LIJEKOVI KOJI UTIČU NA GLAVNE SISTEME ORGANA

BUBREG

( Uvod procitajte sami, mislim da vecinu toga vec znamo tako da to nisam ni pisala )

Lijekovi koji djeluju na bubreg

DIURETICI

Diuretici su lijekovi koji povećavaju izlučivanje Na+ i vode iz organizma putem bubrega. Njihovo primarno dejstvo je smanjenje reapsorpcije Na+ i Cl- iz filtrata, a sekundarno – povećano izlučivanje vode, srazmjerno povećanju ekskrecije NaCl. Opisani efekti se postižu :

- direktnim dejstvom na ćelije nefrona- indirektno, mijenjajući sastav filtrata

Diuretici koji direktno djeluju na ćelije nefrona ( izuzetak je spironolakton) ispoljavaju diuretski efekat u lumenu tubula, a da bi dospjeli do mjesta djelovanja moraju biti sekretovani u proksimalni tubul. Dijele se na:

- Diuretike Henleove petlje- Diuretike koji djeluju na distalni tubul- Diuretike koji djeluju na sabirne tubule i kanale

Diuretici Henleove petlje

-su najjaci diuretici, sposobni da izluče iz filtrata 15 – 25% natrij jona. Glavni predstavnik je FUROSEMID, a tu spadaju jos i bumetanid, piretanid, torasemid i etakrinska kiselina. Ovi lijekovi primarno djeluju na prošireni segment ascendentnog kraka Henleove petlje, smanjujući transport NaCl iz tubula u intersticijalno tkivo. Oni takodjer dilatiraju velike krvne sudove direktnim ili indirektnim putem, preko oslobađanja renalnog faktora, a dovode i do povećanog izlučivanja Ca i Mg i smanjenog izlučivanja mokraćne kiseline.

FARMAKOKINETIKA

Svi diuretici Henleove petlje dobro se resorbuju iz digestivnog trakta, a mogu se dati i intravenski. Oni dospijevaju na mjesto dejstva tako sto se sekretuju u izuvijanom dijelu proksimalnog tubula pomoću transportnog mehanizma za organske kiseline; dio koji se sekretuje, izlučuje se putem mokraće. nesekretovani dio metaboliše se u jetri. Dejstvo im počinje tokom prvog sata od oralne primjene, a dostiže maksimum za 30 minuta, ukoliko se ubrizgaju intravenski. Poluvrijeme eliminacije iz plazme im je oko 90 min, a diuretski efekat traje 3-6 sati, osim kod torasemida, koji ima duže poluvrijeme eliminacije i duže dejstvo, pa se može dati jednom dnevno.

KLINIČKA PRIMJENA DIURETIKA HENLEOVE PETLJE

Diuretici Henleove petlje se obično koriste (uz oprez!) u kombinaciji sa smanjenjem unosa soli u ishrani, a često i sa drugim vrstama diuretika, u terapiji prekomjernog zadržavanja soli i vode, kod :

- akutnog edema pluća- hronične srčane insuficijencije- ciroze jetre- nefrotskog sindroma- bubrežne insuficijencije.

Terapija hipertenzije (tiazidi obično imaju prednost za tu indikaciju), posebno kod bolesnika sa poremećajima bubrega.

Još jedna specifična primjena – u akutnoj terapiji hiperkalcemije, poslije nadoknade izgubljene tečnosti intravenskom infuzijom izotoničnog rastvora NaCl.

NEŽELJENI EFEKTI

Veoma čest neželjeni efekat je gubitak kalijuma, sa smanjenjem nivoa K u plazmi (hipokalijemija), kao i metabolička alkaloza, zbog izlučivanja H. Kod starijih osoba može doći i do hipovolemije i hipotenzije, sa kolapsom zbog naglog smanjenja volumena ekstracelularne tečnosti poslije profuzne diureze. Ostala neželjena dejstva su mučnina, alergijske reakcije te gubitak sluha.

Diuretici koji djeluju na distalni tubul

Tu spadaju tiazidi i srodni lijekovi. Glavni tiazid je BENDROFLUMETIAZID. Ostali su hidrohlorotiazid i ciklopentiazid. Lijekovi sličnog djelovanja su hlortalidon, indapamid, zipamid i metolazon.

Ova grupa lijekova pripada diureticima srednje jačine. Oni smanjuju aktivnu reapsorpciju Na i pratećeg Cl vezivanjem za elektroneutralni Na/Cl kotransportni sistem i na taj način blokiraju njegovo funkcionisanje. Prouzrokuju takodjer i značajan gubitak kalijuma; izlučivanje mokraćne kiseline i Ca je smanjeno; dok je izlučivanje Mg povećano. Može se javiti hipohloremička alkaloza. Tiazidi uzrokuju vazodilataciju i mogu prouzrokovati hiperglikemiju. Indapamid snižava krvni pritisak u subdiuretskim dozama.

FARMAKOKINETIKA

Tiazidi i srodni lijekovi primjenjuju se oralnim putem i dobro se resorbuju iz gastrointestinalnog trakta. Svi se izlučuju putem bubrega, uglavnom tubularnom sekrecijom.

Tiazidni diuretici kraćeg dejstva ( bendroflumetiazid, hidrohlortiazid, hlorotiazid i ciklopentiazid), postižu maksimalan efekat za 4-6 h, a dejstvo im traje 8-12 h. Trajanje dejstva hlortalidona je oko 48 h i zato se može davati na drugi dan.

KLINIČKA PRIMJENA TIAZIDNIH DIURETIKA

Hipertenzija Blaga srčana insuficijencija Izraženi refraktarni edemi U prevenciji kalkuloze kod idiopatske hiperkalciurije Nefrogeni dijabetes insipidus

NEŽELJENI EFEKTI

Glavni neželjeni efekti tiazida nastaju usljed njihovog dejstva na bubrege; medju njima, najvažniji je gubitak kalijuma.Ostala neželjena dejstva su metabolička alkaloza, hiperurikemija, hiperglikemija,povišenje holesterola u plazmi, impotencija kod muškaraca, reakcije preosjetljivosti te hiponatrijemija kao rijedak neželjeni efekat, koji može imati teže posljedice.

SPIRONOLAKTON

Ima ograničeno diuretsko dejstvo. Antagonist je mineralokortikoidnog hormona aldosterona. Spironolakton inhibira uticaj aldosterona na retenciju natrij jona i istovremeno smanjenje sekrecije kalij jona. On takodjer smanjuje i sekreciju H i izlučivanje mokraćne kiseline.

Ostali diuretici koji štede K imaju sličan efekat.

FARMAKOKINETIKA

Spironolakton se dobro resorbuje iz digestivnog trakta. Poluvrijeme eliminacije iz plazme iznosi samo 10 minuta, ali njegov aktivni metabolit kanrenon ima poluvrijeme eliminacije od 16 h. Spironolakton ne ispoljava dejstvo odmah, već postoji latntni period od nekoliko dana.

Kalijum kanrenoat se aplikuje parenteralno.

KLINIČKA PRIMJENA DIURETIKA KOJI ŠTEDE KALIJUM

U kombinaciji sa diureticima koji dovode do gubitka kalijuma (npr. tiazidi ili diuretici Henleove petlje), odnosno radi sprečavanja gubitka kalijuma, prije svega u slučajevima kada bi hipokalijemija bila posebno rizična (npr. kod bolesnika koji dobijaju digoksin ili amjodaron).

Koristi se u terapiji : - insuficijencije srca, gdje poboljšava preživljavanje - primarnog hiperaldosteronizma - sekundarnog hiperaldosteronizma prouzrokovanog cirozom jetre

NEŽELJENI EFEKTI

-su gastrointestinalni poremećaji, hiperkalijemija, metabolička acidoza, ginekomastija, poremećaj menstrualnog ciklusa, atrofija testisa a registrovani su i slučajevi peptičnog ulkusa.

TRIAMTEREN I AMILORID

-djeluju na sabirne kanaliće i kanale, na način što inhibišu reapsorpciju Na i smanjuju ekskreciju K. Amilorid blokira luminalne natrijumske kanale preko kojih djeluje aldosteron, i na taj način smanjue transport Na kroz bazolateralnu menmbranu.

Oba lijeka su umjereni urikozurici, tj.oni pokreću izlučivanje mokraćne kiseline. Važnost ovih diuretika leži u činjenici da štede K. Mogu se dati zajedno sa diureticima koji izazivaju gubitak K s ciljem održavanja bilansa kalijuma.

FARMAKOKINETIKA

Triamteren se dobro resorbuje iz gastrointestinalnog trakta. Dejstvo mu nastupa poslije 2 h i traje 12-16 h. Djelomično se metaboliše u jetri, a djelomično nepromjenjen izlučuje putem bubrega. Amilorid se slabije resorbuje, maksimalno dejstvo pokazuje nešto sporije (za 6 h) i traje oko 24 h. Najvećim dijelom se izluči nepromjenjen putem bubrega.

NEŽELJENI EFEKTI

-hiperkalijemija, metabolička acidoza, ospa na koži i gastrointestinalni poremećaji, koji se rijetko javljaju.

DIURETICI KOJI DJELUJU INDIREKTNO, PROMJENOM SASTAVA FILTRATA

-dovode do povećanja osmolarnosti ili sadržaja Na u filtratu.

Osmotski diuretici

To su farmakološki inertne supstance (npr.manitol) koje se filtruju preo glomerula, ali se nekompletno reapsorbuju, ili se uopšte ne reapsorbuju, preko nefrona. Njihovo dejstvo se pretežno ostvaruje u dijelovima nefrona koji su pasivno propustljivi za vodu ( proksimalni tubul, descendentni dio Henleove petlje i sabirni kanalići).

Glavno dejstvo osmotskih diuretika ogleda se u povećanju količine izlučene vode, i u manjoj mjeri izlučenog Na. Zbog toga nisu korisni u lijčenju stanja koje karakteriše retencija Na i terapijska primjena im je dosta ograničena. Pretežno se koriste za terapiju bolesnika sa povećanim intrakranijalnim i intraokularnim pritiskom i prevenciju akutne bubrežne insuficijencije. Liječenje povećanog intrakranijalnog i intraokularnog pritiska zasniva se na

povećanju osmolarnosti plazme supstancama koje ne prodiru u mozak i oko; rezultat je gubitak vode iz mozga i oka. ovo dejstvo se ne ostvaruje u bubrezima i efekat se gubi čim se diuretik izluči u mokraću.

Osmotski diuretici se obično daju intravenski. Neželjena dejstva su prolazno povećanje volumena ekstracelularne tečnosti, hiponatrijemija, glavobolja, mučnina i povraćanje.

DIURETICI KOJI DJELUJU NA PROKSIMALNU TUBUL

Inhibitori ugljene anhidraze povećavaju izlučivanje bikarbonata, Na, K i vode. Kao rezultat nastaje povećano izlučivanje alkalne mokraće i blaga metabolička acidoza. Ove supstance se ne koriste kao diuretici. Upotrebljavaju se za liječenje glaukoma i nekih tipova epilepsije. Glavni predstavnik je acetazolamid.

LIJEKOVI KOJI UTIČU NA pH URINA

Na-citrat i K-citrat metabolišu se tako da se katijoni izluče zajedno sa bikarbonatima i na taj način alkalizuju mokraću. Ovakva mokraća ima antibakterijski efekat, a takodjer smanjuje iritaciju ili zapaljenje urinarnog trakta. Alkalizacija je važna radi smanjenja kristalizacije nekih lijekova u mokraći.

Alkalizovanjem mokraće moguće je povećati izlučivanje lijekova, npr.salicilata i nekih barbiturata.Intravenski primjenjen natrij bikarbonat koristi se za liječenje akutnog trovanja salicilatima. pH urina moze se smanjiti amonij-hloridom.

LIJEKOVI KOJI UTIČU NA IZLUČIVANJE ORGANSKIH MOLEKULA

Metabolizam i izlučivanje mokraćne kiseline važni su u liječenju gihta. Dva glavna urikozurika su: PROBENECID i SULFINPIRAZON.

Probenecid je liposolubilni derivat benzoeve kiseline koji sprečava reapsorpciju urata u izuvijanom dijelu proksimalnog tubula i na taj način povećava njihovu ekskreciju. Poslije oralne aplikacije, dobro se resorbuje iz digestivnog trakta. Maksimalne koncentracije u plazmi postižu se za oko 3 sata.

Sulfinpirazon je snažan inhibitor reapsorpcije mokraćne kiseline u izuvijanom dijelu proksimalnog tubula.Resorbuje se iz digestivnog trakta, vezuje se u visokom procentu za proteine plazme i sekretuje na nivou izuvijanog dijela proksimalnog tubula.

Probenecid i sulfinpirazon blokiraju i sekreciju i reapsorpciju urata.

GASTROINTESTINALNI TRAKT

LIJEKOVI KOJI INHIBIRAJU ILI NEUTRALIŠU LUČENJE KISELINE U ŽELUCU

Glavna patološka stanja u kojima je korisno smanjiti sekreciju kiseline su peptički ulkus (duodenalni i želučani), refluks ezofagitis ( kod koga želudčani sok oštećuje jednjak) i Zollinger-Ellisonov sindrom.

Liječenje peptičnog ulkusa i refluks ezofagitisa obuhvata smanjenje sekrecije kiseline blokatorima H2 receptora ili inhibitorima protonske pumpe, i neutralizaciju već izlučene kiseline antacidima. Uz to, često se primjenjuje eradikacija H.pylori.

BLOKATORI HISTAMINSKIH H2 RECEPTORA

-inhibiraju sekreciju kiseline izazvanu djelovanjem histamina, gastrina i acetilholina; sekrecija pepsina takodjer se smanjuje sa smanjenjem zapremine želudačanog soka. Lijekovi koji se koriste u praksi su cimetidin, ranitidin, nizatin i famotidin.

FARMAKOKINETIKA I NEŽELJENA DEJSTVA

Pomenuti lijekovi se primjenjuju oralno i dobro se apsorbuju. Postoje preparati cimetidina i ranitidina za intramuskularnu i intravensku upotrebu. Kod ova dva preparata, dvije oralne doze dnevno, ili čak jedna doza pred spavanje, pokazuju dobru efikasnost. Famotidin i nizatidin se mogu koristiti samo jednom dnevno.

Neželjena dejstva se rijetko javljaju a to su proliv, nestabilnost, bolovi u mišićima, prolazna ospa i hipergastrinemija. Cimetidin ponekad izaziva ginekomastiju kod muškaraca a on također inhibira i citohrom P450 i može usporiti metabolizam velikog broja lijekova, uključujući oralne antikoagulanse i triciklične antidepresive.

INHIBITORI PROTONSKE PUMPE

Ovdje spadaju omeprazol, pantoprazol, lanzoprazol i rabeprazol.

FARMAKOKINETIKA I NEŽELJENA DEJSTVA

Omeprazol se primjenjuje oralnim putem, u obliku kapsula ispunjenih gastrorezistentnim granulama, jer se pri niskim vrijednostima pH brzo razgrađuje. Apsorpcijom dospjeva u krv, a potom u parijetalne ćelije i njihive kanaliće. Poluvrijeme eliminacije je oko 1 h, a dejstvo samo jedne doze traje 2-3 dana.

Neželjena dejstva su glavobolja, proliv, osip, vrtoglavica, konfuzije, impotencije, ginekomastije te bol u mišićima i zglobovima.

ANTACIDI

-neutrališu želudačnu kiselinu i tako povećavaju gastričnu pH vrijednost. Najčešće primjenjivani antacidi su soli magnezijuma i aluminijuma. Soli magnezijuma uzrokuju proliv, a soli aluminijuma opstipaciju, pa se njihova kombinacija može koristiti radi očuvanja normalne funkcije crijeva.

Neki od preparata antacida su : magnezijum-hidroksid, magnezijum-trisilikat, aliuminijum-hidroksid i natrijum-bikarbonat.

Alginati se ponekad kombinuju sa antacidima za liječenje refluks ezofagitisa.

LIJEČENJE INFEKCIJE IZAZVANE BAKTERIJOM HELICOBACTER PYLORI

Za eradikaciju H.pylori primjenjuje se kombinacija tri lijeka, obično omeprazol, amoksicilin i metronidazol. Koristi se i kombinacija: omeprazol, klaritromicin i amoksicilin, kao i tetraciklin, metronidazol i helati bizmuta.

LIJEKOVI KOJI ŠTITE SLUZNICU su helati bizmuta ( neželjena dejstva su mučnina, povraćanje, crna prebojenost jezika i stolice), sukralfat (neželjena dejstva su opstipacija, suha usta, mučnina, povraćanje, glavobolje, osipi), karbenoksolon i misoprostol ( neželjena dejstva su proliv i grčevi u trbuhu i kontrakcije uterusa).

POVRAĆANJE je fizički akt koji se završava snažnim izbacivanjem želudačnog sadržaja preko usta. često mu prethodi mučnina, a može biti praćen nagonima na povraćanje.

Najčešće se kao emetik koristi ipekakuana, koja djeluje lokalno na želudac.

Kao antiemetici koriste se :

- blokatori H1 receptora (npr.ciklizin, meklizin, cinarizin, prometazin)- muskarinski blokatori (npr.skopolamin)- blokatori 5-HT3 receptora (npr.ondansetron, granisetron, tropisetron i dolasetron)- blokatori D2 receptora ( npr.tietilperazin, metoklopramid)- kanabinoidi (npr.nabilon i dronabilon; neželjena dejstva su pospanost, vrtoglavica,

suvoća usta, promjene raspoloženja, halucinacije i psihotične reakcije)- blokatori neurokinina-1

MOTILITET GASTROINTESTINALNOG TRAKTA

Na motilitet digestivnog trakta utiču:

- purgativi, ubrzavajući pasažu sadržaja kroz crijeva;- supstance koje povećavaju motilitet glatkih mišića gastrointestinalnog trakta, bez

izazivanja defekacije;- antidijaroici, smanjujući motilitet; - spazmolitici, smanjujći motilitet

PURGATIVI

Prolaz hrane kroz crije može biti ubrzan na rame načine. To se postiže laksansima, omekšivačima stolice i nadražajnim purgativima.

Lijekovi koji povećavaju volumen crijevnog sadržaja i osmotski laksansi

U laksanse koji povećavaju volumen crijevnog sadržaja spadaju metilceluloza i neke biljne gume, npr. sterkulia, agar, mekinje i ljuska ispagule. Oni povećavaju zapreminu crijevnog sadržaja i tako ubrzavaju peristaltiku. Potrebno je nekoliko dana da ispolje dejstvo, ali im je dobra strana što nema neželjenih efekata koji ostavljaju teže posljedice.

U osmotske laksanse spadaju supstance koje se slabo apsorbuju - purgativne soli i laktuloza. Putem osmoze omogućavaju povecanje zapremine crijevnog soka, sto dovodi do ubrzane pasaže kroz tanko crijevo i dospijevanja u kolon veoma voluminoznog sadržaja.

Od soli se uglavnom upotrebljavaju Mg-sulfat i Mg- hidroksid. Ove soli su nerastvorljive; zadržavakući vodu povećavaju zapreminu stolice.

Kao omekivač stolice koristi se dokuzat natrijum.

Kao nadražajni purgativi koriste se bisakodil, natrijum pikosulfat i sena.

Lijekovi koji povećavaju motilitet gastrointestinalnog trakta su domperidon, metoklopramid i cisaprid.

ANTIDIJAROICI

Dijareja je učestalo izbacivanje tečnih stolica. Može imati brojne uzročnike, među kojima su infektivni agensi, toksini, anksioznost, lekovi, itd.

Dijareju prate povećan i motilitet gastrointestinalnog trakta i sekrecija, a smanjena je apsorpcija tečnosti, tako da dolazi do gubitka elektrolita (posebno Na+) i vode.

Liječnje teške akutne dijareje sprovodi se u tri etape:

• nadoknada tečnosti i elektrolita;

• primjena antiinfektivnih lekova;

• primjena antidijaroika.

Najvažniji lijekovi koji smanjuju crijevni motilitet su opijati i blokatori muskarinskih receptora. Kao antidijaroici, od opijata se koriste kodein, difenksilat i loperamid.

SPAZMOLITICI

Spazmolitici se primjenjuju kod sindroma iritabilnog creva i divertikuloze. Spazmolitičko dejstvo nastaje zbog inhibicije parasimpatikusa. Primjenjuju se propantelin i dicikloserin. Za dicikloserin se smatra da ima i dodatno, direktno relaksirajuće dejstvo na glatku muskulaturu.

Mebeverin, derivat rezerpina, ima direktno relaksirajuće dejstvo na glatku rnuskulaturu gastrointesrinalnog trakta.

LIJEKOVI ZA HRONIČNU UPALU CRIJEVA

Hronična upala crijeva obuhvata ulcerozni kolitis i Chronovu bolest (karakteriše je pojava granuloma u terminalnom ileumu i kolonu). Za liječenje hronične upale crijeva koriste se:

Glukokortikoidi Sulfasalazin

Sulfasalazin je kombinacija sulfonamida sulfapiridina i 5-aminosalicilne kiseline. 5-aminosalicilna kiselina je aktivna komponenta, koja se oslobađa u kolonu i ne apsorbuje

Nežljena dejstva su dijareja, preosetljivost na salicilate i intersticijalni nefritis. Sulfasalazin nije djelotvoran u akutnom stadijumu upale crijeva, ali je od koristi za prevenciju recidiva kod bolesnika u remisiji. takodjer se primjenjuje za liječenje artritisa.

Novija jedinjenja su mesalazin, olsalazin i balsalazid.

Kod teških oblika pomenutog oboljenja koriste se imunosupresivi azatioprin i 6-merkaptopurin.

LIJEKOVI KOJI SE KORISTE U TERAPlJI BOLESTI ŽUČNIH PUTEVA

Lijekovi koji se primenjuju u terapiji holesterolskih žučnih kamenaca

Najčešće oboljenje bilijarnog trakta je holesterolska holelitijaza, tj. formiranje holesterolskih kamenaca u žučnoj kesici. Lijekovi koji mogu rastvoriti nekalcifikovane kamence u žučnoj kesici su henodezoksiholna kiselina i ursodezoksiholna kiselina.

Lijekovi koji otklanjaju spazam žučnih puteva

Kretanje žučnih kamenaca niz žučne puteve može izazvati vrlo jake bolove, koji se moraju ublažiti. Morfin uspješno otklanja bol, ali ima neželjena lokalna dejstva - dovodi do spazma Odijevog sfinktera i povećava pritisak u žučnim putevima. Zato se daje prednost buprenorfinu. Petidin deluje na sličan način, mada relaksira druge glatke mišiće, ureter na primjer. Za otklanjanje bilijarnog spazma obično se koristi atropin, jer deluje spazmolitički. Nitrati značajno smanjuju intrabilijarni pritisak i otklanjaju spazam žučnih puteva.

ENDOKRINI PANKREAS

Langerhansova ostrvca luče insulin iz B-ćelija, glukagon iz A-ćelija i somatostatin iz D-ćelija.

Insulin

Insulin je glavni hormon koji kontroliše intermedijarni metabolizam, jer djeluje na jetru, mišiće i masno tkivo. Njegov ukupni efekat je da očuvva energetske materije tako što olakšava preuzimanje i deponovanje glukoze, aminokiselina i masti poslije obroka. Kratkoročno, on smanjuje nivo glikemije.

Dejstvo insulina na metabolizam ugljenih hidrata

Insulin utiče na metabolizam glukoze u većini tkiva, posebno u jetri, gdje inhibira glikogenolizu (razgradnju glikogena) i glukoneogenezu (sintezu glukoze iz supstanci koje ne pripadaju ugljenim hidratima), a stimuliše sintezu glikogena. On također povećava korištenje glukoze (glikoliza), ali ukupni efekat rezultira povećanjem depoa glikogena u jetri.

U mišićima, za razliku od jetre, preuzimanje glukoze je sporo i zapravo ograničava brzinu metabolizma ugljenih hidrata. Glavno dejstvo insulina je da poveća olakšani transport glukoze preko transportera nazvanog Glut-4 i da stimuliše sintezu glikogena i glikogenolizu.

Insulin povećava preuzimanje glukoze preko Glut-4 u masnom tkivu, kao i u mišićima, što povećava metabolizam glukoze. Jedan od glavnih krajnjih proizvoda metabolizma glukoze u masnom tkivu je glicerol, koji se esterifikuje sa masnim kiselinama i stvara trigliceride, čime utiče na metabolizam masti.

Dejstvo insulina na metabolizam masti

Insulin povećava sintezu masnih kiselina i triglicerida u masnom tkivu i u jetri. Inhibira lipolizu.Takodjer inhibira lipolitičko djelovanje adrenalina, hormona rasta i glukagona.

Dejstvo insulina na metabolizam proteina

Insulin stimuliše preuzimanje aminokiselina u mišić i povećava sintezu proteina. Također, smanjuje razgradnju proteina i inhibira oksidaciju aminokiselina u jetri.

MEHANIZAM DJELOVANJA

Insulin se vezuje za svoje receptore na površini ciljnih ćelija. Receptor je veliki transmembranski glikoproteinski kompleks koji se sastoji od dvije alfa i dvije beta subjedinice . Alfa subjedinice su potpuno van ćelije i svaka ima po jedno mjesto za vezivanje insulin, dok su beta subjedinice transmembranski protein sa aktivnošću tirozin-kinaze. U stanju mirovanja alfa subjedinice blokiraju beta subjedinice; kada se insulin veže za receptor, dolazi do konformacionih promjena i aktivacije beta subjedinica, koje djeluju jedna na drugu i na druge protein.

Glukagon

-sintetiše se uglavnom u A- ćelijama ostrvaca pankreasa, ali takodjer i u gornjem dijelu gastrointestinalnog trakta.

Jedan od glavnih fizioloških stimulusa za sekreciju glukagona je koncentracija aminokiselina u plazmi.

Glukagon povećava nivo glikemije i izaziva razgradnju masti i proteina. Također stimuliše razgradnju glikogena i glukoneogeneze, a inhibira sintezu glikogena i oksidaciju glukoze. Glukagon ubrzava rad srca i povećava snagu njegove kontrakcije.

KLINIČKA PRIMJENA GLUKAGONA

Glukagon može da se primjenjuje intramuskularno ili potkožno, kao i intravenski Liječenje hipoglikemije kod bolesnika bez svijesti Liječenje akutne srčane insuficijencije

KONTROLA GLIKEMIJE

Najvažniji regulatomi hormon je insulin. Povećana glikemija izaziva porast sekrecije insulina, dok snižena glikemija smanjuje lučenje insulina. Hipoglikemija koju izazove pretjerana doza insulina, ne sarno da smanjuje njegovu sekreciju već podstiče sekreeiju velikog broja hormona sa suprotnim dejstvom, uključujuć glukagon, adrenalin, glukokortikoide i hormon rasta. Sve to povecava glikemiju.

DIABETES MELLITUS

Diabetes mellitus je hronično metaboličko oboljenje koje karakteriše hiperglikemija- izazvana nedostatkom insulina. Hiperglikemija nastaje zbog nekontrolisanog oslobađanja glukoze iz jetre i samnjenog ulaska glukoze u poprečno-prugaste mišiće, uz smanjenu sintezu glikogena.

Postoje dvje vrste dijabetes melitusa:

dijabetes tipa 1 ( ranije poznat kao insulin-zavisni dijabetes mellitus) dijabetes tipa 2 (ranije poznat kao insulin-nezavisni dijabetes mellitus)

LIJEČENJE DIJABETES MELITUSA

Dijeta je glavni deo terapije (mada je se bolesnici teško pridržavaju), kombinovana sa fizičkim vježbanjem. Sredstva za oralnu primjenu koriste se za kontrolu simptoma hiperglikemije, kao i za smanjenje mikrovaskulamih komplikacija. Insulin postaje potreban onda kada tokom godina endogena sekrecija insulina dalje oslabi.

LIJEČENJE INSULINOM

Farmakokinetski aspekti i preparati insulina

Insulin se razgrađuje u digestivnom traktu, pa se mora primjenjivati parenteralno obično potkožno, ali se u hitnim stanjirna može primjeniti i intravenski ili intramuskularno.

Intraperitonealno ubrizgavanje insulina koristi se kod dijabetičara sa terminalnom bubrežnom insuficijencijom koji su na peritonealnoj dijalizi. Insulin se može apsorbovati preko pluća, pa inhalacija aerosola predstavlja perspektivni put primjene. Insuficijencija bubrega smanjuje potrebe za insulinom.

Jedan od glavnih problema pri upotrebi insulina jeste kako izbjeći velike promjene njegove koncentracije u plazmi, a time i glikemije. Da bi se to riješilo, postoje različiti preparati insulina, koji se razlikuju po vremenu postizanja rnaksimalnog efekta i trajanju dejstva. Rastvorljivi insulin izaziva brz i kratkotrajan efekt. Preparati insulina sa produženim djelovanjem prave se taloženjem insulina protaminom ili cinkom; tako nastaju fine, amorfne čestice ili relativno nerastvorljivi kristali, koji se ubrizgavaju u ob1iku suspenzije iz koje se insulin polahko apsorbuje. Takvi su preparati izofan insulin i suspenzije amorfnog ili kristalnog insulin cinka.

Insulin lizpro je analog insulina kod koga su lizin i prolin zamijenili mjesta. On deluje brže, ali kraće od prirodnog insulina, što omogućava bolesnicima da sebi daju injekciju neposredno prije obroka. Insulin glargin je drugi analog insulina, stvoren sa suprotnom namjerom, da se obezbjedi stalno bazalno dopremanje insulina i imitira fiziološka bazalna sekrecija insulina poslije obroka.

Koriste se različiti režimi doziranja. Uobičajeni režim za bolesnike sa tipom 1 dijabetesa jeste primjena kombinacije insulina sa kratkim i srednje dugim dejstvom, dva puta dnevno, prije doručka i prije večere. Intenzivni režimi mogu da poboljšaju kontrolu glikemije; to podrazumjeva više dnevnih injekcija insulina sa kratkim djelovanjem prije obroka, i insulinasa dugim dejstvom uveče ili kontinuiranu potkožnu infuziju insulina sa kratkim dejstvom pomoću pumpe.

Klinička upotreba insulina

Bolesnici sa dijabetesom tipa 1 zahtjevaju dugotrajno liječenje insulinom. Preparat sa srednje dugim dejstvom kombinuje se sa preparatom kratkog dejstva koji se uzima prije obroka.

Rastvorljivi insulin se koristi za urgentno liječenje hiperglikemije u toku dijabetesa. Mnogim bolesnicima sa dijabetesom tipa 2 na kraju insulin postane neophodan Kratkotrajno liječenje bolesnika sa dijabetesom tipa 2 ili stanja smanjenje tolerancije

glukoze za vrijeme stresnih događaja Tokom trudnoće insulin se koristi za liječenje gestacionog dijabetesa koji se ne može

kontrolisati samo dijetom Urgentno liječenje hiperkalijemije: insulin se daje sa glukozom da bi se snizio

ekstracelularni nivo kalijuma tako što će pospješiti njegov ulazak u ćelije

Neželjena dejstva Glavni neželjeni efekat insulina je hipoglikemija.

ORALNI HIPOGLIKEMICI

Glavni oralni hipoglikemici su metformin, derivati sulfoniluree i drugi lijekovi koji djeluju na receptor za sulfonilureu kao i nedavno uvedeni glitazoni.

Metformin ima poluvrijeme eliminacije od oko 3 sata a izlučuje se neizmjenjen u urinu. Neželjena dejstva su dozno-zavisni gastrointestinalni poremećaji, laktička acidoza – rijedak ali smrtonosan efekat pa metformin ne treba primjenjivati kod bolesnika sa oštećenjem bubrega ili jetre, respiratornom insuficijencijom ili šokom. Metformin se koristi kod bolesnika sa dijabetesom tipa 2. On ne stimuliše apetit, ne izaziva hipoglikemiju i može se kombinovati sa derivatima sulfoniluree, glitazonima ili insulinom.

Derivati sulfoniluree i drugi lijekovi koji stimulišu sekreciju insulina (npr. tolbutamid, glibenklamid, nateglinid) mogu izazvati hipoglikemiju ( koja stimuliše apetiti i dovodi do porasta tjelesne mase). Djeluju samo ako su B-ćelijeu funkcionalnom stanju. Blokiraju ATP- senzitivne kalijumske kanale u B-ćelijama.

Tiazolidindioni ( glitazoni) - povećavaju osjetljivost na insulin i smanjuju glikemiju kod dijabetes tipa 2. Oni mogu izazvati povećanje tjelesne mase i edeme.

Akarboza, inhibitor alfa-glukozidaze, koristi se kod bolesnika sa dijabetesom tipa 2 koji nisu postigli odgovarajuću kontrolu glikemije samo dijetom ili kombinacijom dijete i nekog drugog lijeka. Neželjena dejstva su pojava gasova, tečne stolice, dijareje, bol u trbuhu i nadimanje.

GOJAZNOST

Gojaznost je multifaktorijalni poremećaj bilansa energije u kome je unos kalorija hronično veći od potrošnje. Karakteriše se velikim indeksom tjelesne mase koji se dobije tako što se masa u kilogramima podijeli sa kvadratom tjelesne visine u metrima.

Gojaznost je primarno poremećaj energetskog bilansa, čiji detalji nisu jasni, ali mogu uključiti sljedeće:

smanjeno stvaranje i osjetljivost na leptin ili druge senzore depoa masti nedostatke u hipotalamičkim neuronskim sistemima koji reaguju na leptin ili druge

senzore depoa masti nedostatke u sistemima koji kontrolišu potrošnju energije , smanjenu metaboličku

potrošnju energije, smanjena termogeneza u masnim ćelijama doprinos genetskih faktora

Pažljivo regulisana dijeta i fizičko vježbanje predstavljaju glavni terapijski pristup gojaznosti, ali su sve većem broju bolesnika potrebni i lijekovi. Do danas, samo za dva lijeka je pokazano da mogu zaista da smanje tjelesnu masu gojaznih osoba : orlistat ( koji smanjuje apsorpciju masti tako što sprečava razgradnju masnih sastojaka hrane u gastrointestinalnom traktu. Neželjena dejstva su grčevi u stomaku, gasovi sa nekontrolisanim pražnjenjem crijevnog sadržaja, krčanje crijeva i masne fleke na rublju) i sibutramin ( koji je inhibitor centara u mozgu koji stimulišu unos hrane).

ŠTITNA ŽLIJEZDA

Štitna žlijezda luči tri glavna kormona: tiroksin, trijjodtironin i kalcitonin.

LIJEKOVI KOJI SE KORISTE KOD OBOLJENJA ŠTITNE ŽLIJEZDE

HIPERTIREOIDIZAM

-može da se liječi farmakološki ili hirurški. Hirurški zahvat se primjenjuje samo ako postoje mehanički problem usljed pritiska na traheju.

Radioaktivni jod je sredstvo prvog izbora u liječenju hipertireoidizma. Ima poluživot od 8 dana, radioaktivnost nestaje poslije 2 mjeseca. Uzima se peroralno ili intravenski. Najbolje ga je izbjegavati kod djece i trudnica, zbog potencijalne opasnosti od oštećenja fetusa. Tioureileni – koriste se karbimazol, metimazol i propiltiouracil. Smanjuju oslobađanje tireoidnih hormona iz žlijezde i prouzrokuju postepeno ublažavanje znakova i simptoma tireotoksikoze, tako da se brzina bazalnog metabolizma i frekvencija pulsa normalizuju tokom 3-4 nedjelje. Daju se peroralno.

Karbimazol se brzo prevodi u metimazol. Metimazol se raspodjeljuje u tjelesnoj tečnosti i ima plazmatsko poluvrijeme eliminacije od 6-15 sati.

Metimazol i propiltiouracil prolaze kroz placentu i takodjer se pojavljuju u mlijeku.Neželjeni efekti su granulocitopenija, osip po koži, glavobolja, mučnina, žutica kao i bol u zglobovima.

Jod, dat peroralno u visokim dozama, prolazno smanjuje sekreciju tireoidnih hormona i prokrvljenost žlijezde.

Ostali lijekovi koji se koriste za hipertireoidizam su antagonisti beta adrenergičnih receptora, kao sto je propranolol, zatim gvanetidin i glukokortikodi.

HIPOTIREOIDIZAM

Ne postoje lijekovi koji specifično povećavaju sintezu ili oslobađanje tireoidnih hormona. Jedino efikasno sredstvo za liječenje hipotireoidizma su sami tireoidni hormoni. Tiroksin i trijodtironin su u tom smislu na raspolaganju i daju se perorlno. Tiroksin je lijek izbora, dok se trijodtironin čuva za rijetke slučajeve miksedemske kome.Neželjeni efekti su napad angine pectoris, srčane aritmije ili srčana insuficijencija.

REPRODUKTIVNI SISTEM

Estrogene sintetišu jajnici i placenta, i u manjoj mjeri testis i kora nadbubrega. Početna supstanca za sintezu estrogena je holesterol. Kod ljudi postoje tri glavna endogena estrogena –estradiol, estron i estriol. Estradiol je najjači i najvažniji estrogen kojeg luči jajnik.Brojni preparati estrogena ( za oralnu, tansdermalnu, intramuskularnu, implantacionu ili lokalnu primjenu) koriste se za veliki broj indikacija. Oni obuhvataju kako prirodne ( estradiol, estriol) , tako i sintetske estrogene ( mestranol, etinilestradiol, stilbestrol). Estrogeni se koriste kao pojedinačni agensi ili u kombinaciji sa progestagenom.

KLINIČKA PRIMJENA ESTROGENA

Supstituciona terapija: -primarna disfunkcija jajnika -sekundarna disfunkcija jajnika

Kontracepcija Karcinom prostate i dojke

I prirodni i sintetski estrogeni dobro se apsorbuju u gastrointestinalnom traktu. Većina estrogena efikasno se apsorbuje sa kože i mukoznih membrane. Zbog toga se oni mogu aplikovati lokalno u vaginu u obliku krema ili masti za lokalnu upotrebu. Preko mokraće, prirodni estrogeni se izlučuju u vidu glukuronida i sulfita.Neželjeni efekti estrogena uključuju bolnu osjetljivost dojki, mučninu, povraćanje, anoreksiju, retenciju soli i vode, što dovodi do edema. Ukoliko se daju osobama muškog spola, estrogeni izazivaju feminizaciju.

ANTIESTROGENI

Antiestrogeni su komepetitivni antagonisti prirodnih estrogena. Tu spadaju tamoksifen i klomifen. Tamoksifen se koristi u terapiji estrogen zavisnog raka dojke . Klomifen indukuje ovulaciju inhibicijom negativne povratne sprege na hipotalamus i prednji režanj hipofize. Razvijeni su i selekivni preparati koji su u nekim tkivima agonisti, dok su u drugim antagonisti estrogenskih receptora.Jedan takav preparat je raloksifen, koji se koristi u prevenciji i liječenju osteoporoze . On također sprečava nastanak raka dojke.

PROGESTAGENI

Prirodni progestacioni hormon je progesteron. Luči ga žuto tijelo u drugoj polovini menstrualnog ciklusa, a placenta tokom trudnoće. Male količine ovog hormona se luče i od strane testisa i kore bubrega.

Postoje dvije osnovne grupe progestagena:

Prirodni hormon (progesteron) i njegovi derivati (npr. hidroksiprogesteron, medroksiprogesteron, dihidrogesteron). Progesteon je neaktivan ako se uzme oralno, zato

što se poslije resporpcije metaboliše u jetri. Ostali preparati su pogodni za oralnu ili intramuskularnu administraciju a mogu se i aplikovati preko vagine i rektuma.

Derivati testosterona (npr. noretisteron, norgestrel, etinodiol) mogu se davati per os. Novi progestageni, koji se koriste kao kontraceptivna sredstva su dezogestrel i gestodon. Neželjeni efekti su akne, depresija i probojno krvarenje.

Neželjeni efekti progestagena su akne, retencija tečnosti, promjena tjelesne težine, depresija, poremećaji libida, bolna osjetljivost dojki, premenstrualni simptomi, nepravilni menstrualni ciklusi i prestanak krvarenja.

ANTIPROGESTAGENI

Mifepriston je parcijalni agonist progesteronskih receptora. Povećava osjetljivost uterusa na dejstvo prostaglandina. Daje se oralnim putem, a poluživot u plazmi je 21 dan. Koristi se kao farmakoterapijska alternative hirurškom prekidu trudnoće.

KLINIČKA PRIMJENA PROGESTAGENA I ANTIPROGESTAGENA

Progestageni

Kontracepcija - Sa estragenom u kombinovanoj kontraceptivnoj piluli.- U vidu progesteronske kontraceptivne pilule.- Kao progesteronska kontracepcija za intramuskularnu ili supkutanu primjenu- Kao dio intrauterinog kontraceptivnog sistema.

U dugoročnoj hormonskoj substitucionoj terapiji, kod žena sa intaktnim uterusom, u kombinaciji sa estrogenom.

Kod endometrioze. Kao lijek druge ili treće linije kod karcinoma dojke, kao i kod karcinoma endometrijuma

i karcinoma bubrega.

Antiprogestageni

Prekid trudnoće lijekovima: mifepriston, u kombinaciji sa prostaglandinom (npr. gameprost).

NEUROENDOKRINA KONTROLA MUŠKOG REPRODUKTIVNOG SISTEMA

ANDROGENI

Primarna funkcija testosterone je održavanje spermatogeneze, odnosno fertilnosti. Testosteron je također važan u sazrijevanju spermatozoida. Putem povratne sprege, on utiče na prednji režaj hipofize u smislu povećanja osjetljivosti na GnRH i tako utiče na sekreciju LH/ICSH.

Testosteron je glavni prirodni androgen. Mehanizam dejstva je preko intracelularnih receptora. Sam testosteron može se davati u vidu potkožnih implantata. Njegovi različiti estri (npr. enantat i propionat) daju se u obliku intramuskularne depo injekcije. Testosteron undekanoat i mesterolon mogu se davati i oralnim putem. Ukoliko se primjeni oralnim putem, testosterone se brzo metaboliše u jetri. Zbog toga se najviše daje u vidu injekcije.

Neželjeni efekti pri upotrebi androsterona ogledaju se u smanjenom oslobađanju gonadotropina, što za posljedicu ima neplodnost i retenciju vode i soli, a zatim i nastajanje edema. Androgeni nepovoljno utiču i na rast djece, mogu uzrokovati pojavu akni i maskulinizaciju kod djevojčica.Androgeni (preparati testosterona) koriste se u hormonskoj supstitucionoj terapiji kod disfunkcije testisa.

ANABOLIČKI STEROIDI

Androgeni se mogu modifikovati s ciljem potenciranja anaboličkih i smanjenja nekih drugih efekata. Ovi anabolički steroidi (npr. nandrolon, stanozolol) povećavaju sintezu proteina i stimulišu razvoj muskulature, a time i tjelesne mase. Koriste se za smanjenje svraba kod hronične opstrukcije žučnih kanala i u terapiji kod nekih formi aplastične anemije. Mogu imati ulogu i u liječenju stanja teške iscrpljenosti i opšteg slabljenja a isto tako mogu poboljšati apetit i popraviti opšte stanje. Koriste se i kod hormonski zavisnog metastatskog karcinoma dojke. Moguća je pojava neželjenih efakata, posebno holestatske žutice. Anabolički steroidi se koriste i kod sportista rai povećanja snage i atletskih sposobnosti. Neželjena dejestva uključuju atrofiju testis, sterilitet i ginekomastiju kod muškaraca, a kod žena inhibiciju ovulacije, produbljenje glasa, alopeciju i akne.

ANTIANDROGENI

I estrogen i progesteron imaju antiandrogenu aktivnost, estrogen uglavnom inhibira sekreciju gonadotropina, a progesterone stupa u kompeticiju sa androgenima u ciljnim organima.

CIPROTERON je derivate progesterone i ima slabu progestacionu aktivnost. Koristi se kao pomoćno sredstvo u liječenju karcinoma prostate. Koristi se i u terapiji preranog puberteta kod dječaka, kao i u liječenju maskulinizacije i akni kod žena. FLUTAMID je nesteroidni antiandrogen koji se koristi zajedno sa GnRH u liječenju karcinoma prostate. Finasterid inhibira enzim 5alfa-reduktazu koja pretvara testosteron u dihidrotestosteron Dihidrotestosteron ima veći afinitet od testosterona za androgene receptore u prostati. Dobro se resorbuje poslije oralne primjene, ima poluvrijeme eliminacije od oko 7 sati, i izlučuje se urinom i fecesom. Koristi se u liječenju benigne hiperplazije prostate, mada antagonisti alfa 1 adrenergičkih receptora terazosin ili tamsoluzin imaju veći efekat.

OSLOBAĐAJUĆI HORMON ZA GONADOTROPINE: AGONISTI I ANTAGONISTI

GnRH je dekapeptid koji kontroliše sekreciju FSH i LH u prednjem režnju hipofize. Sekrecija GnRH je pod kontrolom nervnih impulsa iz drugih dijelova mozga i negativnog povratnog uticaja spolnih hormona.

DANAZOL je sintetski steroid koji inhibira oslobađanje GnRH, a time i gonadotropina ( LH i FSH) i zato smanjuje sintezu estrogena u jajnicima. Kod muškaraca smanjuje sintezu androgena i spermatogenezu. Može se uzimati peroralno, a metaboliše se u jetri. Danazol se koristi u stanjima koja zavise od dejstva spolnih hormona, kao što su endometrioza, displazija dojke, ginekomastija. Primjenjuje se i za ublažavanje napada pri oticanju kod teške i rijetke bolesti koja se naziva nasljedni angioedem. Neželjeni efekti su gastrointestinalne smetnje, povećanje tjelesne mase, retencija tečnosti, vrtoglavica, grčevi u mišićima i glavobolja.

KLOMIFEN je antagonist estrogena koji stimuliše oslobađanje gonadotropina inhibicijom negativnog povratnog dejstva endogenih estrogena; koristi se u liječenju neplodnosti .

Sintetski GnRH se naziva GONADORELIN . Sintetisani su brojni analozi GnRH, kako agonisti ( buserelin,leuprorelin, goserelin i nafarelin), tako i antagonisti.

Agonisti GnRH, dati supkutanom infuzijom u intervalima koji oponašaju fiziološku sekreciju GnRH, stimulišu oslobađanje gonadotropina i indukuju ovulaciju. Višekratna primjena, u obliku nazalnog spreja ili depo preparata, stimuliše prolazno oslobađanje gonadotropina, ali ga i inhibira. Analozi GnRH koji se daju u ovom obliku izazivaju supresiju različitih stanja koja zavise od spolnih hormona, kao sto su: karcinomi dojke i prostate, endometrioza (tkivo endometrijuma van materične šupljine), i fibrome materice, kada oni izazivaju anemiju usled menoragije. Kontinuirana upotreba, inhibira spermatogenezu i ovulaciju, što daje mogućnost da GnRH analozi mogu biti korisni kao kontraceptivna sredstva. GnRH agoniste koriste specijalisti za liječenje neplodnosti. Neželjeni efekti agonista GnRH kod žena mogu nastati kao posljedica hipoestrogenizma, što uzrokuje menopauzalne simptome i gubitak kosti.

GONADOTROPINI I NJIHOVI ANALOZI

Gonadotropini ( FSH, LH i HCG) su glikoproteini koji se luče u prednjem režnju hipofize ili u horionu i placenti.Veća količina gonadotropina prisutna je u mokraći žena nakon menopauze.Gonadotropini se ekstrahuju iz urina trudnih žena ili žena u menopauzi. Postoji također i rekombinantni FSH ( folitropin). Preparati gonadotropina se primjenjuju parenteralno. Koriste se za liječenje neplodnosti uzrokovane izostajanjem ovulacije koja je rezultat hipopituitarizma ili je posljedica terapije klomifenom. Također se koriste za indukciju ovulacije radi omogućavanja prikupljanja jajnih ćelija za in vitro oplodnju i reimplantaciju u materičnu šupljinu kod žena čija je neplodnost

izazvana mehaničkom opstrukcijom jajovoda. Gonadotropini se također mogu koristiti kod muškaraca sa neplodnošću uzrokovanom malim brojem spermatozoida.

LIJEKOVI KOJI SE KORISTE ZA KONTRACEPCIJU

Postoje dvije vrste oralnih kontraceptivnih sredstava : Kombinacije estrogena i progestagena ( kombinovana pilula) Sam progestagen ( pilule koje sadrže samo progesteron)

Kombinovana pilula-sadrži estrogen i progesteron. Uzima se 21 dan uzastopno, a zatim se pravi pauza od 7 dana, što izaziva krvarenje usljed prekida primjene hormona. Način djelovanja je sljedeći: estrogen inhibira oslobađanje folikulostimulirajućeg hormona (FSH) , a stoga i razvoj folikula. Progestogen inhibira oslobađanje luteinizirajućeg hormona (LH), a stoga i ovulaciju, čineći cervikalnu sluz nepovoljnom sredinom za spermatozoide. Zajedno, oni činne endometrijum nepodobnim za implantaciju.

Nedostaci: povećanje telesne težine, mučnina, promjene raspoloženja i pigmentacija kože. Ozbiljni neželjeni efekti su rijetki. Kod malog procenta žena javlja se reverzibilna hipertenzija. Kombinovane pilule značajno ublažavaju menstrualne tegobe a mogu se izbjeći i neželjene trudnoće.

Pilule koje sadrže samo progesteroneLijekovi koji se koriste u ovim pilulama su noretisteron, levonorgestrel i etinodiol. Pilule se uzimaju svakodnevno, bez prekida. Djeluju na cervikalnu sluz, koja postaje nepogodna za spermatozide. Razlikuje se od kombinovane pilule po tome što je kontraceptivni efekat manje pouzdan i uglavnom je rezultat promjena na cervikalnoj sluznici. Neredovna krvarenja su česta.

Lijekovi koji stimulišu uterus su oksitocin ( kontrahuje uterus, a izaziva i kontrakciju mioepitelnih ćelija mliječne žlijezde što za posljedicu ima nekontrolisano isticanje mlijeka iz alveola i kanala), ergometrin i prostaglandini tipa E i F.

Ergometrin se može koristiti za liječenje postpartalnih hemoragija. Karboprost se može koristiti kada pacijenti ne reaguju na ergometrin.

Preparat koji sadrži i ergometrin i oksitocin koristi se tokom trećeg porođajnog doba; ova dva agensa se tkođer zajedno mogu upotrijebiti prije hirurške intervencije, u cilju kontrole krvarenja nastalog zbog nekompletnog abortusa.

Dinoproston se daj eekstraamnionskim putem za kasni terapijski prekid trudnoće, a u obliku vaginalnog gela za sazrijevanje grlića i indukciju porođaja. Gameprost se koristi kao alternativa hirurškog prekida trudnoće. Neželjena dejstva mogu biti bol u materici, mučnina i povraćanje.

Lijekovi koji inhibiraju kontrakcije uterusa su npr. ritodrin ili salbutamol. Njima se porođaj može odložiti do 48 sati, što ostavlja dovoljno vremena za davanje glukokortikoida majci u cilju

sazrijevanja fetalnih pluća i smanjivanja respiratornog distresa novorođenčeta. Inhibitori ciklooksigenaze (nor.indometacin) sprečavaju porođaj, ali mogu ispoljiti štetna dejstva na plod.

Atosiban je antagonist oksitocinskih receptora. Daje se u intravenskom bolusu, a zatim u infuziji, tokom najviše 48 sati. Neželjeni efekti obuhvataju simpotome vazodilatacije, mučninu, povraćanje, hiperglikemiju i ospu.

METABOLIZAM KOSTI

LIJEKOVI KOJI SE KORISTE ZA LIJEČENJE POREMEĆAJA KOSTIJU

Bisfosfonati

Glavni bisfosfonati koji se primjenjuju u kliničkoj praksi su alendronat i risedronat. Ostali su dinatrijum etidronat, dinatrijum pamidronat i natrijum klodronat.

Bisfosfonati se daju per os i slabo se resorbuju. Oko 50% doze se akumulira na mjestima koštane mineralizacije, gdje mogu ostati mjesecima, pa i godinama, dok se kost ne resorbuje. Slobodna frakcija ovih lijekova se neizmjenjena izlučuje preko bubrega. Resorpcija im je otežana u prisustvu hrane, posebno mlijeka, pa se daju na prazan stomak.

Klinička upotreba bisfosfonata Pagetova bolest Hiperkalcemija uzrokovana malignim procesima Prevencija ili liječenje postmenopauzalne osteoporoze Prevencija ili liječenje osteoporoze izazvane glukokortikoidima Liječenje malignih metastaza u kostima

Neželjeni efekti uključuju gastrointestinalne poremećaje i povremeno bolove u kostima. Pojavljuju se povremeno i peptički ulkusi. Alendronat može izazvati upalu sluznice jednjaka. Dinatrijum etidronat može povećati rizik od fraktura, zahvaljujući smanjenoj kalcifikaciji kostiju, što se može ublažiti ako se daje ciklično.

PREPARATI NA BAZI ESTROGENA

Raloksifen je agonist estrogenskih receptora u kostima i kardiovaskularnom sistemu, ali je antagonist tih receptora u mliječnim zlijezdama i uterus. Izaziva dozno zavisno povećanje osteoblastne i smanjenje osteoklastne aktivnosti. Dobro se resorbuje u gastrointestinalnom traktu

i pri prvom prolasku kroz jetru biva konjugiran sa glukuronidima. Poluvrijeme eliminacije mu iznosi oko 32 sata. Uglavnom se izlučuje fecesom. Neželjeni efekti su navale vrućine i grčevi u nogama. Mnogo ozbiljniji neželjeni efekat je venska tromboembolija.

VITAMIN D I PARATHORMON

Hipoparatireoidizam se liječi vitaminom D, dok je za akutni hipoparatiroidizam potrebno korištenje intravenskog Ca2+ i preparata vitamina D za parenteralnu primenu. Najčešći preparati vitamina D koji se koriste u kliničkoj praksi su ergokalciferol (vitamin D), kao i alfakalcidol i kalcitrol Svi se oni mogu dati per os i dobro se resorbuju u digestivnom traktu. Preparati vitamina D su liposolubilni i žučne soli su neophodne za njihovu resorpciju. Isto tako, postoje i forme kalciferola za parenteralnu primjenu. Poluvrijeme eliminacije mu iznosi oko 22 sata, ali se vitamin D također može naći u masnom tkivu mjesecima. Glavni način eliminacije je putem fecesa.

Klinička primjena vitamin D Stanja deficit : prevencija i liječenje različitih oblika rahitisa, osteomalacije i manjka

vitamin D usljed malapsorpcije i bolesti jetre. Hipokalcemija uzrokovana hipoparatireoidizmom Osteodistrofija kod hronične bubrežne insuficijencije usljed nemogućnosti sintetisanja

kalcitrola

Koncentracija Ca2+ u plazmi treba da se prati tokom terapije vitaminom D.

Prekomjeran unos vitamin D uzrokuje hiperkalcemiju, opstipaciju, depresiju, slabost i umor. Tkođer, jedan od neželjenih efekata je i smanjenje koncentrisanja urina što dovodi do poliurije i polidipsije.

KALCITONIN

Preparati koji se koriste u kliničke svrhe su kalcitonin i salkatonin ( sintetski kalcitonin od lososa). Kalcitonin se daje supkutano ili intramuskularno i na mjestu ubrizgavanja može se pojaviti inflamatorini process. Također se može primijeniti i intranazalno. Njegovo poluvrijeme eliminacije je 4-12 minuta, ali dejstvo traje znatno duže.

Klinička upotreba kalcitonina/alkatonina Hiperkalcemija ( npr.kod malignih procesa) Pagetova bolest kosti ( smanjuje bol i neke neurološke komplikacije) Postmenopauzalna i osteoporoza izazvana kortikosteroidima

Neželjeni efekti uključuju mučninu i povraćanje. Može se javiti i crvenilo lica, kao i osjećaj trnjenja u rukama i neprijatan okus u ustima.

SOLI KALCIJUMA U terapijske svrhe koriste se kalcijum glukonat i kalcijum laktat ( preparati za oralnu primjenu). Kalcijum glukonat se može dati i intravenskim putem; intramuskularno se ne upotrebljava, jer izaziva lokalnu nekrozu. Postoji i preparat hidroksiapatita koji se daje peroralno.

Klinička primjena kalcijumovih soli Nedostatak u ishrani Hipokalcemija uzrokovana hipoparatiroidizmom ili lošom apsorpcijom ( intravenski za

akutnu tetaniju) Kalcijum karbonat je antacid. Loše se resorbuje i vezuje se za fosfate u crijevima. Koristi

se kod pacijenata sa hiperfosfatemijom uzrokovanom bubrežnom insuficijencijom Prevencija i liječenje osteoporoze ( često zajedno sa estrogenom, bisfosfonatima,

vitaminom D i kalcitoninom) Srčane aritmije uzrokovane teškom hiperkalijemijom

Poslije oralne primjene, kalcijumove soli izazivaju gastroinestinalne smetnje. Intravenska primjena zahtjeva poseban oprez, posebno kod pacijenata koji uzimaju kardiotoničke glikozide.