\T Çe«qø£ÿs¡ Ò<äT.

yÓ’|òü ≤´\ qT+∫ bÕsƒê\T

á s¡÷|ü+>± dü«‘ê+Á‘·q+‘·s¡+ eTq yÓ’|òü ≤´\ì düMTøÏå+#·Tø√&É+ eT+∫<.

n+‘· »qã\+‘√ eTT+<äTø=∫Ãq dü+|üPs¡ í Áø±+‹ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î

$|òü\eTsTT+~? ˇø£ >±+<Ûj·T $|ü¢e+>± Á|ü»\+‘ê uÛ≤$+∫q »q‘ê $»j·T+

dü«\Œø±\+˝À m+<äT≈£î #<äT düàè‘·T\qT $T–*Ã+~? H‘·\T mø£ÿ&É ‘·|üŒ≥&ÉT>∑T\T

yXÊs¡T. Çe˙ï eTqq+ #düTø√yê*. #·]Á‘· bÕsƒê\qT >∑s¡TÔ+#·Tø√yê*. ì»eTsTTq

dü«sê»´+ ø√dü+ ¬s+&√ dü«‘·+Á‘· b˛sê≥+ #|ü{≤º*. >∑‘· nqTuÛÑyê\ kÕsêìï

e+{Ï|ü{Ïº+#·T≈£îì, ‘·–q |ü]C≤„q+‘√ dü+|òüT{Ï‘·+>± ñ<ä $T+#ê*. ~X ‘Ó*j·Tì

>∑+<äs¡>√fi+˝À eT–Zb˛‘·Tqï H{Ï j·TTe‘·≈£î $»„‘·‘√ ≈£L&çq e÷sêZìï #·÷bÕ*.

ì]›wüºyÓTÆq, Ä#·s¡D kÕ<Ûä eTsTTq, n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ eTsTTq Á|üC≤kÕ«eT´

\øå±´\ ø√dü+ b˛sê&Ü*. n< C….|æ.øÏ eT¬s+<äs√ dü«‘·+Á‘· b˛sê≥ jÓ÷<ÛäT\≈£î

Ç#Ã ì»yÓTÆq ìyê[.

* * *

138


Á|üdüTÔ‘· >∑es¡ïs¡¢ eédüú Äs√ y\T e÷~]>± ìs¡s¡úø£+>±, ìÁwüŒjÓ÷»q+>±

‘·j·÷¬s’+~. nH˚ø£ dü+<äsê“¤˝≤˝À >∑es¡ïs¡T¢ ‘·eT #·s¡´\ <ë«sê ˝Òìb˛ì

>∑+<äs¡>√fi≤\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·THêïs¡T. >∑es¡ïs¡¢ eédüú À dü+düÿs¡D\T rdüT≈£îsêe&É+

<ë«sê >√yê, C≤s¡â+&é\˝À dü+uÛÑ$+∫q |ü]D≤e÷\T |ü⁄qsêeè‘·+ ø±≈£î+&Ü

#·÷&Ée\dæq nedüs¡+ ñ+~.

>√yê, C≤s¡â+&é, ;Vü‰sY sêÁcÕº\˝À Ç{°e\ dü+uÛÑ$+∫ $|¡]D≤e÷\T eTq

düe÷C≤ìøÏ XÊ|ü+>± |ü]D$T+∫q ÁuÛÑwüº sê»ø°j·÷\≈£î eTs√kÕ] n<ä›+ |ü{≤ºsTT.

Ç+<äT≈£î z >∑es¡ïsYH√, Òø£ ø£ bÕØº Hêj·T≈£î&çH√ Ò<ë XÊdüqdüuÛÑT´D√ï ‘·|ü⁄Œã≥º&É+

‘*πø.ø±˙, sê»ø°j·T dü+øå√uÛÑ+ ‘· …‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT n+<äT≈£î ø±s¡D≤\qT ‘Ó\TdüT≈£îì,

dü¬s’q |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\qT nH˚«wæ+∫q|ü⁄Œ&˚ düT|ü]bÕ\q kÕ<ÛäéTe⁄‘·T+~.

Á|üC≤kÕ«$Tø£ eédüú˝À nes√<Ûë\÷, Ä≥Tb˛≥÷¢ m<äTs¡e&É+ düVü≤»+.

Á|üC≤kÕ«$Tø£ <˚XÊ\˙ï á s¡ø£yÓTÆq dü+øå√uÛ≤\qT m<äTs=ÿqïy˚. yê{Ïì

n~Û>∑$T+#˚+<äT≈£î dü¬s’q $<ÛëHê\qT, dü+düÿs¡D\q÷ s¡÷bı+~+#·T≈£îì n$

eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·THêïsTT.sê»ø°j·T+>± düeTdü \÷, dü+øå√uÛ≤\÷ ‘· …‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT

@+ #j·÷˝À ‘Ó©ø£ #ê˝≤ eT+~ ìsêXìdüŒèVü≤\˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛‘·T+{≤s¡T. n+<äT≈£î

ø±s¡DyÓTÆq Hêj·T≈£î\qT, sêC≤´+>∑ Á|ü‹ì<ÛäT\q÷ ì+~+#·&Éy˚T |üì>±

ô|≥Tº≈£î+{≤s¡T. á s¡ø£yÓTÆq <Û√s¡DÏ nùV≤‘·Tø£yÓTÆq~. m+<äTø£+fÒ.. Hêj·T≈£î\+‘ê

qj·Te+#·≈£î\˙, yê]ì z ø£+≥ ø£ìô|fÒº eTqeT+‘ê d·NÃ\Ts¡eTì nqTø√e&É+˝À

ns¡ú+ ˝Ò<äT. n˝≤>∑ì, $T‹MT]q ÄX¯, |ü<äM˝≤\dü ñqïyêπs sê»ø°j·÷˝À¢

Á|üy•+#+<äT≈£î ns¡TΩ\ì uÛ≤$+#·&ÉeT÷ ‘·ù|Œ ne⁄‘·T+~. Hêj·T≈£î\˝À sê»ø°j·T

nHÓ’‹ø£‘·, <äTÁwüŒes¡Ôq |ü<˚|ü<˚ Á|üdüTŒ¤≥eTe⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT, yê] Á|ües¡Ôq≈£î >∑\

ÁuÛÑwüº sê»ø°j·T #·]Á‘· À

dü]ø=‘·Ô |ü⁄≥\T

e÷]Ã 14, 2005


139

ø±s¡D≤\qT ø£qT>=ì, |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\qT nH«wæ+#ê*. Òì|üø£å+˝À sêC≤´+>∑

ñ\¢+|òüTq\T »]–q Á|ü‹kÕØ $düTÔb˛e&É+ eTq e+‘·e⁄‘·T+~.

ø°\ø±+XÊ\T

‘êC≤ sê»ø°j·T |ü]D≤e÷\ <äècÕº Hê\T>∑T n+XÊ\ô|’ eTq+ Á|ü<Ûëq+>±

<äèwæº kÕ]+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~. n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï~.. XÊdüqø£s¡Ô\

|òæsê+sTT|ü⁄\ eéVü‰s¡+. #·≥º düuÛÑ\ düuÛÑT´\ dü+K´‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü,

|òæsêsTT+∫q yê¬se]HÓ’Hê nqs¡TΩ\T>± |ü]>∑DÏ+#+<äT≈£î M\T>± |òæsêsTT+|ü⁄\

ìs√<Ûäø£ #·{≤ºìï |ü≥T‘·s¡+ #düT≈£îHêï+. nsTTHê |òæsêsTT+|ü⁄\T ø=qkÕ>∑T‘·÷H

ñqï|ü⁄Œ&ÉT yê{Ïì |üP]Ô>± n]ø£fÒº+<äT≈£î nqTyÓ’q mìïø£\ eédüúqT @sêŒ≥T

#˚düTø√˝Òe÷? nqï Á|üX¯ï ‘·˝…‘·T Ô‘·T+~. eTs√$<Û ä+>± #ÓbÕŒ\+fÒ..

XÊdüqdüuÛÑ‘· ‘ê«ìøÏ sêJHêe÷ #j·T&É+ <ë«sê XÊdüqø£s¡Ô\T \_Δbı+<ä≈£î+&Ü

n&ÉT¶≈£îH˚+<äT≈£î, Á|üuÛÑT‘ê«\qT ≈£L*Ãy˚ùd |òæsêsTT+|ü⁄<ës¡T\≈£î |ü<äe⁄\T

\_Û+#·≈£î+&Ü ìs√~Û+#˚+<äT≈£î M\T ø£*Œ+#˚ eédüú ‘·ø£åD≤edüs¡+. mìïø£\

nq+‘·s¡+ HÓ\ø=H nì•Ã‘· |ü]dæú‹ ¬s+&Ée n+X+. mìïø£\T eTT–dæq ‘·s¡yê‘·,

n|üŒ{Ï es¡≈£L ‘Ós¡yÓqø£ ñqï ô|<ä›\T nø£kÕà‘·TÔ>± s¡+>∑Á|üyX+ #dæ Á|üC≤ rs¡TŒqT

ø±\sêkÕÔs¡T. Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\≈£î, Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\≈£î ‹˝À<äø±*∫Ã,

ndüàBj·TT\T >∑<Ó›HÓπøÿ˝≤ #·Áø£+ ‹|ü⁄Œ‘ês¡T. mìïø£\ Á|üÁøÏj·TH z Á|üVü≤düq+>±

e÷]ÃykÕÔs¡T. n˝≤+{Ï yê]øÏ eTT≈£î‘ê&ÉT yj·T Òe÷? 2004 mìïø£\ ‘·s¡yê‘·

ø£sêï≥ø£ ÀqT, 1982˝À Vü≤sê´Hê˝Àq÷ »]–q dü+|òüT≥q\T Ç˝≤+{Ï ø£|ü≥

sê»ø°j·Ty‘·Ô\ |üHêï>±\≈£î ‘êsêÿD≤\T>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. Á|üC≤kÕ«e÷´j·TT‘·+>±

mìï¬ø’q Á|üuÛÑT‘ê«\ eTqT>∑&É eT÷&Ée n+X+. Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|üC≤ düeTdü \qT

>±*øÏ e~* ‘·eT eTqT>∑&É ø√dü+ XÊdüqø£s¡Ô\qT eT∫Ãø£ #düTø√e&Üìπø n~Ûø£

düeTj·T+ πø{≤sTTdüTÔHêïsTT. á s¡ø£yÓTÆq |ü]dæú‹˝À e÷s¡TŒ rdüT≈£îsê Òe÷?

sê»ø°j·÷˝À¢ kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\≈£î n&ÉT¶ø£≥º ydæ, Á|ü»\ ø√dü+ bÕ≥Tã& yê]øÏ

ô|<ä›|”≥ yùd $<Ûä+>± sê»ø°j·T eédüúqT r]Ã~<äT›ø√ Òe÷? nH Á|üXï\T á

dü+<äs¡“¤+>± ñ‘·ŒqïeTe⁄‘êsTT. eTq+ <äèwæº kÕ]+#·e\dæq Hê\T>∑e n+X+..

>∑es¡ïs¡¢ eédüú. uÛ≤s¡‘Y n‹ô|<ä› Á|üC≤kÕ«$Tø£ <X+. uÛÖ>√[ø£+>±q÷ m+‘√

ô|<ä›~. eTq <X+˝Àì ø=ìï sêÁcÕº\T y{Ïø£y, Á|ü|ü#·+˝Àì nHø£ <XÊ\ø£+fÒ

140


ô|<ä›$. Ç˝≤+{Ï <˚X¯+˝À, Ç|üŒ{Ïø° eT<Ûä´j·TT>∑+ Hê{Ï |ü<äΔ‘·T\T, e\düyê<ä

$<ÛëHê\T ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñHêïsTT. >∑es¡ïs¡¢ eédüú Ç+<äT≈£î ì<äs¡Ùq+. sêÁcÕºìøÏ

dü+ã+~Û+∫qes¡≈£L >∑es¡ïsY sêC≤´+>±~ÛH‘·>± eéVü≤]kÕÔs¡T. mìïø£\ <ë«sê

‘·eT Hêj·T≈£î\qT Á|ü»\qT ùd«#·Ã¤>± mqTïø=H yÓdüT\Tu≤≥T>∑\ eTq <X+˝À,

>∑es¡ïs¡¢qT e÷Á‘·+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Hê$TH{Ÿ #ùd $<ÛëqyT Ç|üŒ{Ïø° neT\T˝À

ñ+&É&É+ $#ês¡ø£s¡+. á $<Ûä+>± ìj·TT≈£îÔ\jT´ yê]øÏ Á|üC≤rs¡TŒqT ‘√dæsê»H

HÓ’‹ø£ Vü≤≈£îÿ mø£ÿ&ç~? eTq <XÊìï bÕ*+∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘·eT ÄBÛq+˝À ñ+& <ä÷s¡

ÁbÕ+‘ê\≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T>± düTuÒ<ës¡¢qT ìj·T$T+# yês¡T. yê]ø°, Ç|üŒ{Ï >∑es¡ïs¡¢

eédüú≈£L ô|<ä› ‘&Ü @eTT+~? Á|üdüTÔ‘· ø±\e÷q |ü]dæú‘·T\≈£î nqT>∑TD+>±,

düe÷K´ dü÷Œ¤]Ô |ü]&ÛÉ$ Ò¢ ≤, >∑es¡ïs¡¢ eédüúqT düeT÷\+>± Á|üøå±fiq #j·Te\dæq

nedüs¡+ ñ+~.

ô|ò&És¡ Ÿ Á|üC≤kÕ«$Tø£ eédüú neT\T˝À ñqï <XÊ\˝À kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±s¡+

me]øÏ #Ó+<ë*? πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìø±? Òø£ sêÁcÕº\ø± nH $wüj·T+ m|ü⁄Œ&É÷

$yê<ëdüŒ<ä+>± e÷s¡T‘·÷ ñ+≥T+~. ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«ìø°, sêÁcÕº\≈£L eT<Ûä

n~Ûø±sê\ $uÛÑ»q nH~ ≈£L&Ü ø£ düeTdü . sêÁcÕº\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\˝À

πø+Á<ä+ m+‘·es¡≈£L CÀø£ + #˚düTø√e#·ÃH˚ n+X¯+ô|’ ≈£L&Ü düŒwüº‘· ñ+&É<äT.

nsTT‘, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\qT, sêC≤´+>±ìï |ü]s¡øÏå+#·e\dæq u≤<Ûä ‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ì<.

á ~X>± nyÓT]ø±, ¬øq&Ü, ÄÁùdº*j·÷, »s¡à˙ e+{Ï <XÊ\T mH√ï düTì•‘·yÓTÆq

$<ÛëHê\qT @s¡Œs¡#·T≈£îHêïsTT. sêÁcÕº\≈£î dü+ã+~Û+∫ sêC≤´+>±~ÛH˚‘·>±

eéVü≤]+# yê] $wüj·T+˝À Äj·÷ <XÊ\T nqTdü]düTÔqï $<ÛëHê\qT ˇø£kÕ]

|ü]øÏ<ë›+.

n~Ûø±sê\ $uÛÑ»q≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|üeTTK ‘·‘·«y˚‘· Ô e÷+f…dü÷ÿ´

Á|ü‹bÕ~+∫q dæ<ëΔ+‘êìï nqTdü]+∫ nyÓT]ø± düs¡fi¯yÓTÆq, düeTs¡úe+‘·yÓTÆq

eédüúqT s¡÷bı+~+#·T≈£î+~. Bì Á|üø±s¡+ yÓTT‘·Ô+ n~Ûø±sê\T eT÷&ÉT $\ø£åDyÓTÆq

$uÛ≤>±\T>± eØZø£è‘·eTj·÷´sTT. M{Ï˝À ø±s¡´ìsê«Vü≤ø£ eédü ú <˚X¯

bÕ\HêeéVü‰sê\qT |üs¡ yøÏådüTÔ+~. #·{≤º\qT neT\T #düTÔ+~. XÊdüq eédüú

#·{≤º\≈£î s¡÷|üø£\Œq #˚düTÔ+~. |üqTï\T, e´j·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫ Á|üuÛÑT‘·«+

s¡÷bı+~+# Á|ü‹bÕ<äq\qT ÄyÓ÷~düTÔ+~. n˝≤π> ø±s¡«ìsê«Vü≤ø£ eédüúqT z


141

ø£+≥ ø£ìô|&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~. eT÷&Ée<Ó’q Hê´j·T eédüú á ¬s+&ç+{Ïø£+fÒ

dü«‘·+Á‘·+>± eéVü≤]düTÔ+~. Hsê\qT, $yê<ë\qT $#ê]+∫, ‘·|ü⁄Œ#dæq yê]øÏ

•ø£å $~ÛdüTÔ+~. Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, Á|ü»\≈£î eT<Ûä ‘· …‘Ô düeTdü \q÷ |ü]wüÿ]düTÔ+~.

sêC≤´+>∑ dü÷Á‘ê\≈£î uÛ≤wü + #ÓãT‘·T+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î ø£èwæ #düTÔ+~.

á eT÷&ÉT eédüú\÷ y{Ïø£y dü«‘·+Á‘·yÓTÆq$, nsTT‘, Á|ü‹ eékÕú $T>∑‘ê

¬s+&ç+{Ïe\¢ n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>∑+ »s¡>∑≈£î+&Ü |üs¡ yøÏådü÷Ô ñ+≥T+~. >∑es¡ïs¡¢qT

Á|ü‘· ø£å+>± mqTï≈£îH |ü<äΔ‹ nyÓT]ø±˝À neT\T˝À ñ+~. Ç˝≤ mìï¬ø’q >∑es¡ïsY

Á|üuÛÑT‘·« n~ÛH‘·>±q÷, sêC≤´+>∑ Á|ü‹ì~Û>±q÷ ≈£L&Ü eéVü≤]kÕÔs¡T. Á|ü» Ò

Hs¡T>± mqTï≈£î+{≤s¡T ø±ã{Ïº, |ü<äMø±\+ |üPs¡ÔjT´˝À>± Äj·Tq @sêŒ≥T #dæq

Á|üuÛÑT‘ê«ìï #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\T ≈£L*Ãyùd neø±X+ ñ+&É<äT. sêÁcÕº\T sêC≤´+>∑

ñ\¢+|òüTq≈£î bÕ\Œ&ç‘ düTÁ|”+ø√s¡Tº CÀø£ + #düT≈£îH M\T+~. sêC≤´+>∑ |ü]s¡ø£åD

ì$T‘·Ô+ ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·eT÷ ‘·q n~Ûø±sê\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ. ô|ò&És¡ Ÿ

Á|üC≤kÕ«$Tø£ eédüú À sê»ø°j·T düeTdü \T, dü+øå√uÛ≤\qT ìyê]+# düs¡fiyÓTÆq,

Ä#·s¡D°j·TyÓTÆq $<Ûëq$T~. ‘·eT Hêj·T≈£îDÏï Á|ü» Ò Hs¡T>± mqTï≈£îH neø±X+

ñ+&É≥+, sêÁcÕº\qT ‘·eT n<äTbÕ»„\˝À ô|≥Tº≈£îH˚+<äT≈£î πø+Á<ëìøÏ M\T

Òø£b˛e&É+ Ç+<äT˝Àì yÓT#·Ã<ä–q n+XÊ\T.

ô|ò&És¡ Ÿ Á|üC≤kÕ«$Tø£ <XÊ …’q ¬øq&Ü, ÄÁùdº*j·÷\T ˇø£|ü⁄Œ&ÉT e\düyê<ä

sêC≤´\T. á ¬s+&ÉT <XÊ\≈£L Ç|üŒ{Ïø° Á_{Ïwt sêDÒ kÕs¡«uÛÖeTTsê\T. Äj·÷

<XÊ\ Á|ü<ÛëqeT+Á‘·T\ dü\Vü‰ yTs¡≈£î nø£ÿ&É >∑es¡ïsY »qs¡fi¢qT ìj·T$T+#

n~Ûø±s¡+ Á_{Ïwt sêDÏπø <ëK\T |ü&ç ñ+~.

¬øq&Ü˝À …|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïs¡T¢ Äj·÷ sêÁcÕº\≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T>± eéVü≤]kÕÔs¡T.

yê]ì Á|ü<Ûëì dü\Vü‰ô|’ >∑es¡ïsY »qs¡ Ÿ ìj·T$TkÕÔs¡T. …|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY≈£î

ø=ìï Á|ü‘´ø±~Ûø±sê\T ñHêï, yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+#·&É+ ns¡T<äT. ìC≤ìøÏ, ˇø£

_\T¢≈£î nqTeT‹ ìsêø£]+# n~Ûø±s¡+ …|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY≈£î ñ+~. ø±˙, 1961

‘·sê«‘· Ç˝≤+{Ï n~Ûø±sê\qT …|òæºHÓ+{Ÿ >∑es¡ïsY ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îqï <ëK˝≤\T

Òe⁄. ÄÁùdº*j·÷˝À sêÁcÕº\≈£î sêC≤´+>±~ÛH‘·\T>± >∑es¡ïs¡¢qT ìj·T$TkÕÔs¡T.

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü\Vü‰ yTs¡≈£î Á_{Ïwt sêDÏ á ìj·÷eTø±\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T. n‘· edüs¡

düeTj·÷\˝À ñ|üjÓ÷–+#˚+<äT≈£î M\T>± >∑es¡ïs¡¢≈£î ø=ìï Á|ü‘˚´ø±~Ûø±sê\T

142


dü+Áø£$TkÕÔsTT. ø±˙, yê{Ïì #ê˝≤ ns¡T<äT>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìï

s¡<äT› #ùd n~Ûø±s¡+ >∑es¡ïsY≈£î ñHêï, n˝≤ #j·T&É+ ø£\˝À e÷≥.

»s¡à˙˝À ≈£L&Ü sêÁcÕº\≈£î >∑es¡ïs¡¢qT ô|ò&És¡ ŸÁ|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+#·<äT. sêh

XÊdüqdüuÛÑ $TìdüºsY Áô|dæ&Ó+{ŸqT mqTï≈£î+≥T+~. Äj·Tq sêÁcÕºìøÏ dü+ã+~Û+∫

sêC≤´+>±~ÛH‘·>± eéVü≤]kÕÔs¡T. Äj·TH Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L&Ü @sêŒ≥T #kÕÔs¡T.

á Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ XÊdüqdüuÛÑ À yÓTC≤]{° düuÛÑT´\ eT<ä›‘·T ñ+≥T+~. Ç+‘·≈£î$T+∫

$TìdüºsY Áô|dæ&Ó+{Ÿ≈£î Ç‘·s¡ n~Ûø±sê ÒMT ñ+&Ée⁄.

Á|üøå±fi¯q ndües¡+

eTq <X+˝À >∑es¡ïs¡¢ eédüúqT Á|üøå±fiq #j·Te\dæq nedüs¡+ ñ+~.

Á|ü» Ò Á|üuÛÑT‘ê«~ÛH‘·qT Hs¡T>± mqTïø√yê*. Ç˝≤ mìï¬ø’q yês¡T, Äj·÷ sêÁcÕº\˝À

sêC≤´+>±~ÛH‘·>±q÷ eéVü≤]+#ê*. á |ü<äΔ‹˝À sê»ø°j·T ndæús¡‘·≈£î, nì•Ã‘·

dæú‹ø° ÄkÕÿs¡+ ñ+&É<äT. ô|’>± ìC≤j·Tr‘√ ≈£L&çq, düT|ü]bÕ\qqT n+~+#

Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T kÕ<ÛäéTe⁄‘·T+~. ˝Ò<ä+fÒ, >∑es¡ïsYqT |üs√ø£å |ü<äΔ‹˝À

mqTïø√yê*. sêh|ü‹ì mqTï≈£îqïfÒº, sêÁcÕº\˝Àì #·≥º düuÛÑ\T >∑es¡ïsYqT

mqTïø√e#·TÃ. n˝≤π>, dü<äs¡T >∑es¡ïsYqT ‘=\–+#˚ n~Ûø±s¡eT÷ #·≥ºdüuÛÑπø

ñ+&Ü*. Ç˝≤ >∑es¡ïs¡¢ ìj·÷eTø£+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Á|üy˚Tj·÷ìøÏ n&ÉT¶ø£≥º

y˚j·Te#·TÃ. Á|üdüTÔ‘· >∑es¡ïs¡ ¢ eédüú Äs√ y˚\T e÷~]>± ìs¡s¡ úø£+>±,

ìÁwüŒjÓ÷»q+>± ‘·j·÷¬s’+~. nHø£ dü+<äsê“¤\˝À >∑es¡ïs¡T¢ ‘·eT #·s¡ \ <ë«sê

Òìb˛ì >∑+<äs¡>√fi≤\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·THêïs¡T. >√yê, C≤s¡â+&é\˝À dü+uÛÑ$+∫q

|ü]D≤e÷\T |ü⁄qsêeè‘·+ ø±≈£î+&Ü #·÷&Ée\dæq nedüs¡+ ñ+~.

* * *


143

meT¬s® ‡øÏ eTT|üŒ¤j˚Tfi¯ó¢

ny ˙&É\T... ny C≤&É\T

pHé 20, 2005

eTq >∑D‘·+Á‘·+˝À yÓTT<ä{Ï 15@fi¢ À Á|üuÛÑT‘·« ñ<›XÊ\qT ø±˙, #·s¡ \qT

ø±˙ ‘·|ü⁄Œ|ü≥º Ò+. ‘·s¡yê‹ <äXÊã›+˝À n+‘ê Ç+~sê>±+BÛ ÁbÕã\´yT. Á|üC≤

ø£s¡ø£ $<ÛëHê\qT nqTdü]+#·&É+, n~Ûø±sêqï+‘ê ‘·q >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tºø√e&É+,

n$˙‹ ô|#·TÃ MTs¡&É+ ÄyÓT bÕ\q≈£î ^≥Tsêfió¢..

n‘·´edüs¡ |ü]dæ ú‹ì e´‹πsøÏ+∫q yê] yê<äHê dü ¬s ’q~ ø±<äT.

Ç+~sê>±+BÛjT ndü\T düeTdü nì n+<äTe\¢ ÄyÓTqT |ü<ä$ qT+∫ ‘=\–+#·&ÉyT

á düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡eTì yês¡T uÛ≤$+#ês¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>± mìï¬ø’q

Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L\<√j·T&ÜìøÏ ñ<ä e÷\qT, ø√s¡Tº rs¡TŒ\qT Ädüsê>± #düTø=Hêïs¡T.

Hêj·T≈£î\T H{Ïø° n˝≤+{Ï ‘·|ü⁄Œ<√e˝ÀH |üj·TìdüTÔHêïs¡T.

n‘· edüs¡ |ü]dæú‹ì eTq >∑D‘·+Á‘· #·]Á‘· ÀH e÷j·TìeT#·Ã. 1975e

dü+e‘·‡s¡+ pHé 25e ‘B ns¡ΔsêÁ‹ meT¬s® ‡ $~Û+#ês¡T. ÄHê{Ï >∑+<äs¡>√fi

|ü]dæú‘·T\qT ìkÕŒøÏåø£+>± düMTøÏå+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. n‘· edüs¡ |ü]dæú‹

>∑T]+∫ >∑‘· eT÷&ÉT <äXÊu≤›˝À¢ ¬s+&ÉT yê<ë\T ãj·T\T<˚sêsTT. meT¬s®˙‡ì

düeT]ú+# yês¡T eT÷&ÉT yê<äq\qT eTT+<äT≈£î ‘Ó#êÃs¡T. n+<äT˝À ¬s+&ÉT yê<äq\T

düŒwüº+>±H ñHêïsTT. ÄHê{Ï Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Ç+~sê>±+BÛì e´‹πsøÏ+#·&ÉeT+fÒ

uÛ≤s¡‘· Á|üuÛ ÑT‘ê«ìï e´‹πsøÏ+#·&Éy˚Tqì, n+<äTe\¢ ìs¡+≈£îX¯ |ü<ä Δ‹˝À

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ø±bÕ&Ée\dæ e∫Ã+<äqï~ yÓTT<ä{Ï yê<äq. ùd«#·Ã¤ n+fÒ-@yÓTÆHê

#˚j·T&ÜìøÏ ˝…’ôdqT‡ nqTø=H˚ <äTdæú‹ e#˚Ãdæ+<äì, Áø£eT•ø£åD ø√dü+ <ëìï

ìj·TÁ‹+#ê*‡ e∫Ã+<äqï~ ¬s+&√yê<äq. eT÷&√ yê<äH ndüŒwüº+>± ñ+~. ª‘·eT≈£î

@~ eT+#√, @~ #Ó&√ ù|<ä\≈£î ‘Ó©<äT. <ë+‘√ yê]ì ø±bÕ&Ü*‡q nedüs¡+

@s¡Œ&ç+~. yê] Vü≤≈£îÿ\qT |ü]$T‘·T\T $~Û+#ê*‡ e∫Ã+~. ã\e+‘·+>±

≈£î≥T+ãìj·T+Á‘·D Ä|üπswüqT¢ #sTT+#ê*‡q e∫Ã+~μ nqï~ á eT÷&√ yê<äq.

144


dü«Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±bÕ&ÉTø√yê\qï ñ<›X+ ‘·|üŒ á yê<äq˝À¢ m+‘· e÷Á‘·+

|üdü Ò<äì ‘Ó\Tdü÷ÔH ñ+~.

n‘·édüs¡ |ü]dæ ú‹ì e´‹πsøÏ+∫q yê] yê<äHê dü ¬s ’q~ ø±<äT.

Ç+~sê>±+BÛjT ndü\T düeTdü nì n+<äTe\¢ ÄyÓTqT |ü<ä$ qT+∫ ‘=\–+#·&ÉyT

á düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡eTì yês¡T uÛ≤$+#ês¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>± mìï¬ø’q

Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L\<√j·T&ÜìøÏ ñ<ä e÷\qT, ø√s¡Tº rs¡TŒ\qT Ädüsê>± #düTø=Hêïs¡T.

Hêj·T≈£î\T H˚{Ïø° n˝≤+{Ï ‘·|ü⁄Œ<√e˝ÀH˚ |üj·TìdüTÔHêïs¡T. Á|ü‘· s¡Tú\qT @<√

ˇø£ $<Ûä+>± |ü<ä$˝À+∫ ‘·|æŒ+#·&ÉyT sê»ø°j·T+>± e÷]b˛sTT+~. Ä{>±fió¢

e÷]q+‘· e÷Á‘êq q>∑÷&<MT ñ+&É<äT. Ä≥ ìj·Te÷\T e÷sê*‡q nedüsêìï

mes¡÷ >∑T]Ô+#·&É+ Ò<äT. me]øÏ ‘√∫q Ø‹˝À yês¡T uÛ≤yêy˚XÊ\‘√ #·s¡Ã\T

ÒeHÓ‘·TÔ‘·THêïs¡T. ÄHê&ÉT n+‘·>± n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ <ë]rdæq Ä]úø£,

sê»ø°j·T ø±s¡D≤\T e÷Á‘·+ eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛‘·THêïsTT. düeTÁ>∑ $X‚¢wüD˝À

‘ Ò<=ø£ÿfÒ. ù|<ä\ ù|s¡T‘√ n$˙‹øÏ, nÁø£e÷\≈£î bÕ\Œ&+<äT≈£î M\Tø£*Œ+∫q

…’ôdHé‡`|ü]à{Ÿ ø√{≤ sêCŸ‘√H meTπs® ‡øÏ ;»+ |ü&ç+~. HÓÁVüA Á|üe∫+∫q

kÕeTýê<ä+ ìsêàD≤‘·àø£yÓTÆq<. ø±˙, düeTÁ>∑yÓTÆq~ø±<äT. $$<Ûä dü+düú\ kÕú|üq,

eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq, ø°\ø£ |ü]ÁXeT\ @sêŒ≥T≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫Ãq+<äTe\¢

n~ ìsêàD≤‘·àø£yÓTÆq<äì #Ó|üŒe#·TÃ. n< düeTj·T+˝À`$πø+ÁBø£s¡D≈£î, $<ä ,

Äs√>∑ |ü]s¡ø£åD <ë«sê e÷qe $ø±kÕìøÏ ‘·–q+‘· ÁbÕeTTK´+ Çe« Ò<äT ø£qTø£

n~ ndüeTÁ>∑yÓTÆq~. yÓTT‘·Ô+MT<ä #·÷ùdÔ, eTq >∑D‘·+Á‘· À yÓTT<ä{Ï 15@fi¢ À

Á|üuÛÑT‘·« ñ<›XÊ\qT ø±˙, #·s¡ \qT ø±˙ ‘·|ü⁄Œ|ü≥º Ò+. ‘·s¡yê‹ <äXÊã›+˝À n+‘ê

Ç+~sê>±+BÛ ÁbÕã\ýT. Á|üC≤ø£s¡ø£ $<ÛëHê\qT nqTdü]+#·&É+, n~Ûø±sêqï+‘ê

‘·q >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tºø√e&É+, n$˙‹ ô|#·TÃMTs¡&É+` ÄyÓT bÕ\q rs¡T≈£î

^≥Tsêfi¯ó¢.

ÄHê&ÉT Á|üuÛÑT‘·« yÓ’|òü\´+ nìyês¡´+>± e÷]+~. m+<äTø£+fÒ Á|ü»\

nø±+ø£å*ï HÓs¡yπsÃÁø£eT+˝À $T>∑‘ê eédüú\T düe´+>± |üì#ùd+<äT≈£î n~ dü¬s’q

neø±XyT Çe« Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·« bÕÁ‘· @$T{À, <ëì |ü]$T‘·T\T @$T{À ns¡ú+ø±ì

|ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. Á|üuÛÑT‘·«+ ø£]ƒq ìj·T+Á‘·D\qT neT\T|ü]∫+~. ÄVü‰s¡

<ÛëHê´\ {À≈£î yê´bÕsêìï C≤rj·T+ #dü÷Ô 1973 @Á|æ Ÿ À Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï


145

ìs¡íj·T+ n$yø±ìøÏ |üsêø±wü. ‘·s¡yê‘· düsêÿs¡T Ä ìs¡íj·÷ìï yê|üdüT rdüT≈£î+~.

Ä<ëj·T+ |üqTï πs≥¢qT nkÕ<Ûës¡D kÕúsTTøÏ ô|+#·&É+ <äTwüŒ]D≤e÷\≈£î

<ë]rdæ+~. ˇø±H=ø£ <äX˝À \ø£å s¡÷bÕj·T\ Ä<ëj·T+ô|’ |üqTï 90XÊ‘êìï

$T+∫b˛sTT+~. q\¢<Ûäq+ ù|s¡T≈£îb˛e&ÜìøÏ n~ ø±s¡DyÓTÆ+~. Ä]úø£ eédüú

>±&ç ‘·|æŒ+~.

Ä <äX˝À ˇø£ kÕqT≈£L\ |ü]D≤eT+ dü+uÛÑ$+#·ø£b˛ Ò<äT. Ç+~sê>±+BÛ

Hêj·Tø£‘·«+˝À dæ. düTÁãeTD´+, _.mHé.•esêeTHé e+{Ïyê] düeTs¡ú kÕs¡<∏ä +˝À

Vü≤]‘· $|ü¢yêìï Ä$wüÿ]+#·&É+ »]–+~. \ø£å\ eT+~ ø£s¡≈£î\ ø£èwæ |òü*‘·+>±

ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô ô|]–+~. Á|ü»\T ‘·eT |ü+≥ bı˝≤˝À¢ á $|ü¢e+

düèwæº+#ês¡T. n$ Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\T ø±e⁄. k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé≈£î, eTq≈£î

eT<Ûä´ ø°\ø£yÓTÆq ‘˚&Ü n<˚. nø£ÿ&ç ñeTà&ç eékÕj·T+ ∫e]øÏ eédüú

≈£î|üŒ≈£L\&ÜìøÏ, j·T÷ìj·THé n<äèX¯ýÓTÆb˛e&ÜìøÏ ø±s¡DyÓTÆ+~. uÛ≤s¡‘Y ‘·q

|ü<äΔ‹ <ë«sê yÓTs¡T¬>’q Ø‹˝À ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô kÕ~Û+#·>∑*–+~. |ü+|æD° ô|+∫q|üŒ{Ïø°

˝≤uÛ≤\T #C≤sêsTT.

n|üŒ{À¢ eTq Ä]úø£ eédüú <ë<ë|ü⁄ |ü‘·q+ n+#·T≈£î #˚]+~. 1973

nø√ºãsY À ‘· …‹Ôq #·eTTs¡T dü+øå√uÛÑ+, eékÕj·Ts¡+>±ìï ≈£î~|æydæq es¡Tdü

ø£s¡e⁄\T <X Ä]úø£ s¡+>±ìï ‹s√>∑eTq+ yÓ’|ü⁄ q&ç|æ+#êsTT. n~Ûø£ |üqTï πs≥T¢,

Á<äy√´\“D+, ø£+Á{Àfi¯ó¢ $~Û+#·&É+, eqs¡T\ Ò$T, ô|#·TÃMT]q n$˙‹ <˚X¯

Ä]úø£ Á|ü>∑‹øÏ Á|ü<Ûëq nes√<Ûë\T>± |ü]D$T+#êsTT.

n‘· edüs¡ |ü]dæú‹ nq+‘·s¡+ 1977˝À »q‘ê Á|üuÛÑT‘·«+ |ü>±Z\T #|ü≥º&É+‘√

Á|ü»\˝À ø=‘·Ô ÄX\T ∫>∑T]+#êsTT. ≈£î+–b˛sTTq Ä]úø£ eédüú |ü⁄+E≈£îH˝≤

#˚ùd+<äT≈£î, Á|üC≤uÛÑT´qï‹˝À Á|üuÛÑT‘·«+ bÕÁ‘·qT |ü⁄q]ïs¡«∫+#˚+<äT≈£î »q‘ê

Á|üuÛ ÑT‘ê«ìøÏ #·ø£ÿ{Ï neø±X¯+ \_Û+∫+~. ø±ì, Ä düTesêíø±XÊìï

n+~|ü⁄#·TÃø√e&É+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ |òüTÀs¡+>± $|òü\yÓTÆ+~. bÕ\q|üs¡+>± n|üŒ{Ï

Á|ü<Ûëì yÓTTsêØ® <˚XÊjYT nbÕs¡yÓTÆq X¯øÏÔ kÕeTsêú \T >∑\yês¡T, dü«‘·+Á‘·+>±

ìs¡íj·÷\T rdüTø√e&É+˝À kÕ{Ï Òìyês¡T nsTTq|üŒ{Ïø°, Äj·Tq H˚‘·è‘·«+˝Àì

»q‘ê Á|üuÛÑT‘·«+ ø=~›ø±˝≤ìπø ≈£î|üŒ≈£L*b˛sTT+~. |üs¡ékÕq+>±, uÛ≤s¡‘Y

}Væ≤+#·ì Ä]úø£ dü+øå√uÛÑ+˝À ∫≈£îÿ≈£î+~. á |ü]D≤e÷˝Ò 1991˝À Ä]úø£

146


düs¡∞ø£è‘· $<ÛëHê\ neT\T≈£î <ë]rXÊsTT. eTq <˚X¯+˝À »q‘ê Á|üuÛÑT‘·«+

n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq düeTj·T+˝ÀH bıs¡T>∑Tq ñqï #Ó’Hê˝À &Ó+>¥ õj·÷y√|æ+>¥

ø£eT÷´ìC≤ìøÏ dü]ø=‘·Ô ns¡ú+ #ÓãT‘·÷ dü+düÿs¡D\≈£î u≤≥ yXÊs¡T. yê{Ï <ë«sê

Ä <X+ #·$#·÷düTÔqï Á|ü>∑‹ |òü ≤\T Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü|ü+#· <XÊ\H dü+ÁuÛÑe÷XÃsê´\˝À

eTT+#Ó‘·TÔ‘·THêïsTT.

uÛ≤s¡‘Y À 1991˝À neT\T≈£î H√#·T≈£îqï dü+düÿs¡D\ eTTUÀ´<›X+ Ç+ø±

HÓs¡ys¡ Ò<äT. n|üŒ{À¢ Ä]úø£ eT+Á‹>± &Üø£ºsY eTH√àVü≤Hédæ+>¥ #dæ+<$T≥+fÒ

ñ‘êŒ<äø£ XøÏÔøÏ nes√<Ûä+>± e÷]q ìj·T+Á‘·D\T, …’ôdqT‡\ eédüú Àì ø£]ƒqyÓTÆq

ìã+<Ûäq\qT ‘=\–+#·≥+. >∑‘·+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ Ç|üŒ{Ï eTq eè~Δ πs≥T¢ m+‘√

yÓTs¡T¬>’q$>± ø£ì|ædüTÔHêï. ù|<ä]ø±ìï ìs¡÷à*+#+<äT≈£î, n$˙‹ì bÕs¡<√ Ò+<äT≈£î

n$ m+‘·e÷Á‘·+ dü]b˛e⁄. eTq ø£\\T kÕø±s¡+ ø±yê\+fÒ sê»ø°j·T, bÕ\q

s¡+>±˝À¢ dü+düÿs¡D\qT rdüT≈£îsêe&É+ <ë«sê j·÷e‘·TÔ Á|üuÛÑT‘·« eédüú≈£î ø=‘·Ô

s¡÷|ü⁄ ø£*Œ+#·&É+ nedüs¡+.

sê»ø°j·T bÕ\q|üs¡yÓTÆq dü+düÿs¡D\qT neT\T #j·÷*‡q ÄeX´ø£‘·qT

;Vü‰sY À HÓ\ø=qï |ü]dæú‘·T\T #Ó|üŒø£H #ÓãT‘·THêïsTT. 1975˝À ‘· …‹Ôq sê»ø°j·T

$|ü]D≤e÷\≈£î Ä sêÁwüº+ πø+Á<ä _+<äTe⁄>± ì*∫+~. Ç|üŒ{Ïø° ;Vü‰sY À n<

nsê#·ø°j·T+ ø=qkÕ>∑T‘√+~. $T>∑‘ê sêÁcÕº\ ø£+fÒ ;Vü‰sY _ÛqïyÓTÆq<äì ø=+<äs¡T

yê~düTÔ+{≤s¡T. Ç˝≤+{Ï yê<äq\T |üdü Òì$. m+<äTø£+fÒ ;Vü‰sYqT b˛*q sê»ø°j·T

|ü]dæú‘·T\T nH√ï ÇH√ï Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü‹ sêÁwüº+˝Àq÷ bı&Édü÷|ü⁄‘·THêïsTT. nsTT‘

bÕ\q|üs¡yÓTÆq dü+øå√uÛ≤ìøÏ |üsêø±wü˜>± ;Vü‰sY #Ó|ü⁄Œø√e\dæ+<˚. Á|üuÛÑT‘·«

j·T+Á‘ê+>∑+˝À @&√ <äX¯ø£+ Hê{Ïπø y˚fi¯S¢qT≈£îb˛sTTq n$˙‹, n~Ûø±s¡

<äT]«ìjÓ÷>∑+ Ç|üŒ{Ïø° ‘·>∑TZeTTK+ |ü≥ºø£b˛>± düe÷C≤ìøÏ eT]+‘· ø°&ÉT ø£*–+#

$<Ûä+>± |ü]D$T+#êsTT. ˝À|üuÛÑ÷sTTwüº+>± e÷]q mìïø£\ eédüú, nÁø£e÷\≈£î

ì\j·T+>± e÷]q sê»ø°j·T eéú\ ø±s¡D+>± Ç|ü⁄Œ&ÉT eT]ìï ø°\ø£ s¡+>±\≈£î

n$˙‹ yê´|æ+∫+~. dü‘˚´+Á<ä <ä÷uÒ <ës¡TD Vü≤‘√´<ä+‘·+, ‘Ó©Z kÕº+|ü⁄\

≈£î+uÛÑø√D+, Á|üXï |üÁ‘ê\qT ©ø #dæ k˛eTTà #düTø=H dü+Jyé &ÜHé e+{Ï yê]

$T‹MT]q <ÛäHêX, kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\qT Ä•+∫ Hs¡>±fiófl b˛©düT\T`sê»ø°j·T

Hêj·T≈£î\T ≈£îeTà≈£îÿ ne⁄‘·Tqï rs¡T, Hê´j·T eédüú Àì ÀbÕ\T`Á|üdüTÔ‘· düe÷»+


147

m<äTs=ÿ+≥Tqï sê»ø°j·T, bÕ\q |üs¡yÓTÆq dü+øå√uÛ≤\≈£î ‘êsêÿD≤\T>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.

n‘· edüs¡ |ü]dæú‹ $~Û+∫ eTT|üŒ¤jT´fió¢ ø±edüTÔqï dü+<äs¡“¤+>± y~ø£\HÓπøÿ

sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T ÄyX |üP]‘· Á|üdü+>±\T #j·T&É+ <ë«sê, #·]Á‘· eÁø£uÛ≤cÕ´\T

#Ó|üŒ&É+ <ë«sê ø±\Vü≤s¡D+ #˚kÕÔs¡q&É+˝À dü+<˚Vü≤+ Ò<äT. ìC≤ìøÏ, 70\

Hê{Ï sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\qT, Ä]úø£ dü+øå√uÛ≤ìøÏ <ë]rdæq n|üŒ{Ï dü+|òüT≥q\qT

ìcÕŒøÏåø£+>± düMTøÏå+#˚+<äT≈£î á dü+<äsê“¤ìï $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*. yê{ÏøÏ

e´ekÕú>∑‘·yÓTÆq |ü]cÕÿsê\qT ø£qT>=q&É+ <ë«sê Ç|üŒ{Ï sê»ø°j·T, bÕ\q

s¡+>±\˝À HÓ\ø=qï dü+øå√uÛ≤\ ìyês¡D≈£î q&ÉT+ _–+#ê*.

* * *

148


uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ eTq<˚X¯+ ø=ìï sêÁcÕº\ ø£\sTTø£

(j·T÷ìj·THé). eTq+ yê&ÉTø£˝À uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+>±

eéVü≤]düTÔHêï+. sêC≤´+>∑+˝À e÷Á‘·+ mø£ÿ&Ü πø+Á<ä+ nH e÷≥ ø±qsê<äT.

sêC≤´+>∑ ìsêà‘·\T Á|ü‹ dü+<äs¡“¤+˝Àq÷ C≤rj·T kÕúsTT˝Àì Á|üuÛÑT‘ê«ì

j·T÷ìj·THé nH ù|s=ÿHêïs¡T. uÛ≤s¡‘Y À ì»yÓTÆq ô|ò&És¡ Ÿ eédüú Ò<äT. ô|ò&És¡ Ÿ

eédüú À sêÁcÕº\T ø£*dæ ñeTà&ç>± ˇø£ sêC≤´ìï @s¡Œs¡#·T≈£î+{≤sTT. n+fÒ

sêÁcÕº\T eTT+<äT @s¡Œ&ç ñ+{≤sTT. j·T÷ìj·THé Ò<ë ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä

‘·s¡Tyê‘· @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n+<äTπø ì»yÓTÆq ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«\˝À sêÁcÕº\ m\¢\qT

e÷s¡Ã≥+, ñqï sêÁcÕº\qT s¡<äT› #j·T≥+ nkÕ<Ûä +.

sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ bÕs¡¢yÓT+≥Tπø n~Ûø±s¡+

nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\ (j·TTHÓ’f…&é ùdº{Ÿ‡ Ä|òt nyÓT]ø± j·TT.mdt.m.)

@sêŒ≥T 1776˝À 12 sêÁcÕº\ ø£\sTTø£‘√ @s¡Œ&ç+~. n+<äT˝À @ sêÁcÕº ï H{Ï

es¡≈£î e÷s¡Ã Ò<äT. ø=‘·Ô ÁbÕ+‘ê\T sêÁcÕº\T>± @s¡Œ&É≥+‘√, Ä sêÁcÕº\ dü+K´

50 es¡≈£î ô|]–+~. ñqï sêÁcÕº\qT e÷πsÃ neø±X+ Ò<äT. ìC≤ìøÏ 1861`65

eT<Ûä u≤ìdü‘·« ìs¡÷à\q n+X+ô|’ n+‘·s¡T´<äΔ+ »]π> es¡≈£L Ä <X+˝À sêÁcÕº Ò

#ê˝≤ ã\+>± ñ+&$. u≤ìdü‘ê«ìï ø=qkÕ–+#ê\ì |ü≥Tº|ü{Ïº <äøÏåD≤~ sêÁcÕº\T

$&çb˛sTT yπs <X+>± Á|üø£{Ï+#·Tø√e≥+‘√ ÄyÓT]ø± ñìøÏπø düyê\T m<äTs¡sTT+~.

n+‘·s¡T´<äΔ+ ‘·|üŒ Ò<äT. <X düeTÁ>∑‘· Á|ü<Ûëq+ ø±>±H ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ÁbÕeTTK´+

ô|]–+~. n+‘·s¡T´<äΔ+˝À ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\ $»j·T+, $&çb˛sTTq sêÁcÕº\ z≥$T‘√

ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ã\|ü&ç+~. Ä#·s¡DØ‘ê´ #·÷ùdÔ H{Ïø° |ü]bÕ\q˝À mH√ï

Á|ü<Ûëq n+XÊ\T Á|ü»\≈£î #s¡Te>± kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ #‘·T˝À¢H ñHêïsTT. $T–*q

n+XÊ\˝À #ê˝≤ eT≥T≈£î sêÁcÕº\ #‘·T˝À¢ ñHêïsTT. ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\

|ü]bÕ\q˝À CÀø£ + #düT≈£îH neø±X+ Ò<äT. sêÁcÕº\≈£î $<ÛäT\ ms¡#·÷|æ+∫

sêÅcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q ø£‹ÔMT<ä kÕeTT

‘=+<äs¡bÕ≥T C≤‹øÏ nqs¡ú+

nø√ºãs¡T 12, 1998


149

yê{Ï ìs¡íj·÷\qT Á|üuÛ≤$‘·+ #j·Te#·TÃHyÓ÷ø±ì, u…~]+|ü⁄\‘√ bÕ\q˝À CÀø£ +

#düTø√e≥+ nkÕ<Ûä +. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ` ø±s¡T¢ y>∑+>± b˛e≥+‘√ <XeT+‘·{≤

s√&ÉT¶ Á|üe÷<ë\T ô|s¡>∑T‘·THêïj·Tì ø=Hïfifl ÁøÏ‘·+ ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ 55 yÓTÆfifl

y>∑+ |ü]$T‹ ñ+&Ü\ì uÛ≤$+∫+~.sêÁcÕº\qT Ä $<Ûä+>± #·{≤º\T #j·÷*‡+~>±

XÊdæ+# n~Ûø±s¡+ ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ò<äT. n+<äTø√düeTì s¡Vü≤<ës¡T\ ø√dü+

Ç#Ã ì<ÛäT\qT ø±s¡¢ y>∑+‘√ eTT&çô|{≤ºs¡T. Áø£eTÁø£eT+>± #ê˝≤ sêÁcÕº\˝À #·{≤º\qT

e÷s¡TÃ≈£îì yêVü≤Hê\ y˚>∑|ü]$T‹ì 55 yÓTÆfi¯ófl>± ìπs›•+#ês¡T. eT∞fl ø=~›

ø±\+˝ÀH #ê˝≤ sêÁcÕº\˝À |ü]$T‘·T\qT ô|+#ês¡T. n˝≤π> »s¡à˙˝À 15 ≤+&És¡T¢

(sêÁcÕº\T) ñHêïsTT. yê{Ïì e÷πsÃ Vü≤≈£îÿ>±ì, s¡<äT›#ùd n~Ûø±s¡+ >±ì ô|ò&És¡ Ÿ

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ò<äT. |üqTï\T #ê˝≤ es¡≈£î ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ù|]≥ edü÷\sTTHê,

n+<äT˝À ì]›wüºXÊ‘·+ sêC≤´+>∑ ã<äΔ+>± sêÁcÕº\≈£î #Ó+<äT‘êsTT. ã\eTsTTq

kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\T, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T |ü]bÕ\q˝À #ê˝≤ es¡≈£î n+XÊ\qT ‘·eT

n<äT|ü⁄˝À ñ+#·T≈£îHêïsTT. uÛ≤s¡‘· <X+˝À sêÁcÕº\ |ü]dæú‹ nyÓT]ø±, »s¡à˙

|ü<äΔ‘·T\≈£î |üP]Ô>± $s¡T<äΔ+>± ñ+~. sêC≤´+>∑+˝À 2e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+

eTq bÕs¡¢yÓT+≥T kÕ<Ûës¡D yÓTC≤]{° <ë«sê #·≥º+ #dæ ø=‘·Ô sêÁcÕº\qT @sêŒ≥T

#j·Te#·TÃ. n˝≤π> 3e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ ˇø£ sêh+ $d”Ôsêíìï ô|+#·≥+,

Ò<ë ‘·–Z+#·≥+ #j·Te#·TÃ. dü]Vü≤<äT›\qT Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ e÷s¡Ãe#·TÃ. ù|s¡T¢

e÷s¡Ãe#·TÃ. ø£ sêÁcÕºìï eTTø£ÿ\T>± $&É>=≥ºe#·TÃ. ¬s+&ÉT Ò<ë m≈£îÿe sêÁcÕº\qT

ø£\|üe#·TÃ. sêÁcÕº\˝À uÛ≤>±\qT, ˝Ò<ë πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\qT ø£*|æ

ø=‘·ÔsêÁcÕº\qT @sêŒ≥T #˚j·Te#·TÃ. n+fÒ eTq sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ ndü\T

sêÁcÕº\ ñìπø |üP]Ô>± bÕs¡¢yÓT+≥T MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. sêÁcÕº\qT e÷s¡Ã{≤ìøÏ

ø£˙dü+ sêC≤´+>∑ dües¡D ≈£L&Ü nø£ÿs¡˝Ò<äT. ì]ïã+<ÛäyÓTÆq á bÕs¡¢yÓT+≥T

n~Ûø±sêìøÏ πø ˇø£∫qï Vü≤<äT› ñ+~. n<eT+fÒ ˇø£ sêÁwüº dü]Vü≤<äT¢qT e÷πsÃ

#·≥º+ #ùdeTT+<äT, Ä sêÁwüº+ Ò<ë sêÁcÕº\ #·≥ºdüuÛÑ\≈£î Ä Á|ü‹bÕ<äqqT `

$~Û>± |ü+|æ, ìπs›•+∫q >∑&ÉTe⁄˝À>± ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘Ó*j·TCÒj·TeTì

ø√s¡e#·TÃ. sêh #·≥º düuÛÑ\ n_ÛÁbÕj·÷\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê\qï ìã+<Ûäq

e÷Á‘·+ mø£ÿ&Ü Ò<äT! @‘êe‘ê ‘ Ò<eT+fÒ j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\qT

πøe\+ |ü]bÕ\q kÂ\uÛÑ + ø√dü+ @s¡Œ&çq ÁbÕ+‘ê\T>± uÛ≤$+∫ bÕs¡¢yÓT+≥T

Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ e÷s¡Ãe#·TÃ. sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ <X+˝À nìï sêÁcÕº\qT ø£*|æ

150


πø sêh+>± @sêŒ≥T #ùd n~Ûø±s¡+ bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î ñ+~! n+<äT≈£î πøe\+

kÕ<Ûës¡D yÓTC≤]{° #ê\T. ø±–‘·+ MT<ä sêÁcÕº\ @sêŒ≥T $wüj·T+˝À

$Xè+K\eTsTTq n~Ûø±sê\T bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î ñqï|üŒ{Ïø° yêdüÔyêìøÏ á $wüj·T+˝À

e÷Á‘·+ eTq bÕs¡¢yÓT+≥T Ç|üŒ{Ï es¡≈£L m+‘√ dü+j·TeTq+‘√q÷, u≤<Ûä ‘·‘√q÷,

#ê˝≤ C≤Á>∑‘·Ô>± eéVü≤]+∫+~. mH√ïe÷s¡T¢ j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ bÕs¡¢yÓT+≥T

ñuÛÑj·TdüuÛÑ\˝À ‹s¡T>∑T Òì yÓTC≤]{° ñqï|üŒ{Ïø°, ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥TqT ∫qï

$wüj·T+>± @Hê&É÷ uÛ≤$+#· Ò<äT. eTq <X+ mH√ï eT‘ê\, uÛ≤wü\, ≈£î˝≤\,

ÁbÕ+‘ê\, C≤‘·T\ ø£\sTTø£. á|ü]dæú‘·T\˝À ø=‘·Ô sêÁcÕº\qT @s¡Œs¡#·≥+

sê»ø°j·T+>± #ê˝≤ dü+øÏ¢wüºeTsTTq Á|üÁøÏj·T. sêÁcÕº\ $uÛÑ»qø±ì, ø£\sTTø£ø±ì,

ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥Tø±ì mH√ï ÄyXø±ycÕ\≈£î, ñÁ~ø£Ô‘·\≈£î <ë] rj·T≥+

düVü≤»+. <ëìï >∑eTì+∫ j·T÷ìj·THé kÕúsTT˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï bÕØº\T á

$wüj·T+˝À e÷Á‘·+ #ê˝≤ C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ eéVü≤]+#êsTT. sêÁcÕº\˝À N{Ïø°

e÷{Ïø° sêh|ü‹ bÕ\q $~Û+#·{≤ìøÏ ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷|æq Á|üuÛÑT‘ê«\T, sêÁcÕº\

ñìøÏ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ ‘=+<äs¡bÕ≥T #·÷|ü≈£î+&Ü $»„‘·‘√ eéVü≤]+#·≥+

>∑eTHês¡Ω+. Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡‘·<X+˝À ñqï sêÁcÕº\˝À #ê˝≤ es¡≈£î 1953`56

dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä uÛ≤cÕ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q »]–q sêÁcÕº\ |ü⁄q]«»q˝À @s¡Œ&Ü¶sTT.

yÓTT<ä{Ï Á|ü<Ûëì |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA eTT+<äT dü+<˚Væ≤+∫Hê, bı{Ïº lsêeTT\T

Ä‘êàs¡ŒD+‘√ $~Û>± sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q #|ü≥ºe\dæ e∫Ã+~. uÛ≤wü Á|ü»\qT

@ø£+ #düTÔ+<ä , uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£>± kÕVæ≤‘· +, dü+düÿè‹, Hê>∑]ø£‘·, n\yê≥T¢,

dü+Á|ü<ëj·÷\T @s¡Œ&É‘êj·T˙, ˇπøuÛ≤wü e÷{≤¢&˚ Á|ü»\˝À düVü≤»+>±H˚

dü+|ò”TuÛ≤e+, Á|ü‘˚ ø£‘· ø±qekÕÔj·T˙ n+^ø£]+∫ uÛ≤cÕ Á|üj·TTø£Ô sêÁcÕº\qT

@sêŒ≥T #XÊs¡T. ø±düÔ À‘·T>± Ä˝À∫ùdÔ, ndü\T uÛ≤wü nH~ Á|ü|ü+#·+˝À #ê˝≤#√≥¢

C≤rj·T‘·≈£î ≈£L&Ü |ü⁄Hê~. #ê˝≤ <XÊ\˝À πøuÛ≤wü ñ+~. #Ó’Hê˝À yπs«s¡T

uÛ≤wü\Tqï|üŒ{Ïø°, 85 XÊ‘·+ Á|ü»\T e÷+&É]Hé uÛ≤wüH yê&É‘ês¡T. ¬øq&Ü˝≤+{Ï

n_Ûeè~Δ #Ó+~q <X+˝À ≈£L&Ü øÏ«u…ø sêh+˝À Áô|ò+∫ e÷{≤¢&yês¡T n~Ûø£

dü+K´˝À ñ+&É≥+‘√, Ä<X+˝À Ç+ ¢wüß e÷{≤¢& Ç‘·s¡ sêÁcÕº\≈£î, øÏ«u…ø≈£î

ìs¡+‘·s¡+ dü+|òüTs¡¸D »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~. n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ øÏ«u…ø˘ y˚s¡T|ü&Ü\H˚

Á|ü‹bÕ<äq eTT+<äT≈£î edü÷ÔH ñ+~. n~es¡ø£{Ï k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé À s¡wü Hé

uÛ≤wü e÷{≤¢&Éì $T–*q 14 sêÁcÕº\T $&çb˛sTT Ç|ü⁄Œ&ÉT dü«‘·+Á‘· <XÊ\T>±


151

#Ó ≤eTD° ne⁄‘·THêïsTT. á H|ü<∏ä +˝À mH√ï uÛ≤wü\Tqï uÛ≤s¡‘·<X+˝À nìï

esêZ\ Á|ü»\T πø C≤‹ düVü≤Jeq+ #j·T>∑\>∑≥+ Á|ü|ü+#·+˝ÀH n|üPs¡«eTsTTq

$wüj·T+. eTq #·]Á‘· À mH√ï n|üXè‘·T\T <=]¢q|üŒ{Ïø°, 5000 dü+e‘·‡sê\

bÕ≥T düVü≤Jeq+ #Ój·T´≥+ e\q, mH√ï C≤‘·T\T, dü+Á|ü<ëj·÷\T, eT‘ê\T,

uÛ≤wü\T ø£\e≥+ e\q, dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·+˝À Çìï uÛ≤wü\ yês¡T πø <X+˝À,

πøC≤‹>± eTq>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. Bìï s¡øÏå+#·Tø√e≥+ eTqC≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î ˇø£

<˚X¯+>± eTq ñìøÏøÏ n‘·´edüs¡+. n+<äTe\¢H˚ yÓTT<ä{À¢ ø=+‘· Á|ü‹|òüT≥q

m<äTs¡sTTHê, πøuÛ≤wü e÷{≤¢& Á|ü»\T ø£ sêh+˝À ñ+&É≥+, uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£>±

sêÁcÕº\qT @sêŒ≥T #j·T≥+ C≤rj·T $<Ûëq+>± s¡÷bı+~+~. n+<äTe\¢ <X

düeTÁ>∑‘·≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–q <ëK˝≤\T @MT Òe⁄. uÛ≤wü\T y¬s’Hê C≤‹ ˇø£fÒ nH

n+XÊìï <˚X¯ yê´|üÔ+>± n+<äs¡÷ n+^ø£]düTÔHêïs¡T. Væ≤+B C≤rj·T uÛ≤wü>±

#dæ, nìï ÁbÕ+‘ê\˝À $~Û>± Hs¡TÃø√yê\qï Á|ü‹bÕ<äq ø±s¡D+>± <äøÏåD≤~

sêÁcÕº\˝À, eTTK´+>± ‘·$TfiHê&ÉT˝À rÁe Ä+<√fiq ‘· …‹Ô+~. á $wüj·T+˝À

≈£L&Ü HÓÁVüA kÕs¡<∏ä +˝Àì C≤rj·T Hêj·Tø£‘·«+ #ê˝≤ eTT+<äT #·÷|ü⁄qT, $»„‘·qT

Á|ü<ä]Ù+∫+~. kÕeTs¡dü´+>±, ñuÛ Ñj·T‘ês¡ø£+>± Ä dü+øå√uÛ≤ìï <˚X¯+

n~Û>∑$T+#·>∑*–+~. 1956 ‘·s¡Tyê‘· áXÊq´ uÛ≤s¡‘·+˝À Á|ü‘´ø£ ø±s¡D≤\ e\¢

Äs¡T ∫qï sêÁcÕº\qT @sêŒ≥T #XÊs¡T. uÛ≤wü ÁbÕ‹|ü~ø£>± |ü+C≤ãT, Vü≤sê´Hê

$&çb˛j·÷sTT. Ç|üŒ{Ïø° <ëì Á|üø£+|üq\T |üP]Ô>± dü<äT›eTD>∑ Ò<äT. #·+&û>∑&Ûé

q>∑sêìï mes¡T bı+<ë\H düeTdü qB »˝≤\ yê{≤\‘√ rÁeyÓTÆ eT‘·+ ù|s¡T‘√

»{Ï\yÓTÆ Ç{°e\H ø±düÔ düs¡T›≈£î+{À+~. Væ≤e÷#· Ÿ Á|ü<XŸ ≈£L&Ü ø=‘·Ô sêÁwüº+>±

s¡÷bı+~+~. dæøÏÿ+ eTq<X+˝À $©qyÓTÆ ø=‘·Ô sêh+>± s¡÷bı+~+~. >√yê˝≤+{Ï

πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\T sêÁcÕº\T>± s¡÷bı+<ësTT. Á|üdüTÔ‘·+ <X+˝À 25 sêÁcÕº\T,

7 πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\T ñHêïsTT. Á|ü‹ sêÁcÕºìøÏ dü«+‘· #·≥º düuÛÑ(\T), mìïø£sTTq

sêh Á|üuÛÑT‘·«+, ÄÁ|üuÛÑT‘·« ÄBÛq+˝À n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ ñHêïsTT. ø=‘·Ô

sêÁcÕº\qT @sêŒ≥T #j·÷\ì n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ ø=ìï esêZ\ Á|ü»\T ø√s¡T‘·THêïs¡T.

n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT n$ rÁe Ä+<√fiq\T>± e÷s¡T‘·THêïsTT. eTq sêh+˝ÀH 1969,

1973˝À sêh $uÛÑ»q ø√dü+ ¬s+&ÉT ñ<ä e÷\T #Ó\πs>±sTT. eTs√kÕ] C≤rj·T

Hêj·Tø£‘·«+ Á|ü<ä]Ù+∫q #=s¡ee\¢, eTT+<äT#·÷|ü⁄e\¢ dü+|ò”TuÛ≤e+ kÕ<Ûä eTsTT+~.

u…+>± Ÿ À düTuÛ≤wt |ò”Twæ+>¥ Hêj·Tø£‘·«+˝À >∑÷sêâ ≤+&é ñ<ä eT+ &Ü]®*+>¥ À

152


‘·\ m‹Ô+~. yÓTT<ä{À¢ j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘·«+ sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+

u…+>±˝Ÿ˝À ñqï e÷]ÿ‡düTº Á|üuÛÑT‘ê«ìï Çs¡T≈£îq ô|fÒº+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+∫+~.

ø±düÔ Ä\dü +>±qsTTHê <ëìï düeTj·Tdü÷Œ]Ô‘√ düs¡T›u≤≥T #XÊs¡T. <ëì |òü*‘·+>±

$X‚wüeTsTTq n~Ûø±sê\T, u≤<Ûä ‘·\‘√ &Ü]®*+>∑T˝À kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç+~.

sêÁcÕº\qT |ü⁄q]«uÛÑõ+#ê\ì,∫qï∫qï sêÁcÕº\qT bÕ\q kÂ\uÛÑ + ø√dü+ @sêŒ≥T

#˚j·÷\H˚ Á|ü‹bÕ<äq mH√ïkÕs¡T¢ eTT+<äT≈£î e∫Ã+~. sê»ø°j·T+>± mH√ï

∫≈£îÿeTT&ÉT\T+&É≥+‘√ @ Á|üuÛÑT‘·«eT÷ á ‘HÓ‘·Tf…ºì ø£~ù| kÕVü≤dü+ #j·T Ò<äT.

ø=ìï bÕØº\T n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ sêÁcÕº\ $uÛÑ»qqT Á|ükÕÔ$+∫Hê, yÓTT‘·Ô+ MT<ä n~Ûø±s¡

u≤<Ûä ‘· HÓ‹Ôq |ü&É>±H <ëìï |üø£ÿq ô|{≤ºsTT.

Bs¡Èø±*ø£ Á|üjÓ÷»Hê\ô|’ <äèwæº

<X sê»<Ûëì &Ûç©¢ì |üP]ÔkÕúsTT Á|ü‘´ø£ sêh+>± #j·÷\ì, ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ À

|üs¡«‘· ÁbÕ+‘ê\˝À ñ‘·Ôsê+#·˝Ÿ sêÁcÕºìï,<äøÏåD ;Vü‰sYqT C≤s¡â+&é sêh+>±,

eT<Ûä Á|ü<XŸ qT+∫ #Û·rÔdt>∑&ÛéqT ø=‘·Ô sêh+>± #j·÷\H Á|ü‹bÕ<äq\T Ç{°e\

ã\+>± e#êÃsTT. j·T÷ìj·THé Á|üuÛÑT‘·«+˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï _.C….|æ. á

Á|ü‹bÕ<äq\qT ã\|üs¡#·≥+‘√ eTs√kÕ] sêÁcÕº\ $uÛÑ»q #·s¡Ã C≤‹eTT+<äT≈£î

e∫Ã+~. ñ‘·Ôsê+#·˝Ÿ˝À dæ≈£îÿ\ ÁbÕã\´+ ñqï ñ<Ûä+dæ+>¥q>∑sY õ˝≤¢qT

ø £\| üsê< äì, n˝≤ # ˚ ùd Ô j·T÷ìj·TH é Á| üu Û Ñ T‘ê«ìø Ï ‘ ·eT eT< ä ›‘ · T

ñ|üdü+Vü≤]+#·T≈£î+{≤eTì Ç|üŒ{Ïπø nø±©<ä Ÿ düŒwüº+ #dæ+~. n˝≤π> C≤s¡â+&éqT

;Vü‰sY qT+∫ $&ÉBdæ Á|ü‘´ø£ sêh+>± @sêŒ≥T #ùdÔ s¡ø£Ô|ü⁄fÒs¡T\T bÕs¡‘êj·Tì

˝≤\÷ Á|ükÕ<é j·÷<äyé ôV≤#·Ã]+#ês¡T. ;Vü‰sY XÊdüq düuÛÑ Á|ü‘´ø£ sêh @sêŒ≥TqT

‹s¡düÿ]+∫+~. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT n< XÊdüq düuÛÑ @ø£Á^e+>± Á|ü‘´ø£ sêh+ ø±yê\ì

rsêàì+∫Hê, sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\T e÷s¡>±H ñÁ~ø£Ô‘· #Ó\πs–+~. á |ü]dæú‘·T\qT

>∑eTìùdÔ sêÁcÕº\ |ü⁄q]«uÛÑ»q m+‘· øÏ¢wüºeTsTTq Á|üÁøÏjÓ÷ ns¡úeTe⁄‘·T+~. <X

yê´|üÔ+>± nìï bÕØº\T m+‘√ dü+j·TeTq+‘√ e´eVü≤]+∫, ñeTà&ç>± sêÁcÕº\

@sêŒ≥T≈£î ø=ìï eTÚ*ø£ dü÷Á‘ê\qT n+^ø£]+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. n˝≤ø±ø£

düeTdü \qT m˝≤>√˝≤ ø£qã&É≈£î+&Ü #<ë›eTì Á|üj·T‹ïùdÔ Ç~ m\¢ø±\+ <ëπ>

düeTdü ø±<äT. ˇø£ Á|üuÛÑT‘·«+ &Ûç©¢ >∑<Ó›HÓø£ÿ>±H @ø£|üø£å+>± sêÁcÕº\ @sêŒ≥T≈£î

‘=+<äs¡|ü&ç‘ ø£cÕº\T ‘·|üŒe⁄. XÊX«‘· Á|üuÛ≤e+ ñ+& ìs¡íj·÷\˝À dü+j·TeTq+


153

nedüs¡+. Òì|üø£å+˝À Á|üdüTÔ‘·+ #·÷düTÔqï≥T¢ sê»ø°j·T+>± ô|qT‘·TbÕqT\T #Ó\πsπ>

Á|üe÷<ä+ ñ+~. n+<äTπø sêÁcÕº\ $uÛÑ»q $wüj·TyÓTÆ n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ +>±

ñ+&˚˝≤ ø=ìï eTÚ*ø£ e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\qT s¡÷bı+~+#·≥+ nedüs¡+.

ñÁ<ø±\qT ‘·–Z+∫ ` <X düeTÁ>∑‘·, bÕ\q kÂ\uÛÑ +, Á|ü»\ eTH√uÛ≤yê\T`

M{Ïì |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì C≤‹ Bs¡Èø±*ø£ Á|üjÓ÷»Hê\ <äècÕº ìs¡íj·÷\T

rdüTø√e\dæq nedüs¡+ ñ+~.

* * *

154


Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú À mH√ï ∫≈£îÿ\THêïsTT. ø=ìï ìs¡íj·÷\T yÓ+≥H

rdüTø√e≥+ ø£wüº+. Á|üC≤ Á|üjÓ÷»Hê\qT s¡øÏå+# ùV≤‘·Tã<äΔeTsTTq ìs¡íj·÷\T

≈£L&Ü n+<ä]˙ dü+Á|ü~+∫, Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£L&É>∑{Ïº, #ê˝≤ Ä\dü´+>±

rdüTø√e\dæ edüTÔ+~. #dæq Á|ü‹ |üìøÏ $eTs¡Ù\≈£î ˝ÀqTø±e\dæedüTÔ+~. n~Ûø£

dü+U≤´≈£î\ n_ÛÁbÕj·÷\‘√ ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü Á|ü‹ es¡Z+ ìs¡+‘·s¡+ ∫qï∫qï

düeTdü´\qT ôd’‘·+ uÛÑ÷‘·<ä›+˝À #·÷|æ >∑+<äs¡>√fi¯+ düèwæº+#˚ neø±XÊìï

Á|üC≤kÕ«eT´+ ÇdüTÔ+~. ˇø£ düeTdü MT<ä, Ò<ë z $<Ûëq+ MT<ä Á|ü»\ rs¡TŒ

Á|üø±s¡+ ìs¡íj·T+ »]–Hê, Á|ü»\ ø√s¡Tº À z&çq yês¡T eT∞fl eTsêï{Ï qT+∫

<Ûä«»yÓT‘·TÔ‘ês¡T. n~Ûø±s¡+˝À ñqïyêfifl≈£î ø£ÿø£åD+ ≈£L&Ü Á|üXÊ+‘·‘·, sê»ø°j·T

uÛÑÁ<ä‘·, dæΔs¡‘·«+ ñ+&Ée⁄. nqTì‘· + $$<Ûä esêZ\ Á|üjÓ÷»Hê\ eT<Ûä sêJ\T

#j·T≥+. kÕeTs¡dü +>± n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄≈£îb˛‘·÷ ìs¡íj·÷\T #j·T≥+, n*–q

yêfiflqT ãT»®–+#·≥+, Á|ü»\ eT<ä›‘·T ø=qkÕπ>˝≤ eéVü≤]+#·≥+ ` Çe˙ï

‘·\H=|æŒ ø£*–+#˚ Á|üÁøÏj·T\T. Á|üC≤kÕ«eT´+ ì\ã&Ü\+fÒ, ùd«#·Ã¤qT

ã‹øÏ+#·Tø√yê\+fÒ á ‘·+{≤\T, ∫ø±≈£î\T ‘·|üŒe⁄. Çìï ˇ&ç<=&ÉT≈£î\THêï

kÕe÷qT´&ç e÷≥≈£î $\Te, n‘·&ç e´øÏÔ‘ê«ìøÏ >ös¡e+ Á|üC≤kÕ«eT´+˝ÀH kÕ<Ûä +.

ìj·T+‘·è‘·«+˝ÀH√, sê#·]ø£+˝ÀH√ »{Ï\yÓTÆq düeTdü´\T z <˚X¯+ eTTø£ÿ\T

ø±e{≤ìøÏ, n+‘·s¡T´<ëΔ\T e∫Ã qs¡yT<Ûä+ »s¡>∑{≤ìøÏ <√Vü≤<äeTe⁄‘êsTT. Ò<ë

Ä uÛÑj·T+‘√ Ä düeTdü \qT <ë#dæ, |ü]dæú‘·T\T $wü$T+∫ #‘·T\T ø± Ò<ëø±

‘ê‘ê‡s¡+ #˚j·T≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À e÷Á‘·y˚T n˝≤+{Ï >∑&ÉT¶

düeTdü´\qT ≈£L&Ü kÕeTs¡dü´+>±, »qs¡+»ø£+>±, Á|üC≤Væ≤‘êìï |ü]s¡øÏådü÷Ô

|ü]wüÿ]+#·Tø√e≥+ kÕ<Ûä +.

ÄXÊøÏs¡D≤\T

eTq Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú À mH√ï uÛÑj·T+ø£s¡ ÀbÕ\THêïsTT. $Xè+K\yÓTÆq

ª$uÛÑ»qμ yêsTT<ë

düeTT∫‘·+, düeTjÓ÷∫‘·+

|òæÁãe] 21, 2000


155

n$˙‹, Hs¡ sê»ø°j·T+, ndüeTs¡ú‘·, u≤<Ûä ‘êsêVæ≤‘· +. n~Ûø±s¡ πø+ÁBø£s¡D,

yês¡dü‘·« sê»ø°j·T+, ã+<ÛäTÁ|”‹, kÕe÷qT´&ç|ü≥¢ ∫qï#·÷|ü⁄, Á|ü‹ |üìø° C≤|ü +,

bÕ\q˝À <ë|ü]ø£+, mìïø£\˝À neø£‘·eø£\T, $|üØ‘·eTsTTq <äTu≤sê, ñ<√´>∑T\

n\dü‘·«+, »yêãT<ë]‘·q+ Òì bÕ\q, n~Ûø±s¡ <äs¡Œ+, e´øÏÔ ùd«#·Ã¤ nD∫y‘·,

ø£ dü kÂø£sê´\T n+<äTu≤≥T˝À Òø£b˛e≥+, n$<ä , nHês√>∑ +, ìs¡T<√´>∑+,

XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ yÓ’|òü\´+, ô|s¡T>∑T‘·Tqï nsê#·ø£‘·«+, @fiófl >∑&ç∫Hê n+<äì Hê´j·T+

` Çe˙ï eTq e´edüúqT |”*Ã |æ|æŒ #düTÔHêïsTT. Çìï düeTdü \THêï Nø£{À¢ ø=ìï

∫s¡T~yÓ«\T Á|üC≤kÕ«eT´ Á|æj·TT\≈£î ñ‘ê‡Vü‰ìï ø£*–+∫ uÛÑ$wü ‘·TÔ |ü≥¢ $XÊ«kÕìï

ô|+#·T‘·THêïsTT. á yês¡+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫q »HêuÛ≤ $<Ûëq+ Ç˝≤+{Ï

∫s¡T~yÓ«\˝À ˇø£{Ï. eTq<X+ ◊ø£eT‘ê´ìøÏ düyê\T>± #ê˝≤ ø±\+ qT+∫ ˇø£

ô|qTeTT|ü⁄Œ bı+∫ ñ+~. Ç+~sê>±+BÛ Hêj·Tø£‘·«+˝À 42e sêC≤´+>∑ dües¡D

<ë«sê ˝ÀødüuÛÑ düuÛÑT´\ dü+K´qT ` 1971e dü+e‘·‡s¡+˝À ñqï kÕúsTT˝ÀH `

2001e dü+e‘·‡s¡+ es¡≈£î dæús¡+>± ñ+&˝≤ #·≥º+ #XÊs¡T. sêC≤´+>∑+˝À 81,

82e n~Ûø£s¡D\ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ ‘·s¡Tyê‘· »HêuÛ≤ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q

˝Àø˘düuÛÑ ìjÓ÷»ø£esêZ\qT |ü⁄qs¡«´ed”úø£]+#ê*. M\Tqï+‘· y˚Ts¡≈£î Á|ü‹

ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À <ë<ë|ü⁄ düe÷q »HêuÛ≤ ñ+&˚˝≤ #·÷&Ü*. ô|s¡T>∑T‘·Tqï

»HêuÛ≤qT <äèwæº À ñ+#·T≈£îì 42e dües¡D˝À á n+XÊìï #˚sêÃs¡T. 42e

sêC≤´+>∑ dües¡DqT meT¬s® ‡ Nø£{Ï s√E\˝À sêC≤´+>∑+˝À #sêÃs¡T. ìj·T+‘·è‘·«

<Û√s¡DÏøÏ, ùd«#·Ã¤ nD∫y‘·≈£î, Á|üC≤kÕ«eT´ KqHêìøÏ 42e dües¡D Á|ürø£. ø±ì

˝ÀødüuÛÑ kÕúHê\qT 2001e dü+e‘·‡s¡+ es¡≈£î j·T<∏ë‘·<∏ä+>± ñ+#·T‘·÷ #dæq

á dües¡D e÷Á‘·+ düeTT∫‘·eTsTTq~. n+<äTπø ‘·s¡yê‘· »q‘ê Á|üuÛÑT‘·«+ e#êÃø£

43, 44e sêC≤´+>∑ dües¡D\ <ë«sê 42e dües¡D˝À #ê˝≤ uÛ≤>∑+ s¡<äT› #dæHê,

á uÛ≤>±ìï e÷Á‘·+ n˝≤π> ø=qkÕ–+#ês¡T. bÕ‹πøfiófl >∑&ç#dü]øÏ z >∑&ÉT¶ düeTdü

<ë|ü⁄]+∫+~. <X »HêuÛ≤ düeTdü bÕ‹πøfifl˝À>± n<äT|ü⁄˝ÀøÏ edüTÔ+<äì ÄHê&ÉT

Ä•+#ês¡T. eTq H‘·\ |æ]øÏ‘·q+ e\¢, ndüeTs¡ú‘·, nÁ|üjÓ÷»ø£‘·«+ e\¢, bÕ\q

j·T+Á‘ê+>∑+ n\dü‘·«+ e\¢, ø£ dü nø£ås¡ C≤„q+, Äs√>∑ dü<äTbÕj·÷\qT ù|<ä

esêZ\øÏ ø£*Œ+#· Òì <ës¡TD yÓ’|òü\´+ e\¢ ` »HêuÛ≤ $|üØ‘·+>± ô|s¡T>∑T‘·÷H ñ

+~. eTq »HêuÛ≤ 100 ø√≥¢≈£î #s¡T≈£î+≥Tqï~. Ç+ø± »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\

Ä>∑ø£b˛e≥+‘√ 21e X‘êã›+˝À 165 ø√≥T¢ <ë{Ï, #Ó’HêqT $T+∫b˛sTT `

156


Á|ü|ü+#·+˝À »HêuÛ≤ Ø‘ê´ n‹ ô|<ä› <˚X¯+>± uÛ≤s¡‘Y ne‘·]+#˚ Á|üe÷<ä+

Á|üdüTŒ¤≥eTe⁄‘√+~. »HêuÛ≤ $k˛Œ¤≥+ e\¢ ø£*π> Á|üe÷<ë\T n≥T+&É>±, $$<Ûä

sêÁcÕº\ eT<Ûä »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\˝À ñqï e´‘ê´kÕ\T <X+ ñìøÏøÏ, ◊ø£eT‘ê´ìøÏ

Á|üe÷<ä+ ‘Ó∫Ã ô|{≤ºsTT. <X+˝À yÓTT‘·Ô+ MT<ä »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T‘·THêï n~ nìï

sêÁcÕº\˝À düe÷q+>± ˝Ò<äT. πøs¡fi¯˝À nø£ås¡ C≤„q+, Äs√>∑´+ n+<ä]ø°

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe≥+‘√ »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ Ä–b˛sTT+~. Á|ü»\+‘ê ∫qï

≈£î≥T+u≤\ |ü≥¢ eT≈£îÿe ô|+#·T≈£îì, ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D bÕ{ÏdüTÔHêïs¡T. <ë+‘√

ø=‘·Ô>± |ü⁄fÒº yêfifl dü+K´ eTs¡DÏ+# yê] dü+K´‘√ düe÷qeTsTT+~. n˝≤π>

eTs√ ô|<ä› sêheTsTTq ‘·$TfiHê&ÉT˝À >∑D˙j·T+>± ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D neT\T

»]– »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ ‘·>∑TZeTTK+ |ü{Ïº+~. e#˚Ã ø=~› dü+e‘·‡sê\˝À

‘·$TfiHê&ÉT˝À »HêuÛ≤ dæús¡kÕúsTTøÏ #s¡T≈£î+≥T+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 1970\ es¡≈£î

»HêuÛ≤ ìj·T+Á‘·D˝À Ç‘·s¡ sêÁcÕº\‘√ b˛*ùdÔ eTT+<ä+»˝À ñ+&É>±, >∑‘· 20

dü+e‘·‡sê\ ìs¡¢ø£å + e\¢ eTq »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ <X+˝À dü>∑≥T ô|s¡T>∑T<ä\‘√

<ë<ë|ü⁄ düe÷q+>± ñ+~. eTVü‰sêh, |ü+C≤uŸ, Vü≤sê´Hê ˝≤+{Ï sêÁcÕº\˝À

»qHê\ πs≥T >∑D˙j·T+>± ‘·>∑TZeTTK+ |ü{ÏºHê, »HêuÛ≤ m≈£îÿe>± ñ+&ç <äTs¡“¤s¡

<ë]Á<ä +˝À eT>∑TZ‘·Tqï ô|<ä› sêÁcÕº\ qT+∫ Á|ü»\T ô|<ä› m‘·TÔq ã‘·T≈£î ‘Ós¡Te⁄

ø√dü+ e\dü sêe≥+‘√ nø£ÿ&Ü »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ ‘·>∑TZeTTK+ |ü≥º Ò<äT. Çø£

ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ, ;Vü‰sY, eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé˝≤+{Ï sêÁcÕº\˝À »qHê\ πs≥T

n‘· ~Ûø£+>± ñ+~. yÓs¡dæ <X+˝À $$<Ûä sêÁcÕº\ eT<Ûä »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\˝À

$|üØ‘·yÓTÆq e´‘ê´kÕ\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\ e\¢

ñ‘·ŒqïeTjT´ Ä]úø£, kÕe÷õø£ düeTdü \qT n≥T+{Ï, rÁeeTsTTq sê»ø°j·T

Á|üe÷<ä+ m<äTs¡sTT+~. πøs¡fi, ‘·$TfiHê&ÉT˝≤+{Ï sêÁcÕº\˝À »HêuÛ≤ XÊ‘·+ (<X

»HêuÛ≤˝À) ‘·–Zb˛sTT+~. ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\˝À »HêuÛ≤ XÊ‘·+ ô|]–+~. Á|ü‹

ˇø£ÿ]øÏ ˇø£ z≥T dæ<ëΔ+‘·+ Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ÁbÕD+ ø±e≥+ e\¢, sêC≤´+>∑+

ìπs›•+∫q $<Ûä+>± ˝ÀødüuÛÑ kÕúHê\qT Á|ü‹ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À düe÷q dü+K´˝À

z≥s¡T¢+&˝≤ |ü⁄qs¡«´ed”úø£]ùdÔ #ê˝≤ >∑+<äs¡>√fi+ #Ó\πsπ> |ü]dæú‹ <ë|ü⁄]+∫+~.

»HêuÛ≤ Ø‘ê´ ˝ÀødüuÛÑ d”≥¢qT |ü⁄qsYe´ed”úø£]ùdÔ πøs¡fi˝À <ë<ë|ü⁄ Äs¡T kÕúHê\T

‘·π>Z Á|üe÷<äeTT+~. n+fÒ Á|üdüTÔ‘·eTTqï 20 kÕúHê\T 14≈£î ‘·>∑T‘êsTT. n˝≤π>

‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À Äs¡T qT+∫ mì$T~ kÕúHê\T ‘·π>Z Á|üe÷<äeTT+~. n+fÒ


157

Á|üdüTÔ‘·eTTqï 39 kÕúHê\T 33 Ò<ë, 31øÏ ‘·>∑TZ‘êsTT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À »HêuÛ≤

ô|s¡T>∑T<ä\ ô|<ä›>± ‘·>∑Zø£b˛e≥+ e\¢ #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z e÷s¡TŒ ñ+&É<äT. eTVü‰ nsTT‘

ˇø£{Ï ¬s+&ÉT kÕúHê\T ‘·>∑Ze#·TÃ. n+fÒ 42 kÕúHê\≈£î ã<äT\T, 40, Ò<ë 41

kÕúHê\T $T>∑\e#·TÃ. ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ, ;Vü‰sY, eT<Ûä Á|ü<XŸ, sê»kÕúHé ≤+{Ï sêÁcÕº\≈£î

eT]ø=ìï d”≥T¢ n<äq+>± e∫Ã #˚s¡‘êsTT. n+fÒ »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\qT

n<äT|ü⁄#j·T≈£î+&Ü, ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·DqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·≈£î+&Ü yÓqø£ã&É¶ sêÁcÕº\≈£î

sê»ø°j·T+>± eT]+‘· ã\+ #≈£Ls¡T‘·T+~! ø=+‘· u≤<Ûä ‘·‘√, $<ä , Äs√>∑ +

Á|ü»\≈£î n+~+∫, »HêuÛ≤qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘e{≤ìøÏ >∑{Ïº Á|üj·T‘·ï+ #dæ $»j·T+

kÕ~Û+∫q sêÁcÕº\T sê»ø°j·T+>± πø+Á<ä+˝À ‘·eT ÁbÕã˝≤´ìï ø√˝ÀŒ‘êsTT! n+fÒ

ø±k Ô ≈£Lk Ô eT+∫ bÕ\q n+~+∫q sêÁcÕº\qT •øÏå+∫, düe÷C≤ìï n<Û√>∑‹˝À

ñ+∫q sêÁcÕº\≈£î esê*e«≥yT ne⁄‘·T+~! n+‘·ø£+fÒ n<Ûë«qïeTsTTq |ü]dæú‹

eTs=ø£{Ï Ò<äT. 2001˝À Ç< »]–‘ <X düyÓTÆø£ ‘·≈£î ô|qTeTT|ü⁄Œ eTT+#·T≈£î

e#Ã~. ‘·$TfiHê&ÉT˝≤+{Ï sêh+˝À Ç~ düT\uÛÑ+>± ysêŒ≥Tyê<ä+>± e÷πs~.

»HêuÛ≤qT n<äT|ü⁄ #˚dæq ø±s¡D+>± sê»ø°j·T+>± qwüº+ ø£*–+#˚ <˚X¯+˝À

n+‘·sê“¤>∑+>± ñ+&É≈£L&É<äH yê<ä+ ‘· …‹Ô‘ nø£ÿ&É ã\+>± ñqï ¬s+&ÉT ÁbÕ+rj·T

bÕØº\T n+<äT≈£î e‘êÔdüT |ü\ø£e\dæ edüTÔ+~. <X+ eTTø£ÿ\T ø±e{≤ìøÏ m+‘√

ø±\+ |üfÒº~ ø±<äT.

Ä\dü +>±HÓ’Hê $»„‘·

á ñ|üÁ<äe+ eTT+#·Tø=düTÔqï ‘·s¡TD+˝À eTq sê»ø°j·T bÕØº\T

Ä\dü´+>±qsTTHê ø£˙dü+ á $wüj·T+˝À m+‘√ $»„‘·qT, <ä÷s¡<äèwæºì

Á|ü<ä]Ù+#êsTT. u≤<Ûä´‘êj·TT‘· |ü<äe⁄\˝À ñqï ø=+<äs¡T ‘=+<äs¡bÕ≥T‘√

eéVü≤]+# Á|üj·T‘·ï+ #j·Tø£b˛ Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î >∑‘· Á|üuÛÑT‘·«+˝À ø=+‘·ø±\+

bÕs¡¢yÓT+≥Ø eéVü‰sê\ eT+Á‹>± ñqï eT<äHé ≤ Ÿ KTsêHê »HêuÛ≤ ÁbÕ‹|ü~ø£q

˝ÀødüuÛÑ kÕúHê\ |ü⁄qs¡«éd”úø£s¡D yÓ+≥H »s¡>±\ì yê~+∫, Ä Á|ü‹bÕ<äqqT

ø=+‘· <ä÷s¡+ q&çbÕs¡T. n˝≤π> >∑‘·+˝À H˚wüq˝Ÿ Á|òü+{Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+&É>±

Xs¡<éj·÷<äyé e+{Ïyês¡T n˝≤+{Ï yê<äH #XÊs¡T. <X+ n<äèwüº+ |ü⁄Dé÷ nì

n˝≤+{Ï Á|üj·T‘êï\≈£î ‘Ós¡|ü&ç+~. 2026e dü+e‘·‡s¡+ es¡≈£î ˝ÀødüuÛÑ kÕúHê\T

sêÁcÕº\ yê]>± e÷s¡≈£î+&Ü dæús¡+>± ñ+&Ü\ì á yês¡+ πø+Á<ä eT+Á‹es¡Z+

rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+, »HêuÛ≤ $<Ûëq+˝À uÛ≤>∑+>± #˚dæq Á|ü‹bÕ<äq #ê˝≤

158


düeTT∫‘·yÓTÆq$. Ç+<äT≈£î nqT>∑TD+>± sêC≤´+>∑ dües¡D ‘e≥+˝À nìï bÕØº\T

düVü≤ø£]+∫ yÓ+≥H #·≥º+#j·÷*. sêÁcÕº\˝À »HêuÛ≤ dü]düe÷q+>± ñ+&˝≤

ìjÓ÷»ø£esêZ\qT |ü⁄qs¡«´ed”úø£]+#·e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eTT+u≤sTT q>∑s¡+˝À

ˇø£ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À z≥s¡¢ dü+K´ <ë<ë|ü⁄ 15 \ø£å\T! n˝≤π> eTq

sêh+˝À U…’s¡‘êu≤<äT nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À Äs¡T \ø£å\≈£î ô|’>± z≥s¡T¢Hêïs¡T!

n˝≤+{Ï$ Ò≈£î+&Ü sêh+ |ü]~Û ÀH e÷s¡TŒ\T #j·T≥+˝À ‘·|ü⁄Œ Ò<äT. nsTTHê

¬s+&ÉT düeTdü \THêïsTT. ø£ dü+ e#Ã bÕ‹πøfifl˝À »HêuÛ≤qT n<äT|ü⁄ #j·Tø£b˛‘,

ÄHê{ÏøÏ á düeTdü eT]+‘· $ø£è‘·s¡÷|ü+ <ë*Ã <˚X¯+ ñìøÏøÏ Á|üe÷<äø±]

ne⁄‘·T+~. Ç|üŒ{Ïø£sTTHê >∑{Ïº #·s¡ \T rdüTø√ø£b˛‘ uÛ≤s¡‘Y XÊX«‘·+>± <äTs¡“¤s¡

<ë]Á<ä +˝À, nC≤„q+˝À eTπ>Z z ã&ÉT>∑T <X+>± dæús¡|ü&çb˛‘·T+~. $$<Ûä sêÁcÕº\

eT<Ûä ô|]π> Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T Væ≤+dü≈£î, dü+|òüTs¡D\≈£î Ä»´+ b˛dæ <˚X¯

uÛÑÁ<ä‘·≈£î, ◊ø£eT‘ê´ìøÏ eTT|ü⁄Œ ‘Ós¡kÕÔsTT. bÕØº\T kÕ«s¡ú sê»ø°j·÷\qT Á|üø£ÿq

ô|{Ïº nìïesêZ\ yê]ì »HêuÛ≤ ìj·T+Á‘·D \ø£å´+ yÓ’|ü⁄ q&ÉbÕ*. n+<äT≈£î

≈£î\eT‘ê\ n&ÉT¶>√&É\qT ‘=\–+∫ n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄≈£îb˛yê*. »HêuÛ≤ $<ÛëHêìï

eT]+‘· |ü{Ïwüº|ü]∫ ∫‘·ÔXó~Δ‘√ neT\T #j·T≥+ nedüs¡+. ∫≈£îÿ\Tqï|üŒ{Ïø°

Ç|ü⁄Œ&ÉT rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ <ä÷s¡<äèwæº‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~. mìï ˇ&ç<=&ÉT≈£î\THêï

uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ >∑&ÉT¶düeTdü´\qT kÕeTs¡dü´+>± |ü]wüÿ]+#·T≈£î+≥T+<äH˚

ÄXÊyê<ëìøÏ á »HêuÛ≤ $<Ûëq+ ã\+ #≈£Ls¡TdüTÔ+~. Ç<MT ∫qï $»j·T+

ø±<äT. |üø£ÿqTqï bÕøÏkÕúHé‘√ b˛*ùdÔ Ç+<äT˝À bı+∫ ñqï Á|üe÷<ä+ ns¡úeTe⁄‘·T+~.

<äXÊu≤›\ |üs¡ +‘·+ bÕøÏkÕúHé À sêÁcÕº\ yêØ>± »HêuÛ≤ …ø£ÿ\T ùdø£]+#·≥+

nkÕ<Ûä eTe⁄‘√+~. $$<Ûä sêÁcÕº\ eT<Ûä »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\˝À nø£ÿ&É ≈£L&Ü

‘˚&Ü\THêïsTT. |ü+C≤;\T, dæ+<Ûé À uÛ≤s¡‘Y qT+∫ e\düb˛sTTq yÓTTVü≤õs¡T¢,

kÕúìø£ dæ+BÛ\T, u…\÷N\T, dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·+˝À |üsƒêqT¢ sê»ø°j·T ÁbÕã\´+

ø√dü+ b˛sê&ÉT‘·THêïs¡T. »HêuÛ≤ …ø£ÿ\T yêdüÔyê\qT yÓ*øÏ rùdÔ <X+ n+‘·s¡T´<äΔ+˝À

∫≈£îÿ≈£î+≥T+<äH uÛÑj·T+‘√ bÕøÏkÕÔHé bÕ\≈£î\T Á|ü‹ |ü<fifl≈£î »s¡>∑e\dæq »HêuÛ≤

…ø£ÿ\qT m+‘√ ø±\+ qT+∫ yêsTT<ë ydüTÔHêïs¡T! eTq e´edüú À mìï ÀbÕ\THêï

$X«dæ+#·<ä>∑Z »HêuÛ≤ …ø£ÿ\T Á|ü‹ |ü<fiflø° n+<äT‘·THêïsTT. n+‘·{Ï‘√ ‘·è|æÔ

|ü&É≈£î+&Ü j·TT<äΔ ÁbÕ‹|ü~ø£q »HêuÛ≤qT n<äT|ü⁄ #ùd #·s¡ \T #|ü≥º≥+ C≤‹

eTqT>∑&É≈£î Á|ü»\ dü+πøåe÷ìøÏ n‘· edüs¡+.

* * *


159

ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ qT+∫ ñ‘·Ôsê+#· Ÿ ù|]≥ eTs√ sêÁwüº+ s¡÷|ü⁄<ë*Ã+~. á

HÓ\ ˇø£{À ‘Bq eT<Ûä Á|ü<XŸ qT+∫ #Û·rÔdt>∑&é sêÁwüº+ ne‘·]+∫+~. |ü~ùV≤H√

‘Bq ;Vü‰sY qT+∫ eHê+#· Ÿ (C≤s¡â+&é) $&çe&ç Á|ü‘´ø£ sêÁwüº+>± @sêŒ≥e⁄‘·T+~.

#ê˝≤ @fi¢ ‘·s¡yê‘· ˇø£ÿkÕ]>± eT÷&ÉT ø=‘·Ô sêÁcÕº\T @s¡Œ&É≥+‘√ <X+˝À |ü\T

ÁbÕ+‘ê\˝À eT]ìï ø=‘·Ô sêÁcÕº\T @sêŒ≥T #j·÷\H yê<äq }|ü+<äT≈£î+~.

ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ qT+∫ ãT+< ŸK+&é, |üPsê«+#· Ÿ, Vü≤]‘·Á|ü<XŸ\T— ;Vü‰sY qT+∫

$T~∏ ≤+#· Ÿ, eT<Ûä Á|ü<XŸ qT+∫ $+<Ûë´#· Ÿ\T @sêŒ≥T #j·÷\ì $$<Ûä esêZ\

qT+&ç &çe÷+&é $qek Ô+~. n˝≤π> nkÕ‡+ qT+∫ uÀ&√ sêÁwüº+, eTVü‰sêÁwüº

qT+∫ $<äs¡“¤, ø=+ø£DY— >∑T»sê‘Y qT+∫ ø£#Y, kÂsêÁwüº— ø£sêí≥ø£ qT+∫ ø=&É>∑T,

ñ‘·Ôs¡ ø£sêí≥ø£— |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ qT+∫ >∑Tsêâ ≤+&é y˚s¡T|ü&ç Á|ü‘˚ ø£ sêÁcÕº\T

ø±yê\ì ø=+<äs¡T ø√s¡T‘·THêïs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Á|ü‘´ø£ ‘Ó\+>±D ø±yê\ì,

n~ »]–‘ sêj·T\d”eT ≈£L&Ü $&ç|ü&Ü\qï yê<äq\÷ ñHêïsTT. »eT÷à, \&Éø

ÁbÕ+‘ê\qT Á|ü‘˚´ø£ sêÁcÕº\T>± $&É>={≤º\H˚ eTs√ yê<äq ø±oàsY düeTdü´

|ü]cÕÿs¡+‘√ eTT&ç|ü&ç ñ+~. Ç˝≤ eT÷&ÉT ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T ˇø£ s¡ø£+>±

<X+˝À ø£+~Ø>∑\ ‘·Tf…ºqT ø£~*+∫q≥¢sTT+~.

$∫Á‘·eTsTTq ô|ò&És¡ Ÿ e´edüú

uÛ≤s¡‘· ô|ò&És¡ Ÿ e´edüú #ê˝≤ $∫Á‘·eTsTT+~. sêC≤´+>∑+˝À eT÷&√ n~Ûø£s¡D

Á|üø±s¡+ bÕs¡¢yÓT+≥T πøe\+ z kÕ<Ûës¡D #·≥º+ <ë«sê ø=‘·Ô sêÁcÕº\qT

@s¡Œs¡#·e#·TÃ. ñqï sêÁcÕº\qT ø£\|üe#·TÃ— ù|s¡T¢ e÷s¡Ãe#·TÃ— ø=ìï ÁbÕ+‘ê\qT

$&É>=≥ºe#·TÃ— sêÁcÕº\ ù|s¡¢qT, dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT düeT÷\+>± e÷s¡Ãe#·TÃ!

sêÁcÕº\qT e÷πsÃ≥|ü⁄Œ&ÉT bÕs¡¢yÓT+≥T≈£îqï πø ø£ÿ |ü]$T‹ @eT+fÒ e÷s¡TŒ\≈£î

>∑Ts¡jT´ sêÁcÕº\ XÊdüqdüuÛÑ\ n_ÛÁbÕj·÷\qT rdüTø√yê*. nsTT‘ Ä sêÁcÕº\

XÊdüqdüuÛÑ\ uÛ≤yê\qT ÄyÓ÷~+#·qø£ÿs¡ Ò<äT. Á|ü|ü+#·+˝À eT¬sø£ÿ&Ü Ç˝≤ sêÁcÕº\

ñìøÏH˚ düeT÷\+>± e÷πsÃ n~Ûø±s¡+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ˝Ò<äT! Ç~es¡ø£{Ï

ø=‘·Ô sêÁcÕº\T Á|ü»\ ø√düe÷,

|ü<äe⁄\ ø√düe÷?

qe+ãs¡T 6, 2000

160


k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé Àì sêC≤´+>∑+˝ÀHÓ’‘ sêÁcÕº\≈£î <X+ qT+∫ $&çb˛jT

Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü ñ+~. ∫es¡≈£î Ä $<Ûä+>±H 1991˝À k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé 15

eTTø£ÿ\T>± $&çb˛sTT+~. u≤ìdü‘·« ìs¡÷à\q düeTdü ô|’q $uÛÒ<ë\T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT

<äøÏåD≤~ sêÁcÕº\T n˝≤π> $&çb˛yê\ì rsêàì+#·Tø√e≥+ e\¢ nyÓT]ø±˝À

1861`65 eT<Ûä n+‘·s¡T´<äΔ+ »]– yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À |ü~XÊ‘·+ eTs¡DÏ+#ês¡T.

∫es¡≈£î ô|ò&És¡ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<Ûä«s¡ +˝À ñqï ñ‘·Ôsê~ sêÁcÕº\T ¬>*#êsTT. <äøÏåD≤~

sêÁcÕº\ ≈£L≥$T (ø±Héô|ò&Éπs{Ÿ sêÁcÕº\T) ˝§+–b˛e≥+‘√ nyÓT]ø± #·]Á‘· À

q÷‘·Hê<Ûë´j·T+ yÓTT<ä\sTT+~. ¬øq&Ü, »s¡à˙, ÄÁùdº*j·÷ ˝≤+{Ï Ç‘·s¡ ô|ò&És¡ Ÿ

<XÊ\˝À ≈£L&Ü sêÁcÕº\qT e÷sêÃ\Hêï, yê{Ï ñìøÏøÏ uÛÑ+>∑+ ø£*–+#ê\Hêï

#ê˝≤ ø£wüº+. ø£ÿ uÛ≤s¡‘Y À e÷Á‘·yT Ç+‘· düT\uÛÑ+>± sêÁcÕº\ ñìøÏ À e÷s¡TŒ\T

‘˚e#·TÃ.

sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥T #ê˝≤ düT\uÛÑeTsTTq|üŒ{Ïø°

Ç{°e* es¡≈£î eTq<X+˝À Á|ü<Ûëq sê»ø°j·T bÕØº\T á $wüj·T+˝À m+‘√

dü+j·TeTq+‘√, u≤<Ûä ‘·‘√ e´eVü≤]+#êsTT. kÕúìø£+>± ø=+‘· Çã“+~ m<äT¬s’Hê

yê{Ïì ‘·≥Tº≈£îì Á|ü<Ûëq bÕØº\T ì\ã&É>∑*>±sTT. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À ‘ê‘êÿ*ø£

sê»ø°j·T \_Δ ø√dü+ ‘=+<äs¡bÕ≥T ìs¡íj·÷\T rdüT≈£î+fÒ <˚X¯+˝À Ç‘·s¡

ÁbÕ+‘ê\˝À ô|<ä› eT÷\´+ #Ó*¢+#ê*‡ edüTÔ+<äH˚ uÛÑj·T+ C≤rj·T bÕØº\qT

n<äT|ü⁄˝À ñ+∫+~. n+<äTHê Hê\T>∑T <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À

ñqï ø±+Á¬>dt bÕØº sêÁcÕº\ $uÛÑ»q n+XÊìï #ê˝≤ rÁe+>± |ü]>∑DÏ+∫+~.

áXÊq´ ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü‘˚ ø£ ø±s¡D≤\ e\¢ ø=‘·Ô sêÁcÕº\T @sêŒ≥T #˚j·T≥+

$TqVü‰sTT+∫, $T–*q nìï ÁbÕ+‘ê\˝À uÛ≤cÕÁ|üj·TTø£Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥Tπø ø±+Á¬>dt

ø£≥Tºã&ç ñ+&É≥+‘√ <X sê»ø°j·T e´edüú À ø=+‘· dæús¡‘·«+ kÕ<Ûä eTsTT+~.

nsTT‘˚ _.C….|æ. Hêj·Tø£‘·«+˝Àì C≤rj·T Á|üC≤kÕ«eT´ ≈£L≥$T (mHé.&ç.m.)

eT÷&ÉT ø=‘·Ô sêÁcÕº\ @sêŒ≥TqT Á|ü‹bÕ~+#·≥+, Á|ü<Ûëq Á|ü‹|üø£åeTsTTq ø±+Á¬>dt

n+<äT≈£î n+^ø£]+∫ sê»´düuÛÑ À düVü≤ø£]+#·≥+ e\¢ Ç|ü⁄Œ&û |ü]dæú‹ e÷]+~.

á ø±s¡D+>±H eT]ìï sêÁcÕº\T ø±yê\H yê<äq\T $qedüTÔHêïsTT. ø=+‘·yTs¡≈£î

<X sê»ø°j·T eTTK∫Á‘·+ nì•Ã‘· |ü]dæú‹øÏ ˝ÀqsTT´+~. á H|ü<∏ä +˝À ø=ìï

Á|üXï\T düVü≤»+>±H ‘· …‘·TÔ‘êsTT. ø=‘·Ô sêÁcÕº\T Ç˝≤ @s¡Œs¡#·≥+ nedüs¡e÷?

n+<äTe\¢ Á|ü»\≈£î Á|ü‘´ø£ Á|üjÓ÷»Hê\T düeT≈£Ls¡‘êj·÷? <X düeTÁ>∑‘·≈£î,


161

◊ø£ ‘·≈£î uÛÑ+>∑+ ø£\>∑≈£î+&Ü @yÓTÆHê @sêŒ≥T¢+&Ü˝≤? sêÁcÕº\ m\¢\ e\¢ bÂs¡T\

ùd«#·Ã¤≈£î, <XÁ|ü>∑‹øÏ Ä≥+ø£+ ø£\>∑≈£î+&Ü @+ #·s¡ \T rdüTø√yê*?` á Á|üXï\≈£î

ì]›wüºeTsTTq düe÷<ÛëHê\T sêã≥º≥+ nedüs¡+. n˝≤ø±ø£ ø=‘·Ô sêÁcÕº\T πøe\+

eT]ìï Á|üuÛÑT‘ê«\ @sêŒ≥T≈£î, |ü<äe⁄\ |ü+<˚sêìøÏ, sê»ø°j·T eP´Vü‰\≈£î

dü+ã+~Û+∫q n+X+>± e÷]‘ n~ Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\qT eT+≥>∑\T|ü⁄‘·T+~.

ñqï sêÁcÕº\T XÊX«‘·+>± n˝≤π> ø=qkÕ>±\ì, @ e÷s¡TŒ\÷ ñ+&Ésê<äì

ø√s¡≥+ ndü+ã<äΔ+. n˝≤π> N{Ïø°e÷{Ïø° kÕúìø£ sê»ø°j·÷\ ø±s¡D+>± ‘ê‘êÿ*ø£

\_Δ ø√dü+ sêÁcÕº\ $uÛÑ»q #|ü≥º&É+ u≤<Ûä ‘êsêVæ≤‘· eTe⁄‘·T+~. »HêuÛ≤, eqs¡T\

Ø‘ê´ ˇø£ ø=‘·Ô sêÁwüº+ @sêŒ≥T düãu…’q|ü⁄Œ&ÉT, nø£ÿ&ç »HêuÛ≤˝À ø=‘·Ô sêÁwüº+

ø±yê\H ø√]ø£ ã\+>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT, |ü]bÕ\q kÂ\uÛÑ + ø√dü+ ø=‘·Ô sêÁcÕº\qT

@sêŒ≥T #˚j·Te#·TÃ. nsTT‘˚ <ëìï ÄcÕe÷w” e´eVü‰s¡+>± uÛ≤$+#·≥+

Á|üe÷<äø£s¡+. m+‘√ $#·ø£åD‘√, $»„‘·‘√, <ä÷s¡<äèwæº‘√, Ä∫‘·÷∫ n&ÉT¬>j·T´≥+

nedüs¡+. ø=‘·Ô sêÁwüº+ @sêŒ≥T Á|üÁøÏj·TqT eT]+‘· Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>±qT, |üø£åbÕ‘·

sê»ø°j·÷\≈£î nr‘·+>±qT #˚j·Te#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ‘ê‘êÿ*ø£ Äy˚XÊ\≈£î

˝ÀqTø±≈£î+&Ü ¬s+&ÉT yπs«s¡T XÊdüqdüuÛÑ düe÷y˚XÊ\T ◊<äT dü+e‘·‡sê\˝À>±

¬s+&ÉTkÕs¡T¢ rsêàìùdÔH˚ sêÁwüº+ @sêŒ≥j˚T´˝≤ dü+Á|ü<ëj·÷ìï bÕ{Ï+#·e#·TÃ.

<ë+‘√bÕ≥T Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ùdø£s¡D≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+#·e#·TÃ. Ç˝≤ ø=ìï

Á|üC≤kÕ«eT´ |ü<äΔ‘·T\qT, Bs¡Èø±*ø£ Á|üÁøÏj·TqT, dü+Á|ü<ëj·÷\qT Á|üy˚X¯ô|&ç‘˚

s√Eø√ ø=‘·Ô sêÁwüº+ edüTÔ+<äH uÛÑj·T+ø±ì, sêÁcÕº\ @sêŒ≥T ù|s¡T‘√ ‘ê‘êÿ*ø£+>±

sê»ø°j·T |üã“+ ø√dü+ Vü≤&Üe⁄&ç #kÕÔs¡H X+ø£>±˙ ñ+&Ée⁄. |ü+C≤uŸ, Vü≤sê´Hê,

Væ≤e÷#· Ÿ sêÁcÕº\ #·]Á‘·qT, eTVü‰sêÁwüº, >∑T»sê‘Y\ nqTuÛÑyêìï |ü]o*ùdÔ ∫qï

sêÁcÕº\ e\¢ n_Ûeè~Δ eT]+‘· ‘·«s¡>± »]π> neø±XeTT+≥T+<äì s¡TEee⁄‘·T+~.

Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ nqT≈£L*+∫q|ü⁄Œ&ÉT, ‘·–q »HêuÛ≤, eqs¡T\T, Ä]úø£

kÕ«e\+ãq≈£î neø±X+ ñqï|ü⁄Œ&ÉT ø=‘·Ô sêÁcÕº\qT @sêŒ≥T #j·T≥+˝À ‘·|ü⁄Œ

˝Ò<äT. nsTT‘˚ Ç˝≤+{Ï ìs¡íj·÷\qT ìcÕŒøÏåø£+>±, ì+bÕ~>± #˚ùd @sêŒ≥T¢

ñ+&É≥+ nedüs¡+.

sêÁcÕº\ @sêŒ≥T >∑T]+∫ #·]Ã+#≥|ü⁄Œ&ÉT eTq<X+˝À z eTÚ*ø£eTsTTq

n+XÊìï $düà]düTÔHêï+. eTq sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ <XeT+‘·{≤ πø bÂs¡dü‘·«+

neT\T˝À ñ+~. <X Á|ü»\T mø£ÿ&É »ìà+∫Hê, mø£ÿ&É ìedæ+∫Hê n+<äs¡÷

162


uÛ≤s¡‘· bÂs¡T Ò >±˙ Äj·÷ sêÁcÕº\ bÂs¡T\T ø±<äT. sêÁcÕº\ @sêŒ≥T ø±s¡D+>±

á bÂs¡Vü≤≈£îÿ\≈£î, sêC≤´+>∑+ <ë«sê eTq≈£î eTq+ Á|ükÕ~+#·T≈£îqï ùd«#·Ã¤\≈£î

@ s¡ø£+>±qT uÛÑ+>∑+ ø£\>∑sê<äT. <X+˝À mø£ÿ&É »ìà+∫Hê, <X bÂs¡T\+<ä]ø°

mø£ÿ&ÉsTTHê ìedæ+# Vü≤≈£îÿ ñ+~. n˝≤π> <X+˝À mø£ÿ&Ó’Hê $<ä Hê]®+# Vü≤≈£îÿ,

ñbÕ~Û bı+< Vü≤≈£îÿ, Çwüº+ e∫Ãq eè‹Ôì, yê´bÕsêìï #|üfÒº Vü≤≈£îÿ, #·≥ºã<äΔ+>±

ÄdæÔì bı+< Vü≤≈£îÿ Á|ü‹ bÂs¡T&çøÏ ñ+&Ü*. C≤‘·T\‘√, ≈£î˝≤\‘√, |ü⁄≥Tºø£‘√

sêÁcÕº\ $uÛÑ»qqT ø£*|æ #·÷ùdÔ <˚X¯+˝À Væ≤+dü #Ó\πs>∑≥+ U≤j·T+— <˚X¯+

eTTø£ÿ#Óø£ÿ\e≥+ ‘·<∏ä +. nyÓT]ø±˝À 50 sêÁcÕº\THêïsTT. sê»<Ûëì yêwæ+>∑ºHé

q>∑s¡+ πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+. nyÓT]ø±˝À mø£ÿ&É |ü⁄{ÏºHê <X+˝Àì Á|ü‹ sêÁwüº+˝ÀqT

ìedæ+# Vü≤≈£îÿ, $<ä , ñbÕ~ neø±XÊ\T, nìï ùd«#·Ã¤\T n+<äs¡T bÂs¡T\≈£î

düe÷q+>± ñHêïsTT. á bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]Ô+∫, >ös¡$+∫, s¡øÏå+∫q|ü⁄Œ&

<X+ ˇø£{Ï>± ø£\ø±\+ eTq>∑\T>∑T‘·T+~. uÛ≤wü|üs¡+>± bÕ\q kÂ\uÛÑ + ø√dü+

ñ<√´>±\˝À ø=ìï Á|ü‘´ø£ ìã+<Ûäq\T ñ+&Ée#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î` Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+ ø±yê\+fÒ ‘Ó\T>∑T, ø£sêí≥ø£ À ø±yê\+fÒ ø£qï&É+ $~Û>± ‘Ó*dæ

ñ+&Ü\ì ìã+<Ûäq $~Û+#·≥+ düãu…’q<.

<X Á|üjÓ÷»Hê\T ø±bÕ&Ü\+fÒ eT]ø=ìï C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√yê*. uÛ≤wü

$wüj·T+˝À n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ s¡ø£åD≈£î ø=ìï Á|ü‘´ø£ #·s¡ \T nedüs¡+. Ä

u≤<Ûä ‘·qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêC≤´+>∑ã<äΔ+>± #|ü{≤º*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î` ã+>±s¡|üŒ

eTTKéT+Á‹>± ñ+&É>± 1992˝À ø£sêí≥ø£ À ø±yØ »˝≤\ $yê<ä+ dü+<äs¡“¤+˝À

‘·$Tfió\ô|’q rÁe+>± <ë&ÉT\T »]>±sTT. n+<äT˝À sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üyTj·T+

ñ+<äì, n~Ûø±s¡T\T ñ<ëd”q+>± eéVü≤]+#ês¡ì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. nsTTHê

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·qπøMT |ü≥ºq≥T¢ eéVü≤]+∫+~. Ç˝≤ n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\

yê]ì nD∫ykÕÔs¡H uÛÑj·T+ ñ+fÒ <X+ ø£*dæ ñ+&É≥+ nkÕ<Ûä +. n˝≤π>

<XeT+‘·{≤ ô|≥Tºã&ÉT\T, yê´bÕs¡+, yêDÏ»´+ $wüj·÷\˝À m˝≤+{Ï Ä≥+ø±\T

˝Ò≈£î+&Ü ñeTà&ç Ä]úø£ eédüú>± ñ+&Ü*. n|ü⁄Œ&˚ Á|ü»\≈£î Ä]úø£ Á|ü>∑‹

Á|üjÓ÷»Hê\T n+<äT‘êsTT. düVü≤» eqs¡T\T` eTTK´+>± n+‘·sYsêÁwüº »\eqs¡T\

$ìjÓ÷>±ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü]~Û ÀøÏ ‘yê*. n˝≤ø±ø£ Á|ü‹ düVü≤» eqs¡TqT

Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\yês¡T ‘·eT≈£î e÷Á‘·yT #Ó+~q~>± uÛ≤$ùdÔ <X ◊ø£ ‘·≈£î, düeTÁ>∑‘·≈£î


163

ns¡úyT Ò<äT. <X düeTÁ>∑‘·qT, uÛÑÁ<ä‘·qT <Óã“rùd ø=ìï Hsê\qT C≤rj·T kÕúsTT˝À

Hsê\T>± |ü]>∑DÏ+∫ Hs¡ $#ês¡DqT #|ü{≤º*. Ç+<äT≈£î nìï sêÁcÕº\÷ eTT+<äT≈£î

sêyê*. Ç{°e\ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ #˚dæq á Á|ü‹bÕ<äqqT #ê˝≤ sêÁcÕº\T

ndü+ã<äΔ+>± e´‹πsøÏ+#êsTT. Á|ü‹ n+XÊ˙ï n~Ûø±s¡+‘√ eTT&çô|{Ïº C≤rj·T

Á|üjÓ÷»Hê\qT $düà]+#·≥+ Á|üC≤ùd«#·Ã¤≈£î, C≤‹ uÛÑÁ<ä‘·≈£î eTT|ü⁄Œ>±

|ü]D$TdüTÔ+~.

|ü]cÕÿs¡+ Ç<=ø£ÿfÒHê?

πøe\+ ø=‘·Ô sêÁcÕº\T @s¡Œ&çq+‘· e÷Á‘êq Á|ü»\πø<√ »s¡T>∑T‘·T+<äqT≈£î+fÒ

bıs¡bÕ≥T. sêÁcÕº\ @sêŒ≥T ø=+<äs¡T sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\≈£î |ü<äe⁄\ |ü+|üø±\≈£î,

n~Ûø±s¡T\ ã~©\≈£î, ìj·÷eTø±\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ée#·TÃ ø±ì bÂs¡T\≈£î »]π>~

#ê˝≤ ‘·≈£îÿe. sêÁcÕº\T ∫qïesTT‘ eT+∫< ø±ì, n+‘·e÷Á‘·+ #‘· eT+∫

bÕ\q n+<äT‘·T+<äqï Vü‰MT @MT Ò<äT. n~Ûø±sêìï $πø+ÁBø£]+∫ bÂs¡T&çøÏ

#s¡Te>± ‘e≥+— mìïø£\˝À dü+düÿs¡D\T #|ü{Ïº eT+∫ eTqTwüß\T ìC≤sTTr>±

n~Ûø±s¡+˝À eTq>∑*π> |ü]dæú‹ì ø£*Œ+#·≥+— bÕ\q dü+düÿè‹ì e÷s¡Ã≥+— Á|ü»\

ù|s¡T‘√ mìïø£sTTq H‘·\T, m+|æø£sTTq ñ<√´>∑T\T Á|ü»\ ùde≈£î\T>±, Á|ü»\≈£î

n+<äTu≤≥T˝À e´eVü≤]+#˝≤ @sêŒ≥T #j·T≥+ eTTK´+. eTq sêÁcÕºìï #·÷ùdÔ

30 \ø£å\ »HêuÛ≤ ñqï z õ˝≤¢ Á|ü»\ ù|s¡T‘√ Á|üuÛÑT‘ê«\T @{≤ s¡÷. 2000

ø√≥T¢ Ks¡TÃ #düTÔHêïsTT. ø±˙ Á|ü»\≈£î ì»+>± n+<~ ø£ dü+ s¡÷. 200 ø√≥T¢

≈£L&Ü Ò<äT! πø+Á<ä, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T dü>∑+ &ÉãT“ <X s¡ø£åD≈£î, ô|<ä› ÁbÕC…≈£îº\≈£î

Ks¡TÃ #dæHê, $T–*q yÓsTT´ ø√≥T¢ õ˝≤¢ ÀH kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\ Ä<Ûä«s¡ +˝ÀH

$ìjÓ÷>∑eTjT´˝≤ @sêŒ≥T #dæq|ü⁄Œ& Á|ü»\≈£î ì»+>± Hê´j·T+ #≈£Ls¡T‘·T+~,

Á|üC≤<Ûäq+ dü~«ìjÓ÷>∑eTe⁄‘·T+~. n~Ûø±s¡+ πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ, ø=~›eT+~ #‘·T˝À¢H

ñqï+‘·ø±\+ sêÁcÕº\T ∫qïesTTHê, ô|<ä›esTTHê Á|ü»\≈£î ˝≤uÛÑ+ ñ+&É<äT.

n+<äTπø n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D ø√dü+, mìïø£\ dü+düÿs¡D\ ø√dü+, bÕ\q düe÷#ês¡

Vü≤≈£îÿ ø√dü+, n$˙‹ ìs¡÷à\q ø√dü+ Á|ü»\T b˛sê&Ü*. n+<ä ≤ …øÏÿ bÂs¡T\qT

$düà]+#˚ Á|üuÛÑT‘ê«\T mø£ÿ&ÉT+fÒ e÷Á‘·+ Á|ü»\πø+ ˝≤uÛÑ+? sê»ø°j·÷ìï

dü]~<ä›q+‘· es¡≈£L sê»<Ûëì <ä>∑Zs¡sTTq+‘· e÷Á‘êq Á|ü»\≈£î ˇ]π><MT Ò<äT.

* * *

164


ñ|üÁ|ü<ÛëqeT+Á‹ m Ÿ.¬ø. n<ë«˙ n<Ûä ø£å‘·q á HÓ\ 13e ‘Bq ø°\ø£yÓTÆq

n+‘·sYsêh eT+&É* kÕúsT÷ dü+|òüT+ düe÷y˚X¯+ »]–+~. πø+Á<ä ` sêh

dü+ã+<Ûë\qT düMTøÏå+#·{≤ìøÏ 1980\˝À @sêŒ≥T #dæq düsêÿ]j·÷ ø£$TwüHé

Á|ü‹bÕ~+∫q 17 n+XÊ\ MT<ä Ä düe÷yX+˝À Á|ü<Ûëq+>± #·s¡Ã »]–q≥T¢

yês¡Ô §#êÃsTT. ø=ìï n+XÊ\ MT<ä @ø±_ÛÁbÕj·T+ e´ø£Ô+ ø±>±, eT]ø=ìï n+XÊ\

MT<ä $uÛÒ<ë\T Á|üdüTŒ¤≥eTj·÷´sTT. Ç˝≤ dü+kÕú>∑‘·+>± πø+Á<ä sêh dü+ã+<Ûë\qT

düMTøÏå+#·{≤ìøÏ, $yê<ë\qT kÕeTs¡dü +>± |ü]wüÿ]+#·{≤ìøÏ Á|üj·T‘êï\T »s¡>∑&É+

XóuÛÑdü÷#·ø£+. >∑‘· ◊<äT <äXÊu≤›\ ø±\+˝À uÛ≤s¡‘Y À πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î

eT<Ûä ne>±Vü≤q yÓTs¡T>∑sTT+~. ˇø£ s¡ø£+>± düe÷K´ u≤>± |ü]D‹ #Ó+~+<äì

#Ó|üŒe#·TÃ. sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ uÛ≤s¡‘Y sêÁcÕº\ düe÷K´>± @s¡Œ&ç+~.

nyÓT]ø±˝≤+{Ï <X+˝À yÓTT<ä≥ sêÁcÕº\T ñ+&ç, Ä ‘·s¡Tyê‘· e\dü bÕ\qô|’q

b˛sê&É≥+ ø√dü+, ñeTà&ç Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·Tø√e&É+ ø√dü+ n$

düe÷K´>± @s¡Œ&Ü¶sTT. n+<äTπø nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\˝À C≤rj·TkÕúsTT

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ sêÁcÕº\ô|’ n~Ûø±sê\T ‘·≈£îÿe. Ä <˚X¯+˝À sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+

sêC≤´+>∑+˝À ù|s=ÿqì ø=‘·Ô n+XÊ\T (¬sdæ&ÉT´j·T Ÿ düu…®≈£îº‡) sêÁcÕº\ |ü]~Û ÀøÏ

ekÕÔsTT. eTTqT|ü{Ï k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé 15 dü«‘·+Á‘· sêÁcÕº\ düe÷K´.

yêdüÔyêìøÏ ø£eT÷´ìdüTº bÕ\q˝À, πø+ÁBø£è‘· ìj·T+‘·è‘·«+˝À Ä <X+ eT–Zq|üŒ{Ïø°,

sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ sêÁcÕº\ìï+{ÏøÏ dü«‘·+Á‘· n~Ûø±sê\T ñ+&$. ∫e]øÏ düe÷K´

qT+∫ $&çb˛sTT dü«‘·+Á‘· <X+>± ne‘·]+# Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü k˛$j·T{Ÿ düe÷K´˝À

sêÁcÕº\≈£î ñ+&˚~. 1991˝À ø£eT÷´ì»+ n+‘·]+∫q|ü⁄Œ&ÉT k˛$j·T{Ÿ

j·T÷ìj·THé À »]–+<ä<. ÄHê{Ï es¡≈£î düe÷K´˝À uÛ≤>∑+>± ñqï 15 sêÁcÕº\T

dü«‘·+Á‘· <XÊ\T>± XÊ+‹j·TT‘·+>± $&çb˛j·÷sTT. uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ #ê˝≤ ã\yÓTÆq~. sêÁcÕº\T ø£*dæ ≈£L≥$T>± @s¡Œ&É≥+ø±ø£,

eTq <˚XÊìï sêÁcÕº\T>± $uÛÑõ+#·≥+ »]–+~. ìC≤ìøÏ z ø=‘·Ô sêÁcÕºìï

@s¡Œs¡#ê\Hêï, ñqï sêÁcÕºìï eTs√ sêh+‘√ $T[‘·+ #j·÷\Hêï, $uÛÑõ+#ê\Hêï,

sêÁcÕº\ dü]Vü≤<äT›\qT e÷sêÃ\Hêï kÕ<Ûës¡D yÓTC≤]{°‘√ ìs¡íj·÷\T #ùd |üP]Ô

|ü]D‹ #Ó+<äT‘·Tqï ô|ò&És¡ Ÿ e´edüúyT 19, 2003


165

n~Ûø±sê\T uÛ≤s¡‘· bÕs¡¢yÓT+≥T≈£î ñHêïsTT. nsTT‘ n˝≤+{Ï #·≥º+ #ùd eTT+<äT

Ä sêÁcÕº\ #·≥ºdüuÛÑ\ n_ÛÁbÕj·÷ìï ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡eTT+~. n+‘ ‘·|üŒ

sêC≤´+>∑ã<äΔ+>± sêÁcÕº\ nqTeT‹ nø£ÿs¡ Ò<äT.

eT÷&ÉT ø°\ø£ |ü]D≤e÷\T

bÕ\q yÓTT‘êÔìï #ê˝≤ es¡≈£î C≤rj·T kÕúsTT˝À πø+ÁBø£]+#·≥+ e\¢ <XÊìøÏ

»]–q qwüº+ eTq+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ø±˙ >∑‘· 15 @fi¢ À <X+˝À #ê˝≤ e÷s¡TŒ\T

e#êÃsTT. sêÁcÕº\˝À πø+Á<ä+ CÀø£ + #düTø√e≥+ ‘·–Zb˛sTT+~. eTq ô|ò&És¡ Ÿ

eédüú À #ê˝≤ |ü]D‹ e∫Ã+~. á |ü] D≤e÷\ yÓqTø£ eT÷&ÉT ø°\ø£eTsTTq

ø±s¡D≤\THêïsTT.

yÓTT<ä{Ï~: sê»ø°j·÷˝À¢ e∫Ãq ô|qTe÷s¡TŒ\T. dü«‘·+Á‘·+ e#êÃø£ ø=ìï

<äXÊu≤›\ ø±\+bÕ≥T C≤rj·TkÕúsTT˝ÀqT, sêÁcÕº\˝ÀqT ø±+Á¬>dt bÕØº Ä~Û|ü‘· +

ìsê≥+ø£+>± ø=qkÕ–+~. <ë+‘√ sêÁcÕº\ MT<ä ô|‘·Ôq+ #Ó ≤sTT+#·≥+, sêh

Á|üuÛÑT‘ê«\qT y˚~Û+#·{≤ìøÏ ‘êqT ìj·T$T+∫q >∑es¡ïs¡¢qT $ìjÓ÷–+#·≥+,

356e n~Ûø£s¡D≤ìï <äT]«ìjÓ÷>∑|üs¡∫ Á|üuÛÑT‘ê«\qT s¡<äT› #˚j·T≥+, bÕØº

|òæsêsTT+|ü⁄\qT Áb˛‘·‡Væ≤+∫ ndæús¡‘ê«ìï ô|+#·≥+ Çe˙ï ø±+Á¬>dt sê»ø°j·÷˝À¢

n+‘·sê“¤>∑eTj·÷´sTT. 1989 qT+∫ <X sê»ø°j·÷˝À¢ ø°\ø£ e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT.

Hê{Ï qT+∫ »]–q nsTT<äT kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À πøe\+ 1991˝À e÷Á‘·yT

ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘ê«ìï @sêŒ≥T #j·T>∑*–+~. nB yÓTÆHê]{° Á|üuÛÑT‘·«+>± @s¡Œ&ç+~.

mH√ï sêÁcÕº\˝À $$<Ûä bÕØº\T Á|üuÛÑT‘ê«\HsêŒ≥T #XÊsTT. C≤rj·TkÕúsTT˝À

1989˝À, 1996, 98, 99\˝À dü+ø°s¡í Á|üuÛÑT‘ê«\T nìyês¡éTj·÷´sTT.

C≤rj·TbÕØº\≈£î kı+‘·+>± yÓTC≤]{° \_Û+#·≥+ nkÕ<ÛäéTsTT+~. mH√ï

sêÁcÕº\˝À ÁbÕ+rj·T bÕØº\T ø°\ø£bÕÁ‘· eVæ≤düTÔHêïsTT. ìC≤ìøÏ ¬s+&ÉT Á|ü<Ûëq

C≤rj·TbÕØº\T n~Ûø±s¡+ ø√dü+ Á|ü‘· ø£å+>± ‘·\|ü&ÉT‘·Tqï ô|<ä› sêÁcÕº\T πøe\+

eT÷&ÉT e÷Á‘·yT n$: eT<Ûä Á|ü<XŸ, sê»kÕúHé, >∑T»sê‘Y. á |ü]dæú‘·T˝À¢ πø+Á<ä+

Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\ MT<ä ô|‘·Ôq+ #j·T≥+ Ä–b˛sTT+~. nìï bÕØº\≈£î <X+˝À

mø£ÿ&√ z #√≥ n~Ûø±s¡+˝À yê{≤ ñ+&É≥+‘√ dü+j·TeTq+ ô|]–+~. C≤rj·T

kÕúsTT˝À Á|üuÛÑT‘·« dæús¡‘·«+ ø√dü+ bÕØº\ eT<Ûä @ø±_ÛÁbÕj·T+ nedüs¡eTsTT+~.

Á|ü»\˝À sê»ø°j·÷\ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ô|]–+~. ø±ã{Ïº πø+Á<ëìøÏ, sêÁcÕº\≈£î

eT<Ûä düjÓ÷<Ûä nedüs¡yÓTÆ+~. >∑‘·+˝À e÷~πs πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q n~Ûø±sê\qT

166


<äT]«ìjÓ÷>∑+ #dæ sêÁcÕº\ MT<ä ô|‘·Ôq+ #j·Tã÷ì‘, Ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ+≥H

|ü‘·qeTe⁄‘·T+~. á sê»ø°j·T e÷s¡TŒ\T eTq ô|ò&És¡ Ÿ eédüúqT eT]+‘· ã\|ü]∫,

sêÁcÕº\ bÕÁ‘·qT ô|+#êsTT. ã\yÓTÆq πø+Á<ä+, ã\yÓTÆq sêÁcÕº\T ` ¬s+&É÷ <X

◊ø£ ‘·≈£î, Á|ü>∑‹øÏ nedüs¡eTì bÕØº\T >∑T]ÔdüTÔHêïsTT.

eTq ô|ò&És¡ Ÿ eédüú |ü]D‹ yÓqø£qTqï ¬s+&√ eTTK´ ø±s¡D+ <X+˝À

edüTÔqï Ä]úø£ e÷s¡TŒ\T, 1991˝À eTT~]q Ä]úø£ dü+øå√uÛÑ+‘√ Ä]úø£ dü+düÿs¡D\T

nìyês¡ eTj·÷´sTT. πø+ÁBø£]+∫q Ä]úø£ eédüúe\¢ C≤‹ #ê˝≤ qwüºb˛sTT+~.

>∑‘· 12 @fi¢ qT+∫ eT÷&ÉT ø°\ø£yÓTÆq Ä]úø£ |ü]D≤e÷\T düe÷K´ eédüúqT

ã˝Àù|‘·+ #XÊsTT. yÓTT<ä{Ï~ …’ôdqT‡, |ü]à{Ÿ sê»´+ ø±\Áø£yTD≤ n+‘·sêΔq+

ø±e≥+. <ë+‘√ Ä]úø£ eédü ú $πø+ÁBø£s¡D »]–+~. ô|≥Tºã&ÉT\ô|’

ìs¡íj·÷~Ûø±sê\T bÕ]ÁXÊ$Tø£y‘·Ô\ #‘·T˝À¢øÏ yÓfi≤¢sTT. Á|üuÛÑT‘·« Ä<XÊ\ Á|üø±s¡+

ø±ø£, ˝≤uÛÑ qcÕº\ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q, bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D neø±XÊ\qTã{Ïº ø=‘·Ô

|ü]ÁXeT\T edüTÔHêïsTT. ¬s+&√~, Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑+˝À ø=‘·Ô ô|≥Tºã&ÉT\T ‘·–Zb˛j·÷sTT.

>∑‘·+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕº\˝À ô|≥Tºã&ÉT\qT |üP]Ô>± |üø£åbÕ‘· <Û√s¡DÏ‘√

ìs¡ísTT+#~. Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑+ ù|s¡T‘√ sê»ø°j·T+>± ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± ñqï

ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]ÁX¯eT\T HÓ\ø=\Œ≥+, ‘·eTqT e´‹πsøÏ+∫q ÁbÕ+‘ê\qT

m+&É>∑≥º&É+ ÄqyêsTTr>± ñ+&~. Ç|ü⁄Œ&ÉT á ìs¡íj·÷\T #ê˝≤yTs¡≈£î Á|üuÛÑT‘·«

|ü]~Û À qT+∫ ãj·T≥|ü&Ü¶sTT. <ë+‘√ sêÁcÕº\ eT<Ûä sê»ø°j·T $eø£å≈£î neø±X+

Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. eT÷&Ée~, πø+Á<ä+ qT+∫ sêÁcÕº\≈£î eqs¡T\ |ü+|æD° À

eT]+‘· bÕs¡<äs¡Ùø£‘·, ìcÕŒøÏåø£‘· #√≥T #düT≈£îHêïsTT. ìC≤ìøÏ dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq

Hê{Ï qT+∫ Ä]úø£ dü+|òüT+ <ë«sêqT, Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ <ë«sêqT »]π> ì<ÛäT\

πø{≤sTT+|ü⁄ yÓTT‘·Ô+ MT<ä ìcÕŒøÏåø£+>± ñ+&~. dü]Vü≤<äT› À¢, |üs¡«‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢

ñqï sêÁcÕº\≈£î Á|ü‘´ø£ πø{≤sTT+|ü⁄\qT $TqVü‰sTTùdÔ $T–*q sêÁcÕº\ìï+{Ïø°

eqs¡T*ï n+<äs¡÷ n+^ø£]+∫q dü÷Á‘ê\ Á|üø±s¡+ |ü+|æD° #ùdyês¡T. 10e

Ä]úø£ dü+|òüT+ ìy~ø£qT ÄyÓ÷~+#êø£ á eqs¡T\ |ü+|æD° eT]+‘· yÓTs¡T>∑T|ü&ç+~.

πø+Á<ëìøÏ e#Ã |üqTï\ Ä<ëj·T+ yÓTT‘·Ô+˝À z ì]›wüº XÊ‘êìï (29 XÊ‘·+)

sêÁcÕº\≈£î |ü+|æD° #ùd˝≤ 10e Ä]úø£ dü+|òüT+ ìs¡ísTT+∫+~. >∑‘·+˝À ˇø√ÿ

|üqTï˝À ˇø√ÿ yê{≤ ñ+&~. n˝≤π> ø=ìï |üqTï\˝À sêÁcÕº\≈£î yê{≤ ñ+&~

ø±<äT. Ç~ø±ø£, Ç‘·s¡ πø{≤sTT+|ü⁄\‘√ ø£*|æ sêÁcÕº\≈£î πø+Á<ä |üqTï\ Ä<ëj·T+˝À

<ë<ë|ü⁄ 43 XÊ‘·+ n+<äT‘√+~. B+‘√ πø+Á<ä ` sêÁcÕº\ Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\T


167

u≤>± yÓTs¡T>∑T|ü&Ü¶sTT. Çø£ ô|ò&És¡ Ÿ eédüú |ü]D‹øÏ yÓqø£qTqï eT÷&Ée, n‹ø°\ø£

ø±s¡D+ 356 n~Ûø£s¡D+ neT\T˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\T. >∑‘·+˝À e\dübÕ\q

ø±\+˝À ` mìï¬ø’q sêh Á|üuÛÑT‘ê«\qT n<äT|ü⁄#j·T≥+ ø√dü+ yê{Ïì s¡<äT› #ùd

n~Ûø±sêìï yÓ’ÁkÕjYTøÏ ø£≥ºu…{≤ºs¡T. <ëH˚ï 356e n~Ûø£s¡D+ ù|s¡T‘√ eTq

sêC≤´+>∑+˝À ø=qkÕ–+∫ q÷s¡T |üsê´j·÷\≈£î ô|’>± sêh Á|üuÛÑT‘ê«*ï s¡<äT›

#XÊs¡T. n+<äT˝À q÷{ÏøÏ 95 |üsê´j·÷\T πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï bÕØºøÏ

nqT≈£L\+>±qT, $T–*q bÕØº\≈£î e´‹πsø£+>±qT ìs¡íj·÷\T »]>±sTT. u§yÓTÆà

πødüT˝À düTÁ|”+ ø√s¡Tº Ç∫Ãq rs¡TŒ‘√ ¬s+&ÉT ø°\ø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. sêh|ü‹

bÕ\q $~Û+∫q Á|ü‹ dü+<äs¡“¤+˝ÀqT bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\ nqTeT‹ì

bı+<ë\ì, ˇø£ y˚fi¯ sêC≤´+>∑ dü÷Á‘ê\≈£î e´‹πsø£+>± z sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìï

XÊdüq düuÛÑqT s¡<äT› #ùdÔ Ä ìs¡íj·÷ìï düMTøÏå+# n~Ûø±s¡+ Hê´j·TkÕúHê\≈£î ñ

+<äì düTÁ|”+ø√s¡Tº ìs¡›«+<ä«+>± ù|s=ÿ+~. <ë+‘√ 356e n~Ûø£s¡D+ @Hê{Ïø°

neT\Tø±ì eTè‘êø£ås¡+>± ì*∫b˛yê\ì u≤u≤ kÕôV≤uŸ n+uÒ<äÿsY e´ø£Ô+ #dæq

Äø±+ø£å H{ÏøÏ yêdüÔeeTsTT+~. Çø£ |üø£åbÕ‘· <Û√s¡DÏ‘√ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\qT s¡<äT›

#j·T≥+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ nkÕ<Ûä +.

eTT+<äTqï düyêfi¯ó¢

>∑‘· 55 @fi¢ Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Ç˝≤ düe÷K´ |ü]D‹ #Ó+<ä≥+ dü«‘·+Á‘·

uÛ≤s¡‘·+˝À eTq+ kÕ~Û+∫q >=|üŒ $»j·T+. eTq Á|üC≤kÕ«eT´ #·]Á‘· À m+‘·

ùd|ü{Ïø° yÓ’|òü ≤´\ô|’H eTq+ <äèwæºì kÕ]düTÔHêï+ ‘·|üŒ $»j·÷\qT düà]+#·Tø√e≥+

˝Ò<äT. Á|ü|ü+#·+˝À n‹ø=~› <˚XÊ\T ô|ò&És¡˝Ÿ eédüú ìsêàD+˝À $»j·T+

kÕ~Û+#êsTT. n+<äT˝À uÛ≤s¡‘Y ˇø£{Ï. nsTT‘ Ç+ø± düeTdü \T Òeì ø±<äT.

>∑es¡ïs¡¢ ìj·÷eTø±\T, yê] |üø£åbÕ‘· <Û√s¡DT\T, nœ\ uÛ≤s¡‘· düØ«düT\T, <X

◊ø£ ‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\˝À düe÷K´dü÷Œ¤]Ô ø=s¡e&ç+~. á düeTdü \qT

m<äTs=ÿì düT\Te⁄>± |ü]wüÿ]+#˚ X¯øÏÔ eTq ô|ò&És¡˝Ÿ eédüú≈£î ñ+~. n˝≤π>

<X+˝À $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä ô|s¡T>∑T‘·Tqï Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔ

|ü≥¢ Ä+<√fiqqT ø£*–düTÔHêïsTT. >∑‘· 50 @fi¢ À πø+Á<ä sêÁcÕº\ eT<Ûä n~Ûø±s¡+

ø√dü+, |üø£åbÕ‘· <Û√s¡DÏ‘√ b˛sê{≤\T »]>±sTT. e#Ã <äXÊu≤›\˝À <X ◊ø£ ‘·qT

ô|+#·≥+ ø√dü+, ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\qT ‘=\–+#·≥+ ø√dü+, oÁ|òüT

Ä]úø±_Ûeè~Δì kÕ~Û+#·≥+ ø√dü+ kÕeTs¡dü +‘√ Á|üj·T‹ï+#·≥+ nedüs¡+.

* * *

168


eT+Á‘·T\ dü+K´qT ≈£î~+∫q+‘· e÷Á‘êq n$˙‹ ‘·>∑TZ‘·T+<äì, <äTu≤sê ñ

+&É<äì, Ä•ùdÔ n~ ne÷j·Tø£‘·«+. #·≥ºdüuÛÑ\ <äj·÷<ëøÏåD≤´\ MT<ä Á|üuÛÑT‘ê«\T

Ä<Ûës¡|ü&çq+‘·ø±\+ sê»ø°j·÷˝À¢ ìC≤sTTr HÓ\ø=q&É+ nkÕ<Ûä´+. ndü\T

düeTdü qT |üø£ÿqô|{Ïº mìï Á|üj·T‘êï\T #dæHê |òü*‘ê\T sêe⁄. Á|ü‘· ø£å mìïø£\ <ë«sê

Á|üuÛÑT‘ê«\qT mqTï≈£îqï|ü⁄Œ& eTq Á|üC≤kÕ«e÷´ìï dü+düÿ]+#·>∑\+.

eT+Á‹es¡Z dü+K´qT #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\˝À |ü~ XÊ‘êìøÏ $T+#·≈£î+&Ü

ñ+&˚˝≤ sêC≤´+>∑ dües¡D #˚|ü{≤º\ì πø+Á<äeT+Á‹es¡Z+ ìs¡ísTT+∫+~. á

dües¡DqT sêÁcÕº\≈£î ≈£L&Ü e]Ô+|üCÒj·÷\ì Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. b˛qT b˛q÷

eT+Á‘·T\ dü+K´ ô|s¡T>∑T‘√+<äì #ê˝≤ eT+~ $eT]ÙdüTÔHêïs¡T. dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq

‘=*Hêfi¢‘√ b˛*ùdÔ eT+Á‘·T\ dü+K´ u≤>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï e÷≥ yêdüÔe+. ˙\+

dü+Je¬s&ç¶ eT+Á‹es¡Z+˝À πøe\+ Äs¡T>∑Ts¡T eT+Á‘·T\T e÷Á‘·y˚T ñHêïs¡≥.

n+»j·T´ eT+Á‹es¡Z+˝À 60 eT+~øÏ ô|’>± ñ+&yês¡T! @ |ü Òì XÊK\≈£î

eT+Á‘·T\qT ìj·T$T+#·&É+, πø XÊKqT ¬s+&ÉT eT÷&ÉT eT+Á‹‘·« $uÛ≤>±\T>±

$&ÉBj·T≥+ ÄqyêsTTr nj·÷´sTT. eT+Á‹ |ü<ä$ n+fÒ $<Ûëq ìs¡íj·÷\T

rdüTø√e≥+, düeTwæ º u≤<Û ä´‘· eVæ≤+#·≥+ nH˚ nsêú\T #ê˝≤ es¡≈£î

n+‘·sêΔqeTsTTb˛j·÷sTT. #ê˝≤ eT+~ eT+Á‘·T\ $wüj·T+˝À |ü<ä$ n+fÒ ø±s¡T,

Ä ø±s¡TMT<ä ô|<ä› …’≥T, z Ç\T¢, bò qT¢, ã+Á{À‘·T\T, dæã“+~, n≥ºVü‰dü+,

ã~©\˝À #·≥ºã<äΔ+>± CÀø£ + #düT≈£îH neø±X+ ` Ç$ ‘·|üŒ eTπsMT ø±<äT.

|ü<äe⁄\ ø√dü+ ô|’s¡M\T

C≤rj·TkÕúsTT˝À>±ì, sêÁcÕº\˝À >±ì eT+Á‹|ü<ä$≈£îqï –sêø° Ç+‘·+‘·

ø±<äT. mìïø£sTTq Á|ü‹ XÊdüq düuÛÑT´&ÉT @<√ ˇø£ $<Ûä+>± eT+Á‹|ü<ä$

<äø£ÿø£b˛‘·T+<ë nì m<äTs¡T#·÷&É≥+, ÄX|ü&É≥+ e÷eT÷ Ò. Á|üuÛÑT‘·«+ |ü]dæú‹

ã\V”≤q+>± ñ+fÒ eT+Á‘·T\ dü+K´ ô|]–b˛‘·T+~. 1947 qT+∫ 1967 es¡≈£î

Á|üuÛÑT‘ê«\T dæús¡+>± ñ+&˚$. <ë<ë|ü⁄ <˚X¯eT+‘·{≤ ø±+Á¬>dt n~Ûø±s¡+˝À

|ü]e÷D+ ≈£î~+∫q+‘·

e÷Á‘êq |ü<äΔ‘·T\T e÷s¡e⁄

yT 12, 2003


169

ñ+&˚~. bÕØº\qT N\Ã≥+, y˚πs bÕØº\˝ÀøÏ e÷s¡&É+, m+‘√ Á|ü‹wü˜ ñqï

Hêj·T≈£î\qT m~]+#·≥+ ` Çe˙ï ÄHê&ÉT }Vü≤≈£î ≈£L&Ü n+<˚$ ø±e⁄.

ø±\Áø£yTD≤ #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\ eT<ä›‘·T MT<ä Á|üuÛÑT‘·«+ eTqT>∑&É Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+<äH

dü‘· + n+<ä]ø° uÀ<Ûä|ü&ç+~. n+<äTπø ≈£î\+ ù|s¡T‘√H√, z ∫qï eTTsƒê ù|s¡T‘√H√

Á|ü‹ XÊdüqdüuÛÑT´&ÉT eT+Á‹ |ü<ä$ì Ä•+#·≥+‘√ ` |ü]bÕ\q kÕeTs¡ú´+,

ìC≤sTTr, sê»ø°j·T düeT‘·T\´+ø±ø£, m˝≤>√˝≤ Á|üuÛÑT‘ê«ìï ì\u…≥Tºø√yê\H

Äsê≥yT eT+Á‹ |ü<äe⁄\ |ü+|üø±\≈£î Ä<Ûës¡eTsTT+~. XÊdüqdüuÛÑT´\ dü+K´˝À

|ü~ XÊ‘·+ $T+#·≈£î+&Ü eT+Á‘·T\T+&Ü\ì sêC≤´+>∑ã<äΔ+>± |ü]$T‹ $~ÛùdÔ

#ê˝≤ sêÁcÕº\˝À eT+Á‘·T\qT ‘=\–+#ê*‡ ñ+≥T+~. <X+˝Àì nìï sêÁcÕº\˝À

4502 eT+~ XÊdüqdüuÛÑT´\THêïs¡T. 10 XÊ‘·+ …ø£ÿq 450 eT+~ eT+Á‘·T\T

ñ+&Ée#·TÃ. yêdüÔyêìøÏ <˚X¯+˝À yÓTT‘·Ô+ sêÁcÕº\˝À Á|üdüTÔ‘·+ 915 eT+~

eT+Á‘·T\THêïs¡T. n+fÒ yÓTT‘·Ô+ XÊdüq düuÛÑT´\ dü+K´˝À 23 XÊ‘·+ eT+Á‘·T Ò

ñHêïs¡T. eT+Á‹ ôVA<ë ñqï Ç‘·s¡ |ü<äe⁄\˝À m+‘· eT+~ ñHêïs√ ‘Ó*j·T<äT.

<X+ yÓTT‘·Ô+˝À ˇø£ÿ >∑T»sê‘Y À e÷Á‘·yT |ü~ XÊ‘·+˝À|ü⁄ eT+Á‘·T\THêïs¡T. Ä

sêh+˝À 182 eT+~ XÊdüq düuÛÑT´\T+&É>±, 15 eT+~ XÊdüq düuÛÑT´\≈£î e÷Á‘·yT

eT+Á‹ |ü<äe⁄\T <äø±ÿsTT. u≤>± m≈£îÿe XÊ‘·+ XÊdüq düuÛÑT´\T eT+Á‘·T\T>±

ñqï n|üU≤´‹ ns¡TD≤#· Ÿ Á|ü<XŸ≈£î <äøÏÿ+~. πøe\+ 11 \ø£å\ ˝À|ü⁄ »HêuÛ≤

ñqï Ä sêh+˝À 60 eT+~ XÊdüq düuÛÑT´\T+&É>± yê]˝À 40 eT+~øÏ eT+Á‹

|ü<äe⁄*#êÃs¡T! Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T ñbÕ~Ûø£\Œq ø±s¡ Áø£eT+>± e÷]+<äq{≤ìøÏ

ns¡TD≤#· Ÿ Á|ü<XŸ z ñ<ëVü≤s¡D!

>∑T»sê‘Y, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÁcÕº\qT $TqVü‰sTTùdÔ nìï sêÁcÕº\˝Àq÷

eT+Á‘·T\ dü+K´ |ü~XÊ‘·+ <ë{Ï+~. Á|üdüTÔ‘·+ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À 79 eT+~

eT+Á‘·T\THêïs¡T. 1997˝À Ä sêh+˝À ø£fi≤´DYdæ+>¥ 93 eT+~ düuÛÑT´\‘√

eT+Á‹esêZìï @sêŒ≥T #dæ ]ø±s¡T¶ düèwæº+#ês¡T. _.mdt.|æ., ø±+Á¬>dt bÕØº\qT

N*Ã, bÕØº\T |òæsêsTT+∫q Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø°, eT<ä›‘·T|ü*øÏq dü«‘·+Á‘· düuÛÑT´\+<ä]ø°

eT+Á‹ |ü<äe⁄\ì#êÃs¡T. Çø£ Á|üdüTÔ‘· πø+Á<ä eT+Á‹es¡Z+ ≈£L&Ü ∫qï<MT ø±<äT.

bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·TdüuÛÑ\˝À ø£*|æ 790 eT+~ düuÛÑT´\T+&É>±, yÓTT‘·Ô+ 78 eT+~

eT+Á‘·T\THêïs¡T. yêeT|üøå±\T n~Ûø±s¡+˝À ñqï |ü•ÃeT u…+>± Ÿ À ≈£L&Ü 45

eT+~øÏ eT+Á‹ |ü<äe⁄\T Çyê«*‡ e∫Ã+<ä+fÒ |ü<äe⁄\ ø√dü+ ô|’s¡M˝…˝≤

kÕ>∑T‘·THêïjÓ÷ ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. eT+Á‹es¡Z+˝À düuÛÑT´\T m≈£îÿe ø±e≥+

170


e\¢ Çã“+<äT\Tqï e÷≥ yêdüÔe+. #ê˝≤ eT+~øÏ dü¬s’q ø±sê´\j·T+ ≈£L&Ü

ñ+&É<äT. kÕeTs¡ú +‘√ ì$T‘·Ô+ Ò≈£î+&Ü eT+Á‘·T\e⁄‘·THêïs¡T. eT+~ m≈£îÿee≥+‘√

ø£*dæ |üì #j·T≥+ ø£wüºeTe⁄‘√+~. $$<Ûä eT+Á‹‘·« XÊK\ eT<Ûä düeTq«j·T+

˝À|æ+∫, düeTwæº u≤<Ûä´‘· ø±–‘ê\πø |ü]$T‘·eTe⁄‘√+~. ô|<ä›>± |üì˝Òì

eT+Á‹es¡T´\T #ê˝≤ eT+~ ñ+&É≥+‘√ ô|’s¡M\T ô|]–b˛‘·THêïsTT. #ê˝≤ eT+~

eT+Á‘·T\T ‘·eT ìjÓ÷»ø£esêZìπø |ü]$T‘·eTe⁄‘·THêïs¡T. Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢...

sêC≤´+>∑ã<äΔ+>± eT+Á‘·T\ dü+K´≈£î |ü]$T‘·T\T $~Û+∫q+‘· e÷Á‘êq bÕ\q

#·ø£ÿã&É<äT. eT+Á‹ |ü<äe⁄\T Òø£b˛‘ n< ôVA<ë, kÂø£sê´\T ñqï yπs |ü<äe⁄\qT

düèwæºkÕÔs¡T. nB #ê\ø£b˛‘ XÊdüqdüuÛÑT´\≈£î ìjÓ÷»ø£es¡Z ì<ÛäT\ ù|s¡T‘√ &ÉãT“

eT+ps¡T #kÕÔs¡T. Ç+ø± nedüs¡yÓTÆ‘ XÊdüqdüuÛÑT´&çì Ä ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ

eT≈£î≥+ Òì eTVü‰sêE>± Á|üø£{ÏkÕÔs¡T. πøe\+ eT+Á‘·T\ dü+K´qT ‘·–Z+∫q+‘·

e÷Á‘êq á |ü]dæú‹ e÷s¡<äT. á düeTdü ≈£î eT÷\ø±s¡D+ Á|üuÛÑT‘ê«\ eTqT>∑&É

#·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+&É≥+. n+<äTπø @<√ ˇø£ $<Ûä+>± m≈£îÿe

kÕúHê\T bı+<+<äT≈£î u≤>± &ÉãT“ ô|≥Tºã&ç ô|≥º>∑*–qyêfi¢qT, ‹$Tàì ã$Tàì

#dæ ¬>*# XøÏÔ>∑\yêfi¢qT bÕØº\T m+|æø£ #düTÔHêïsTT. nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ

dü> ∑≥Tq ø√{Ï s¡÷bÕj·T\ô|’q Á|ü<Ûëq sê»ø°j·T bÕØº\ nuÛ Ñ´s ¡T ú\T

Ks¡TÃô|&ÉT‘·THêïs¡T. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT ô|{Ïºq ªô|≥Tºã&çμ MT<ä Á|ü‹|òü\+ sêyê*. Ä

ô|’q, ≈£î≥T+u≤ìøÏ ‘·sê\bÕ≥T ‹Hêï ‘·s¡>∑ì ÄdæÔì dü+bÕ~+∫ ô|{≤º*. ÄÁ•‘·T\≈£î

Ä<ëj·T+ ø±yê*. e#˚Ã mìïø£\˝À Ks¡TÃô|≥º&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq eqs¡T\T

düeT≈£Ls¡TÃø√yê*. Ç˝≤ ø√{Ï Ks¡TÃô|&ç‘˚ |ü~ø√≥¢ Ä<ëj·T+ sêyê*. n˝≤

Ä<ëj·T+ ø±yê\+fÒ Á|ü‘· ø£å+>± n~Ûø±s¡eTTqï eT+Á‹ |ü<ä$ ø±yê*.

mìïø£\˝À Ç+‘dæ Ks¡TÃ\T m+<äT≈£î ô|&ÉT‘·THêïs¡T? ìC≤ìøÏ m˝≤+{Ï

kı+‘· n~Ûø±s¡+ Òì XÊdüqdüuÛÑ, bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ kÕúHê\≈£î Ç+‘·>± m+<äT≈£î

b˛{° |ü&ÉT‘·THêïs¡T? Á|ü‘· ø£å+>± n~Ûø±s¡+ Òø£b˛sTTHê #·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´\ eT<ä›‘·T

Òø£b˛‘ Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£ÿs√E ≈£L&Ü eTqT>∑&É kÕ–+#· Ò<äì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT

ø±ã{Ïº! ˇø£kÕ] @<√ ˇø£s¡ø£+>± XÊdüqdüuÛÑT´&ÉsTT‘ #·Áø£+ ‹|üŒe#·TÃ. eT+Á‹

|ü<ä$ eùdÔ düπsdü] Òø£b˛sTTHê |üs√ø£å+>± sêC≤´~Ûø±sêìï #· ≤sTT+#·e#·TÃ.

Á|üuÛÑT‘·«+ ì\ã&Ü\+fÒ #·≥º düuÛÑ düuÛÑT´\ e÷≥ #Ó ≤¢*‡+<. #·≥ºdüuÛÑ À #·s¡Ã\T,

#·{≤º\T, $<ÛëHê\T M{Ï|ü≥¢ n‘· ~Ûø£ düuÛÑT´\≈£î m≥Te+{Ï Ädüø°Ô Ò<äì n+<ä]ø°

‘Ó\TdüT. ìC≤ìøÏ #ê˝≤ eT+~øÏ ø±e\dæ+~ düuÛÑ ãj·T≥ ô|’s¡M\T e÷Á‘·yT. á

|ü<äΔ‹ì e÷s¡Ã≥+ m˝≤? #·≥ºdüuÛÑ qT+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&çq+‘·ø±\+ mìïø£ ˝À

ìC≤sTTr ô|s¡>∑<äT. XÊdüqdüuÛÑT´\ eT<ä›‘·T ø√˝ÀŒ>±H˚ Á|üuÛÑT‘ê«\T ≈£L*q+‘·


171

ø±\+ bÕ\q˝À ˙‹ ã‘·ø£<äT. |üs√ø£å sêC≤´~Ûø±s¡+ ñqï+‘· ø±\+ ô|’s¡M\T

‘·|üŒe⁄. Á|üC≤dü+πøåeT+ me]ø° |ü≥º<äT. á |ü]dæú‹ì e÷sêÃ\+fÒ Á|ü»\ eT<ä›‘·T‘√

Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&ç, ì]›wüºø±\+ eTqT>∑&É kÕ–+#˝≤ @sêŒ≥T+&Ü*. n+fÒ Á|üuÛÑT‘ê«ìï

Á|ü‘· ø£å+>± mqTïø√yê*. #·≥ºdüuÛÑqT ys¡T>± mqTïø√yê*. #·≥ºdüuÛÑqT s¡<äT› #ùd

n~Ûø±s¡+ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ñ+&Ésê<äT. ‘·eT≈£î |ü<äe⁄\T sê Ò<äH√, &ÉãT“ dü+#·T\T

|ü+#·˝Ò<äH√ Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L˝ÒÃ neø±X¯+ #·≥ºdüuÛÑ≈£î ñ+&É≈£L&É<äT. #·{≤º\T

#˚ùd+<äT≈£î, Á|üuÛÑT‘·«+ ô|’q ì|òü÷ y˚ùd+<äT≈£î, $<ÛëHê\qT düMTøÏå+#˚+<äT≈£î,

Á|üC≤ø±s¡ Áø£e÷\≈£î Á|üC≤<ÛäHêìï eT+ps¡T #ùd+<äT≈£î #·≥ºdüuÛÑ ñ+~. s√EyêØ

bÕ\q q&çù|+<äT≈£î, $<ÛëHê\qT s¡÷bı+~+#+<äT≈£î, #·{≤º\qT neT\T #ùd+<äT≈£î

Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+~. ø£] $~Û ìs¡«Vü≤D˝À eTs=ø£] CÀø£ + ñ+&É≈£L&É<äT. n~Ûø±sê\

$uÛÑ»q ì]›wüº+>± ñ+&Ü*.

Á|ü‘· ø£å mìïø£ Ò X¯s¡D´+

Á|üuÛÑT‘ê«ìï n<äT|ü⁄˝À ñ+#·≥+, #·{≤º\T #j·T≥+ ã&Ó®{ŸqT ÄyÓ÷~+#·≥+

` Çe˙ï #ê˝≤ ø°\ø£eTsTTq, n‘· +‘· øÏ¢wüºeTsTTq ø±s¡ Áø£e÷\T. #ê˝≤ Á|üC≤kÕ«eT´

düe÷C≤\˝À #·≥º düuÛÑ Ò á |üqT\˙ï ìs¡«]Ô+# |ü]dæú‹ Ò<äT. düuÛ≤ dü+|òü÷\≈£î

$X‚wüeTsTTq n~Ûø±sê\ì∫Ã, Ä dü+|òü÷\ <ë«sê #·≥º düuÛÑ\T |üì #kÕÔsTT.

bÕ\q˝À @ ˝§düT>∑T\THêï Ä düuÛ≤ dü+|òü÷\T |ü{Ïº+#·T≈£î+{≤sTT. ∫e]øÏ

ñqï‘ê~Ûø±s¡T\ ìj·÷eTø±\ô|’q, Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\ô|’q düuÛ≤ dü+|òü÷\≈£î |ü≥Tº

ñ+≥T+~. n˝≤+{Ï @sêŒ≥T¢ eTq #·≥ºdüuÛÑ\˝À ≈£L&Ü nìï kÕúj·TT\˝À

ñ+&É≥+ nedüs¡+. ø±s¡ ø£s¡Ô\≈£î ìC≤j·Tr>± kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\˝À neø±XÊ*yê«*.

kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î |üP]Ô n~Ûø±sê\qT, eqs¡T\qT ø£≥ºu…&ç‘.. bÕØº ø±s¡ ø£s¡Ô\÷

sê»ø°j·÷\˝À düÁø£eT+>± m<äT>∑T‘ês¡T. ‘·eT kÕeTsêú ìï ø£qãs¡∫ bÕ\qqT

yÓTs¡T>∑T |üs¡TkÕÔs¡T. Ä $<Ûä+>± nìï kÕúj·TT\˝Àq÷ Á|üC≤kÕ«eT´+ ã\|ü&ÉT‘·T+~.

bÕ‘· ˙s¡T b˛>±H ø=‘·Ô ˙s¡T e∫Ã #s¡T‘·T+≥T+~. nìï kÕúj·TT\˝ÀqT »yêãT

<ëØ‘·q+ #√≥T #˚düT≈£î+≥T+~. eT+Á‘·T\ dü+K´qT ≈£î~+∫q+‘· e÷Á‘êq

n$˙‹ ‘·>∑TZ‘·T+<äì, <äTu≤sê ñ+&É<äì Ä•ùdÔ n~ ne÷j·Tø£‘·«+. #·≥º düuÛÑ\

<äj·÷<ëøÏåD≤´\ MT<ä Á|üuÛÑT‘ê«\T Ä<Ûës¡|ü&çq+‘·ø±\+ sê»ø°j·÷˝À¢ ìC≤sTTr

HÓ\ø=q&É+ nkÕ<Ûä +. ndü\T düeTdü qT |üø£ÿqô|{Ïº mìï Á|üj·T‘êï\T #dæHê

|òü*‘ê\T sêe⁄. Á|ü‘·´ø£å mìïø£\ <ë«sê Á|üuÛÑT‘ê«\qT mqTï≈£îqï|ü⁄Œ&˚ eTq

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï dü+düÿ]+#·>∑\+.

* * *

172


˝≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<ä$˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï+<äT≈£î sê»´düuÛÑ düuÛÑ ‘ê«ìøÏ »j·÷

ã#·ÃHé nqs¡TΩsê\ì sêh|ü‹ Á|üø£{Ï+#·&É+‘√` ndü\T nqs¡Ω‘· me¬se]øÏ, @

|ü]dæú‘·T˝À¢ e]Ô+düTÔ+<äì #·s¡Ã˙j·÷+X+>± e÷]+~. á $wüj·T+˝À sêC≤´+>∑

ìã+<Ûäq\T @eT+≥THêïj·TH~ ø°\ø£+. bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\qT nqs¡Ω‘· qT+∫

$TqVü‰sTT+# n~Ûø±s¡+ bÕs¡¢yÓT+≥Tπø ‘·|üŒ sêh XÊdüqdüuÛÑ≈£î Ò<äT. ñ‘·Ôs¡ Á|ü<XŸ

XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q _\T¢ô|’ Ä sêh >∑es¡ïsY ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä ydæ ñ+fÒ »j·÷

ã#·ÃHéô|’ nqs¡Ω‘· y≥T |ü&~ ø±<äqï yê<äq˝À yêdüÔe+ Ò<ä+≥Tqï yê´dü$T~.

»j·÷ ã#·ÃHé sê»´düuÛÑ düuÛÑ´‘ê«ìï sêh|ü‹ s¡<äT› #˚XÊs¡T. ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ

#·\q∫Á‘· n_Ûeè~Δ eT+&É* n<Ûä ≈£åîsê*>± 2004 p …’14 qT+∫ ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£

|ü<ä$˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï+<äTq ÄyÓT sê»´düuÛÑ düuÛÑ ‘ê«ìøÏ nqs¡TΩsê\ì sêh|ü‹

Á|üø£{Ï+#ês¡T. bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´˝§ø£]ï á $<Ûä+>± nqs¡Ω‘·≈£î >∑T]#j·T≥+ Ç<

yÓTT<ä{ÏkÕ]. düe÷CŸyêB bÕØº m+|” neTsYdæ+>¥ô|’ ≈£L&Ü Ç< $<ÛäyÓTÆq #·s¡

rdüTø√uÀ‘·THêïs¡H yês¡Ô\T edüTÔHêïsTT. sêh+˝À ø=ìï |ü<äe⁄˝À¢ ñqï bÕs¡¢yÓT+≥T

düuÛÑT´\qT nqs¡Ω‘· Á|üe÷<ä+ qT+∫ ‘·|æŒdü÷Ô ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ XÊdüqdüuÛÑ ˇø£ _\T¢qT

ÄyÓ÷~+∫+~. ø±˙ <ëìì >∑es¡ïsY düeTà‹ \_Û+#· Ò<äT.nqs¡Ω‘· n+X+ sêqTqï

ø±\+˝À ô|qTsê»ø°j·T $yê<ä+>± e÷πs~ U≤j·T+. á H|ü<∏ä +˝À`#·≥ºdüuÛÑ\

düuÛÑ ‘·«+ $wüj·T+˝À sêC≤´+>∑+, #·≥º+ @+ #ÓãT‘·THêïjÓ÷ Á|ü»\T ne>±Vü≤q

#düTø√e&É+ eTTK´+.

ìã+<Ûäq˝À¢ @eTT+~?

sêC≤´+>∑+˝Àì 102e n~Ûø£s¡D øÏ+<ä »j·÷ã#·ÃHéqT nqs¡TΩsê*>±

Á|üø£{Ï+#ês¡T.nqs¡Ω‘· |ü]~Û˝ÀøÏ sêeì bÕs¡¢yÓT+≥T Á|üø£{Ï+∫q |ü<äe⁄\qT

$TqVü‰sTT+∫` πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«˝À¢ Ç‘·s¡ ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<ä$øÏ m+|æ¬ø’q,

ìs¡«Væ≤düTÔqï bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\ düuÛÑT´˝À¢ me]HÓ’Hê nqs¡TΩ&ç>± Á|üø£{Ï+#·

e#·TÃqì 102(1)(m) n~Ûø£s¡D düŒwüº+ #k Ô+~. ø£ e´øÏÔ πø+Á<ä+˝ÀH√, sêh+˝ÀH√

eT+Á‹>± ñqï+‘· e÷Á‘êq ≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<ä$ì Ä•+#·sê<äì sêC≤´+>∑+ ≈£L&Ü

e÷]Ã 20, 2006

nqs¡Ω‘·≈£î ÇM ^≥Tsêfi¯ó¢


173

düŒwüº+ #˚dæ+~. nqs¡Ω‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTdü ‘· …‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT, Ä n+XÊìï

sêh|ü‹øÏ ìy˚~+#ê\ì, Äj·Tq<˚ ‘·T~ ìs¡íj·TeTì 103e n~Ûø£s¡D

ù|s=ÿ+{À+~. sêh|ü‹ ìs¡íj·T+ rdüTø=H eTT+<äT mìïø£\ ø£$TwüHé n_ÛÁbÕj·÷ìï

‘Ó\TdüTø√e\dæ ñ+≥T+~. <ëìï nqTdü]+∫ #·s¡ rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~. mìïø£\

ø£$TwüHé n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ nqT>∑TD+>± sêh|ü‹ q&É#·Tø√ø£ ‘·|üŒì |ü]dæú‹ì sêC≤´+>∑

ìã+<Ûäq\T ø£*ŒdüTÔHêïsTT. á $wüj·T+˝À sêh|ü‹ ‘·q $#·ø£åD≤~Ûø±sêìï

ñ|üjÓ÷–+#˚ neø±X¯y˚T ˝Ò<äT. ˇø£ $<Ûä+>± mìïø£\ ø£$TwüHé<˚ ‘·T~

ìs¡íj·TeTqïe÷≥. ø£ düuÛÑT´&ç nqs¡Ω‘·ô|’ ìs¡íj·T+ rdüTø√e&É+ e+{Ï ø°\ø±+X+˝À

|üø£åbÕ‘êìøÏ ‘êe⁄˝Ò≈£î+&Ü #·÷ùd ñ<˚›X¯+‘√ á ìã+<ÛäqqT sêC≤´+>∑+˝À

bı+<äT|ü]#ês¡T.

sêh XÊdüqdüuÛÑ, XÊdüq eT+&É* düuÛÑ ‘·«+ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ 191,192

n~Ûø£s¡D˝À¢ Ç˝≤+{Ï ìã+<Ûäq Ò ñHêïsTT. nqs¡Ω‘· |ü]~Û ÀøÏ sê<ä+≥÷ sêh

XÊdüqdüuÛÑ Á|üø£{Ï+∫q |ü<ä$˝À ñqï XÊdüqdüuÛÑT´DÏï nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTTkÕÔs¡T.

mìïø£\ ø£$TwüHé n_ÛÁbÕj·T+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± nqs¡Ω‘·ô|’ >∑es¡ïsY ìs¡íj·T+

rdüTø=+{≤s¡T.

á ìã+<Ûäq\qTã{Ïº ˇø£ $wüj·T+ düŒwüºeTe⁄‘√+~. |òü˝≤Hê |ü<äe⁄˝À¢

ñ+fÒ bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑ ‘ê«ìøÏ nqs¡TΩ\T ø±s¡T n+≥÷ 102e n~Ûø£s¡D Á|üø±s¡+

ˇø£ÿ bÕs¡¢yÓT+≥T e÷Á‘·y˚T Á|üø£≥q #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~. bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T

nqs¡Ω‘·≈£î >∑T]ø±≈£î+&Ü Äj·÷ |ü<äe⁄\≈£î $TqVü‰sTT+|ü⁄ Ç#Ã n~Ûø±s¡+ sêh

XÊdüqdüuÛÑ≈£î ˝Ò<äT. n+<äTe\¢, bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ nqs¡Ω‘·ô|’ ìs¡íj·÷ìøÏ

dü+ã+~Û+∫ ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ XÊdüqdüuÛÑ #˚dæq XÊdüHêìøÏ m˝≤+{Ï $\Te Ò<äT.

ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ XÊdüqdüuÛÑ ÄyÓ÷~+∫q _\T¢ô|’ Ä sêh >∑es¡ïsY {Ï.$. sêCÒX«sY

sê»eTTÁ<ä ydæ ñ+fÒ »j·÷ ã#·ÃHéô|’ nqs¡Ω‘· y≥T |ü&~ ø±<ä+≥÷ Á|ükÕs¡

kÕ<ÛäHê˝À¢ |ü⁄+U≤qT|ü⁄+U≤\T>± ø£<∏äHê\T yÓ\Te&ÉT‘·Tqï H|ü<∏ä +˝À á n+XÊìøÏ

m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. ñ‘·Ôs¡ Á|ü<XŸ XÊdüqdüuÛÑ #ùd n˝≤+{Ï #·≥ºyTB 102

n~Ûø£s¡DøÏ+<ä #Ó\T¢u≤≥T ø±<äT. >∑es¡ïsY Ä _\T¢≈£î ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä yj·Tø£b˛e&É+

dü¬s’q<. ˇø£ bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´DÏï nqs¡Ω‘· y≥T qT+∫ ø±bÕ&~ bÕs¡¢yÓT+fÒ.

bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\qT nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTTdüTÔqï rs¡T nHø£ dü+<Vü‰\≈£î

174


‘ê$k Ô+~. ø=ìï ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<äe⁄\qT #|üfÒº bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\qT nqs¡Ω‘·

qT+∫ $TqVü‰sTTdü÷Ô bÕs¡¢yÓT+≥T 1959 ˇø£ #·≥º+ #dæ+~. (1959 Hê{Ï |ü<√

#·≥º+) m|üŒ{Ï≈£|ü⁄Œ&ÉT ≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<äe⁄\qT $TqVü‰sTTdü÷Ô Ä #·{≤ºìøÏ dües¡D\T

#XÊs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î` bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Á|ü‹|üø£å Hêj·T≈£î&ÉT, Á|üD≤[ø£ dü+|òüT+

ñbÕ<Ûä ≈£åî&ÉT, bÕs¡¢yÓT+≥T˝Àì >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q bÕØº\ Ò<ë esêZ\ Hêj·T≈£î\T,

$yé\‘√bÕ≥T yÓTÆHê]{°\ ø£$TwüHé— mdt.dæ, mdt.dæ ø£$TwüHé— eTVæ≤fi≤ ø£$TwüHé

n<Ûä ≈£åî\qT ≈£L&Ü nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTT+#ês¡T. n+fÒ bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\T

á |ü<äe⁄˝À¢ ø=qkÕ–Hê` yê] düuÛÑ ‘ê«ìøÏ m˝≤+{Ï &Û√ø± ñ+&É<äHêïe÷≥.

˝≤uÛÑ<ëj·Tø£ |ü<äe⁄˝À¢ ñ+≥÷, nqs¡Ω‘·≈£î >∑T] nj˚T´ neø±X¯+ ñqï

bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ dü+K´ 44 es¡≈£î ñ+<äì yês¡Ô\T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. @

|ü]dæú‘·T˝À¢ nqs¡Ω‘· e]Ô+#·<√ 1959Hê{Ï #·≥º+ 3e ôdø£Hé Àì (ôV≤#Y) (◊) ñ

|üôdø£qT¢ düŒwüº+ #düTÔHêïsTT. ôdø£Hé 3 (ôV≤#Y) Á|üø±s¡+` Á|üC≤ ÁbÕ<Ûëq´+ ø£*–q

@<Ó’Hê n+X¯+ô|’ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ò<ë @<Ó’Hê dü+düú≈£î dü\Vü‰ Çe«&ÜìøÏ Ò<ë

<äsê´|ü⁄Ô #j·T&ÜìøÏ ‘ê‘êÿ*ø£+>± @sêŒf…Æq ø£$T{°øÏ n<Ûä ≈£åî&ç>±H√, düuÛÑT´&ç>±H√

ñ+≥÷` >ös¡euÛÑè‹ ‘·|üŒ m˝≤+{Ï bÕ]‘√wæø£+ bı+<äì bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´DÏï

nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTT+#ês¡T. ¬>’s¡e uÛÑè‹ n+fÒ ~quÛÑ‘· +. (m+|” ~quÛÑ‘ê´ìï

n~ $T+#·sê<äT.) <ë] Ks¡TÃ\T, Ç+{Ï n<Ó›, Á|üj·÷D≤\≈£î Ks¡TÃ\ s¡÷ù|D≤

uÛÑè‹ #Ó*¢+#ê*. #·≥ºã<äΔyÓTÆq Ò<ë #·≥ºã<äΔ+ø±ì dü+düΔ n<Ûä ≈£åî&ç>±H√, &Ó’¬sø£ºsY>±H√,

düuÛÑT´&ç>±H√ ñ+≥÷, >ös¡e uÛÑè‹ $TqVü‰ m˝≤+{Ï Ç‘·s¡ bÕ]‘√wæø£+ bı+<äì

yê]ì ≈£L&Ü nqs¡Ω‘· Á|üe÷<ä+ qT+∫ ôdø£Hé3(◊) $TqVü‰sTT+∫+~. bÕ]‘√wæø£+

bı+< |ü<ä$˝À ñ+fÒ, n+<äT≈£î #·≥º|üs¡yÓTÆq $TqVü‰sTT+|ü⁄ Òø£b˛‘, Ä düuÛÑT´&ÉT

düuÛÑ ‘ê«ìøÏ nqs¡TΩ&ÉT ne⁄‘ê&Éì #·≥º+ düŒwüº+ #k Ô+~. \+ãsê›sY, |üfÒ Ÿ, <XŸeTTUŸ,

ø£s¡D≤\ e+{Ï ¬syÓq÷´ n~Ûø±s¡T\T b˛©düT (b˛©düT |üfÒ˝Ÿ) $<ÛäT\T

ìs¡«Væ≤+#·≈£î+&Ü ñ+fÒ yê]˙ nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTT+#ê\ì ôdø£Hé3 (◊)

ù|s=ÿ+~.

Á|üuÛ ÑT‘·« s¡+>∑+˝Àì nH˚ø£ dü+düú\qT nqs¡Ω‘· qT+∫ bÕs¡¢yÓT+≥T

$TqVü‰sTT+∫+~. n+fÒ Ä dü+düú À¢ $$<Ûä ôVA<ë˝À¢ ñ+& bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ô|’

nqs¡Ω‘· y˚≥T |ü&É<äqïe÷≥. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À eT÷&ÉT dü+düú\T $TqVü‰sTT+|ü⁄


175

bı+<ësTT. n$: eékÕj·T n_Ûeè~Δ ì~Û dü+|òüT+— düVü≤ø±s¡ eékÕj·T,

e÷¬sÿ{Ï+>¥ n_Ûeè~Δ ì~Û dü+|òüT+— |üXó>∑D ø=qT>√fi¢ ø£$T{°.

Bìïã{Ïº bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\ nqs¡Ω‘·≈£î dü+ã+~Û+∫ m˝≤+{Ï ìj·TeT

ìã+<Ûäq\T e]ÔdüTÔqï≥T¢? yÓTT<ä{Ï` πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ |ü]~Û˝ÀøÏ e#˚Ã

|ü<äe⁄\ $wüj·T+˝ÀH nqs¡Ω‘· e]ÔdüTÔ+~. $$<Ûä kıôd’{°\T— düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T,

Á≥düTº\ e+{Ï Áô|’y≥T dü+düú\T— yêDÏ»´ dü+düú À¢ |ü<äe⁄\T ø£*– ñ+&yê]øÏ

nqs¡Ω‘· e]Ô+#·<äT.

¬s+&√~` bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\≈£î nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTT+|ü⁄\T Çyê«*‡+~

bÕs¡¢yÓT+fÒ ø±˙, sêh XÊdüqdüuÛÑ ø±<äT. sêh XÊdüqdüuÛÑ, XÊdüqdüuÛÑT´\qT e÷Á‘·yT

nqs¡Ω‘· qT+∫ $TqVü‰sTT+#·>∑\T>∑T‘·T+~.

eT÷&√~` |òü˝≤Hê |ü<ä$øÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ Çyê«\ì #·≥º+ ì]Δwüº+>±

ù|s=ÿqø£b˛‘` ‘ê‘êÿ*ø£ ø£$T{° Ò<ë Ç‘·s¡ dü+düú≈£î ùde\T n+<äCÒdü÷Ô >ös¡e

uÛÑè‹ ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡Á‘ê bÕ]‘√wæø£+ bı+<˚ e´øÏÔøÏ kÕ<Ûës¡D+>± nqs¡Ω‘·

ìã+<ÛäqqT e]Ô+|üCÒdüTÔ+{≤s¡T. Ä e´øÏÔ bÕ]‘√wæø£+ bı+<äø£b˛sTTq|üŒ{Ïø°, n~

bÕ]‘√wæø£+ bı+<ä>∑*–q |ü<ä$ nsTT‘ #ê\T ` nqs¡Ω‘· y≥T ykÕÔs¡T.

Á_{Ïwt $<Ûëq+ e÷s¡Z<äs¡Ùø£+

#·≥ºdüuÛÑ düuÛÑT´&çì nqs¡Ω‘·≈£î >∑T]#j·T&ÉeTqï~ sê»ø°j·T+>± m+‘√ Á|üuÛ≤e+

#·÷|ü⁄‘·T+~. $$<Ûä sê»ø°j·T bÕØº\ eTTK´Hêj·T≈£î\ $wüj·T+˝À Ç~ rÁe

|üs¡ ekÕHê\≈£î <ë] rdüTÔ+~. n+<äTe\¢ nqs¡Ω‘· $wüj·T+˝À m+‘√ C≤Á>∑‘·Ô‘√,

Ä∫ ‘·÷∫ eéVü≤]+#ê*. düuÛÑT´\T @<Ó’Hê |ü<ä$ì d”«ø£]+#·&ÜìøÏ eTT+<˚

nqs¡Ω‘· ìj·Te÷\ >∑T]+∫ n~Ûø±]ø£+>± ‘Ó*j·TCÒùdÔ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+≥T+~.

ne÷j·Tø£+>±, ‘Ó*d” ‘Ó*j·Tø£ ìs¡íj·÷\T rdüTø=H düuÛÑT´\ô|’ nqs¡Ω‘· y≥T yùd

u≤<Ûä ‘·|ü⁄Œ‘·T+~. Ç˝≤+{Ï $wüj·÷˝À¢ düuÛÑT´\≈£î dü\Vü‰\T Çe«&ÜìøÏ Á_{Ïwt

bÕs¡¢yÓT+≥T˝À m~∏ø‡ ø£$TwüqsY ñ+{≤s¡T. uÛ≤s¡rj·T #·≥ºdüuÛÑ\÷ n˝≤+{Ï |ü<äΔ‹ì

nqTdü]+#ê*‡q ‘·s¡TD$T<.

* * *

176


Á|üdüTÔ‘·+ eTq<X+˝À m<äTs=ÿ+≥Tqï Á|ü<Ûëq düeTdü \˝À ndü+|òüT{Ï‘·

s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\qT Ä<äTø√e&É+ m˝≤ nqï~ ˇø£{Ï. Hwüq Ÿ XÊ+|ü⁄ Ÿ düπs«

n+#·Hê Á|üø±s¡+ 1999`2000 dü+e‘·‡s¡+˝À ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ñqï

yÓTT‘·Ô+ ø±]à≈£î\ dü+K´ 37ø√≥T¢. M]˝À 24ø√≥¢ eT+~ eékÕj·T s¡+>∑+ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ç ¬s’‘·T\T>±qT, ~qdü] ≈£L©\T>±qT Jeq kÕ–düTÔHêïs¡T.$T–*q 13

ø√≥¢ eT+~˝À Hê\T>∑T ø√≥¢ eT+~ edü÷Ô‘·Œ‹Ô s¡+>∑+˝Àq÷, 3.7ø√≥¢ eT+~

yêDÏ»´+, Ç‘·s¡ s¡+>±\˝Àq÷, $T–*qyês¡T uÛÑeq ìsêàD s¡+>∑+˝Àq÷

ø=qkÕ>∑T‘·THêïs¡T. uÛ≤s¡‘Y À ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+ Áø£yT|” $düÔ]k Ô+~. 1971

Hê{ÏøÏ <˚X¯+˝Àì yÓTT‘·Ô+ ø±]à≈£î\˝À 89XÊ‘·+ eT+~ á s¡+>∑+˝À ñ+fÒ

2000Hê{ÏøÏ n~ 93XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. Ä]úø±_Ûeè~Δ À eékÕj·T s¡+>∑+˝À

bÕÁ‘· ‘·–Z, edü÷Ô‘·Œ‹Ô, ùde\ s¡+>±\ e+‘·T ô|s¡>∑&É+‘√ eékÕjT‘·s¡ s¡+>±\˝À

m≈£îÿe eT+~ ø±]à≈£î\T ñ+&É≥+ düVü≤»+. bÕ]ÁXÊ$Tø£, ùde\ s¡+>±\T sêqT

sêqT Ä<ÛäTìø£‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+≥Tqï+<äTq b˛{° e÷¬sÿ{Ÿ À n~Ûø√‘·Œ‹Ô <ë«sê

m≈£îÿe ˝≤uÛ≤\T kÕ~Û+#·T≈£îH <Û√s¡DÏ Á|üã*+~. á ø√D+˝Àì #·÷ùdÔ, m≈£îÿe

eT+~ ø±]à≈£î\T yÓTs¡T¬>’q y‘·q+‘√,#·ø£ÿ{Ï ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘·‘√ dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À

ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+&Ü*. ø±˙, uÛ≤s¡‘Y À <Û√s¡DT\T Ç+<äT≈£î $s¡T<ä›+>± ñHêïsTT.

BìøÏ eT÷&ÉT n+XÊ\qT ø±s¡D≤\T>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. yÓTT<ä{Ï~` eTTHÓï|ü⁄Œ&É÷

˝Òq‘·+>± eTVæ≤fi¯\T ÁXÊ$Tø£s¡+>∑+˝À #˚s¡T‘·THêïs¡T. M]˝À #ê˝≤ eT+~øÏ

dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À #√≥T \_Û+#·&É+ ˝Ò<äT. ¬s+&Ée~ ìs¡T<√´>∑T\ dü+K´

ô|s¡T>∑T‘·Tqï+‘· y>∑+>± dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ñ<√´>±eø±XÊ\T ô|s¡>∑ø£b˛e&É+

n+‘·ø£+‘·≈£L ô|s¡T>∑T‘·Tqï ìs¡T<√´>∑ düeTdü´ Ç+<äT≈£î ø=+‘·es¡≈£L

ø±s¡DyÓTÆq|üŒ{Ïø° dü+|ü<äeè~Δ˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T nj˚T´+<äT≈£î ø±e\dæq

ñ<√´>∑HÓ’|ü⁄D´+ j·TTe‘· À ø=s¡e&É{≤ìï ndü\T ø±s¡D+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. e÷<Ûä $Tø£

ndü+|òüT{Ï‘· ø±]à≈£î\qT

Ä<äTø=H˚<Ó˝≤?

@Á|æ Ÿ 11, 1998


177

$<ä Äô|’ kÕúsTT #·<äTe⁄\T |üP]Ô #dæq yê]˝À |ü≥ºDÁbÕ+‘· ìs¡T<√´–‘· πs≥T

1999`2000˝À 18.3XÊ‘·+ ñ+&É>±, kÕ+πø‹ø£ $<ä´ nuÛÑ´dæ+∫q yê]

ìs¡T<√´–‘· πs≥T eT]+‘· m≈£îÿe>±... 24.5XÊ‘·+ ñ+&É≥+ >∑eTHês¡Ω+.

ìs¡T<√´>∑T\qT ej·TdüT\ yêØ>± $uÛÑõ+∫ #·÷|æq|ü⁄Œ&ÉT n+<äT˝À |æqï

ej·TdüTÿ\˝ÀH ìs¡T<√´–‘· m≈£îÿe>± ø£qã&ÉT‘√+~. 1999`2000˝À |ü≥ºD

ÁbÕ+‘· ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢ 15`19 ejÓ÷es¡Z+˝À 19XÊ‘·+, 20`24 ejÓ÷es¡Z+˝À

18.7XÊ‘·+, 25`29 ejÓ÷es¡Z+ yê]˝À 10.9XÊ‘·+>± ñHêïsTT. ìs¡T<√´>∑+‘√

u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï j·TTe‘·s¡+ >∑‘· +‘·s¡+ Òì |ü]dæú‘·T˝À¢ dü+|òüT{Ï‘·, ndü+|òüT{Ï‘·

s¡+>±\˝À ‘·≈£îÿe y‘·Hê\ô|’ \_Û+# ‘ê‘êÿ*ø£ ñ<√´>±\‘√HÓ’Hê dü]ô|≥Tºø√e\dæq

<äTdæú‹ <ë|ü⁄]+∫+~.

ø±]à≈£î\ Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ Á|üuÛ ÑT‘·«+ dü<äT<˚ ›X¯+‘√ $<ÛëHê\T

s¡÷bı+~+∫q|üŒ{Ïø° n$ düe´+>± neT\T ø±ìrs¡T ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+

n+‘·ø£+‘·≈£L $düÔ]+#·&ÜìøÏ eTs√ ø±s¡D+. Ä]Δø£ eédüú }|ü+<äT≈£î+fÒH˚

ñbÕ~Û neø±XÊ\T yÓTs¡T>∑T|ü&É‘êj·Tqï~ ‘Ó*dæq $wüj·TyT. @&ÉT XÊ‘·+ eè~Δ

πs≥T‘√ eTq Ä]Δø£ eédüú Á|ü>∑‹ |ü{≤º\ô|’ düe´+>±H |üj·Tìk Ô+~. nsTT‘,

n~Ûø£ Ä+ø£å\‘√ ≈£L&çq e÷¬sÿ{Ÿ $<ÛëHê\e\¢ ñ<√´>±eø±XÊ\T Ä•+∫q kÕúsTT˝À

ô|s¡>∑&É+ Ò<äT. >∑&É∫q ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\˝À edü÷Ô‘·Œ‹Ô ùde\ s¡+>±\T nbÕs¡yÓTÆq

Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#êsTT. nsTTq|üŒ{Ïø° dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ø±]à≈£î\ dü+K´ ô|]–q

<ëU˝≤\T n+‘·>± ˝Òe⁄. j·÷»e÷Hê´\T ‘·eT yê´bÕsê\qT >∑D˙j·T+>±

$düÔ]düTÔHêï, ø=‘·Ô>± ø±]à≈£î\qT |üì˝ÀøÏ rdüTø√e&ÜìøÏ e÷Á‘·+ $eTTK‘· e´ø£Ô+

#düTÔHêïsTT. …’ôdHé‡ |ü]à{ŸsêCŸ <ë«sê yê´bÕs¡T\≈£î dü+Áø£$T+∫q >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìøÏ

‘Ós¡|ü&çq ‘·s¡Tyê‘· #√≥T #˚düT≈£îqï |ü]D≤eT$T~. Á|üdüTÔ‘· b˛{° e÷¬sÿ{Ÿ˝À

yê´bÕs¡ dü+düú\T ì\<=≈£îÿø√e&ÉeTH~ ø£‹ÔMT<ä kÕeTT˝≤ e÷]+~. yêDÏC≤´ìøÏ

>∑\ n&É¶+≈£î\T ‘=\–b˛sTT $X«$|üDÏøÏ <ë«sê\T ‘Ós¡#·T≈£îqï H|ü<∏ä +˝À HêDýÓTÆq

ñ‘·Œ‹Ô, düs¡düyÓTÆq <Ûäs¡, e÷¬sÿ{Ï+>¥ kÕeTs¡ú +` á eT÷&ÉT n+XÊ Ò yê´bÕs¡

dü+düú\ eTqT>∑&É≈£î ø=\e÷Hê\T>± e÷sêsTT. ø£åDø£åD≤ìø° e÷s¡T‘·Tqï kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„q+, $ìjÓ÷>∑<ës¡T&çøÏ n_Ûs¡T#·T\˝À #√≥T #˚düT≈£î+≥Tqï e÷s¡TŒ\

ø±s¡D+>± Çyêfi¯ n<äT“¤‘·+>± ñ+<äqT≈£îqï |ü]ÁX¯eT πs|ü⁄ ≈£î|üŒ ≈£L*b˛j˚T

Á|üe÷<ä+ m\ø=+~. Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‘·T˝À¢... ø±yê\+fÒ ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#·Tø√e&É+

178


˝Ò<ë ‘·–Z+#·Tø√e&É+ eTØ nedüs¡yÓTÆ‘˚ Ç+ø√ yê´bÕsêìøÏ eTfi¯¢&É+ e+{Ï

yÓdüT\Tu≤≥¢qT j·÷»e÷Hê´\T ø√s¡Tø√e&É+, n+<äT≈£î ‘·>∑Z≥Tº>± |üì #˚ùd

ø±]à≈£î\qT ø±yê\qTø√e&É+ düVü≤»+. dü+düú u≤>± q&ÉTdüTÔqï|ü⁄Œñ&ÉT ñ<√´>∑+˝À

#]q ø±]à≈£î&ÉT, dü<äs¡T dü+düú qcÕº À¢ |ü&çq|ü⁄Œ&ÉT j·T»e÷ìøÏ uÛ≤s¡+>± e÷s¡‘ê&ÉT.

n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT qcÕº\qT ‘·–Z+#·T≈£îH˚+<äT≈£î j·÷»e÷q´+ ø£düs¡‘·TÔ yÓTT<ä\T

ô|&ÉT‘·T+~.

dü+øÏ¢wüº $<ÛëHê\T

eTq $<Ûëqø£s¡Ô\T mH√ï @fi¯ó¢>± ñ<ë‘·ÔyÓTÆq ÄX¯j·÷\≈£î ø£≥Tºã&ç

|üì#düTÔHêïs¡T. nsTT‘ #ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À yês¡T dü<äT<›X+‘√ s¡÷bı+~+∫q

$<ÛëHê\T yÓTT<ä{Ïπø yÓ÷dü+ ‘Ó#Ã˝≤ ‘·j·÷s¡T ø±e&ÉyT $#ê]+#·<ä>∑Z $wüj·T+.

ñ<√´>∑ ìj·÷eTø±\˝À $T‹MT]q Ä+ø£å\T, uÛ≤Ø y‘·Hê\T, nÁø£e÷\≈£î bÕ\Œ&

ø±]à≈£î\qT ‘=\–+#ê\Hêï M˝Ò¢ì $<Ûä+>± s¡÷bı+~q #·{≤º\T, qcÕº\qT

uÛÑ]+#·˝Òø£ dü+düúqT eT÷dæy˚j·÷*‡q |ü]dæÔ‹ <ë|ü⁄]+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø±]à≈£î\qT

‘=\–+#˚+<äT≈ £î uÛ≤Ø e´j·÷\qT uÛ Ñ]+#·e\dæ sêe&É+ e+{Ïe˙ï

j·÷»e÷Hê´\qT ø£\esêìøÏ >∑T] #˚düTÔHêïsTT. <ë+‘√ M˝…’q+‘· es¡≈£L

ø±]à≈£î\qT ìj·T$T+#·Tø√≈£î+&Ü ñ+&+<äT≈£î j·÷»e÷Hê´\T Á|üj·T‹ïdüTÔHêïsTT.

n+<äTe\¢, ø±]à≈£î\qT ‘=\–+# $<Ûëq+˝À düs¡fiyÓTÆq Á|üÁøÏj·T s¡÷|ü\ø£Œqô|’

Á|üuÛÑT‘ê«\T <äèwæº ô|{≤º*. n˝≤π> j·÷»e÷Hê´\≈£î ‘·eT |üqT\qT W{Ÿk˛]‡+>¥≈£î

Çe«&É+ ø±+Á{≤≈£îº |ü<äΔ‹˝À ø±]à≈£î\qT ìj·T$T+#·Tø√e&É+ e+{Ï yÓdüT\Tu≤≥T¢

ø£*Œ+# $wüj·÷˙ï Á|üuÛÑT‘ê«\T |ü]o\q˝ÀøÏ rdüTø√yê*.

nyÓT]ø±˝À ø±]àø£ $<ÛëHê\T, ñ<√´>∑ ìj·÷eTø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q ìj·TeT

ìã+<Ûäq\T m+‘√ düs¡fi+>± ñ+{≤sTT. Bìe\¢ n~Ûø£ XÊ‘·+ ø±]à≈£î\≈£î ñ

<√´>±\T \_Û+#·&ÉyT ø±<äT. m≈£îÿe |üì >∑+≥\T düeT≈£Ls¡T‘·THêïsTT. n~Ûø√‘·Œ‹Ô

kÕ<Ûä´eTe⁄‘√+~. ◊s√bÕ˝À |ü]dæú‹ Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± ñ+~. nø£ÿ&ç nH˚ø£

<XÊ˝À¢ ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘· ìj·÷eTø±\qT dü+ã+~Û+∫q ìj·TeT ìã+<Ûäq\T m≈£îÿe.

ø±˙ nyÓT]ø±‘√ b˛*ùdÔ nø£ÿ&É ìs¡T<√´–‘· πs≥T <ë<ë|ü⁄ ¬s{Ïº+|ü⁄ n~Ûø£+.

»s¡à˙,Ç{©, ÁbòÕHé‡ <˚XÊ˝À¢ ìs¡T<√´–‘· πs≥T |ü~XÊ‘·+ ø£+fÒ m≈£îÿe.

ªªñ<√´>∑T\≈£î s¡ø£åDμμ ø£*Œ+#˚+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘ê«\T s¡÷bı+~düTÔqï dü+øÏ¢wüºyÓTÆq


179

ìj·TeTìã+<Ûäq\T ìs¡T<√´>∑T\ bÕ*≥ XÊ|ü+>± |ü]D$TdüTÔHêïsTT. >∑‘·

◊<fió¢>± ◊s√bÕ˝Àì nHø£ <XÊ˝À¢ HÓ\ø=qï |ü]dæú‘ Ç+<äT≈£î ì<äs¡Ùq+ n+≥÷

ªmø±q$TdüTºμ |üÁ‹ø£ e÷]Ã 19e ‘B dü+∫ø£ À #dæq yê´K´\T ‘êC≤ |ü]dæú‹øÏ

n<ä›+ |ü&É‘êsTT. ◊s√bÕ <˚XÊ˝À¢ HÓ\ø=qï á |ü]dæú‹ì eTq $<Ûëqø£s¡Ô\T

>∑TDbÕsƒ¡+>± rdüTø√e&É+ Ò<äT. j·÷»e÷Hê´\T ‘ê‘êÿ*ø£ |ü<äΔ‹ô|’ ø±]à≈£î\qT

|üì˝ÀøÏ rdüTø√e&ÜìøÏ Ò<ë ñ<√´>±\qT W{Ÿk˛]‡+>¥ Çe«&Üìø° Ç< ø±s¡D+.

yêdüÔyêìøÏ j·÷»e÷Hê´\T ne\+_düTÔqï á yÓ’K] e\¢ ìs¡Tù|<ä ø±]à≈£î\≈£î

n~Ûø£ y‘·Hê\T \_Û+#·ø£b˛sTTHê, ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘· n+‘·>± Òø£b˛sTTHê ndü+|òüT{Ï‘·

s¡+>∑+˝À ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘· n+‘·>± Òø£b˛sTTHê ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ñqï ø=~›bÕ{Ï

ø±]à≈£î\≈£î ø£*ŒdüTÔqï $T‹MT]q s¡ø£åD m+‘√ eT+~ ìs¡T<√´>∑\≈£î ñbÕ~Û

˝Ò≈£î+&Ü #˚k˛Ô+<äqï e÷≥ ø±<äq˝Òì ì»+. á |ü]dæú‹ yê]ì eT]+‘·>±

ù|<ä]ø£+˝ÀøÏ HÓ&ÉT‘√+~. eTq <X+˝Àì |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À

14ø√≥¢ ø±]à≈£î\T ñ+fÒ dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ñqï ø±]à≈£î\ dü+K´ πøe\+ 2.9

ø√≥T¢. n+<äT˝Àq÷ ø√{Ï eT+~ Áô|’y≥T s¡+>∑+˝ÀH ø=qkÕ>∑T‘·T+&É≥+ >∑eTHês¡Ω+.

ø±]à≈£î\≈£î ªs¡ø£åDμ ø£*Œ+# ù|]≥ eTq XÊdüqø£s¡Ô\T ÁVü≤dü«<äèwæº‘√ s¡÷bı+~+∫q

dü+øÏ¢wüºyÓTÆq ø±]àø£ $<ÛëHê\e\¢ ù|<ä\≈£î, <˚X¯ Ä]Δø£ e´edüÔ≈£î qwüºy˚T

»s¡T>∑T‘√+<äq&ÜìøÏ á >∑D≤+ø± Ò ì<äs¡Ùq+. nsTTq|üŒ{Ïø°, ø±]àø£ s¡+>∑+˝À

dü+düÿs¡D\T rdüT≈£îsêyê\qï Ä˝À#·q me]ø° ø£\>∑&É+ Ò<äT.

Á|üjÓ÷»q+ Òì |ü<∏äø±\T

n dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\≈£î ø=+‘·yTs¡≈£î s¡ø£åD ø£*Œ+#+<äT≈£î

Á|üuÛÑT‘·«+ Ç{°e\ #·s¡ \T #|ü{Ïº+~. nsTT‘ n$ ndüeTÁ>∑+>±q÷, neø£‘·eø£\‘√

≈£L&çq$>±q÷ ñHêïsTT. Ç{°e\ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£î\

eTTkÕsTT<ë _\T¢ 2004qT Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|üŒe#·TÃ. ø±]àø£ dü+πøåeT+

ø√dü+ s¡÷bı+~q á _\T¢ n~Ûø±s¡ >∑D≤ìøÏ ô|<ä›|”≥ y˚ùd~˝≤ ñ+~.

ndü+U≤´ø£+>± ñqï ndü+|òüT{Ï‘·s¡+>∑ ø±]à≈£î\ Á|üjÓ÷»Hê\ |ü]s¡ø£åD ø√dü+

πø+Á<äkÕΔsTT˝À z dü+πøåeT uÀs¡T¶ @sêŒ≥T≈£î düHêïVü‰\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. sêÁcÕº\

kÕúsTT˝Àq÷ Ç˝≤+{Ï uÀs¡T¶*ï @sêŒ≥T #j·TqTHêïs¡T. ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝Àì

ø±]à≈£î\qT, j·÷»e÷Hê´\qT >∑T]Ô+∫ qyÓ÷<äT #ùd+<äT≈£î ø±]àø£ πø+Á<ë\qT

@sêŒ≥T #˚j·÷\ì _\T¢˝À Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. |üì˝À|üì>± ø±]à≈£î\≈£î

180


ªe÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+μ HÓs¡ù|+<äT≈£î, yê]øÏ nedüs¡yÓTÆq ª•ø£åDμ Ç#Ã+<äT≈£L á πø+Á<ë\T

nø£ÿs¡≈£î ekÕÔj·Tì ù|s=ÿHêïs¡T. ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝À ñqï ø±]à≈£î\

dü+πøåeT+ø√dü+, yê] kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ ø=ìï |ü<∏äø±\qT

s¡÷bı+~+∫, neT\T #düTÔ+<ä≥. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± z dü+πøåeT ì~Ûì @sêŒ≥T

#kÕÔs¡T. ø±]à≈£î\T, j·÷»e÷Hê´\T y‘·Hê\˝À #Ós√ ◊<äTXÊ‘·+ yÓTT‘êÔìï á

ì~ÛøÏ »eT#ùdÔ, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q e+‘·T>± 2.5 XÊ‘·+ yÓTT‘êÔìï n+<äCÒdüTÔ+~.

j·÷»e÷Hê´\qT >∑T]Ô+#·&É+ kÕ<Ûä´|ü&Éì dü+<äsê“¤\˝À n$ #Ó*¢+#·e\dæq

yÓTT‘êÔìï ≈£L&Ü πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«yT uÛÑ]düTÔ+~. n˝≤ düeT≈£L]q dü+πøåeT ì~Ûì

nedüs¡yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT ø±]à≈£î\ ø√dü+ $ìjÓ÷–kÕÔs¡T. n+fÒ uÛÑ$wü ‘·TÔ À ‘·eT≈£î

Á|üjÓ÷»Hê\T q>∑÷&É‘êj·Tqï ÄX‘√ ø±]à≈£î\T, j·÷»e÷Hê´\T uÛ≤Ø yÓTT‘·Ô+˝À

&ÉãT“\qT eTT+< n~Ûø±s¡>∑D+ #‘·T˝À¢ b˛j·÷\qïe÷≥. bÂs¡T\ dü+πøåeT+

ø√dü+yê] &ÉãT“‘√ s¡÷bı+~+∫q |ü<∏äø£+˝À bÂs¡T\≈£î Á|ü‘·´ø£å Á|üy˚Tj·T+

ø£*Œ+#·ø£b˛e&É+ m+‘·es¡≈£L düeT+»dü+?

Á|üuÛÑT‘·« nBÛq+˝À q&ç#˚ dü+πøåeT |ü<∏äø±\ e\¢ ø±]à≈£î\≈£î ˇq>∑÷&˚

Á|üjÓ÷»Hê\T dü«\Œ+. n$˙‹, ndüeTs¡ú‘·, ìs¡¢ø£å +, Hêdæs¡ø£yÓTÆq ùde\T` Çe˙ï

Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\qT s¡T>±s¡TdüTÔHêïsTT. m+bÕ¢sT÷dt ùdº{Ÿ Çq÷‡¬sHé‡ d”ÿyéT, πø+Á<ä

Á|üuÛÑT‘·« Äs√>∑ |ü<∏äø£+ e+{Ï yê{Ï À ‘êeTT yÓ∫Ã+∫q yÓTT‘êÔ\‘√ b˛*ùdÔ,

‘·eT≈£î \_Û+∫q Á|ü‹|òü\+ ‘·≈£îÿy˚qqï~ ø±]à≈£î\≈£î nqTuÛÑeyÓTÆq yÓ’<ä´y˚T.

nsTTq|üŒ{Ïø° Ç˝≤+{Ï |ü<∏äø±\ e\¢ n+‘√Ç+‘√ Á|üjÓ÷»Hê\T HÓs¡ys¡T‘·T+&É{≤ìøÏ

ø±s¡D+ Ç$ dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\ dü+πøåe÷ìøÏ ñ<›•+∫q$ ø±e&É+.

á s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\T dü+πøåeT |ü<∏äø±\≈£î #Ó*¢+#·e\dæq yÓTT‘êÔ\qT HÓ\HÓ ≤

Hs¡T>± yê] J‘ê\qT+∫ $TqVü‰sTT+#·T≈£îH yÓdüT\Tu≤≥T ñ+~. ndü+|òüT{Ï‘·

s¡+>∑+˝À ~qdü] y‘·q+ô|’ |üì#ùd ìs¡Tù|<ä ø±]à≈£î\≈£î s√E >∑&Ée&ÉyT ø£wüº+.

n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT dü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑+˝Àì ø±]à≈£î\ e÷~]>± yês¡T ‘·eT y‘·q+

˝À+∫ HÓ\HÓ ≤ ø=+‘· yÓTT‘êÔìï πø{≤sTT+#·>∑\s¡qTø√e&É+ bıs¡bÕ≥T.

ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£î\ Jeq Á|üe÷D≤\T yÓTs¡T>∑T|ü&Ée\dæ+<. yê]øÏ

ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+‘√bÕ≥T dü¬s’q neø±XÊ\q÷ n+~+#·e\dæq nedüs¡+

ñ+~. nsTT‘˚ n+<äTø√dü+ ñ<˚›•+∫q eTTkÕsTT<ë _\T¢ e÷Á‘·+ yê]


181

Á|üjÓ÷»Hê\≈£î n<ä›+ |üfÒº~>± Ò<äT. ø±]à≈£î\ dü+πøåe÷s¡Δ+ düeTs¡ΔyÓTÆq $<Ûä+>±

uÛÑÁ<ä‘ê Á|üe÷D≤\qT s¡÷bı+~+#ê*. yê] kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·ø√dü+ ñ<›•+∫q

|ü<∏äø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q #Ó*¢+|ü⁄\T, b˛kÕº|ò”düT\T e+{Ï dü+düú\ <ë«sê »s¡>±*.

yê]øÏ n<ÛäTHê‘·qyÓTÆq yÓ’<ä´ùde\T n+<˚˝≤ |ü<∏äø±\ s¡÷|üø£\Œq »s¡>±*.

ø±]à≈£î\≈£î ñ<›•+∫q •ø£åD ø±s¡ Áø£e÷\T n~Ûø√‘·Œ‹ÔøÏ <√Vü≤<ä|ü&$>± ñ+&Ü*.

ndü+|òüT{Ï‘· s¡+>∑ ø±]à≈£î\≈£î >∑èVü≤ edü‹ ø£*Œ+#+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq |ü<∏äø±\qT

s¡÷bı+~+#ê*. Çe˙ï #˚|ü{Ï ºq|ü⁄Œ&˚ ø±]à≈£î\ J$‘ê\˝À yÓ\T>∑T\T

$s¡õeTTà‘êsTT. πøe\+ dü<äT<›XÊ\T ñqï+‘· e÷Á‘êq #ê\<äT. yê{Ïì yêdüÔ$ø£

<äèø£Œ<∏ä+‘√, düs¡fiyÓTÆq $<ëHê\ <ë«sê neT\T #dæq|ü⁄Œ& Á|üjÓ÷»q+ dæ~ΔdüTÔ+~.

* * *

182


|ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ˝À nôd+;¢ mìïø£\≈£î Ç+ø± Äs¡T HÓ\\ >∑&ÉTe⁄

ñqï|üŒ{Ïø° Ç|üŒ{Ïπø sê»ø°j·T y&ç sêE≈£î+~. ø£ e+ø£ 23 dü+e‘·‡sê\bÕ≥T

ìsê≥+ø£+>± eTTK´eT+Á‹>± |üì#˚dæq sê»ø°j·T ;ÛcÕà#ês¡T´&ÉT CÀ´‹ãdüT

ejÓ÷uÛ≤s¡+ e\¢ |ü<äM $s¡eTD #düTÔHêïs¡T. n+‘·{Ï e´øÏÔ‘·«+, #·]Á‘·, #ê‘·Ts¡ +

ñqï Hêj·T≈£î&ÉT ‘Ós¡eTs¡T>∑sTT‘ ø=ìï sê»ø°j·T Á|üø£+|üq\T düVü≤»+, nBø±ø£

Ç+‘·ø±\+ n~Ûø±s¡+˝À ñHêïø£ ø=+‘·yTs¡≈£î e÷]ÿ‡düTº ≈£L≥$TøÏ e´‹πsø£ |üeHê\T

Mj·T≥+ ≈£L&Ü düVü≤»y˚T.eTs√e+ø£` ¬s’˝Ò« eT+Á‹, ‘·èDeT÷˝Ÿ ø±+Á¬>dt

n<Ûä ≈£åîsê\T eTeT‘ê u…qØ® »Hêø£s¡D ø√dü+ m+‘·¬ø’Hê ‘Ó–+# e´øÏÔ. »+≈£L

>=+≈£L Ò≈£î+&Ü sê»ø°j·T b˛sê≥+#ùd Hêj·T≈£îsê\T. Çìï dü+e‘·‡sê\T>±

ø±´&És¡T uÛÑT»ã\+ e˝Ò¢ e÷]ÿ‡düTº\T mìïø£\˝À HÓ>∑TZ‘·THêïs¡ì, bÕ\q

j·T+Á‘ê+>±ìï bÕØº >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tº≈£îHêïs¡ì, Áø£eT|ü<ä Δ‹˝À ]–Z+>∑T≈£î

bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡ì Äs√|üD\THêïsTT.

mø£ÿ&É #·÷dæHê.. mìïø£\˝À nÁø£e÷ Ò

u…+>±˝Ÿ˝À e÷Á‘·y ˚T Á| ü‘ ˚´ø £+>± mìïø£\˝À nÁø £e÷\T #√≥T

#düT≈£î+≥THêïj·Tqï yê<äqqT n+^ø£]+#·≥+ ø£wüº+. <X+˝À nìï ÁbÕ+‘ê\˝ÀqT

mìïø£\˝À <Ûäq Á|üuÛ≤e+, >∑÷+&Ü\ ã\+ n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #√≥T

#˚düT≈£î+≥THêïsTT. Ç+<äT˝À n~Ûø±s¡ |üø£å+, Á|ü‹|üøå±\T nH˚ ‘˚&Ü ≈£L&Ü

n+‘·>± Ò<äT. n~Ûø±s¡ |üøå±ìøÏ bÕ\q j·T+Á‘ê+>∑+ MT<ä |ü≥Tºø±s¡D+>± ø=ìï

Á|ü‘´ø£ neø±XÊ\T ø£*dæsêe#·TÃ. >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À »]–q nôd+;¢,

bÕs¡¢yÓT+≥T mìïø£\˝À <ë<ë|ü⁄ 600 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>± Ks¡TÃ #XÊs¡H~

ãVæ≤s¡+>∑ s¡Vü≤dü +. n˝≤π> ø=ìï HÓ\\ ÁøÏ‘·+ »]–q eTTì‡bÕ*{°\ mìïø£\˝ÀH

100ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T Ks¡TÃ#XÊs¡T. &ÉãT“qT $#·Ã\$&ç>± |ü+#·≥+‘√ bÕ≥T

ø=ìï ø=‘·Ô |ü<äΔ‘·T\qT eTq sêh+˝À ø£ìô|{≤ºs¡T. |ü#·ÃH√≥¢‘√ bÕ≥T ¬s+&ÉT

H˚‘·\ #˚‘·T˝À¢ sêC≤´+>∑eT÷

sê»ø°j·T bÕ∫πø!ôdô|º+ãsY 25, 2000


183

eT<ä + ≈£L|üq¢qT ≈£L&Ü |ü+#ês¡T. HÓeTà~MT<ä z≥s¡T Ä ≈£L|üq¢qT Áu≤+B

cÕ|ü⁄\˝À Ç∫Ã ‘·q≈£î ø±edæq eT+<äT d”kÕ\T rdüTø√e#·Ãqïe÷≥! <=+>∑ z≥¢≈£î

…πøÿ Ò<äT. ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À z≥s¡¢ C≤_‘ê˝˝À 40 XÊ‘·+ es¡≈£î ‘·|ü⁄Œ\

‘·&Éø£\THêïj·Tì ª˝Àødü‘êÔμ düπs«\T s¡TEe⁄ #XÊsTT. ns¡TΩ\ z≥T¢ qyÓ÷<äT ø± Ò<äT.

nqs¡TΩ\ ù|s¡T¢ qyÓ÷<äj·÷´sTT! z≥T¢ ydæq≥T¢ qyÓ÷<äsTTq yê]˝À 22XÊ‘·+

eT+~ z≥T y˚j·T˝Ò<äì` mìïø£\T »]>±ø£ ìs¡«Væ≤+∫q düπs«\˝À ‘˚*+~!

sêhyê´|üÔ+>± ìs¡«Væ≤+∫q düπs«\˝À 18XÊ‘·+ es¡≈£î z≥s¡¢ C≤_‘ê\˝À

neø£‘·eø£\THêïj·Tì ‘˚*+~. Çe˙ï Á|üC≤kÕ«eT´ Á|ü|ü+#·+˝À @s¡ø£+>±q÷

ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑ +ø±ì ˝ÀbÕ\T. eTq mìïø£\ e´edüú Àì ˝§düT>∑T\e\¢ nÁø£e÷\T

$|üØ‘·+>± #√≥T #˚düT≈£î+≥THêïsTT. nìï Á|ü<Ûëq bÕØº\÷ M{Ïì

ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïsTT. nìï Á|ü<Ûëq bÕØº\÷ M{Ïì ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï n|üVü‰dü + #düTÔHêïsTT. ‘·eT ‘·eT kÕúqã˝≤ìï ã{Ïº, M\TqTã{Ïº

mìïø£\˝À ]–Z+>∑T≈£î, z≥¢ ø=qT>√\T≈£î, >∑÷+&Ü\ Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&Éì bÕØº

Ò<äT. ø±´&És¡¢ ã\+ u≤>± ñ+~ ø±ã{Ïº, |ü•ÃeTu…+>± Ÿ À e÷]ÿ‡düTº\T $T–*q

yê]ø£+fÒ Hê\T>∑&ÉT>∑T\T eTT+<äT≈£î ydæ ñ+&Ée#·TÃ. n+‘·e÷Á‘·+#‘· Ä sêh+˝À

Á|üuÛÑT‘·«yT ]–Z+>∑T≈£î bÕ\Œ&ÉT‘√+<ä >±ì, Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï mìïø£\ |òü*‘ê\T

@ e÷Á‘·+ Á|ü‹_+_+#·≥+ Ò<ä >±ì ìsêú]+#·{≤ìøÏ Ä<Ûësê\T Òe⁄. |üHé‡≈£îsê˝À

‘·èDeT÷ Ÿ ø±+Á¬>dt $»j·T+, ø£\ø£‘êÔ ø±s=ŒπswüHé À e÷]ÿ‡düTº\≈£î m<äTs¡T<Óã“

Çe˙ï n~Ûø±s¡ bÕØº uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq ]–Z+>∑T≈£î bÕ\Œ&ÉT‘√+<äH˚ yê<äqqT

ã\|üs¡#·e⁄. ndü\T düeTdü nø£ÿ&É Á|ü‹|üøå±\˝À ◊ø£ ‘· Òø£b˛e≥+. ø±+Á¬>dt

N*ø£‘√ e÷]ÿ‡düTº e´‹πsø£ z≥TqT dü+|òüT{Ï‘·+ #j·T≥+ kÕ<Ûä + ø±e≥+ Ò<äT.

eTTK´eT+Á‹ |ü<ä$ì #|ü{≤º\H ã\yÓTÆq ø√]ø£ ñqï eTeT‘êu…qØ®øÏ >∑D˙j·T+>±

Á|üC≤<Ûäs¡D ñ+&É≥+‘√ nø£ÿ&É b˛{° s¡düe‘·Ôs¡+>± ñ+& neø±X+ ñ+~. N*b˛>±

$T–*q ø±+Á¬>dt ã\V”≤q|ü&çq|üŒ{Ïø° Ç+ø± <ëìøÏ <ë<ë|ü⁄ 10 XÊ‘·+ ô|’>±

z≥T¢HêïsTT. _.C….|æøÏ $TÁ‘·|üø£å+ ø±e&É+‘√ >∑D˙j·T+>± ñqï eTTdæ¢+ z≥s¡T¢

eTeT‘·qT e´‹πsøÏ+# neø±X+ ñ+~. M{Ïì ‘·≥Tºø√yê\+fÒ u…+>±© Á|ü»\qT

Äø£≥Tº≈£îì ‘êqT Ä sêh+ ø√dü+ m+‘√ ‘·|ædüTÔHêïqH˚ uÛ≤e+ ø£*–+#ê*.

n+<äTπø πø+Á<äeT+Á‹>± ñHêï πøe\+ sêh Á|üjÓ÷»Hê\ ø√düy˚T eTeT‘·

b˛sê&ÉT‘·THêïs¡T. <ë+‘√ bÕ≥T ø±´&És¡ ¢≈£î, Ç+ø± ø±+Á¬>dt˝À $T–*q

sê»ø°j·TH‘·\≈£î ‘·q~ ¬>\T|ü⁄ >∑TÁs¡eTH $XÊ«dü+ ø£*–+∫ #s¡Bj·÷*. sêh+˝À

184


z≥s¡T¢ πøe\+ e÷]ÿ‡düTº Ò<ë ‘·èDeT÷ Ÿ ø±+Á¬>dt ≈£L≥eTT\˝À @<√ ˇø£ <ëìï

m+#·T≈£îH |ü]dæú‹ì ø£*Œ+#ê*. á sê»ø°j·T eP´Vü≤+ H|ü<∏ä +˝À $T&Éï|üPsY,

ã+≈£Lsê, VüQ ¢, ;s¡“+, ãTsêΔ«Hé õ˝≤¢ ˝À Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òüT≥q\T #√≥T

#düT≈£îHêïsTT. Ä ø±s¡D+>± Ä sêh+˝À XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\T |üP]Ô>± $|òü\eTj·÷´j·Tì

sêh|ü‹ bÕ\q $~Û+#ê\ì yê<äq\T $ì|ædüTÔHêïsTT. ø£yfi n~ kÕ<Ûä + ø±ø£b˛‘

u≤>± Væ≤+kÕ‘·àø£ dü+|òüT≥q\≈£î >∑Ts¡sTTq ◊<äT õ˝≤¢\qT ø£ À¢*‘· ÁbÕ+‘ê\T>±

Á|üø£{Ï+∫ πø+Á<ä b˛©düT ã\>±\qT |ü+bÕ\H eTs√ yê<äq ñ+~. á |ü]dæú‘·T\˝À

sêh|ü‹ bÕ\q &çe÷+&ÉTqT sêuÀjT mìïø£\ qT+∫ $&ÉBdæ #·÷&É≥+ nkÕ<Ûä +.

sê»ø°j·T eP´Vü‰\qT n≥T+∫ 356e n~Ûø£s¡D≤ìï Á|üjÓ÷–+#ê\H yê<äq˝Àì

dü‘ê´dü‘ê´\qT |ü]o*<ë›+.

eTq ô|ò&És¡ Ÿ sêC≤´+>∑+˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\qT nkÕ<Ûës¡D

|ü]dæú‘·T\˝À s¡<äT›#˚dæ Á|ü‘·´ø£å+>± n~Ûø±sêìï #˚|üfÒº neø±XÊìï 356e

n~Ûø£s¡D+˝À bı+<äT|ü]#ês¡T. 1935 uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« #·≥º+˝Àì n+XÊ\≈£î

Ç~ qø£\T. 356e n~Ûø±s¡D≤ìï @Hê&É÷ ñ|üjÓ÷–+# nedüs¡+ sê<äì ÄHê&ÉT

n+uÒ<äÿsY Ä•+#ês¡T. yêdüÔyêìøÏ »]–+~ n+<äT≈£î |üP]Ô>± $s¡T<äΔ+. nsTT‘

á n~Ûø£s¡D Á|ü‹kÕØ <äT]«ìjÓ÷>∑eTsTT+<äì #Ó|üŒ Ò+. eTq sêh+˝ÀH 1973˝À

Á|ü‘´ø£ Ä+Á<Ûä ñ<ä eT+ ñ<äèΔ‘·+>± ñ+&ç |ü]bÕ\q düÔ+_Û+∫q H|ü<∏ä +˝À |æ.$.

qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT›#˚dæ sêh|ü‹ bÕ\q ‘Ó#êÃs¡T. πø+Á<ä+˝À

n~Ûø±s¡+˝À ñqï bÕØº ‘·q bÕØºπø #Ó+~q sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT›#dæq n‹ø=~›

dü+<äsê“¤\˝À Ç<=ø£{Ï. ÄHê{Ï sêh|ü‹ bÕ\q˝À >∑es¡ïs¡T dü\Vü‰<ës¡T

ôV≤#Y.dæ.X]Hé, $.¬ø.sêe⁄\T eT+∫ bÕ\qq+~+#ês¡ì #ê˝≤eT+~ n_ÛÁbÕj·T+.

Ä sêh|ü‹ bÕ\q sêh+˝À |ü]dæú‹ ≈£î<äT≥|ü&É{≤ìøÏ, kÕeTs¡dü +>± düeTdü ≈£î

|ü]cÕÿsêìï nH˚«wæ+#·{≤ìøÏ ø±e*dæq e´e~Ûì∫Ã+~. Ä ‘·s¡yê‘· @s¡Œ&É¶

yÓ+>∑fisêe⁄ Á|üuÛÑT‘·«+ ìdü‡+<Vü≤+>± eTq sêh #·]Á‘· À n‘· +‘· düeTs¡úyÓTÆq

Á|üuÛÑT‘·«+>±, Bs¡Èø±*ø£ n_Ûeè~Δì kÕ~Û+∫q Á|üuÛÑT‘·«+>± ù|s¡Tbı+~+~.

Á|üC≤kÕ«eT´+˝À eT+∫bÕ\q dü«|ü]bÕ\q≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ø±<äT. ‘Ó\¢yêfió¢

kÕ«‘·+Á‘√<ä eT Hêj·T≈£î\T dü«|ü]bÕ\q≈£î |üìøÏ sês¡ì, ‘êeTT yÓ’<=\–‘ eT+∫

bÕ\q ñ+&É<äì yê~+∫q|ü⁄Œ&ÉT eTq Hêj·T≈£î\T Ä e÷fÒ #ÓbÕŒs¡T.

Á|üC≤kÕ«eT´+˝Àì ÀbÕ\≈£î dü¬s’q eT+<äT eT]+‘· m≈£îÿe Á|üC≤kÕ«eT´+, eT]+‘·


185

eT+∫ @sêŒ≥T¢qï Á|üC≤kÕ«eT´+` n+‘>±ì Á|ü»\ n;ÛcÕºìï ø±\sêj·T≥+ø±<äT.

bÂs¡ kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìï ~Ûø£ÿ]+#·≥+ ø±<äT. ‘·\H=|æŒøÏ eT+<äT ‘·\ rdæyj·T≥+

ø±C≤\<äT. <X ◊ø£eT‘· + ø√düyÓ÷, sê»ø°j·T ndæús¡‘· @s¡Œ&çq|ü⁄Œ&√ $X‚cÕ~Ûø±sê\T

ø±yê\+fÒ n+<äT≈£î sêC≤´+>∑+˝À yπss¡ø£+>± nqTesTTq @sêŒ≥T¢ #düTø√e#·TÃ.

n‘· ~Ûø£ dü+<äsê“¤\˝À sêh|ü‹bÕ\q e\¢ dü‘·Œ¤*‘ê ÒMT sê Ò<äT. mìïø£sTTq

Á|üuÛÑT‘ê«\˝À ø£ì|æ+∫q ndüeTs¡ú‘·, n$˙‹, |üø£åbÕ‘·+ sêh|ü‹ bÕ\q˝À ≈£L&Ü

#ê˝≤ dü+<äsê“¤\˝À ø£ì|æ+#êsTT. u§yÓTÆà πødüT˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ ‘·s¡yê‘·

356e n~Ûø£s¡D $ìjÓ÷>±ìï ø√s¡Tº\˝À Á|ü•ï+#·e#·TÃ. ø±ã{Ïº <äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ

neø±X+ #ê˝≤ yTs¡≈£î ‘·–Z+~. nB>±ø£ bÕs¡¢yÓT+≥T ñuÛÑj·T düuÛÑ\˝À BìøÏ

ÄyÓ÷<ä+ ø±yê* ø±ã{Ïº, ø±+Á¬>ùd‘·s¡ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î Ç~ #ê˝≤ ø£wüº+>±

|ü]D$T+∫+~. ø±+Á¬>dt bÕØº düVü≤ø±s¡+ Ò≈£î+&Ü sêh|ü‹ bÕ\q $~Û+#·≥+

nkÕ<Ûä eTsTT+~. ;Vü‰sY À s¡Á;<$ Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT›#dæq|ü⁄Œ&ÉT á ø±s¡D+>±H

mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘ê«ìï |ü⁄qs¡T<äΔ]+#·e\dæ e∫Ã+~. sêC≤´+>∑+, #·{≤º\T

n~Ûø±s¡+˝À ñqïyês¡T dü«Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ yê&ÉT≈£îH |üìeTT≥T¢ ø±<äT. >∑<Ó›MT<ä

≈£Ls¡TÃ+fÒ Á|ü‘· s¡Tú\qT Væ≤+dæ+#·≥+, n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&É≥+,

|ü<ä$b˛>±H s√&É¢¬øøÏÿ Væ≤+kÕ‘·àø£ Ä+<√fiq\≈£î ~>∑≥+, ø£ø£åkÕ~ÛdüTÔHêïs¡ì >∑T+&Ó\T

u≤<äTø√e≥+ Ç< sê»ø°j·T #ê‘·Tsê´ìøÏ ì<äs¡Ùq\T>± eTq <X+˝À #Ó ≤eTD°

ne⁄‘·THêïsTT. n~Ûø±s¡+ n‹ |ü$Á‘·yÓTÆq ø£s¡ÔeéTì, πøe\+ Á|ü»\ ùde≈£î\T>±

‘êeTT m+|æø£j·÷´j·Tì, sêC≤´+>∑ dü÷Œ¤]Ô •s√<Ûës¡éTì sê»ø°j·Tyê<äT\T

uÛ≤$+#·≥+ Ò<äT. Ç<ä+‘ê πøe\+ n~Ûø±s¡ Áø°&É>±qT, Ä<ÛäTìø£ sê#·]ø£+>±qT

>∑<Ó›HÓøÏÿ <√#·Tø√e{≤ìøÏ @e÷s¡Z+ nqTdü]+∫Hê |òüs¡yê Ò<äì, sê»´+ Ms¡uÛÀ»éTì

qeTTà‘·THêïs¡T. Á|ü»\T ñyÓ«‘·TÔq Ò∫ mìïø£\qT düeT÷\+>± Á|üøå±fi¯q #˚dæ

sê»ø°j·÷\qT dü¬s’q e÷s¡Z+˝À ô|fÒºes¡≈£î á ‘·+{≤\T ‘·|üŒe⁄. u…+>±˝Ÿ˝À

ø=ìï õ˝≤¢\qT ø£ À¢*‘· ÁbÕ+‘ê\T>± Á|üø£{Ï+∫ πø+Á<ä ã\>±\qT |ü+bÕ\q≥+

≈£L&Ü Ä#·s¡D kÕ<Ûä + ø±ì Ä˝À#·q. f…Ás¡]düTº eTTsƒê\H√, <X uÛÑÁ<ä‘·πø uÛÑ+>∑+

ø£*–+# dü+<äs¡“¤+ ñqï|ü⁄Œ&√ n˝≤+{Ï #·s¡ \qT #|ü≥ºe#·TÃ ø±ì πøe\+ sê»ø°j·T

ø±s¡D+>±>±ì, |òüTs¡D\T #Ó\πs>∑T‘·THêïj·Tìø±ì Ç˝≤+{Ï Á|üj·T‘êï\T #j·T≥+

ø=+&ÉHê\Tø£≈£î eT+<ùdÔ ñqï Hê\Tø£ }&çq #·+<ëq ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~. ndü\T

düeTdü Ç~ø±<äT. b˛©düT j·T+Á‘ê+>∑+ n~Ûø±s¡ |üøå±\ #Ó|ü⁄Œ#˚‘·\˝À ñ+&ç

186


@*q yê]øÏ n|ü]$T‘·yÓTÆq kÕ«$TuÛÑøÏÔì Á|ü<ä]Ù+#·≥+ #ê˝≤ sêÁcÕº\˝À ]yêE.

n+<äT≈£î eT÷\ ø±s¡D≤\T mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘·«+ Hs¡ |ü]XÀ<Ûäq˝À |üP]Ô>± CÀø£ +

#düT≈£îH neø±X+ ñ+&É≥+— b˛©düT dæã“+~ ìj·÷eTø±\T, ã~©\T sê»ø°j·T

Hêj·T≈£î\ ÇcÕºsê»´+>± e÷s¡≥+. H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq˝À sê»ø°j·T Á|üy˚Tj·T+

Ò≈£î+&Ü b˛©düT\T dü«‘·+Á‘·+>± e´eVü≤]+# @sêŒ≥T¢ #dæ Ä j·T+Á‘ê+>±ìï

z dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ ÁbÕdæ≈£L´wüHé ø£$TwüHé ≤+{Ï dü+düú≈£î »yêãT <ëØ>±

#ùdÔ bÕØº\T b˛©düT\qT ø£ø£åkÕ~Û+|ü⁄\≈£î yê&ÉT≈£îH neø±X+ ‘·>∑TZ‘·T+~. n˝≤+{Ï

dü+kÕú>∑‘· @sêŒ≥¢qT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü, yêfió¢ ‘·|ü⁄Œ#XÊs¡T ø±ã{Ïº Ä

kÕúq+˝À eTeTà*ï ≈£Ls√Ãu…{Ïº, yT+ ‘·|ü⁄Œ #ùd neø±X+ Çe«+&Éì ø√s¡≥+

eTq sê»ø°j·T+˝À ÄqyêsTTr nsTTb˛sTT+~. eTq<˚X¯+˝À mH√ï bÕØº\T

b˛sê≥+ #ùd~ n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>∑+ Á|ü‘· s¡Tú\T ø±≈£î+&Ü ‘êeTT #ùd neø±X+

ø±yê\ì e÷Á‘·yT. Á|ü»\≈£î n+<äTø£H sê»ø°j·÷\+fÒ s√‘· nì|ædüTÔ+~.

n~Ûø±s¡y˚T |üs¡e÷e~Û

ndü\T á $yê<ä+ yÓTT‘êÔìøÏ yÓqø£ ñqï~ mìïø£\ eP´Vü≤+. e÷]‡ÿdüTº

bÕ\q˝À mìïø£\T »]–‘ @<√$<Ûä+>± nÁø£e÷\≈£î bÕ\Œ&ç yêfi‚¢ eT∞¢ ¬>\TkÕÔs¡H

uÛÑj·T+ ø±e#·TÃ. ˝Ò<ë sêh|ü‹ bÕ\q ù|s¡T‘√ ‘êy˚T #·Áø£+ ‹|æŒ‘˚ bÕ\q

j·T+Á‘ê+>∑+ ‘·eT >∑T|æŒ{À¢øÏ e∫Ã ‘êeTT ¬>*# neø±X+ ñ+≥T+<äH ÄX

ø±e#·TÃ. Çø£ÿ&É ≈£L&Ü ªª>∑<Ó›MT<ä mes¡T+fÒ bÕ\q e´edüú yê] kı+‘·+μμ nH

uÛ≤e+ ñ+~. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT mes¡T n~Ûø±s¡+˝À ñHêï Á|ü»\≈£î ]π><MT Ò<äT.

BìøÏ |ü]cÕÿs¡+ mìïø£\ dü+düÿs¡D˝˝À ñ+~ ø±ì Á|üuÛÑT‘ê«\ì s¡<äT› #j·T≥+˝À

Ò<äT. yÓqTyÓ+≥H z≥s¡¢ C≤_‘ê\qT Á|üøå±fiq #dæ, Á|ü»\≈£î z≥s¡¢ qyÓ÷<äT

n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚˝≤ düT\uÛÑ+ #˚j·÷*. $~Û>± z≥s¡¢ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\qT

$ìjÓ÷–+#˝≤ @sêŒ≥T #j·÷*. á ø£ dü #·s¡ \qT |üø£&É“+B>± #|ü{Ïº, Hs¡

sê»ø°j·÷ìï n+‘·+ #˚j·T{≤ìøÏ, mìïø£\˝À <Ûäqã\+ Á|üuÛ≤e+ ‘·>∑Z{≤ìøÏ

ø±yê\dæq #·≥ºã<äΔyÓTÆq dü+düÿs¡D\T ‘ÓùdÔ mìïø£\T #ê˝≤yTs¡≈£î u≤>∑T|ü&É‘êsTT.

eTeT‘ê u…qØ® ≤+{Ï yêfió¢ ‘·eT sê»ø°j·T |üs¡|ü‹ì, ÄyXÊìï, Á|üC≤ã˝≤ìï

mìïø£\ dü+düÿs¡D\ ø√dü+ ñ|üjÓ÷–ùdÔ <XÊìøÏ yT\T #≈£Ls¡T‘·T+~. Ò<ä+fÒ

n~ sê»ø°j·T <äTkÕ‡Vü≤düyÓTÆ u…&çdæø=fÒº Á|üe÷<äeTT+~.

* * *


187

nyÓT]ø± n<Ûä ø£å |ü<ä$øÏ »]–q mìïø£\T nkÕ<Ûës¡DeTsTTq eT\T|ü⁄

‹]>±sTT. <˚X¯+˝À yÓTT‘·Ô+˝À b˛\sTTq z≥¢˝À &ÓyÓ÷Áø±{Ïø˘ bÕØº nuÛÑ´]ú,

ñbÕ<Ûä ≈£åî&ÉT Ä Ÿ>√sY≈£î <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT \ø£å\ z≥¢ Ä~Ûø£ + e∫Ã+~. nyÓT]ø±˝À

n<Ûä ø£å |ü<ä$øÏ Á|ü‘· ø£å mìïø£\T »]–q|üŒ{ÏøÏ, ¬>\T|ü⁄, z≥eTT\T πøe\+ nuÛÑ s¡Tú\≈£î

<Xyê´|üÔ+>± |ü&É¶ z≥¢qTã{Ïº ìs¡íj·T+ ø±e⁄. kÕ<Ûës¡D+>± <Xyê´|üÔ+>± n‘· ~Ûø£

z≥T¢ e∫Ãq nuÛÑ ]úπø m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ z≥¢ À n~Ûø£ + ñ+≥T+~. ø±ì Ç|üŒ{ÏøÏ

es¡≈£î eT÷&ÉT mìïø£\˝À m≈£îÿe z≥T¢ |ü&çq nuÛÑ ]ú n<Ûä ≈£åî&ÉT ø± Òø£b˛j·÷s¡T.

1824e dü+e‘·‡s¡+˝À Ä+Á&É÷ C≤ø£‡Hé≈£î m≈£îÿe y√≥T¢, m≈£îÿe m\ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ

z≥T¢ e#êÃsTT. ø±ì 50XÊ‘·+ <ë{Ï m\ø=ºs¡ Ÿ z≥T¢ me]ø° sêø£b˛e≥+‘√

nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt ¬s+&√kÕúq+˝À ñqï C≤HéøÏ«˙‡ Ä&ÉyéT‡ì n<Ûä ≈£åî&ç>± mqTï≈£î+~.

Äj·Tq nyÓT]ø± ¬s+&√ n<Ûä ≈£åî&ÉT C≤Hé Ä&ÉyéT‡ ≈£îe÷s¡T&ÉT. n<Ûä ø£å |ü<ä$ qT+∫

yÓ’<=*>±ø£ C≤HéøÏ«˙‡ Ä&ÉyéT‡ nyÓT]ø± düTÁ|”+ø√s¡Tº Hêj·T´eT÷]Ô>± $•wüº

ùde\+~+#ês¡T. n˝≤π> 1876˝À &ÓyÓ÷Áø£{Ïø bÕØº nuÛÑ ]ú XÊeT÷´ Ÿ {Ï\¶HéøÏ

<Xyê´|üÔ+>± m≈£îÿe z≥T¢ e∫ÃHê Äj·Tq Á|ü‘· ]ú, ]|ü_¢ø£Hé bÕØº nuÛÑ ]ú s¡÷<∏äsY|òüsY¶

ôVAdt m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ z≥¢ À Ä~Ûø£ + kÕ~Û+∫ n<Ûä ≈£åî&ç>± mìïø£j·÷´s¡T.

1988˝À eTs√kÕ] &ÓyÓ÷Áø±{Ïø bÕØºøÏ #Ó+~q Á>√esY ≤+&é≈£î m≈£îÿe z≥T¢

e∫ÃHê m …ø=ºs¡ Ÿ ø± ÒJ˝À Ä~Ûø£ + bı+~q ]|ü_¢ø£Hé nuÛÑ ]ú u…+õ$THé Vü‰]düHé

n<Ûä ≈£åî&ç>± mìïø£j·÷´s¡T. 1892 mìïø£\˝À ø°¢yé ≤+&é n<Ûä ≈£åî&ç>± mìïø£j·÷´s¡T.

1888 qT+&ç H{Ï es¡≈£î m≈£îÿe »Hê<äs¡D bı+~q nuÛÑ ]úπø m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ˝À

Ä~Ûø£ + ≈£L&Ü sêe≥+‘√ á mìïø£\ $<Ûëq+˝Àì ˝ÀbÕ\qT >∑T]+∫ ô|<ä›>±

#·s¡Ã »s¡>∑˝Ò<äT. 1960˝À C≤Hé ¬øq&ûøÏ m˝…ø=ºs¡˝Ÿ ø±˝Òõ˝À ô|<ä› yÓTC≤]{°

\_Û+∫Hê <˚X¯yê´|üÔ+>± b˛ …’q z≥¢ À πøe\+ \ø£å z≥¢ yÓTC≤]{° e÷Á‘·y˚T

e∫Ã+~.

˝§düT>∑T Òì »qkÕ«eT´+ @B?

mø£ÿ&É?

qe+ãsY 13, 2000

188


˝ÀbÕ\T`‹ø£eTø£\T

nyÓT]ø± mìïø£\ #·]Á‘· À 112 dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡yê‘· Ç|ü⁄&ÉT Ä Ÿ>√sY≈£î

<Xyê´|üÔ+>± <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT \ø£å\ z≥¢ Ä~Ûø£ + \_Û+∫Hê, m …ø=ºs¡ Ÿ ø± ÒJ˝À

dü«\Œ+>± yÓqø£ã&É≥+‘√ z&çb˛jT |ü]dæú‹ e∫Ã+~. bò ¢]&Ü sêÁcÕºìøÏ ñqï

25 m\ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ z≥T¢ me]øÏ eùdÔ Ä nuÛÑ ]ú ¬>*# |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~.

Ç+‘·≈£î eTT+<Óqï&É÷ ˇø£ÿ sêh+˝À »j·÷|ü»j·÷\T Ç+‘· ÁbÕeTTU≤´ìï

dü+‘·]+#·Tø√ Ò<äT. $<XÊ\ qT+∫ e#Ã b˛düº Ÿ u≤´ …fÒº |òü*‘êìï ìs¡ísTT+#·&É+˝À

ø°\ø£eTj·÷´sTT. Çe˙ï …øÏÿ+#êπø n~Ûø±]ø£+>± Ä sêh+˝À mes¡T ¬>*#ês√

ìsêú]+#·>∑\s¡T. bò˛¢]&Ü˝Àì bÕyéT;#Y øö+{°˝À u≤´˝…{Ÿ |üÁ‘ê\qT dü]>±

eTTÁ~+#·ø£b˛e≥+ e\¢ Ä Ÿ>√sY≈£î |ü&Ée\dæq z≥T¢ <ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉTy\ es¡≈£î

]bòÕyéT bÕØº nuÛÑ ]ú bÕ{Ÿ Eø£qHé≈£î |ü&Ü¶sTT— Ò<ë z≥T¢ #Ó\¢≈£î+&Üb˛j·÷j·Tì

yês¡Ô §#êÃsTT. á z≥T¢ >√sY≈£î |ü&ç‘ Äj·Tq ¬>*∫ n<Ûä ≈£åî&ÉT ø±e≥+ U≤j·T+.

Ä u≤´˝…{Ÿ |üÁ‘êìï n˝≤ eTTÁ~+#·≥+ #·≥º $s¡T<äΔeTì, n˝≤ Ä˝Ÿ>√sY≈£î

|ü&É≈£î+&Üb˛sTTq z≥¢qT ø£*|æ‘˚ ‘·eT nuÛÑ ]úπø m≈£îÿe z≥T¢ ekÕÔj·Tì, Ä

$<Ûä+>± bò ¢]&Ü sêh+˝À 25 m …ø=ºs¡ Ÿ z≥¢qT Ä Ÿ>√sY ¬>\T#·T≈£îì n<Ûä ≈£åî&ç>±

mìïø£e⁄‘ês¡ì &ÓyÓ÷Áø±≥¢ yê<äq. bÕyéT;#Y À eT∞¢ b˛*+>¥ »]|æ‘ |òü*‘ê\T

‘ês¡Te÷s¡jT´ neø±X+ ñ+~. Çe˙ï n˝≤ ñ+&É>± n<Ûä ø£å |ü<ä$øÏ n~Ûø±]ø£+>±

»qe]˝À »]π> mìïø£ À m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ düuÛÑT´\T ‘·eT‘·eT sêÁcÕº\˝À Á|ü»\T

#˚dæq ìs¡íj·÷ìøÏ ã<äTΔ˝…’ n<˚$<Ûä+>± z≥T¢ y˚j·÷\qï ìj·TeTy˚TMT ˝Ò<äT.

kÕ<Ûës¡D+>± Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+, Ç|ü⁄Œ&ÉT »]–q mìïø£\ |òü*‘ê\ Á|üø±s¡+

m˝ …ø= ºs ¡˝ Ÿ ø±˝ Òõ d üu Û Ñ T ´\T z≥T y ˚kÕ Ôs ¡ T . n+<ä T πø Ä mìïø £

HêeTe÷Á‘·eTsTTb˛sTT+~. ø±ì dü>∑+ sêÁcÕº\˝À #·≥º|üs¡+>± m˝≤+{Ï ìã+<Ûäq\T

Òe⁄. Ç+‘· ñ‘·ÿ+sƒ¡‘√ »]–q mìïø£\ ‘·s¡yê‘· ø=~›eT+~ m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ

düuÛÑT´\T bÕØº |òæsêsTT+∫ Á|ü‘· ]úøÏ z≥TyùdÔ z&çq e´øÏÔ ¬>*# neø±X+ ñ+~!

Ä $<Ûä+>± sê»´+>∑ dü+øå√uÛÑ+ ‘· …‘Ô Á|üe÷<ä+ ñ+~. nyÓT]ø±˝À Á|üC≤kÕ«eT´+

Á|ü|ü+#êìπø ‘·\e÷ìø£+>± e]Δ\T¢‘√+~. Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ Á|üC≤kÕ«eT´+ m˝≤

q&Éyê˝À, mìïø£\T m˝≤ »s¡T|ü⁄ø√yê˝À nyÓT]ø± bÕsƒê\T #ÓãT‘√+~. n˝≤+{Ï

<X+˝ÀH mìïø£\ rs¡T Ç+‘· >∑+<äs¡>√fi+ ø±e≥+ #ê˝≤ $∫Á‘·+. n+‘·{Ï

Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X¯+˝ÀH˚ Ç˝≤+{Ï nkÕ<Ûës¡DeTsTTq dü+<äsê“¤\˝À mìïø£\


189

ùV≤‘·Tã<äΔ‘·qT Á|ü•ï+#˚ |ü]dæú‹ e∫Ã+~. Á|ü»\˝À á |ü]dæú‹|ü≥¢ ô|<ä›>±

Ä+<√fiqø±ì, ÄyX+ ø±ì ø±qsêe≥+ Ò<äT. bò ¢]&Ü˝À mìïø£\ |òü*‘ê\≈£î

Ç+‘· ÁbÕeTTK´+ ñHêï b˛©düT\ yÓ÷Vü≤]+|ü⁄>±ì, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\≈£î eTT|ü⁄Œ>±ì

mø£ÿ&Ü Òe⁄. mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘·« (øö+{°) kÕúsTT˝À n~Ûø±s¡T\T u≤<Ûä ‘·\T

ìs¡«]ÔdüTÔHêïs¡T. <XÊ<Ûä ≈£åî&çøÏ>±ì, C≤rj·TkÕúsTT˝À n~Ûø±s¡T\≈£î>±ì Ç+<äT˝À

bÕÁ‘· Ò<äT. sêh #·{≤ºqïqTdü]+∫ ìs¡íj·÷\T n\y√ø£ø£>± »s¡T>∑T‘êsTT. n+‘ê

f…*$»Hé ¬øyÓTsê\ eTT+<äT ãVæ≤s¡+>∑+>± kÕ>∑T‘√+~. Hêj·T≈£î\T m+‘√

dü+j·TeTq+‘√, VüQ+<ë>±, sêC≤´+>∑ã<äΔ+>±, Á|üC≤kÕ«eT´ dü+Á|ü<ëj·÷\

Á|üø±s¡+ e´eVü≤]düTÔHêïs¡T. ˇø£yfi á n+X+ ø√s¡Tº\¬øøÏÿHê <ëìøÏ |ü]cÕÿsêìï

‘·«s¡ À nH«wæ+∫ sêC≤´+>∑ ã<äΔ+>± n<Ûä ≈£åî&çì mqTï≈£î+{≤s¡T. mìïø£sTTq

Hêj·T≈£î&ÉT mes¡sTTHê ñuÛÑj·T bÕØº\ eT<Ûä kÕeTs¡dü + ø√dü+, <X+˝À ◊ø£eT‘· +

ø√dü+ ø£èwæ #kÕÔs¡T. Ç+‘· >∑+<äs¡>√fi+ ‘·s¡yê‘· mìïø£\ rs¡T˝À, u≤´ …{Ÿ |üÁ‘ê\

eTTÁ<äD˝À, m …ø=ºs¡ Ÿ ø± Òõ |ü<äΔ‹˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\ ø√dü+ >∑{Ïº Á|üj·T‘êï\T

»s¡T>∑T‘êsTT. sêC≤´+>∑+˝À e÷s¡TŒ\T ø£wüºeTsTTHê ìã+<äq\˝À e÷s¡TŒ\qT

‘ÓkÕÔs¡T. Ä $<Ûä+>± Á|üC≤kÕ«eT´+ eT]+‘· |ü{ÏwüºeTe⁄‘·T+~. e´edüú ã\|ü&ÉT‘·T+~.

ˇø£|ü⁄Œ&ÉT nyÓT]ø±˝À mìïø£\˝À mH√ï neø£‘·eø£\T #√≥T #düT≈£îH$. ø±ì

ø±\Áø£yTD≤ ñ<ä e÷\T e#êÃsTT. mìïø£\ dü+düÿs¡D\ ø√dü+, bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘·

Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+ Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï Ä $<Û ä+>± dü+düÿs¡Dyê<äT\T

≈£L&É>∑≥º>∑*>±s¡T. n˝≤ #·{≤º\qT mìïø£\ |ü<äΔ‘·T\qT e÷]Ã Á|üC≤kÕ«e÷´ìï

|ü{Ïwü+ #XÊs¡T.

nyÓT]ø±˝À á mìïø£\≈£î <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT _*j·THé &Üs¡¢ es¡≈£î Ks¡ÃsTTq≥T¢

n+#·Hê. ô|s¡T>∑T‘·Tqï mìïø£\ e´j·÷ìï n<äT|ü⁄ #j·÷\ì #ê˝≤ø±\+>± #·s¡Ã

»s¡T>∑T‘√+~. mìïø£\ e´j·T+ ø√dü+ nuÛÑ s¡TΔ\T, bÕØº\T, Ç‘·s¡ dü+düú\T edü÷\T#

Á|ü‹ &Ü\s¡TqT #·≥ºã<äΔ+>±, <ë|ü]ø£+ Ò≈£î+&Ü ùdø£]kÕÔs¡T. mìïø£\ Ks¡Ã+‘ê

ìC≤j·Tr>± Á|ü#êsêìøÏ e÷Á‘·y˚T $ìjÓ÷>∑eTe⁄‘√+~. z≥¢qT ø=q≥+>±ì,

b˛*+>¥ã÷‘Y\qT ÄÁø£$T+#·Tø√e≥+>±ì, Hs¡ #·]‘·T\T nuÛÑ s¡Tú\T ø±e≥+>±ì,

dæã“+~øÏ \+#ê*∫Ã mìïø£\˝À nÁø£e÷\≈£î bÕ\Œ&É≥+>±ì nyÓT]ø±˝À

nkÕ<Ûä +. yê{Ïì ìs√~Û+#·&ÜìøÏ |üø£&É“+B #·{≤º\THêïsTT. ysTT ø£fi¢‘√ ø±|ü⁄yùd

|üÁ‹ø£\T, Á|ükÕs¡ kÕ<ÛäHê\T ñHêïsTT— bÂs¡T\ ìs¡+‘·s¡ ì|òü÷ ñ+~. ìC≤ìøÏ

190


mìïø£\ Ks¡TÃ˝À <ë<ë|ü⁄ 80`90 XÊ‘·+ f…*$»Hé˝À Á|üø£≥q\ ø√düy˚T

Ks¡Ãe⁄‘·T+~. nìï+{Ï $T+∫ nyÓT]ø±˝À bÕØº\˝À n+‘·s¡Z‘· Á|üC≤kÕ«eT´+

#ê˝≤ ã\+>± ñ+~. @ bÕØº Hêj·T≈£î&ÉsTTHê dü«j·T+>± Ä bÕØº nuÛÑ s¡Tú\qT

ìs¡ísTT+#· Òs¡T. Ä n~Ûø±s¡+ πøe\+ bÕØº düuÛÑT´\≈£î e÷Á‘·yT ñ+~. n+<äTø√dü+

bÕØº ˝À|ü\ ãVæ≤s¡+>∑+>± Áô|’eTØ mìïø£\T »s¡T>∑T‘êsTT. mìïø£\˝À b˛{°#ùd

dü+ø£\Œ+ ñqï mes¡sTTHê ã]˝ÀøÏ ~>∑e#·TÃ. Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ‘·eT≈£î

nqT≈£L\+>± eT\T#·Tø√>∑*–‘ @ bÂs¡T&Ó’Hê nuÛÑ ]ú ø±e#·TÃ. m˝≤+{Ï ñqï‘·

|ü<ä$qsTTHê bı+<äe#·TÃ. bÕØº\≈£î n~ÛcÕqesêZ\T Òe⁄— n~ÛHêj·T≈£î\ ÁbÕ|üø£+

ø√dü+ bÕ≈£î˝≤&Éqedüs¡+ Ò<äT— ªô|’μ yêfi¢ yÓT|ü⁄Œø√dü+ ‘·Vü≤‘·Vü≤˝≤&Éqø£ÿs¡ Ò<äT.

Ç+‘ê#dæ n‘·T´qï‘·eTsTTq <XÊ<Ûä ø£å |ü<ä$øÏ m+|æø£sTTHê, n~Ûø±sê\T |ü]$T‘·yT.

@ #·≥º+ ø±yê\Hêï n~ n<Ûä ≈£åî&ç #‘·T˝À¢ Ò<äT. nyÓT]ø£Hé ø±+Á¬>dt À ñuÛÑj·T

düuÛÑ\ ìs¡íj·T+ yTs¡πø #·{≤º\T ‘·j·÷s¡e⁄‘êsTT. n<Ûä ≈£åî&ÉT @ bÕØºøÏ #Ó+~Hê

Äj·Tq e÷≥ #·≥ºdüuÛÑ À¢ #Ó\T¢‘·T+<äH Vü‰MT @MT Ò<äT. mìïø£sTTq Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

#·≥ºdüuÛÑ\ MT<ä Ä~Û|ü‘· + Ò<äT. ø£]H=ø£s¡T n<äT|ü⁄˝À ñ+∫ düVü≤Jeq+ #kÕÔs¡T.

n<Ûä´≈£åî&ç ì»eTsTTq n~Ûø±s¡+ Á|üC≤_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£L&É>∑≥º&É+, $<ÛëHê\qT

s¡÷bı+~+#·≥+, dü+øå√uÛÑ düeTj·÷\˝À düeTs¡ú Hêj·Tø£‘ê«ìïe«≥+˝À e÷Á‘·yT

ñ+~. n+‘˚ ø±ì ne<ÛäT\T Òì n~Ûø±sêìøÏ nø£ÿ&É #√≥T Ò<äT. nyÓT]ø£Hé

e´edüú À mìïø£\˝À z≥$T e\¢ ø=+|ü eTTì–+<MT Ò<äT. ìC≤ìøÏ mìïø£sTT‘H

Ä<ëj·T+ ‘·>∑TZ‘·T+~— e´øÏÔ>∑‘· Jeq+˝À mH√ï ˇ&ÉT<=&ÉT≈£î\T ekÕÔsTT— kı+‘·

|üì ≈£î+≥T|ü&ÉT‘·T+~. |ü<äe⁄\˝À #] nÁø£eT dü+bÕ<äq #j·T≥+ nyÓT]ø±˝≤+{Ï

Á|üC≤kÕ«e÷´\˝À }Vü≤¬ø’Hê kÕ<Ûä + ø±<äT. m+<äs√ düeTs¡TΔ\T πøe\+ <XuÛÑøÏÔ‘√H√,

ø=ìï ã\eTsTTq uÛ≤yê\T+&É≥+‘√H√, |ü]dæú‘·T\|ü≥¢ ÄÁ>∑Vü≤+‘√H√ ‘·eT eè‹ÔH√,

yê´bÕsêH√ï ne‘·\ô|{Ïº ø=+‘·ø±\+ sê»ø°j·÷ìøÏ πø{≤sTTkÕÔs¡T. sê»ø°j·T+˝ÀøÏ

e∫Ã |ü<äe⁄\˝À ñqïyêfió¢ #ê˝≤eT+~ neø±X+ ∫ø£ÿ>±H eT∞¢ kı+‘· eè‹Ô ÀøÏ,

yê´bÕs¡+˝ÀøÏ yÓ[¢ dü+bÕ<äq˝À |ü&É‘ês¡T. n+fÒ sê»ø°j·T+ m|ü⁄Œ&É÷ Ä]Δø£+>±

qwüºyT ø±ì ˝≤uÛ≤ìï Ä]®+#·<äT. n+<äTπø |ü<ä$b˛sTTHê, mìïø£\˝À z&çb˛sTTHê

‘·eT uÛ≤yê\T, $<ÛëHê\T yÓq≈£îÿeTfi≤¢j·TH Äy<äq ‘·|üŒ, e´øÏÔ>∑‘·+>± qwüºyTMT

ñ+&É<äT. z&çqyêfió¢ VüQ+<ë>± kÕ<Ûës¡D bÂs¡T\T e÷~]>±H J$kÕÔs¡T. n˝≤π>

|ü<ä$˝À ñ+fÒ n< |üì>± m‹Ôq ô|≥Tº≈£îì |üPõ+#·≥+, e+~e÷>∑<ÛäT\T n<|üì>±


191

bı>∑&É≥+, Á|üuÛÑT‘·« dü<äTbÕj·÷\qT $#·Ã\$&ç>± nqTuÛÑ$+#·≥+, n~Ûø±sêìï

kı+‘· ˝≤uÛÑ+ ø√dü+ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #j·T≥+ eT#·TÃ≈£î ≈£L&Ü ø±qsêe⁄.

dü+düÿs¡D Ò X¯s¡D´+

nyÓT]ø£Hé mìïø£\˝À nì•Ã‹ Á|üC≤kÕ«eT´ <˚XÊ\ìï+{Ïø° z eT+∫

>∑TDbÕsƒ¡+ n+‘· |ü]|üø£«eTsTTq Á|üC≤kÕ«eT´ <XÊ\˝À ≈£L&Ü Ä&ÉbÕ<ä&ÉbÕ

Ç˝≤+{Ï Çã“+<äT\T m<äTs¡sTTq|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï e÷s¡TŒ\T, dü+düÿs¡D\T

nedüs¡eTe⁄‘êsTT. mìïø£\˝À ô|<ä›m‘·TÔq nÁø£e÷\T, z≥s¡¢ C≤_‘ê\˝À

˝§düT>∑T\T, ]–Z+>∑T, <Ûäqã\+, kÕsêsTT Á|üyêVü≤+, <Ís¡®q´+, Hs¡>±fi¢ ôd’«s¡$Vü‰s¡+

$Xè+K\+>± #√≥T#düT≈£îH eTq<X+˝À mìïø£\ dü+düÿs¡D\T m+‘· nedüs¡yÓ÷

uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ mìïø£\T ÁbÕD+. z e´øÏÔ n~Ûø±]ìøÏ, z

Á|üuÛÑT‘·« <Ûäs¡àã<äΔ‘·≈£î eT÷\+ mìïø£\T »]π> rs¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú˝À

n~Ûø±s¡+˝À ≈£Ls¡TÃH ns¡Ω‘· z e´øÏÔ ≈£î\+, &ÉãT“,‘Ó*$ ‘≥\T, eT+∫‘·q+,

ø£+&Éã˝≤ìïã{Àº sê<äT. Á|ü»\T ùd«#·Ã>± z≥¢ s¡÷|ü+˝À Ç#Ã eT<ä›‘·TqTã{Ïº

n~Ûø±s¡+ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·T+~. n˝≤+{Ï mìïø£ Ò À|üuÛÑ÷sTTwüeTsTT‘ Á|üC≤kÕ«eT´+

n|üVü‰dü´eTe⁄‘·T+~. eTq <˚X¯+˝À »s¡T>∑T‘·qï~ n<˚. bÕØº˝À n+‘·s¡Z‘·

Á|üC≤kÕ«eT´+ #·≥ºã<äΔ+>± neT\sTT‘H ô|‘·Ô+<ës¡¢qT+∫ n~ÛcÕqesêZ\ qT+∫

eTq sê»ø°j·÷ìøÏ $eTTøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+~. mìïø£\˝À nÁø£e÷\T ‘=\–+#˚

dü+düÿs¡D*ï #|ü&ç‘H Á|üC≤kÕ«eT´+ |ü⁄˙‘·eTe⁄‘·T+~. ø=ìï ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\

nÁø£eT Ks¡TÃqT n<äT|ü⁄ #dæq|ü⁄Œ& n$˙‹ n+‘·]+∫, sê»ø°j·T+ yê´bÕs¡+>±qT,

sêh kÕúsTT\˝ÀqsTTHê Hêj·Tø£‘ê«ìï Á|ü‘· ø£å+>± mqTï≈£îqï|ü⁄Œ& |òæsêsTT+|ü⁄\T,

bÕ\q˝À nÁø£eT CÀø±´\T, u…~]+|ü⁄\T, neø£‘·eø£\T n+‘·eTe⁄‘êsTT.

ø=+‘·yTs¡ø£sTTHê <ëe÷cÕ |ü<äΔ‹ mìïø£ e∫Ãq|ü⁄Œ& sê»ø°j·÷\˝À dü«#·Ã¤‘·,

$<ÛëHê\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+, »Hê_ÛÁbÕj·÷ìøÏ $\Te #˚≈£Ls¡‘êsTT. |ü]bÕ\q

u≤>∑T|ü&Ü\Hêï Á|üC≤<Ûäq+ dü~«ìjÓ÷>∑+ ø±yê\Hêï, ùd«#·Ã¤ ì»+>± e]Δ ≤¢\Hêï

oÁwüß Ä]úø£ Á|ü>∑‹ ø±yê\Hêï yÓqTyÓ+≥H uÛ≤s¡rj·TT\T mìïø£\ dü+düÿs¡D\

ø√dü+ b˛sê&Ü*.

* * *

192


πø+Á<ä+ ‘êuÒ<ës¡T¢>±

e´eVü≤]düTÔqï >∑es¡ïs¡T¢

@Á|æj·T Ÿ 13, 1998

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Ç{°e\ sê»ø°j·T+˝À >∑es¡ïs¡¢ bÕÁ‘· #·s¡Ã˙j·÷+X¯

eTsTT+~. #ê˝≤ø±\+ qT+∫ m+<äs√ >∑es¡ïs¡T¢ sê»ø°j·T+˝À ‘·\<ä÷]Ã uÛ≤s¡‘·

Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ rs¡ì #˚≥T #˚XÊs¡T. ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À yêfi¯ó¢ ≈£L&Ü

nuÛ≤düTbÕ\j·÷´s¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 1984˝À sêyéT˝≤ Ÿ ìsê«ø£+ >∑T]+∫ n+<ä]ø°

‘Ó\TdüT. n˝≤π> n+‘·ø£+fÒeTT+<äT Vü≤sê´Hê˝À ‘·|üùd nH >∑es¡ïs¡T, Ç{°e\

ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ À uÛÑ+&ÜØ` Mfi¢+‘ê Á|ü»\≈£î s√‘·|ü⁄fÒº ≤>± ˙#·+>± Á|üe]Ô+#ês¡T.

ndü© >∑es¡ïs¡¢ bÕÁ‘·qT ø=+‘· $es¡+>± #·]Ã<ë›+.

sê#·]ø£ dü+Á|ü<ëj·T$T~

uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝À y˚\ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ qT+∫ #·Áø£e]Ô ‘·q

nqTj·÷j·TT*ï, Ò<ë sê#·≈£î≥T+ã+˝Àì yêfi¢qT ‘·q kÕÁe÷C´+˝Àì $$<Ûä

sêC≤´\≈£î >∑es¡ïs¡T¢>± |ü+ù| ÄqyêsTTr e⁄+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î nXÀ≈£î&ÉT

>∑es¡ïs¡T>± |üì#XÊ&ÉT. Ç+‘· ô|<ä› <X+˝À n+<äTHê Ä ø±\+˝À <X sê»<Ûëì

qT+∫ bÕ\qqT düeTs¡ úe+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·≥+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. ø±ã{Ïº

sê»Á|ü‹ì<ÛäT\T $$<Ûä sêC≤´\≈£î, ˝Ò<ë ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓ[¢ |ü]bÕ*+#·≥+

nedüs¡eTsTT+~. #√fió\ ø±\+˝À $$<Ûä sêC≤´\qT eT+&É ≤\ì, yê{Ïì bÕ*+#

sê»Á|ü‹ì<ÛäT\qT eT+&É ≤BÛXó\ì |æ*#yêfió¢. n˝≤π> &Ûç©¢ düT˝≤ÔqT\ ø±\+˝À

≈£L&Ü düT˝≤ÔqT Á|ü‹ì<ÛäT\T $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À sê»´+ #ùdyêfió¢. Ä düT˝≤ÔqT

ã\V”≤qT&ÉsTT‘˚ n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ >∑es¡ïs¡T¢ dü«‘·+Á‘·+ Á|üø£{Ï+#·T≈£îH˚yêfi¯ó¢. Ò<ë

düT˝≤ÔqT MT< <ä+&Ó‹Ô n‘·&çì e~Û+∫ |ü<ä$˝À ≈£Ls¡TÃH Á|üj·T‘·ï+ #ùdyêfió¢.

ñ<ëVü≤s¡D≈£î &Ûç©¢ dæ+Vü‰düqHêï n~Ûwæ+∫q @¬ø’ø£ eTVæ≤fi s¡õj·÷ düT˝≤ÔHêô|’

‹s¡T>∑Tu≤≥T˝À n|üŒ{Ï dü]Ω+<é >∑es¡ïs¡T Ä\÷Ôìj·÷ Á|üeTTKbÕÁ‘· eVæ≤+#ê&ÉT.

nsTT‘ s¡õj·÷ n‘·DÒí ô|fi≤¢&ç dæ+Vü‰düHêìï ø±bÕ&ÉT≈£îH Á|üj·T‘·ï+ #dæ+~.

ø±ì Ä Ç<ä›Øï #·+|æ s¡õj·÷ k˛<äs¡T&ÉT eTT\T®B›Hé ãVü≤sêyéT düT˝≤Ôqj·÷´&ÉT.


193

ø=+<äs¡T n<äqT #·÷düT≈£îì XÁ‘·TsêE\‘√ ø£*dæ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ MT<ä <ë&ç#ùd

yêfió¢ ñ<ëVü≤s¡D≈£î &Ûç©¢ düT˝≤ÔqT˝À¢ ÄK]yê&Ó’q ÇÁãV”≤+˝À&Ûç u≤ãs¡T #‘·T˝À¢

z&çb˛e{≤ìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+ n|üŒ{Ï |ü+C≤ãT >∑es¡ïs¡T <Í\‘YU≤Hé À&Ûç u≤ãs¡T‘√

#‘·T\T ø£\|ü≥+, yÓTT|òüT Ÿ #·Áø£es¡TÔ\ ø±\+˝À á sêC≤´\qT ªdüTu≤\Tμ nì

|æ*#yês¡T. á düTu≤\ >∑es¡ïs¡¢qT düTuÒ<ës¡T\T>± eéVü≤]+#yês¡T. nø£“s¡T

ø±\+˝À 15 düTu≤\T+&$. kÕúìø£+>± me¬s’Hê kÕÁe÷C≤´ìøÏ Çã“+~ ø£*–ùdÔ

yÓ+≥H düTuÒ<ës¡TqT |ü+|æ ‹s¡T>∑Tu≤≥T nD∫yùdyêfió¢. ñ<ëVü≤s¡D≈£î •yêJ¬>]˝≤¢

j·TT<ëΔ\ <ë«sê yÓTT>∑ Ÿ kÕÁe÷C≤´ìï ∫ø±≈£î ô|{≤º&ÉT. yÓ+≥H XÊsTTkÕÔU≤qT

nH˚ <äø£ÿqT düTuÒ<ës¡TqT |ü+|æ n‘·DÏí ˝§+>∑Bj·Te\dæ+~>± ◊s¡+>∑CÒãT

ÄC≤„|æ+#ê&ÉT. nsTT‘ •yêJ ns¡úsêÁ‹ n‘·&çô|’ <ë&ç#dæ bÕs¡Á<√˝≤&ÉT. Ä ‘·s¡Tyê‘·

•yêJ dü÷s¡‘Y düTuÒ<ës¡T ÇHêj·T‘YU≤HéqT z&ç+∫ dü÷s¡‘YqT <√#·T≈£îHêï&ÉT.

∫e]øÏ yÓTT>∑ Ÿ ùdHê|ü‹ sêC≤ C…’dæ+>¥ •yêJì z&ç+∫ ã+B>± #·Áø£e]Ô <ä>∑Zs¡≈£î

rdüT¬øfi≤¢&ÉT. Ä ‘·s¡Tyê‘· •yêJ C…’˝À¢qT+∫ #êø£#·ø£´+>± ‘·|æŒ+#·Tø√e≥+—

#Û·Á‘·|ü‹>± Á|üø£{Ï+#·Tø√e≥+ yπs ø£<∏ä. Á_{°wüßyê] ø±\+˝À ádtº Ç+&çj·÷

ø£+ô|˙ yê] >∑es¡ïsY »qs¡ Ÿ ø£\ø£‘êÔ À ñ+&yê&ÉT. eTÁ<ëdüT, u§+u≤sTT\˝À

yê] Áb˛$qT‡\T ñ+&$. yê{ÏøÏ >∑es¡ïs¡¢qT ìj·T$T+∫ bÕ\q u≤<Ûä ‘·qT yêfifl

#‘·T˝À¢ ô|{≤ºs¡T. yê]˝À #ê˝≤eT+~ eT+∫ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î

eTÁ<ëdüT Áb˛$qT‡˝À <∏ëeTdt s√ ‘·q ¬s’‘·TyêØ ôd{Ï …à+≥T $<ÛëHê\ <ë«sê

Á|ü»\ eTqïq bı+<ë&ÉT. 1857 ‘·s¡Tyê‘· Á|ü‘· ø£å+>± Á_{°wt Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤s¡‘·<X

bÕ\q u≤<Ûä ‘·qT d”«ø£]+∫+~. yÓ’ÁkÕsTTì Á_{Ïwüß Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T$T+#·>±,

Áb˛$qT‡\ø√dü+ >∑es¡ïs¡ ¢ eédüú j·T<∏ë‘·<∏ ä+>± ø=qkÕ–+~. 1911˝À

<Xsê»<Ûëìì ø£\ø£‘êÔ qT+∫ &Ûç©¢øÏ ‘·s¡*+#ês¡T. u…+>± Ÿ, u§+u≤sTT, eTÁ<ëdüT

Áb˛$qT‡\≈£î >∑es¡ïs¡T¢ ø=qkÕ>±s¡T. Ç˝≤ uÛ≤s¡‘·<X+˝À >∑es¡ïs¡¢ eédüú≈£î uÀ …&É+‘·

#·]Á‘· ñ+~. kÕÁe÷»´+˝ÀqT+∫ @ ÁbÕ+‘·eT÷ C≤]b˛≈£î+&Ü ñ+&É≥+ ø√dü+

<X+ sê»<ÛëìqT+∫ >∑es¡ïs¡¢qT |ü+|æ yê] Ä~Û|ü‘· +˝À bÕ\qqT ø=qkÕ–+#

dü+Á|ü<ëj·T+ sê#·]ø£+˝ÀqT, eT<Ûä j·TT>±\˝ÀqT, e\dü ø±\+˝ÀqT dæús¡|ü&ç+~.

n+<äTπø >∑es¡ïs¡TqT m|ü⁄Œ&ÉT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«yT ìj·T$T+#·≥+, Äj·Tq πø+Á<ëìøÏ

Á|ü‹ì~Û>± ñ+&É≥+ »]π>~. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<X+˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìï bÕ\q

|ü<äΔ‹>± m+#·T≈£îHêï+. dü«|ü]bÕ\q eédüú À Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T. n~Ûø±s¡+˝À

194


mes¡T+&Ü˝À, yêfió¢ @MT #j·÷˝À ìs¡ísTT+#ê*‡+~ Á|ü»\T. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À

bÕ\≈£î\T ùde≈£î\T e÷Á‘·yT. n+<äTHê mH√ï uÛ≤wü\T, ÁbÕ+‘ê\T, eT‘ê\T,

≈£î˝≤\T, eT¬sH√ï yÓ’$<Ûë´\T ñqï uÛ≤s¡‘·<X+˝À sêC≤´+>∑Ø‘ê´ C≤rj·TkÕúsTT˝À

ˇø£ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+&É>±, sêÁcÕº\˝À yπs Á|üuÛÑT‘ê«\T ñ+{≤sTT. sêC≤´+>∑+˝Àì

246e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ 7e ôw&É÷´\T˝À C≤rj·T, sêh kÕúj·TT˝À¢ #·≥ºdüuÛÑ\

n~Ûø±sê\qT düŒwüº+>± ìs¡«∫+#ês¡T. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q

Á|ü‹ì<ÛäT\qT sêÁcÕº\≈£î >∑es¡ïs¡T¢>± |ü+|ü≥+, Ä >∑es¡ïs¡T¢ sêÁcÕº\ n~Û|ü‘·T\T>±

ñ+&É≥+, neø±X¯+ e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ sê»ø°j·÷\˝À y˚fi¯ó¢ô|{Ïº >∑+<äs¡>√fi¯+

düèwæº+#·≥+, n+<äTHê sêh+˝À n~Ûø±s¡ bÕØº πø+Á<ä+˝À Á|ü‹|üø£åeTsTTq|ü⁄Œ&ÉT

ns¡ΔsêÁ‹ eT+‘·Hê\‘√qT ≈£îÁ≥\‘√qT Á|üuÛÑT‘ê«\qT e÷πsÃ Á|üj·T‘·ï+ #j·T≥+`

Çe˙ï |üP]Ô>± Á|üC≤kÕ«eT´ e´‹πsø£ #·s¡ \T. sêh Á|üuÛÑT‘·«+ m+‘· ô|<ä› eT<ä›‘·T‘√

n~Ûø±sêìï #|ü{ÏºHê >∑es¡ïs¡T m|ü⁄Œ&ÉT @ Çã“+~ ø£*–kÕÔ&√ nqï Ä+<√fiq≈£î

>∑T]ø±ø£ ‘·|üŒ<äT. sêC≤´+>∑Ø‘ê´ sêÁcÕºìøÏ n~Û|ü‹ >∑es¡ïs¡T. nìï ìs¡íj·÷\T

Äj·Tq ù|s¡T‘√ »s¡T>∑T‘êsTT. nìï #·{≤º\T Äj·Tq ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä‘√ e÷Á‘·yT

neT\e⁄‘êsTT. eTTK´eT+Á‹ì, eT+Á‹esêZìï ìj·T$T+#ê*‡+~ >∑es¡ïs¡T. 356e

n~Ûø£s¡D+ øÏ+<ä sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT›#j·Te\dæ+<äì, sêh|ü‹ bÕ\q ù|s¡T‘√

‘·q bÕ\qqT $~Û+#ê\ì dæbòÕs¡düT #ùd~ >∑es¡ïs¡T. sêh XÊdüqdüuÛÑqT s¡<äT›#dæ

eT<Ûä +‘·s¡ mìïø£\≈£î Ä<•+#~ >∑es¡ïs¡T. n+<äTe\¢ ø±´_HÓ{Ÿ |ü]bÕ\q˝À

#·÷&É{≤ìøÏ >∑es¡ïs¡T. bÕÁ‘· HêeTe÷Á‘·yT nsTTq|üŒ{Ïø°, yêdüÔyêìøÏ <ëì˝À

#ê˝≤ sê»ø°j·T+ Ç$T&ç e⁄+~. Á|üdü÷‹ yÓ’<ë´ìï >∑T]+∫ ˇø£ HêqT&ç ñ+~.

_&É¶ |ü⁄≥Tºø£ #ê˝≤ es¡≈£î Á|üø£è‹ #·÷düT≈£î+≥T+~. n+<äTe\¢ eT+∫ Á|üdü÷‹ yÓ’<äT´&ç

bÕÁ‘· ªC≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ >∑s¡“ ¤düÔ Ád”Ôì ø£ìô|≥Tº≈£îì ñ+&É≥+— @MT nqedüs¡ CÀø£´+

#düTø√≈£î+&Ü Á|üø£è‹ eTT+<äT ‘·\e+#·≥+ e÷Á‘·yTμqì e÷ yÓ’<ä +˝À #Óù|Œyês¡T.

ˇø£s¡ø£+>± >∑es¡ïs¡T bÕÁ‘· ≈£L&Ü ø±´_HÓ{Ÿ |ü]bÕ\q˝À n˝≤π> e⁄+&Ü*. ø±ì

356e n~Ûø£s¡D+ <äT]«ìjÓ÷>±ìï |ü]o*ùdÔ >∑es¡ïs¡T¢ sê»ø°j·T e÷j·÷p<ä+˝À

bÕ∫ø£\T>± m˝≤ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü¶s√ ‘Ó\TdüTÔ+~. >∑‘· 48 dü+e‘·‡sê\˝À Ç|üŒ{Ïø°

q÷s¡TkÕs¡T¢ ô|’>± sêh Á|üuÛÑT‘ê«\qT s¡<äT›#dæ sêh|ü‹ bÕ\q ù|s¡T‘√ >∑es¡ïs¡T

<ë«sê πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À e⁄qï bÕØº bÕ\q Á|üyXô|{≤ºs¡T. n+<äT˝À n‘· ~Ûø£

|üsê´j·÷\T πø+Á<ä+˝À Á|ü‹|üø£å+˝À ñqï bÕØº\≈£î #Ó+~q sêh Á|üuÛÑT‘ê«˝Ò


195

y≥T≈£î >∑Ts¡j·÷´sTT. á ˇø£ÿ n+X+ #ê\T >∑es¡ïs¡¢qT ª•K+&ÉT\Tμ>± m˝≤

ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs√ ‘Ó\|ü{≤ìøÏ. 1980\ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À ‘·bÕùd Vü≤sê´Hê˝À

>∑es¡ïs¡T>± ñHêï&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT uÛÑ»Hé ≤ Ÿ eTTKéT+Á‹. n~es¡≈£î »q‘êbÕØº

‘·s¡|ü⁄q mìï¬ø’, Ä bÕØº eTTKéT+Á‹>± ñqï uÛÑ»Hé ≤ Ÿ @ø£+>± ‘·q sêh+˝À

ñqï »q‘ê XÊdüqdüuÛÑT´\+<ä]‘√ ø£*dæ bÕØº |òæsêsTT+∫ Ç+~sê ø±+Á¬>dt À

#˚] ‘·q |ü<ä$ì ø±bÕ&ÉT≈£îHêï&ÉT. Ä ‘·s¡Tyê‘· 1982˝À e∫Ãq XÊdüqdüuÛÑ

mìïø£\ dü+<äs¡“¤+˝À Äj·TH=ø£ dü+#·\q Á|üø£≥q #XÊ&ÉT.` ªªmìïø£\˝À @ bÕØº

¬>*∫Hê HqT >∑qTø£ Hê d”≥TqT ¬>*∫ XÊdüqdüuÛÑT´&çqsTT‘ eT∞¢ eTTKéT+Á‹ì

HH!μμ ` nì Äj·Tq Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêï&ÉT. Ä mìïø£\˝À ø±+Á¬>dtbÕØº z&çb˛sTT

<M˝≤ Ÿ Hêj·Tø£‘·«+˝Àì »q‘êbÕØº m≈£îÿe d”≥T¢ dü+bÕ~+∫+~. ø±˙ >∑es¡ïsY

‘·bÕùd eT∞¢ uÛÑ»Hé˝≤˝ŸH˚ eTTKéT+Á‹>± ìj·T$T+#ê&ÉT. ø=~› >∑+≥\˝ÀH˚

uÛÑ»Hé ≤ Ÿ bÕØº |òæsêsTT+|ü⁄\qT Áb˛‘·‡Væ≤+∫ yÓTC≤]{° eT<ä›‘·T dü+bÕ~+#ê&ÉT.

Ä $<Ûä+>± Ä >∑es¡ïs¡T |ü⁄Dé÷ nì mìïø£\˝À Á|ü»*∫Ãq rs¡TŒq≈£î, @s¡Œ&çq

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ @MT dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&Üb˛sTT, Á|üC≤kÕ«eT´+ rÁe+>± uÛÑ+>∑|ü&ç+~.

ªuÛÑ+&ÜØ\Tμ Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ø£fi¯+ø£+

1984˝À sêyéT˝≤ Ÿ yÓTC≤]{° eT<äΔ‘·T, Á|üC≤_Ûe÷q+ ñqï j·THé.{Ï.ÄsY.

Á|üuÛÑT‘ê«ìï >∑<Ó› ~+∫q yÓ’q+, ô|’q ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq Á|üC≤ ñ<äéT+, eT∞¢

j·THé.{Ï.ÄsYqT eTTKéT+Á‹>± ìj·T$T+#·≥+, Ä ‘·s¡Tyê‘· Ç+~sê>±+BÛ

Vü≤‘ê´q+‘·s¡+ »]–q bÕs¡ ¢yÓT+≥T mìïø£\˝À kÕqTuÛ Ñ÷‹ |üeHê\T

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ÀøÏ Á|üy•+#·ø£ b˛e≥+, ‘Ó\T>∑T<X+ bÕØº Ä mìïø£\˝À ¬>\e≥+

n+<ä]ø° >∑TπsÔ. Á|ü»\T nÁ|üeT‘·Ô+>± Òø£b˛‘ ÄHê{Ï <ës¡TD≤ìï ì\Te]+#·≥+

kÕ<Ûä eTjT´~ ø±<äT. πø+Á<ä+˝À bÕ\ø£|üø£å+ e÷≥ $ì ø±oàsY À |òüs¡÷ø nãT› ≤¢

Hêj·Tø£‘·«+˝Àì sêh Á|üuÛÑT‘ê«ìï Çs¡T≈£îq ô|≥º≥+ Ò<äì 1984˝À >∑es¡ïs¡T

_.¬ø HÓÁVüAqT ã~© #dæ, Ä kÕúq+˝À »>¥yÓ÷Vü≤HéqT ìj·T$T+#ês¡T. Äj·Tq

yÓTC≤]{° Á|üuÛÑT‘ê«ìï ≈£L\<√dæ, |òæsêsTT+|ü⁄*ï Áb˛‘·‡Væ≤+∫` |òüs¡÷ø nãT› ≤¢

u≤eeT]~ õ.j·T+. cÕ Hêj·Tø£‘·«+˝À (bÕØº |òæsêsTT+∫q yÓTT‘·Ô+ eT+~

eT+Á‘·T\T>±) ø=‘·Ô Á|üuÛÑT‘ê«ìï Á|üe÷D d”«ø±s¡+ #sTT+#ê&ÉT. ø±+Á¬>dt bÕØº

ãj·T{ÏqT+∫ eT<äΔ‹∫Ã+~. ÄHê&ÉT ø±oàsY˝À ñ+≥Tqï sêeDø±wü˜+ H˚{Ïø°

#·˝≤¢s¡≈£î+&Ü eT+&ÉT‘·÷H˚ e⁄qï~. C≤‹ rÁe+>± qwüºb˛sTT+~. 1991˝À

196


#·+Á<äX‚KsY Á|üuÛÑT‘·«+ sêJyé>±+BÛ ‹Ô&ç‘√ ‘·$TfiHê&ÉT˝À ø£s¡TD≤ì~Û Á|üuÛÑT‘ê«ìï

s¡<äT› #dæ sêh |ü]bÕ\q $~Û+#ê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£î+~. ø±˙ n|üŒ{Ï >∑es¡ïs¡T,

H{Ï πø+Á<ä eT+Á‹ düTØ®‘Ydæ+>¥ ãsêï˝≤ n+<äT≈£î n+^ø£]+#· Ò<äT. Äj·TqqT

n&ÉT¶ Äj·TqqT n&ÉT¶ ‘=\–+#ê\ì ã~©#˚ùdÔ n+<äT≈£î ìs¡düq>± Äj·Tq

sêJHêe÷ #XÊs¡T. yÓ+≥H ‘·eT≈£î ø±yê*dæq ;ÛwüàHêsêj·TDYdæ+>¥qT >∑es¡ïs¡T>±

ìj·T$T+∫, Äj·Tq‘√ ˇø£ ìy~ø£ ‘Ó|æŒ+#·T≈£îì &ç.j·T+.¬ø Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT›

#˚dæ sêh|ü‹bÕ\q $~Û+#ês¡T. Çø£ Ç{°e\ uÛÑ+&ÜØ eTs√ Hê\T>∑&ÉT>∑T\T

eTT+<äT≈£î yXÊs¡T. mìïø£\j·÷ø£ ndü\T Á|üuÛÑT‘·«yT @s¡Œ&É≈£î+&Ü ìs√~Û+∫q

~≥º Äj·Tq. Ä ‘·s¡Tyê‘· Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&çHê yÓTC≤]{° Á|üuÛÑT‘ê«ìï s¡<äT› #dæ

sêhbÕ\q $~Û+# Á|üj·T‘·ï+ #dæq |òüTqT&ÉT uÛÑ+&ÜØ! Ä ‘·sê«‘· sêÁ‹øÏ sêÁ‹

ñqï eT+Á‹esêZìï ‘=\–+∫ Äø£kÕà‘·TÔ>± ø=‘·Ô eTTKéT+Á‹ì, Ç‘·s¡T\qT Á|üe÷D

d”«ø±s¡+ #sTT+∫ |òüTHêbÕ]ƒ Äj·Tq. n+‘· <ës¡TD≤\T #dæ ≈£L&Ü Ç+ø± ìs¡¢»®>±

sêC≤´+>±ìï e*¢dü÷Ô, πø+Á<ä+˝À Á|üuÛÑT‘·«+ ‘=*–düTÔ+<äì ìsêΔs¡D njTés¡≈£î

|ü<ä$ì n+{Ïô|≥Tº≈£îì yfi≤¢&çq |òüTq‘· Äj·Tqπø <äøÏÿ+~. Ç˝≤ m+<äs√ >∑es¡ïs¡T¢

πø+Á<ä+˝À ‘ê‘êÿ*ø£+>± n~Ûø±s¡+˝À ñqï bÕØºøÏ, Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ‘êuÒ<ës¡T¢>±

|üì#j·T≥+˝À dæ<äΔVü≤düTÔ\j·÷´s¡T. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï, ôw&És¡ Ÿ dü÷Œ¤]Ôì, sêÁcÕº\

Vü≤≈£îÿ\qT sêC≤´+>∑ |ü$Á‘·‘·qT ø£fi+øÏ‘·+ #XÊs¡T. kÕÁe÷Cýê<ëìøÏ e\dü

‘·‘ê«ìøÏ Á|ürø£>± ì\TdüTÔqï á >∑es¡ïs¡¢ eédüúqT düeT÷\+>± e÷s¡TŒ #j·Te\dæ

ñ+~. πø+Á<ä+ Hê$THwüq¢‘√ ø±ø£ Á|ü»\T ø±ì, XÊdüqdüuÛÑ ø±ì sêC≤´~ÛH‘·\T

mqTï≈£îH @sêŒ≥T #j·÷*. n|ü⁄Œ&ÉT>±ì uÛ≤s¡‘·<X+˝À n~Ûø±s¡ $πø+ÁBø£s¡D,

sêÁcÕº\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD kÕ<Ûä +ø±e⁄.

* * *


197

j·TX«+‘YdæHêΩ es¡dü>± ¬s+&√ @&Ü~ ã&Ó®{ŸqT düeT]ŒkÕÔs¡ì m≈£îÿeeT+~

$X«dæ+#· Ò<äT. ~q~q >∑+&É+ q÷πsfi≤¢j·TTwüß¸>± >∑&ÉTdüTÔqï Á|üuÛÑT‘·«+ m≥ºπø\≈£î

n‹ø£wüº+MT<ä ¬s+&√ dü+e‘·‡s¡+˝ÀøÏ Á|üy•+∫+~. kÕ<Ûës¡D+>±, ã&Ó®{Ÿ Á|üyXô|fÒº

eTT+<äT m+‘√ ñ‘·ÿ+sƒ¡ ÄeVæ≤düTÔ+~. mH√ï }Vü‰>±Hê\T, uÛÑj·÷+<√fiq\T,

m+‘√ ÄdüøÏÔ ã&Ó®{Ÿ d”»qT˝À #√≥T #˚düT≈£î+{≤sTT. ã&Ó®{Ÿ n+fÒ Á|üuÛÑT‘·«+

»e÷ Ks¡TÃ\ Á|üø£≥q |üPs¡Ôe⁄‘·Tqï Ä]Δø£ dü+e‘·‡s¡+ ` n+fÒ 1998`99

dü+e‘·‡sêìøÏ düe]+∫q |ü<äT›\T, >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ ` n+fÒ 1997` n+fÒ

1999`2000 dü+e‘·‡sêìøÏ n+#·Hê\T, |üqTï\T, sêsTTr\ Á|ü‹bÕ<äq\T`

Ç$ Ce÷ Ks¡TÃ\ …ø£ÿ\˝À #√≥T #düT≈£îqï$. á dü+e‘·‡s¡+ ã&Ó®{Ÿ m˝≤ ñ

+≥T+<√qH˚ ñ‘·ÿ+sƒ ¡ ø±qsê˝Ò<äT. á dü+e‘·‡s¡+ Ä]Δø±_Ûeè~Δ u≤>±

eT+<ä–+∫+~. 1996 qT+∫ Áø£eTÁø£eT+>± Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Ä]Δø£ Á|ü>∑‹ πs≥T

‘·>∑TZeTTK+ |ü&ÉT‘√+~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ sê»ø°j·T ndæús¡‘·«+ nì #ê˝≤ eT+~

nb˛Vü≤|ü&Ée#·TÃ. n~ yêdüÔe+ ø±<äT. eTqT>∑&É ø£wüºeTsTTq|ü⁄Œ&ÉT Á|üuÛÑT‘ê«\T

Bs¡Èø±*ø£ ìs¡íj·÷\T dü]>±Z rdüTø√ Òe⁄. Á|üdüTÔ‘· Ä]›ø£ e÷+<ä + @y√ s√EyêØ

Á|üuÛÑT‘·« ìs¡íj·÷\‘√ n+‘·eTjT´B ø±<äT.

…’ôdqT‡` ø£+Á{À\T` |ü]à≥T sê»´+

1991 es¡≈£î <X+˝À @ ∫qï |üì #Ój·÷´\Hêï Á|üuÛÑT‘·« Ä<X+ Ò<ë

n~Ûø±s¡T\ …’ôdqT‡\T, |ü]à≥T¢ Ò≈£î+&Ü kÕ<Ûä eTjT´~ ø±<äT. Ä ø±s¡D+>±

Á|ü»\ #=s¡e≈£î neø±X+ Ò≈£î+&Ü, Ä]Δø£ s¡+>∑+˝À Á|ü‹ ø±s¡ Áø£eTeT÷ ô|’

yêfifl <äj·Te\¢, n~Ûø±s¡T\ #·\e e\¢ e÷Á‘·yT kÕ<Ûä eTsTT+~. Á|üuÛÑT‘·«+ Ä]Δø£

s¡+>±ìï, bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±ìï |üP]Ô>± >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tº≈£îì Ä n~Ûø±sêìï &ÉãT“>±,

|ü\T≈£îã&ç>±, ÄÁ•‘·|üø£åbÕ‘·+>± Çwüº+ Òì yêfi¢ô|’ ø£ø£å kÕ~Û+|ü⁄>± eT\T#·T≈£î+~.

•e⁄&Ü»„ Òì< NeT ≈£î≥º<äqï≥T¢>± Á|ü‹ ∫qï |üìøÏ Á|üuÛÑT‘·« CÀø£ + nedüs¡+

C≤‹ uÛÑ$‘·yê´ìï $düà]düTÔqï

Á|üuÛÑT‘ê«\T

e÷]Ã 1, 1999

198


ø±e≥+‘√ Á|ü»\˝À #=s¡e q•+∫+~. Á|üuÛÑT‘·« >∑T‘êÔ~Û|ü‘· + nìï s¡+>±˝À¢

$düÔ]+#·≥+‘√ b˛{° Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. Á|üe÷D≤\T, HêD´‘·\T |ü&çb˛j·÷sTT.

n$˙‹ $Xè+K\+>± $düÔ]+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«+ #j·Te\dæq |üqT\qT nÁX<äΔ

#j·T≥+‘√ bÕ\q ≈£î+≥T|ü&ç+~. ã\e+‘·+>± Á|ü»\ ùd«#·Ã¤qT n&ÉT¶ø√e≥+‘√

Ä]Δø£ Á|ü>∑‹ #ê˝≤ eT+<äø=&ç>± »]π>~. 1952 qT+∫ 1991 es¡≈£î <X+˝À

Ä]Δø£ Á|ü>∑‹ dü>∑≥Tq @{≤ 2.5 qT+∫ 3.5XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ñ+~. m<äT>∑÷u§<äT>∑÷

Ò≈£î+&Ü >=Á¬s‘√ø£ u…‘ÓÔ&ÉT>± ñqï Ä]úø£ Á|ü>∑‹ πs≥TqT sêCŸø£èwüí ≤+{Ï Ä]úø£y‘·Ô\T

ªªVæ≤+<ä÷ Á|ü>∑‹ πs≥Tμμ nì ádü&ç+#ês¡T. uÛ≤s¡rj·T edüTÔe⁄\ HêD´‘· ‘·≈£îÿe>±qT,

<Ûäs¡\T m≈£îÿe>±qT ñ+&É≥+‘√ Á|ü|ü+#· e÷¬sÿ≥T˝À b˛{°øÏ ‘·≥Tºø√e≥+

nkÕ<Ûä eTsTT+~. 1950˝À Á|ü|ü+#· yêDÏ»´+˝À uÛ≤s¡‘Y yê{≤ 2XÊ‘·+ ø±>±,

1990 Hê{ÏøÏ n~ 0.48 XÊ‘êìøÏ ‘·–Zb˛sTT+~. 1950˝À C≤rj·÷<ëj·T+

Á|ü|ü+#· Ä<ëj·T+˝À 2XÊ‘·+ ñ+&É>± 1990Hê{ÏøÏ n~ 1XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~.

Á|ü‹ |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ ÀqT ù|<ä]ø£+ ìs¡÷à\q, ìs¡T<√´>∑ ìs¡÷à\q, Ä]Δø£

kÕ«\+ãq, ìs¡ø£åsêdü´‘· ìs¡÷à\q ` Ç˝≤ düeTTqï‘· \øå±´\T eT∞¢ eT∞¢

Á|üø£{Ï‘·eTe⁄‘·THêïsTT. Ä \øå±´\˝À @M nqT≈£îqï Ø‹˝À HÓs¡ys¡ Ò<äT. #·eTTs¡T,

ô|Á{À*j·T+ ñ‘·Œ‘·TÔ\T, j·T+Á‘· kÕeTÁ–, ms¡Te⁄\e+{Ï edüTÔe⁄\ ~>∑TeT‹ ô|s¡>±Z,

m>∑TeT‘·T\T e÷Á‘·+ ‘·–q+‘·>± ô|s¡>∑ Ò<äT. Á|ü>∑‹ eT+<ä–+#·&É+‘√ |üqTï\

<ë«sê #≈£Lπs Ä<ëj·T+ |ü&çb˛sTT+~. |üqTï\ πs≥T ô|+∫Hê n~ Ä]Δø£ Á|ü>∑‹ì

e÷Á‘·+ n<äT|ü⁄ Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. ˇø£ e+ø£ Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê˝À ˝À≥T, eTs√

e+ø£ $<o yêDÏ»´+˝À ˝À≥T` Ç$ Ä]Δø£ e´edüúqT n‘· ≤≈£î‘·\+ #XÊsTT.

M≥ìï+{Ï |üs¡ ekÕqyT 1991˝À n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT #|ü{Ïºq Ä]úø£ dü+düÿs¡D\T.

1991 qT+∫ |ü]ÁXeT\ MT<ä Á|üuÛÑT‘·« ìj·T+Á‘·D #ê˝≤ es¡≈£î ‘·–Z+~. …’ôdqT‡\

nedüs¡+ Ò≈£î+&Ü #j·T&É+‘√ Á|ü»\ #=s¡e≈£î Xè+U˝≤\T ‘=\>±sTT. Ä]úø£

Á|ü>∑‹øÏ nes√<Ûë\T ø=+‘· yTs¡≈£î ‘=\>∑≥+‘√ 1991 qT+∫ 1997 es¡≈£î

>∑D˙j·T+>± Ä]úø£ Á|ü>∑‹ kÕ<Ûä eTsTT+~. n~es¡≈£î u§{≤u§{Ï>± 3XÊ‘·+ ñqï

Ä]Δø£ Á|ü>∑‹ 8XÊ‘êìøÏ #˚s¡T≈£î+~. eT∞¢ >∑‘· ¬s+&˚fi¯¢ qT+&ç |ü]dæú‘·T\T

»{Ï\eTj·÷´sTT. Ä]úø£ Á|ü>∑‹ ≈£î+≥T|ü&ÉT‘√+~. á @&Ü~ 4.8`5 XÊ‘êìï

$T+#·<äì n+#·Hê. |ü]ÁX¯eT\˝À ñ‘·Œ‹Ô eT+<ä–+∫+~. #˚dæq ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î

–sêø° ˝Ò≈£î+&Üb˛sTT+~. dæyÓT+≥T, ñ≈£îÿ yÓ÷{≤s¡T. yêVü≤Hê\T, eT¬sH√ï


199

|ü]ÁXeT\˝À –sêø° Òø£ <Ûäs¡\T |ü&çb˛j·÷sTT. ø£+|üP´≥sY kÕ|òtºysY, eT∞¢ eT∞¢

ø=H s√EyêØ yê&Éø£+ edüTÔe⁄\T, ø=ìï s¡ø±\ eT+<äT\T ` M{Ïì $TqVü‰sTTùdÔ

<ë<ë|ü⁄ $T–*q nìï s¡+>±\˝ÀqT –sêø° ‘·–Zb˛sTT+~. ø=‘·Ô ô|≥Tºã&ÉT\T

<ë<ë|ü⁄ Ä–b˛j·÷sTT. mø£ÿ&Ü ø=‘·Ô |ü]ÁXeT\T sêe≥+ Ò<äT. m>∑TeT‘·T\T

u≤>± eT+<ä–+#êsTT. ìC≤ìøÏ #ê˝≤ s¡+>±\˝À m>∑TeT‘·T\T ô|s¡>∑ø£b˛>±

‘·–Zb˛‘·THêïsTT. |üqTï\ edü÷fi¯ó¢ Ä•+∫q kÕúsTT #˚s¡≥+ Ò<äT. M≥ìï+{Ï

|òü*‘·+>± Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê >∑+<äs¡>√fi+˝À |ü&ç+~.

eT∞¢ Ä]úø£ dü+øå√uÛÑ+!

dü÷ú\+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ä<ëj·T+ eT+<ä–+∫+~. Ks¡TÃ n<äT|ü⁄

‘·|æŒ+~. Á|üuÛÑT‘·« Á<äe´˝À≥T ` n+fÒ |üqTï\ Ä<ëj·T+ ø£+fÒ ô|]–q Ks¡TÃ`

|üP]Ô>± n<äT|ü⁄ ‘·|æŒ+~. |üqTï\ edü÷fi¯ó¢ ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêï, Ä]Δø£ Á|ü>∑‹

‘·>∑Z≥+‘√ edü÷fió¢ Ç+ø± ô|]π> neø±X+ ‘·≈£îÿe. n< düeTj·T+˝À Ks¡TÃ\T

e÷Á‘·+ n<äT|ü⁄ Ò≈£î+&Üb˛j·÷sTT. Á|ü<Ûëq+>± eT÷&ÉT s¡ø±\ Ks¡TÃ\T $|üØ‘·+>±

ô|]>±sTT. yÓTT<ä{Ï~ J‘·uÛÑ‘ê´\T. ˇø£|üø£ÿ Á|ü»\≈£î Á|üuÛÑT‘·« ùde\T dü]>±Z

n+<ä≥+ Ò<äT. Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝À n$˙‹ ô|]–, Á|ü‹ ∫qï $wüj·÷ìøÏ

y~Û+|ü⁄, kÕ~Û+|ü⁄ nee÷q+, Ä\dü + ô|]>±sTT. n+<äTHê ◊<äe y‘·q dü+|òüT+

‘·s¡Tyê‘· á uÛ≤s¡+ u≤>± ô|]–+~. j·T+Á‘ê+>±ìøÏ #Ó*¢+#˚ J‘·uÛÑ‘ê´\≈£î,

Á|ü‹ |òü\+>± n+< ùde\≈£î @ e÷Á‘·+ dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&Üb˛sTT+~. ¬s+&√

ô|<ä› Ks¡TÃ e&û¶\T, @{≤ πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T n˙ïø£\dæ ˝ø£å ø√≥¢s¡÷bÕj·T\T

ô|’>± ø=‘·Ô>± n|ü⁄Œ\T ‘ÓdüTÔHêïsTT. Ä &ÉãT“ ô|’q #Ó*¢+# e&û¶\T $|üØ‘·+>±

ô|]>±sTT. á &ÉãT“˝À n~Ûø£ uÛ≤>∑+ s√Eyê] Ks¡TÃ≈£î (n+fÒ Á|üuÛÑT‘·« ìs¡«Vü≤D≈£î),

¬syÓq÷´ u&Ó®≥T˝À ˝À≥T |üP&ÉÃ{≤ìøÏ Ks¡TÃ ô|&ÉT‘·THêïs¡T. ø=~› yÓTT‘·Ô+ e÷Á‘·yT

Á|ü»\ uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î |üìøÏ e#Ã ô|≥Tºã&ÉT\ s¡÷|ü+˝À yÓfió‘√+~. n+<äT˝Àq÷

#ê˝≤ uÛ≤>∑+ n$˙‹øÏ, <äTu≤sê≈£î n+øÏ‘·yÓTÆb˛‘√+~. KC≤Hêô|’ eT÷&√ ô|<ä›

uÛ≤s¡+ dü_‡&û\T. Á|üuÛÑT‘ê«\T nsTTq<ëìøÏ ø±ì<ëìøÏ dü_‡&û\T Ç∫Ã, Á|ü»*ï

eTuÛÑ´ô|{Ïº ‘ê‘êÿ*ø£+>± ‘·eT |üã“+ >∑&ÉT|ü⁄ø=+≥THêïsTT. dü_‡&û\T ø=ìï

s¡+>±\˝À nedüs¡y˚T. Ä dü_‡&û\T <äTs¡“ ¤s¡ <ë]Á<ä´+˝À ñqï yê]øÏ

}‘·$T#Ã$>±qT— Ò<ë ñ‘·Œ‹Ôì, ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+∫ Á|ü»*ï ‘·eT ø±fi¢MT<ä

‘êeTT ì\ã&≥Tº #ùd$>±qT ñ+&Ü*. ø£ #Ó’ dt kÕyÓT‘· À #Ó|æŒq≥T¢>±, Äø£*>±

200


ñqï eTìwæøÏ #|ü*ï e+&çô|&ç‘ Ä s√E≈£î ø£&ÉT|ü⁄ ì+&ÉT‘·T+~. n< #|ü*ï

|ü≥Tº≈£îH >±˝≤ìï, <ëì‘√bÕ≥T ms¡ì Ç∫Ã #|ü\T |ü≥º≥+ H]Œ‘ J$‘ê+‘·+

n‘·ìøÏ uÛÑTøÏÔ @sêŒ≥e⁄‘·T+~. Á|üuÛÑT‘ê«\T <äTu≤sê dü_‡&û\qT Çe«≥+ e\¢

n$˙‹ ô|]–+~. Á|ü»\≈£î n+<~ #ê˝≤ ø=+#Ó+ø±>±, Á|ü»\ ù|s¡T #Ó|ü⁄Œø=ì

Hêj·T≈£î\T, ñ<√´>∑T\T uÛÀ+#ùd~ #ê˝≤ m≈£îÿesTT+~. M≥ìï+{Ï‘√bÕ≥T eT÷*π>

qø£ÿ MT<ä ‘ê{Ïø±j·T |ü&É¶≥Tº Ädæj·÷˝À #ê˝≤ <XÊ\˝À ø£¬s˙‡ $\Te ‘·–Z,

Á|ü|ü+#· e÷¬sÿ≥T˝À Ä <XÊ\ ñ‘·Œ‘·‘·TÔ\ <Ûäs¡\T |ü&çb˛j·÷sTT. n+<äTe\¢ Ä

edüTÔe⁄\≈£î –sêø° ô|]–+~. yê{Ï‘√ uÛ≤s¡rj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\T b˛{° |ü&É Òø£b˛‘·THêïsTT.

m>∑TeT‘·T*ï ô|+#·&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘Y mìï Á|üj·T‘êï\T #dæHê |òü*‘·+ HêeTe÷Á‘·+>±H

ñ+{À+~. ˇø£ÿ eÁC≤\ $wüj·T+˝À ‘·|üŒ, dü+Á|ü<ëj·T+>± m>∑TeT‘·T\T #ùd

mH√ï s¡+>±\˝À Ädæj·÷˝Àì Ç‘·s¡ <XÊ\ b˛{°ì Ç+&çj·÷ ‘·≥Tºø√ Òø£b˛‘√+~.

n<äTHê 1978 qT+∫ e÷¬sÿ{Ÿ e´edüúqT nqTdü]dü÷Ô u≤>± ã\yÓTÆq Ä]úø£ e´edüú>±

s¡÷bı+~q #Ó’Hê‘√ b˛{°e\¢ uÛ≤s¡‘Y ‘·j·÷s¡T #dæq edüTÔe⁄\≈£î –sêø° ‘·>∑TZ‘√+~.

»]ƒ\eTe⁄‘·Tqï $wüe\j·T+

á |ü]dæú‘·T˝À¢ Ä<ëj·TeTHêï ô|s¡T>±*, Ks¡ÃHêï ‘·–Z+#ê*. Ä<ëj·T+

ô|+#ê\+fÒ kÕ<Ûä + ø±<äT. Ç|üŒ{Ïπø |üqTï\ uÛ≤s¡+ m≈£îÿesTT+~. Ç+ø± |üqTï\T

ô|+∫‘ »q+ q&ç¶$s¡T>∑T‘·T+~— |üqTï\T m>∑y‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~. yêdüÔyêìøÏ |üqTï\T

Hê´j·T+>± ñ+fÒH edü÷fió¢ ô|s¡T>∑T‘êsTT>±ì, Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ ô|+∫‘ Ä<ëj·T+

ô|s¡>∑<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1960\ ∫es¡ À, 1970\˝À Ä<ëj·T+ |üqTï #ê˝≤

m≈£îÿe>± ñ+&~. <ëìe\¢ |üqTï\ edü÷fió¢ ô|s¡>∑ø£b˛>± #ê˝≤eT+~ @<√ ˇø£

$<Ûä+>± m>∑>=≥º&É+‘√ q\¢&Éã÷“ ô|]–+~. n< Ä<ëj·T+ |üqTï ‘·–Z+#êø£

edü÷fi¯ófl ô|]>±sTT. Çø£ Ks¡TÃ <ä>∑Z]øÏ eùdÔ e&û¶\T ø£≥ºø£ ‘·|üŒ<äT. n|ü⁄Œ\T

rdüT≈£îHêïø£ e&û¶\T ø£≥ºø£b˛‘ <X+ |üs¡Te⁄, |üs¡|ü‹` ¬s+&É÷ b˛‘êsTT! eT∞¢

ø±yê\Hêï n|ü⁄Œ\T |ü⁄≥ºe⁄. J‘·uÛÑ‘ê´\qT ‘·–Z+#·≥+ n≥T+∫, 1997 ∫es¡ À

>∑TÁC≤ Ÿ Á|üuÛÑT‘·«+ ◊<√ y‘·q dü+|òüT+ dü÷∫+∫q Ç‘·s¡ Á|ü‹bÕ<äq*ï` Á|üuÛÑT‘·«

j·T+Á‘ê+>±ìï ø±\Áø£yTD≤ ‘·–Z+#·≥+— ôd\e⁄ s√E\T ‘·–Z+#·≥+— |üìøÏ ø=ìï

ì]Δwüº Á|üe÷D≤\T ìs¡«∫+∫ neT\T #˚j·T≥+` M≥ìï+{Ïì ‘√dæ|ü⁄∫Ã+~.

|üs¡ ekÕq+` Á|üuÛÑT‘·« ùde\T @ e÷Á‘·+ yÓTs¡T>∑&Éø£ b˛>± Ks¡TÃe÷Á‘·+ $|üØ‘·+

ø±e&É+! Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T\˝À dü_‡&û\T ˇø£ÿkÕ]>± ‘·–Z+#·≥+ kÕ<Ûä + ø±<äT.


201

ø±\Áø£y˚TD≤ dü_‡&û\qT ‘·–Z+#ê*‡+<˚>±ì, bÕ\≈£î\ ndüeTs¡ú‘·≈£î, n$˙‹øÏ

u≤<Ûä´‘·qT ‘·eT MT<ä≈£î HÓfÒº Á|üj·T‘·ï+ #˚ùdÔ Á|ü»\T düVæ≤+#·s¡T. @‘êe‘ê

‘ Ò<eT+fÒ, <X+ bÕ\q|üs¡+>±, Ä]Δø£|üs¡+>± ø£ $wü e\j·T+˝À ∫≈£îÿ≈£î+~.

ô|[¢ #ùdÔ>±ì, |æ∫Ã≈£î<äs¡<äT— |æ∫Ã ‘·–Z‘>±ì ô|[¢≈£î<äs¡<äT!

düeT÷\ dü+düÿs¡D\T n‘· edüs¡+

Ç|ü⁄Œ&ÉT Á|ü»\≈£î ø±e\dæ+~ eTuÛÑ ô|fÒº e÷≥\T, yÓ÷dü|ü⁄#Ã …ø£ÿ\T, n+¬ø\

>±s¡&û\T, ø£+{Ï ‘·T&ÉT|ü⁄ #·s¡ \T ø±<äT! <X Ä]úø£ eédüúqT, bÕ\Hê eédüúqT

düeT÷\+>± dü+düÿ]+# Bs¡Èø±*ø£ #·s¡ \T ø±yê*|ü⁄Œ&ÉT. m+‘√ ø±\+ bÕ\≈£î\T

Ä‘·àe+#·q≈£î, Á|üC≤Á<√Vü‰ìøÏ bÕ\Œ&Ü¶s¡T. bÕ*+#·&É+ eTs¡∫ »q+ HÓ‹Ôq

yÓ÷<ä≥yT ø±s¡ Áø£eT+>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. sêC≤´+>∑ã<äΔ <√|æ&ûøÏ bÕ\Œ&Ü¶s¡T. #·≥ºã<äΔ

#Ísê´ìï n$ÁXÊ+‘·+>±ø=qkÕ–+#ês¡T. <X+ Ç|üŒ{Ï Ä]úø£ <äTdæú‹ qT+∫ ãj·T≥

|ü&É≥+ nkÕ<Ûä yTMT ø±<äT. n+<äT≈£î <XuÛÑøÏÔ, ∫‘·ÔXó~Δ, <äè&ÛÉ dü+ø£\Œ+, dü‘·

dü+<Ûä‘·, Bs¡Èø±*ø£ <äèwæº ñ+&Ü*. n$ ñqï <ëK˝≤ ÒMT H&ÉT ø±qsêe≥+ Ò<äT.

Ä]úø£ s¡+>∑+˝À H&ÉT #ùd ‘·|æŒ<ë\ eT÷˝≤´ìï #Ó*¢+#·e\dæ+~. y¬ses√ ø±<äT`

eTq _&É¶\T. ˇø£ ≈£î≥T+ã+ nsTTHê, ˇø£ dü+düú nsTTHê, ˇø£ C≤‹ nsTTHê

πs|üqï~ Òq≥T¢ Á|üe]ÔùdÔ n+<äT≈£î Á|ü‹|òü ≤ìï #Ó*¢+#ê*‡+<. Äs¡TÁ<ä nqï≥T¢

≈£Ls¡T#·T+&çq ø=eTà

qs¡≈£îø=qT yê»eTà

Væ≤‘·eTT #Ó|æŒq $q&ÉTø£<äeTà

z ≈£Lq\e÷à!

Äø£*>=qï eTìwæ ‘·q XØs¡ e÷+kÕìï ‘êH ø=s¡T≈£îÿ ‹+fÒ Äø£* rs¡<äT

dü]ø£<ë— n‘·&ÉT eTè‘·Týê‘·|ü&É‘ê&ÉT. H‘·\ kÕ«s¡ú|üP]‘· #·s¡ \ e\¢ C≤‹ uÛÑ$‘·e´+

Á|üe÷<ä+˝À |ü&ç+~. á |ü]dæú‹ì düeT÷\+>± e÷s¡Ã≥+ n‘· edüs¡+.

* * *

202


1947 Ä>∑düT º 14sêÁ‹ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ‘Ó\¢<=s¡\qT kÕ>∑q+|æ

dü«|ü]bÕ\Hê~Ûø±sêìï bı+~+~. ø√{≤¢~ uÛ≤s¡rj·TT\ ÄXj·÷\T, ÄX\T |òü*+∫

dü«‘·+Á‘·+ \_Û+∫+~. Á|ü|ü+#·+˝À @ <XÊìøÏ rdæb˛ì eTôVAqï‘· Hêj·Tø£‘·«+

eTq≈£î \_Û+∫+~. ◊<äT <äXÊu≤›\T >∑&É∫, kÕ«‘·+Á‘·´ dü«s√í‘·‡yê\T

ìs¡«Væ≤+#·T≈£î+≥THêï+. á dü+<äs¡“¤+˝À >∑‘êqTuÛÑyêìï HÓeTs¡TydüTø=ì, eTq

$»j·÷\qT, yÓ’|òü˝≤´\qT uÒØE y˚düTø√e&É+ nedüs¡+. ‘·<ë«sê uÛÑ$wü´‘Y

ø±sê´#·s¡D≈£î e÷s¡Z+ düT>∑eTeTe⁄‘·T+~.

$»j·÷\T`yÓ’|òü˝≤´\T

1947 |üPs¡«+ ◊<äTy\ dü+e‘·‡sê\ düTBs¡È n$∫Ã¤qï #·]Á‘· À, uÛ≤s¡‘·<X+

@Hê&É÷ |üP]Ô>± sê»ø°j·T+>± @ø£+ ø± Ò<äT. n˝≤+{Ï~ 50 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T

nìï uÛ≤wü\T, ≈£î\, eT‘·, ÁbÕ+rj·T yÓ’s¡T<Ûë´\‘√ ≈£L&çq, @ ìs¡«#·HêìøÏ §+>∑ì

dü+øÏ¢wüº uÛ≤s¡‘·<X+ düyÓTÆø£ +>±, nB e´øÏÔ ùd«#·Ã¤≈£î ÁbÕ<Ûëq´$T#Ã Á|üC≤kÕ«eT´

<X+>± eTq>∑\>∑≥+ >=|üŒ $»j·T+. <X$uÛÑ»q H|ü<∏ä +˝À »]–q |òüTÀs¡ø£*ì

‘·\T#·T≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT, á $»j·T+ nkÕ<Ûës¡DeTì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT. n˝≤π> ÄHê{Ï‘√

b˛*ùdÔ Ä]Δø£+>± $$<Ûä s¡+>±˝À Á|ü>∑‹ì kÕ~Û+#ê+. nVü‰s√‘·Œ‹Ô À dü«j·T+

düeTè<äΔeTj·÷´+. ‘·\dü] Jeq ø±\+ 32 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç <ë<ë|ü⁄

¬s{Ïº+|üsTT+~. ø=+‘· es¡≈£î eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#·T≈£îHêï+. Ç~ HêD≤ìøÏ

ˇø£yÓ’|ü⁄ eTs√ yÓ’|ü⁄q` H{ÏøÏ Á|ü|ü+#·+ yÓTT‘·Ô+˝À dü>∑+ eT+~ ìs¡ø£åsêdüT´\T

eTq <X+˝À ñHêïs¡T. ìyê]+#·<ä>∑Z n+≥T yê´<ÛäT\‘√ eTq< Á|ü<∏äeTkÕ›q+.

»HêuÛ≤ $|üØ‘·+>± ô|]–b˛‘√+~. 32ø√≥¢ »HêuÛ≤‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq <X+ H{ÏøÏ

düTe÷s¡T 100ø√≥¢≈£î #˚s¡T≈£î+~. e÷qyê_Ûeè~Δ >∑D≤+ø±\˝À Á|ü|ü+#·+˝À

n≥º&ÉT>∑Tq ñqï <XÊ\˝À eTq~ Á|üeTTK kÕúq+. ñ‘·Œ‹Ô‘√ ≈£L&çq ñbÕ~Û

ø£\Œq »s¡>∑ø£b˛e&É+‘√ ìs¡T<√´>∑+ ‘ê+&É$k Ô+~. \ø£å ≤~ j·TTer j·TTe≈£î\T

düT|ü]bÕ\q ø√dü+

¬s+&√ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+Ä>∑düTº 11, 1997


203

ìsêX≈£î, ìdüèŒVü≤≈£î ˝Àqe⁄‘·THêïs¡T. eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T dü]>± ø£*Œ+#· Òø£

b˛e&É+‘√ Ä]Δø£ e´edüú n≥Tb˛≥¢≈£î >∑Ts¡e⁄‘·Tqï~. $<äT´‘·TÔ ø=s¡‘·, #ê\ì

s√&ÉT¢, s¡yêD≤ kÂø£sê´\T, z&É πse⁄\T` n˙ï <˚X¯ Á|ü»\ ñ‘êŒ<äø£ X¯øÏÔì

<Óã“rdüTÔHêïsTT. nìï{Ï $T+∫ >∑‘· nsTT<äT <äXÊu≤›\ ø±\+˝À bÕ\q yÓ’|òü\´+

eTq*ï yÓøÏÿ]k Ô+~. áHê&ÉT yÓqT‹]– #·÷ùdÔ eTVü≤‘·« |üPs¡íyÓTÆq Ä XóuÛÑ~Hêq

n~Ûø±s¡+ ‘Ó\¢<=s¡\ qT+&ç q\¢ <=s¡\≈£î ã~© nsTT+<äì <=s¡‘·q+ e÷Á‘·+

b˛ Ò<äì, Á|ü»\bÕÁ‘· H{ÏøÏ HêeTe÷Á‘·yTqì ø£+≥ã& ø£sƒ√s¡ dü‘ê´\T ~Á>∑“¤eT

ø£*–kÕÔsTT. bÕ\≈£î\T e÷]Hê bÕ\q e´edüú e÷Á‘·+ n˝≤π> nÁ|ü‹Vü≤‘·+>±

ø=qkÕ>∑T‘√+~. n~Ûø±s¡+˝À ñqïyêfi¯ófl dü«Á|üjÓ÷»Hê\≈£î e÷Á‘·y˚T bÕ\q

ñ|üø£]k˛Ô+~. n~Ûø±sêìï n+~+∫q Á|ü»\≈£î $T–*+~ ]ø£ÔVü≤kÕÔ\T,

Vü≤è<äj·Ty<äq Ò. ì»yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´+ HÓ\ø=*Œ Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T ø±e{≤ìøÏ

nedüs¡yÓTÆq eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\T #˚|üfÒº eTVü≤<ëeø±XÊìï 50@fi¯¢ ÁøÏ‘·+

C≤s¡$&ÉT#·T≈£îHêï+. ˇø£ e+ø£ n~Ûø±s¡+ e÷]Œ&û »]–q Äs√Eq dü+ãsê\˝À,

n~Ûø±s¡ ø±s¡´Áø£e÷\˝À H˚‘·\T eTTì– ‘˚\T‘·T+&É>±, eTs√e+ø£, ì»yÓTÆq

dü«sêC≤´ìï ø±+øÏå+∫, n+<äT≈£î ‘·q J$‘êìï ã*<ëq+ #dæq eTVü‰‘·Tà&ÉT <X

sê»<ÛëìøÏ düT<ä÷s¡+˝À ªqeU≤*˝Àμ m+‘√ Äy<äq‘√, Ä]Ô‘√ XÊ+‹ kÕú|üq

ø√dü+ ñ<ë‘·ÔyÓTÆq b˛sê≥+ #j·T≥+, dü«‘·+Á‘· y&ÉTø£\˝À bÕ\T|ü+#·Tø√ø£b˛e≥+

ˇø£ s¡ø£+>± C≤‹ uÛÑ$wü ‘·TÔøÏ, ndü+|üPs¡í dü«‘·+Á‘êìøÏ dü+πø‘·eTì #Ó|üŒe#·TÃ.

uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ e÷qe $\Te*ï ñ<ë‘·Ô ÄXj·÷*ï Á|ü‹_+_düTÔHêï, sê»´

ìsêàD+ e÷Á‘·+ @ e÷s¡TŒ Ò≈£î+&Ü n˝≤π> ø=qkÕ–+~. eTq sêC≤´+>∑+˝À

<ë<ë|ü⁄ 80 XÊ‘·+ es¡≈£î ‘Ó\¢<=s¡\T |üsêsTTbÕ\q˝À \+&ÉHé q>∑s¡+˝À Á_{°wt

bÕs¡¢yÓT+≥T˝À 1935˝À #dæq uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« #·≥º+ qT+∫ ns¡Te⁄ ‘Ó#·TÃ≈£îqï<qqï

yêdüÔe+ á |ü]D≤e÷ìøÏ n<ä›+ |ü&ÉT‘·T+~.

@ sêjÓÆT‘˚H˚+..!

dü«‘·+Á‘· b˛sê≥ø±\+˝À ø£qï ø£\\≈£î, H{Ï nqTuÛÑyêìøÏ eT<Ûä qTqï n+‘·s¡+

Á|ü»*ï ìs¡+‘·s¡+ yÓøÏÿ]k Ô+~. >∑‘· yÓ’|òü ≤´\ |òü*‘·+>± ìsêX, ìdüèŒVü≤ Á|ü»*ï

≈£î+>∑BdüTÔHêïsTT. bÂs¡T\T>± »q+ #‘·T˝À¢ ñqï @¬ø’ø£ Äj·TT<Ûä+ nsTTq z≥T

Vü≤≈£îÿì eT+∫>±H $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Á|üuÛÑT‘ê«\qT eT∞¢eT∞¢ |ü&É>={≤ºs¡T.

Áø=‘·Ô yêfi¢≈£î n+<ä ≤ …øÏÿ+#ês¡T. ø±ì, @ sêjÓÆT‘H$T |üfiS¢&É>=≥Tºø√e&ÜìøÏ

204


nqï≥T¢>± ` mìïø£\˝À mes¡T ¬>*∫Hê, bÂs¡T\T e÷Á‘·+ eT∞¢ eT∞¢ z≥$Tì

#·$#·÷düTÔHêïs¡T. bÕ\q eédüú dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T e÷Á‘·+ e÷s¡ Ò<äT. H{Ïø°

n~Ûø±s¡+˝À ñqïyê&ÉT Á|üuÛÑTe⁄>± Á|üe]ÔdüTÔ+&É>±, Á|ü»\T ns¡“¤≈£î\T>±,

j·÷#·≈£î\T>±, u≤ìdü\T>± ø=qkÕ>∑T‘·THêïs¡T. n+<äTπø H{Ï dü«‘·+Á‘· dü«s√í‘·‡yê\

düeTj·T+˝À m≥T#·÷dæHê Äq+<äùV≤\ ø£qï $cÕ<ä #Ûêj·T˝Ò m≈£îÿe>±

>√#·]düTÔHêïsTT. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü» Ò Á|üuÛÑTe⁄\T, Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü»\ ùdeø√dü+

ñqï~. <XÊ~ÛH‘· nsTTq sêh|ü‹ qT+&ç kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘·«ø±sê´\j·T+˝À ã+Á{À‘·T

es¡≈£î Á|ü»\≈£î ùde≈£î\T e÷Á‘·yT. Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\T Á|ü»\ nedüsê\T rs¡Ã{≤ìøÏ

@s¡Œ&Ü¶sTT. nsTT‘, ì‘· J$‘·+˝À @ Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷ìøÏ @ ∫qï |üìøÏ

yÓ[¢Hê m<äTs¡j˚T´ nee÷Hê\T, ìdüèŒVü‰, C≤|ü´+, y˚<äq `Çe˙ï n+<ä]ø°

nqTuÛÑeyT. á eT<Ûä ˇø±j·Tq kÕ«qTuÛÑe+ Hê≈£î $e]+#ês¡T. ◊<ëπsfió¢>±

Äj·Tq Ç+{Ï |üqTï ø£≥º&É+˝À nÁX<äΔ #XÊs¡≥ Ç\¢eTTà≈£î+<ëeTqï Ä˝À#·q‘√

nH˚ïfi¯ó¢>± ø£≥ºì ãø±sTT\T, <ëìô|’ »]e÷Hê\‘√ düVü‰ ø£fÒº<ë›eTì Äj·Tq

dü+ø£\Œ+. nsTT‘ yÓTT‘·Ô+ m+‘· ø£{≤º À q>∑s¡ bÕ\ø£ dü+düúyês¡T …ø£ÿø£{Ïº edü÷\T

#düTø√yê*. n+<äTø√dü+ Äj·Tq ø±s=ŒπswüHé Ä|ò”düT≈£î 43kÕs¡T¢ ‹s¡>±˝§‡∫Ã+~!

n|üŒ{Ïø° |üì ø± Ò<äT. eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\ Ç+{Ï |üqTï≈£î düe÷qyÓTÆq yÓTT‘·Ô+

ª\+#·+>±μ düeT]Œ+#êø£ >±ì Ç+{Ï|üqTï »eT #düTø√ Ò<äT Ä ªªÁ|üC≤ùde≈£î\Tμμ.

|üqTï ø£≥º&Üìπø Ç+‘· u≤<Ûä |ü&Ü˝§‡ùdÔ, Çø£ $T>∑‘ê |üqT\øÏ m˝≤+{Ï j·÷‘·q\T

|ü&Ü˝À #Ó|üŒqedüs¡+ Ò<äT. bÕ\q yÓ’|òü\´+ ø±s¡D+>± n$˙‹ düsê«+‘·sê´$T

nsTTb˛sTT+~. nìï kÕúsTT\˝ÀqT ªÇ+‹+‘Ó’ e≥T&ç+‘Ó’μ nqï≥T¢ yê´|æ+∫+~.

sê»ø°j·÷˝À¢ H˚s¡ Á|üeè‹Ô ô|]– Hêj·T≈£î\≈£î, H˚s¡düTú\≈£î eT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+

$&ÉBj·Tsêq+‘·>± >±&ÛÉyÓTÆb˛sTT+~. |ü]$T‘·yÓTÆq πø+ÁBø£s¡D e\¢ bÂs¡T\ bÕÁ‘·

HêeTe÷Á‘·yÓTÆ, ñ‘ê‡Vü≤+ ˙s¡T >±s¡T‘√+~. bÕ\q Á|ü»\≈£î düT<ä÷s¡+

nsTTb˛sTT+~. nìï XÊK\ eédüú eéVü‰sê˝À¢qT, bÕ\q˝ÀqT düs¡«Á‘ê ø£ìŒ+#

<äTs¡¢ø£åD+. Á|ü»\T mqTï≈£îqï Á|üuÛÑT‘ê«\T, Á|ü»\ ù|s¡T‘√, Á|ü»\ ùde≈£î\T>±,

Á|ü»\ ø√dü+ $<ÛäT\qT ìs¡«Væ≤+#·e\dæq H˚‘·\T, n~Ûø±s¡T\T Á|ü»\ qT+#˚

ìs¡+‘·s¡+ s¡Vü≤kÕ´\T <ëdüTÔHêïs¡T. n$˙‹ì, nHê´j·÷ìï, nÁø£e÷ìï

ô|+#·T‘·THêïs¡T. Á|ü»\ z≥T‘√ n+<ä\+ møÏÿq Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|ü»\ qT+# bÕ\q≈£î

#Ó+~q $wüj·÷*ï s¡Vü≤dü +>± <ë∫ô|≥º&É+! Ç<Hê Á|üC≤kÕ«eT´+? sê»ø°j·T


205

e´edüÔ ìC≤sTTr>±, Á|üC≤kÕ«eT´ã<äΔ+>±, eT+∫ Hêj·Tø£‘ê«ìïdü÷Ô, Á|ü»\

düTKdü+‘√cÕ\qT ô|+#~>± ñ+&Ü\H }Vü≤ >=+‘ÓeTà ø√]πøMTø±<äT. Á|ü»\≈£î

bÕ\q˝À ì»yÓTÆq uÛ≤>∑kÕ«eT´+ \_Û+∫, bÂs¡T Ò Á|üuÛÑTe⁄\T>± ñ+&Ü\ì ø√s¡≥+

<äTsêX ø±Hø±<äT. Á|üuÛÑT‘ê«\T dæús¡+>± ñ+&ç, bÕ\≈£î\ e´øÏÔ>∑‘· Á|üjÓ÷»Hê\≈£î

ø±ø£, C≤‹ dü+πøåe÷ìøÏ, _&É¶\ uÛÑ$wü´‘·TÔøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·ìyê«\ì Ä•+#·≥+

ndüVü≤»yTMTø±<äT. bÕ\q≈£î #Ó+~q ìs¡íj·÷\T Á|ü»\≈£î ‘Ó*ùd $<Ûä+>± Á|üuÛÑT‘·«

ø±s¡ ø±˝≤bÕ\T <ë|ü]ø£+ Ò≈£î+&Ü »s¡>±\ì ø±+øÏå+#·≥+ $&É÷¶s¡yTMT ø±<äT.

düø±\+˝À, düeTs¡Δ+>± Hê´j·T+ n+<ë\ì m<äTs¡T#·÷&É&É+˝À nHê´j·T+ @MT Ò<äT.

eT+∫bÕ\q, Á|ü»\≈£î »yêãT<ë]>± ñ+& <√wüs¡Væ≤‘· Á|üuÛÑT‘ê«\T bı+<ä≥+

eTq »qàVü≤≈£îÿ Á|üC≤kÕ«eT´+˝Àì á s¡T>∑à‘·\≈£î Wwü<ä+ eT]+‘· m≈£îÿe, eT]+‘·

eT+∫, eT]+‘· düeTs¡Δ Á|üC≤kÕ«eT´+. n˝≤+{Ï Á|üC≤kÕ«e÷´ìï kÕ~Û+#·≥+

eTq Á|ü<∏äeT ø£s¡Ôe´+. Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ eTÚ*ø£ dü+düÿø£s¡D\T ø√s¡T‘·÷ Á|ü»\T

dü+|òüT{Ï‘·yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq |òü*‘ê\T kÕ~Û+#ês¡T. 1958˝À ÁbòÕqT‡˝À

‘·s¡Tyê‘· |òæ*|”ŒHé‡ <∏ësTT˝≤+&é ≤+{Ï <XÊ\˝À, Ç{°e\ Ç≥©˝À, >∑‘· <äXÊã›+˝À

mH√ï ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <XÊ\˝À »q Á|üuÛÑ+»q+‘√ <äTwüŒ]bÕ\q kÕúH |ü{Ïwü

Á|üC≤kÕ«e÷´ìï @sêŒ≥T #düT≈£îHêïs¡T. eTs√e+ø£ düø±\+˝À dü+düÿs¡D\T #|ü≥º Òì

ˇø£|üŒ{Ï k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé, j·TT>√ùd¢$j·÷ e+{Ï <˚XÊ\T |ü‘·qyÓTÆ

∫Hêï_ÛqïeTsTTb˛j·÷sTT. H˚{Ïø° nXÊ+‹øÏ, ndæús¡‘ê«ìøÏ, n+‘·s¡T´<ëΔìøÏ

˝Àqe⁄‘·THêïsTT.

mH√ï ˇ+≥] b˛sê{≤\T

uÛ≤s¡‘·C≤‹ ≈£L&Ü #ê]Á‘ê‘·àø£yÓTÆq e÷s¡TŒq≈£î düqï<äΔ+>± ñ+~. eTq

dü+øå√uÛ≤ìøÏ |ü]cÕÿs¡+ eTq #‘·T˝À¢H, eTq≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀH ñ+~. C≤‹

uÛÑ$‘·e´+ ø√dü+ #|ü≥ºe\dæq dü+düÿs¡D\ nedüsêìï >∑T]Ô+∫ yê{Ïì kÕ~Û+#

BXøÏÔ ∫‘·ÔXó~›, Ä‘·àôd’ús¡ + |ü⁄wüÿ\+>± ñqï uÛÑs¡‘·e÷‘· eTT<äT›_&É¶ …+<äs√ eTq

ø£fi¢ eTT+<äTHêïs¡T. n|üPs¡« dü÷Œ¤]Ô‘√ |òüTq $»j·÷ìï kÕ~Û+∫q Á|üC≤ ñ<ä e÷\T

eTq eTT+<äT ø√ø=\¢\T>± ñHêïsTT. &Üø£ºsY ≈£î]j·THé H‘·è‘·«+˝À $»j·Te+‘·yÓTÆq

bÕ\ düVü≤ø±s√<ä +— eTVü‰sêh˝À C≤+UÒ&é À &Üø£ºsY ns√* #|ü{Ïºq $q÷‘·ï

kÕe÷õø£ Äs√>∑´ ø±s¡´Áø£eT+— qMqs¡Twæ nHêïVü≤C≤πs kÕs¡<∏ä´+˝À dü«j·T+

206


düeTè<äΔyÓTÆ H{Ï nHêï n$˙‹ e´‹πsø£ ñ<ä e÷ìøÏ dü÷Œ¤]Ôì∫Ãq sê Ò>±yédæ~Δ

Á>±eT+— düT+<äsY ≤ Ÿ ãVüQ>∑TD H‘·è‘·«+˝À Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘· kÕqTe⁄˝À¢ n≥M

|ü]s¡ø£åD ø√dü+ kÕ–q ª∫b˛ÿμ ñ<ä eT+— sê»kÕúHé À ns¡TD≤sêjYT lø±s¡+

#·T{Ïºq düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ø√dü+ ñ<ä eT+— mø‡H√sê ù|s¡T‘√ ìs¡à Ÿ kÕs¡<∏ä +˝À

eTÁ<ëdüT˝À, Ç{°e\ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À #|ü{Ïºq q>∑s¡ bÕ]Xó<äΔ ñ<ä eT+— ô|<ä›

ÁbÕC…≈£îº\ e\¢ ìsêÁXj·TT …’q yê]øÏ ‘·–q |ü]Vü‰s¡+ \_Û+#ê\ì yT<∏ë bÕ≥ÿsY

#|ü{Ïºq ñ<ä eT+... Ç˝≤ Á|ü»\T ñ<ä $T+∫ |ü]cÕÿsê*ï kÕ~ÛdüTÔqï dü+|òüT≥q\T

mH√ï ñHêïsTT. ø±ì Çe˙ï ˇ+≥] b˛sê{≤\T>± Äj·÷ ÁbÕ+‘ê˝øÏ, s¡+>±\øÏ

|ü]$T‘·yÓTÆb˛‘·THêïsTT. n~ #ê\<äT. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï <äTwüŒ]bÕ\q kÕúH˚

dü«|ü]bÕ\q bı+< ns¡Ω‘·, XøÏÔ á <X ô|’s¡T\≈£î ñHêïsTT. \ø£å kÕ<Ûäq≈£î ø±e*dæ+~

Á|ü»\ Äy<äqì düeTÁ>∑ dü+düÿs¡D\ ø√dü+ düeTwæº ø£èwæ>± e÷πsÃ ø±sê´#·s¡D.

Á|ü»\T Á|üuÛÑTe⁄˝…’ sê»´ e´edüú˝À bÕ\T|ü+#·T≈£îì, kÕ~Ûø±s¡+‘√, dü>∑s¡«+>±

q&Éyê*. C≤‹eTqïq\T bı+~q $E„\T, dü+düÿs¡D*ï kÕ~Û+# XøÏÔ>∑\ BÛs¡T\T,

»qVæ≤‘êìï ø√πs <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\T ˇø£ >=&ÉT>∑T øÏ+~øÏ sêyê*. ‘·eT ñìøÏ

ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷, n+<äs¡÷ ÄyÓ÷~+∫q C≤‹ \øå±´\ ø√dü+, Á|üC≤kÕ«eT´

dü+düÿs¡D\ ø√dü+ ø£<ä+ ‘=ø±ÿ*. á C≤rjÓ÷<ä eT XÊK*ï <XeT+‘·{≤, <äX

~X˝≤ yê´|æÔ #dæ n#‘·qT\T>± ñqï »qkÕe÷Hê´ìøÏ ‘yê*. n|ü⁄Œ&ÉT H&ÉT

njÓ÷eTj·T+‘√ ìX‚Ãwüß …’, eT÷>∑y<äq≈£î >∑Ts¡e⁄‘·Tqï ø√{≤¢~ uÛ≤s¡rj·TT\T ‘·eT

Äy<äqøÏ ø±s¡ s¡÷|ü+ ÇkÕÔs¡T. ‘·eT ÄyXÊìøÏ b˛sê≥ s¡÷|ü+ ÇkÕÔs¡T. Á|ü»\

ø£\*ï dü|òü\+ #j·T≥+ ø√dü+ ¬s+&Ée dü«‘·+Á‘· b˛sê≥+ s¡÷|ü⁄ ~<äT›≈£î+≥T+~.

á ÄyXÊìï, Ä]Ôì, b˛sê≥|ü{ÏeTì \ø£å kÕ<Ûäq ø√dü+ düÁø£eT e÷s¡Z+ |ü{Ïº+#~

Á|ü»\ Á|ü‘· ø£å rs¡TŒ` ]|òü¬s+&ÉyéT »q Vü≤è<äj·÷\˝À ñqï |òüTÀwüì |üø£åbÕ‘·

sê»ø°j·÷\øÏ, n~Ûø±s¡ ˝≤\düøÏ nr‘·+>± Á|üø£{Ï+#·{≤ìøÏ dü¬s’q e÷s¡Z+ á

]|òü¬s+&ÉyéT. ø£èÁ‹eTyÓTÆq n&ÉT¶>√&É*ï #Û~+∫, e÷s¡TŒqT ÄVü‰«ìdüTÔqï C≤‹yÓTT‘êÔìï

@ø£+ #˚dæ, >∑e÷´ìï #˚πsÃ n<äT“¤‘·yÓTÆq Äj·TT<Ûä+ ]|òü¬s+&ÉyéT` uÛÑs¡‘·C≤‹

|ü⁄qs¡TJ®yêìøÏ <Ûäs¡àã<äΔyÓTÆq k˛bÕq+ ]|òü¬s+&ÉyéT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ì»yÓTÆq

‘êsêÿD+ ` eTÚ*ø£ dü+düÿs¡D\ ø√dü+ Á|ü»\ Á|ü‘· ø£å rs¡TŒ neø±X+ sêyê Ò

>±ì, <äTwüŒ]bÕ\q‘√ $dæ– ykÕ]q uÛ≤s¡‘· Á|ü»\T ˇ≈£îÿeTà&ç>± ñ<ä $T+∫,

ìq~+∫, ì»yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ Ä$sê“¤+ ø√dü+, |üP]Ô dü«sê»´+ ø√dü+ á


207

Á|ü‘· ø£å rs¡TŒìkÕÔs¡T.

bÕ\q e´edüú düeT÷\ Á|üøå±fi¯q

düTdü+|òüT{Ï‘·+>±, ì]Δwüº \øå±´\ ø√dü+ sê»ø°j·÷\ø£r‘·+>± ñ<ä $TùdÔ,

dü«‘·+Á‘· dü«s√í‘·‡yê\˝À ÁbÕs¡+_Û+∫, á X¯‘ê_› n+‘êìøÏ, uÛ≤s¡‘· ]|ü_¢ø˘

dü«s√í‘·‡e dü+e‘·‡sêìøÏ á ]|òü¬s+&ÉyéTqT kÕ~Û+#·Tø√>∑\+ e÷s¡TŒHêVü‰«ìdü÷Ô

‹s¡T>∑T Òì rs¡TŒ ìe«>∑\+. |üPs¡ídü«sêC≤´ìï ì]à+#·Tø√>∑\+. Ç~ πøe\+ bÕ\≈£î\

e÷s¡TŒ ø√dü+ »]π> ‘·‘·+>∑+ ø±<äT— bÕ\Hê e´edüú düeT÷\ Á|üøå±fiq ø√dü+

»]π> eTVü‰j·T»„+. uÛ≤s¡‘· C≤‹ dü+øå√uÛÑ+ n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ M Ò¢ì<MTø±<äT.

e÷qe X¯øÏÔøÏ, Á|ü»\ $»„‘·≈£î nr‘·yÓTÆq<˚MT ˝Ò<äT. >∑‘êqTuÛÑekÕsêìï

ˇ+≥|ü{Ïº+#·T≈£îì, düs¡«X≈£îÔ\÷ &ç¶ ñ<ä $TùdÔ, Á|ü‹bÂs¡T&É÷ ‘·q e´øÏÔ>∑‘· J$‘êìï

>∑&ÉT|ü⁄‘·÷, n<äq+>± ñqï X¯øÏÔ kÕeTsêú \ì düdü+|òüT{Ï‘·+>±, ì]Δwüº \øå±´\

ø√dü+ πø{≤sTTùdÔ eTÚ*ø£ dü+düÿD\T kÕ~Û+#·≥+ ∫{Ï¬ø˝À |üì. uÛÑs¡‘·e÷‘·

eTT<äT›_&É¶\ düT+<äs¡ uÛÑ$wü ‘·TÔ ø√dü+ »]π> á <Ûäs¡àb˛sê≥+˝À, á ¬s+&Ée

dü«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝À $»j·T+ ‘·<∏ä +.

ªªyÓ÷Vü≤]+∫q ôd’Hê´\HÓ’Hê m~]+#·e#·TÃ ø±ì...

eTTVüAs¡Ô+ ÄdüqïeTsTTq uÛ≤yê\qT n&ÉT¶ø√ Ò+μμ

* * *

loksatta - suparipalana book 3

News & Politics