LIÊN QUAN GIỮA DẠNG BÀO CHẾ VÀ TÁC DỤNG THUỐC

ĐỐI TƯỢNG: BS YHCT

MUÏC TIEÂU

1. Trình baøy ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc daïng baøo cheá

ñeán söï giaûi phoùng hoaït chaát vaø söï haáp thu thuoác

2. Trình baøy ñöôïc ñaëc ñieåm taùc duïng cuûa caùc daïng

thuoác ñoâng döôïc thöôøng söû duïng

3. Trình baøy ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc phöông phaùp cheá

bieán döôïc lieäu ñeán taùc duïng cuûa thuoác

4. Trình baøy vai troø cuûa cuûa caùc phuï lieäu thöôøng duøng

trong cheá bieán döôïc lieäu ñoái vôùi taùc duïng cuûa thuoác

ĐỊNH NGHĨA

Daïng baøo cheá laø hình thöùc trình baøy cuûa döôïc chaát

ñeå ñöa hoaït chaát vaøo cô theå vôùi muïc ñích phaùt huy toát

nhaát hieäu quaû phoøng vaø trò beänh, ñoàng thôøi phaûi

thuaän tieän cho vieäc baûo quaûn, vaän chuyeån.

Söï khaùc bieät veà taùc duïng ñieàu trò giöõa caùc daïng baøo

cheá laø:

•* Thaønh phaàn taù döôïc (tính chaát lyù hoùa, ñoä oån ñònh,

khaû naêng haáp thu, khaû naêng giaûi phoùng hoaït chaát )

•* Kyõ thuaät baøo cheá (sinh khaû duïng cuûa thuoác )

CÁC DẠNG BÀO CHẾ TÂN DƯỢC

THUỐC DÙNG ĐƯỜNG UỐNG

Laø daïng thuoác duøng qua ñöôøng tieâu hoùa.

Raén (vieân, boät, coám…)

Loûng (thuoác nöôùc, röôïu, siro…)

Ưu điểm: ñôn giaûn, thuaän tieän

Khuyết điểm:

- Ảnh hưởng do ñoä pH cuûa moâi tröôøng

- Chòu taùc ñoäng cuûa heä thoáng enzym, vi khuaån

- Bò chuyeån hoùa qua gan laàn ñaàu

DẠNG THUỐC LỎNG

Bao gồm dung dòch, potio, siro, hoãn dòch, nhuõ töông

Ưu điểm:

Khaû naêng haáp thu nhanh ( sinh khaû duïng cao hôn daïng

raén )

Khuyết điểm:

- Döôïc chaát ít oån ñònh

- Coàng keành neân khoù chuyeân chôû.

Cần nhớ:

Thuoác coù ñoä nhôùt cao thì toác ñoä haáp thu chaäm

DẠNG THUỐC RẮN

Bao gồm boät, nang (tinh boät, gelatin, meàm), vieân neùn

(ngaäm, ñaët döôùi löôõi, nhai, suûi boït, ñaët aâm ñaïo, vieân

taùc duïng keùo daøi)

Taùc duïng cuûa thuốc phuï thuoäc:

- Kyõ thuaät baøo cheá

- Đoä tan cuûa döôïc chaát.

Ưu điểm:

- Đôn giaûn, tieän dụng

- Dễ vận chuyển

Khuyết điểm:

- Haáp thu chaäm hôn daïng loûng

THUỐC DÙNG ĐƯỜNG TIÊM

Thuoác tieâm ôû daïng loûng, ñöa vaøo cô theå baèng ñöôøng

tieâm qua da hoaëc nieâm maïc.

Dung moâi thöôøng laø nöôùc, coù theå laø daàu, coàn (khoâng

quaù 15%), PEG,

Propylenglycol

Öu ñieåm:

Taùc duïng nhanh (tuøy thuoäc loaïi dung moâi)

Taùc dụng maïnh

Traùnh ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc enzym oáng tieâu hoùa

Khuyeát ñieåm:

Ngöôøi beänh khoâng töï duøng thuoác ñöôïc

Gaây ñau khi tieâm

Nhaàm laãn thì nguy hieåm hôn daïng thuoác uoáng.

THUỐC DÙNG NGOÀI

Thuoác duøng ngoaøi goàm nhieàu daïng thuoác khaùc nhau:

thuoác boät, thuoác nöôùc, thuoác môõ, cream…

Khaû naêng giaûi phoùng hoaït chaát cuûa thuùoâc môõ vaø

quaù trình haáp thu thuoác qua da chuû yeáu phuï thuoäc vaøo

3 yeáu toá:

- Tính chaát cuûa thuoác (döôïc chaát, taù döôïc)

- Đaëc ñieåm caáu taïo da (toån thöông, da treû em)

- Caùch söû duïng thuoác. (röûa saïch, xoa boùp, chaø xaùt)

THUỐC ĐẶT

Thuoác ñaët laø nhöõng daïng thuoác coù theå chaát meàm

hoaëc cöùng ôû nhieät ñoä thöôøng, coù hình daïng thích hôïp

ñeå ñaët vaøo nhöõng hoác töï nhieân trong cô theå (ñaïn,

tröùng)

Thuoác ñaïn giaûi phoùng döôïc chaát nhanh (ngöôøi

khoù uoáng thuoác (soát cao, hoân meâ), treû em)

Thuoác tröùng duøng ñeå ñaët aâm ñaïo, trò caùc beänh

vieâm nhieãm taïi choã, naám, choáng thuï thai hoaëc nhaèm

muïc ñích caàm maùu.

CÁC DẠNG BÀO CHẾ ĐÔNG DƯỢC

THUỐC SẮC

Laø daïng thuoác caáu taïo töø caùc vò thuoác ñaõ ñöôïc cheá

bieán vaø phoái nguõ, saéc vôùi dung moâi laø nöôùc ôû nhieät

ñoä döôùi hoaëc baèng 1000C

Öu ñieåm:

Thoâng duïng (ñieàu trò phaàn lôùn caùc beänh, cho taát caû

caùc löùa tuoåi vaø caùc muøa trong naêm)

Deã gia giaûm theo trieäu chöùng cuûa beänh, hieäu quaû ñieàu

trò cao

Thuoác haáp thu nhanh

Khuyeát ñieåm:

Khoù baûo quaûn, vaän chuyeån

Laø daïng thuoác duøng cho caù theå

TRÀ THUỐC

Laø daïng thuoác raén, goàm 1 hay nhieàu vò thuoác ñaõ ñöôïc

cheá bieán vaø phaân chia ñeán moät kích thöôùc nhaát ñònh,

ñoùng goùi nhoû vaø söû duïng döôùi daïng haõm vôùi nöôùc

soâi

Öu ñieåm:

Haáp thu nhanh

Ñieàu cheá ñôn giaûn

Tieän lôïi trong baûo quaûn, söû duïng

Coù theå saûn xuaát qui moâ lôùn

Khuyeát ñieåm:

Khoâng aùp duïng cho döôïc lieäu coù muøi vò khoù chòu

Deã bò huùt aåm, moác

THUỐC HOÀN

Laø loaïi thuoác khaù thoâng duïng, daïng raén, hình caàu, cheá töø boät döôïc lieäu vaø taù döôïc dính. Tuyø theo loaïi taù döôïc, phöông phaùp baøo cheá, coù theå phaân ra nhieàu loaïi hoaøn:Theo taù döôïc: Maät hoaøn, thuûy hoaøn, hoà hoaøn, laïp hoaønTheo phöông phaùp baøo cheá: vieân bao, vieân chiaÖu ñieåm:Thuaän tieän trong söû duïng, vaän chuyeånCoù theå che laáp muøi vò khoù chòu Taùc duïng töông ñoái oån ñònhThích hôïp duøng trò beänh maïn tính, hoaëc thuoác boå döôõngKhuyeát ñieåm:Taùc duïng chaäm hôn thuoác boätDeã bò huùt aåm, moác

THUỐC TÁN (BỘT)

Laø daïng thuoác boät khoâ tôi, cheá baèng caùch taùn mòn,

raây qua côõ raây thích hôïp, duøng uoáng hoaëc duøng ngoaøi.

Öu ñieåm:

Phöông phaùp baøo cheá ñôn giaûn, ít bò bieán chaát

Thuaän tieän trong vaän chuyeån

Khuyeát ñieåm:

Taùc duïng chaäm hôn do caàn coù thôøi gian tröông nôû vaø

giaûi phoùng hoaït chaát

THUỐC CỐM

Laø daïng thuoác keát hôïp boät döôïc lieäu vôùi cao thuoác

vaø taù döôïc thích hôïp ñeå taïo khoái deûo, xaùt qua raây

vaø saáy khoâ.

Öu ñieåm:

Phöông phaùp baøo cheá ñôn giaûn, ít bò bieán chaát

Deã söû duïng

Thuaän tieän trong vaän chuyeån

Khuyeát ñieåm:

Taùc duïng chaäm hôn do caàn coù thôøi gian tröông nôû vaø

giaûi phoùng hoaït chaát

THUỐC RƯỢU

Laø daïng thuoác loûng, ñöôïc ñieàu cheá baèng phöông phaùp

chieát xuaát döôïc lieäu vôùi dung moâi laø röôïu, duøng uoáng

hay duøng ngoaøi. Röôïu thuoác duøng uoáng, thöôøng theâm

ñöôøng ñeå ñieàu vò, oån ñònh daïng thuoác (taêng ñoä nhôùt)

vaø taêng cöôøng haáp thu.

Öu ñieåm:

Haáp thu nhanh choùng, taùc duïng nhanh, maïnh

Che laáp ñöôïc muøi vò khoù chòu cuûa döôïc lieäu nguoàn goác

ñoäng vaät

Khuyeát ñieåm:

Moät soá ngöôøi khoâng duøng ñöôïc: (treû em, phuï nöõ…)

CAO THUỐC

Cao thuoác laø caùc cheá phaåm ñöôïc ñieàu cheá baèng

caùch coâ hoaëc saáy

ñeán theå tích nhaát ñònh caùc dòch chieát thu ñöôïc töø

döôïc lieäu.

Öu ñieåm:

Haáp thu nhanh choùng, taùc duïng nhanh, maïnh

Giaûm ñöôïc theå tích söû duïng

Khuyeát ñieåm:

Thaønh phaàn phöùc taïp (voâ cô, höõu cô, saûn phaåm phaân

huûy trong quaù

trình naáu, coâ), khoù baûo quaûn

THUỐC DẦU

Laø nhöõng dung dòch, hôïp dòch trong ñoù coù chöùa daàu

thöïc vaät laøm dung moâi hay taù döôïc duøng boâi xoa beân

ngoaøi ñeå giaûm ñau, xoâng saùt truøng ñöôøng hoâ haáp ñeå

trò ho, giaûi caûm, say xe, say soùng…coù theå gaây teâ cuïc

boä

Öu ñieåm:

Taùc duïng nhanh

Khuyeát ñieåm:

Thöôøng chæ duøng vôùi caùc döôïc lieäu coù chöùa tinh daàu

hoaëc chöùa hoaït chaát tan trong daàu.

CAO DÁN

Thuoác cao daùn laø daïng thuoác duøng ngoaøi, coù theå chaát ñaëc, meàm ôûû

nhieät ñoä thöôøøng, tan chaûy giaûi phoùng hoaït chaát ôû nhieät ñoä cô theå khi

daùn leân da.

Öu ñieåm:

- Dieän taùc duïng roäng, keùo daøi, hieäu quaû cao trong caùc tröôøng hôïp söng ñoäc, muïn nhoït.

- Ñieàu cheá ñôn giaûn, deã baûo quaûn

Khuyeát ñieåm:

Khi daùn keùo daøi coù theå aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng sinh lyù cuûa da, thay

ñoåi söï haáp thu cuûa

DẠNG ƯU ĐIỂM

Lỏng

Rắn

Tiêm

Dùng ngoài

Đặt

Thang

Trà thuốc

Hoàn

Tán

Cốm

Rượu

Cao

Dầu

Hấp thu nhanh

Đơn giản, tiện dụng, dễ vận chuyển

Tác dụng nhanh, mạnh, tránh enzym ống tiêu hoá

Chậm

Nhanh

Thông dụng, hấp thu nhanh

Hấp thu nhanh, bào chế đơn giản, tiện lợi

Vận chuyển thuận lợi, che mùi vị khó chịu, tác dụng ổn định

Vận chuyển thuận lợi, bào chế đơn giản, ít biến chất

Vận chuyển thuận lợi, bào chế đơn giản, dễ sử dụng

Tác dụng nhanh, mạnh, hấp thu nhanh, che mùi vị khó chịu

Tác dụng nhanh, mạnh, hấp thu nhanh, giảm thể tích sử dụng

Tác dụng nhanh

MỤC ĐÍCH CHẾ BIẾN ĐÔNG DƯỢC

-Taïo ra taùc duïng trò beänh môùi

-Taêng hieäu löïc ñieàu trò

-Giaûm ñoäc tính

-Giaõm taùc duïng phuï

-Thay ñoåi tính vò

-OÅn ñònh taùc duïng

-Giaûm tính beàn vöõng cô hoïc, taêng khaû naêng giaûi phoùng

hoaït chaát, vì theá coù theå laøm taêng hieäu löïc cuûa thuoác

HỎA CHẾ

SAO

Sao tröïc tieáp: + Sao qua (vi sao): laøm khoâ, traùnh moác moït vaø oån ñònh thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thuoác + Sao vaøng (hoaøng sao): taêng taùc duïng quy tyø, taêng muøi thôm + Sao vaøng chaùy caïnh: giaûm bôùt muøi vò khoù chòu cuûa thuoác. + Sao vaøng haï thoå: caân baèng aâm döông cho vò thuoác+ Sao ñen (haéc sao, sao toàn tính): taêng taùc duïng tieâu thöïc, giaûm tính maõnh lieät cuûa thuoác + Sao chaùy (thaùn sao): taêng taùc duïng caàm maùu Sao giaùn tieáp: + Sao caùch gaïo (meã sao): taêng taùc duïng kieän tyø, giaûm tính khoâ taùo cuûa thuoác.+ Sao caùch caùt: ñeå nhieät ñoä cao truyeàn ñoàng ñeàu vaøo thuoác + Sao caùch Hoaït thaïch hoaëc Vaên caùp: nhaèm traùnh keát dính thuoác.

NUNG

Nhieät ñoä cao, nhieät löôïng lôùn phaù vôõ caáu truùc cuûa

thuoác, nhieät ñoä

nung coù theå leân ñeán haøng ngaøn ñoä (phöông phaùp voâ

cô hoùa)

Ñoù laø tröôøng hôïp cheá than hoaït tính, saûn phaåm nung

xöông ñoäng vaät

(carbon, CaCO3, Ca3(PO4)2, saét oxyt, saét silic, Al, Mg, moät soá

muoái hoaø

tan…), saûn phaåm nung cöûu khoång, maãu leä laø caùc chaát

voâ cô (CaCO3).

CHẾ, LÙI, NƯỚNG, HOẢ PHI

Cheá söông: laø phöông phaùp nung kín. Duøng tinh cheá thuoác coù nguoàn goác

khoaùng vaät, hoaït chaát laø caùc chaát voâ cô coù tính thaêng hoa, ôû nhieät ñoä

cao, hoaït chaát thaêng hoa, taùch ra khoûi caùc taïp chaát khaùc

Luøi (vuøi, oåi): Boïc vò thuoác vaøo giaáy aåm hay boät hoà aåm, boät caùm gaïo roài

vuøi vaøo tro noùng ñeán khi khoâ, boùc boû lôùp voû ngoaøi.

Luøi ñeå giaûm bôùt chaát daàu, giaûm tính kích öùng cuûa vò thuoác

Nöôùng: Nöôùng ñeå laøm chín thuoác, giaûm tính maõnh lieät cuûa thuoác.

Hoaû phi: Hoaû phi laø phöông phaùp sao tröïc tieáp, aùp duïng vôùi moät soá vò

thuoác laø khoaùng vaät nhö pheøn chua cheá thaønh pheøn phi. Loaïi tröø nöôùc

trong caáu truùc phaân töû, taêng khaû naêng huùt nöôùc, laøm saên se nieâm

maïc, nhieät ñoä caøng cao, soá phaân töû nöôùc giaûm ñi caøng nhieàu.

THUỶ CHẾ

NGÂM

Cho döôïc lieäu vaøo trong nöôùc hay dòch phuï lieäu trong moät thôøi gian,

sau ñoù gaïn boû dòch. Dòch ngaâm coù pH khaùc nhau coù theå laøm thay ñoåi ñoä

tan cuûa caùc chaáthoaù hoïc khaùc nhau.+ pH trung tính: nöôùc, dòch quaû boà keát, nöôùc cam thaûo,

nöôùc göøng,nöôùc ñaäu ñen…hoøa tan ñöôïc caùc muoái alkaloid, glycozid

daïng keáthôïp, tanin, acid höõu cô, ñöôøng, vitamin, pec tin, chaát nhaøy.+ pH acid: giaám, dòch pheøn chua…Hoaø tan ñöôïc caùc chaát

gioáng nhöpH trung tính+ pH kieàm: nöôùc voâi, nöôùc tro beáp…hoaø tan ñöôïc caùc

chaát gioáng nhöpH trung tính (tröø muoái Alkaloid ).+ pH thay ñoåi: nöôùc vo gaïo sau ngaâm 1 ngaøy coù theå töø

pH trung tínhsang pH acid do bò leân men. Ñoàng tieän sau ngaâm 1 ngaøy

coù theå töø pHtrung tính sang pH kieàøm do taïo thaønh moät soá chaát nhö

acid uric,muoái urat phaân huyû.Thôøi gian ngaâm phuï thuoäc vaøo vò thuoác cuï theå

Ủ

Duøng nöôùc hay dòch phuï lieäu taåm vaøo vò thuoác vaøi giôø

ñeán vaøi ngaøy,

duøng vaûi uû ñeán khi ñaït yeâu caàu rieâng cuûa töøng vò

thuoác.

Muïc ñích:

- Taêng taùc duïng trò beänh nhôø taùc duïng hieäp ñoàng

giöõa thuoác vaø phuï

lieäu

- Taêng taùc duïng chæ khaùi hoaù ñôøm, choáng noân

- Taêng taùc duïng nhuaän boå…

- Ñeå leân men

- UÛ ñeå laøm meàm vò thuoác, thuaän lôïi cho vieäc phaân chia

thuoác

THUỶ PHI

Laø phöông phaùp taùn thuoác trong nöôùc thaønh boät mòn.

Thöôøng aùp

duïng cho caùc vò thuoác coù nguoàn goác khoaùng vaät nhö

chu sa, thaàn sa.

Muïc ñích:

Choáng söï taêng nhieät ñoä trong khi taùn do ma saùt sinh ra,

thu ñöôïc boät

thuoác nhoû mòn, traùnh söï bay buïi thuoác.

CHƯNG, ĐỒ, NẤU

Chöng: Ñun noùng thuoác vôùi nöôùc hay dòch phuï lieäu baèng

caùch ñun

caùch thuyû.

Muïc ñích:

Chuyeån hoaù thuoác trong ñieàu kieän nhieät ñoä cao, khoaûng

1000C

Laøm giaûm taùc duïng phuï cuûa thuoác

Chöng khoâng ñuû thôøi gian thì vò thuoác deã bò moác.

Neáu ñuû thôøi gian

thì vò thuoác thôm, baûo quaûn ñöôïc laâu, ít bò moác

moït.

Ñoà: Duøng hôi nöôùc ñun soâi ñeå laøm meàm thuoác, giaûm

muøi vò khoù chòu

cuûa thuoác hoaëc laøm chín thuoác, oån ñònh thuoác (dieät

men, moác, moït).

Naáu (ñun, chöû): Cho vò thuoác naáu tröïc tieáp vôùi nöôùc,

dòch phuï lieäu ñeán

khi ngaám ñeàu vaøo thuoác.

CHÍCH

Laø phöông phaùp taåm vaøo vò thuoác moät hay nhieàu loaïi dòch phuï lieäu,

uû ñeán khi thaám ñeàu thì sao hoaëc nöôùng.

Muïc ñích:

+ Taêng taùc duïng ñieàu trò

+ Thay ñoåi tính vò, khuynh höôùng taùc duïng cuûa thuoác: taêng tính

aám, giaûm tính haøn.

+ Thay ñoåi pH moâi tröôøng ñeå aûnh höôûng ñeán ñoä hoaø tan cuûa caùc

thaønh phaàn hoùa hoïc trong vò thuoác.

Phuï lieäu chích: nöôùc göøng, nöôùc vo gaïo, nöôùc ñaäu ñen, dòch maät ong,,

dòch nöôùc hoaøng thoå, dòch nöôùc bích thoå, dung dòch muoái, giaám, röôïu.

NẤU

Naáu thuoác nhieàu laàn, thu dòch naáu, goäp laïi, coâ ñaëc ñeå duøng.

Saéc thuoác thöôøng duøng cho chieát xuaát thuoác thang hoaëc cao thuoác.

Coù 2 phöông phaùp saéc thuoác, ñoù laø duøng vaên hoûa vaø vuõ hoûa.

- Vaên hoûa: saéc thuoác nhoû löûa, thôøi gian naáu keùo daøi 1 – 4 giôø hoaëc hôn. Thöôøng aùp duïng cho cho caùc thuoác coù caáu truùc raén chaéc, caùc baøi thuoác boå (baùt traân, quy tyø, boå trung ích khí…)

- Vuõ hoaû: saéc thuoác to löûa, dòch thuoác soâi maïnh. Thôøi gian ñun khoaûng 15 – 30 phuùt. Thöôøng aùp duïng saéc caùc thang thuoác coù chöùa tinh daàu nhö: queá chi thang, tang cuùc aåm, khöông hoaït thaéng thaáp thang… caùc baøi thuoác coù taùc duïng giaûi bieåu, taùn phong haøn, haønh khí treä.

MỘT SỐ PHỤ LIỆU DÙNG CHẾ BIẾN DL

CAM THẢO

Vò ngoït, tính bình, quy 12 kinh. Chöùa saponin triterpen

(glycyrrhizin), ñöôøng…

+ Taêng taùc duïng nhuaän boå, kieän tyø, ích khí.

+ Taêng taùc duïng daãn thuoác vaøo 12 kinh

+ Hieäp ñoàng taùc duïng ñeå trò caùc chöùng ho ñôøm, vieâm loeùt daï daøy.

+ Giaûm ñoäc tính cuûa vò thuoác, ñieàu hoaø tính maõnh lieät cuûa thuoác

- Tẩm nước Cam thaûo:

+ Thuoác long ñôøm, chæ khaùi: Baùn haï, Vieãn chí…

+ Thuoác boå: Baïch truaät..

+ Thuoác ñoäc: Phuï töû, Maõ tieàn, Hoaøng naøn… thöôøng duøng Cam thaûo

khoaûng 5 – 20%, naáu laáy nöôùc ñeå ngaâm hoaëc taåm.

GỪNG

Vò cay, tính oân, quy kinh Tyø, Vò, Pheá.

Tinh daàu, chaát cay, nhöïa, tinh boät.

+ Daãn thuoác vaøo kinh tyø, vò, oân trung tieâu, taêng taùc duïng chæ Âẩu.

+ Daãn thuoác vaøo kinh pheá, oân pheá, taêng taùc duïng chæ khaùi.

+ Taêng tính oân cuûa thuoác.

+ Taêng taùc duïng phaùt taùn cuûa thuoác

+ Giaûm tính kích öùng cuûa moät soá vò thuoác ngöùa.

Tẩm göøng: Baùn haï, Đaûng saâm, Thuïc ñòa, Truùc nhöï, Truùc lòch, Thieân moân,

Maïch moân, Sa saâm…göøng khoaûng 5 – 20%, giaõ naùt, theâm nöôùc, vaét laáùy dòch

taåm hoaëc ngaâm thuoác.

ĐẬU ĐEN

Vò ngoït, tính bình, voû haït coù chöùa anthocyan maøu tím ñen,

haït chöùa protid (24,2%), nhieàu acid amin, lipid, glucid, muoái

khoaùng, vitamin…

+ Do coù maøu ñen daãn thuoác vaøo kinh Thaän (haø thuû

oâ ñoû)

+ Giaûm ñoäc tính cuûa moät soá thuoác (phuï töû, maõ tieàn,

ba ñaäu)

+ Taêng taùc duïng boå döôõng

Thöôøng duøng löôïng ñaäu ñen khoaûng 10 - 20% so vôùi

thuoác, naáu laáy dòch nöôùc, duøng dòch naøy ñeå taåm hoaëc

naáu vôùi thuoác.

ĐẬU XANH

Vò ngoït, tính haøn, voû haït coù chöùa flavonoid, tanin, chaát

beùo; haït chöùa glucid (53,1%), protid (23,4%), cellulose

(4,7%), khoaùng chaát (Ca, P, Fe…), vitamin (B1, B2, PP, C…),

caroten,…

+ Giaûm ñoäc tính cuûa moät soá thuoác (Maõ tieàn)

+ Giuùp cô theå giaûi ñoäc: flavonoid trong voû haït coù khaû

naêng haïn cheá toån thöông gan chuoät gaây bôûi CCl4 hoaëc

moät soá thuoác tröø saâu

+ Taêng taùc duïng boå döôõng

Duøng löôïng ñaäu xanh khoaûng 10 - 20% so vôùi thuoác, taùn

hoaëc giaõ daäp ñaäu xanh thaønh boät thoâ, ngaâm cuøng vôùi

thuoác.

MUỐI

Vò maën, ngoït, tính haøn, chöùa NaCl vaø moät soá nguyeân

toá vi löôïng.

Quy kinh Thaän, Taâm, Vò.

+ Daãn thuoác vaøo kinh Thaän (Đỗ trọng, Ba kích…)

+ Daãn thuoác xuoáng haï tieâu

+ Laøm taêng taùc duïng nhuaän taùo, laøm meàm chaát raén

(nhuyeãn kieân)

+ Boå sung moät soá nguyeân toá: Na, Cl, I…

+ Baûo quaûn thuoác, haïn cheá moác moït

Duøng löôïng muoái khoaûng 1 - 5% so vôùi thuoác, hoaø tan

trong nöôùc ñeå

taåm hoaïc ngaâm thuoác.

RƯỢU

Vò cay, ngoït, tính nhieät, coù ñoäc, hoaït chaát laø alcol ethylic,

moät soá chaát thôm.

+ Taêng taùc duïng thaêng ñeà, daãn thuoác leân thöôïng tieâu

vaø ra ngoaøi bì phu (Thaêng ma, Saøi hoà)

+ Giaûm tính haøn, taêng tính aám (Hoaøng lieân, Hoaøng

caàm)

+ Baûo quaûn thuoác: röôïu laøm ñoâng voùn moät soá thaønh

phaàn deã gaây naám moác nhö chaát nhaøy, pectin…

Thöôøng duøng khoaûng 5 - 20% so vôùi thuoác.

GIẤM

Vò chua, tính löông, khoâng ñoäc. Coù acid acetic, enzym thuûy

phaân tinh boät, pH khoaûng 2 - 3

+ Taêng daãn thuoác vaøo kinh Can, Ñôûm

+ Taêng taùc duïng haønh khí, hoaït huyeát, giaûm ñau

+ Acid hoùa moâi tröôøng, coù theå taêng khaû naêng hoøa tan

moät soá thaønh phaàn trong vò thuoác (alkaloid)

+ Trung hoøa Ca(OH)2 trong moät soá vò thuoác (cöûu khoång,

maãu leä, traân chaâu maãu…)

Löôïng giaám khoaûng 5 -10% so vôùi thuoác, neáu duøng ñeå

toâi caùc vò thuoác thì löôïng giaám coù theå gaáp 2 -3 laàn so

vôùi thuoác.

MẬT ONG

Vò ngoït, tính bình. Quy kinh Taâm, Pheá, Tyø, Vò, Ñaïi tröôøng. Chöùa caùc monosaccharide (glucose, levulose: 65-70%), disaccharide (saccharose 2-3%), acid höõu cô (formic, tartric, acetic), vitamin (A, D, E), enzym (invertin, amylase, lipase)+ Taêng taùc duïng kieän tyø (nhôø caùc enzym, vitamin), boå khí (ñöôøng)+ Taêng taùc duïng nhuaän, boå+ Baûo quaûn thuoác: lôùp caramen taïo thaønh trong quaù trình sao thuoác coù taùc duïng baûo veä, haïn cheá naám moác+ Hôïp ñoàng vôùi thuoác ñeå trò caùc beänh ñöôøng tieâu hoùa: vieâm ñaïi traøng, vieâm loeùt daï daøy…Duøng löôïng maät ong khoaûng 10 -20% so vôùi thuoác, hoøa tan maät vôùi khoaûng 50% nöôùc, taåm dòch naøy vaøo thuoác, uû ñeán khi thuoác huùt heát dòch, phôi hoaëc saáy nheï ñeán khoâ, sao nhoû löûa ñeán khi vaøng ñeàu

HOÀNG THỔ, BÍCH THỔ

Hoaøng thoå laø loaïi ñaát seùt vaøng, bích thoå laø ñaát vaùch

töôøng ñeå laâu ngaøy.

Hoaøng thoå vò ngoït, tính bình, hôi löông

Bích thoå vò ngoït, tính oân. khoâng ñoäc. Chuû yeáu laø caùc

chaát voâ cô, hoaøng thoå chöùa nhieàu muoái saét

+ Taêng taùc duïng kieän tyø, hoøa vò

+ Boå sung moät soá nguyeân toá voâ cô vi löôïng vaø ña löôïng

Duøng löôïng ñaát khoaûng 10 - 20% so vôùi thuoác, taùn

thaønh boät, hoaø trong nöôùc, khuaáy kyõ, gaïn laáy dòch

trong ñeå taåm thuoác.

ĐỒNG TIỆN

Ñoàng tieän laø nöùôc tieåu cuûa beù trai 6 -12 tuoåi, laáy vaøo

buoåi saùng, ñoaïn giöõa (boû nöôùc tieåu ñaàu vaø cuoái)

Vò maën, tính haøn, quy kinh Taâm, Thaän. Coù chöùa caùc saéc toá

(urocrom, urobillin, porphirin), caùc hôïp chaát nitô (ure, amoniac,

acid uric, creatinin, acid puric, 20 loïai acid amin cuûa cô theå), chaát

voâ cô (Na, K, Ca, NH4, Cl, SO4, PO4…), hormon (androgen), ñöôøng

khöû, enzym, vitamin…

+ Taêng taùc duïng tö aâm giaùng hoûa, taêng taùc duïng haønh

huyeát tieâu öù

+ Giaûm tính taùo, taêng tính nhuaän

Löôïng ñoàng tieän khoaûng 10 – 20% so vôùi thuoác.

NƯỚC VO GẠO

Duøng nöôùc vo gaïo neáp hoaëc teû.

+ Taêng taùc duïng kieän tyø hoøa vò, giaûm tính taùo

+ Taêng tính nhu nhuaän

Caùch cheá: 1kg gaïo laáy khoaûng 2 -3l nöôùc duøng ñeå

ngaâm thuoác. Neáu duøng ñeå taåm thuoác thì cöù 1kg gaïo

laáy 100 – 200ml nöôùc gaïo ñaëc.

Chuù yù: dòch nöôùc vo gaïo ñeå laâu seõ bò leân men, coù

muøi chua, pH thay ñoåi töø trung tính dang acid, aûnh höôûng

ñeán ñoä tan cuûa moät soá hoaït chaát (alkaloid, coumarin),

caùc enzym coù theå gaây