İlİŞkİsİ¶f-Ünite-2... · Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça enfeksiyonlar, iş...

İÇİN

DEKİ

LER •Çalışma ve İnsan

•Sağlık, Meslek Sağlığı, İş Kazası •Çalışanlarda Görülen Hastalıklar •Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları •Çalışan Sağlığı ve İşe Uygunluk •İş Yerinde Sağlığın Korunması

HEDE

FLER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Çalışma ve sağlık arasındaki ilişkiyi anlayabilecek,

• Sağlık, meslek sağlığı ve iş kazalarını tanımlayabilecek,

• Çalışanlarda görülen işle ilgili hastalıkları, meslek hastalıklarını ayrıdedebilecek ve özelliklerini sayabilecek,

• Çalışma yaşamındaki özel risk gruplarında yer alan çalışanları ve bunun önemi kavrayabilecek,

• Çalışma yaşamında "işe uygunluk" kavramını açıklayabilecek ve buna yönelik yürütülmesi gerekli çalışmaları ifade edebilecek,

• Kişiye yönelik koruma çalışmalarını değerlendirebileceksiniz.

ÇALIŞMA YAŞAMI VE SAĞLIK İLİŞKİSİ

İŞ HİJYENİ

Dr. İstemi İ. ORAL

ÜNİTE

2

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi

İnsanlar temel

ihtiyaçlarını karşılayabilmek için

çalışmak zorundadırlar.

GİRİŞ İşçiye “Ne iş yapıyorsun?” diye soruyorsunuz. Tekstil işçisi olduğunu

söylüyor. Tekstilde silikozis beklemezsiniz. Çok ayrıntılı olarak “Ne iş yapıyorsun?” diye sorulmazsa teşhis gecikmiş oluyor. Tüberküloz teşhisi olanlar var, akciğer açılarak biyopsi alınmış, incelenmiş olanlar var. Bir işçi bana “kot kumlama hastalığı” dedi. “Biz kot fabrikasında böyle bir hastalık bilmiyoruz” dedim. O da “Bilmiyor musunuz? Köyden gelirsin, kot kumlamada çalışırsın, köyüne dönüp sonra hasta olursun, ölürsün. Buna kot kumlama hastalığı denir.” dedi. Bu benim için dramatik bir olaydı. Biz bunu bilmiyorduk, çünkü tekstil iş kolunda silikozis düşünülecek bir şey değildi.

ÇALIŞMA VE İNSAN İnsan, tarih boyunca yaşamını sürdürmesi için gerekli olan yiyecek, içecek,

giyecek, konut gibi temel gereksinmelerini ancak çalışma eylemi ile sağlayabilmiştir. İnsanın kendi yaptığı iş aletlerini çalışma eyleminde kullanmaya başlaması, toplumsal yaşamında büyük bir aşama olmuştur. Böylece insanlar yaptıkları iş aletleri ile doğayı denetim altına alma ve sürekli olarak dönüştürme olanağına kavuşmuşlardır. Bu gelişmeler sonucunda insan çalışma eylemi ile doğada bulunan nesneleri kendi yaşamı için gerekli maddi varlıklara dönüştürebilmiştir. Doğada bulunan aletlerin işlenmeden oldukları gibi kullanılışından özel iş aletlerinin yapımına geçiş, çalışma yaşamında ve insanın doğayı dönüştürme eyleminde çok büyük gelişmelere neden olmuştur. İnsanın temel gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla maddi servetlerin üretiminde kendine büyük faydalar sağlayan iş aletlerine olan gereksinimi giderek artmış ve bu da yeni üretim araçlarının geliştirilmesine yol açmıştır. İnsanlığın tüm tarihsel süreci içerisinde çalışma ortamı, üretim araçları ve çalışan insan sürekli etkileşim içinde olmuştur. Bunun sonucunda da çeşitli sağlık ve güvenlik sorunları gündeme gelmiştir.

İnsan yaşamak için tüketmek ve tüketebilmek için de üretmek zorundadır. Üretim süreçlerine katılan insanın sağlığındaki bozulmalar ilkçağlardan itibaren fark edilmiş ve çözümü aranan bir konu olmuştur. Arkeolojik ve antropolojik bulgular ilk dönemlerden itibaren insanların çeşitli alet ve araçların rahat, ergonomik ve güvenli kullanımına uygun olmasına özen gösterdiklerini ortaya koyuyor.

İnsanın doğada varlığını sürdürebilmek için başlattığı çalışma eylemi yüzyıllar içinde biçim değiştirmiş, bu değişim toplumların yapısını, yaşayış biçimini, insan ilişkilerini ve yaşamdan beklentilerini de etkilemiştir. Çalışanlar bir yandan tarımın, sanayileşmenin ortaya çıkardığı sağlık sorunlarıyla uğraşmaktayken, öte yandan bilgi teknolojisinin gelişmesiyle bu sağlık sorunlarına yenileri eklenmiştir.

Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça enfeksiyonlar, iş kazaları, meslek hastalıkları, ağır iş yükü, fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerinin kontrol altına

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2


Ülke ekonomilerinin geliştirilebilmesi için sağlıklı ve güvenlikli

ortamların oluşturulması zorunludur.

alınmasıyla oluşturdukları risk düzeyleri azalmış, diğer yandan yeni çalışma biçimlerine bağlı ergonomik sorunlar, kas iskelet sistemi hastalıkları, allerjiler, psikososyal sorunlar gibi yeni hastalıklar ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde ise, saptanabilen hastalıklar içinde kristalin silika, kurşun, civa, arsenik maruziyetleri gibi geleneksel meslek sağlığı sorunları güncelliğini sürdürmektedir. Aynı zamanda, yoğun ekranlı araç kullanımı ve duruş bozukluklarına bağlı kas eklem problemleri, işsizlik, vardiyalı ve uzun sürelerle çalışma, ücret yetersizliği gibi psikososyal sorunlar ve kimyasal kullanımının hayatın her alanında kontrolsüz ve bilinçsiz kullanımının tetiklediği allerjik hastalıklar gibi yeni sorunlar da karşımıza çıkmaktadır. Teknoloji ve bilimin itici gücüyle gelişimin bir sonucu olarak günlük hayatımıza yeni giren nano teknoloji ürünlerinin henüz bilmediğimiz toplum ve meslek sağlığı sorunlarına yol açması kaçınılmaz olarak değerlendirilmektedir.

Günümüzde işletmeler ve ülke ekonomileri için en önde gelen değer çalışanların sağlığı ve güvenliği ile yaşanan çevrenin sağlıklı olmasıdır. Çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi başarılı bir iş yaşamının gereği olmaktan öte, toplumlar üstü bir iş etiği değeridir.

SAĞLIK, MESLEK SAĞLIĞI, İŞ KAZASI

Sağlığın Tanımı

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) tanımında “Sağlık, yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli” olarak belirtiliyor.

Meslek (İş) sağlığının tanımı

Çağdaş yaklaşım meslek sağlığını şu şekilde tanımlanmaktadır: Meslek sağlığı; çalışanlar veya o topluluğun vatandaşlarında hastalığa, sağlığını ve esenliğini yitirmeye veya önemli rahatsızlığa yol açabilecek, iş yerindeki veya iş yerinden kaynaklanan ortamsal etmenlerin veya ruhsal bozuklukların sezinlenmesine, üzerinde durulmasına, değerlendirilmesine ve kontrolüne dönük bilimsel çalışmalar veya uygulamalardır.

Tanımda da vurgulandığı üzere meslek sağlığı, çevresel ve toplumsal boyutları olan bir konu olarak ele alınmaktadır. Hiçbir faaliyet yürütüldüğü çevreden bağımsız düşünülemez, girdileri ve sonuçları ile her faaliyet çevresi ile etkileşir; doğal kaynaklarını kullanır ve çoğunlukla işletme sınırlarını aşan olumsuz etkilere sahiptir. Çalışan ise, bir işletmenin çalışanı olmadan önce toplumun bir ferdidir.

Multidisipliner bir konu olan meslek sağlığı çağımızda tıbbın, bilimin, iş psikolojisinin, hukukun ve sosyal politikaların ortak bir uygulama alanıdır.

Meslek sağlığı kavramı ile iş güvenliği genellikle birlikte anılır. Bu iki kavram o denli iç içe girmiştir ki literatürde “meslek (iş) sağlığı ve iş güvenliği” tanımı bir arada kullanılmaktadır.



Meslek hastalıklarında

çalışma şartları, hastalığın vazgeçilmez

etkenidir.

Meslek sağlığının çeşitli ögeleri arasında iş kazaları, işle ilgili hastalıklar, meslek hastalıkları, iş güvenliği, mesleki rehabilitasyon, erken ihtiyarlama ve kronik hastalıkların endüstrideki gelişimleri girmektedir. Kuşkusuz bunların en önemlileri iş kazaları ve meslek hastalıklarıdır.

Çalışma ortamındaki sağlık zararlarından kaynaklanan hastalıklara meslek hastalıkları, iş ortamında oluşan kazalara da iş kazaları adı verilir.

Meslek sağlığı hizmetlerinin hedefi

Meslek sağlığı hizmetlerinin hedefi, çalışma ortamının tehlikelerinin ve bu tehlikelerin olası risklerinin değerlendirilmesi yoluyla;

Tüm mesleklerde çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerinin en üst düzeye çıkarılmasını,

Çalışma ortamındaki sağlık zararlarının en alt düzeye indirilmesi ve bunlardan korunma yöntemlerinin uygulanmasını,

Kişilerin fiziksel, anatomik ve psikolojik özelliklerine uygun işlerde çalışmasını,

Kişilerin işine ve işin kişiye tam bir uyumunu sağlamaktır.

ÇALIŞANLARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR Çalışma ile sağlık arasında birbirini etkileyen bir ilişki vardır. Çalışma

koşulları insanın fiziksel ve mental yeteneklerine uygun ve sağlıkla ilgili riskler kontrol altına alınmış ise fiziksel çalışma, sağlığı destekleyici ve yükseltici bir faktördür. Bu çalışmanın sağlıkla ilgili olumlu yönüdür.

Çalışma koşullarındaki riskler belirli bir düzeyi aşarsa meslek hastalıkları oluşur. Bu durumda hastalıkla risk arasında nesnellik (sebep-sonuç) ilişkisi vardır.

Etyolojisi çeşitli ve karmaşık olan bazı hastalıklarda çalışma koşulları diğer risk faktörleri ile birlikte hastalıkların gelişmesinde rol oynarlar. Bunlar; fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal risk faktörleridir.

Ailesel ve genetik faktörlere bağlı yatkınlıklar, tutum ve davranışlar, beslenme ve alışkanlıklar diğer önemli risk faktörleridir. Bunlar çalışanlarda görülen hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırabilir, iş yeri tehlikelerinin hastalıklar üzerindeki etkilerini artırabilir, mevcut hastalıkların seyrini kötüleştirebilir. Çalışanlarda görülen hastalıklar üç grupta toplanabilir:

Toplumda görülen genel hastalıklar çalışanlarda da en sık görülen hastalıklardır.

İşle ilgili hastalıklar sıklık olarak ikinci sırada yer alır. Meslek hastalıkları toplumda görülmeyen, çalışanlarda görülen

hastalıklardır.

İşle İlgili Hastalıklar

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) işle ilgili hastalıkları şöyle tanımlıyor:



İşle ilgili hastalıklar (work-related diseases); yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalıklardır. Özetle, çalışma koşullarının doğal seyrini değiştirdiği hastalıklardır.

Meslek hastalıklarında çalışma koşulları hastalığın doğrudan doğruya ve vazgeçilmez etkenidir. İşle ilgili hastalıklarda ise çalışma koşulları hastalığın ortaya çıkmasını kolaylaştırıyor veya gelişimini hızlandırıyordur.

İşle ilgili hastalıklar ve bunlarla ilişkili işyeri etkenlerinden bazıları şunlardır:

• Kalp Damar Hastalıkları o Kimyasal faktörler;

Nitratlar: Koroner kalp hastalığı, ani ölümler Arsenik: Koroner kalp hastalıkları Karbonmonoksit: Koroner yetersizliği, angina pektoris,

kalp krizi Kadmiyum: Kan basıncı yükselmesi (Yüksek tansiyon) Kurşun: Yüksek tansiyon Halojenli hidrokarbonlar: Kalp ritim bozuklukları

o Stres kaynakları İş güvencesinin olmayışı, rekabet, düzensiz çalışma

saatleri, gece çalışması, monoton işlerde: Yüksek tansiyon, koroner kalp hastalıkları

o Fiziksel aktivite azlığı ve Gece çalışması: Koroner kalp hastalıkları o Sıcak ve soğuk: Kalp ve dolaşım bozukları, kalp krizleri

• Kronik Non-spesifik Solunum Sistemi Hastalıkları o Kömür ve diğer maden işyerleri, demir çelik tesisleri, fırınlar, tarım

iş yerleri, tekstil iş yerlerinde: Kronik bronşit o Madenler, plastikler, organik kimyasallar, ilaçlar, bitkisel ve

hayvansal maddeler, izosiyanatlar, proteolitik enzimlerle çalışılan iş yerlerinde: Bronşial astım

o Madenlerde, ağaç sanayiinde, metal işlerinde, ulaşım sektöründe, inşaat ve boya iş gruplarında, yem sanayiinde ve tarımla uğraşanlarda: Amfizem

• Kas ve İskelet Sistemi Hastalıkları o Çömelerek ve belden eğilerek çalışma, ağır yük kaldırma, itme ve

çekme, statik, hareketsiz çalışma gerektiren işler, titreşim maruziyeti, psikolojik ve psikososyal etmenlere maruz kalınan işlerde: Sırt ve bel ağrıları

o Sırt ve bel ağrısı yapan işler: Osteoartritler

Meslek Hastalıkları

Meslek hastalıkları; zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır.



Meslek hastalıklarının

teşhisinde ihtisaslaşmış kurumlara ihtiyaç

duyulmaktadır.

Yeterli tedbir alındığı

takdirde bütün meslek hastalıkları önlenebilir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu meslek hastalıkları için çalışanların tazminatlardan yararlanmalarına dayanak oluşturmaktadır. Bu kanundaki tanımlamaya göre meslek hastalıkları:

“Sigortalının, çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza hâlleridir”.

Bütün meslek hastalıkları önlenebilir. Bu ilke stres ve üst extremite zorlanmaları gibi modern iş hayatının beraberinde getirdiği rahatsızlıklar da etkin yönetimsel yaklaşımlar, özenli tedavi ve rehabilitasyon yöntemleriyle çok azaltılabilir. Meslek hastalıklarını önlemenin ideal yolu iş yerlerindeki tehlikelere maruziyetlerden çalışanları korunmaktır. Bunun layıkıyla başarılamadığı durumlarda tehlikelere maruz kalması muhtemel çalışanların sağlıklarının yakından izlenmesi gerekir.

Çalışanların sağlıklarında bozulmalar yapan, iş göremez hâle getirebilen ve hatta yaşamlarını kaybetmelerine neden olabilen iş kazalarının ve meslek hastalıklarının iş ortamı ile doğrudan ilişkili olması, konunun yasal olarak da zemin bulmasına neden olmaktadır.

Amacı; iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemek olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda “Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık” olarak tanımlanmaktadır.

Meslek hastalıkları ve bunlarla ilişkili iş yeri etkenlerinden bazıları şunlardır:

• Gürültüye bağlı işitme kaybı • Titreşime bağlı beyaz parmak hastalığı • Kas ve iskelet sisteminin hastalıkları

o Bel rahatsızlıkları o Karpal tünel sendromu o Bursit o Epikondilit

• Toza bağlı gelişen akciğer hastalıkları (pnömokonyozlar) o Kristalin silika ile silikozis o Pamuk tozları ile bisinozis o Asbest tozları ile asbestozis

• Mesleki astım o Formaldehit o İzosiyanatlar o Nasır

• Mesleki kanserler o Asbeste bağlı mezotelyoma o Radon ile akciğer kanseri o Benzen ile lösemi



o Röntgen (X ışını) ile kan ve tiroid kanserleri o Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) ile deri ve mesane

kanserleri o Arsenik ile akciğer, deri, mesane ve karaciğer kanserleri o Krom ve bileşikleri ile akciğer ve paranasal sinüs kanserleri

• Enfraruj (infrared) ışınlarla katarakt • Biyolojik etmenlerle oluşan hastalıklar

o Tetanoz o Şarbon o Tüberküloz (verem) o Bruselloz

• Psikososyal sorunlar o Cıva, kurşun, toluen ile psikozlar

Meslek hastalıkları tanılarının konulmasında alışılagelmiş hastane ve laboratuvar olanakları yeterli değildir. Bu konuda özelleşmiş, iş hijyeni, iş psikolojisi, fonksiyon ve toksikoloji laboratuvarlarına ihtiyaç vardır.

Çalışanların sağlıklarındaki bozulmaların iş yerinden kaynaklanıyor olması hukuki zeminde tazminini de gündeme getirmiştir. Bu amaçla sigorta kurumları tarafından iş kazaları ve meslek hastalıkları sosyal sigorta kapsamına alınmış, belirlenen koşulları karşılayan hastalık, sakatlık veya ruhi arızaların bu kurumlar tarafından tazmini mümkün kılınmıştır.

Meslek hastalığının işten fiilen ayrıldıktan ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği yasal olarak belirlenmiştir. Buna yükümlülük süresi denilir. Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların yükümlülük sürelerine ulaşmak için şu iki düzenlemeden ve eklerinden yararlanılabilir:

• 1985 yılında yayımlanan SSK Sağlık İşlemleri Tüzüğü • 2008 yılında yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü

Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği

Bu tüzük ve yönetmelik ekinde yer alan Meslek Hastalıkları Listesinde sigorta işlemlerine esas teşkil eden meslek hastalıkları beş ana grupta sıralanmışlardır:

A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları

B Grubu: Mesleki deri hastalıkları

C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer solunum sistemi hastalıkları

D Grubu: Mesleki bulaşıcı hastalıklar

E Grubu: Fiziki etmenlerle olan meslek hastalıkları

Bu listede mesleki kanserler ve psikososyal etmenlerle olan hastalıklar yer almamaktadır.



Meslek hastalıklarının

gelişmesinde işyeri çevre koşulları direk

sebeptir.

Meslek Hastalıkları ile İşle İlgili Hastalıkları Ayıran Temel Özellikler

Meslek hastalıklarını işle ilgili hastalıklardan ve genel hastalıklardan ayıran bazı temel özellikler şöyle özetlenebilir:

• Meslek hastalıkları etkeni belli hastalıklardır. Deneysel olarak oluşturulabilirler.

• Meslekle özgün ve güçlü bir ilişki gösterirler ve çoğu zaman nedensel faktör tektir.

• Aynı meslekte çalışanlarda görülme sıklığı daha yüksektir; mesleki kümelenme gösterirler.

• Çevre faktörü hastalığın oluşmasında esas ve vazgeçilmez sebeptir. • Etken veya metabolitlerinin biyolojik ortamlarda saptanması olasıdır. • Etkene maruziyetin başlangıcı ile hastalık şikâyet ve bulgularının ortaya

çıkması arasında sessiz bir dönem vardır. Bu süreç 1 hafta ile 30 yıl arasında değişebilir.

• Meslek hastalığı yapan etkenle çalışanın teması kesilir ise genellikle meslek hastalığının ilerlemesi o evrede durur.

• Meslek hastalığı, hastalık, sakatlık, ruhi arıza halleri olarak ortaya çıkabilir, akut ya da kronik şeklinde gelişebilir, kişiyi malul bırakabilir veya maluliyet oluşturmayabilir.

• Kendilerine özgü klinik tabloları olsa da meslek hastalıklarının şikayetleri, bulguları, hatta anatomopatolojik görünümleri diğer hastalıklarla aynıdır.

ÇALIŞMA YAŞAMINDA ÖZEL RİSK GRUPLARI Çalışma yaşamındaki tehlikelere genel toplum ve çalışabilir iş gücü içinde

daha duyarlı, kırılgan olan ve bu nedenle haklarında özel düzenlemeler yapılan özel risk grupları şunlardır:

• Çocuk ve genç çalışanlar • Kadınlar • Gebe ve emzirme çağında çocuğu olan kadın çalışanlar • Yaşlı çalışanlar • Ayrımcılığa konu olabilen çalışanlar • Engelli çalışanlar • Göçmenler • İlaç, alkol, uyuşturucu bağımlılığı olan çalışanlar • Kronik hastalıkları olan çalışanlar • Eğitimsiz çalışanlar • Yoksul çalışanlar Bu gruplarda yer alan çalışanların hassas durumlarına göre uygun işlerde

çalıştırılmaları, yasal düzenlemelerde belirtilen kısıtlamalara uygun özel tedbirler



Çalışanın, yapacağı işe

uygunluğu meslek hastalıklarını önlemede son derece önemlidir.

alınara, hatta gerekiyorsa iş kısıtları uygulanıp iş yeri değişimi yapılarak çalıştırılmaları zorunludur.

Örneğin; gebe kadınlar gürültü maruziyeti 80 desibel ve üzeri olan, iyonizan radyasyon kaynaklarının bulunduğu, sıcaklık ve basıncın sağlık riski yaratabileceği, ciddi ve kalıcı hastalık yapabilecek biyolojik etkenlere, kanserojen, mutajen, teratojenik ve toksik etkileri olan kimyasallara maruz kalabilecekleri işlerde çalıştırılamazlar.

Yüksek tansiyon, koroner kalp hastalıkları, kronik akciğer hastalıkları, kronik böbrek hastalıkları, diyabet ve benzeri kronik hastalıkları olanlar çalışma yaşamında gözetilmesi gereken gruplardandır. Yapacakları işin varolan kronik hastalıklarını kötüleştirebileceği bu kişilerin işe yerleştirilmeleri öncesinde yapılacak işe giriş muayenesinde değerlendirilmeli, uygun işe yerleştirilmeleri sağlanmalıdır. Sigara, obezite, hareketsiz yaşam koşullarının bu çalışanların mevcut hastalıklarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği hesaba katılarak özellikle bu çalışanların iş yerinde sağlığı geliştirme programlarına dâhil edilmelerine özen gösterilmelidir.

ÇALIŞAN SAĞLIĞI VE İŞE UYGUNLUK Çalışanın yapacağı işe ve işyeri koşullarına sağlığının uygunluğun

belirlenmesi, meslek sağlığı çalışmalarının ilk adımını oluşturmaktadır. Uygunluğun belirlenmesinde işe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri ana faaliyetlerdir.

Çalışanın işe yerleştirilmeden önce yapılan ve mevcut sağlık durumunun tespiti amacıyla yapılan işe giriş muayenesi kişinin ve ailesinin (anne, baba, yakın akrabaları, kardeşleri ve çocukları) güncel ve geçmiş sağlık bilgileri ile kişinin mesleki geçmişinin detaylarının sorgulanması ile başlar. Ayrıntılı bir sağlık ve mesleki anamnezde yer alması gereken bilgiler şöyle özetlenebilir:

• Yaptığı işler, eski iş yerleri, ek işler • Maruz kaldığı tehlikeler • Askerlik sınıfı (tankçı, topçu...) • Aile sağlık hikayesi • Genetik hikaye • Geçirilmiş hastalıklar • Kullandığı ilaçlar • Hobiler (avcılık, atıcılık, motor sporları...) • Kişisel koruyucu donanım kullanımı

Çalışanın verdiği bilgiler ve yapacağı işin içerdiği potansiyel tehlikeler özenle değerlendirilir. Gerekiyorsa bu değerlendirmeye, çalışanın beyanına ek olarak bazı biyokimyasal, fizyolojik, toksikolojik ve radyolojik ölçümlerin sonuçlarından gelecek veriler de eklenebilir. Geçmiş meslek yaşamında maruz kalmış olabileceği tehlikelere bağlı olası etkilenmeleri ortaya koyacak olan bu analizler arasında şunlar sayılabilir:

• Tam kan sayımı



İşe giriş muayenelerinin

amacı çalışanın yapılacak işe

uygunluğunu kontrol etmektir.

• Tam boy akciğer grafisi • İşitme testi • Solunum fonksiyon testi • Karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri • Psikoteknik değerlendirme • Kan ağır metal analizleri (kurşun, cıva, arsenik vb)

Bu temel veriler ve fizik muayenede tespit edilen bulgularla yapacağı işe, yapacağı işte maruz kalabileceği tehlikelere çalışanın sağlık durumununun uygun olup olmadığı, işte veya işin yürütüm şartlarında maruz kalabileceği tehlikelerin sağlığını bozma veya varsa hastalıklarını ağırlaştırma potansiyeli taşıyıp taşımadığı araştırılır. Uygun olmayanlar bu işlerde çalıştırılmaz.

Benzer yaklaşımla gerçekleştirilen aralıklı (periyodik) kontrol muayenelerinde de işe girişinde sağlığına uygun bir işte çalışmasına uygunluk verilen çalışanın, işe girişinden o zamana kadar geçen süreçte işten veya yürütüm şartlarından kaynaklanabilecek sağlık bozulmalarının olup olmadığı araştırılır. Sağlığında bozulmanın olası işaretleri, semptom ve bulguları, analiz sonuçlarında normal dışı bulgular değerlendirilir. Sağlığında etkilenmelerin çalışanın işini yapmasına engel olduğu düşünülenler işlerinden ayrılır, mümkünse sağlığını etkileyebilecek maruziyetlerin olmayacağı işlere yönlendirilir. Meslek hastalığı öntanısı konulanlar, meslek hastalığı için sağlık raporu düzenlemeye yetkili hastanelere sevk edilir.

Özenli bir şekilde yürütülmesi gereken işe giriş ve aralıklı kontrol (BAŞLIK MI?)

İŞ YERİNDE SAĞLIĞIN KORUNMASI Sağlığın korunması üç basamaklı bir yaklaşımla düzenlenmektedir:

Birincil koruma; maruziyet olmadan korumadır. İş yerinde uygulanan tehlikelerin kaynağında önlenmesi, toplu koruma önlemleri ile gerçeleştirilmeye çalışılır.

İkincil koruma; maruziyetten sonra, hastalıktan önce korumadır. Maruziyet bir şekilde gerçekleşmiştir. Örneğin; çalışan gürültüye veya kurşun buharlarına maruz kalmıştır. Ancak henüz hastalık gelişmemiştir. Aralıklı olarak yapıalcak işitme testleri ve kan kurşun seviyesi analizleri ile çalışanın etkilenmesi tespit edilmeye çalışılır. Tespit hâlinde koruma ve önleme tedbirlerinin gözden geçirilmesi, daha etkin korunma yöntemleri uygulanmasıyla maruziyetin önlenmesine çalışılır. Mümkünse kişinin tedavisi yapılarak hastalık önlenir.

Üçüncül koruma; hastalıktan sonra, maluliyetten önce korumadır. Hastalığın gelişmesi önlenememiştir. Çalışanın bundan sonraki maruziyeti engellenerek hastalığın ilerlemesinin ve olası maluliyet gelişiminin önüne geçilmeye çalışılır. İş değişimi öncelikle düşünülmelidir.



İş kazısı ve meslek

hastalığı nedeniyle uzun süre işten uzak kalan işçilere rehabilitasyon

programı uygulanmalıdır.

Kişiye yönelik uygulanan tıbbi koruma çalışmaları aşağıdaki temel faaliyetlerle sürdürülür:

• Sağlık muayeneleri (işe giriş, işe dönüş, iş değişimi, aralıklı muayeneler) • Bağışıklama çalışmaları • İlk yardım ve kurtarma organizasyonu • Sağlık eğitimi • Genel hijyen koşullarının sağlanması • Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması • Rehabilitasyon hizmetlerinin sağlanması • Kişisel koruyucu donanım kullanımı

Çalışanların sağlık gözetimlerinde işe giriş muayenelerine ek olarak iş yeri veya bölüm değişikliklerinde ve uzun süre işten uzak kalmalarına neden olabilecek hâllerde işe dönüş muayeneleri yapılarak sağlık durumlarının yaptıkları ve yapacakları işe uygunluğu takip edilmelidir. Yaptıkları işlerde karşılaşabilecekleri biyolojik etkenlerden varsa aşı ile korunulabilecekler için bağışıklama çalışmaları yürütülmelidir.

Olası acil durumlarda görev alacak ilk yardım personelinin her an hazır ve hazırlıklı olabilmesi amacıyla ilk yardım ekipleri oluşturulmalı, bu ekiplerde yer alan çalışanların sertifikalı temel ilk yardım eğitimleri almaları sağlanmalıdır. Bilgilerinin güncel kalabilmesi için tazeleme eğitimleri yanı sıra tatbikatlarla da acil durumlara yönelik pratik yapmaları sağlanmalıdır.

Çalışanların işyerinde maruz kalabilecekleri tehlikeler, olası riskler ile bunlardan korunmak için almaları gereken önlemleri de içeren sağlık eğitimleri verilmelidir. İşteki tehlikeleri ve bunların maruziyet koşulları ile maruziyeti önleme yolları hakkında bilgisi ve farkındalığı olan çalışanlar iş yerindeki kurallara uyum konusunda da daha özenli olacaklardır.

İş yerlerinde kullanılan tuvalet, banyo, soyunma giyinme alanları, yemekhane, kantin, çay ocakları gibi ortak kullanım alanları ile içme ve kullanma sularının hijyen şartları bakımından sık ve yakın takibi bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde kritik öneme sahiptir. Ayrıca, çalışanların öz bakım ve kişisel hijyen konularında eğitimleri işyerinde kişisel sağlığın temel bileşenlerindendir.

Yeterli ve dengeli beslenme; yaşama ve fiziki aktivite için enerji temini, organ ve dokuların yenilenmeleri, bulaşıcı hastalıklardan korunma ve savaş, uzun ve kaliteli yaşam için gerekli besin ögelerinin alınması için gereklidir. Temel enerji ihtiyacının temini için karbonhidratlardan ve yağlardan, hücre yenilenmesi ve direnç oluşumu için gerekli proteinlerden, pek çok hastalıktan korunmak için vitaminlerden ve minerallerden zengin hazırlanan bir menü ile işin gerektirdiği enerji, dayanıklılık ve dikkat sağlanabilecektir.

Özellikle uzun süreli işten uzaklaşma ile sonuçlanan kaza veya hastalıklar sonrası işine dönen çalışanın iş tanımındaki tüm görevlerini yerine getirmesi bir rehabilitasyon programı ile desteklenmelidir. Uzun süre ayakta kalmak, uzun süre oturmak, yüksekte çalışmak, ağır yük kaldırmak, itmek, çekmek, taşımak, uç



sıcaklıklarda çalışmak, uzun süreli seyahatler, iş makinaları kullanmak, bazı kişisel koruyucuları kullanmak gibi faaliyetler işe dönüşte çalışanın sağlık durumuna göre hemen uyum sağlanabileceği koşullar olmayabilir. Bu durumlarda çalışanlar uyum süreçlerine tabi tutularak, güçlenmeleri için egzersiz programları düzenlenerek, işte geçirdikleri veya işi yaptıkları süreler yavaş yavaş artırılarak görevlerinin gerektirdiği koşullara hazır hâle getirilirler.

İşin veya yürütüm koşullarının kullanılmasını gerekli kıldığı kişisel koruyucu donanımlar her çalışana uygun olmayabilir. Çalışanın tıbbi koşullarına uygun olmayabilir. Kişisel koruyucuların yapıldığı maddelere karşı duyarlılık, yüzüne uygunsuzluk, kişisel korku ve çekinceler, bilgisizlik ve deneyim eksikliği kişisel koruyucuların kullanımında aksaklıklara ve uyumsuzluklara neden olabilir. Çalışanların eğitimleri ve kişisel koruyuculara tıbbi uygunluklarının takibi özenle yürütülmelidir. Kullanımdan doğan aksaklıklar itina ile değerlendirilmeli, kişiye uygun kişisel koruyucunun tespitine ve teminine çalışılmalıdır.



Öze

t

•İnsanlığın tüm tarihsel süreci içerisinde çalışma ortamı, üretim araçları ve çalışan insan sürekli etkileşim içinde olmuştur. Bunun sonucunda da çeşitli sağlık ve güvenlik sorunları gündeme gelmiştir. •Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça enfeksiyonlar, iş kazaları, meslek hastalıkları, ağır iş yükü, fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerinin kontrol altına alınmasıyla oluşturdukları risk düzeyleri azalmış, diğer yandan yeni çalışma biçimlerine bağlı ergonomik sorunlar, kas iskelet sistemi hastalıkları, allerjiler, psikososyal sorunlar gibi yeni hastalıklar ortaya çıkmıştır. •Meslek sağlığı; çalışanlar veya o topluluğun vatandaşlarında hastalığa, sağlığını ve esenliğini yitirmeye veya önemli rahatsızlığa yol açabilecek, işyerindeki veya iş yerinden kaynaklanan ortamsal etmenlerin veya ruhsal bozuklukların sezinlenmesine, üzerinde durulmasına, değerlendirilmesine ve kontrolüne dönük bilimsel çalışmalar veya uygulamalardır. •Etyolojisi çeşitli ve karmaşık olan bazı hastalıklarda çalışma koşulları diğer risk faktörleri ile birlikte hastalıkların gelişmesinde rol oynarlar. Bunlar; fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal risk faktörleridir. •Ailesel ve genetik faktörlere bağlı yatkınlıklar, tutum ve davranışlar, beslenme ve alışkanlıklar diğer önemli risk faktörleridir. •Çalışanlarda görülen hastalıklar üç grupta toplanabilir; toplumda görülen genel hastalıklar, işle ilgili hastalıklar, meslek hastalıkları. •İşle ilgili hastalıklar; yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalıklardır. •Bütün meslek hastalıkları önlenebilir. •Sigara, obezite, hareketsiz yaşam koşullarının bu çalışanların mevcut hastalıklarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği hesaba katılarak, özellikle bu çalışanların iş yerinde sağlığı geliştirme programlarına dâhil edilmelerine özen gösterilmelidir. •Çalışanın yapacağı işe ve iş yeri koşullarına sağlığının uygunluğun belirlenmesi meslek sağlığı çalışmalarının ilk adımını oluşturmaktadır. Uygunluğun belirlenmesinde işe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri ana faaliyetlerdir. •Tıbbi koruma üç basamaklıdır: Birincil koruma; maruziyet olmadan korumadır. İkincil koruma; maruziyetten sonra, hastalıktan önce korumadır. Üçüncül koruma; Hastalıktan sonra, maluliyetten önce korumadır.



Öde

v

•Dünyada ve ülkemizde çalışma şartlarının çalışanların sağlığına etkisini yapılan istatistiksel çalışmalardan da yararlanarak araştırınız.

•Çalışmanın sağlığa zararlı olmaması, sağlığı destekleyip geliştirmesi için çalışma koşullarında hangi çalışmalar yürütülmesi gerektiğini tartışınız.



Değerlendirme

sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli

olarak cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Çalışanın şikâyetlerinin veya teşhis edilmiş hastalığının mesleği ile ilişkisini

belirlemek amacıyla ilk sorulması gereken soru aşağıdakilerden hangisidir?

a) Mezun olduğu okul b) Hangi yemekleri sevdiği c) Ne iş yaptığı d) Kardeş sayısı e) Hangi kulübün taraftarı olduğu

2. Aşağıdakilerden hangisi gelişmişlik düzeyi arttıkça görülme sıklığı artan

sağlık sorunlarındandır?

a) Enfeksiyon hastalıkları b) Psikososyal sorunlar c) Meslek hastalıkları d) İş kazaları e) Kimyasal maruziyetleri

3. Hangisi meslek sağlığı hizmetlerinin hedefi değildir?

a) Tüm mesleklerde çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerinin en üst düzeye çıkarılmasını sağlamak

b) Çalışma ortamındaki sağlık zararlarının en alt düzeye indirilmesi ve bunlardan korunma yöntemlerinin uygulanmasını sağlamak

c) Kişilerin fiziksel, anatomik ve psikolojik özelliklerine uygun işlerde çalışmasını sağlamak

d) Kişinin işine ve işin kişiye tam bir uyumunu sağlamak e) İşe devamsızlığın azaltılmasını sağlamak

4. Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat

oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalık grubu aşağıdakilerden hangisidir?

a) İşle ilgili hastalıklar b) Meslek hastalıkları c) Hasta Bina Sendromu d) Enfeksiyon Hastalıkları e) Mesleki kanserler



5. Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarının özelliklerinden değildir? a) Meslek hastalıkları etkeni belli hastalıklardır. Deneysel olarak

oluşturulabilirler. b) Meslekle özgün ve güçlü bir ilişki gösterirler ve çoğu zaman

nedensel faktör tektir. c) Aynı meslekte çalışanlarda görülme sıklığı daha yüksektir; mesleki

kümelenme gösterirler. d) Toplumda da görülen hastalıklardır. e) Çevre faktörü hastalığın oluşmasında esas ve vazgeçilmez direkt

sebeptir.

6. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda meslek hastalıklarının tanımı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar

b) Sigortalının, çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza hâlleri

c) Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıklar d) Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat

oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalık

e) Çalışanların sağlıklarında bozulmalar yapan, iş göremez hâle getirebilen ve hatta yaşamlarını kaybetmelerine neden olabilen hastalıklar

7. Çalışma yaşamındaki tehlikelere genel toplum ve çalışabilir iş gücü içinde

daha duyarlı, kırılgan olan ve bu nedenle haklarında özel düzenlemeler yapılan özel risk grupları içinde aşağıdakilerden hangisi sayılmaz?

a) Geç çalışanlar b) Engelliler c) Madde bağımlıları d) Gebeler e) Yüksekte çalışanlar

8. Sigara, obezite, hareketsiz yaşam koşullarının çalışanların mevcut

hastalıklarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği hesaba katılarak özellikle bu çalışanların iş yerinde hangi programlara dâhil edilmelerine özen gösterilmelidir?

a) Sağlığın geliştirilmesi b) Devamsızlığın azaltılması c) Gece vardiyalarında çalıştırılma d) Rehabilitasyon e) Oryantasyon



9. Sağlığın korunması çalışmalarında birincil koruma basamağına karşılık gelen faaliyet aşağıdakilerden hangisidir?

a) Hastalıktan koruma b) Maluliyetten koruma c) Kanserden koruma d) Genetik koruma e) Maruziyetten koruma

10. Kişiye yönelik uygulanan tıbbi koruma çalışmaları arasında aşağıdakilerden

hangisi yer almaz?

a) Sağlık muayeneleri (işe giriş, işe dönüş, iş değişimi, aralıklı muayeneler)

b) Tehlikesiz olanla değiştirme c) Bağışıklama çalışmaları d) Sağlık eğitimi e) Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması

Cevap Anahtarı

1.C, 2.B, 3.E, 4.A, 5.D, 6.B, 7.E, 8.A, 9.E, 10.B



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Akbulut, T. (Ed.) (1998). İşyeri Hekimliği Ders Notları. Ankara: Türk Tabipleri Birliği

Yayını. ss.61-68.

Vatansever, Ç. (Ed.) (2011), Testi Kırılmadan, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Önleyici Yaklaşım. Açık Radyo. ss.95-96.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/ [Erişim tarihi 26 Eylül 2013].

Tiryaki, A.R., Aksoy, Ş., Oral, İ., Şahin, Z. (2012). İş’te Sağlık Gözetimi. İşyeri Hekimleri Derneği Yayını.

Oral, İ. (2009). “Kimyasalların Sağlık İzleminde Güncel Yaklaşımlar”. Önlem Dergisi. 7. ss.58-63.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/ [Erişim tarihi 26 Eylül 2013].

SSK Sağlık İşlemleri Tüzüğü. http://www.mevzuat.gov.tr/ [Erişim tarihi 26 Eylül 2013].

Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği. http://www.mevzuat.gov.tr/ [Erişim tarihi 26 Eylül 2013].

Başçıl, H.S. (2011). Hekimsiz Tıp, Tıpsız İşçi Sağlığı. Ankara: Ankara Tabip Odası Yayını. ss.24.


http://www.mevzuat.gov.tr/http://www.mevzuat.gov.tr/http://www.mevzuat.gov.tr/http://www.mevzuat.gov.tr/

ÇALIŞMA YAŞAMI VE SAĞLIK İLİŞKİSİSağlığın TanımıMeslek (İş) sağlığının tanımıMeslek sağlığı hizmetlerinin hedefiİşle İlgili HastalıklarMeslek HastalıklarıMeslek Hastalıkları ile İşle İlgili Hastalıkları Ayıran Temel Özellikler

İlİŞkİsİ¶f-Ünite-2... · Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça enfeksiyonlar, iş...

Documents