LISERI APARATUA

2009-10 IkasturteaTAFYD 1. maila

Juan Arbulu

1

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

SARRERA

Digestio-aparatua gorputzera sartzen

diren elikagaiak organismoaren zelulak

erabiltzeko substantzia bihurtzeko parte hartzen

duten organo eta prozesuek osatzen dute.

2

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

FUNTZIOAK

Liseri aparatuak elikagaiak konposatu sinpleagotan eraldatzea du helburu, eta prozesu honi liseriketa deritzo.

Liseriketa hodian gertatzen da (ahoa, faringea, hestegorria, urdaila eta hesteak).

Eraldaketa ekintza mekaniko eta kimikoei esker gertatzen da

Digestio prozesua berdina da urdail bakarreko animalia guztietan, hau da, gluzido, lipido eta proteinak unitate sinpleagoetan bihurtzen dira digestio entzimei esker, xurgatu eta odolean beren garraioa posible eginez.

3

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERI APARATUAREN ANATOMIA

Digestio-aparatuaren atalak

Gorputz guztia zeharkatzen duen hodi hau zenbait ataletan bereiz daiteke:

Ahoa: aurpegiaren azpiko aldean.

Faringea: ahoa eta hestegorria hasi arteko hodi zatia.

Hestegorria: faringearen ondoren dagoen zatia; 25 cm-ko luzera du, eta urdaileraino doa.

Urdaila: hestegorriaren amaieran dago

Hesteak: urdaila bukatu ondoren dagoen hodia da; oso luzea denez, tolestura ugari ditu abdomeneko barrunbera moldatzeko. Diametro ezberdina duenez, bi ataletan banatuko dugu: Heste meharra: duodenoa, jejunoa eta ileona bereizten dira.

Heste lodia: kolon itsua, goranzko kolona, zeharkako kolona, beheranzko kolona, sigma eta ondestea bereizten dira.

4

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERI APARATUAREN ANATOMIA

1: Listu guruinak

2: Parotidak

3: Masailezurpekoak

4: Mihipekoak

5: Ahoa

6: Faringea

7: Mihia

8: Hestegorria

9: Pankrea

10: Urdaila

11: Pankrea hodia

12: Gibela

13: Behazun xixkua

14: Duodenoa

15: Behazun hodia

16: Heste lodia

17: Zeharkako kolona

18: Goranzko kolona

19: Beheranzko kolona

20: Ileona (Heste meharra)

21: Heste itsua

22: Apendizea

23: Ondestea

24: Uzkia 5Oinarri Biologikoak

BASKULARIZAZIOA

Liseri aparatuaren irrigazioa aortak egiten du. Bertatikan hiru adar ateratzen dira:

1. Enbor ziliakoa: hestegorria, urdaila, gibela eta barea odoleztatzen ditu.

2. Goiko arteria mesenterikoa: heste meharra, area, barea eta eskuineko heste lodia irrigatzen ditu.

3. Beheko arteria mesenterikoa: ezkerreko heste lodia irrigatzen ditu.

6

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

BASKULARIZAZIOA

Itzulera benosoa gibelera doa porta benara, eta

gibeletik, gibeleko benatik kaba benara eta

bihotzera itzultzen da.

7

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

BASKULARIZAZIOA

8

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

OSAGAI ESTRUKTURALAK

1. AHOA

2. FARINGEA

3. HESTEGORRIA

4. URDAILA

5. HESTE MEHEARRA

6. HESTE LODI

7. AREA

8. GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA

9

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

10

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

ANATOMIA

Hortzak

– Motak:• Esneko hortzak: 20 pieza, 6 urte arte

• Helduetan:– 8 intzisibo, mozteko

– 4 kaninoak, zarrasteko

– 8 premolarrak, txikitzeko

– 12 agina, xehatzeko

– Zatiak:• Sustraia: gordeta

• Koroa: ikusten dena

• Pulpa: sakonean hutsa11

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

FISIOLOGIA

FUNTZIOA: Elikagaien irensketa eta

mastekatzea

• Eginkizun nagusiak:

– Mastekatu: jakiak moztu eta xehatudigestio mekanikoa

– Listuztatu: jakiak eta listua nahaztuboloa osatu

• Boloa: injestioaorofaringeaHestegorria

12

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

FISIOLOGIA

Murtxikapenean parte hartzen dute:

1. Muskuluak

Mihia

– Muskulu maseteroak, tenporalak eta

pterigoideakbaraila igo eta jaitsi

– Muskulu milohioideak, genihioideak

eta digastrikoakbaraila behera eta

atzera

13

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

FISIOLOGIA

Murtxikapenean parte hartzen dute:

2. Gurinak

– Gurina parotidoak (2)listua likidoa

– Gurina sublingualak (2)listua

mukosoa

– Gurina submaxilarrak (2)listua

mukoserosoa

14

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AHOA

15

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

FARINGEA

Goialdean:

• Sudur hodiak

Behealdean:

• Laringea

• Hestegorria

16

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTEGORRIA

Faringea eta urdaila lotzen dituen eraztun gihartsuez osaturiko hodia da. Eraztunen mugimenduek elikadura urdailera bidaltzen dute.

25 zm-ko hodi bertikala

2 esfinter:

-Goikoa

-Behekoa

Behealden mukosa jariatzen da

17

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTEGORRIA

18

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTEGORRIA

FISIOLOGIA

Boloaren mugimendua:– Jariatze mukosoa

– Peristaltismoa: muskulu lehunaren uzkurdura

aktiboak

• Urdailan sartzen dahestegorriaren

beheko esfinterra

19

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTEGORRIA

20

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

URDAILA

Litro eta erdiko edukiera duen zakutxo baten antza du. Urdailaren sarrerari kardia deitzen zaio eta irteerari piloroa.

Bere funtzioa elikadura jaso eta digestioa egin

Zatiak: Kardias: gertuko zatiamukosaren jariaketa

Fundus: goiko zatiajasotzailea

Gorputza: zati handienaaz. kloridrikoa jariatu

Antro: urrutiko zatiapepsinogeno jariaketa21

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

URDAILA

FISIOLOGIA

2 esfinter ditu:

Goikoa: hestegorriaren behekoa

Behekoa: edo Pilorikoa

Barrualdea tolesdura eta mikrobiloak

kontaktuko gainaldea ↑(1 zm² batek 500 zm²

funtzionaletan bihurtzen dira)

22

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

URDAILA

23

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

URDAILA

• Jariaketaren berezitasunak:

• pH oso baxuaazidosia

• Jariatze bolumena: 2,5-3 l/egun

Konposaketa:

• Ura (%98)

• Gatzak

• HCl (hormetako zeluletan).

• Mukoproteinak (zelula mukosoak)

• Protienak zatitzeko entzimakpepsinogenoa

• Bit B12 garraitzeko Faktore Intrinsekoa

Jariaketaren erregulazioa: hormona

gastrikoasistema nerbioso

sinpatiko eta parasinpatikoa

Liseriketa mekanikoa: Boloa kimoan bihurtzen da.

Ja

ria

ke

ta

Eragin

mekanikoa

FISIOLOGIA

24

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

URDAILA

• Azidotasunak: bakterien sarrera ekiditzen du

• HClak: haragiaren fibrina eta kolagenoa bigundu egitendu.

• pH baxuak: Pepsinogenoa pepsinan bihurtzen da eta honek kolagenoa hautsi eta proteinak aminoazido eta peptidoetan bihurtzen du

• Muki babeslea jariatzen du: Epitelioa Hclarengandikbabesten du

• Mugimendu peristaltikoak: Janaria mugiarazi eta nahastuegiten du, birrinduz.

• Piloroa: Kimoa duodenora pasabidea kontrolatzen du

FISIOLOGIA

25

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE MEHEA

ANATOMIA

• 6-7 m luzera

1. ZATIAK:

-DUODENO:

-Area inguratzen du

-Ez du peritoneorik

-Sabeleko hormetara

Itsatsita dago

-Tolesdura ugari

xurgaketa erraztuz

26

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE MEHEA

2. ZATIAK:

-JEJUNO (6):

- Erdian kokatzen den

zatia da

-Sabelean inongo

loturarik gabe

-Peritoneoak eusten

du

-Hemen ere tolesdura

ugari daude

xurgaketaren efikazia

handituz27

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE MEHEA

3. ZATIAK:

-ILEONa (7):

-Azkenengo zatia da

-Sabelean libre

-Peritoneoak eusten

du

- Ia ez ditu

tolesdurarik

28

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE MEHEA

OSAKERA

1. KANPOKO SEROSA:

- edo mintza serosa

- peritoneoz osatuta

- ehun epiteliala

2. GERUZA MUSKULARRA:

- Kanpokoa: luzetarako disposaketa

- Nerbio zelulak: sistema autonomoa:

- Barrukoa: zirkularra

3. MEISSNER-en nerbio plexuasistema autonomoaren

bukaerak

4. MUKOSA-AZPIA: Ehun konektiboa. Odol eta linfa

hodiak kokatzen dira. Nebio zuntzak ere

5. MUKOSA:

- Mikrobiloak

• Gainazala handitzen du

• Funtzioaxurgaketa

29

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE MEHEA

FISIOLOGIA

Jariatzea:

– Jariatze zelulak

• Zelula kaliziformeak: mukosaepitelioa babestu

• Zelula epitelialak: entzimak (enterokinasak,

amilasak, peptidasa, disakaridasak eta lipasak)

• Babes zelulak: inmunoglobulinak A eta M

– Duodenoa

• Are eta gibelaren jariatzea (behazun besikularen

zehar)kimoaren neutralizazioa eta elikagaien

digestioaxurgatzea

• Mukosaren jariatzeahormonak: sekretina eta

pankreoziminaura, gatzen eta entzimen jariatzea

bultzatzen dute

• Propultsio mugimenduak30

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE LODIA

ANATOMIA

• ZATIAK:

1. ITSUA:

• Balbula ileozakala: ileon-

en jarraipena

2. KOLON: 4 zati:

• Goranzko kolon

• Zeharkako kolon

• Beheranzko kolon

• Kolon sigmoide

3. ONDESTEA:

• OSAKETA:

1. Geruza azpimukosaa:

linfozito ugari, fibroblastoak,

plasmozitoak, eta

makrofagoak bakterien

kontrola

2. Ez dago xurgaketarik → ez

ditu mikrobiloak

31

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE LODIA

FISIOLOGIA

1. Ur gehiena bertan xurgatzen da, gorotzak solidifikatuz

2. Heste lodiaren mugimenduak;

• Gorozkien pilaketan eta solidifokazioan laguntzen du

• Mugimendu luzeak dira

32

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

HESTE LODIA

FISIOLOGIA

1. Mugimenduen kontrolerako sistemak:

– Kontrol nerbiosoa:

• estimulu parasimpatikoa Uzkurduraren

maiztasuna areagotu

• estimulu simpatikoa Uzkurduraren maiztasuna

gutxitu

– Kontrol hormonala:

• Gastrina, kolezistokininak eta serotoninak

mugikortasuna bultatzen dute

• Glukagoiak eta sekretinak kolona erlaxatzen dute

2. Farmakoak:

– Morfina eta antzekoak mugikortasuna handitzen dute

– Espasmolitikoak eta antikolinergikoak kolona

erlaxatzen dute

3. Stress eta urduritasunak erlaxazioa eragiten dute

libratzea erraztuz

33

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AREA

ANATOMIA

• HOSTO ANTZEKO ORGANOA

• DUODENOAK INGURATZEN DU

• ZATIAK:

1.- Endokrinoa: hormonen sintesia Intsulina eta

glukagoia

2.- Exokrinoa: dudenora jariatzen diren sustantziak

ekoizten du

34

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA

Gibela:

• Gizakiaren gibelak 1.3-3 Kg-ko pisua dauka.

• Lau lobulutan banatuta dago, eta horietako bakoitza hainbat

segmentutan

Funtzioak

•Behazuna ekoizten du lopidoak liseritzeko

•Metabolismoaren erregulazioaz arduratzen da

•Babes sistemako proteina eta proteina plasmatiko gehienak

sintetizatzen ditu

•Gai desberdinen gordailua da; lipidoak,

proteinak, bitaminak, hormonak eta burdina metatzen dira

•Detoxifikazioaz eta gaien iraizpenaz arduratzen da35

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA

36

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERIKETAKO PROZESUAK

1. Ingestioa: Janaria barneratu ahotik

2. Liseriketa: Elikagaiak osagai sinpleetan bihurtzen duen prozesua da. Helburua xurgapena erraztea da.

3. Mugikortasuna: Liseri aparatuan gertatzen diren mugimenduak dira, liseriketa mekanikoa barne. Peristaltismoa eta segmentazioa.

4. Jariaketa: Liseri urinak ekoiztu eta jariatu

5. Xurgapena: Elikagaiak hodiaren mintza zeharkatzen dute odolera pasatuz.

6. Kanporatzea: Hondakinak uzkitik kanporatu

7. Erregulazioa: Sistema osoa koordinatu 37

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERIKETAKO PROZESUAK

PERISTALTISMOA

38

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERIKETAKO PROZESUAK

SEGMENTAZIOA

39

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

LISERIKETAKO PROZESUAK

URDAILAREN MUGIMENDUAK

40

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

FUNTZIOEN LABURPENA

41

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k

AMAIERA

42

Oin

arri B

iolo

gik

oa

k