libro vÍa lÁctea.doc
TRANSCRIPT
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
1/89
CAPTULO III
EVOLUCIN POLTICA DAS COMUNIDADES
GALAICAS E ADMINISTRACIN ROMANA
Cando as tropas romanas chegaron extremo noroccidental da Iberia
por vez primeira, atoparon unhas xentes que difcilmente poderan
distinguir dos seus vecios mis prximos ags, quizais, pola numerosa
cantidade dos seus pequenos poboados ortifcados Como ! ben sabido, a
densidade de castros incrementase considerablemente tras pasar o curso
do "ouro cara #orte, e os cordais montaosos orientais da $alicia actual
e as serras trasmontanas do sector portugu!s cara %ccidente &ero a partedesta e outras variacins que hoxe observamos a trav!s dos materiais
arqueolxicos, tam!n percibimos unha grande cantidade de semellanzas
culturais entre as poboacins galaicas e o resto das setentrionais en !poca
protohistrica %s romanos, pola s'a parte, deberon percibir parcialmente
esta homoxeneidade inclur maiora destes pobos nunha 'nica
categora etnogrfca, a dos (montaeses)*
As , como dixen, a vida dos montaeses, que son os que
viven no extremo setentrional da Iberia, especialmente os
galaicos, os stures e os cntabros, ata os vascns e os
Pirineos+strabn,eogra!aIII -,./
0acemos esta observacin porque conv!n salientar de antemn que
a unidade territorial que denominamos "allaecianon pos'e antecedentesprerromanos e que con ela aludimos, por tanto, a unha realidade de
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
2/89
creacin netamente romano1imperial "e eito, hoxe en da apreciamos
unha comunidade cultural moito mis ampla que transcende as barreiras
da chamada (cultura castrexa) e abrangue o que se d en chamar
comunmente 2ispania c!ltica ou indoeuropea dentro deste mbito
cumprira situarnos mis concretamente no sector galaico1lusitano, dentro
do cal podemos observar unha maior homoxeneidade no campo ling3stico
e relixioso a trav!s dos restos que conservamos de maniestacins
puramente indxenas en !poca romana 45#6789##, :; 6%?97, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
3/89
&ara dar mostra da evolucin deste proceso analizaremos no
presente captulo as etapas consecutivas de integracin polas que oron
pasando as poboacins galaicas unha vez introducidas no aparato
poltico1administrativo romano &ara isto compre, en primeiro lugar,
comenzar por establecer os niveis de integracin socio1poltica en que se
distriburon s comunidades indxenas, dende as unidades ineriores que
parecen respectar as estructuras orixinais de organizacin ata a s'a
completa incorporacin no sistema poltico e administrativo romano 5nha
vez que a impronta indxena se disolve no interior da romanidade,
introducmonos no Daixo Imperio, momento que corresponde a creacin
da provincia $allaecia propiamente dita, antes da cal a rexin galaica non
merece tal denominacin no terreo poltico &or iso vexamos, en primeiro
termo, a que realidade responde o nome de "allaecia
3.1. A Gallaecia rexin
9 creacin da provincia "allaecianon ten lugar ata fnais do terceiro
s!culo durante o reinado de "iocleciano Con anterioridade, as ontes
literarias e epigrfcas aluden a unha "allaecia que non corresponde
ningunha entidade xurdica, poltica ou administrativa, reerindo soamente
o marco xeogrfco no que se encadrarn as poboacins dos conventus
iuridicilucense e bracarense, os (conventos xurdicos) dos que habemos
tratar posteriormente
6rala s'a incursin contra os gallaeci +:-
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
4/89
conquista que dera s gallaeci certa celebridade strabn dnos boa
proba da indefnicin dos lmites da rexin e dos seus habitantes longo do
s!culo I aC* / . do 0e1o est a $usitania 4@esta rexin limita sur co
0e1o2 3este e .orte co 3cano, e, 4ste, cos #arpetanos, 5ettns,
5acceos e "allaicos4@, a quen, contrario que agora, algns tamn lles
c6aman lusitanos( 3s "allaicos limitan a oriente cos stures e os
celtberos(((+III -,-/> (((o pas .orte do %ouro, 6abitado polos que antes
c6amaban lusitanos pero agora c6aman gallaicos(((+III ,HB/
sta conusin ronteiriza inicial entre os distintos pobos indxenas
reslvese tras un proceso de organizacins e reorganizacins consecutivas
que podemos rastrexar dende o fnal das guerras cntabras ata fnais do sI
da era "e a que antes de interpretar os eitos relatados polo xegrao
grego convea situarnos adecuadamente no contexto que refren
Jegundo "in Casio +AIII :H, 1=/ a partir do ano H. aC prod'cese
unha reestructuracin das provincias 2ispanas, de maneira que mentres a
Citerior contin'a a manterse dentro das s'as antigas ronteiras, a 5lterior
+baixo o control do senado/ dividirase para ormar d'as novas provincias* a
5lterior D!tica e 5lterior Ausitana, pasando esta 'ltima xunto Citerior
6arraconense a depender do goberno directo do emperador Jen embargo,
por este tempo, a maiora dos territorios peninsulares do # e #%
permanecan anda independentes Jera precisamente o fnal das
conquistas o que impoera a necesidade dunha nova organizacin,
momento en que ten lugar a incorporacin dos galaicos e os stures,
recentemente conquistados, na provincia Ausitana &roba disto daraa a
noticia de &linio segundo quen 9grippa, o xeneral conquistador do :; aC,
deu as dimensins da Ausitania inclundo nela 9sturia e $allaecia +*. I?
::
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
5/89
baixo1Imperio
9 partir destes datos podemos saber que a distribucin xeogrfca
dos pobos bosquexada nos ragmentos de strabn antes citados
corresponde, sen d'bida, visin romana da confguracin do #%
peninsular con anterioridade seu completo sometemento, ou
inmediatamente despois da s'a pacifcacin, posto que, como sabemos,
trala organizacin aug'stea entre os anos :G1:- aC, o territorio galaico
non se ai lindar coa Celtiberia, nin a Ausitania limita # co %c!ano> pola
contra, os galaicos limitan sur con Ausitania e a oriente cos stures
9s, segundo 7%"7L$5M C%A8#7% +:;.;* p:;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
6/89
0odo o resto 4da 2ispania, excluda a D!tica@ pertence
emperador, quen enviou na sa representacin dous legados,
un pretoriano e outro consular2 o pretoriano est asistido por
outro legado encargado de administrar xusti-a entre os
$usitanos, dicir, no territorio que comprende dende a 7tica,
coa que linda, ata o %ouro e a sa !o-, porque o nome de
lusitanos redcese 6oxe a estes lmites2 aqu encntrase
Augusta 4merita( 0odo o que non pertence $usitania, dicir,
a mor parte de Iberia, est colocada baixo a autoridade dun6a
gobernador consular que dispn dun importante exrcito
!ormado basicamente por tres lexins e tres legados( +n deles
con das lexins vixa todo o pas do outro lado do %ouro cara
o .orte, 6abitado polos que antes c6amaban lusitanos pero
agora c6aman gallaicos( 0amn controla as cordilleiras
setentrionais ocupadas polos stures e cntabros( 0oda a
cordilleira que se estende ata os Pirineos, est gobernada por
un segundo legado, coa outra lexin( 3 terceiro controla o
interior e protexe s que 6oxe c6aman 8togatoi8 +pobos xa
practicamente romanizados/ 4@estes son os #eltberos e os
seus vecios, os pobos que 6abitan ambas marxes do 4bro ata
o litoral( 3 gobernador reside no inverno na costa,
administrando xusti-a dende #artago .ova e 0arraco( .o vern
percorre a provincia inspeccionndoa e dando conta do que
6axa que emendar( 3 emperador ten tamn procuradores de
rango ecuestre, que teen por misin encargarse do
aprovisionamento das tropas+III ,HB/
Como podemos ver a trav!s desta longa cita, o goberno civil dos
novos territorios incorporados Imperio non pode desligarse da atenta
vixilancia militar que permaneceron sometidos trala conquista, ata o
punto de que o reparto do territorio en distritos administrativos dependera
directamente da distribucin das guarnicins militares 4A%89J, :;.=*:
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
7/89
dicir, os acampamentos lexionarios, sera decisiva de cara instalacin dos
centros destinados a dirixir a vida poltica e administrativa destes
territorios 9valara este eito a propia orixe acampamental de d'as das
uturas capitais dos distritos mis conNictivos e menos romanizados do
sector #%*Asturica Augusta+9storga/ en territorio stur 4A 7%5E, :; :B1;@ e $ucus Augusti+Augo/ no sector setentrional galaico 4a orixe
acampamental de $ucus parece indiscutible dende as mis recentes
escavacins na cidade, ver C977O% e C%A8#7%, :;;H* -;1=@
9 conversin destes n'cleos en vilas de undacin aug'stea
respondera simple vontade de introducir a PcidadeP como paso previo a
todo intento de romanizacin, intento que se afrma e consolida longo de
todo o sI dC cando eses n'cleo se converten en capitais de distrito e
pasan a concentrar tdolos organismos administrativos delegados do poder
imperial nestes territorios
9 conclusin que se extrae da evolucin deste proceso longo do
reinado de 9ugusto ! que as continuas reorganizacins das que ! obxecto a
rexin noroeste responden exclusivamente interese por acilitar os
labores administrativos do Imperio e que en ning'n caso, ata ese
momento, atopamos confrmacin da existencia dunha unidade galaica en
sentido institucional Con anterioridade creacin dos conventos lucense e
bracarense non existen instancias administrativas capaces de delimitar con
precisin o mbito territorial das s'as xurisdiccins a tan grande escala &or
iso o termo "allaecia non pos'e outro signifcado que o da reerencia
xeogrfca que remitir a localizacin de determinadas poboacins
indxenas +oupopuli, nas ontes literarias/, os membros dos cales, por outra
parte, non temos probas de que se sentisen identifcados a trav!s del en
datas tan temperns ?oltaremos sobre esta cuestin en pxinas
posteriores, despois de analizar a evolucin das unidades
poltico1administrativas nas que se van introducindo as comunidades
indxenas
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
8/89
3. C!"#ni$a$e% &!l'(ica% e %eccin% a$"ini%(ra(i)a% n! al(!
I"&eri!
9 principal onte que nos inorma sobre a existencia de pequenas
comunidades indxenas organizadas nos primeiros tempos imperiais ! a
epigraa, a trav!s da cal dispoemos dun rexistro de a penas uns --
nomes de comunidades identifcadas co nivel inerior de organizacin pola
presencia dun signo epigrfco en orma de QCR invertido* stas
comunidades aparecen integradas, en n'mero indefnido, noutras unidades
organizativas loxicamente superiores, denominadas xenericamente populinas ontes literarias Daixo este termo latino aparece o nivel de integracin
reaproveitado pola administracin imperial para impoer os seus propios
esquemas organizativos, o que coecemos baixo unha categora xurdica
pouco precisa, a chamada civitas romana +a comunidade organizada en
torno cidade/ 5n conxunto de civitatesmaduradas abeiro da poltica
integracionista imperial aparecen fnalmente subordinadas conventus, un
sistema undamentalmente administrativo destinado a impartir xustiza,
diundir o culto emperador e canalizar as disposicins emanadas do
goberno imperial cara as comunidades sometidas s'a xurisdiccin
-H: %J($75&%JC%#S)
% primeiro nivel organizativo que aludimos, o reerido polo (C
invertido), non recibe nas ontes ning'n termo t!cnico, de maneira que a
s'a traduccin ! hoxe en da obxecto de duras pol!micas entre os
especialistas
% () ! un signo epigrfco que en todo o territorio imperial refre a
ormacin militar romana coecida como centuria, o destacamento
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
9/89
lexionario composto por :BB soldados n territorio galaico docum!ntase
longo de todo o sI na epigraa da rexin, pero indicando xa non a
presencia de unidades militares romanas senn un tipo de comunidades
que se supn caracterstico destas poboacins ectivamente, ante a
ausencia de paralelos precisos no resto do Imperio, o (C invertido), como
indicador dun tipo de organizacin social, presenta unha modalidade
ormulstica exclusiva da "allaecia #a seguinte tboa recollemos os textos
epigrfcos en que aparecen representados os (C) invertidos acompaando
nomes de comunidades indxenas +a maiora destes textos cont!ense en
lpidas unerarias e en aras orecidas a divindades/
INSCRICINSCONMENCINDE*C INVERTIDO+
API$95:; Ai?9@; ACRIP9IA;
A
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
10/89
BAus?
@5:#A #34%I @( (E)LANIOBRENSI #4$0I#A
:5P4marica?
A$75
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
11/89
(((4. (((A$4:I((( 4 ***OC**
$A5A:5: B47%I 4 +I***
P(P$350I5: P( @( "A$( anvs?
PPR
54#I5: #$50ABI @( (Iou T)ELVIBRID
9A$5#29J I#67&769CIT#J
9 controversia que aecta lectura do non ! recente, remonta
tres d!cadas atrs, a partir do momento en que 8UA%57"J 9AD76%J
propuxera para o (C invertido) o novo signifcado de castellum +castro/
Con anterioridade a esta proposta, a lectura unanimemente aceptada era a
de 9JC25A6#, quen o interpretara como a indicacin de agrupacins
sociais compostas por cen membros, igual que a centuria militar que,
como dixemos, se aluda co mesmo signo epigrfco nas inscricins de todo
o Imperio 6anto por esta coincidencia, como porque outras sociedades
indoeuropeas antigas se compoan de grupos que traducan nas s'as
denominacins a expresin (grupo de cen) 46untari, 6undred e centena,
entre os alamanes, anglosaxns e rancos romanizados respectivamente>
:;-* .@, JC25A6# estableceu as o signifcado de centuria para o (c
invertido)
9nda que con posterioridade os estudiosos do tema introduciron
importantes matices e correccins a esta interpretacin, o que se deendeu
durante moito tempo e a avor da hiptese de JC25A6#, era que aquelas
agrupacins galaicas se correspondan, no interior das s'as respectivas
tribos, con grupos xentilicios menores ou clans, como tam!n se
consideraban s chamadas gentesstures e cntabras
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
12/89
sta posicin esteouse basicamente na lectura que deu JC25A6#
coecida estela de 9ldeia #ova +DraganVa/ na que, supostamente asociado
centuria, aparece un termo que denota en latn unha orma de
agrupacin parental na que os individuos se relacionan por ambas lias de
descendencia, paterna e materna, a cognatio*
98IAI%D9A9J%JI$#I07%9A9J9DI#I#9C%$#96I%"C#4657I9@
444?III :H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
13/89
centuriada na $allaecia, adiantou tam!n a posibilidade de entender o
termo censusno (C invertido)* dada a tendencia do Imperio a respectar as
institucins tribais orixinarias de cada pobo co fn de acilitar a s'a mellor
administracin e goberno, sera probable que as comunidades galaicas
susceptibles de seren organizadas en centurias+unidades censatarias de
carcter territorial nas que se clasifcaba conxunto da poboacin romana
antiga/ non osen mis que agrupamentos indxenas previamente dotados
dun marcado carcter social, poltico e territorial, sendo por esa razn
acilmente reutilizables e asimilables pola administracin romana
+especialmente despois de proceder s'a habilitacin como
circunscripcins fscais trala elaboracin do censuscorrespondente/ 4:;.
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
14/89
con) ectivamente, como comprobou A%57"J 9AD76%J, signo
engdense normalmente designacins toponmicas sta autora propuxo a
lectura castellum comprobar que a pertenza a unha comunidade indicada
polo+0A$A7
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
15/89
H=-/
#esta lia de interpretacin sit'ase tam!n 7%"7L$5M C%A8#7%,
para quen baixo o signo
o que se agacha son as nocins de genus,gens, gentilitas,para designar a estirpe ou procedencia sangunea 4:;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
16/89
"e acordo con este particular proceso de desenvolvemento poltico
no #% peninsular, a $&7I79 par!celle posible trazar os lmites entre os
que se desenvolvera unha rexin cultural perectamente defnida dende
tempos prerromanos, que ser descuberta polo Imperio, dara lugar
construccin da "allaecia histrica, aut!ntico antecedente poltico da
$alicia actual e polo que ns, como galegos, poderemos gabarnos, nas
s'as palabras, dunha un pasado remoto envexvel na sa identidade e
di!erenciacin, precursor de ns %s%os4:;;H* -1=@
Y marxe deste tipo de construccins ideoloxizadas da historia antiga
de $alicia, outros autores como J9#6%J K9#$59J e 8UC75M $%#MYAM
destacan pola s'a participacin no debate e a s'a contribucin (hiptese
poltico1territorial) &ara J9#6%J a realidade representada polo signo
e o termo en ablativo que lle segue, sexa cal queira o signicado que se
dea signo, pode ser ou ben indxena, anda que non xentilicia, ou ben,
mis verosimilmente, un6a realidade administrativa romana partindo da
organi-acin indxena T estaren organizadas en n'cleos de poboacin,
por outra parte, as comunidades galaicas presentaran tdalas avantaxes
para acilitar unha rpida incorporacin no marco poltico1administrativo da
civitas, razn pola cal osteran desaparecido da epigraa moito antes
cs gentese osxentiliciosen xenitivo de plural stures, que persisten ata o
sIII dC, mentres aqueles desaparecen durante o proceso de
municipalizacin do #oroeste trala concesin do Ius $atii por parte de
?espasiano 4:;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
17/89
expresados mediante xenitivos de plural an dedicacins a divindades> que
os castellateen territorio propio, mentres que os grupos xentilicios non,
polo que, careceren de connotacins territoriais, se ven obrigados a
precisar a origomediante vicus +por exemplo* 5I#A.I #ABA$3#4C58@ 4:;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
18/89
poder poltico local que se someteran os s'bditos do castro> a clase de
mecanismos coercitivos ou instrumentos militares dispoibles para
perpetualo> o tipo de organismos que manexaran as relacins
intercastrexas> as institucins que regularan as relacins socio1econmicas
entre vecios> a clase de administracin encargada do censo, o fsco e de
asegurarse o cobro de tributos> o sistema de valores que xustifcaran os
desequilibrios sociais e econmicos entre vecios derivados do
recoecemento, implcito na presencia de autoridades, de marcadas
dierencias de estatus> etc, etc
% primeiro problema que orece esta interpretacin atinxe propio
estatuto poltico independente que, supostamente, 7oma concedera s
aldeas galaicas "e acordo con isto os castellateran sufciente entidade
para* primeiro, expresar a origo dos residentes> segundo, orecer
dedicacins a E'piter Tptimo 8ximo> terceiro, establecer pactos de
hospitalidade Jen embargo non hai probas de que as d'as 'ltimas
condicins osen capacidades especifcamente recoecidas, como se
pretende, a comunidades Ppolitico1territoriaisP #os restos epigrfcos
coecidos, as dedicacins a E'piter Tptimo 8ximo obteen en $allaecia e
9sturia unha representacin moi superior do resto de 2ispania e os
dedicantes poden ser tanto colectividades como particulares 1indxenas ou
romanos1 4A 7%5E1679#%K, :;.-* H:;1HB@ 6endo en conta ademais que
outro tipo de comunidades s que normalmente se lles nega defnicin
territorial, orecen votos a I(3(B(1caso dosArronidaecie #oliacinistures,
4
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
19/89
rigorosamente alando, ning'naparece implicado nas ontes epigrfcas
neste tipo de pactos* o castellum 0oletumdo pacto do Caurel +9&S#"IC
&I$7Y0IC%, &actos nH/, non se identifca mediante o signo e pertence s
stures, entre os que se conxuga a organizacin en castros e gentilitates
sen ningunha contradiccin &or tanto, a posibilidade de establecer
tratados de hospitalidade atinxe a calquera organizacin social
independentemente de que se dean nas s'as denominacins reerencias
territoriais
0inalmente, sobre a mencin do castro para indicar a orixe, non
vemos inconveniente en que por este medio os indxenas precisaran o seu
lugar de residencia, pero non mis que como unha simple ormalidade,
posto que o ius originis +o conxunto de acultades xurdicas e dereitos
polticos recoecidas s individuos por nacemento dentro das s'as
comunidades/ ! un dereito exclusivo dos cidadns romanos, condicin
que non acceden os indxenas da $allaecia mis que a partir de fnais do I
s!culo, cando as s'as cidades son recoecidas xuridicamente
n defnitiva, ning'n dos argumentos propostos nos parece que
confrmen a concesin s castros galaicos dun estatuto poltico
independenteen recoecemento seu adiantado r!xime organizativo n
calquera caso, toda esta construccin non responde mis que empeo
por individualizar "allaecia para afrmar un pasado remoto c6eo de
identidade di!erenciada, afrmacin que, marxe doutras consideracins,
tampouco se xustifca a trav!s das ontes epigrfcas
Jen embargo debemos recoecerlle a 8UA%57"J 9AD76%J terse
decatado de que moitas das ormas que acompaan , como 0alabriga
ou 0ureobriga, por exemplo +inscricins nosH- e H=/, acompandose do
indiscutible sufxo toponmico Hbriga, aluden claramente, en lingua celta, a
emprazamentos elevados e ortifcados 8ais, se como vimos a propsito
dos stures, os castros +como o castellum 0oletum/ e os grupos de
parentesco organizados +gentilitatesdo pacto Moela/ poden convivir na
mesma sociedade, non hai razn para rexeitar esta posibilidade entre as
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
20/89
poboacins galaicas
S certo que non contamos entre elas con testemuos epigrfcos de
gentes, gentilitatesou xenitivos de plural Jen embargo, ademais de que
esta ausencia non ! unha proba conclunte en avor da inexistencia deste
tipo de ormacins, en realidade, tampouco se pode dicir que os grupos
sinalados polosexan os 'nicos documentados na epigraa desta rexin
9nda que escasos, obtemos alg'ns exemplos de xentilicios en
inscricins rupestres que uncionan como termini ou marcos limtroes
entre comunidades 4C%A8#7%* :; e ademais doutros ourensns menos claros,
tam!n estudiados por C%A8#7%, coecemos as ormas 8UC75M $%#MYAM, :; DA67Y# AA%7IJ* :;;,
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
21/89
resultado dunha homenaxe dos habitantes do castro destacadoAvilius[
Coidamos mis ben que esta orma sinala, a trav!s do seu signifcado
(orte) 4signifcado procedente da raz indoeuropea ]apelo1, ver 9AD76%J,
:;GG* -1> H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
22/89
Consideramos, por tanto, que as alusins s castros estn implcitas
nos propios topnimos que acompaan , pero non neste, que debe
reerir a orma institucional romana que emprega alg'ns castella,precisamente os sinalados polo signo, como centros administrativos 9
razn de escoller eses e non outros castros podera interpretarse en
relacin preeminencia dos xees ou reis no mundo celta e na sociedade
galaica antiga #as sociedades que coecen a institucin da (xeatura) +ou
(realeza)/ ! o xee quen, a trav!s dun complexo sistema de alianzas
polticas, concentra arredor de si tdolos grupos sociais ou amiliares
postos baixo a s'a dependencia, s que ! capaz de integrar a pesar da s'adispersin xeogrfca #este sentido interpretamos as ormas que
acompaan (C) invertido como a reerencia lugar concreto en que se
localiza o centro da comunidade ou, o que ! o mesmo, a residencia do xee
&or exemplo unha das nosas inscricins, a nH*0arbu, emprega un dos
nomes metaricos do rei c!ltico, (touro), para suxerir que a comunidade
se organiza arredor del e da s'a residencia como centro social e poltico"esta maneira as sociedades galaicas poderan orecer Imperio
personaxes polticos perectamente defnidos e locali-ados, susceptibles de
seren aproveitados polo Imperio de cara organizacin administrativa das
comunidades* para a recadacin de tributos, leva de soldados, etc +neste
sentido parece pertinente a interpretacin de FCD78F% dos (grupos con
) como unidades sociais organizadas para o censo en !poca romana/
n defnitiva, demstrase unha vez mis a teora de que o Imperio
romano tenda a aproveitar as estructuras organizativas dos pobos
sometidos co fn de acilitar o seu goberno e administracin &or iso, como
vimos mostran as ontes epigrfcas, o modelo poltico prerromano puido
conservarse na rea galaica longo de todo o sI da era> e posto que ata
esas datas as comunidades galaicas conservaron boa parte da s'a
autonoma, non sorprende que moitas das crenzas relixiosas daquelas
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
23/89
poboacins continuasen maniestndose con orza en datas moi
posteriores % seguinte apartado daranos ocasin para analizar alg'ns
destes eitos
-HH P3P+$I#I5I0A04:
6odas estas comunidades que viemos presentando como as
unidades bsicas de organizacin indxena aparecan xa integradas no
momento da conquista en dierentes pobos, s que atopamos baixo a
denominacin de populinos documentos latinos 9 maiora deles oron
coecidos durante e despois da ocupacin romana baixo os seus nomes
orixinais, dando mostra do grao de ragmentacin en que se atopaban con
anterioridade s'a unifcacin baixo o mesmo !tnico +! dicir, gallaeci/ 9s
principais ontes para o seu coecemento son os autores gregos e latinos,
strabn, &tolomeo, 8ela e &linio, que orecen distintos panoramas do
poboamento do #% peninsular respondendo en cada caso s obxectivos
trazados para a elaboracin das s'as obras e s propias alteracins do
poboamento suridas nesta rexin longo do primeiro s!culo dC
strabn descoida en xeral a mencin de conxuntos !tnicos s que
considera insignifcantes e de dicil pronuncia +III -,./ e particularmente a
maiora dospopuli, de nulo interese para o plano da s'a obra "os situados
no sector galaico s alude a alg'ns s que polo seu !tnico suxiren un
parentesco grego +III ,-/, como os amp6ilocos1que tam!n cita Eustino
+EAI? -,/, sen precisaren a s'a situacin1 ou os 6ellenos, que &linio
menciona entre outros descendentes dos gregoslocalizados nos arredores
da ra de ?igo +I?, ::H/
9 aportacin de &8ela a este campo red'cese mencin de distintos
pobos ribeiregos do 9tlntico* os grovios, habitantes da rexin que
abrangue dende "ouro promontorio c!ltico, arredor do cal est o pobo
do mesmo nome, os #lticos> os Praesamarc6os, sur do 0amaris+6ambre/
coa cidade de 4borana s'a oz> os :uperH0amaricose os .erios norte do
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
24/89
mesmo ro> todos estes sit'aos na costa occidental +#orogra!aIII, ;1::/ %
promontorio c!ltico +identifcado como o cabo 0isterra/ marcara no relato
de 8ela o punto de inNexin da costa galaica cara ste, a partir do cal
comenza a enumeracin dos pobos ribeiregos do Cantbrico +III, :H1-/, os
primeiros dos cales, antes dos stures, son os Mrtabros, 1Panda xente
c!lticaP, coa cidade Adrobrica1 que ocupan os arredores do golo no que
desembocan catro ros +supostamente as ras de 0errol, 9res, Detanzos e a
Corua/
&ola s'a banda &linio, documentndose en materiais de carcter
administrativo, orece moita mis inormacin sobre o n'mero e
localizacin das xentes galaicas #a s'a relacin de pobos ai unha
distincin entre populi lucenses e stures, e civitates bracarenses,
discriminacin dicil de interpretar e que ! obxecto de discusin entre os
historiadores 9s, mentres alg'ns consideran que a distincin obedecera
intencin de expresar a dierencia de nivel de romanizacin adquirido en
cada caso 4segundo J9#6%J K9#$59J ospopuliestaran a este respecto
mis atrasados cs civitates, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
25/89
Adovos, Arronos, Arrotrebas((( os #lticos alcumados .erios e os
:uperH0amaricos, os #oporos, o oppidum 4cidade ortifcada@ .oeta, os
#lticos alcumados Praesamarcos, os #ilenos +.* I? :::/> e entre os
bracarenses* *ellenos, "rovios, co castellum0ude((( as illas :iccas e o
oppidum Abobrica((( os $emavos, os :eurros e o oppidum de 7racara
Augusta, norte do cal est a "allaecia+.*I? ::H/
#o pargrao III H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
26/89
mercado e capitais comarcais* 7$5MC%A8#7%, :;..* H=-@ dos
$igurros, Amicos, Dbalos e #arbasos> e entre o 8io e "ouro, #aladuno,
Pineto, #omplutica, 0untobriga, Araduca,etc +&ara a localizacin de todos
estes !tnicos e topnimos pdense consultar, ademais da citada de
A8%#69$5"%, as obras de AT&M C5?IAA9J, :;--1> 8C$97CL9
8976L#M, :;.H> 8UA9AD76%J :;.1.=> 97%"7L$5M C%A8#7%,
:;.H, :;.-> 679#%K, :; #97J ?YMZ5M, :;;:, :;;H/
S de supoer que tanto aqueles n'cleos que conservan a s'a
denominacin indxena como os rebautizados co sobrenome Navio reNicten
a continuidade do poboamento a partir de asentamentos prerromanos, en
tanto que os latinos probablemente respondan a centros de nova
undacin "e calquera maneira, ! de salientar que todos eles aparecen en
&tolomeo cualifcados de pleis, ! dicir, cidades propiamente ditas, anda
que moitas das includas nesta categora probablemente non chegaran a
acadar mis que un mnimo desenvolvemento urbano e outras non refran
incluso senn a localizacin de simples mansins viarias +como as
designadas mediante Aquae, nome corrente entre as mansins porque
aproveitaban recuentemente baos termais* C9989O%, :;;:* BB/ %
que, en calquera caso, se comproba a trav!s deste catlogo, ! o progreso
da urbanizacin e das vas de comunicacin na $allaecia longo do sI e II
dC
8ediante a undacin deste tipo de asentamentos o goberno imperial
estaba introducindo entre as poboacins indxenas o seu propio modelo
organizativo, ! dicir, a cidade, o oco centralizador de tdalas actividades
polticas e administrativas dunha circunscricin territorial mis ou menos
extensa %s esorzos investidos neste terreo oron especialmente
destacables no reinado dos Navios, como moi ben mostran as tboas
tolemaicas, de maneira que a partir deste momento +fnais da d!cada dos
.B en adiante/ podemos situar a barreira que separa unha $allaecia de
orte raizame indxena dunha $allaecia con maiores sntomas de
romanizacin
Con anterioridade a este momento, o carcter e uncin dos populi
galaicos como unidades de organizacin socio1poltica presenta, sen
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
27/89
embargo, unha serie de d'bidas que as ontes a penas contrib'en a
resolver 9 'nica inormacin que posumos venos a trav!s da epigraa,
ademais de modo indirecto e ragmentario, posto que os documentos que
os mencionan non conteen en si inormacin especfca sobre eles, senn
soamente alusins, simples testemuos da s'a existencia 7eermonos s
amosas tesserae ou placas de bronce que conteen os pactos de
hospitalidade entre xentilidades indxenas, ou entre unha comunidade e un
particular e a s'a amilia
5n dos mis caracteristicamente indxenas destes pactos !, sen
d'bida, o dos Moelas +ou de 9storga/, e o mis antigo se temos en conta
que a data da frma, o H. dC, corresponde renovacin dun 6ospitivm
vetvstvm antiquom, ! dicir, dun tratado moito mis antigo #el o 'nico
romano ! o emprego do latn e o ormulario, posto que non hai noticia de
que os romanos practicasen, como aqu, convenios de mutua clientela, e
moito menos entre comunidades, cando o normal era que estas se
someteran en calidade de clientes proteccin dun 'nico patrn o
mesmo podemos dicir do pacto do Caurel +H< dC/, polo cal un particular
se entrega como cliente a unha comunidade, cando o procedemento
romano habitual ! o inverso 4F#IC%AJ, :; DA67Y#, :;;* ;< s@
9s pois, ronte t!sera dos #oelerni+Castromao/ e a $ougeiorum, que se
ateen s convencins romanas dos pactos de hospitalidade e clientela,
obtemos das anteriores unha mostra da vixencia no primeiro tercio do
s!culo I dC +ata mediados do sII no caso zoela/ dunha institucin
netamente indxena 8ais tam!n podemos alar da continuidade do
indxena no comportamento dos grupos xentilicios respecto s grupos
!tnicos superiores, os chamadospopulinos que se inscriben
% primeiro que sorprende no documento de 9storga ! a necesidade
de pactos deste tipo entre grupos que se supoen integrados nunha soa
comunidade poltica, posto que, como tal, a civitaspresupn sempre e de
modo implcito a plena solidariedade entre os seus compoentes Isto
implica que os subgrupos que pactan a hospitalidade conservan anda un
alto grao de independencia con respecto civitas, ou dito doutro xeito, que
a civitasnon ! propiamente, ou non existe como tal 9 realidade que
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
28/89
responde a civitas Koelarum +aqu tam!n denominada gens/ ! a dun
sistema asociativo completamente alleo romano, polo que as distintas
xentilidades pertencentes a un mesmo pobo poden compartir o !tnico e
sentrense vinculados por moitos e diversos medios, pero sen implicacins
dende o punto de vista da s'a integracin poltica
#o primeiro tercio de s!culo tralo cambio de era non exista, por
tanto, entre os stures augustanos, entre os que se incl'en os zoelas, outro
tipo de organizacin que a dos tempos prerromanos +6ospitivm vetvstvm
antiquom/ &or outra parte, ! posible que a presencia dun maxistrado
indxena na primeira parte do documento 1Abienum Pentili1 reNicta a
continuidade de antigos cadros de mando nos populi, dentro dos cales
actuaran como partes neutrais e simples testemuas dos tratados
concertados entre distintos grupos sociais ou amiliares &odemos supoer,
por tanto, que estas fguras ocais da vida poltica dos pobos do #%
+reermonos tam!n s Principes Albionume #opororumdas inscricins con
mencin denos< e ;/ haban servir como os canles a trav!s dos cales o
goberno imperial haba introducir os seus propios esquemas organizativos,
posto que son os seus dominios os que mis tarde se an corresponder co
territorio da civitas 9 noticia de strabn +III -,=/ segundo a cal os romanos
practicaran nestas poboacins Preagrupamentos polticosP +entre outras
medidas comentadas por $97CL9 Z5I#6A9, :;;:d* -=G/, aludira
precisamente a un intento por consolidar estes conxuntos sociais herdados
do pasado prerromano, reorzando agora as s'as autoridades pero
somet!ndoas, naturalmente, s'a supervisin e control directo
n tanto que comunidades tipicamente peregrinas +non1romanas/
ata a s'a conversin en cidades de pleno dereito recoecidas
xuridicamente pola concesin do Ius $atiiou (statuto de latinidade) +por
parte de ?espasiano no derradeiro tercio do sI dC, &linio *.III -,-B/, os
populi do #% precisaran conservar as s'as propias estructuras
organizativas, cuestin na que, por outra parte, o goberno romano non
interera 47%"7L$5M #IA9, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
29/89
emperador, pagar tributos e proporcionar soldados para as tropas
auxiliares do ex!rcito romano stes tres deberes xustifcaran, de todos
modos e calquera ora o grao de autonoma normativa concedido a estas
comunidades, a presencia no seu interior de representantes do poder
imperial #este lugar situaranse, por tanto, os maxistrados locais, como o
zoela, e os principesdocumentados na epigraa, quen, dada a ebleza
tradicional das s'as posicins no interior dos seus respectivos pobos e a
ausencia de organismos especifcamente deseados para cumprir cos
labores administrativos impostos por 7oma, acudiran a esas unidades
polticas que tratamos anteriormente, as xentilidades e (grupos con )
indxenas 9s se entenderan as capacidades legais concedidas a estes
grupos con independencia do populus e, dada a tendencia romana a
utilizar as organizacins preexistentes, a s'a habilitacin como unidades
censatarias tralo recoecemento das s'as potencialidades no plano
administrativo
&ouco mis podemos dicir dospopulido primeiro s!culo, posto que, a
parte deses documentos de 6ospitium, non dispoemos doutra inormacin
sobre as s'as competencias polticas ou administrativas % mis probable !
que osen unidades sociais herdadas da !poca prerromana, posto que non
se axusta carcter das institucins romanas nin a creacin nin promocin
dun r!xime organizativo en que os grupos sociais uncionen con
independencia xurdica da comunidade poltica que os engloba
6odo isto, en defnitiva, contrib'e a dar #% peninsular do primeiro
s!culo a aparencia dun sector debilmente romanizado e ortemente
marcado pola tradicin indxena, imaxe que ven a completarse coa
extrema escaseza de n'cleos urbanos nestes territorios 409D7, :;.B@ Jen
embargo, e a pesar disto, vense dando a tendencia entre os historiadores
da antig3idade a minimizar a importancia deste actor +! dicir, a
urbanizacin/ hora de valorar o grao de romanizacin adquirido por estas
poboacins ste problema insrese normalmente nun debate mis xeral
sobre o signifcado da (7omanizacin), signifcado que se intenta descubrir
dende distintos enoques segundo o campo particular +cultura material,
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
30/89
maniestacins relixiosas, cambios xurdicos e polticos, etc/ en que se
analicen as transormacins experimentadas polos pobos sometidos por
7oma
&ara alg'ns arquelogos a inNuencia romana explica practicamente
tdalas innovacins introducidas na Pcultura castrexaP dende antes da
pacifcacin, producndose paradoxalmente a intensifcacin dos signos
culturais defnitorios do castrexo baixo dominacin romana Consid!ranse
producto do inNuxo romano as vivendas redondas con adro> os conxuntos
habitacionais en cuarteirns e, en xeral, tdolos trazos urbansticos dos
poboados> a magnifcacin dos complexos deensivos e ata a mis nfma
maniestacin artstica en pedra* dende os ornamentos arquitectnicos en
orma de lazos, trsceles, esvsticas, que decoran as vivendas castrexas>
ata toda a estatuaria rexistrada nestes contextos +guerreiros
galaico1lusitanos, cabezas cortadas, fguras sedentes individuais ou en
trades, etc/ 4ver especialmente 077I79 " 9A8I"9, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
31/89
este enmeno para comprobar o alcance da romanizacin na $allaecia nos
primeiros s!culos da dominacin, cando parece que as comunidades
indxenas conservan anda bastante independencia
-H- &7?I?#CI9JI#"LE#9J07%#6Y7%89#IM9CIT#
% sentido que os propios romanos daban s'a tarea civilizadora
expona perectamente &linio na s'a *istoria .aturalcando proclama que a
misin providencial encomendada a 7oma era unicar imperios dispersos,
suavi-ar os costumes e reunir nun6a comunidade de lingua as !alas
discordantes e toscas de tantos pobos, para dar a civili-acin
6umanidade e, nun6a palabra, c6egar a ser a patria de tdalas ra-as de
todo o mundo4III =,-;@ 9s resonancias imperialistas destes principios son
incuestionables, e dende esta perspectiva deberiamos enocar o problema
da aculturacin que aecta s comunidades galaicas en contacto con 7oma
% primeiro a destacar neste materia ! que a estratexia de asimilacin
cultural oi selectiva por parte romana "e partida, como moi ben
demostrou K9 "95$, baixo a empresa imperialista romana xaca unha
ideoloxa de carcter undamentalmente aristocrtico que, de cara
romanizacin, determinaba por simple Psolidariedade de grupoP s
non1romanos asimilables, ! dicir, que se restrinxa o acceso condicin
romana a calquera dos que en provincias posuan unha condicin
aristocrtica dentro da s'a comunidade 4K9"95$, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
32/89
gobernamentais e administrativos se concentran na vila/, senn tam!n por
imposicins ideolxicas, posto que 7oma esgrima como signo de
superioridade e (civilizacin) o coecemento da cidade e o modo de vida
urbano +de a a insistencia dos autores antigos no hbitat alden
caracterstico dos pobos brbaros> sobre os xuzos neste sentido de
strabn con respecto s hispanos ver "&AYCI"%* :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
33/89
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
34/89
romanizadoras Isto prbao en parte a continuidade dos cultos s deuses
prerromanos, que longo do sI dC conservan as s'as advocacins
c!lticas e presentan maior representatividade, como non, en medios
indxenas e rurais 4679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
35/89
9s divindades clsicas, en fn, obteen representacin predominante
en dedicacins de carcter ofcial ou privado pero entre individuos moi
romanizados e preerentemente en medios urbanos +Concordia, sculapio,
8inerva, #eptuno, ?enus, Euno, etc/, mentres que ora das grandes
cidades Augo, Draga, Chaves, 9storga e Aen, tam!n se documentan
aqueles cultos pero debilmente e en monumentos xeralmente datables a
partir da segunda metade do sII dC e en adiante 4679#%K, :; sobre este tema
ver o traballo de FCD78F%* (Aos dioses de los caminos), :;.
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
36/89
+&enafel, &orto/ 47eproducimos as inscricins destes santuarios no 9&S#"IC
&I$7Y0IC%@
9s d'as primeiras, en particular, son hoxe motivo de discusin entre
os fllogos e epigrafstas, que non se poen de acordo sobre a transcricin
e traduccin dos textos &ero o que de todos modos parece non discutirse !
a pervivencia ata menos a segunda metade do sII dC da lingua indxena
e das crenzas relixiosas prerromanas que testemuan estes documentos
% mis doado de interpretar e de datar, o de 8arecos +:. dC/,
cont!n unha taria sacrifcial pola que se establecen as vctimas debidas a
cada unha das divindades mencionadas, entre as cales E'piter aparece en
segundo plano, tras .avia 9 traduccin do texto proposta por 6ranoX ! a
que segue*M excelente virxe protectora+ou cornuda/ e .in!a dos %anigos,
.abia #orona, un6a vaca, un boi2 a .abia, un ao2 a piter, un ao, un
cuxo2 a (((urgus, un ao2 a $ida, un6a cabra(((4679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
37/89
de orixe indoeuropea ]JrouJa, do que parecer derivan o irland!s antigo
Pcr'achP +meda, outeiro/ e o galego PcroioP 46%?97, :;;* :;:1H> :; ver 2%7J6, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
38/89
esculturas castrexas relacionadas coas divindades dos camios posuan
!ocus, o orifcio destinada s orendas, polo que este ragmento do
"umiense testemua tam!n a pervivencia ata estas datas de antigos ritos
relacionados co valor sagrado das encrucilladas 4sobre isto ver a obra
citada de FCD78F%, :;.
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
39/89
inscricin non se conserva/
% primeiro a destacar nestes textos ! a cualifcacin de $CCalpurnio
7ufno, o dedicante de tdalas inscricins, como vir clarssimus+o que ns
traducimos como PilustrsimoP/ o ttulo especialmente reservado para os
notables romanos de rango senatorial &or este motivo atrib'eselle a este
personaxe a condicin de legado xurdico no #% en tempos da dinasta
severa +entre fnais do s!culo II e comenzos do III/ o que contrib'e a
explicar o carcter privado deste conxunto rupestre
Jen embargo existen ora deste recinto, pero prximos a el, vestixios
doutros santuarios dos que se conservan restos de pas e improntas na
rocha dalg'n tipo de construccins arquitectnicas S probable, por tanto,
que o lugar escollido por Calpurnio para o levantamento do seu templo
coincidira cun centro sagrado preexistente que os nativos da zona
acudiran para acer os seus propios sacrifcios, posto que son moitos os
santuarios rupestres prerromanos que pos'en no #orte de &ortugal e
$alicia similares caractersticas 4entre moitos outros, o propio santuario de
&ena scrita, o situado pe dun castro en Augo no lugar de 9dai +ver oto/
ou o santuario de ?alpaVos estudiado por 7$5MC%A8#7%, :;..* -H-@
"e eito, os .umina $apitearummencionadas no primeiro texto, seran as
divindades dos $apitas, o grupo social que posiblemente habitaba aquela
zona
&olo demais, divindades orientais como Jerapis 1texto H1 ou as
reeridas no texto por %iis :everis +P"euses JeverosP, &lutn e
&roserpina* 679#%K, obcit* --
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
40/89
das termas romanas +as salas especialidazadas segundo a temperatura das
augas* caldarium, tepidarium e !rigidarium/ n calquera caso, o certo !
que estas construccins pos'en unha moroloxa moi caracterstica e non
parece que deban nada a unha est!tica importada
9lg'ns deles conservan as s'as chamadas Ppedras ormosasP,
especie de portas encaixadas e labradas, algunhas, con motivos
decorativos +aspas, cordas, e os comunmente chamados (smbolos
astrais), discos radiados, etc/, e que separan a cmara da antecmara, un
recinto aberto que s veces presenta bancos pegados s muros e vai
contiguo adro exterior 9 comunicacin das estancias a trav!s da pedra
ormosa aise a trav!s dun pequeno vano aberto na pedra dicil de
atravesar tratndose dun acceso 9 cmara central aparece normalmente
cuberta con grandes laxas de pedra acendo teito a d'as augas, mentres
que o orno, de planta semicircular, aproveita a prolongacin dos muros da
estancia +s veces paredes escavadas na rocha/ acendo alsa c'pula para
soster unha laxa horizontal que coroa o teito deixando un orifcio para a
cheminea 9s salas cubertas estaran asi mesmo soterradas baixo terra 9
maiora deles aparecen surcados por canalizacins e dispoen de pas nos
adros, situndose ademais preto de correntes de auga ou bocas de onte
5nha nota com'n maiora ! tam!n a s'a localizacin marxinal con
respecto s zonas habitadas do castro, posto que normalmente aparecen
na base do poboado %s restos datables destes monumentos permiten
situalos cronoloxicamente en torno primeiro s!culo da era
Jen seren especialmente abundantes, vese que este tipo de
monumentos aparecen espallados por toda a antiga $allaecia, como cada
vez mis pon de maniesto o progreso das escavacins arqueolxicas no
#orte de &ortugal e $alicia n &ortugal temos restos dalg'ns en moi bon
estado de conservacin* en Driteiros +e unha pedra ormosa doutro do
mesmo castro/, na Cit_nia de Janfns, na antiga 6ongobriga +0reixo, 8arco
de Canaveses/, en 8onte da Jaia e en Jta8ara de $alegos +Darcelos/ n
$alicia* Jta8aria de 9ugas Jantas +%urense/, no oxo do castro de &unta
dos &rados +spasante, %rtigueira/, un dubidoso no castro de Dorneiro, e xa
en 9sturias os de &enda e Coaa
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
41/89
%s que consideran estas construccins como balnearios p'blicos,
encontran un reorzo da s'a hiptese no achado de abundantes seixos
rolados calcinados nestas estancias, que confrmaran a noticia de strabn
+III -,G/ segundo quen estes pobos acostumaban a tomar baos de vapor
botando auga sobre pedras aquecidas "espois de tomar o vapor na
cmara interior ou sauna +caldarium/, os usuarios pasaran antecmara
ou tepidarium para despois tomar os baos de auga ra no adro, o
correspondente do !rigidariumdas termas romanas 4C%A2%, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
42/89
insistamas na completa independencia da s'a moroloxa con respecto a
posibles inNuencias de tipo romano
Con isto acabamos de expoer algunhas das maniestacins mis
visibles da permanencia dos costumes e crenzas indxenas en medios
rurais longo do sI dC
&ara rematar fn con esta seccin do captulo s lembraremos as
principais conclusins s que nos leva a comprobacin dunha verdadeira
escaseza de cidades en territorio galaico longo deste s!culo n primeiro
lugar, paralelamente a esa mesma escaseza, vericase neste tempo e
lugar a prctica ausencia de estructuras polticas romanas entre as
comunidades indxenas, que contin'an a organizarse e gobernarse
maneira prerromana conservando boa parte da s'a independencia 6odo
elo responde propia tctica romanizadora seguida pola administracin
imperial, quen en xeral desatende o proceso de asimilacin ora dos lmites
das cidades e deixa practicamente marxe maiora da poboacin
indxena Consecuencia desta poltica vai ser o mantemento das ormas
tradicionais en case tdalas ordes da vida destas comunidades, quen
seguirn conservando as s'as divindades e cultos, e os seus vellos
sistemas de organizacin poltica e social sen embargo o poder imperial
estaba a preto, nas vilas de undacin aug'stea, supervisando a
recadacin de tributos e a leva de soldados auxiliares, o que de seguro oi o
instrumento mis poderoso dos empregados por 7oma para desestabilizar
e debilitar s pobos conquistados
9 ausencia de verdadeiras civitatesorganizadas modo romano na
$allaecia impuxo ata os 0lavios a necesidade de administrala por
procedementos distintos s habituais no sistema municipal #o seguinte
apartado veremos como se desenvolveu este goberno ter que actuar
dende as cidades de undacin aug'stea, ata que, coa promocin xurdica
de tdalas cidades, estas se convirtan en comunidades romanas
propiamente ditas
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1306
1307
1308
1309
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
1325
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
43/89
PACTOSDE,OSPITALIDADEDONOROESTE
1.Te%%era $a ci)i(a% L!#-ei!r#" 1 $.C./*
#(#aesare avg( @( $(Aemilio Pavllo
cos(C
4x "ente Astvrvm conventvs
AraeC Avgvst>a?eC #ivitas$ovgeiorvm 6ospitivm !ecit cvmC
#>aio? Asinio "allo libereis
postereisqve eivsC evmqve liberos
posterosqve eivs sibi libereisC
postereisqve svis patronvm
cooptarvntC isqve eos in dem
clientelamqve svam svoC rvmqverecepitC 4gervnt legatiC :ilvanvs
#lovtiC .oppivs Andami(
+9 Civitas Aougeiorum, do
convento 9ra 9ugusta dos stures,
frmou un pacto de hospitalidade
con Caio 9sinio $allo para os seusfllos e descendentes, s que Caio,
fllos e descendentes aceptan en
padroado e aqueles reciben en
fdelidade e clientela/
.Te%%era $e Car0e$! ! Ca#rel 2 $.C./*
Apio Ivnio :ilano P(:ilioC .erva cosC
0illegvs Ambati !( :vsarrvsC
Aiobaigiaeco *ospitivmC !ecit cvm
$ovgeis #astellanisC 0oletensibvs
sibi vxori libeCris posterisqve svis
evmqCve vxorem liberosqve eivsC
in dem clientelamqve svaCm
svorvmqve in perpetvo
#asCtellanei 0oletensis recepervntC
egit 0illegvs Ambati ipseC
mag($atino Ari et Aio 0emari
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
1356
1357
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
44/89
+6illego fllo de 9mbato, Jusarro,
do9iobaigiaeco, fxo un pacto
de hospitalidade cos Aougei doCastellum 6oletum, para si, a s'a
muller, fllos e descendentes
aqueles recibrono a el e s seus
para sempre na s'a fdelidade e
clientela/
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
2
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
45/89
3.Te%%era $e Ca%(r!"a! 13 $.C./*
"(Ivlio :erio Avgvrino "(0rebioC
:ergiano cos(C #oelerni ex
*ispania #iterioreC #onventvs
7racari cvm "(AnCtonio Aqvilo
novavgvstanoC prae!( co6( I
#eltiberorvmC liberis posterisqve
eivs 6osCpitivm !ecervntC
"(Antonivs Aqvilvs cvm #oelerCnis
liberis posterisqve eorvmC6ospitivm !ecitC legatvs egitC
P(#ampanivs "eminvs(
+%s Coelernos da 2ispania Citerior,
do Convento Dracaro, fxeron un
pacto de hospitalidade con
$9ntonio 9quilo, novaugustano,
preecto da I cohorte
Celtiberorum, cos seus fllos e
descendentes $9ntonio 9quilo
fxo o mesmo pacto cos Coelernos,
fllos e descendentes/
.Te%%era $e ,!%&i(ali$a$e $!% 4!ela% !# $e A%(!r-a 5 $.C./6
B($icini #rassoC $(#alpvrnio
PisoneC cos(C IIII L( maiasC
*ospitivm gentilitas %esoncorvm
ex "ente KoelarvmC et "entilitas
0ridiavorvm ex "ente idemC
Koelarvm 6ospitivm vetvstvm
antiqvomC renovavervnt eiqve
omnes alis alivm in Cdem
clientelam svam svorvmqve
liberorvm posterorvmqve
recepervnt egervntC Aravsa
7lecaeni et 0vraivs #lovti %ocivs
4laesiC Bagilo #lovti 7odecivs
7vrrali 4laesvs #lvtamiC per
Abienvm Pentili magistratvm
KoelarvmC actvm #vrvnda(
+9 gentilitas "esoncorum, da gens
Moelarum e a gentilitas
6ridiavorum da mesma gens dos
Moelas, renovaron un pacto de
hospitalidade moi antigo e todos
eles recibronse en mutua
proteccin e clientela, e s seus
fllos e descendentes 0eito en
Curunda/
Se-#n$a &ar(e 17 $.C./6
"labrione et *omvllo cos 5 idvs IvliasC idem "entilitas %esoncorvm
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429 1430
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
46/89
et "entilitasC 0ridiavorvm in
eandem clientelam eademC
!oedera recepervnt ex "ente
AvolgigorvmC :empronivm
Perpetvvm 3rniacvm et ex "enteC
5isaligorvm Antonivm Arqvivm et
ex "enteC#abrvagenigorvm
@lavivm @rontonem KoelasC
egervnt $(%omitivs :ilo etC
$(@lavivs :evervsC Astvricae( +9
mesma gentilitas "esoncorum e a
gentilitas 6ridiavorum recibiron na
mesma clientela e baixo o mesmo
pacto, da gens 9volgigorum a
Jempronio &erpetuo, orniaco, da
gens ?isaligorum a 9ntonio 9rquio
e da gens Cabruagenigorum a
0lavio 0rontn, zoelas 0eito en
9st'rica/
1431
1432
1433
1434
1435
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
1449
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
47/89
EPIGRA8ADOSSANTUARIOSGALAICO9LUSITANOS
1Tari:a %acri;cial $e Marec!% Pena;el9P!r(! ptima? 5>irgini? #>HonservatriciCHorni!erae? et .im>p6ae? %anigoCm
.aviae #oronae vaCca>m? bovem .abiae agnv>m? Iovi agnvm bove>m?
lact>entem? 4@vrgo agnv>m? C $idae #or>HnigeramCHnvtam?C ann>o? et
dom>o? actvm v>qvintvm? id>vs? apri>les? $aCrgo et Besallino cos(
#vrator>ibvs?C $vcretio 5itvlino $vcretio :abCino Postvmo Peregrino
#AI#$59I#"LE#9*
La"a% $e M!le$! Vi%e!6
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
48/89
-- $%D7#%9"8I#IJ679CIT#I8&7I9A#$9AA9CI9
5n dos primeiros testemuos da implantacin romana en $allaecia
tralas guerras cntabras corresponde chegada a Augo dun sobrio
poltico do c!sar, &aulo 0abio 8ximo, que por ese tempo +entre := e :-
aC/ desempeara o cargo de gobernador dalgunha das d'as provincias
imperiais, ben da 5lterior Ausitana, ben da Citerior 6arraconense +nesta de
certo entre -1H aC, cJK8, :;.;* .B/ "a s'a estancia aqu temos
noticia a trav!s de varias inscricins, unha delas sobre un grande monolito
que parece reproducir o mesmo texto doutros dous documentos coecidos
dende hai tempo, testemuando o acto undacional de Aucus 9ugusti %
texto epigrfco, lido e reconstrudo por 8UC%?9"%#$9 C977O%, ! o que
segue* 5+urbis/ #+conditori/ A+ugusto/ B+onumentum/ #aesari Pavllvs
@abivs Baxvmvs $eg+atus/ #aesaris +monumento dedicado a 9ugusto,
undador da cidade T C!sar, &aulo 0abio 8ximo, Aegado do C!sar/
6am!n proba da estancia deste gobernador entre os galaicos a d
outra ara erixida polos Dracaraugustanos en honor de 9ugusto
aproveitando o aniversario deste legado, que agora recibe o ttulo de
legatus propraetor444?III H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
49/89
para, a partir das cidades aug'steas, continuar o proceso de integracin
destes territorios
9 partir daquelas undacins todo avance cara implantacin
romana no #% depender directamente dunha poltica militar e fnanceira
que, irradiando dende eses centros, destinarase a controlar e organizar
estes espacios conquistados &ara acometer este empresa o emperador
serviuse undamentalmente dos cadros militares herdados do tempo das
guerras, dos que se extrae o propio &aulo 0abio
9 situacin nestes primeiros momentos vira sendo aquela que
espuxemos en pxinas anteriores citando a strabn +9&9769"%-:/, da que
conv!n agora lembrar a asignacin de cargos #% dentro da 6arraconense
8entres o gobernador establece a s'a s! de inverno en levante e percorre
durante o vern o pas para inspeccionalo e exercer labores xudiciais 1o que
explicara a estancia en Draga de &0abio entre -1H aC1, un legado
subalterno mando de d'as lexins establ!cese #orte do "ouro para
controlar galaicos, stures e cntabros, en tanto dous procuradores s
ordes directas do emperador atenden os asuntos relacionados coas
fnanzas e o aprovisionamento de tropas
T longo de practicamente todo o sI dC non parece que houbese
para o #% outra administracin independente destes mandos militares, que
deberon sucederse no goberno da rexin ata o sII, momento en que se
documentan autoridades imperiais especialmente vinculadas goberno
dos conventos
9ntes do reinado de ?espasiano s coecemos, relacionados con
$allaecia, un legado provincial, #(#aetronius Biccioque ostenta o ttulo de
PAegado de 9ugusto na 2ispania CiteriorP +#I$ II HH-/ e ! honrado en
Draga por un grupo de comerciantes durante o reinado de 6iberio +entre H=
e -- dC/ 8is tarde, xa nos comenzos da dinasta Navia sera destinado
aqu un gobernador co ttulo de prae!ectus "allaecia +#I$ II -H.:/,
coincidindo cun outro preecto en 9sturia, o que se relaciona cos inicios da
reorganizacin destes distritos a comenzos do reinado de ?espasiano
4D7%5$26%#, :;G=* :-
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
50/89
9sturia como simple preecto dun corpo auxiliar do ex!rcito, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
51/89
a partir do reagrupamento de comunidades indxenas peri!ricas neste
centro urbano 4679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
52/89
anda superior por simular o sometemento indxena Imperio, posto que,
con obxecto de honrar a un dos fllos de 9ugusto, a administracin ai
constar como oerente a "allaecia4#I$II HHH@
9 parte das mencionadas, a penas coecemos outras maniestacins
do culto imperial ata !poca Navia, momento a partir do cal obtemos xa
mostras de dedicacins colectivas, como a columna da ponte de Chaves
orecida en honor de 6raxano por dez civitatesbracarenses +#I$ II H../,
d'as mis eitas pola Civitas Aimicorum a 9driano e 9ntonino +#I$II H=:G>
H=:./, e outra, insegura, da cidade de 9quae 0laviae dedicada tam!n a
9ntonino 4A 7%5E e 679#%K, :;.-* HBH@
#o que atinxe s divindades relacionadas co emperador, "enii
Augusti, $ares Augusti, ou .umina Augusti, ! de salientar a s'a prctica
ausencia no #% peninsular, o que ! interpretado por 6ranoX como
consecuencia da vitalidade que anda tian as divindades indxenas neste
sector 4679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
53/89
pola administracin, sendo mis recuentes os de carcter privado e en
medios indxenas, onde se dan con certa recorrencia nomes e sobrenomes
Navios entre os dedicantes +@lavius, @lavia, @lavinus, etc/ o que
normalmente se interpreta como roito da poltica de promocin desta
dinasta na 2ispania 498%#6#$7%, :;.=* GB s@
n verdade, entre os indxenas non urbanos do convento bracarense,
especialmente, os exemplos multiplcanse &ero bastara con que o mundo
indxena conservara a lembranza dunha antiga divindade soberana e
suprema asimilable a E'piter, para que a devocin cara este deus obtivese
tanta diusin entre as poboacins indxenas da $allaecia n fn, dentro
deste enmeno de asimilacin que tratamos no anterior apartado,
incluiranse as dedicacins de colectivos como Aviliobris ou
=uelediania E'piter Tptimo 8ximo 4Inscricins nos= e :
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
54/89
no sistema poltico provincial % eito de que se lles dera xa a acilidade de
acceder a este cargo sen teren que superar postos ineriores do cursus
6onorum+estipulacin de rangos na carreira poltica/, ala do alto grao de
romanizacin adquirido longo do sII dC polas elites dirixentes da
$allaecia romana 4ver 679#%K, :; 98%#6#$7%, :;.=* :, H-@
&or outra parte, as consecuencias polticas da s'a concesin para as
comunidades tam!n son moi discutidas &arece admitirse que toda
comunidade benefciada polo Ius $atiiadquira de inmediato o rango de
(municipio de dereito latino) e pasaba a gobernarse a trav!s de duumviri
+rgano colexiado de dous maxistrados con poderes executivos/ e do ordo
decurionum +senados propios constitudos por decuriones ou senadores/,
adquirindo as cidades a trav!s destes organismos a responsabilidade sobre
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
55/89
tdolos asuntos internos 4acerca da confguracin dos gobernos municipais
ver D7%5$26%#, :;G=* :-B s@
&ero s aqueles notables, como dixemos, chegaban a adquirir a
cidadana romana +e non inmediatamente tralo seu nomeamento senn
soamente despois do cumprimento do cargo* civitas romana per 6onorem/,
e na medida en que esta non se estenda comunidade no seu conxunto
mis que cabo de certo tempo, normalmente se considera que o Ius $atii
representa unha etapa transitoria na condicin xurdica das cidades ata a
s'a conversin en Bunicipia #ivium
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
56/89
indxenas necesitaran undar n'cleos urbanizados nos que centralizar
tdolos labores gobernamentais e administrativos sen embargo, disto
non se derivou un cambio radical nas pautas de poboamento, posto que se
ben se rexistra un incremento notable de pequenas aglomeracins urbanas
+como vimos a trav!s de &tolomeo/, tam!n se constata a continuidade do
poboamento castrexo ata ben entrado o sII Con respecto a este tema, a
maiora dos arquelogos coinciden en deender o perodo xulio1claudio
como o momento de maior vigor do tipicamente castrexo 4durante o
denominado perodo clsico, ver 097IO9, 97I9J e 7%87%, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
57/89
uncins, omnibus 6onoribus, na s'a respublica4A 7%5E1679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
58/89
xurisdiccin sobre unidades de organizacin superiores convento %s
delegados imperiais act'an como gobernadores dende as capitais de
convento e utilizan estas circunscricins como base para a organizar o culto
imperial e administrar xustiza, pero o marco para o resto das s'as
actividades polticas e fnanceiras !, nun primeiro momento, a provincia
para os legados, e o distrito de 9sturia1$allaecia para os procuradores a
partir da dinasta Navia
%s comenzos desta nova etapa ven marcada pola aparicin en
$allaecia de $arcius $icinius, un legatus iuridici que visita o #% nos
comenzos da d!cada dos .B 4A%89J, :;.=* H--@, cando tam!n aparece
desempeando o cargo de procurador #(Plinius :ecundus, que reside de
modo permanente na capital asturicense como responsable mximo dos
asuntos fnanceiros dos tres conventos do #% +trtase do mesmo &linio (o
?ello) de quen extraemos boa parte da inormacin sobre os populi
indxenas, as ciras do censo para os tres conventos do #% e a noticia da
concesin do Ius $atiipor ?espasiano/
&ouco mis tarde, en torno s anos .-W. o legado da Citerior 5ibius
#rispus, acompaado do subalterno Attius :uburanus +adiutor/, veen a
2ispania co propsito de elaborar un censo, o que normalmente a maiora
dos autores poen en relacin directa cos datos transmitidos por &linio 4ver
9&9769"% -HH@ sobre o n'mero de populie de habitantes dos conventos
galaicos e asturicense 4JK8, :;.;a* .=G@ 6odo isto suxire que a partir do
momento en que aqueles legados imperiais chegan a 2ispania comenzan
os preparativos para a concesin do Ius $atii, posto que non sera viable
estipular un cambio de estatuto para as comunidades sen eectuar alg'ns
labores previos, como censar conxunto da poboacin ou establecer as
novas cargas fscais de acordo a ese censo
Jen embargo non parece que por agora os legados aparezan
exclusivamente destinados goberno desta rexin, posto que a maiora
son Plegados xurdicos da 2ispania CiteriorP % caso de %(#ornelius
Baecianus, o legado do c!sar que aparece mencionado na inscricin da
&onte de Chaves +#I$II H..> datada na primeira metade do ano .;/, xunto
a un procurator Augusti +$(Arruntius Baximus/ ! considerado por alg'ns
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
59/89
autores como proba de que neste momento o mbito das s'as xestins se
reduca a 9sturia e $allaecia 48%#6#$7%, :;.=* :;1HB> 7%"7L$5M
C%A8#7% considera a Baecianus como o legado militar da $egio 5II
"emina que tam!n se menciona na ponte, :;..*
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
60/89
posiblemente dende o reinado de ?espasiano, a creacin dunha procuratela
fnanceira especfca para 9sturia e $allaecia, e da mesma categora que a
da provincia Citerior +ambas d'as ducenarias, ! dicir, retribudas con
HBBBBB sestercios/ 9s principais competencias destes procuradores seran
a xerencia e explotacin dos recursos de titularidade imperial e a
recadacin de tributos
% primeiro titular deste posto puido ter sido o mesmo procurador que
antes mencionamos A9rruntius 8aximus +en torno ano .;, ver A%89J,
:;.=* :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
61/89
@lavia, temos tam!n noticia en ?illals +Aen/, na vecianza das minas do
6eleno 4"%87$5, pH-= s@ % mis destacable desta epigraa !, sen
embargo, a aparicin dunha categora de uncionarios especializada para o
sector mineiro, destinada a este distrito con exclusividade e dos que deban
depender os destacamentos militares a eles asociados nas inscricins
stes eran os procuratores metallorum, normalmente libertos do
emperador +antigos escravos liberados/ e subalternos daqueles outros
procuratores de rango ecuestre, que deban encargarse de organizar e
supervisar directamente todo o relacionado coa produccin mineira, pero
non a escala rexional, senn nos seus respectivos destinos +por exemplo,
B(+lpius 4utic6es, liberto de 6raxano ou 9driano, era procurador do
metallum albocelense, da mina do lugar de 9lbocelo en $allaecia, #I$ II
H=;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
62/89
burocrtico semellante o que se coece para Aucus e o seu convento 9
concentracin de maior cantidade de uncionarios imperiais nesta vila
explcase pola necesidade de dirixir mis de preto uns territorios moitos
mis marxinais, peor comunicados pola rede viaria e en xeral
desconectados dos circuitos econmicos de intercambio comercial mis
activos do sector sur galaico
S durante o perodo xulio1claudio cando se trazan as principais vas
galaicas* a va E?II que una Draga con 9storga pasando por Chaves> a va
EIE que conectaba Draga con Augo ata 9storga, e a va EE, que comparta
trazado coa anterior ata un punto indeterminado da ruta, onde se biurcaba
para continuar como via per loca maritima+as chamada porque segua a
lia da costa occidental/ ata DrigantiumW9 Corua, e a partir de aqu
continuaba ata Augo polo interior
8is tarde, en tempos de 6ito e "omiciano, constr'ese a va E?III ou
5ia .ova entre Draga e 9storga, que atravesaba toda a provincia de
%urense pasando por &ortela do 2omem, onde un miliario menciona a
autoridade responsable e a data da s'a construccin +#alpetanus
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
63/89
"enius BacelliPEenio do mercado +de abastos/P +#I$II H:-/ n fn, o caso
dos oros dos $igurros e dos Amicos, atravesados ou prximos 5ia .ova,
e da propia 9quae 0laviae, onde aquela se atopaba coa E?II, encaixaran
neste esquema de desenvolvemento privilexiado, urbanstico e econmico,
das vilas que controlaban os principais circuitos comerciais da $allaecia
antiga 4A 7%5E1679#%K, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
64/89
dotar de maior efcacia s mecanismos de apropiacin dos recursos fscais
neste distrito &ero o eito de que Augo re'na maior cantidade de datos que
Draga a este respecto, non debe interpretarse como que a cidade
bracarense non dispuxese das mesmas atribucins e servicios, posto que,
como capitais dos seus respectivos conventos, ambas d'as teran as
mesmas competencias no plano poltico e administrativo % que en
calquera caso parece certo ! que mentres a $allaecia ormou con 9sturia
un 'nico distrito, oi a capital desta, 9sturica, o centro de tdolos rganos
representativos do poder imperial, dos que Aucus e Dracara dependeran
directamente, uncionando como as s'as delegacins burocrticas sta
situacin non debeu variar substancialmente trala creacin dunha nova
provincia en torno s tres conventos do #% en tempos de Caracalla
+comenzos do s!culo III, entre H: e H:G/
9s parece ser, anda que a dicir verdade tampouco saibamos moito
desta nova provincia, a parte de que recibira o nome de *ispania .ova
#iterior Antoniniana+#I$II HGG: e =G
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
65/89
provincia non sera senn a mesma Citerior que permaneceu
practicamente inalterada longo de todo o alto1Imperio, cos matices
introducidos pola divisio interna, ! dicir, o recoecemento dun goberno
especial para o sector noroeste
%utros autores, pola contra, conveen en interpretar aqueles datos
como proba dunha aut!ntica escisin de 9sturia e $allaecia da Citerior e a
undacin dunha provincia nova e independente &ara &A 7%5E, por
exemplo 4:; en segundo lugar, destaca tam!n o eito de que non se
mencione 9sturia Jen embargo as d'as xurisdiccins aparecen baixo un s
gobernador &ero esta situacin ser igualmente e!mera porque, s portas
do baixo1Imperio, asstese undacin da, agora si, Provincia "allaeciae
3. A &r!)incia Gallaecia
Coa chegada de "iocleciano &rincipado +H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
66/89
momento entre os anos H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
67/89
autoridades das que dependan os gobernadores e que chegaran a acadar
grande inNuencia poltica por controlaren os ex!rcitos e toda a vida
fnanceira do Imperio Jen embargo, en tempos de Constantino +a partir do
-:H/, os vicariosven debilitada a s'a posicin polo ampliacin do n'mero e
acultades dos preectos do pretorio, dominio dos cales, as preecturas,
pasan a subordinarse un conxunto de diceses 4&6I6, :;.* =H s@
9 &ennsula Ib!rica non oi unha excepcin no marco das reormas
territoriais emprendidas por "iocleciano % $aterculo 5eroniensis,
documento do s?II con onte nun anterior da !poca da tetrarqua,
menciona a diocesis *ispaniarum+Pdicese das 2ispaniasP/ e as provincias
a ela adscritas, entre as que, ademais das antigas Ausitana, D!tica e
6arraconense, aparecen tres novas* a Cartaxinense, a 8auretania 6inxitana
+norte1aricana/ e a $allaecia n fn, xunta dicese de Dritania e s d'as
$alias, a das 2ispanias pasa a incorporarse &reectura das $alias a partir
do reinado de Constantino
9 delimitacin da nova provincia $allaecia presenta alg'ns
problemas, posto que a penas posumos ontes que traten especifcamente
deste tema "e partida, sbese que abrangua a totalidade dos territorios
pertencentes s tres conventos do noroeste e practicamente todo o
convento cluniense, pero as ronteiras comenzan a desdebuxar neste
sector oriental
9s poucas noticias que posumos para establecer estes lmites
proveen principalmente de %rosio e 2idacio, dous escritores cristins do
s!culo ? orixinarios do convento bracaraugustano %rosio, na *istoria
contra os pagns, afrma que tanto os stures coma os cntabros
pertencen a $allaecia +?I H:,H/, e di que #umancia, a ltima cidade dos
celtberos, estaba situada no seus lmites +? .,H/ 9 'nica alusin de
2idacio a esta provincia ven a propsito da mencin da cidade oriunda do
emperador 6eodosio, natione spanus de provincia "allaecia civitate cauca,
Phispano da provincia $allaecia da cidade de CaucaP +cidade prxima a
Jegovia/ &ouco mis se pode dicir acerca da s'a extensin xeogrfca, e
anda resulta dicil, dada a escaseza de datos, acer unha historia poltica
da provincia dende a s'a creacin nalg'n momento, como dixemos, entre
2099
2100
2101
2102
2103
2104
2105
2106
2107
2108
2109
2110
2111
2112
2113
2114
2115
2116
2117
2118
2119
2120
2121
2122
2123
2124
2125
2126
2127
2128
2129
2130
2131
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
68/89
os anos H
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
69/89
seran os custodios desta medida de capacidade +! dicir, os responsables
de manter a medida nas cantidades estipulados, :B litros neste caso/, pero
non s isto* seran tam!n os encargados de repartir os impostos entre os
habitantes das cidades e as obrigas fnanceiras que correspondan s
membros das curias ou senados municipais 497C, :;;-* :.;@ Isto
confrmara a idea de que as cidades seguan xestionando os seus asuntos
internos a trav!s dos seus propios mecanismos gobernamentais e que
conservaran a s'a independencia administrativa en cuestins municipais
9 idea dunha progresiva decadencia do modo de vida clsico dende a
chamada (crise) do sIII undouse durante longo tempo nas noticias
dalg'ns historiadores antigos, pagns e cristins, que contriburon a dar
unha imaxe terriblemente pesimista da evolucin do Imperio, que se
consideraban abatido por toda sorte de males derivados da corrupcin dos
costumes e do deterioro xeral da vida poltica, situacin que se prolongara
longo do sI? ata a fn do Imperio 9lg'ns datos arqueolxicos illados
extrados dalgunhas cidades hispano1romanas daquela !poca apuntaban
tam!n a ese declive da vida cidad anunciado nas ontes literarias, o que
via a confrmarse por un moi considerable incremento paralelo de
asentamentos rurais ou villae en todo o territorio peninsular 6odo isto
considerbase consecuencia da accin combinada das invasins brbaras e
da incapacidade para se sobrepoer crise econmica que aectara a todo
o Imperio no sIII
&ero dende hai alg'ns anos consid!ranse enganosos os vestixios
desa suposta decadencia n primeiro lugar, parece non poderse constatar
eectivamente os eectos devastadores que se lle atrib'en a aquela (crise)
na vida econmica da 2ispania 4"&AYCI"%, :;;-@, nin que as invasins
brbaras acadaran semellante grao de destruccin nas cidades
hispano1romanos con anterioridade s comenzos do s?, cando os pobos
xermnicos penetran en masa a trav!s da ronteira setentrional n 'ltimo
lugar, dse en interpretar a crecente colonizacin do campo como producto
tanto dun natural crecemento demogrfco, como da capacidade dos
riqusimos possessores, ou grandes propietarios, para desrutar da
posesin de mis de unha villae, incluso de varias 497C, :;;-@
2165
2166
2167
2168
2169
2170
2171
2172
2173
2174
2175
2176
2177
2178
2179
2180
2181
2182
2183
2184
2185
2186
2187
2188
2189
2190
2191
2192
2193
2194
2195
2196
2197
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
70/89
8ais, sen extremar as conclusins a este respecto, ! certo que a vida
urbana decaeu considerablemente longo do sIII e I?, debido sen d'bida a
diversas causas, pero entre as que destacan aquelas de orde
undamentalmente fscal 9 perda de boa parte da capacidade contributiva
das cidades pola usurpacin privada das terras comunais e a a dureza da
presin do fsco imperial, aca recaer sobre os curiais, como perceptores de
impostos, o deber de cobrir o d!fcit das recadacins nas s'as cidades,
derivndose dilo o seu progresivo empobrecemento e a devaliacin dos
cargos p'blicos municipais 6odo isto provocara a desercin dos curiais dos
seus postos de responsabilidade e o abandono das cidades, co consecuente
debilitamento do sistema municipal 497C, :;;-* :
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
71/89
tardorromano un rexurdimento do indxena na rea galaica, 6abera que
mati-ar que tal renacemento non podera ser tal no .3 por canto aquel
mundo castrexo, en realidade, nunca deixara de estar presente na poca
romana, nunca c6egara a desaparecer, anda que si a evolucionar su!rindo
un6a mutua asimilacin co romano4097I9J, :;;H* :;@
9 idea do rexurdimento das tradicins indxenas, especialmente entre
aqueles a quen strabn haba s!culos cualifcara de montaeses, ora
relacionado hai tempo coa disposicin estrat!xica da lexin ?II $emina e
outras tropas no #% e en torno baca do "ouro no baixo1Imperio 5n
documento datado nos derradeiros anos do sI? ou comenzos do ?, a
.otitia %ignitatum, transmite con todo detalle a distribucin xeogrfca dos
corpos militares na &ennsula*
na provincia $allaecia*
comandada por un preecto de lexin*
1 $egio 5II "emina, en Aen
s ordes de tribunos de cohorte*
1 #o6ors II @lavia Pacatiana, en Petavonium+preto de 7osino de ?idriales,
provincia de Mamora/
1 #o6ors II "allica, nun lugar indeterminado de $allaecia/
1 #o6ors $ucensis, en Augo
1 #o6ors #eltibera, primeiro en 7rigantium+9 Corua/ e despois trasladada
a Iuliobriga+provincia de Jantander/
na provincia 6arraconense*
1 #o6ors I "allica, en 5eleia+Irua/ 4.ot(%ign(3ccxlii@
6odas estas tropas estaran mando dun Bagister peditum, un
comandante de inanteria a carn destas haba na &ennsula outras
unidades do ex!rcito mbiles, os chamados comitatenses, por estaren
mando dun comes, anda que alg'ns autores non os consideran destinados
na 2ispania antes das invasins xermnicas do B; 4A 7%5E, :;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
72/89
existencia dun limesou ronteira militarizada neste sector semellante que
o Imperio mantia nos extremos dos seus dominios ronte s pobos
brbaros do #orte 4D97D7% e ?I$IA, :;.* :- s> DAYMZ5M e 6%?97,
:;
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
73/89
sobre a s'a implantacin no #% aparecen nunha carta enviada polo bispo
de Cartago Cipriano presbtero 0!lix e s comunidades de 9storga e Aen,
na que se ai reerencia a Daslides como bispo da s! de 9storga Ea a
comenzos do sI?, aparece representando a s'a comunidade no concilio de
lvira +provincia de $ranada, entre -B=1-:B/ un bispo de Aen, "ecenio
episcopus $egionensis4"L9M K "L9M, :;..* H-
-
7/23/2019 Libro VA LCTEA.doc
74/89
primeiras desviacins doutrinais e movementos disidentes* o donatismo
nortearicano, cismtico en materia sacramental> o arrianismo, de
tendencia PcesaropapistaP enrontado s PtrinitariosP, quen s recoecen a
autoridade espiritual dos concilios episcopais> o pelaxianismo, que
propugnaba a independencia das accins humanas da vontade divina> e,
entre outras, a secta que maior repercusin acadou na $allaecia dende
fnais do sI?, o priscilianismo
9 primeira alusin documental priscilianismo aparece nunha carta
do ano -.< escrita por 2ixinio, bispo de Crdoba, e dirixida bispo de
8!rida 2idacio para notifcarlle a perigosa propagacin de membros desta
secta por territorio hispano 9 reaccin antipriscilianista destes dous bispos
tam!n a menciona o cronista Julpicio Jevero, de quen obtemos un retrato
literario de &risciliano e do seu movemento bastante cumprido*
8Por eles+8arco, 9gape e 2elpidio/ !oi iniciado Prisciliano, de
!amilia nobre, rico, de carcter rexo, inquedo, elocuente, erudito pola
sa moita lectura, moi exercitado na disertacin e o debate( *ome,
realmente, de xito, de non corromper os seus bos dotes intelectuais
con a!eccins errneas( 4n n, moitas cualidades !sicas e espirituais
podan contemplarse na sa persoaR era quen de estar en vela moito
tempo e de aturar a !am