Litwa jest najbardziej wysuniętym na południe spośród trzech krajów bałtyckich, jak również największym z nich, tak pod względem terytorium, jak i liczby ludności. Litwa była pierwszą z okupowanych republik radzieckich, która wystąpiła ze Związku Radzieckiego i odzyskała suwerenność, ogłaszając deklarację niepodległości 11 marca 1990 r.

Litwa jest krajem nizinnym, z wyjątkiem niskich wzgórz w części zachodniej i wyżyn na wschodzie.

Najwyższym punktem na Litwie jest Aukštasis (294 m.n.p.m.).

Litwa ma 758 rzek, ponad 2800 jezior i 99 km wybrzeża Bałtyku, które służy przede wszystkim rekreacji i ochronie środowiska. Lasy pokrywają ponad 30 proc. terytorium kraju.

Około 84 proc. ludności Litwy to rdzenni Litwini. Główne mniejszości narodowe to Polacy (około 6 proc.) i Rosjanie (około 5 proc.). Język litewski należy do rodziny języków indoeuropejskich.

Wilno, stolica Litwy, to malownicze miasto położone nad Wilią i Neris. Tutejsze stare miasto należy do najpiękniejszych w Europie Wschodniej. Założony w 1579 r. Uniwersytet Wileński to kompleks budynków w stylu renesansowym, którego niezliczone

Państwo Członkowskie UE

Litwa

Rok przystąpienia do UE: 2004 Ustrój polityczny: republika Stolica: Wilno Powierzchnia: 65 000 km² Liczba mieszkańców: 3,3 mln Waluta: lit

Posłuchaj języka urzędowego UE: litewski

dziedzińce wewnętrzne sprawiają, że tworzy on jakby miasto w mieście.

Prezydent Litwy, wybierany w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencję, zajmuje się przede wszystkim polityką zagraniczną i bezpieczeństwa. Jednoizbowy parlament Litwy, czyli Seimas, liczy 141 członków.

Najbardziej znaną specjalnością tradycyjnej kuchni litewskiej jest chłodnik. W menu nie brakuje też potraw z ziemniaków, z których najpopularniejsze są placki ziemniaczane i cepeliny − rodzaj „pyz” lepionych z ziemniaków i nadziewanych farszem z mięsa, twarogu lub grzybów.

Pieśń narodowa

Litwo, ojczyzno nasza,

ty jesteś ziemia bohaterów.

Z przeszłości twoi synowie

niech czerpią siły

Niech twoi synowie idą

tylko drogami prawości.

Niech pracują dla twojego dobra

i dla dobra wszystkich ludzi.

Niech słońce litewskie

rozproszy mroki,

a światło i prawda

Niech nas wiodą.

Niech miłość Litwy

płonie w naszych sercach.

W imię Litwy

niech rośnie jedność.

Tautiska Giesme

Lietuva, tevyne musu,

Tu didvyriu zeme,

Is praeities Tavo sunus

Te stiprybe semia.

Tegul Tavo vaikai eina

Vien takais dorybes,

Tegul dirba Tavo naudai

Ir zmoniu gerybei.

Tegul saule Lietuvos

Tamsumus prasalina,

Ir sviesa ir tiesa

Mus zingsnius telydi.

Tegul meile Lietuvos

Dega musu sirdyse,

Vardan tos Lietuvos

Vienybe tezydi.

Litwa

Litwa jest krajem bałtyckim o niewielkiej powierzchni 65,2 tys. km kwadratowych, sąsiadującym z Łotwą, Rosją i Polską. Stolicą państwa jest Wilno.

Kraj zajmuje zachodnie krańce Niziny Wschodnioeuropejskiej o rzeźbie polodowcowej. Brzegi Morza Bałtyckiego są niskie i piaszczyste. Zachodnie wybrzeże stanowi Zalew Kuroński. Wzdłuż wybrzeża ciągnie się aluwialna nizina nadmorska o szerokości 20 km . Ku wschodowi przechodzi ona w pagórkowatą wysoczyznę Pojezierza Żmudzkiego. Środkową część kraju zajmuje Nizina Środkowolitewska. Na wschód od Niziny Środkowolitewskiej leży Pojezierze Wileńskie. Na południowym wschodzie do Pojezierza Wileńskiego przylega równina sandrowa ograniczona Wałem Oszmiańskim z najwyższym wzniesieniem Litwy Juozapines (292 m n.p.m.).

Klimat Litwy jest umiarkowany, przejściowy od morskiego do kontynentalnego. Zimy na ogół są łagodne, wiosny dość długie, lata krótkie, dżdżyste i chłodne szczególnie na wybrzeżu. Sieć rzeczna jest gęsta. Do najdłuższych rzek należą: Niemen, Święta i Wilia. Na terenie Litwy występuje ponad 4 tys. jezior, z których największe to: Dryświaty i Dzisna, a najgłębsze Taurogine. Lasy zajmują około 25% powierzchni kraju, a roślinność bagienno-torfowiskowa około 5%.

Na obszarze współczesnej Litwy w pierwszym tysiącleciu p.n.e. zamieszkiwały plemiona Bałtów. Niektóre z nich osiągnęły wysoki stopień cywilizacji. W XIII w. plemienne państewka litewskie zostały zjednoczone przez Mendoga. Litwa rozwijała się szybko za czasów panowania księcia Gedymina (1275-1341), który rozszerzył granicę państwa o rozległe ziemie ruskie oraz jego synów Olgierda i Kiejstuta. W sytuacji ciągłych ataków krzyżackich, zagrożenia utraty ziem zawarta została w Krewie w 1385r. unia polsko-litewska (unia personalna), z zachowaniem odrębności Wielkiego Księstwa litewskiego. Rozpoczął się okres chrystianizacji Litwy i wpływów polskich i zachodnioeuropejskich. W 1569r. Wielkie Księstwo

Litewskie zostało połączone z Polską unią realną, a w 1791 r. wcielone do Korony. W wyniku III rozbioru Polski w 1793 r. ziemie litewskie położone na lewym brzegu Niemna znalazły się w granicach Prus, pozostałe w granicach Rosji. W 1807r. lewobrzeżne tereny Litwy weszły w skład Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego. W 1918 r. Litwa proklamowała niepodległość. W 1920 r. wojska polskie pod wodzą gen. L. Żeligowskiego zajęły Wilno i jego okolice i utworzyli tzw. Litwę Środkową, która w 1922r. została przyłączona do Polski. W 1940r. Litwa została włączona jako republika do Związku Radzieckiego. W 1991 r. Litwa proklamowała samodzielny i niezależny kraj.

Większymi miastami Litwy są: Wilno (stolica), Kowno i Kłajpeda. Głównymi uzdrowiskami są Druskieniki i Palanga. Do ciekawych ośrodków turystycznych należą Troki.

Granice Całkowita granica

o nie wliczając wód terytorialnych: 1732 kmo wliczając wody terytorialne: 1761 km

Długość wybrzeża: 90 km Całkowita granica lądowa: 1642 km

o Długość granic z sąsiadującymi państwami: Białoruś: 677 km Łotwa: 576 km Polska: 104 km Rosja: 273 km

Rzeki i jeziora

Rozwinięta gęsta sieć rzek (na 1 km² przypada 0,4 km rzeki) typu równinnego, wolno płynące, meandrujące o szerokich dolinach. Zasilane są przede wszystkim wodami ze stopionych śniegów, co jest przyczyną gwałtownego wzbierania stanów wód na wiosnę i występowaniem licznych powodzi. Największe rzeki to: Niemen – o długości całkowitej 937 km, natomiast w granicach Litwy 469 km, którego dorzecze zajmuje prawie 70% powierzchni terytorium Litwy – wraz z dopływami: Wilią, Niewiażą, Dubisą oraz górny bieg Windawy. Najdłuższą rzeką płynącą w całości na terytorium Litwy jest rzeka Święta, o długości 246 km. Na Litwie znajduje się łącznie ok. 6 tys. jezior, które zajmują ok. 914 km², czyli 1,4% powierzchni kraju. Najwięcej jezior znajduje się na Nizinie Wilejsko-Żejmiańskiej, głównie pochodzenia polodowcowego. Największe jezioro to Dryświaty (przy granicy z Białorusią), najgłębsze Tauroginie (maksymalna głębokość 60,5 m), najdłuższe (typu rynnowego) to Oświe (inna nazwa Jezioro Dubińskie) o długości 30 km.

Obszary chronione

Na Litwie jest 5 parków narodowych – Auksztocki PN, Dzukijski PN, Żmudzki PN, Trocki Historyczny PN oraz PN Mierzei Kurońskiej, a także 30 rezerwatów przyrody (parków regionalnych, m.in. łabędzie pod ochroną na jeziorze Żuwinty).

Jako pierwszy założony został 29 marca 1974 roku Auksztocki Park Narodowy, noszący przed odzyskaniem przez Litwę niepodleglości nazwę Parku Narodowego Litewskiej SRR. Jego powierzchnia wynosi ok. 30 tys. ha, ponad 60% obszaru parku zajmują lasy.

Obszary chronione na Litwie zajmują 11,5% powierzchni kraju. Działalność rekreacyjna i gospodarcza na obszarach chronionych jest regulowana. Na Litwie pod ochroną jest 386 zabytków przyrody (drzewa, źródła, kamienie itp.)

Narodowości i grupy etniczne

Litwa jest najbardziej jednolitym narodowościowo państwem spośród wszystkich państw bałtyckich, największą grupą etniczną są Litwini (2864 tys. osób), którzy stanowią 84,6% ogółu mieszkańców. Znaczące mniejszości narodowe to Polacy liczący ok. 212,1 tys. osób (6,3%) i Rosjanie liczący 173,3 tys. osób (5,1%).

Polacy są największą mniejszością narodową, skupioną przede wszystkim na Wileńszczyźnie, w południowo-wschodniej części Litwy (Polacy na Litwie), administracyjnie jest to okręg wileński (26%), w poszczególnych gminach jak wileńska (61%) czy solecznicka (80%) Polacy są większością.Rosjanie są skoncentrowani głównie w dwóch miastach, gdzie stanowią znaczące mniejszości, w Wilnie (14%) i w Kłajpedzie (28%) oraz gminie Wisaginia, gdzie stanowią większość (55%).Według spisu powszechnego z 2001 roku społeczeństwo państwa litewskiego składało się z następujących narodowości i grup etnicznych:

Litwini: 2 907 293 (83,45%) Polacy: 234 989 (6,74%) Rosjanie: 219 789 (6,31%) Białorusini: 42 866 (1,23%) Ukraińcy: 22 488 (0,65%) Żydzi: 4007 (0,12%) Niemcy: 3243 (0,09%) Tatarzy: 3235 (0,09%) Łotysze: 2955 (0,08%) Romowie: 2571 (0,07%) Ormianie: 1477 (0,04%) Inni: 6138 (0,18%) Niezidentyfikowani: 32 921 (0,94%)

Języki Językiem urzędowym na Litwie jest bałtycki język litewski, będący językiem etnicznej większości litewskiej. Język litewski jest obok języka łotewskiego jedynym istniejącym przedstawicielem bałtyckiej grupy językowej. Ponadto w użyciu są języki mniejszości narodowych, głównie słowiańskie, takie jak polski, białoruski i rosyjski.W gminach zamieszkanych przez duże skupiska mniejszości narodowych dopuszczony do użytku w urzędach i tablicach informacyjnych jest język mniejszości. W praktyce przestrzeganie tego przepisu nie jest rygorystycznie egzekwowane, a władze litewskie naruszają europejskie i dwustronne umowy w tej sprawie utrudniając korzystanie mniejszościom z praw językowych.

Najdłuższe rzeki na Litwie

Według FAO na Litwie są 733 rzeki liczące ponad 10 km długości, które zajmują łącznie 32 601 ha (326,01 km²).

nazwa polska nazwa

litewska

długość całkowita, w

km

na obszarze Litwy, w km

powierzchnia dorzecza, w

km²

Niemen Nemunas 937 475 98 200

Wilia Neris 510 234 25 100

Windawa Venta 346 161 11 800

Szeszupa Šešupė 298 209 6 100

Musza-Lelupa Mūša-Lielupė 284 146 5 300b

Święta Šventoji 246 246 6 900

Niewiaża Nevėžis 209 209 6 100

Mereczanka Merkys 203 190 4 400

Minia Minija 202 202 3 000

Terytorium Litwy dzieli się na 10 okręgów (apskritis, l.mn. apskritys) podzielonych na 60 gmin (savivaldybė, l.mn. savivaldybės).

herb

okręg(apskritis)

stolicapowierzch

nia(w km²)

populacja

1 kłajpedzki Kłajpeda 5209 386 100

2 kowieński Kowno 8060 702 100

3mariampolski

Mariampol

4463 188 800

4 olicki Olita 5425 188 000

5poniewieski

Poniewież

7881 300 300

6 szawelski Szawle 8540 370 400

7 tauroski Taurogi 4411 134 300

8 telszański Telsze 4350 180 000

9 uciański Uciana 7201 186 400

10

wileński Wilno 9760 850 700

Szydłów

Słynny Szydłów (Šiluva), największe sanktuarium maryjne na Litwie, „żmudzkie Lourdes”, wyprzedzające pod względem popularności nawet wileńską Ostrą Bramę, to w gruncie rzeczy dość głucha wieś zamieszkana przez ok. 800 osób, w niczym nieprzypominająca skomercjalizowanych miejsc pielgrzymkowych w innych częściach Europy.

Najbardziej czczone miejsca – obraz Matki Boskiej Szydłowskiej i odcisk stopy Madonny – są łatwo dostępne i zupełnie niepilnowane.

Autobus staje przy szosie, która w obrębie miejscowości zwie się Bukoto g. Trzeba stąd pójść w stronę kościoła i tablicy „Zaiginys 8”, a tam skręcić w prawo do góry w Lyduvený g., przy której znajdują się kościół i 300 m wyżej – miejsce objawienia.

Tradycje Szydłowa sięgają 1457 r., kiedy to Piotr Giełgud ufundował tu kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja.

Odpusty organizowane tu z okazji dnia patronki miały tak wielką rangę, że całe święto po dziś dzień zwie się po litewsku Šilines. Z czasem jednak większość w okolicy uzyskali kalwini, a liczba pielgrzymów i wiernych zaczęła szybko spadać. Wreszcie w 1569 r. ostatni proboszcz Jan Holubka złożył wartościowe przedmioty i dokumenty fundacyjne kościoła do żelaznej skrzyni i zakopał w ziemi; sama świątynia znajdowała się już wówczas w ruinie wskutek zaniedbania.

Odrodzenie parafii w Szydłowie, a potem i centrum pielgrzymkowego nastąpiło po objawieniach w 1608 r.

Od początku XVII w. ośrodek zyskał jeszcze większą popularność, gdy

umieszczono tu obraz Marii z Dzieciątkiem, który wkrótce potem zasłynął licznymi cudami. Przez niemal dwa stulecia celom kultowym służyła prowizoryczna drewniana świątynia, ale pod koniec XVIII w. zastąpiono ją zachowanym do dziś kościołem.

Sanktuarium składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwszą jest bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1786 r. (Švč. Mergeles Marijos Gimimo bazilika; M. Jurgaičio g. 2), uznawana za jeden z najpiękniejszych przykładów późnego baroku na Litwie.

Główny element kościoła stanowi zawieszony w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Szydłowskiej (Šiluvos Madona) z początku XVII w., w 1674 r. okryty piękną sukienką z przetopionych wotów. Obraz – jeśli tylko jest odsłonięty – prezentuje się olśniewająco.

W niezmienionym stanie zachowały się wyposażenie i dekoracja wnętrza – m.in. późnobarokowe rzeźby świętych, aniołów, zwierząt i postaci mitologicznych.

W bocznej kaplicy bazyliki eksponowana jest żelazna skrzynia – ta sama, w której proboszcz Holubka

zakopał dokumenty fundacyjne

kościoła i którą potem odnaleziono w cudowny sposób.Czcią otaczane jest także miejsce objawienia Marii, na którym zbudowana została kaplica Najświętszej Marii Panny (Švč. Mergeles Marijos koplyčia), nazwana w polskich źródłach Wieżą Wiwulskiego –

zaprojektował ją bowiem w 1911 r. przedwcześnie zmarły wybitny architekt wileński Antoni Wiwulski (1877–1919). W podstawę ołtarza wmurowano kamień, na którym zgodnie z tradycją odcisnęła się stopa Matki Boskiej. Marmurowa figura Marii ustawiona na samym ołtarzu została wykonana w XVIII w. w Londynie. Są też malowidła ukazujące cudowne wydarzenie. Koniecznie trzeba zajrzeć na sąsiadujący z nią cmentarz – na jego pagórkach

Obraz Matki Boskiej Szydłowskiej, fot. Šiluva

zachowało się sporo grobów dawnych polskich ziemian.

Góra Krzyży

Wznosząca się 12 km na północ od Szawli Góra Krzyży (Kryžiý kalnas) to niespotykane chrześcijańskie sanktuarium pod gołym niebem, nobilitowane pielgrzymką papieską w 1993 r.

To właściwie nie góra, lecz grodzisko – wysokie na 10 m, majdan 60 x 50 m – na którym ustawione są tysiące, a może już miliony krzyży, dużych i małych, drewnianych i metalowych, wykonanych profesjonalnie i zbitych ze zwykłych desek, do których przyczepiono kartki z błaganiami o przebaczenie win, zdrowie, pokój dla świata, kredyt z banku, miłość.

Do niedawna tym niezwykłym miejscem nikt nie zarządzał, było to po prostu wzgórze z krzyżami; ostatnio w pobliżu przystąpiono do budowy klasztoru franciszkańskiego.

Dzieje sanktuarium sięgają średniowiecza, ale jego początki – zapewne jako ludowego miejsca kultowego, które być może zastąpiło jakiegoś pogańskiego poprzednika – są zupełnie nieznane. Pierwsza pewna wzmianka pochodzi dopiero z 1850 r., a dotyczy pochówków poległych w powstaniu listopadowym. Spoczęły tu także ofiary powstania styczniowego, a ok. 1900 r. liczbę krzyży szacowano na ok. 150.

Liczba rosła od zakończenia I wojny światowej, sięgając 400 w latach 30., a ok. 5 tys. w 1961 r., gdy władze komunistyczne zdecydowały się na częściową likwidację sanktuarium – przy pomocy buldożerów! Potem okolic Góry pilnowało KGB, które jednak dziwnym trafem nie dawało sobie rady z „chuliganami” plądrującymi to miejsce.

Buldożery wjechały ponownie w 1975 r., niszcząc ponad 1200 krzyży. Planowano też utworzenie w tym miejscu zalewu na rzeczce Kulpie.

Wszystko to, zamiast osłabić znaczenie sanktuarium, zamieniło je w symbol narodowej tożsamości i oporu Litwinów, respektowany również przez osoby niewierzące. Stało się tak szczególnie dlatego, że przyjęto honorować krzyżami wszystkich pomordowanych i zesłanych w czasie okupacji sowieckiej.

Ostatecznie narodową rangę Góry Krzyży określiła pielgrzymka Jana Pawła II w

1993 r., będąca także wielkim świętem odzyskanej dopiero co niepodległości.

Birża, Droga serowa, Dół Diabła...Rosnąca liczba zwiedzających na Litwie przyczyniła się do otwarcia nowych atrakcji turystycznych. Do Wilna, Kowna i Troków dołączają następne ciekawe miejsca. Można teraz podróżować kolejnym szlakiem wodnym, przemierzyć drogę serową, zaglądnąć do "Dołu Diabła".

W Onyksztach (Anykščiai) od 2 maja odbywają się regularne kursy koleją wąskotorową „Siaurukas”.

W Birżach (Biržai) można podróżować z miejscowymi przewodnikami szlakiem wodnym wzdłuż granicy litewsko-łotewskiej rzeką Nemunelis. Wymagane jest posiadanie dowodu osobistego i zezwolenia, które można uzyskać w punkcie straży granicznej w Birżach.

CIT w Jonawie (Jonava) zaprasza do zwiedzenia ćwiczebnego pułku Wielkiego Hetmana Litewskiego Jana Radziwiłła (Rukla, rej. Jonawa) i zapoznać się z osobliwościami życiem żołnierskim. Wycieczkę należy zamówić na dwa tygodnie przed w Muzeum Jonawy.

Dwór w Rokiszkach (Rokiškis) przygotował nowy projekt edukacyjny „Surio kelias” („Droga serowa”). Przemiła gospodyni dworu częstuje różnymi rodzajami serów, opowiada o długoletniej tradycji wytwarzania tutejszego słynnego produktu.

W Kiejdanach (Kedainiai) natomiast można zapoznać się ze szkockim okresem historii miasta. Do ważniejszych atrakcji regionu zalicza się centrum geograficzne Litwy w Ruoščiai i kościół w Paberže.

TIC w Trokach (Trakai) razem z dyrekcją Parku Krajobrazowego Wysokiego Dworu (Aukštadvaris) zapraszają na nowo zrekonstruowany szlak „Po okolicach Aukštadvaris: miejsca mitologiczne“. Legendami owiane „Zapadła jama”, kopce Donosu, głaz Nikroniu, kopce Pilaites, źródła sakralnego rzeczyska Verknes oraz królowa dołów litewskich – „Velnio duobe“ („Dół Diabła”) to tylko niektóre z atrakcji, jakie można napotkać w PK Aukštadvaris. Miłośnicy sportów ekstremalnych będą mogli oddać się szaleństwom na quadach.

We współpracy z restauracją „Stolica czekolady” („Šokolado sostine”) przygotowany został program edukacyjny „Droga czekoladowa” – szczegółowo

prezentująca wytwarzanie czekolady od zapoczątkowania dziejów wytwórni.

Geograficzny środek Europy

W 1989 r. grupa francuskich naukowców postanowiła oznaczyć geograficzne centrum Europy. Po przyjęciu następujących punktów skrajnych: północnego na Spitsbergenie (80°45’N, 20°35’E), południowego na Wyspach Kanaryjskich (27°38’N, 17°58’W), wschodniego na Uralu (67°59’N, 66°10’E) i zachodniego na Azorach (39°27’N, 31°16’E) – doszła do wniosku, że znajduje się ono na Litwie, koło wsi Purniszki, w miejscu o współrzędnych 54°54’N, 25°19’E.

Na wieść o tym władze litewskie utworzyły tu Obszar Chroniony Środka Europy (Europos centro kartografinis draustinis). W lewo od szosy odbiega droga polna, która po ok. 400 m dobiega do wielkiego kamienia polnego z różą wiatrów – oznacza on dokładnie owo centralne miejsce. Dojazd z Wilna szosą A14, autobusem lub mikrobusem do Malat. Odległość wynosi 23 km.

Park Europejski

W 1991 r. pod Wilnem, pomiędzy Werkami a Niemenczynem, litewski rzeźbiarz Gintaras Karosas założył Park Europejski, którego celem „jest uzmysłowienie – poprzez język sztuki – szczególnego znaczenia geograficznego centrum kontynentu europejskiego”.

Obecnie jest to przestrzeń wystawiennicza na wolnym powietrzu – na 55 ha ustawiono dzieła ponad 90 rzeźbiarzy, m.in. Magdaleny Abakanowicz, Sol LeWitta czy Dennisa Oppenheima (intrygujące Krzesło/basen).

Warto zobaczyć dwie rzeźby założyciela, Gintarasa Karosasa – Monument Centrum Europy w formie przypominającej piramidę oraz LNK Info drzewo, odnotowaną w księdze rekordów Guinnessa jako największe dzieło sztuki zbudowane ze starych telewizorów.

Dojazd do parku z centrum Wilna ulicą Kalvarijý do ronda Santariškes, skąd dalej ulicą Žalieji Ežerai, gdzie powinien być drogowskaz Europos parkas.

Park znajduje się na gruntach wsi Joneikiškes, za wsią Krzyżaki.

Zułów

Zułów (Zalavas), zwany też niegdyś Zułowo, kojarzy się z twórcą niepodległości Polski w XX w. jeszcze bardziej niż Powiewiórka, bo właśnie tutaj, jako dziecko Józefa Wincentego i Marii z Billewiczów, urodził się w 1867 r. Józef Piłsudski, a rok wcześniej także jego brat, sławny etnograf Bronisław Piłsudski.

Niestety, dwór spalił się już w 1874 r., a majątek trafiał do rozmaitych właścicieli. Dopiero w 1933 r. resztówkę zakupił Związek Rezerwistów, a po śmierci marszałka urządzono w niej miejsce pamięci, zaznaczając fundamenty dworu i sadząc w ich obrębie zachowany do dzisiaj, ogrodzony Dąb Piłsudskiego, oznaczający miejsce gdzie stała kolebka przyszłego bohatera narodowego. Inne ślady są równie pośrednie: w oficynie – jedynym ocalałym z pożaru budynku, schronili się Piłsudscy na krótko po pożarze, przed przeprowadzką do Wilna (obecnie jest to dom mieszkalny).

Miasta Litwy

WilnoObecne Wilno (Vilnius) to bez mała 600-tysięczna stolica niepodległej Litwy, miasto młode, pełne życia, szybko rozwijające się. Jego serce stanowi przepiękna starówka

(Senamiestis), jedna z większych i rozleglejszych w

DruskiennikiPrzecudnie położone na wysokim brzegu Niemna, otoczone lasami i łagodnymi pagórkami Druskienniki (Druskininkai), tonące w zieleni, przesycone zapachem ozonu i świeżej żywicy, są obok Połągi najpopularniejszym litewskim uzdrowiskiem,

którego sława sięga daleko poza granice kraju. 

TrokiUrody Trok (Trakai) nie sposób oddać na papierze, wszystkie podjęte próby będą tylko mniej lub bardziej udaną kalką rzeczywistości. Również dokumentacja fotograficzna nie oddaje w pełni ich piękna. 

KownoO Kownie (Kaunas) trzeba powiedzieć przede wszystkim, że jest to najbardziej litewskie z litewskich miast. Litwini stanowią tu bowiem 88% mieszkańców, co - zważywszy realia bałtyckie -

należy uznać za wartość zdecydowanie rekordową. 

PołągaLicząca 22 tys. mieszkańców Połąga (Palanga) skupia wszystko, co na litewskiej riwierze bałtyckiej najbardziej rozrywkowe,

szalone i kiczowate. 

KłajpedaKłajpeda (Klaipeda) być może nie olśniewa bogactwem zabytków architektury w takim stopniu, jak większość innych miast nadbałtyckich. Ale też nie tyle w zabytkach, co raczej we współczesnym obliczu tkwi jej atrakcyjność. 

RumszyszkiNazwa miasteczka Rumszyszki (Rumšiškes) na Litwie kojarzy się tylko z jednym – skansenem, i to jak najbardziej słuszne, bo dla lubiących takie ekspozycje jest to atrakcja pierwszej klasy, a

warto, żeby zapoznali się z nią i inni zwiedzający kraj turyści. 

OlitaOlita (Alytus; 77 tys. mieszkańców) – stolica województwa obejmującego wschodnią część południowej Litwy – widziana z daleka wygląda jak zwarte kłębowisko dachów, bloków i kominów, za to w środku okazuje się luźno zabudowana, właściwie bez wyraźnego centrum, prócz okolic placu

Ratuszowego (Rotušes aikšte). 

LiszkówZe względu na piękną lokalizację nad Niemnem Liszków (Liškiava) można np. oglądać często na reklamujących Litwę zdjęciach lotniczych. Atrakcji jest tu sporo. 

MereczJednym z najstarszych grodów na Litwie jest Merecz (Merkine). Grodzisko na Górze Zamkowej (piliakalnis), zwanej też Górą Królowej Bony, założone przy ujściu Mereczanki do Niemna, było w XI–XV w. siedzibą myśliwskiej rezydencji książąt litewskich. 

Czerwony DwórPięknie położony u zbiegu dwóch wielkich rzek Czerwony Dwór (Raudondvaris) to jedna z najciekawszych miejscowości pod Kownem. 

Kiejdany34-tysięczne Kiejdany (Kedainiai) nad Niewiażą to jedno z najpiękniejszych miast nie tylko Kowieńszczyzny, ale i całej Litwy, bogate szczególnie w zabytki sakralne, ukazujące całą mozaikę wyznaniową Rzeczypospolitej. 

BirsztanyGdy przyjeżdża się tu w pełni lata, w pierwszej chwili Birsztany (Birštonas) – drugie uzdrowisko Litwy – wydają się niemal rajskim zakątkiem, zupełnie nieporównywalnym z zatłoczonymi i mniej malowniczymi Druskienikami. 

Poniewież Poniewież (Panevežys) – historyczna stolica ziemi upickiej – to największa miejscowość północno-wschodniej Litwy, ważny

węzeł komunikacyjny i duży ośrodek przemysłowy. Liczy 118 tys. mieszkańców. Nie ma zbyt wielu zabytków, ale jest przyjemne; ciekawie prezentuje się zwłaszcza część położona nad uregulowanym starorzeczem

Niewiaży, zwanym Senvage, w którym ulokowano wielką

BirżeBirże (Biržai) to legendarna nazwa na północnych Kresach litewskich, przed dotarciem do dawnego gniazda Radziwiłłów warto jednak powstrzymać emocje. 17-tysięczne, senne miasto powiatowe i jego zabytki – zwłaszcza zamek – mogą niejednego turystę srodze rozczarować. 

SzawleLiczące 131 tys. mieszkańców Szawle (Šiauliai) to największe dziś miasto Żmudzi, stolica najrozleglejszego z trzech województw regionu, znaczący ośrodek przemysłowy (tu produkuje się m.in. litewskie telewizory). 

TelszeStolica trzeciego ze żmudzkich województw, 34-tysięczne Telsze (Telšiai), to jedno z najpiękniej położonych miast na Litwie. Doprawdy rzadko spotyka się śródmieścia rozrzucone na wzgórzach, z których roztacza się rozległy widok na jezioro.

Tym urokliwym jeziorem jest Mastis, a widoki są tak piękne, że w skali

malowniczego przecież kraju dorównują im tylko te w Trokach i

NidaNida, leżąca na południowym końcu litewskiej połówki Mierzei Kurońskiej, jest najbardziej cenionym letniskiem w regionie. Oprócz zabytków i plaż są tu kwatery prywatne, restauracje, kluby, ścieżki rowerowe i mnóstwo atrakcji. 

KretyngaWizyta w Kretyndze (Kretinga) to świetny pomysł na urozmaicenie pobytu w zatłoczonych i rozgrzanych słońcem nadmorskich miejscowościach wybrzeża. Liczące obecnie 23 tys. mieszkańców miasto nad Okmianą należy do najstarszych ośrodków na Litwie. 

AukštadvarisDzieje Wysokiego Dworu (Aukštadvaris) – pięknie położonego nad rzeką Wierzchnią i jeziorem Nawa – zaczynają się w czasach, kiedy istniało tu grodzisko (od II w. p.n.e.); jego

wyniosłe położenie odnotowuje zresztą odwieczna nazwa. 

KołtynianyMiasteczko Kołtyniany (Kaltanenai) leży w najcenniejszej krajoznawczo części regionu, w obrębie granic Auksztockiego

Parku Narodowego (Aukštatijos Nacionalinis Parkas). 

Święciany6-tysięczne Święciany (Švenčionys) nad rzeczką Kuną stanowiły ośrodek dzielnicy Nalszia (Nalšia), którą potem uznano za jeden z elementów Auksztoty. W początkach XIV w. była tu jedna z siedzib Witolda, który w 1414 r. ufundował pierwszy kościół.

Potem miejscowość należała do Gasztołdów i

JaszunyJaszuny (Jašiúnai) szczycą się jednym z najciekawszych zabytków

regionu, a także długimi dziejami, sięgającymi co najmniej

EjszyszkiEjszyszki (Eišiškes), leżące niemal na samej granicy białoruskiej nad rzeką Wersoką, mają długie dzieje – wedle legendy był tu we wczesnym średniowieczu zamek litewskiego komesa Eijskisa (Eikšos), lennika żmudzkiego księcia Erdzwiłła. 

DziewieniszkiDziewieniszki (Dieveniškes) to sympatyczne, zwłaszcza w ładne lato, prowincjonalne miasteczko na Kresach, ładnie położone nad Gawją, będącą swoistym reliktem przestrzennym, językowym i kulturowym, a do tego ośrodkiem równie „reliktowego” regionu. Rzeka została objęta rezerwatem miejskim w granicach Dziewieniskiego

Historycznego Parku Regionalnego. Jest to bowiem litewska wyspa językowa w dominującym od stuleci żywiole polsko-białoruskim. 

ŠalčininkaiStolica regionu solecznickiego – Soleczniki Wielkie (Šalčininkai) – obecnie licząca 6,5 tys. mieszkańców, powstała w XIV w. jako

osada założona przez Hlebowiczów. 

Lentvaris

13-tysięczny Landwarów (Lentvaris) należy administracyjnie do powiatu trockiego, ale tak naprawdę o wiele silniej związany jest z sąsiadującym od zachodu Wilnem. Początkowo nosił nazwę Pietuchowo, obecną nadano w 1939 r. W XVIIII w. był własnością Sapiehów, po 1850 r. – Tyszkiewiczów.

Rozwinął się dzięki budowie stacji kolejowej w latach

KiernówMałe miasteczko Kiernów (Kernave) na prawym brzegu Wilii jest pierwszą stolicą kraju, zwaną też litewską Troją. Założył je wedle legendy ok. 1040 r. mityczny Kiernus, odpowiednik Kraka i wnuk Palemona, rzymskiego protoplasty Litwinów, ale pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z 1279 r. 

NiemenczynNiewielkie miasto Niemenczyn (Nemenčine), liczące 5,7 tys. mieszkańców, podobnie jak Miedniki i Mejszagoła, szczyci się długą historią, sięgającą XIV w., choć prawa miejskie otrzymało dopiero w 1955 r. Warto wiedzieć, że w 1387 r. Władysław Jagiełło ufundował tu jeden z pierwszych kościołów na Litwie. 

MariampolMariampol (Marijampole) jest najważniejszym miastem litewskiej części Suwalszczyzny (Suvalkija), zwanej także Sudawią (Suduva) lub Zaniemniem (Uznemune). Leży nad rzeką Szeszupą (Sesupe), w odległości 31 km od granicy polskiej i 54 km od obwodu kaliningradzkiego. 

Kalwaria

Niecałe 20 km od Mariampola w kierunku Suwałk przycupnęło nad Szeszupą przygraniczne miasteczko Kalwaria (Kalvarija),

nazwę zawdzięczające Jerzemu Tyszkiewiczowi. Podobnie jak na Żmudzi, w połowie XVII w. biskup postanowił zbudować tu kalwarię na wzór

jerozolimskiej. 

PARKI NARODOWE

Łabonarski Park RegionalnyNajwiększy z litewskich parków regionalnych – liczący 55 344 ha Łabonarski Park Regionalny (Labanoro regioninis parkas) obejmuje teren Puszczy Łabonarskiej (Labanoro giria), a rozciąga się też na

sąsiednie powiaty ignaliński i malacki. 

Żmudzki Park NarodowyNajcenniejszy przyrodniczo zakątek Żmudzi chroni od 1991 r. park narodowy (Žemaitijos Nacionalinis Parkas) o łącznej powierzchni 21 720 ha. Jest to kraina pięknych wzgórz i jezior, bogata także w lasy i bagna. 

Żuławy NiemeńskieŻuławy Niemieńskie (Nemuno delta) stanowią jeden z najciekawszych, choć najmniej poznanych zakątków litewskiego Pomorza. 

• Aukstaitijos Nacionalinis ParkasAuksztocki Park Narodowy leży w północno-wschodnim krańcu Litwy, blisko granicy z Łotwą i Białorusią, w okolicy miasteczka Ignalino (7000 mieszkańców). Powstał w 1974 r. jako pierwszy park narodowy w kraju i przez 15 lat pozostawał jedynym. 

• Mierzeja KurońskaWąski półwysep, przez Litwinów nazywany Kursiu Nerija, liczy 98 km długości i 180 km2 powierzchni, z czego odcinek w granicach Litwy - między Kłajpedą a Nidą - ma 51 km długości, a obszar 94,4 km2. Szerokość mierzei waha się od niespełna 400 m do 4 km. Z jednej strony półwysep oblewają wody otwartego Bałtyku, z drugiej zaś Zalewu Kurońskiego. 

• Dzukijos Nacionalinis Parkas

Dzukijski Park Narodowy rozciąga się na wschód od Druskiennik, w rejonie orańskim, bezpośrednio przy granicy z Białorusią. Utworzono go w 1991 r. celem ochrony unikalnego krajobrazu południowo-wschodniej Litwy. Na jego powierzchni 55 900 ha blisko 85% przypada na nieprzebyte lasy, przede wszystkim sosnowe, porastające wydmy kontynentalne. 

ObyczajeZaduszki

Dzień Zaduszny i poprzedzający je Dzień Wszystkich Świętych na Litwie, podobnie jak w Polsce, jest dniem zadumy, wspominania bliskich, którzy już odeszli. To czas odwiedzania cmentarzy, zapalania zniczy na grobach.

Na Litwie są to też dni spotkań rodzinnych. Wspólne jedzenie potraw, zachowywanie powagi, a także palenie ognia od wieków na Litwie są nieodłącznymi elementami czczenia dusz zmarłych. Kiedyś obrzędy takie służyły nawiązaniu kontaktu z duszami zmarłych i pozyskaniu ich przychylności. Dzisiaj, zgodnie z tradycją katolicką,

mają na celu uzyskanie dla zmarłych pomyślności w zaświatach.

Do dzisiaj na Litwie w zwyczajach zaduszkowych można zaobserwować elementy z ludowego obrzędu Dziady, kojarzonego często z Kresami. Prawdopodobnie właśnie na cmentarzu w Solecznikach, w miejscowości odległej o 50 km od Wilna i kilka kilometrów od granicy białoruskiej, Adam Mickiewicz 2 listopada 1821 roku oglądał obrzęd Dziadów.

Do XVIII-XIX wieku na Litwie żywa była tradycja karmienia dusz. Posiłki spożywało się na mogiłach. Najstarszy z rodu, kierując się na cztery strony świata, wymieniał imiona zmarłych, polewając jednocześnie ziemię piwem, wódką i mlekiem.

Z czasem, pod wpływem szerzącej się wiary katolickiej, wspólne spożywanie posiłków w Dzień Zaduszny zostało przeniesione do domów. Do dzisiaj tradycja ta jest żywa, chociaż obecnie już nikt, tak jak jeszcze 100 lat temu, nie rzuca pierwszego kęsa, nie wylewa pierwszej kropli napoju pod stół, nie zamyka psów, nie chowa ostrych przedmiotów, także nie zostawia otwartych okien, by ułatwić dojście dusz do stołu.

Do dzisiaj natomiast żywa jest tradycja zanoszenia jedzenia ubogim i dawania większej jałmużny żebrakom. Kiedyś wierzono, że są oni pośrednikami pomiędzy światem żywych i umarłych. Dzisiaj ofiarowuje się jedzenie i

pieniążek z prośbą o modlitwę.

W południowej części kraju, graniczącej z Polską zachowała się też tradycja palenia na cmentarzu wspólnego ogniska. Tu po odwiedzeniu grobów bliskich i zapalenia na nich zniczy, mieszkańcy wsi zbierają się na wspólnej modlitwie przy ognisku.

W pogańskiej Litwie drzewo było objęte szczególnym kultem. Wierzono, że po śmierci człowiek przeistacza się w drzewo. Na mogile mężczyzny sadzono dąb, jawor, modrzew, na mogile kobiety - lipę lub wierzbę. Ta zapomniana tradycja ostatnio się odradza. Na wileńskim cmentarzu Antokolskim jest kilka mogił, gdzie zamiast krzyża, bądź kamienia nagrobnego, zasadzone jest drzewo.

Na pierwszy rzut oka cmentarz litewski praktycznie niczym się nie różni od polskiego. Być może mniej tu jednostajnych betonowych i marmurowych płyt. Więcej drzew i kwiatów.

Charakterystycznym natomiast elementem litewskich cmentarzy są drewniane rzeźby, rzeźbione krzyże, drewniane krzyże w formie kapliczek, słupków z daszkami. Według litewskich etnologów jest to pozostałość pogańskiego zwyczaju. Poganie bowiem umieszczali na grobach ozdobne słupy upamiętniające zmarłych.

ReligiaMimo trwającej pół wieku okupacji radzieckiej, Litwy nie udało się całkowicie zateizować. Dominującą religią pozostał katolicyzm, który wyznaje ok. 80% wierzących (głównie Polacy i Litwini, ale również Białorusini i Ukraińcy). Kolejna co do wielkości grupa obejmuje staroobrzędowców i wyznawców prawosławia; wśród protestantów przeważają luteranie i kalwini. Ponadto na Litwie żyją wyznawcy judaizmu i wywodzącej się z judaizmu religii karaimskiej oraz muzułmanie.

Po odzyskaniu niepodległości życie religijne na Litwie uaktywniło się - Kościół katolicki zyskał warunki do katechizacji na szerszą skalę, inne związki wyznaniowe ożywiły działalność misyjną.

Kuchnia

Cepeliny , czyli pyzy ziemniaczane

20 szt ziemniaków (15 surowych i 5 gotowanych), sól

Ziemniaki surowe obrać, umyć i zetrzeć na drobnej tarce (sokowirówka). Odcisnąć, nie wylewając soku, lecz odstawić na 10-15 min. Zlać z wierzchu, a osiadłą na dnie naczynia warstwę krochmalu wyjąć i dodać do odciśniętych ziemniaków. Dodać gotowane, tłuczone ziemniaki, osolić i dokładnie wyrobić. Formować kule, wielkości dużego jabłka, spłaszczyć, nakładać nadzienie i dobrze ścisnąć formując obłe, podłużne pyzy. Wkładać je pojedynczo do gotującej się, osolonej wody, uważając, aby nie przestała wrzeć. Gotować 25-30 min. Ugotowane pyzy wyjąć łyżką cedzakową, użyć na półmisku, polać stopionym masłem z dodatkiem śmietany lub innym sosem zharmonizowanym z rodzajem nadzienia.

Nadzienie z polędwicy wołowej:50 dag polędwicy wołowej (może być tatar), łyżka łoju wołowego lub świeżego smalcu, pieprz, sól, ząbek czosnku, otarty majeranek

Polędwicę i łój wołowy posiekać tasakiem (zemleć w maszynce). Dodać pieprz, zmiażdżony z solą ząbek czosnku i majeranek; mięso dobrze wyrobić i nadziewać nim pyzy. Jeżeli zamiast łoju ma być użyty smalec, należy go stopić i wlać gorący do mięsa. Podawać z topionym masłem wymieszanym ze śmietaną.

Nadzienie z twarogu:40 dag twarogu, jajo, łyżeczka masła, sól, listki zielonego estragonu lub świeżej mięty.

Twaróg przetrzeć przez sito, wbić jajo, dodać masło, drobniutko posiekany

estragon lub miętę, sól i dokładnie wymieszać. Nadziać pyzy. Podawać polane stopionym masłem ze śmietaną.

Sandacz pieczony po litewsku 1 kg sandacza,25 dag słoniny,5 dag tartego chrzanu,2 żółtka,zielenina,sól, pieprz,sok z cytryny do smaku

Oczyszczonego i wypatroszonego sandacza umyć, przekroić wzdłuż na połówki usuwając kość kręgosłupa, pokroić ukośnie na porcje posypać pieprzem i sokiem z cytryny, pozostawić w chłodnym miejscu na 30 min. Następnie posypać przyprawami, posmarować chrzanem wymieszanym z żółtkami i posiekaną zieleniną, złożyć połówki razem, obłożyć cienkimi plastrami słoniny, obwiązać nitką, ułożyć w naczyniu i upiec w gorącym piekarniku. Po upieczeniu zdjąć słoninę, ułożyć na półmisku, udekorować cytryna i pomidorami.

Klimat

Klimat Litwy

Klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między morskim nad wybrzeżem bałtyckim i o wzrastających ku wschodowi cechach kontynentalnych, występują charakterystyczne silne wiatry i szybkie zmiany pogody. Średnia temperatura w styczniu od –7 °C na wschodzie do 0 °C na wybrzeżu, w lipcu ok. 17-18 °C. Najniższą temperaturę: –42,9 °C, odnotowano 1 lutego 1956 w mieście Uciana, najwyższą: 37,5 °C, odnotowano 30 lipca 1994 roku w miejscowości Jeziorosy. Opady głównie latem, średnio roczne wynoszą ok. 600-800 mm i więcej, szczególnie w zachodniej części Wysoczyzny Żmudzkiej.

Litwa leży w strefie przejściowej między klimatem morskim a kontynentalnym. Przez ok. 1/5 roku znajduje się w zasięgu zimnego powietrza arktycznego. Położenie w zmiennej strefie klimatycznej sprawia, że pogoda na Litwie często ulega gwałtownym zmianom, latem temperatura powietrza waha się między 14 a 20°C. zimą wynosi zazwyczaj od 0 do -10°C. Zdarzają się jednak upały dochodzące do +30°C, a zimą temperatura może spaść poniżej -30°C. Najzimniejszym miesiącem na większości terytorium Litwy jest styczeń, najcieplejszym - lipiec. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 650 mm. ale ich ilość różni się w zależności od położenia geograficznego. Najwięcej opadów jest na północy (do 950 mm), najmniej w środkowej części kraju (poniżej 400 mm).

Nie ma zasadniczych różnic klimatycznych pomiędzy Polską a krajami nadbałtyckimi, nie ma też żadnych przesłanek, które wskazywałyby na inne pory odwiedzin niż te, w których planujemy polskie wakacje. Najbardziej przyjazny czas na odwiedzenie tych terenów, to okres letni i wiosenny. Wiosną ludzie otwierając okna na pierwsze ożywcze promyki słońca, sami po długiej zimie stają się bardziej otwarci na świat, w tym na przyjezdnych. Najcieplejsze miesiące, podobnie jak w Polsce, to lipiec i sierpień. Są to zarazem miesiące najbardziej obfite w deszcz i zagranicznych turystów. Maj, czerwiec i wrzesień są chłodniejsze, ale mniej deszczowe i generalnie bardziej sprzyjające podróży. W czerwcu odbywa się najwięcej miejscowych festiwali i imprez na wolnym powietrzu. Natomiast na miesiące zimowe przypada sezon najatrakcyjniejszych wydarzeń koncertowych i teatralnych.

WodyMickiewicz pisał o Litwie jako o kraju zalesionych pagórków i zielonych łąk. Można do tego dodać, że jest to także kraina jezior i rzek. Rzek o długości powyżej 10 km Litwa ma ok. 700. Największa z nich, Niemen, uchodzi do Zalewu Kurońskiego (Kursiu marios).

Niezaprzeczalnym bogactwem krajobrazowym Litwy pozostają przepiękne jeziora, położone przeważnie we wschodniej części kraju. Z ponad 4000 akwenów obejmujących łączny obszar 950 km2, czyli w przybliżeniu 1,5% całej powierzchni kraju, większość grupuje się na Wyżynie Auksztockiej i Nizinie Wilejsko-Żejmiańskiej, tworząc pojezierza Dubińskie, Malackie, Jezioroskie i Ignalińskie z parkiem narodowym. Dwie ostatnie krainy są zarazem największymi skupiskami jezior na Litwie, jeziora w sumie zajmują ponad 11% powierzchni tych regionów.

Największe z nich to Dryświaty (Druksiai) o 44,8 km2 powierzchni i 32 m głębokości, blisko miasta Wisagina (Visaginas) i jakby wciśnięte w sam kąt między Łotwę a Białoruś, na sporym odcinku wyznaczające granicę państwową. Około 20 km na południe od Wisaginy leży drugie pod względem wielkości jezioru kraju - Dzisna (Dysna), liczące 24,9 km2 i zaledwie 6 m głębokości, oraz Łodzie (Luodis) z odpowiednio 12,9 km2 i 16,5 m. Większość jezior jest pochodzenia polodowcowego, część ma charakter rynnowy. Typowym przykładem tego ostatniego typu jest Oświe (Asveja) z przeszło 30 km długości, ciągnące się na południowy wschód od miejscowości Dubinki (Dubingiai). Ponoć w XVI w. odpoczywała nad nim Barbara Radziwiłłówna, żona Zygmunta Augusta.

Niemal cały region wchodzi w skład jednego powiatu. Główne ośrodki to powiatowa Uciana (Utena; 36000 mieszkańców) oraz znacznie mniejsze miasta rejonowe: Malaty (Moletai), Jeziorosy (Zarasai) i Ignalino (Ignalina).

Fauna i floraLitwa nie jest już, jak to było w minionych wiekach, krajem nieprzebytych puszcz. Intensywna eksploatacja lasów sprawiła, że obecnie zajmują one ok. 28% powierzchni kraju. Przeważają lasy sosnowe, brzozowe i świerkowe. Najcenniejsze drzewa, jak dąb czy jesion, stanowią znikomy procent drzewostanu. Ok. 17% terenów Litwy pokrywają łąki, a niecałe 4% powierzchni - bagna, powstałe głównie w wyniku zarastania jezior.

Obecnie na Litwie żyje ponad 460 gatunków zwierząt. Dość dużo jest saren, jeleni, łosi, lisów, dzików i jenotów. Bardzo rzadko spotkać można wilka, rysia czy żubra. Niedźwiedzie wyginęły jeszcze w XIX w. Najbardziej charakterystyczny ptak na Litwie to bocian biały, licznie występują również łabędzie, czaple, kaczki, gęsi, żurawie i głuszce. Gady reprezentowane są m.in. przez żmije, zaskrońce, padalce, żółwie błotne i jaszczurki, czyli przez gatunki, które występują też w Polsce. To samo dotyczy ryb.

Wilno stolica LITWY

Obecne Wilno (Vilnius) to bez mała 600-tysięczna stolica niepodległej Litwy, miasto młode, pełne życia, szybko rozwijające się. Jego serce stanowi przepiękna starówka (Senamiestis), jedna z większych i rozleglejszych w Europie.

O niegdysiejszej świetności grodu nad Wilią (Neris) i Wilenką (Vilnia) świadczy kilkadziesiąt zabytkowych, przeważnie barokowych kościołów, wspaniałe magnackie rezydencje i mieszczańskie kamieniczki. Zwiedziwszy bezcenne zabytki Wilna, warto spróbować wczuć się w duszę miasta; pogaworzyć ze śpiewnie zaciągającym staruszkiem, pobłądzić bez celu po wąskich uliczkach i zaułkach, wziąć udział w nabożeństwie w języku polskim, posiedzieć na parkowej ławeczce koło katedry lub nad Wilią, popatrzeć na nie z wysokości baszty Giedymina lub Góry Trzykrzyskiej.

Dla nas, Polaków, to "miłe miasto" ma szczególne znaczenie. Nierozerwalnie związanych jest z nim wiele wybitnych postaci, które przywykliśmy uważać za rodaków, by wspomnieć Mickiewicza i Słowackiego, braci Śniadeckich, Syrokomlę i Kraszewskiego, Bogusławskiego i Moniuszkę. Walczyli o nie Jasiński i Konarski, Kalinowski i Sierakowski, Piłsudski i Żeligowski, czy dowódca Armii Krajowej gen. Aleksander Krzyżanowski. Liczne miejsca mające dla nas rangę pamiątek narodowych - Ostra Brama, cmentarz na Rossie z Mauzoleum Marszałka, polskie lub spolszczone nazwy ulic, placów i dzielnic: Antokol i Belmont, Pohulanka i Ponary, Rybaki i Śnipiszki, Zarzecze i Zwierzyniec - bez względu na okoliczności historii zawsze pozostaną i w naszej pamięci, i w naszych sercach.

Przed wojną Wilno liczyło ponad 200 tysięcy mieszkańców, z czego Polacy stanowili 66%. Żyli tu ponadto Żydzi (29%), Rosjanie, niewielkie społeczności Białorusinów i Litwinów. Wielu, zwłaszcza Litwinów, asymilowało się z kulturą polską, przyjmując polski język i obyczaje. W wyniku wojny i okupacji miasto utraciło większość dotychczasowej ludności. Złożyły się na to prawie całkowita zagłada Żydów oraz "repatriacja" ponad połowy Polaków. Mimo trwającej od tego czasu lituanizacji, liczba Litwinów mieszkających w stolicy kraju dopiero niedawno przekroczyła 50%. Odsetek Polaków utrzymuje się stale na poziomie około 20%, co oznacza, że co piąty wilnianin z pochodzenia jest naszym rodakiem. W Wilnie i na Wileńszczyźnie działają polskie szkoły, wydawnictwa i gazety, polskie radio, instytucje oraz organizacje społeczne i polityczne.

Nie wolno zapominać jednak, że Wilno to przede wszystkim miasto niesłychanie ważne dla Litwinów: tu kształtowała się ich państwowość. Za panowania książąt litewskich Giedymina, Olgierda i Witolda, Litwa wyrosła na potężny, bogaty kraj, którego ziemie rozciągały się od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne. Wilno dla Litwina ma takie znaczenie, jak dla Polaka Gniezno lub Kraków.

Ostra Brama - jedyna zachowana brama z 9 istniejących kiedyś w murach obronnych Wilna, z cudownym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Miejsce święte dla każdego Polaka.

... Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy

   I w Ostrej świecisz Bramie!..                                                             (Pan Tadeusz)

Miasto można zwiedzać według różnych schematów i tras. Najlepiej chyba jednak zacząć od katedry, okolicznych zabytków i muzeów. Osobny dzień warto poświęcić na wileńskie kościoły, inny na atrakcje turystyczne poza ścisłym centrum, jak Antokol czy cmentarz na Rossie, jeszcze inny na współczesne Wilno. Przed rozpoczęciem zwiedzania dobrze byłoby zaopatrzyć się w porządną mapę z zaznaczonymi staromiejskimi uliczkami, ważniejszymi zabytkami, liniami autobusowymi i trolejbusowymi.

Rossa - zabytkowy cmentarz, na którym spoczywa wielu wybitnych Polaków. Przybywający tu ludzie zatrzymują się na moment lub dłużej przy najsłynniejszym grobie cmentarza z krótkim napisem na płycie z czarnego granitu "MATKA I SERCE SYNA", spoczywa tu serce marszałka Józefa Piłsudskiego złożone u stóp jego matki Marii z Bielewiczów Piłsudskiej.

Podróż do Wilna zmusza do refleksji, tak historycznych, jak i historiozoficznych, czy kto chce czy nie, nakazuje zastanowić się nad meandrami polskich dziejów, nad dorobkiem polskiej kultury na Wschodzie. Dziś czerpią z niego pełną garścią nasi bracia Litwini, co wciąż niepotrzebnie budzi nasze pretensje i żale, a jest po prostu skutkiem naturalnych procesów dziejowych. Kulturowe bogactwo tego miasta wynika z jego wieloetniczności, z zazębiania się przez wieki różnych, ale jakże bliskich sobie elementów. Bo przecież w świadomości i naszej, i Litwinów równie mocno tkwi, że kiedyś, jak mówił wspólny wieszcz:...na Ponarskiej górze,Przy ognisku myśliwskim, na niedźwiedziej skórze Leżał, słuchając pieśni mądrego Lizdejki.A Wiliji widokiem i szumem Wilejki Ukołysany, marzył o wilku żelaznym;I zbudzony, za bogów rozkazem wyraźnym Zbudował miasto Wilno, które w lasach siedzi Jak wilk pośrodku żubrów, dzików i niedźwiedzi.

Święta na Litwie

Święta państwowe

1 stycznia: Nowy Rok („Naujieji metai”)

16 lutego: Dzień odbudowania Państwa Litewskiego („Lietuvos valstybės atkūrimo diena”)

11 marca: Dzień odzyskania niepodległości Litwy („Lietuvos nepriklausomybės atkūrimo diena”)

niedziela i poniedziałek: Wielkanoc chrześcijańska ("Velykos”)

1 maja: Międzynarodowy Dzień Pracy („Tarptautinė darbo diena”)

pierwsza niedziela maja: Dzień Matki („Motinos diena”)

24 czerwca: Noc Świętojańska („Rasos” lub inaczej „Joninės”), Narodzenie Jana Chrzciciela

6 lipca: Dzień Państwowy - Dzień Koronacji Króla Litwy Mendoga („Valstybės (Lietuvos karaliaus Mindaugo karūnavimo) diena”)

15 sierpnia: Zielna („Žolinės”), Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny („Švč. Mergelės Marijos ėmimo į dangų diena”)

1 listopada: Dzień Wszystkich Świętych („Visų Šventųjų diena”)

25-26 grudnia: Boże Narodzenie („Kalėdos”)

Narodowe i religijne święta

6 stycznia: Trzech Króli („Trys karaliai”)

25 stycznia: Środek zimy („Pusiaužiemis”)

2 lutego: Gromnice („Grabnyčios”), Dzień Perkuna („Perkūno diena”), Ofiarowanie Pańskie („Kristaus Paaukojimo šventė”)

pomiędzy 5 lutego i 6 marca: Zapusty („Užgavėnės”)

następny dzień po Zapustach: Popielec („Pelenų diena”)

1 kwietnia: Dzień kłamcy czyli Prima Aprilis („Melagio diena”)

od Zapustów do Wielkanocy: Wielki Post („Gavėnia”)

tydzień przed Wielkanocą: Niedziela palmowa („Verbų sekmadienis”)

23 kwietnia: Jurginės, Dzień pastucha („Ganiklio diena”)

8 maja: Św. Stanisława („Šv. Stanislovas”), Cybulinis („Cibulinis”)

13 maja: Dzień Miłości („Meilės diena”), Święto bogini Miłdy („deivės Mildos verte”)

6 tygodni po Wielkanocy: Szesztines („Šeštinės”) czyli Wniebowstąpienie Pańskie („Kristaus dangun įžengimo šventė")

7 tygodni po Wielkanocy: Zielone Świątki („Sekminės”)

8 września: Szilines („Šilinės”) czyli Narodzenie Najświętszej Marii Panny („Švč. Mergelės Marijos gimimo diena")

od końca listopada do Wigilii: Adwent („Adventas”)

24 grudnia: Wigilia Bożego Narodzenia („Kūčios”)

Inne (nie tradycyjne) święta obchodzone na Litwie

14 lutego: Walentynki

31 października: Halloween

POLACY NA LITWIE

Pierwsi Polacy pojawili się na Litwie już w XIII i XIV w. jako jeńcy, uprowadzeni w trakcie grabieżczych wypraw na Polskę, byli osadzani na roli. Duży napływ Polaków nastąpił po unii w Krewie, gdy rozpoczęła się chrystianizacja Litwy.

Byli to przede wszystkim duchowni, ale również żołnierze, pracownicy administracji państwowej, kupcy. Po unii lubelskiej migracja wzrosła, na Litwę przenosiła się szlachta, mieszczanie, a także chłopi.

W tym samym okresie postępował intensywny proces polonizowania się szlachty litewskiej. Kultura polska i ideologia szlachecka pociągały elity litewskie do tego stopnia, że pod koniec XVI w. język litewski używany był prawie wyłącznie przez chłopów i drobniejszą szlachtę. Kolejna fala polonizacji, obejmująca oprócz Litwinów także ludność białoruską, miała miejsce w drugiej połowie XIX w. i była w dużej mierze reakcją na politykę rusyfikacyjną zaborców.

Dominacja Polaków na Wileńszczyźnie zaczęta słabnąć po II wojnie światowej, gdy doszło do tzw. repatriacji, które przeprowadzono w dwóch etapach. W trakcie pierwszej z nich (1945-1947) z Litwy wysiedlono prawie 180 tys. Polaków (z tego około połowa to mieszkańcy Wilna). Ilu Polaków wyjechało w ramach drugiej repatriacji (1955-1957), nie wiadomo.

Katastrofalne skutki dla Polaków na Litwie miała zwłaszcza pierwsza repatriacja. Do wyjazdu zmuszono wielu mieszkańców Wilna i prawie całą inteligencję (alternatywą było zesłanie w głąb ZSRR). Efekty tego widać do dziś - po Cyganach, Polacy są najgorzej wykształconą grupą etniczną.

Obecnie największe skupiska mniejszości polskiej znajdują się w południowo-wschodniej Litwie, na znacznym obszarze Wileńszczyzny. Polacy stanowią bezwzględną większość w rejonie solecznickim - ponad 80% mieszkańców - i w rejonie wileńskim oprócz Wilna) - ponad 60%. Duży odsetek zamieszkuje rejon święciański (prawie 30%) i trocki (prawie 25%). W samym Wilnie Polacy to około 1/5 mieszkańców. Odsetek Polaków na Litwie stale się zmniejsza. Przyczynia się do tego przede wszystkim niski przyrost naturalny oraz asymilacja z Rosjanami i Litwinami.

Stosunek państwa do mniejszości polskiej jest daleki od ideału: Polakom utrudnia się lub wręcz uniemożliwia odzyskanie własności w ramach prowadzonej na Litwie reprywatyzacji, podejmuje się próby rozbicia skupisk polskich poprzez wprowadzanie niekorzystnych zmian w podziale administracyjnym, dyskryminuje się polskie szkoły. Duże emocje wśród Polaków budzi pisownia nazwisk, które obecnie zapisywane są w transkrypcji litewskiej i z litewskimi końcówkami. W tym wypadku nie można jednak mówić o dyskryminacji, bo Litwini stosują pisownię litewską do wszystkich obcych nazw własnych.

Mimo licznych przejawów dyskryminacji ze strony władz Polacy biorą udział w życiu społeczno-politycznym kraju, starają się podtrzymywać kulturę i oświatę polską.

Działa wiele zespołów ludowych, istnieje polska prasa, organizowane są imprezy artystyczne. Polskie radio Znad Wilii należy do najbardziej popularnych rozgłośni. Prowadzi się nauczanie w polskich szkołach podstawowych i średnich. na Uniwersytecie Wileńskim działa od kilku lat Katedra Filologii Polskiej. W kościołach odprawiane są msze po polsku. Polacy mają prawo zakładać (i zakładają) organizacje społeczno-polityczne.Nie sposób wymienić wszystkich związanych z Litwą Polaków, którzy wywarli piętno na kulturze i nauce polskiej oraz litewskiej. Najwięcej wybitnych nazwisk kojarzy się oczywiście z Wilnem, które dzięki Założonej przez króla Stefana Batorego Akademii wyrosło na ważny ośrodek życia intelektualnego. Rektorami uczelni byli m.in. Piotr Skarga, działacz kontrreformacyjny, hagiograf, wybitny kaznodzieja katolicki i polemista, oraz Jakub Wujek, tłumacz Biblii i autor postylli, z których część przetłumaczono na język litewski. Nauki w akademii pobierał (a później także wykładał w niej) Maciej Sarbiewski, piszący po łacinie poeta i teoretyk literatury.

Uniwersytet Wileński uznawany jest za miejsce narodzin polskiego romantyzmu. W Wilnie Mickiewicz napisał i wydał wiele ze swoich pierwszych utworów. Tu działały Towarzystwa Filomatów i Filaretów. Do ich członków należeli - poza Mickiewiczem m.in. poeta Tomasz Zan, historyk Joachim Lelewel oraz wybitny geolog i pamiętnikarz Ignacy Domeyko, który dzięki swoim pracom zapewnił sobie trwałe miejsce w historii Chile. Wymieniając twórców romantycznych związanych z Litwą, nie można pominąć Juliusza Słowackiego, który przez kilka lat mieszkał, a potem studiował w Wilnie. W Wilnie ukazały się także pierwsze powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego; mieszkali tu i pracowali poeta Ludwik Kondratowicz (ps. Władysław Syrokomla) oraz kompozytor Stanisław Moniuszko.

Spośród wybitnych literatów polskich przełomu XIX i XX w. warto wymienić powieściopisarkę Elizę Orzeszkową, aktywnie działającą na rzecz rozwoju czytelnictwa i szerzenia myśli pozytywistycznej. Orzeszkowa była współzałożycielką wypożyczalni i wydawnictwa wileńskiego, które w ciągu dwóch lat wydało 22 tytuły.

W latach międzywojennych życie intelektualne w Wilnie kwitło. Na reaktywowanym w 1919 r. uniwersytecie historię wykładał m.in. H. Łowmiański, a nauki o literaturze S. Pigoń, J. Kallenbach, M. Kridl i inni. Sławę ważnego ośrodka nauk językoznawczych uczelnia zawdzięczała m.in. długoletniemu profesorowi Janowi Otrębskiemu, autorowi znakomitej Gramatyki Języka Litewskiego.

Od 1922 r. wybitny pisarz i publicysta Stanisław Cat Mackiewicz wydawał w Wilnie dziennik Słowo. W periodyku tym publikowali swoje prace K. Pruszyński. K.I. Gałczyński. K. Iłłakowiczówna, a także późniejsi założyciele grupy literackiej Żagary: Teodor Bujnicki, Jerzy Putrament, przyszły noblista Czesław Miłosz i inni. Na Litwie (w Nowej Wilejce) urodził się znany współczesny literat i reżyser Tadeusz Konwicki.

Litwa w 10 odsłonachPrawdziwych hitów na Litwie jest o wiele więcej. Na naszej subiektywnej liście dziesięciu "naj" znalazły się miejsca będące celem podróży sentymentalnych, pielgrzymkowych, wyjazdów sanatoryjnych, trampingowych, historycznych, literackich oraz kulturalnych i folklorystycznych.Każdy pretekst jest dobry, żeby odwiedzić kraj sąsiadów, z którymi łączy nas tak wiele...

Sentymentalne Wilno

Miasto, które w 2009 r. było Europejską Stolicą Kultury, odzyskuje teraz dawną świetność. Dla turystów z Polski jest celem podróży sentymentalnych. Do miasta młodości Adama Mickiewicza ciągną pielgrzymi, pragnący zobaczyć choćby Ostrą Bramę, katedrę wileńską, czy też panteon sław spoczywających na cmentarzu na Rossie. Wilno oferuje także szereg atrakcji kulturalnych i imprez folkorystycznych, organizowanych w scenerii grodu z elitarnej Listy Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.Symbolem miasta jest ośmioboczna Wieża Giedymina z gotyckimi ścianami z czerwonej cegły. Według legendy, Wilno narodziło się na górze zwieńczonej wieżą zamkową, przy ujściu Wilejki do Wilii. Założycielem grodu był Giedymin, o czym przypomina pomnik księcia w rycerskiej zbroi. Na wzniesieniu nazwanym Górą Giedymina lub Górą Zamkową książę zbudował w XIV w. drewniany zamek, który później zastąpiono murowaną warownią. Do naszych czasów przetrwała jedna z trzech baszt zamkowych - Wieża Giedymina, fragmenty murów oraz dwóch zamkowych kondygnacji.

U stóp Góry Giedymina widnieje bazylika archikatedralna im. św. Stanisława Biskupa i św. Władysława. W katedralnej Kaplicy Kazimierzowskiej, wzniesionej w 1636 r. według projektu włoskich artystów, w srebrnej trumnie spoczywają relikwie św. Kazimierza. W jej podziemiach pochowano króla Aleksandra Jagiellończyka, dwie żony Zygmunta Augusta - Elżbietę Habsburżankę i Barbarę Radziwiłłównę oraz serce Władysława IV Wazy. W archikatedrze zachowała się barokowa ambona w kształcie kielicha, z której głosił kazania pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego - ksiądz Piotr Skarga.

Skarbem Ostrej Bramy jest natomiast cudowny obraz Matki Bożej Miłosiernej - Ostrobramskiej. Według legendy, Madonna z głową przechyloną w prawo i dłońmi skrzyżowanymi na piersiach ma rysy twarzy Barbary Radziwiłłówny. Obraz na dębowej desce został namalowany temperą, a później przemalowany farbą olejną. Nie wiadomo, kto jest autorem ikony. Jedni uważają, że jest nim artysta z kręgu wileńskiego, inni zaś, iż malarz krakowski - Łukasz, który w 1624 r. namalował podobny obraz (obecnie wisi w kościele Bożego Ciała w Krakowie).

Karaimskie Troki

Kiedy w 1391 r. Krzyżacy zniszczyli zamek w Starych Trokach, Kiejstut, młodszy syn Giedymina, zbudował na wyspie jeziora Galwe w Trokach murowany zamek. W skład zrekonstruowanego zespołu wchodzi teraz rezydencja książęca, czyli zamek górny, który od zamku dolnego oddzielają grube mury i fosa. Twierdza była ulubionym miejscem pobytu księcia Witolda, a później - Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.

Idąc dziś do niej drewnianym mostem można odnieść wrażenie, że znaleźliśmy się w innej epoce. Na tzw. Wyspie Zamkowej wyrasta średniowieczna forteca z czerwonej cegły, dziś siedziba Trockiego Muzeum Historycznego. Pośród dokumentów historycznych, zgromadzono tu m.in. pamiątki związane z obecnością Karaimów. Parterowe drewniane domy Karaimów są ustawione szczytem do ulicy Karaimskiej. Zaproszeni przez księcia Witolda, przybyli oni z Krymu na Litwę w XIV w. Zaprawieni w bojach, stanowili gwardię przyboczną księcia i straż zamkową. Do dziś w Trokach mieszka około 60 przedstawicieli tej grupy, którzy porozumiewają się w rodzimym, zbliżonym do tureckiego, języku karaimskim. W mieście zachowała się świątynia karaimska, tzw. kienesa, zbudowana w XVIII w., z łamanym dachem polskim, cmentarz założony w XV stuleciu, a także pamiątki pokazane na Karaimskiej Wystawie Etnograficznej.

Litewska Troja

Nazwana przez archeologów "Litewską Troją", pierwsza stolica państwa - Kiernów (Kernave) jest małą miejscowością o wielkiej przeszłości, wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Według legendy, gród w Kiernowie założył w 1040 r. Kiernus, pierwszy książę litewski. W XIII w. w dolinie Pojaty i Willi powstało miasto, umocnione grodziskami. Podczas najazdu Krzyżaków w 1390 r. Kiernów został spalony, a opustoszałe miasto przykryte rzecznym mułem. W latach 70. XX w. archeolodzy znaleźli tu unikatowe zabytki, zgromadzone w miejscowym Muzeum Archeologii i Historii.W Kiernowie ocalał zespół pięciu grodzisk, które z daleka przypominają kopce. Wśród nich jest Góra Ofiarna, gdzie archeolodzy odkryli ślady rezydencji książęcej, a także Góra Zamkowa oraz Tron Mendoga. Corocznie, na początku lipca, w Kiernowie odbywa się festyn archeologiczny - Dni Żywej Archeologii. Można wówczas zobaczyć pokazy lepienia garnków, wytapiania żelaza i obróbki bursztynu. Towarzyszą im koncerty muzyki dawnej i turnieje rycerskie.

Tajemnicza Dolina Issy

Rzeka Niewiaża, powieściowa Issa, płynie leniwie przez leżące w środku dzisiejszej Litwy Kiejdany. Usytuowany w odległości kilku kilometrów na północ od Kiejdan dworek w Szetejniach należał do dziadków Czesława Miłosza, a rodzinne strony wywarły duży wpływ na twórczość poety. W wierszach, wspomnieniach oraz w powieści autobiograficznej Dolina Issy przewijają się krajobrazy i klimaty z lat dzieciństwa - bory i mokradła nad Niewiażą.O tym, jak ważny był to okres w życiu Miłosza, przekonuje twórczość poety i eseisty, powracającego do mitycznej krainy nad Niewiażą-Issą, gdzie w wielonarodowościowym tyglu mieszkali obok siebie Litwini, Polacy, Niemcy, Rosjanie, Łotysze i Estończycy. Z atmosfery powieści Dolina Issy pozostały krajobrazy - rozległe lasy nad rzekami i jeziorami, przypominające klimaty polskich Mazur, a także dworek rodzinny pisarza w Szetejniach (Šeteniai).

W 1999 r. powstało w nim Centrum Kultury im. Cz. Miłosza. Podczas wieczorów literackich można posłuchać utworów poety w interpretacji litewskich aktorów, obejrzeć litewskie wydania wierszy i esejów Miłosza oraz jego rodzinne fotografie. W 2001 r. w Szetejniach zorganizowano Międzynarodowe Sympozjum Rzeźb z Drewna "Dolina Issy - 2001". Pamiątką po tym wydarzeniu są ustawione w parku nad Niewiażą postacie z Doliny Issy Czesława Miłosza, w tym powieściowy... diabełek.

Nieziemskie Kowno

Wyobraźnią mieszkańców Kowna zawładnęli widocznie przybysze "nie z tej ziemi", osiadli na terenach w dolinie Issy--Niewiaży, skoro poświęcono im Muzeum Diabłów. Jest to w rzeczywistości placówka ze zbiorami dzieł litewskiego malarza impresjonisty Antanasa Žmuidzinavičiusa (1876-1966). Pośród obrazów artysty oraz zgromadzonych przez niego kolekcji archeologicznych i etnograficznych zobaczymy m.in. liczącą 3 tys. eksponatów ekspozycję figurek i malarskich wyobrażeń diabłów. Od 1906 r. malarz zbierał rzeźby z różnych regionów etnograficznych Litwy. Trafiły tu również figurki wysłanników piekła z innych krajów, w tym podobizny Hitlera i Stalina.

Kowno wciąż pozostaje w klimacie tajemniczych stworków i pogańskich bożków - patronów dawnych mieszkańców kraju. Takim szczególnym miejscem jest późnogotycki Dom Perkuna - litewskiego bożka błyskawic, piorunów i ognia. W imponującej budowli, wzniesionej w XV w. przez kupców hanzeatyckich i utrzymanej w stylu tzw. płonącego gotyku, podczas renowacji w XIX w. znaleziono posążek Perkuna. Teraz w domu mieści się gimnazjum jezuitów oraz... Muzeum Adama Mickiewicza. Skąd ten niecodzienny związek z twórczością wieszcza? Otóż w latach 1819-1823 uczył on kowieńską młodzież w gimnazjum jezuitów. Jego budynek stoi przy Placu Ratuszowym, w odległości kilkuset metrów od Domu Perkuna. W domu przylegającym do barokowego kościoła i klasztoru jezuitów poeta wykładał literaturę, historię i prawo. Mickiewicz mieszkał w pokoju na pierwszym piętrze, o czym przypomina tablica pamiątkowa. Napisał tu m.in. II i IV część Dziadów wileńsko-kowieńskich. Gdy pod koniec XX w. zwrócono jezuitom Dom Perkuna, do nowej siedziby powędrowały pamiątki związane z Mickiewiczem.

Kurort wajdelotki Biruty

Rozległe sosnowe lasy i piaszczyste wydmy w Połądze przyczyniły się do rozwoju kurortu. Na temat wydmy leżącej opodal pałacu Tyszkiewiczów, którą nazwano Górą Biruty, krążą legendy. Podobno w tym miejscu stała świątynia pogańska. Według podania, w Połądze książę Kiejstut porwał piękną wajdelotkę (kapłankę) Birutę i zabrał do swojej siedziby w Trokach. Następnie poślubił on pannę, a z ich związku narodził się m.in. książę Witold, nazwany przez współczesnych Litwinów "Wielkim". W 1869 r. na Górze Biruty zbudowano kaplicę św. Jerzego, a w 1900 r. u podnóża wydmy grotę z figurą Matki Bożej z Lourdes.Kurort powstał u schyłku XIX w. dzięki inwestycjom Tyszkiewiczów. W latach 1884-1888 wzniesiono drewniane molo, a Tyszkiewiczowie ufundowali kościół, zbudowali wille i pensjonaty, zagospodarowali przystań. W 1897 r.Feliks Tyszkiewicz postawił neoklasycystyczny pałac i założył wokół rezydencji park krajobrazowy o powierzchni 72 ha. Obecnie mieści się tutaj bogate w zbiory Muzeum Bursztynu. Spacerując ulicą Basanavičiausa, można odnieść wrażenie, że jesteśmy na francuskiej Rivierze - pełno tu kawiarni, restauracji, dyskotek i nocnych klubów. W Połądze odbywa się kilka festiwali muzycznych, a zdrowy mikroklimat, lasy i plaże zachęcają do spacerów.

Zaczarowana Nida

Mierzeja Kurońska, pełna wymodelowanych przez wiatr i sięgających 60 m wysokości wydm, zapiera dech w piersiach. Jej niecodzienny klimat tworzą sosnowe lasy, suszące się nad morzem sieci rybackie i drewniane, kryte trzciną domy, pomalowane na brązowo lub niebiesko, z wyróżnionymi innymi kolorami framugami okien oraz okiennicami. Walory

przyrodnicze i krajobrazowe zadecydowały o tym, że Mierzeja Kurońska trafiła na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Na początku XX w. miejscowość rybacka na Mierzei - Nida została spopularyzowana przez niemieckich ekspresjonistów. Malarze utworzyli tutaj filię grupy artystycznej Die Brücke (Most). W takim miejscu, na pograniczu narodów, kultur i religii, zamieszkał w latach 1930-1932 Tomasz Mann. Pisarz, wyróżniony w 1929 r. nagrodą Nobla, mógł sobie pozwolić na letni dom nad Bałtykiem. Teraz w domu autora Czarodziejskiej góry mieści się Centrum Kultury, z wystawą poświęconą pisarzowi, który po raz ostatni pojawił się w Nidzie w 1932 r. W następnym roku wyjechał do Szwajcarii, a następnie przez 14 lat przebywał w USA. Kiedy w 1948 r. wrócił do Europy, Nida znajdowała się już na terenie radzieckiej Litwy.

Mierzeję najlepiej zwiedzać podczas wycieczki rowerowej. Oznakowaną ścieżką można dotrzeć do wiosek rybackich - Preili i Pervalki. Nazwa Pervalki, gdzie można oglądać ponad 50-metrowe wydmy, nawiązuje do przeniesionych w to miejsce mieszkańców zasypanych wiosek. Od średniowiecza po XIX stulecie na Mierzei Kurońskiej naliczono aż 14 wsi zniszczonych przez piasek. O atrakcjach rozsianych po obu stronach szlaku można dowiedzieć się z tablic informacyjnych, a na postój zatrzymać się w wyznaczonych miejscach.

Nadniemeńskie Birsztany

Krajobrazy nadniemeńskie w okolicach uzdrowiska w Birsztanach (Birštonas) wydają się kwintesencją urody dawnej Litwy. Spoglądając z Góry Zamkowej, gdzie w średniowieczu stał drewniany dwór zbudowany na dębowych palach, można podziwiać zakola rzeki, a wokół fragmenty puszczy. W XIV-XVI w.przyjeżdżali tu na polowania litewscy książęta, którzy odpoczywali w zamku myśliwskim na nadniemieńskim wzgórzu.

Opodal warowni wyrosło w XIV w. miasteczko. Na początku XIX w. odkryto w Birsztanach złoża borowiny i źródła wody mineralnej, w 1846 r. zbudowano tutaj pierwsze obiekty zdrojowe. Status uzdrowiska miejscowość zyskała w 1970 r. Teraz na gości czekają dwa nowoczesne sanatoria specjalizujące się w leczeniu narządów ruchu, przewodu pokarmowego, schorzeń kardiologicznych, endokrynologicznych i nerwic. W lecznictwie stosuje się wody mineralne ze źródeł: Birute, Vytautas i Birštonas.

Sielankowe Rumszyszki

Płynąc Niemnem z Birsztanów w kierunku Kowna ujrzymy nad brzegiem miejsce z pogodnej baśni - Litewski Skansen Budownictwa Ludowego w Rumszyszkach (Rumšiškes). Stoją tu pokryte strzechą drewniane chaty i przeniesione z rozstajnych dróg rzeźbione krzyże. Na pełnych polnych kwiatów łąkach pasą się konie i owce, a po podwórkach spacerują gęsi. I chociaż taka Litwa zachowała się, nie licząc tego skansenu, na obrazach artystów oraz w utworach literackich, jej uroda pachnie nostalgią. Pozwala lepiej zrozumieć Adama Mickiewicza, który w Paryżu tęsknił za urodą pagórków leśnych i łąk zielonych.

W chatach urządzono warsztaty rzemieślnicze. Pod okiem fachowca można lepić garnki i rzeźbić w drewnie. Turystyczną atrakcją są też sklepy z ceramiką, wyrobami z drewna, bursztynu i srebra. W weekendy w Rumszyszkach można posłuchać koncertów ludowych kapel, obejrzeć występy grup foklorystycznych, a podczas zapustów wziąć udział

w pochodzie przebierańców, kupując na miejscu maskę z rogami wesołych litewskich diabłów lub roześmianych od ucha do ucha czarownic.

Druskienniki razy kilka

Druskienniki trafiły na karty powieści, wspomnień i prac etnograficznych. W drugiej połowie XVIII w. natrafiono tu na solankowe źródła mineralne, które zastosowali w lecznictwie Franciszek i Benedykt Suraučius. Odkryciem zainteresował się król Stanisław August Poniatowski. W 1789 r. przyjechał do Druskiennik, a pięć lat później wydał dekret nadający miastu status kurortu. Rozwój uzdrowiska nastąpił po 1830 r., kiedy profesor Uniwersytetu Wileńskiego Ignacy von Berg przeprowadził badania miejscowych wód mineralnych. Miasto miało szczęście do ludzi. W Druskiennikach koncertował Stanisław Moniuszko, który w 1854 r. świętował w wileńskim teatrze prapremierę Halki. Pod koniec XIX w. w kurorcie mieszkała autorka Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa, przyjeżdżał tu na kuracje Józef Ignacy Kraszewski, a latem 1859 r. bawił piewca urody Kresów - Władysław Syrokomla. W okresie międzywojennym częstym gościem był marszałek Józef Piłsudski.Atutem Druskiennik jest powietrze przesycone ozonem i żywicą, wody lecznicze, pokłady borowiny oraz walory krajobrazowe, a także rozbudowana sieć hoteli oraz aquapark. Zakład przyrodoleczniczy i 9 sanatoriów przyciągają osoby ze schorzeniami serca i naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, ortopedyczno-urazowymi, reumatycznymi, neurologicznymi, laryngologicznymi i przemiany materii. Kurort oferuje też szereg imprez kulturalno-rozrywkowych. Latem odbywa się tu Republikański Festiwal Muzyki Organowej i maraton taneczny, a we wrześniu festiwal poezji Druskiennicka Jesień.

W odległości 8 km od Druskiennik, w Parku Grutas, stoi pośród sosen armia... komunistycznych notabli. Do niedawna straszyli z postumentów, jak górujący nad Placem Łukiskim w Wilnie towarzysz Lenin. Sekundują mu inni czerwoni przywódcy z metalu - Stalin, Marks i Dzierżyński... Teren utworzonego w latach 90. XX w. parku otoczono drutem kolczastym, podczas gdy z głośników na wieżach wartowniczych płyną sowieckie przeboje. Park założył litewski biznesmen - Viliumas Malinauskas. O tym, że był to strzał w dziesiątkę świadczą liczni zwiedzający z Litwy, Polski i krajów nadbałtyckich.