libËr pËr mËsuesin gjeografia 7 - shkollaime.al 7.pdf · libër për mësuesin 4 mësues të...

LIBËR PËR MËSUESIN

Gjeografia 7

Dr. Majlinda Ziu

Përmbajtja

I. Çfarë na orienton dhe kërkon programi i Gjeografi së 7 5

I.1 Qëllimet e programit 5

I.2 Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës/lëndës 6

I.3 Kompetencat e lëndës dhe tematikat e saj 10

I.4 Koha mësimore për tematikë 11

I.5 Rolet që ndërmarrin nxënësi/ja dhe mësuesi/ja gjatë procesit të të nxënit: 11

I.6 Çfarë situatash duhet të përdoren në funksion të të nxënit? 12

I.7 Në sa mënyra vlerëson mësuesi/ja? 12

II. Modele të planifi kimit vjetor, 3-mujor dhe ditor të mësuesit... 13

II.1 Modeli i planifi kimit vjetor 13

II.2 Modeli i planifi kimit mujor (me disa situata model) 17

Nëntematika I-Toka në hapësirë 57

III. Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, rajoneve dhe mjediseve 198

Libër për mësuesin

4

Mësues të dashur!

Ky libër mësuesi, ju vjen në ndihmë në punën tuaj të përditshme, me anë të planifi kimeve dhe udhëzimeve që ofron. Udhëzimet e tij bazohen në programin e IZHA-s, miratuar nga MAS-i. Libri i mësuesit, ashtu si edhe vetë teksti mësimor, është hartuar në frymën e të nxënit me kompetenca. Ju do t’i orientoni nxënësit tuaj drejt krijimit të kompetencave, drejt punës kërkimore, gjetjes dhe zgjidhjes së situatave problemore.

Përveç udhëzimeve që të ofron dhe të detyron programi mësimor, në këtë libër sugjerohen planifi kimet vjetore, 3-mujore dhe ditore. Ju mund t’u përmbaheni atyre planifi kimeve, por jeni të lirë të bëni planifi kimet tuaja, në përputhje me kërkesat dhe nivelin e nxënësve tuaj.

Mirëpresim çdo këshillë dhe mendim nga ju.

Ju urojmë punë të mbarë!

Gjeografi a 7

5

(Kjo çështje është trajtuar duke u bazuar në programin e hartuar nga IZHA në vitin 2014.)

I.1 Qëllimet e programit Programi i gjeografi së për shkallën e 3-të synon që nxënësi/ja:• Të zhvillojë kuriozitetin për vendet, njerëzit, kulturat dhe mjediset në botë.• Të zhvillojë dijet për dukuritë dhe proceset fi ziko-gjeografi ke mbi bazën e një për-

gatitjeje të përshkallëzuar dhe ballafaqimit të vazhdueshëm të të menduarit kritik e krijues.

• Të zhvillojë kuptimin, interesin dhe respektin për vendin ku jeton, për vendet e tjera, njerëzit dhe mënyrën si ata ndërveprojnë me njëri-tjetrin dhe me mjedisin ku jetojnë.

• Të zhvillojë shkathtësitë për të qenë përdorues kritik dhe krijues i metodave të kërkimit gjeografi k.

• Të zhvillohet si qytetar i informuar, i përgjegjshëm dhe aktiv, i cili mund të kon-tribuojë për zhvillimin e një bote të qëndrueshme.

• Të përdorë teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit, si mjet për sigurimin dhe komunikimin e informacionit.

Çfarë na orienton dhe kërkonprogrami i Gjeografi së 7

I.


6

Korniza konceptuale e programit (sipas programit të hartuar nga IZHA në vitin 2014).

I.2 Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës/lëndësMësuesi duhet të mbajë parasysh lidhjen e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës.

Për të realizuar në praktikë këtë lidhje, mësuesi duhet të përzgjedhë situatat, veprimtaritë, metodat dhe mjetet e përshtatshme që i shërbejnë procesit të të nxënit. Kompetenca përcak-tohet si një ndërthurje e njohurive me shkathtësinë dhe me qëndrimet që një nxënës duhet të fi tojë gjatë procesit të nxënies.

• Kompetenca qytetareSi pjesë e fushës Shoqëria dhe mjedisi, përmes kërkimit gjeografi k programi i gjeografi së

krijon kushte për ndërtimin dhe për demonstrimin nga nxënësi/ja të kompetencës qytetare. Në shkallën e tretë, nxënësi/ja hulumton për çështje aktuale gjeografi ke; vlerëson gjetjet e tij/saj në lidhje me qëndrueshmërinë mjedisore në nivel lokal e global, me diversitetin dhe me respektimin e trashëgimisë natyrore dhe kulturore në zonën ku jeton etj. Përmes eksplorim-it të çështjeve të tilla, nxënësi/ja nxitet të mendojë në mënyrë kritike, të marrë vendime dhe të veprojë për adresimin e çështjeve qytetare në një botë të ndërvarur dhe të ndryshueshme. Nxënësi/ja propozon alternativat e tij/saj për sfi da apo për çështje të ndryshme gjeografi ke, duke marrë në konsideratë faktorët mjedisorë, ekonomikë, shoqërorë.

• Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehuritProgrami krijon mundësi për zhvillimin e shkathtësive komunikuese. Nxënësi/ja përdor

Njohuri

Aftësi Qëndrime

Fusha: Shoqëria dhe mjedisi

Gjeografi

Kultura

Proceset natyrore

dhe shoqërore

Individët, grupet,

shoqëria

Kompetenca qytetare

Kompetenca e të nxënit

Kompetenca personale

Kompetenca digjitale

Kompetenca

mbi sipërmarrjen dhe

mbi

mjedisin

Kompetenca e komunikimit

dhe e të shprehurit

Ndërvarësia njerëz, vende,

mjedise

Kronologjia, ndryshimi,

vazhdimësia

Prodhimi, shpërndarja,

konsumi

Pushteti, autoriteti, qeverisja

Kompetenca e të

menduarit

Gjeografi a 7

7

materiale të printuara, vizuale dhe digjitale, për të eksploruar dukuritë, proceset gjeografi ke, vendet dhe rajonet. Ai/ajo mëson si t’i vlerësojë këto burime dhe të kuptojë se si gjuha mund të përdoret për të manipuluar të nxënit. Përmes diskutimeve, lojës në role, debateve apo prezantimeve, nxënësi/ja zhvillon shkathtësi të të shprehurit; në mënyrë progresive zhvillon dhe përdor fjalorin gjeografi k për komunikimin e informacionit dhe të ideve në audienca të ndryshme.

• Kompetenca e të menduaritNxënësi/ja zhvillon të menduarin kritik dhe krijues gjatë vlerësimit të të dhënave dhe për-

dorimit të tyre; teston shpjegimet dhe analizon argumentet. Ai/ajo zhvillon shkathtësitë për marrjen e vendimeve dhe strategji që e ndihmojnë të mendojë në mënyrë analitike dhe log-jike. Programi mundëson që nxënësi/ja të kuptojë vlerën dhe procesin e drejtimit të pyetjeve, të jetë krijues/e dhe të zhvillojë imagjinatën në vëzhgimet që bën në terren. Ai/ajo nxitet të mendojë në mënyrë kritike dhe krijuese për mënyrat e përdorimit sa më racional të burimeve natyrore. Programi i gjeografi së mundëson zbatimin e shkathtësive matematike për ndërtimin e grafi këve e të tabelave, si dhe për llogaritjen dhe interpretimin e të dhënave. Në punën me hartën, nxënësit/et punojnë me koncepte numerike, si: shkalla, largësia, koordinatat.

• Kompetenca e të nxënitPër të mbështetur kërkimin gjeografi k, nxënësi/ja përdor metoda efektive të punës; shfry-

tëzon informacionin nga burime të ndryshme; gjykon vlefshmërinë dhe rëndësinë e tij. Në procesin e kërkimit, ai/ajo përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit për për-gatitjen e prezantimeve të tij/saj dhe për komunikimin e gjetjeve. Nxënësi/ja mendon në mënyrë kritike kur konsideron pasojat e veprimtarisë njerëzore në një mjedis të caktuar; kur vlerëson zgjidhjet e problemeve globale; kur pozicionohet dhe mbron qëndrimin e tij/saj.

Ndërgjegjësimi për dukuritë e ndryshme gjeografi ke e ndihmon nxënësin/en të njohë kulturën e tij/saj dhe kulturat e tjera. Ai/ajo mëson ku është dhe si lidhet pozita e tij me të tjerët. Nxënësi/ja mëson të bashkëpunojë dhe të përballet me detyra komplekse që kërkojnë bashkëpunim. Në procesin e realizimit të detyrave, ai/ajo demonstron respekt e mirëkuptim, si dhe pranon mendimet ndryshe. Përdor gjuhën e gjeografi së për të komunikuar mendimet dhe idetë e tij/saj dhe për të organizuar përgjigjet.

• Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisinNxënësit/et zgjidhin çështje të ndryshme që lidhen me mjedisin gjeografi k; analizojnë

elemente të situatës, kompleksitetin e saj; vlerësojnë rëndësinë dhe efektivitetin e zgjidh-jeve të propozuara nga njëri-tjetri. Ndërgjegjësimi për dukuritë e ndryshme gjeografi ke e ndihmon nxënësin/en të njohë kulturën e tij/saj dhe kulturat e tjera. Nxënësit/et mësojnë të bashkëpunojnë ndërsa përballen me detyra të ndërlikuara, të cilat kërkojnë bashkëpunim.

• Kompetenca personaleProgrami i gjeografi së stimulon të nxënit duke u bazuar në kërkim dhe duke zhvilluar af-

tësinë e nxënësve/eve për të menaxhuar veten. Nxënësit/et kuptojnë rolin e tyre në procesin e të nxënit dhe në kryerjen e hetimeve, aftësohen të jenë të pavarur në zbatimin e njohurive dhe


8

të shkathtësive, si dhe në marrjen e vendimeve. Përmes punës në bashkëpunim në klasë dhe në terren, nxënësit/et zhvillojnë aftësitë ndërpersonale dhe mësojnë të vlerësojnë perspektivat e ndryshme të anëtarëve/eve të tjerë/a të grupit.

• Kompetenca digjitaleNxënësi/ja zhvillon kompetencën digjitale përmes përdorimit të TIK-ut në mënyrë efek-

tive dhe të përshtatshme kur heton, krijon, komunikon idetë dhe informacionin për dukuritë gjeografi ke, për vendin e tij/saj, marrëdhënien e njeriut me mjedisin.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe që realizohen nëpërmjet lëndës së Gjeografi së

SHKALLA 3Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

(Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)

• Shpreh mendimin e vet për një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth një teme, duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin e termave (fjalëve, koncepteve) të reja, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.

• Veçon informacionin kryesor nga një libër, gazetë, revistë, internet, radio, TV etj., e ko-menton dhe e shfrytëzon atë si referencë gjatë hartimit të një punimi ose detyrë me shkrim.

Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)

• Parashtron argumente pro ose kundër për një temë/problem të caktuar gjatë një debati ose publikimi në medie.

• Zgjidh një problem dhe arsyeton përzgjedhjen e procedurave përkatëse.

• Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi (shkencor, shoqëror) duke paraqitur rezultat të njëjtë.

• Interpreton mënyra të zhvillimit të një procesi natyror apo shoqëror, duke e ilustruar atë me shembuj konkretë.

• Krahason ngjashmëritë dhe dallimet e fazave më të rëndësishme nëpër të cilat është zhvil-luar një proces/dukuri shoqërore, natyrore.

• Përdor krahasimin dhe kontrastin për të gjetur dallimet dhe ngjashmëritë kryesore midis dy a më shumë dukurive natyrore dhe shoqërore.

Gjeografi a 7

9

Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)

• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, udhëzues, fjalorë, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe i klasifi kon ato burime sipas rëndësisë që kanë për temën.

• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve numerike, grafi ke, sim-boleve, formulave në shkenca shoqërore, duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.

• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim (tekst shkollor, libër, inter-net, medie) për të nxënë një temë, veprim, aktivitet ose detyrë që i kërkohet.

• Ndërlidh temën e re ose një çështje të dhënë me njohuritë dhe përvojat paraprake, duke i paraqitur në forma të ndryshme të të shprehurit (kolona, tabela, grafi ke)sipas një radhitjeje logjike.

• Parashtron pyetje (pse, çfarë, si, kur?) dhe organizon mendimet e veta në formë të shkru-ar për temën/ problemin e dhënë dhe vlerëson përparimin e vet deri në zgjidhjen e duhur.

• Menaxhon emocionet, ndjenjat, kohën, shfrytëzimin e materialeve dhe të mjeteve gjatë kry-erjes së një detyre/aktiviteti (në klasë/shkollë apo në terren).

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin(Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë produktive.)

• Zhvillon një projekt individual ose në grup për kryerjen e një aktiviteti mjedisor apo sho-qëror me rëndësi për shkollën ose për komunitetin.

• Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit, pasojat që sjell dëmtimi i tij për jetën e njeriut dhe propozon masat që duhen ndërmarrë për evitimin e tyre.

• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre so-cial, etnik etj.) për realizimin e një aktiviteti të përbashkët (projekti/aktiviteti në bazë klase/shkolle apo jashtë saj).

Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)

• Vlerëson shkaqet e një situate të mundshme konfl ikti midis moshatarëve ose anëtarëve të grupit dhe propozon alternativa për parandalimin dhe zgjidhjen, duke ndarë përvojat dhe mendimet në grup.


10

I.3 Kompetencat e lëndës dhe tematikat e sajProgrami i gjeografi së (i shkallës së tretë) zhvillon kompetencat e mëposhtme lëndore, të

cilat lidhen me kërkimin gjeografi k:• Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke• Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit• Marrja e vendimeve mbi bazën e informacionit të mbledhur

Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)

• Tregon vetëbesim të lartë në marrjen e vendimeve për veprimet që ndërmerr, pa dëmtuar in-teresat e të tjerëve, të cilat kontribuojnë në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.

• Merr pjesë në aktivitetet që promovojnë tolerancë dhe diversitet kulturor, etnik, fetar, gjinor etj., në shkollë apo në komunitet, ku përfshihen moshatarë të të gjitha përkatësive të për-mendura, që jetojnë në bashkësinë e gjerë.

Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)

• Përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përfshirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.

• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht (p.sh., hedh disa infor-macione të marra nga interneti duke i përmbledhur në një tabelë ose grafi k).

Rezultatet e të nxënit për kompetencat e lëndësSHKALLA 3

Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke

Nxënësi/ja:

• Formulon dhe drejton pyetje për çështjen gjeografi ke për të cilën zhvillohet kërkimi gjeografi k.

• Spekulon me përgjigjet, duke shpjeguar idetë e tij ose duke formuluar hipoteza.

• Përcakton marrëdhëniet shkak-pasojë të dukurive gjeografi ke, që ndodhin në sistemet natyrore të Tokës dhe në mjedisin lokal.

Gjeografi a 7

11

I.4 Koha mësimore për tematikëProgrami i gjeografi së për klasën e 7-të zhvillohet në 70 orë mësimore. Programi speci-

fi kon orët e sugjeruara për secilën tematikë dhe nëntematikë, për secilën shkallë dhe klasë. Orët e sugjeruara përfshijnë njohuritë e reja, punët praktike, detyrat apo projektet, vëzhgimet në natyrë, testimet e ndryshme. Mësuesit/et duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të lëndës, dhe janë të lirë të ndryshojnë me 10% (shtesë ose pakësim) orët e rekomanduara për secilën tematikë dhe nëntematikë.

I.5 Rolet që ndërmarrin nxënësi/ja dhe mësuesi/ja gjatë procesit të të nxënit:Nxënësi/ja – aktiv/e dhe i/e interesuar. Në lëndën e Gjeografi së, nxënësi/ja studion

dukuritë dhe proceset gjeografi ke, ndërton kuptimin për vendin e tij/saj. Ai/ajo inkurajohet të kërkojë përgjigje për pyetjet që ngre, duke hulumtuar në burime të ndryshme dhe duke për-dorur teknika specifi ke të gjeografi së. Nxënësi/ja angazhohet të vendosë lidhje ndërmjet asaj

Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit

Nxënësi/ja:

• Identifi kon dhe shqyrton burimet e informacionit që përdor për kërkim.

• Vlerëson burimet për vlefshmërinë dhe besueshmërinë e tyre.

• Ndërton njohuri për mjedisin lokal dhe proceset e dukuritë gjeografi ke në gjeosistem, duke përdorur mjetet dhe shkathtësitë gjeografi ke, si hartat, vëzhgimet në terren, fotografi etj.

• Komunikon (me shkrim, me gojë, grafi kisht, vizualisht) shpërndarjen hapësinore të duku-rive gjeografi ke, përmes përdorimit të hartave të shkallëve të ndryshme, duke përdorur fjal-orin e përshtatshëm gjeografi k.

Marrja e vendimeve

Nxënësi/ja:

• Sintetizon të dhënat dhe zhvillon një përfundim, p.sh., një parashikim apo një gjetje kyçe.

• Nxënësi/ja identifi kon rrugë të ndryshme të veprimit dhe parashikon pasojat për to.

• Përdor pyetje për të refl ektuar në çdo stad të kërkimit “Çfarë funksionoi?”, “Si mund të përmirësohet?”.


12

që di dhe asaj që zbulon dhe mbi këtë bazë ndërton dijen e tij/saj; bashkëvepron me shokët/shoqet dhe mësuesin/en, ndan me ta/to vëzhgimet dhe përvojat e tij/saj. Ai/ajo punon individ-ualisht ose në grup, dhe mbështetet nga mësuesi/ja.

Mësuesi/ja – udhëheqës/e dhe lehtësues/e. Mësuesi/ja i/e gjeografi së ndihmon nxënësit/et të zbulojnë kënaqësitë e të nxënit. Roli i mësuesit/es konsiston në udhëheqjen e nxënësve/eve; ai/ajo moderon kërkimin dhe eksplorimin e dukurive gjeografi ke. Mësuesit/et veprojnë si moderatorë midis dijes dhe nxënësit/es, duke e ndihmuar nxënësin/en të përfshihet në pro-cesin e ndërtimit të dijes. Ata/ato krijojnë kontekste të nxëni, të cilat i aftësojnë nxënësit/et të përftojnë mjetet e gjeografi t. Zbatimi i programit kërkon që mësuesi/ja të përdorë strateg-ji mësimdhënieje duke respektuar stilet e të nxënit të nxënësve/eve. Ai i angazhon nxënësit/et në ndërtimin e mendimit, duke nxitur diskutimet dhe ballafaqimin e këndvështrimeve të ndryshme.

I.6 Çfarë situatash duhet të përdoren në funksion të të nxënit? • Situatat e të nxënit në gjeografi duhet të jenë të larmishme dhe komplekse. Nxënësi/

ja duhet të perceptojë lidhjen ndërmjet përvojave të tij/saj të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme.

• Situatat duhet të jenë të hapura, çka do të thotë që nxënësi/ja aftësohet të kërkojë zgjidhje të ndryshme për një çështje apo problem, dhe jo një zgjidhje të vetme apo një përgjigje të vetme. Situata të tilla përfshijnë detyra të ndryshme, favorizojnë për-dorimin e mediave të ndryshme dhe rezultojnë me punime të llojeve të ndryshme.

• Situatat e të nxënit duhet të jenë komplekse, që do të thotë të përdoren burime të ndryshme të të nxënit dhe nxënësit/et të punojnë së bashku. Kërkimi, analiza dhe përzgjedhja e të dhënave duhet të jenë gjithmonë pjesë e situatave të të nxënit. Ato duhet të mbështeten në kërkimin gjeografi k, i cili përfshin analizën krahasuese të dukurive gjeografi ke në shkallë të ndryshme. Këto lloj situatash kërkojnë zhvillimin e shprehive të të pyeturit, analizës, mendimit kritik dhe krijues.

I.7 Në sa mënyra vlerëson mësuesi/ja? Mësuesit/et duhet të përdorin situata të jetës reale, si pikënisje për vlerësimin e nxënësve/

eve. Vlerësimi mat shkallën në të cilën janë arritur (nga nxënësit/et) njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e dëshiruara.

Përdorimi i portofolit, si një koleksion sistematik i punës së nxënësve/eve, siguron një tablo të plotë të zhvillimit e të progresit të nxënësve/eve në përvetësimin e njohurive, të të kuptuarit e koncepteve, zbatimin e shkathtësive dhe zhvillimin e qëndrimeve. Ai u afron nxënësve/eve gjithashtu mundësi për vetëvlerësim dhe refl ektim përmes rishikimit të portofolave të tyre.

Gjeografi a 7

13

II.1 Modeli i planifi kimit vjetor

TematikaProceset natyrore dhe sho-

qërore

Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve,

rajoneve dhe mjediseve

Klasa 7 orë 8 orë

Klasa 7

Tematika NëntematikatOrë të sug-

jeruara

Proceset natyrore dhe shoqëroreToka në hapësirë 8

Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë 54

Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, rajoneve dhe mjediseve

Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin 8

Modele të planifi kimit vjetor,3-mujor dhe ditor të mësuesit...

II.


14

▪ PLANI MËSIMOR VJETOR KLASA VII ▪ FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISI

LËNDA: GJEOGRAFI 7

TEMATIKA

SHPËRNDARJA E PËRMBAJTJES SË LËNDËS

SHTATOR – DHJETOR (24 ORË)

JANAR – MARS(26 ORË)

PRILL – QERSHOR

(20 ORË)

Toka në hapë-sirë

(8 orë)

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (54)

Nëntematika I- Toka në hapësirë

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (vazhdim)

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (vazhdim)

1. Toka në sistemin diel-lor

1. Projekt (ora e parë); Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim

1. Historia e Tokës

2. Forma e Tokës dhe rëndësia e saj

2. Cikli i ujit2. Pangea dhe kufi jtë e pl-lakave tektonike

3. Përmasat e Tokës. Rëndësia e tyre

3. Veçoritë e ujit të deteve dhe të oqeaneve

3. Pllakat tektonike dhe dinamika e tyre

4. Rrotullimi i Tokës rreth boshtit dhe pasojat gjeo-grafi ke

4. Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare

4. Tërmetet

5. Rrotullimi i Tokës rreth Diellit

5. Baticat dhe zbaticat 5. Vullkanet

6. Punë praktike 1.1 Tema: Vendi i Tokës në sistemin diellor. Rrotulli-mi ditor, qarkullimi vjetor dhe pasojat që rrjedhin për planetin tonë

6. Rrymat oqeanike 6. Format e relievit

7. Përsëritje 1 (Toka në hapësirë)

7. Punë praktike 2.4; Tema: Skicimi në hartë i rrugës që ndjekin disa nga rrymat oqeanike dhe evi-dentimi i rolit që ato kanë mbi klimën e rajoneve që përshkojnë.

7. Bota bimore

Gjeografi a 7

15


(8 orë)

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë (54)

8. Testim 1 (Toka në hapësirë)

8. Lumenjtë dhe pjesët përbërëse të tij

8. Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë

9. Punë praktike 2.5 Tema: Elementet për-bërëse të lumit dhe llojet e lumenjve

9. Bota shtazore

9. Atmosfera. Përbërja e saj

10. Punë praktike 2.6 Tema: Përcaktimi i drejti-meve kryesore të shtrir-jes së disa lumenjve në hartën e botës

10. Struktura e atmosferës11. Veprimtaria e lumen-jve

10. Punë praktike 2.9 Tema: Bota e gjallë sipas brezave të nxehtësisë

11. Rrezatimi diellor dhe rëndësia e tij

12. Liqenet dhe llojet e tyre

12. Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabara-bartë të nxehtësisë

13. Punë praktike 2.7 Tema: Liqenet në Shqipëri

13. Moti 14. Burimet dhe përdori-mi i tyre

14. Punë praktike 2.1 Tema: Ndërtimi i instru-menteve të thjeshta nga nxënësit, për të mbledhur të dhëna në lidhje me mo-tin (ora e parë)

15. Punë praktike 2.8 Tema: Burimet në vend-banimin tim dhe përdori-mi i tyre

11. Përsëritje 5 (Litos-fera 2)

15. Punë praktike 2.1 Tema: Ndërtimi i instru-menteve të thjeshta nga nxënësit, për të mbledhur të dhëna në lidhje me mo-tin (ora e dytë)

16. Bora dhe akujt12. Testim 4 (Litosfera 2)


16


(8 orë)

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë naty-rore në Tokë

(54)

16. Punë praktike 2.2 Tema: Parashikimi i motit përmes leximit të hartave sinoptike dhe të përdorimit të instru-menteve të thjeshta

17. Përsëritje 3 (Hidrosfera)

TEMATIKA: Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, ra-joneve dhe mjediseve

Nëntematika: Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin (8 orë)

17. Klima

18. Projekt (ora e dytë) Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim

13. Projekt ora e tretë Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vendbanimit tim

18. Klima (vazhdim)19. Ndërtimi i brendshëm i Tokës

14. Potencialet e zonave bregdetare

19. Njeriu dhe ndryshimet klimatike

20. Llojet e shkëmbinjve dhe shkëmbinjtë sedimentarë

15. Ndotjet në zonat bregde-tare

20. Zonat klimatike 21. Shkëmbinjtë magmatikë16. Shkaqet e tjera të ndotjes së zonave bregdetare

21. Punë praktike 2.3 Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas brezave të nxehtësisë. Ndërtimi dhe in-terpretimi i grafi këve klima-tikë për vende të ndryshme në to. (ora e parë)

22. Shkëmbinjtë meta-morfi kë

17. Ndotja në qendrat urbane23. Rëndësia e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë

22. Punë praktike 2.3 Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas brezave të nxehtësisë. Ndërtimi dhe in-terpretimi i grafi këve klima-tikë për vende të ndryshme në to. (ora e dytë)

24. Dherat 18. Ndotja në qendrat urbane (vazhdim)

23. Përsëritje 2 (Atmosfera) 25. Përsëritje 4 (Litosfera 1) 19. Ndotja në qendrat rurale

24. Testim 2 (Atmosfera)26. Testim 3 (Hidrosfera dhe Litosfera 1)

20. Projekt ora e katërt Tema: Çështjet mjedisore të ujërave në/pranë vend-banimit tim

Gjeografi a 7

17

II.2

M

odel

i i p

lanifi k

imit

muj

or (m

e di

sa si

tuat

a m

odel

)

▪PL

AN

I 3-M

UJO

R (S

HTA

TOR

-DH

JETO

R -2

4 or

ë); K

LA

SA V

II ▪

FUSH

A: S

HO

QË

RIA

DH

E M

JED

ISI

LË

ND

A: G

JEO

GR

AFI

7

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

kyçe

1. K

ompe

tenc

a e

kom

unik

imit

dhe

të sh

preh

urit

(Nxë

nësi

/ja k

omun

ikon

në

mën

yrë

efek

tive.

)• S

hpre

h m

endi

min

e v

et m

e go

jë o

se m

e sh

krim

, si d

he n

ë fo

rma

të tj

era

të k

omun

ikim

it pë

r: fo

rmën

dhe

për

mas

at e

Tok

ës, l

idhj

en n

dërm

jet r

rot-

ullim

it të

Tok

ës rr

eth

vete

s dhe

gja

tësi

së së

ditë

s; p

asoj

at e

ndr

yshi

mit

të p

ozic

ioni

t të

Tokë

s kun

drej

t Die

llit n

ë di

tët e

eku

inok

seve

dhe

sols

ticev

e,

rënd

ësin

ë e

rrez

atim

it di

ello

r, m

arrë

dhën

ien

ndër

mje

t të

dhën

ave

të te

mpe

ratu

rës d

itore

, sht

ypje

s atm

osfe

rike

dhe

lagë

shtir

ës re

lativ

e (p

ër të

kup

tuar

m

otin

) etj.

• Dëg

jon

me

vëm

endj

e pr

ezan

timin

dhe

kom

ente

t e b

ëra

nga

të tj

erët

rret

h ty

re, d

uke

bërë

pye

tje, k

omen

te, s

qarim

e dh

e pr

opoz

ime.

• Shp

jego

n qa

rtë d

he sa

ktë,

me

gojë

ose

me

shkr

im (d

uke

përd

orur

gju

hën

dhe

fjalo

rin e

për

shta

tshë

m) k

uptim

in m

bi: f

orm

ën d

he p

ërm

asat

e T

okës

, po

zici

onin

e T

okës

në

sist

emin

die

llor,

form

imin

e d

itë n

atës

dhe

të st

inëv

e, st

rukt

urën

ver

tikal

e të

atm

osfe

rës,

brez

at e

nxe

htës

isë,

shka

qet d

he p

aso-

jat e

shpë

rnda

rjes s

ë pa

bara

bartë

të n

xeht

ësis

ë, m

otin

si n

drys

him

afa

tshk

urtë

r i te

mpe

ratu

rës d

itore

, sht

ypje

s atm

osfe

rike

dhe

lagë

shtir

ës re

lativ

e, fa

k-to

rët q

ë nd

ikoj

në n

ë fo

rmim

in e

klim

ës.

• Veç

on in

form

acio

nin

krye

sor n

ga n

jë li

bër,

gaze

të, r

evis

të, i

nter

net,

radi

o, T

V, e

tj., e

kom

ento

n dh

e e

shfr

ytëz

on a

të si

refe

renc

ë gj

atë

harti

mit

të n

jë

puni

mi o

se d

etyr

ë m

e sh

krim

.


18

2. K

ompe

tenc

a e

të m

endu

arit

(Nxë

nësi

/ja m

endo

n në

mën

yrë

kriju

ese.

)• P

aras

htro

n ar

gum

ente

pro

ose

kun

dër p

ër n

jë te

më/

prob

lem

të c

aktu

ar g

jatë

një

deb

ati (

p.sh

mbi

: ven

din

që z

ë To

ka n

ë si

stem

in d

iello

r, në

gjit

hësi

dh

e në

gal

aktik

ën“R

ruga

e Q

umës

htit”

; rol

in e

ele

men

teve

që

përb

ëjnë

atm

osfe

rën

e To

kës:

ndi

kim

et q

ë ka

rrym

a e

Gol

fstri

mit

në te

mpe

ratu

rat e

ajri

t në

ven

det p

ranë

të c

ilave

kal

on; e

tj).

• Zgj

idh

një

prob

lem

dhe

ars

yeto

n pë

rzgj

edhj

en e

pro

cedu

rave

për

katë

se (p

.sh v

ëzhg

on k

usht

et e

mot

in p

ërgj

atë

një

jave

dhe

për

shkr

uan

elem

ente

t e

tij; N

dërto

n ar

gum

ente

mbi

pas

ojat

që

sjel

lin n

drys

him

et k

limat

ike

në je

tën

tonë

dhe

në

plan

et. V

eçon

pre

j tyr

e, d

isa

nga

paso

jat q

ë ja

në të

pra

nish

me

në v

endi

n ku

jeto

n. e

tj).

• Int

erpr

eton

duk

e e

ilust

ruar

me

shem

buj k

onkr

etë

rolin

e g

jeog

rafi s

ë pë

r jet

ën e

për

dits

hme

dhe

rolin

e k

ërki

mit

gjeo

grafi

k n

ë nj

ohje

n m

bi b

otën

.

• Kra

haso

n ng

jash

mër

itë d

he d

allim

et m

idis

zon

ave

klim

atik

e et

j.

3. K

ompe

tenc

a e

të n

xëni

t (N

xënë

si/ja

mës

on p

ër të

nxë

në.)

• Për

zgje

dh të

dhë

na n

ga b

urim

e të

ndr

yshm

e (li

bra,

revi

sta,

foto

, har

ta të

ndr

yshm

e, fj

alor

ë, e

ncik

lope

di o

se in

tern

et),

të c

ilat i

shfr

ytëz

on p

ër re

al-

izim

in e

det

yrav

e të

dhë

na

• Shf

rytë

zon

të d

hëna

t për

të d

emon

stru

ar të

kup

tuar

it e

konc

epte

ve, d

uke:

për

doru

r dhe

ndë

rtuar

inst

rum

ente

t për

mat

jen

e te

mpe

ratu

rës s

ë aj

rit, t

ë sh

typj

es a

tmos

ferik

e, la

gësh

tirës

dhe

për

cakt

imin

e d

rejti

mit

të e

rës,

për t

ë m

bled

hur t

ë dh

ëna

në li

dhje

me

mot

in; a

naliz

uar h

arta

sino

ptik

e pë

r të

bërë

pa

rash

ikim

e të

mot

it; p

ërsh

krua

r klim

ën si

rezu

ltat i

mod

elev

e af

atgj

atë

të te

mpe

ratu

rës e

resh

jeve

; ndë

rtuar

dhe

inte

rpre

tuar

grafi k

ë kl

imat

ikë

për

zona

të n

drys

hme.

• Zba

ton

në m

ënyr

ë të

pav

arur

udh

ëzim

et e

dhë

na n

ga te

ksti

shko

llor,

inte

rnet

, med

ia e

tj., p

ër të

nxë

në, n

ë de

tyrë

n që

i kë

rkoh

et.

• Ndë

rlidh

tem

ën e

re o

se n

jë ç

ësht

je të

dhë

në m

e nj

ohur

itë d

he p

ërvo

jat p

arap

rake

, duk

e i p

araq

itur n

ë fo

rma

të n

drys

hme

të të

shpr

ehur

it (k

olon

a, ta

b-el

a, g

rafi k

e) si

pas n

jë ra

dhitj

eje

logj

ike.

• Par

asht

ron

pyet

je (p

se, ç

farë

, si,

kur?

) dhe

org

aniz

on m

endi

met

e v

eta

në fo

rmë

të sh

krua

r për

tem

ën/p

robl

emin

e d

hënë

dhe

vle

rëso

n pë

rpar

imin

e

vet d

eri n

ë zg

jidhj

en e

duh

ur (s

i p.sh

., hu

lum

ton,

ana

lizon

dhe

jep

disa

shem

buj q

ë tre

gojn

ë se

si k

a nd

ikua

r sho

qëria

mbi

klim

ën n

ë ve

ndin

tonë

ose

në

ven

dban

imin

e ti

j/saj

).

• Men

axho

n em

ocio

net,

ndje

njat

, koh

ën, s

hfry

tëzi

min

e m

ater

iale

ve d

he të

mje

teve

gja

të k

ryer

jes s

ë de

tyra

ve n

ë kl

asë/

shko

llë a

po n

ë te

rren

.

Gjeografi a 7

19

4. K

ompe

tenc

a pë

r je

tën,

sipë

rmar

rjen

dhe

mje

disi

n (N

xënë

si/ja

kon

trib

uon

në m

ënyr

ë pr

oduk

tive.

)• Z

hvill

on n

jë p

roje

kt in

divi

dual

ose

në

grup

për

kry

erje

n e

një

aktiv

iteti

mje

diso

r apo

shoq

ëror

me

rënd

ësi p

ër sh

kollë

n os

e pë

r kom

unite

tin.

• Dis

kuto

n në

gru

p pë

r rën

dësi

në q

ë ka

mbr

ojtja

e m

jedi

sit,

paso

jat q

ë sj

ell d

ëmtim

i i ti

j për

jetë

n e

njer

iut d

he p

ropo

zon

mas

at q

ë du

hen

ndër

mar

rë p

ër

eviti

min

e ty

re.

• Bas

hkëv

epro

n në

mën

yrë

aktiv

e m

e m

osha

tarë

t dhe

të tj

erët

për

real

izim

in e

një

akt

ivite

ti të

për

bash

kët (

p.sh

ndë

rton

vetë

inst

rum

ente

për

mat

jen

e te

mpe

ratu

rës s

ë aj

rit, t

ë sh

typj

es a

tmos

ferik

e, la

gësh

tirës

së a

jrit,

resh

jeve

si d

he p

ër p

ërca

ktim

in e

dre

jtim

it e

të sh

pejtë

sisë

së e

rës,

dhe

para

shik

on

mot

in).

5. K

ompe

tenc

a pe

rson

ale

(Nxë

nësi

/ja b

ën je

të të

shën

dets

hme.

)• N

dan

përv

oja

dhe

men

dim

e në

gru

p.

6. K

ompe

tenc

a qy

teta

re (N

xënë

si/ja

për

kush

tohe

t nda

j të

mir

ës së

për

bash

kët.)

• Tre

gon

vetë

besi

m të

lartë

në

mar

rjen

e ve

ndim

eve

për v

eprim

et q

ë nd

ërm

err p

a dë

mtu

ar in

tere

sat e

të tj

erëv

e, të

cila

t kon

tribu

ojnë

në

rritj

en e

cilë

sisë

së

akt

ivite

tit të

gru

pit s

hoqë

ror/k

omun

itetit

.

• Mer

r pje

së n

ë ak

tivite

tet q

ë pr

omov

ojnë

tole

ranc

ë dh

e di

vers

itet k

ultu

ror,

etni

k,fe

tar,g

jinor

etj,

në

shko

llë a

po n

ë ko

mun

itet,

ku p

ërfs

hihe

n m

osha

tarë

të

të g

jitha

për

katë

sive

të p

ërm

endu

ra, q

ë je

tojn

ë në

bas

hkës

inë

e gj

erë.

7. K

ompe

tenc

a di

gjita

le (N

xënë

si/ja

për

dor

tekn

olog

jinë

për

të n

xitu

r in

ovac

ioni

n.)

• Për

dor m

edia

t dig

jital

e dh

e m

jedi

set i

nfor

mat

ive

për t

ë ko

mun

ikua

r dhe

bas

hkëp

unua

r, du

ke p

ërfs

hirë

kom

unik

imet

në

dist

ancë

për

zhv

illim

in e

nj

ohur

ive.

• Ana

lizon

, vle

rëso

n, m

enax

hon

info

rmac

ioni

n e

mar

rë e

lekt

roni

kish

t.


20

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

të fu

shës

/lënd

ës

1. V

ëzhg

imi d

he h

etim

i i d

ukur

ive

gjeo

grafi

ke

Nxë

nësi

:

• For

mul

on d

he d

rejto

n py

etje

për

: rën

dësi

në q

ë ka

form

a e

Tokë

s, rë

ndës

inë

që k

a sh

tresa

e tr

opos

ferë

s dhe

ajo

e st

rato

sfer

ës p

ër je

tën

në to

kë;

shka

llën

e nd

ikim

it të

fakt

orëv

e m

bi e

lem

ente

t e m

otit

dhe

të k

limës

; dis

a ng

a pa

soja

t e n

drys

him

eve

klim

atik

e që

janë

të p

rani

shm

e në

ven

din

ku

jeto

n; e

tj.

• Spe

kulo

n m

e pë

rgjig

jet,

duke

shpj

egua

r ide

të e

tij o

se d

uke

form

ulua

r hip

otez

a (p

.sh.,

mbi

poz

icio

nin

e To

kës n

ë gj

ithës

i, në

gal

aktik

ën to

në a

po n

ë si

stem

in d

iello

r).

2. M

bled

hja,

vle

rësi

mi d

he k

omun

ikim

i i in

form

acio

nit

Nxë

nësi

:

• Ide

ntifi

kon

dhe

shqy

rton

burim

et e

info

rmac

ioni

t që

përd

or p

ër k

ërki

m (p

.sh h

arta

, grafi k

ë, v

ideo

, fot

o të

ndr

yshm

e, m

ater

iale

të p

rintu

ara,

etj)

.

• Vle

rëso

n bu

rimet

për

vle

fshm

ërin

ë dh

e be

sues

hmër

inë

e ty

re.

• Ndë

rton

njoh

uri p

ër m

jedi

sin

loka

l duk

e pë

rdor

ur h

arta

t, vë

zhgi

met

në

terr

en, f

otog

rafi ,

inte

rvis

tat,

etj n

ë çë

shtje

që

kanë

të b

ëjnë

me

ndër

vepr

imin

m

idis

shoq

ëris

ë dh

e m

jedi

sit,

me

mot

in, m

e kl

imën

etj.

3. M

arrj

a e

vend

imev

eN

xënë

si:

• Sin

tetiz

on të

dhë

nat d

he z

hvill

on n

jë p

ërfu

ndim

, p.sh

., nj

ë pa

rash

ikim

apo

një

gje

tje k

yçe.

• Nxë

nësi

/ja id

entifi

kon

rrug

ë të

ndr

yshm

e të

vep

rimit

dhe

para

shik

on p

asoj

at p

ër to

.

• Për

dor p

yetje

për

të refl e

ktua

r në

çdo

stad

të k

ërki

mit

“Çfa

rë fu

nksi

onoi

?”, “

Si m

und

të p

ërm

irëso

het”

.

Gjeografi a 7

21

SHTA

TOR

-DH

JETO

R (2

4 or

ë)

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

Tem

atik

a:

Proc

eset

na

tyro

re d

he

shoq

ëror

e

Nën

tem

ati-

ka I

-Tok

a në

ha

pësi

rë

(8 o

rë)

Nën

tem

atik

a II

: Pro

cese

t dh

e du

kurit

ë na

tyro

re n

ë To

kë (5

4 or

ë)

1.

Nxë

nësi

/ja:

Përs

hkru

an:

• for

mën

e T

okës

;

• për

mas

at d

he

rënd

ësin

ë e

tyre

;

• poz

icio

nin

e To

kës n

ë si

stem

in

diel

lor.

Iden

tifi k

on:

• Pro

vat q

ë tre

gojn

ë se

Tok

a rr

otul

lo-

het r

reth

bos

htit

të sa

j.

Ndë

rton

dhe

për

-do

r m

odel

e që

:

• tre

gojn

ë lid

hjen

nd

ërm

jet r

rot-

ullim

it të

Tok

ës

rret

h ve

tes d

he

gjat

ësis

ë së

ditë

s;

Situ

ata

1.1:

Hap

ësira

që

na rr

etho

n, ë

shtë

e

pafu

ndm

e. N

jeriu

kër

kon

vazh

dim

isht

ta n

johë

sa

më

shum

ë at

ë. P

or, ç

farë

ven

di z

ë To

ka jo

në n

ë kë

të h

apës

irë?

Situ

ata

1.2:

Baz

uar n

ë fi g

urat

2 d

he 3

të te

kstit

:

• për

shkr

uaj s

e ku

ndo

dhet

Tok

a në

rapo

rt m

e D

ielli

n dh

e m

e pl

anet

ët e

tjer

ë të

sist

emit

diel

lor;

• kra

haso

për

mas

at e

Tok

ës m

e at

o të

Die

llit d

he të

pl

anet

ëve

të tj

erë

të si

stem

it di

ello

r;

• për

cakt

o se

çfa

rë v

endi

zë

sist

emi y

në d

iello

r në

gala

ktik

ën “

Rru

ga e

Qum

ësht

it”.

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vid-

uale

;

Bas

hkëb

ised

im;

Hul

umtim

dhe

zb

ulim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at;

Vle

rësi

m

me

gojë

Vle

rësi

m

i pun

ës n

ë gr

up

Vle

rësi

m i

punë

s pra

k-tik

e

Vle

rësi

m i

dety

rës s

ë sh

tëpi

së

Vle

rësi

m i

esev

e

Vle

rësi

m

me

shkr

im

Vle

rësi

m

i loj

ës m

e ro

le.

Teks

ti i

gjeo

graf

-isë

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të

botë

s.

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të

Evro

pës

dhe t

ë Sh

qipë

risë

Mat

eria

le

nga i

nter

-ne

ti, li

bra,

en

cikl

o-

1. T

oka

në

sist

emit

diel

lor


22

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

2.

• për

shkr

uajn

ë po

-zi

cion

in e

Tok

ës

kund

rejt

Die

llit

në d

itët e

eku

i-no

ksev

e dh

e so

lstic

eve.

Situ

ata

2.1:

Nje

riu ë

shtë

për

pjek

ur të

zbu

lo-

jë p

amje

n e

vërte

të të

Tok

ës sh

umë

kohë

më

përp

ara

se të

dër

gohe

shin

kam

erat

në

hapë

sirë

(k

ujto

çfa

rë k

e m

ësua

r në

klas

ën e

gja

shtë

). N

ë sh

ekul

lin II

I pr.K

., m

e an

ë të

llog

aritj

eve

që

bëri,

dije

tari

grek

, Aris

tote

li dh

a i p

ari i

denë

e

rrum

bulla

kësi

së së

Tok

ës. K

ohë

më

vonë

, fo

rmën

real

e të

kët

ij pl

anet

i e so

llën

imaz

het e

dë

rgua

ra n

ga sa

telit

ët a

rtifi c

ialë

.

• Ju

mun

d të

ken

i lex

uar k

urio

zite

te të

ndr

ys-

hme

mbi

Tok

ën d

he k

eni p

arë

foto

grafi

të

pam

jes s

ë sa

j. Si

e p

araf

ytyr

oni f

orm

ën e

To

kës?

Situ

ata

2.2:

Rik

ujto

njo

hurit

ë e

mar

ra n

ga te

k-st

i i G

jeog

rafi s

ë 6,

mbi

klim

ën e

ven

dit t

onë.

D

isku

to: a

) në

cilin

bre

z kl

imat

ik n

dodh

et v

endi

yn

ë dh

e m

e çf

arë

kënd

i bie

rrez

atim

i die

llor n

ë kë

të b

rez;

b) ç

farë

tipa

resh

ka

klim

a e

vend

it to

në.

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

im;

Përd

orim

i TIK

;

Hul

umtim

dhe

zb

ulim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at;

Lojë

me

role

;

pedi

.

Teks

te n

ga

fush

a të

tjera

; fot

o,

harta

, vid

-eo

.

Mat

eria

le

të p

ërga

t-itu

ra m

e Po

wer

po

int d

he

në p

ro-

gram

e të

tjera

, të k

r-iju

ara n

ga

mës

uesi/

ja d

he n

x-ën

ësit/

et.

2. F

orm

a e

Tokë

s dhe

rë

ndës

ia e

sa

j

Gjeografi a 7

23

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

3. 4.

Situ

ata

3: R

isje

llim

në

vëm

endj

e ve

ndin

që

zë

Toka

në

sist

emin

die

llor.

Kra

haso

jmë

përm

a-sa

t e sa

j me

ato

të p

lane

tëve

të tj

erë

të si

stem

it di

ello

r.

Situ

ata

4.1:

Për

gjat

ë 24

orë

ve, v

ëmë

re se

dita

dh

e na

ta ia

lënë

ven

din

njër

a-tje

trës n

ë m

ënyr

ë të

për

sërit

ur. D

ielli

shfa

qet n

ë ag

im, n

ë va

zhdi

m

e sh

ohim

që

lëvi

z në

për q

iell

deri

sa p

erën

don,

dh

e m

ë pa

s vje

n na

ta. M

ëngj

esin

tjet

ër, d

ielli

ris

hfaq

et d

he ç

do g

jë p

ërsë

ritet

nga

e p

ara.

Për

rr

jedh

ojë,

duk

e iu

për

shta

tur k

ëtij

ndry

shim

i të

përh

ersh

ëm, e

gjit

hë b

ota

e gj

allë

në

plan

etin

to

në k

rijon

një

regj

im d

itor t

ë ca

ktua

r. Po

r, a

e di

ni si

form

ohet

ditë

-nat

a?

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

im;

Përd

orim

i TIK

;

Hul

umtim

dhe

zb

ulim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at;

Lojë

me

role

;

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i i T

IK-u

t;

Hul

umtim

dhe

zb

ulim

;

Bra

inst

orm

ing;

3. P

ërm

a-sa

t e T

okës

. R

ëndë

sia

e ty

re

4. R

rotu

-lli

mi i

To

kës r

reth

bo

shtit

dhe

pa

soja

t gje

-og

rafi k

e


24

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

4.

Situ

ata

4.2:

Ndë

rto n

jë m

aket

(me

një

top

lla-

stik

u, p

last

elin

ë et

j.), k

u të

par

aqes

ësh

form

ën

e To

kës.

Kal

o m

es p

ërm

es ti

j një

bos

ht, s

i për

të

zëv

endë

suar

bos

htin

imag

jinar

të T

okës

. Ve

ndos

e pë

rbal

lë n

jë b

urim

i drit

e (n

jë ll

ambë

e

ndez

ur o

se e

lekt

rik d

ore)

. Shë

no n

jë p

ikë

ose

një

shen

jë tj

etër

mbi

top

dhe

pasi

ta rr

otul

losh

at

ë ng

a pe

rënd

imi n

ë lin

dje,

në

kah

të k

undë

rt m

e lë

vizj

en e

akr

epav

e të

orë

s, pë

rshk

ruaj

se si

nd

rysh

on n

driç

imi m

bi p

ikën

apo

shen

jën

gjat

ë rr

otul

limit.

Situ

ata

4.3:

Qën

dro

ulur

si n

ë fi g

urë,

në

një

rrot

ulla

me

që n

uk lë

viz.

Hid

h nj

ë to

p dr

ejt s

ho-

kut/s

hoqe

s së

ulur

për

ballë

teje

. Për

sërit

e ve

p-rim

in (p

ra, h

idhe

topi

n

• dre

jt sh

okut

/sho

qes)

kur

rrot

ulla

mja

të lë

vizë

në

dre

jtim

in e

lëvi

zjes

së T

okës

rret

h ve

tes.

Përs

hkru

aj se

çfa

rë v

ure

re d

he n

ë ç’

përf

un-

dim

arr

ite p

as

• vëz

hgim

it të

nd. B

ëj n

jë v

izat

im q

ë tre

gon

drej

timin

• e lë

vizj

es së

rrot

ulla

mes

dhe

të to

pit (

në të

dy

ja ra

stet

: kur

rrot

ulla

mja

nuk

lëvi

z, d

he k

ur

ajo

ësht

ë në

lëvi

zje)

.

Dis

kutim

e;

Deb

at;

Lojë

me

role

;

4. R

rotu

-lli

mi i

To

kës r

reth

bo

shtit

dhe

pa

soja

t gje

-og

rafi k

e

Gjeografi a 7

25

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

5. 6. 7.

Situ

ata

5.1:

Gja

të v

itit,

stin

ët i

lënë

ven

din

njër

a-tje

trës.

Duk

e qe

në se

i nj

ohim

kara

kter

istik

at e

seci

lës s

tinë,

pla

nifi k

ojm

ë ed

he

punë

t, pu

shim

et a

po m

ënyr

ën e

të v

eshu

rit, p

ër

t’u p

ërsh

tatu

r me

to. P

or, a

e d

ini s

i for

moh

en

stin

ët?

Situ

ata

5.2:

Me

anë

të n

jë to

pi (q

ë pë

rfaq

ëson

To

kën)

dhe

të n

jë e

lekt

riku

dore

(që

përf

aqës

on

Die

llin)

, vep

ro si

në fi g

urën

për

bri.

Treg

o se

si n

driç

ohet

Tok

a në

stin

ë të

ndr

ys-

hme.

Ana

lizo

se ç

farë

ndo

dh n

ë se

cilë

n pr

ej

hem

isfe

rave

të T

okës

më:

22

Qer

shor

, 22

Dh-

jeto

r 21

Mar

s dhe

23

Shta

tor.

5. R

rotu

lli-

mi i

Tok

ës

rret

h D

i-el

lit

6. P

unë

prak

tike 1

.1

Tem

a: V

en-

di i

Tokë

s në

Sist

emin

D

iello

r. R

ro-

tulli

mi d

itor,

qark

ullim

i vj

etor

dhe

pa

soja

t që

rrje

dhin

pë

r pla

netin

to

në

7. P

ërsë

ritje

1

(Tok

a në

ha

pësir

ë)


26

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

8. 9. 10.

11.

Nxë

nësi:

• Mod

elon

stru

k-tu

rën

verti

kale

të

atm

osfe

rës d

uke

përd

orur

info

rma-

cion

nga

bur

ime

të n

drys

hme t

ë të

nxën

it.

• Dal

lon

brez

at e

nx

ehtë

sisë d

he

rënd

ësin

ë e rr

e-za

timit

diel

lor,

si

Situ

ata

6.1:

Ris

jelli

m n

ë vë

men

dje

njoh

uritë

e

mar

ra m

bi sh

kaku

n ps

e at

mos

fera

qën

dron

gj

ithm

onë

e lid

hur m

e To

kën.

Çfa

rë k

upto

ni

me

konc

eptin

atm

osfe

rë? A

ësh

të a

jo e

do-

mos

dosh

me

për j

etën

në

Tokë

?

Situ

ata

6.2:

Tre

go p

ërm

es d

isa

shem

bujv

e, rë

ndës

inë

që k

a ok

sigj

eni p

ër b

otën

e

gjal

lë n

ë pl

anet

in to

në.

Situ

ata

7: D

eri n

ë çfa

rë la

rtësie

shko

n at

mos

fera

?

Si m

endo

ni, a

ësht

ë ajo

një

soj e

den

dur d

he m

e të

njëj

tat t

empe

ratu

ra si

pra

në

sipër

faqe

s së T

okës

, ash

tu ed

he n

ë lar

tësi?

Situ

ata

8.1:

Çfa

rë ro

li lu

an en

ergj

ia d

iello

re p

ër

jetë

n në

pla

netin

tonë

?

Situ

ata

8.2:

Për

shkr

uaj fi

gur

ën 6

për

të tr

egua

r nd

ikim

in e

form

ës së

Tok

ës n

ë sas

inë e

rrez

atim

it di

ello

r që m

arrin

zona

të

ndry

shm

e të s

aj, n

ë gje

rësi

të n

drys

hme g

jeo-

grafi

ke.

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i TIK

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at; K

onku

rs;

Lojë

me

role

;

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i TIK

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at; K

onku

rs;

Lojë

me

role

;

8-Te

stim

1

(Tok

a në

ha

pësi

rë)

9. A

tmo-

sfer

a.

Përb

ë rja

e

saj

10. S

truk

tu-

ra e

atm

os-

ferë

s

11. R

reza

-tim

i die

llor

dhe r

ëndë

-sia

e tij

Tem

atik

a:

Proc

eset

nat

y-ro

re d

he sh

o-që

rore

Nën

tem

atik

a II

: Har

tat g

je-

ografi k

e (1

2 or

ë)

Gjeografi a 7

27

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

12.

13.

rreza

timi b

azë p

ër

plan

etin

tonë

.

Përs

hkru

an:

• shk

aqet

dhe

pas

o-ja

t e sh

përn

darje

s së

pab

arab

artë

të

nxeh

tësis

ë;

• ndi

kim

in e

saj n

ë qa

rkul

limin

e rry

-m

ave o

qean

ike d

he

erër

ave.

• Sje

ll sh

em-

buj s

i mod

elet

gl

obal

e ndi

kojn

ë m

ikro

klim

ën (p

.sh.,

rrym

a e G

olfs

trim

it pa

soja

t në

klim

ën e

Evro

pës

verip

erën

dim

ore)

;

• Shp

jego

n m

ar-

rëdh

ënie

n nd

ërm

-je

t të d

hëna

ve

të te

mpe

ratu

rës

Situ

ata 9

: Risj

ellim

në v

ëmen

dje n

johu

ritë e

mar

ra

mbi

form

ën e

Tokë

s dhe

qar

kulli

min

e sa

j rre

th

Die

llit.

Pse s

asia

e rre

zatim

it di

ello

r që v

jen

në

sipër

faqe

n e T

okës

var

et n

ga fo

rma e

saj s

ferik

e dh

e nga

koh

a e ek

spoz

imit

kund

rejt

Die

llit?

Situ

ata 1

0.1:

Pot

huaj

se çd

o di

të in

tere

sohe

mi t

ë di

më s

e si ë

shtë

dhe

si d

o të

jetë

mot

i ditë

n tje

tër

në v

endi

n ku

jeto

jmë.

Rrug

ët n

ga m

und

ta m

arrim

in

form

acio

nin

janë

të n

drys

hme:

tele

vizi

oni,

ra-

dioj

a, in

tern

eti,

tele

fona

t tan

ë cel

ular

ë. Ba

zuar

në

të d

hëna

t e m

ëpos

htm

e, pë

rshk

ruaj

më n

drys

him

et

e mot

it gj

atë 2

4 or

ëve t

ë dat

ës 3

jana

r. Ci

lat e

le-

men

te të

mot

it ka

në n

drys

huar

më t

epër

? A k

anë

lidhj

e ato

mid

is ty

re?

Situ

ata 1

0.2:

Për

shkr

uaj s

e si p

araq

itet m

oti

në v

eri,

në li

ndje

, në j

ug d

he n

ë per

ëndi

m të

Sh

qipë

risë.

Situ

ata 1

0.3:

Vëz

hgo

kush

tet e

mot

it pë

rgja

të

12. F

ak-

torë

t dhe

pa

soja

t e

shpë

rnda

r-je

s së

paba

ra-

bart

ë të

nx-

ehtë

sisë

13. M

oti


28

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

14.

15.

dito

re, s

htyp

jes

atm

osfe

rike d

he

lagë

shtir

ës re

la-

tive p

ër të

kup

tuar

m

otin

si n

drys

him

af

atsh

kurtë

r i k

ëtyr

e tre

gues

ve.

• Për

dor:

• ins

trum

ente

t për

m

atje

n e t

empe

r-at

urës

së aj

rit,

shty

pjes

atm

os-

ferik

e, la

gësh

tirës

dh

e për

cakt

imin

e d

rejti

mit

të er

ës,

për t

ë mbl

edhu

r të

dhën

a në l

idhj

e me

mot

in;

• har

ta si

nopt

ike p

ër

të b

ërë p

aras

hiki

me

të m

otit.

• Për

shkr

uan

klim

ën

si re

zulta

t i m

od-

elev

e afa

tgja

të

javë

s në t

ë cilë

n je

dhe

për

shkr

uaj e

lem

ente

t e t

ij (v

endo

s edh

e she

njat

kon

venc

iona

le p

ër-

katë

se),

si në

mod

elin

e pa

raqi

tur n

ë tab

elë.

14. P

unë p

rak-

tike 2

.1 T

ema:

N

dërt

imi i

in

stru

men

teve

të

thje

shta

nga

nx

ënës

it, p

ër

të m

bled

hur t

ë dh

ëna

në li

dh-

je m

e mot

in

(ora

e pa

rë)

15. P

unë p

rak-

tike 2

.1 T

ema:

N

dërt

imi i

in

strum

ente

ve

të th

jesh

ta n

ga

nxën

ësit,

për

të

mbl

edhu

r të

dhën

a në

lidh

je

me m

otin

(ora

e dy

të)

Gjeografi a 7

29

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

16.

17.

të te

mpe

ratu

rës,

resh

jeve

.

• Ide

ntifi

kon:

• fak

torë

t që n

diko

-jn

ë në f

orm

imin

e

klim

ës;

• zon

at k

ryes

ore k

li-m

atik

e në h

artë

.

• Ndë

rton

dhe i

nter

-pr

eton

grafi k

ë kli-

mat

ikë p

ër zo

na të

nd

rysh

me.

• Arg

umen

ton

rënd

ësin

ë e p

roce

-se

ve d

he m

odel

eve

të k

limës

për

jetë

n dh

e pro

cese

t në

Tokë

(p.sh

., th

atë-

sira,

turiz

mi )

dhe

ro

lin e

vepr

imta

risë

njer

ëzor

e (p.

sh.

shtim

i i g

azev

e se

rë).

Situ

ata

11.1

: Klim

a e v

endi

t ton

ë ka t

ipar

e të

ndry

shm

e nga

ajo

e shu

më v

ende

ve të

tjer

a,

që n

dodh

en p

ranë

apo

larg

nes

h (ri

sjelli

m

në v

ëmen

dje s

e çfa

rë v

eçor

ish k

a klim

a e

Shqi

përis

ë dhe

e ve

ndba

nim

it to

në).

Si m

en-

doni

, cilë

t mun

d të

jenë

fakt

orët

që n

diko

jnë

në k

limën

e nj

ë ven

di?

Situ

ata

11.2

: Për

shkr

uaj s

e si

ndik

on re

lievi

në k

limën

e ve

ndit

ku t’

i jet

on.

16. P

unë p

rak-

tike 2

.2 T

ema:

Pa

rash

ikim

i i

mot

it pë

rmes

le

xim

it të

har

-ta

ve si

nopt

ike

dhe n

ëpër

mje

t pë

rdor

imit

të

inst

rum

ente

ve

të th

jesh

ta

17. K

lima


30

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

18.

19.

Situ

ata

12.1

: Në m

ësim

in e

mëp

arsh

ëm,

trajtu

am d

isa p

rej f

akto

rëve

që n

diko

jnë m

bi

klim

ën e

një v

endi

. Për

veç t

yre,

mës

uam

që

mbi

klim

ë ndi

kojn

ë edh

e rry

mat

oqe

anik

e/de

tare

, afë

rsia

me s

ipër

faqe

t ujo

re, b

imës

ia,

vepr

imta

ria n

jerë

zore

. Si m

endo

ni, c

ili p

rej

këty

re fa

ktor

ëve n

diko

n m

ë tep

ër n

ë klim

ën

e ven

dit t

onë?

Po

në k

limën

e ve

ndba

nim

it tu

aj?

Situ

ata

12.2

: Baz

uar n

ë har

tën

e mëp

osht

me

të zo

nave

klim

atik

e: a)

evid

ento

lloj

et e

kli-

mav

e në b

rigje

t e k

ontin

ente

ve d

he n

ë

bren

dësi

të ty

re; n

ë Eku

ator

, në g

jerë

sitë m

e-sa

tare

, në g

jerë

sitë p

olar

e, si

dhe n

ë zon

at m

a-lo

re. V

rojto

gjit

hash

tu k

limat

në G

adish

ullin

Sk

andi

nav.

b) p

ërca

kto

se ci

lët f

akto

rë n

diko

jnë n

ë llo

-jsh

mër

inë e

klim

ave n

ë bot

ë.

Situ

ata

13.1

: Risj

ellim

në v

ëmen

dje ç

farë

ke

mi m

ësua

r mbi

rënd

ësin

ë e at

mos

ferë

s. N

ë To

kë d

o të

kish

te d

ifere

nca t

ë mëd

ha m

idis

tem

pera

tura

ve të

ditë

s dhe

të n

atës

, nës

e nuk

do

të is

hte a

tmos

fera

. Ajo

e m

ban

nxeh

tësin

ë

18. K

lima

(vaz

hdim

)

19. N

jeriu

dhe

nd

rysh

imet

kli-

mat

ike

Gjeografi a 7

31

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

20.

19.

kons

tant

e, du

ke e

qark

ullu

ar at

ë nga

një

ri ve

nd

te tj

etri.

Disa

shtre

sa të

saj v

epro

jnë s

i një

fi ltë

r pë

r rre

zet d

iello

re. C

ilat j

anë k

ëto

shtre

sa? S

i dh

e sa n

diko

n rre

zatim

i die

llor m

bi k

limë?

Po

klim

a si n

diko

n m

bi je

tën

tonë

?

Situ

ata

13.2

: Disk

uto

rreth

pas

ojav

e që s

jel-

lin n

drys

him

et k

limat

ike n

ë jet

ën to

në d

he n

ë pl

anet

. Veç

o pr

ej ty

re, d

isa n

ga

paso

jat q

ë jan

ë të p

rani

shm

e në v

endb

anim

in

tënd

.

Situ

ata 1

4.1:

Siç

e di

më,

rreza

timi d

iello

r sh

përn

dahe

t në m

ënyr

ë të p

abar

abar

të m

bi

sipër

faqe

n e T

okës

. Kjo

bën

që n

ë pla

netin

to

në të

form

ohen

bre

zat (

zona

t) e n

xeht

ësisë

. Ci

lët j

anë a

ta? S

ipas

jush

, çfa

rë k

lime k

anë?

Situ

ata 1

4.2:

Baz

uar n

ë fi g

urat

22

dhe 2

3,

përs

hkru

ani m

jedi

sin q

ë krij

ohet

në k

usht

et e

kl

imës

mes

atar

e mes

dhet

are d

he k

limës

pol

are.

20. Z

onat

klim

atik

e

19. N

jeriu

dhe

nd

rysh

imet

kli-

mat

ike

gpë

rshk

ruan

i mje

disin

që k

rijoh

et n

ë kus

htet

ekl

imës

mes

atar

e mes

dhet

are d

he k

limës

pol

are.


32

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

21.

22.

21. P

unë p

rakt

ike

2.3

Tem

a: P

ërca

k-tim

i i d

isa v

eçor

ive

që k

anë k

limat

sip

as b

reza

ve të

nx-

ehtë

sisë.

Ndë

rtim

i dh

e int

erpr

etim

i i

grafi

këv

e klim

atik

ë pë

r ven

de të

ndr

ys-

hme n

ë to.

(ora

e

parë

)

22. P

unë p

rakt

ike

2.3

Tem

a: P

ërca

k-tim

i i d

isa v

eçor

ive

që k

anë k

limat

sip

as b

reza

ve të

nx-

ehtë

sisë.

Ndë

rtim

i dh

e int

erpr

etim

i i

grafi

këv

e klim

atik

ë pë

r ven

de të

ndr

y-sh

me n

ë to.

(ora

e

dytë

)

Gjeografi a 7

33

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

23.

24.

23. P

ërsë

ritje

2(A

tmos

fera

)

24. T

estim

2

(Atm

osfe

ra)


34

▪PL

AN

I 3-M

UJO

R (J

AN

AR

-MA

RS

-26

orë)

; KL

ASA

VII

▪FU

SHA

: SH

OQ

ËR

IA D

HE

MJE

DIS

IL

ËN

DA

: GJE

OG

RA

FI 7

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

kyçe

1. K

ompe

tenc

a e

kom

unik

imit

dhe

e të

shpr

ehur

it (N

xënë

si/ja

kom

unik

on n

ë m

ënyr

ë ef

ektiv

e.)

• Shp

reh

men

dim

in e

vet

për

: lid

hjen

e h

idro

sfer

ës m

e lit

osfe

rën,

atm

osfe

rën,

bio

sfer

ën; v

eçor

itë d

he lë

vizj

et e

ujit

të d

etev

e dh

e oq

eane

ve; n

dërti

min

e

bren

dshë

m të

Tok

ës d

uke

përs

hkru

ar v

eçor

itë k

ryes

ore

për s

ecilë

n sh

tresë

; kla

sifi k

imin

e sh

këm

binj

ve se

dim

enta

rë, m

etam

orfi k

ë dh

e vu

llkan

ikë;

pë

r fak

torë

t kry

esor

ë që

ndi

kojn

ë në

form

imin

e d

hera

ve e

tj.

• Dëg

jon

me

vëm

endj

e pr

ezan

timin

dhe

kom

ente

t e b

ëra

nga

të tj

erët

për

to, d

uke

bërë

pye

tje, k

omen

te, s

qarim

e dh

e pr

opoz

ime.

• Shp

jego

n qa

rtë d

he sa

ktë,

me

gojë

ose

me

shkr

im (d

uke

përd

orur

gju

hën

dhe

fjalo

rin e

për

shta

tshë

m) k

uptim

in e

term

ave:

hid

rosf

erë,

lito

sfer

ë, a

t-m

osfe

rë, b

iosf

erë;

val

ë de

tare

, rry

ma

oqea

nike

, bat

icë/

zbat

icë,

ele

men

te p

ërbë

rëse

të lu

mit,

liqe

n, b

urim

e, b

orë

dhe

akuj

, shk

ëmbi

nj se

dim

enta

rë,

met

amorfi k

ë e

vullk

anik

ë, d

hera

.

2. K

ompe

tenc

a e

të m

endu

arit

(Nxë

nësi

/ja m

endo

n në

mën

yrë

kriju

ese.

)• P

aras

htro

n ar

gum

ente

pro

ose

kun

dër p

ër n

jë te

më/

prob

lem

të c

aktu

ar g

jatë

një

deb

ati (

p.sh

mbi

: rën

dësi

në e

pro

cese

ve d

he m

odel

eve

të k

limës

për

je

tën

dhe

proc

eset

në

Tokë

(p.sh

., th

atës

ira, t

uriz

mi )

dhe

rolin

e v

eprim

taris

ë nj

erëz

ore

(p.sh

. sht

imi i

gaz

eve

serë

); m

bi ro

lin e

det

eve,

liqe

neve

, lu-

men

jve

dhe

burim

eve;

veç

oritë

kry

esor

e të

seci

lës s

htre

së të

Tok

ës.)

• Zgj

idh

një

prob

lem

dhe

ars

yeto

n pë

rzgj

edhj

en e

pro

cedu

rave

për

katë

se (p

.sh v

ëzhg

on n

ë zo

nën

qyte

tin/fs

hatin

e ti

j pra

ninë

e b

urim

eve

dhe

disk

uton

pë

r llo

jin d

he p

ërdo

rimin

e ty

re.

• Ndë

rton

argu

men

te, p

.sh. m

bi p

asoj

at q

ë sj

ellin

ndr

yshi

met

klim

atik

e në

jetë

n to

në d

he n

ë pl

anet

. Veç

on p

rej t

yre,

dis

a ng

a pa

soja

t që

janë

të p

ran-

ishm

e në

ven

din

ku je

ton.

• Int

erpr

eton

duk

e e

ilust

ruar

me

shem

buj k

onkr

etë

(si p

.sh.,

skic

on n

ë ha

rtë d

rejti

min

e lë

vizj

es d

he rr

ugën

që

ndje

kin

disa

nga

rrym

at o

qean

ike

dhe

përs

hkru

an ro

lin e

tyre

në

klim

ën e

rajo

neve

që

përs

hkoj

në).

• Kra

haso

n ng

jash

mër

itë d

he d

allim

et: m

idis

shtre

save

që

përb

ëjnë

Tok

ën n

ë br

endë

si; m

idis

lloj

eve

të sh

këm

binj

ve e

tj.

Gjeografi a 7

35

• Int

erpr

eton

për

mba

jtjen

e h

arta

ve të

ndr

yshm

e: të

lum

enjv

e, të

liqe

neve

, të

shpë

rnda

rjes s

ë bo

tës b

imor

e, e

tj. d

uke

e ilu

stru

ar m

e sh

embu

j kon

kret

ë..

3. K

ompe

tenc

a e

të n

xëni

t (N

xënë

si/ja

mës

on p

ër të

nxë

në.)

• Për

zgje

dh të

dhë

na n

ga b

urim

e të

ndr

yshm

e (li

bra,

har

ta të

ndr

yshm

e, e

ncik

lope

di o

se in

tern

et),

të c

ilat i

shfr

ytëz

on p

ër re

aliz

imin

e d

etyr

ave

të

dhën

a.

• Shf

rytë

zon

të d

hëna

t për

të d

emon

stru

ar të

kup

tuar

it e

konc

epte

ve: N

dërto

n dh

e in

terp

reto

n gr

afi k

ë kl

imat

ikë,

të n

ivel

it të

ujë

rave

në

lum

enj,

etj,

ndër

ton

mak

ete

të n

drys

hme

të v

ullk

anev

e, të

rmet

eve,

kufi

jve

të p

llaka

ve te

kton

ike

etj.

• Arg

umen

ton

rënd

ësin

ë e

fakt

orëv

e të

bre

ndsh

ëm n

ë fo

rmim

in e

tërm

etev

e, v

ullk

anev

e, sh

këm

binj

ve të

ndr

yshë

m, l

iqen

eve,

etj.

• Int

erpr

eton

lidh

jen

e hi

dros

ferë

s me

litos

ferë

n, a

tmos

ferë

n, b

iosf

erën

;

• Ide

ntifi

kon

veço

ritë

e uj

it të

det

eve

dhe

oqea

neve

(tem

pera

tura

, krip

ësia

, den

dësi

a) d

he b

ën d

allim

in n

dërm

jet l

ëviz

jeve

të n

drys

hme

të u

jëra

ve të

oq

eane

ve d

he d

etev

e (v

alëv

e de

tare

, rry

mav

e oq

eani

ke; b

atic

ë/ z

batic

ave)

dhe

fakt

orëv

e që

ndi

kojn

ë:

• Për

shkr

uan

form

imin

e b

orës

dhe

aku

jve

dhe

vepr

imin

e ty

re n

ë m

jedi

s.

• Mod

elon

ndë

rtim

in e

bre

ndsh

ëm të

Tok

ës d

uke

përs

hkru

ar v

eçor

itë k

ryes

ore

për s

ecilë

n sh

tresë

.

• Kla

sifi k

on sh

këm

binj

të se

dim

enta

rë, m

etam

orfi k

ë dh

e vu

llkan

ikë.

• Ide

ntifi

kon

fakt

orët

kry

esor

ë që

ndi

kojn

ë në

form

imin

e d

hera

ve e

tj.

• Zba

ton

në m

ënyr

ë të

pav

arur

udh

ëzim

et e

dhë

na n

ga n

jë b

urim

(tek

st sh

kollo

r, lib

ër, i

nter

net,

med

ia) p

ër të

nxë

në o

se p

ër të

real

izua

r një

det

yrë

që i

kërk

ohet

.

• Ndë

rlidh

tem

ën e

re o

se n

jë ç

ësht

je të

dhë

në m

e nj

ohur

itë d

he p

ërvo

jat p

arap

rake

, duk

e i p

araq

itur n

ë fo

rma

të n

drys

hme

të të

shpr

ehur

it, si

pas n

jë

radh

itjej

e lo

gjik

e.

• Par

asht

ron

pyet

je (p

se, ç

farë

, si,

kur?

) dhe

org

aniz

on m

endi

met

e v

eta

në fo

rmë

të sh

krua

r për

tem

atik

ën q

ë tra

jtohe

t/pro

blem

in e

dhë

në d

he v

lerë

-so

n pë

rpar

imin

e v

et d

eri n

ë zg

jidhj

en e

duh

ur.

• Men

axho

n em

ocio

net,

ndje

njat

, koh

ën, s

hfry

tëzi

min

e m

ater

iale

ve d

he m

jete

ve g

jatë

kry

erje

s së

një

dety

re/a

ktiv

iteti

(në

klas

ë/sh

kollë

apo

në

terr

en).


36

4. K

ompe

tenc

a pë

r je

tën,

sipë

rmar

rjen

dhe

mje

disi

n (N

xënë

si/ja

kon

trib

uon

në m

ënyr

ë pr

oduk

tive.

)• B

ashk

ëvep

ron

në m

ënyr

ë ak

tive

me

mos

hata

rët d

he të

tjer

ët p

ër re

aliz

imin

e n

jë a

ktiv

iteti

të p

ërba

shkë

t si p

.sh. h

eton

për

një

çës

htje

mje

diso

re q

ë lid

het m

e uj

ërat

(p.sh

., er

ozio

ni lu

mor

, tha

rja e

liqe

nit a

rtifi c

ial e

tj.) n

ë zo

nën

e tij

duk

e id

entifi

kua

r pro

blem

in, p

ërca

ktua

r fak

torë

t e m

unds

hëm

që

e sh

kakt

ojnë

, ofr

uar z

gjid

hje

dhe

vler

ësua

r përfi t

imet

dhe

rrez

iqet

e z

gjid

hjev

e të

mun

dshm

e;

• Ide

ntifi

kon,

baz

uar n

ë vë

zhgi

met

dhe

në

mod

ele

të n

drys

hme,

ele

men

tet p

ërbë

rëse

të lu

mit

dhe

lloje

t e lu

men

jve

dhe

përc

akto

n dr

ejtim

et k

ryes

ore

të sh

trirje

s së

disa

lum

enjv

e në

har

tën

e bo

tës d

he n

ë at

ë të

Shq

ipër

isë;

• Kra

haso

n liq

enet

me

orig

jinë

të n

drys

hme,

duk

e sj

ellë

shem

buj d

he p

ërca

ktua

r ven

dndo

dhje

n e

tyre

në

hartë

;

• Vëz

hgon

në

zonë

n (q

ytet

in/fs

hatin

) e ti

j pra

ninë

e b

urim

eve

dhe

disk

uton

për

lloj

in d

he p

ërdo

rimin

e ty

re.

5. K

ompe

tenc

a pe

rson

ale

(Nxë

nësi

/ja b

ën je

të të

shën

dets

hme.

)• N

dan

përv

ojat

dhe

men

dim

et n

ë gr

up.

6. K

ompe

tenc

a qy

teta

re (N

xënë

si/ja

për

kush

tohe

t nda

j të

mir

ës së

për

bash

kët.)

• Tre

gon

vetë

besi

m të

lartë

në

mar

rjen

e ve

ndim

eve

për v

eprim

et q

ë nd

ërm

err p

a dë

mtu

ar in

tere

sat e

të tj

erëv

e, të

cila

t kon

tribu

ojnë

në

rritj

en e

cilë

-si

së së

akt

ivite

tit të

gru

pit s

hoqë

ror/k

omun

itetit

.

7. K

ompe

tenc

a di

gjita

le (N

xënë

si/ja

për

dor

tekn

olog

jinë

për

të n

xitu

r in

ovac

ioni

n.)

• Për

dor m

jete

t dig

jital

e dh

e m

jedi

set i

nfor

mat

ive

për t

ë ko

mun

ikua

r dhe

bas

hkëp

unua

r, du

ke p

ërfs

hirë

kom

unik

imet

në

dist

ancë

për

zhv

illim

in e

nj

ohur

ive.

• Ana

lizon

, vle

rëso

n, m

enax

hon

info

rmac

ioni

n e

mar

rë e

lekt

roni

kish

t (p.

sh. o

rgan

izim

in e

info

rmac

ione

ve të

sigu

ruar

a ng

a in

tern

eti d

uke

i për

mbl

ed-

hur n

ë ta

bela

ose

grafi k

ë).

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

të fu

shës

/lënd

ës1.

Vëz

hgim

i dhe

het

imi i

duk

uriv

e gj

eogr

afi k

eN

xënë

si/ja

:

• Për

cakt

on d

rejti

met

kry

esor

e të

shtri

rjes s

ë di

sa lu

men

jve

në h

artë

n e

botë

s dhe

në

hartë

n e

Shqi

përis

ë.

• Kra

haso

n liq

enet

me

orig

jinë

të n

drys

hme,

duk

e sj

ellë

shem

buj d

he p

ërca

ktua

r ven

dndo

dhje

n e

tyre

në

hartë

.

Gjeografi a 7

37

• Vëz

hgon

në

zonë

n (q

ytet

in/fs

hatin

) e ti

j pra

ninë

e b

urim

eve

dhe

disk

uton

për

lloj

in d

he p

ërdo

rimin

e ty

re.

• Het

on p

ër n

jë ç

ësht

je m

jedi

sore

që

lidhe

t me

ujër

at (p

.sh.,

eroz

ioni

lum

or, t

harja

e li

qeni

t artifi c

ial e

tj.) n

ë zo

nën

e tij

duk

e of

ruar

zgj

idhj

e dh

e vl

erës

uar p

ërfi t

imet

dhe

rrez

iqet

e z

gjid

hjev

e të

mun

dshm

e.

• Spe

kulo

n m

e pë

rgjig

jet,

duke

shpj

egua

r ide

të e

tij o

se d

uke

form

ulua

r hip

otez

a.

• Për

cakt

on m

arrë

dhën

iet s

hkak

-pas

ojë

në fo

rmim

in e

tërm

etev

e, të

vul

lkan

eve,

të v

alëv

e, të

bat

icë/

zbat

icav

e et

j.

2. M

bled

hja,

vle

rësi

mi d

he k

omun

ikim

i i in

form

acio

nit

Nxë

nësi

:

• Ide

ntifi

kon

dhe

shqy

rton

burim

et e

info

rmac

ioni

t që

përd

or p

ër k

ërki

m (p

.sh. i

dent

ifi ko

n ve

çorit

ë e

ujit

të d

etev

e dh

e oq

eane

ve (t

empe

ratu

ra, k

ripë-

sia,

den

dësi

a) d

he b

ën d

allim

in n

dërm

jet l

ëviz

jeve

të n

drys

hme

të u

jëra

ve të

oqe

anev

e dh

e de

teve

duk

e kr

ahas

uar f

akto

rët q

ë nd

ikoj

në; i

dent

ifi ko

n ba

zuar

në

vëzh

gim

et d

he n

ë m

odel

e të

ndr

yshë

m, e

lem

ente

t për

bërë

se të

lum

it dh

e llo

jet e

lum

enjv

e du

ke d

isku

tuar

mbi

to; e

tj

• Vle

rëso

n bu

rimet

për

vle

fshm

ërin

ë dh

e be

sues

hmër

inë

e ty

re.

• Kom

unik

on (m

e sh

krim

, me

gojë

, grafi k

isht

, viz

ualis

ht) p

ërm

es p

ërdo

rimit

të h

arta

ve të

shka

llëve

të n

drys

hme,

foto

ve e

tj., d

uke

përd

orur

fjal

orin

e

përs

htat

shëm

gje

ografi k

.

3. M

arrj

a e

vend

imev

eN

xënë

si:

• Sin

tetiz

on të

dhë

nat d

he z

hvill

on n

jë p

ërfu

ndim

, p.sh

., nj

ë pa

rash

ikim

apo

një

gje

tje k

yç, p

.sh. n

ivel

in e

ndo

tjes n

ë uj

ërat

e v

endb

anim

it të

tij.

• Nxë

nësi

/ja id

entifi

kon

rrug

ë të

ndr

yshm

e të

vep

rimit

dhe

para

shik

on p

asoj

at p

ër to

.

Përd

or p

yetje

për

të refl e

ktua

r në

çdo

stad

të k

ërki

mit

“Çfa

rë fu

nksi

onoi

?”, “

Si m

und

të p

ërm

irëso

het”

.


38

JAN

AR

-MA

RS

(26

orë)

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

26.

27.

28.

29.

30.

Nxë

nësi

:

• Int

erpr

eton

lidh

jen

e hi

dros

ferë

s me

litos

ferë

n, a

tmos

-fe

rën,

bio

sfer

ën;

• Ide

ntifi

kon

veço

ritë

e uj

it të

det

eve

dhe

oqea

neve

(tem

-pe

ratu

ra, k

ripës

ia,

dend

ësia

);

• Bën

dal

limin

nd

ërm

jet l

ëviz

-je

ve të

ndr

ys-

hme

të u

jëra

ve të

oq

eane

ve d

he d

e-te

ve d

he fa

ktor

ëve

që n

diko

jnë:

• val

ët d

etar

e

• rry

mat

oqe

anik

e

Situ

ata

15: N

ë mës

imin

e pa

rë të

Gje

ogra

f-isë

mës

uam

se n

ë pla

netin

tonë

, uji

ësht

ë i

pran

ishëm

në t

ë gjit

ha fo

rmat

e tij

, për

shka

k të

atm

osfe

rës d

he d

istan

cës T

okë D

iell.

Si

men

doni

, a m

und

të sh

tero

jë u

ji nd

on-

jëhe

rë?J

epni

disa

shem

buj.

Situ

ata

16: P

lotë

sojm

ë në h

artë

n sk

icë t

ë m

ëpos

htm

e oqe

anet

e bo

tës d

he p

ërsh

kru-

ajm

ë se m

idis

cila

ve k

ontin

ente

ndo

dhen

. Si

ç e sh

ohim

, ato

duk

en si

një

tërë

si uj

ore q

ë rre

thon

kon

tinen

tet.

Si m

endo

ni, a

kan

ë të

gjith

a oqe

anet

të n

jëjtë

n kr

ipës

i, de

ndës

i dhe

te

mpe

ratu

rë të

ujit

?

Situ

ata

17: G

jatë

pus

him

eve n

ë bre

gdet

, ke

mi v

ënë r

e se d

eti h

erë ë

shtë

i qe

të e

herë

m

e dal

lgëz

ime t

ë vog

la o

se të

mëd

ha. N

ë fi g

urën

e m

ëpos

htm

e, de

ti pa

raqi

tet i

dal

l-gë

zuar

. Si m

endo

ni, n

ga se

form

ohen

kët

o da

llgëz

ime?

-Vle

rësi

m

me

gojë

;

-Vle

rësi

m

i pun

ës n

ë gr

up;

-Vle

rësi

m i

punë

s pra

k-tik

e;

-Vle

rësi

m

i det

yrës

së

shtë

pisë

;

-Vle

rësi

m i

ese-

ve;

-Vle

rësi

m

me

shkr

im;

-Vle

rësi

m

i loj

ës m

e ro

le.

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i TIK

;

Proj

ekte

kur

riku-

lare

;

Hul

umtim

dhe

zbu

-lim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at; K

onku

rs;

Lojë

me

role

;

Teks

ti i

gjeo

grafi

së

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të

botë

s.

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të E

v-ro

pës.

Mat

eria

le

nga i

nter

-ne

ti, li

bra,

en

cikl

o-pe

di

1. P

roje

kt (o

ra e

pa

rë) T

ema:

Çës

ht-

jet m

jedi

sore

të

ujër

ave n

ë/pr

anë

vend

bani

mit

tim

2. C

ikli

i ujit

3. V

eçor

itë e

ujit

të d

etev

e dhe

oq

eane

ve

4. L

ëviz

jet e

uj

ërav

e oqe

anik

ë.

Valë

t det

are

5. B

atic

atdh

e zba

ticat

6. R

rym

at o

qean

ike

Tem

atik

a:

Proc

eset

nat

y-ro

re d

he sh

o-që

rore

Nën

tem

atik

a II

: Pro

cese

t dh

e du

kurit

ë na

tyro

re n

ë To

kë (5

4)

rreth

on k

ontin

ente

t. Si

men

doni

, a k

gjith

a oqe

anet

të n

jëjtë

n kr

ipës

i, de

nte

mpe

ratu

rë të

ujit

?

Situ

ata

17:G

jatë

pus

him

eve n

ë bre

kem

i vën

ë re s

e det

i her

ë ësh

të i

qetë

me d

allg

ëzim

e të v

ogla

ose

të m

ëdh

Gjeografi a 7

39

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

31.

32.

• bat

icat

dhe

zb

atic

at

• Ski

con

në h

artë

dr

ejtim

in e

lëvi

z-je

s dhe

rrug

ën q

ë nd

jeki

n di

sa n

ga

rrym

at o

qean

i-ke

dhe

për

shkr

u-an

rolin

e ty

re n

ë kl

imën

e ra

jone

ve

që p

ërsh

kojn

ë.

Situ

ata

18.1

: Nës

e jem

i të v

ëmen

dshë

m,

në d

itët e

pus

him

eve m

und

të v

ëmë r

e që

gjat

ë 24

orëv

e, ni

veli

i ujit

në b

regu

n e d

etit

ndry

shon

. Kjo

mun

d të

dal

lohe

t qar

të, s

ido-

mos

kur

ndo

dhem

i pra

në n

donj

ë mol

i apo

tra

mpo

line.

Në m

ëngj

es h

erët

dhe

pas

dite

, ko

lona

t e m

olit

e të t

ram

polin

ës d

allo

hen

leht

ësish

t, nd

ërsa

në m

esdi

të u

ji m

bulo

n nj

ë pje

së të

mad

he të

tyre

. Kët

ë ndr

yshi

m

mun

d ta

vëm

ë re e

dhe n

ëse k

emi z

gjed

hur

të q

ëndr

ojm

ë nën

një

çadë

r pra

në b

regu

t. N

ë m

esdi

të, u

ji m

und

të n

a vijë

der

i te ç

adra

. A

e din

i se p

se n

dodh

ky

ndry

shim

i ni

velit

të

ujit

në b

regd

et?

Situ

ata

18.2

:Le t

ë sho

him

pam

jet (

a) d

he

(b) t

ë fi g

urës

30,

që p

araq

esin

të n

jëjtë

n pj

esë t

ë bre

gdet

it. N

ë pam

jen

(a),

që ës

htë

foto

graf

uar n

ë mën

gjes

(në o

rën

6), d

eti k

a

përp

arua

r dre

jt to

kës.

Ndë

rsa n

ë pam

jen

(b),

të fo

togr

afua

r në m

esdi

të, d

eti ë

shtë

tërh

equr

nga

bre

gu.

Situ

ata

19: R

isjel

lim n

ë vëm

endj

e inf

orm

a-ci

onet

mbi

rrug

ën q

ë për

shko

n

Teks

te n

ga

fush

a të

tjera

; fot

o,

harta

, vid

-eo M

ater

iale

të

për

gat-

itura

me

pow

er

poin

t dhe

në

pro

-gr

ame t

ë tje

ra, t

ë kr-

ijuar

a nga

m

ësue

sit/

et d

he n

x-ën

ësit.

7. P

unë p

rakt

ike

2.4

Tem

a: S

kici

mi

në h

artë

i rr

ugës

që

ndj

ekin

disa

nga

rr

ymat

oqe

anik

e dh

e evi

dent

imi i

ro-

lit q

ë ato

kan

ë mbi

kl

imën

e ra

jone

ve

që p

ërsh

kojn

ë.

8. L

umen

jtë d

he

pjes

ët p

ërbë

rëse

të

tij


40

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

rrym

a e G

olfs

trim

it dh

e për

ndi

kim

et e

sa

j në k

limën

e ve

ndev

e pra

në të

cila

ve

kalo

n. P

ërve

ç kës

aj rr

yme k

a edh

e shu

më

të tj

era q

ë ndi

kojn

ë ndj

eshë

m n

ë klim

ën

e ven

deve

të n

drys

hme.

Një

pje

së e

tyre

sje

ll rri

tje të

tem

pera

tura

ve, n

dërs

a disa

të

tjer

a i u

lin at

o. P

or, p

se fo

rmoh

en d

he

lëvi

zin

rrym

at o

qean

ike?

Situ

ata

20:

Dik

ush

mun

d të

ban

ojë p

ranë

një

lum

i, nj

ë tje

tër e

ka p

arë g

jatë

udh

ëtim

eve,

në

emisi

one t

elev

iziv

e apo

fi lm

a; d

ikus

h m

und

të k

etë p

ushu

ar p

ranë

tij;

një t

jetë

r m

und

të k

etë p

arë s

e nga

bur

on ap

o ku

de

rdhe

t një

lum

ë.

Gjit

hash

tu, n

ë har

ta k

emi p

arë s

htrir

jen

e lum

enjv

e të n

drys

hëm

. Baz

uar n

ë kët

o nj

ohur

i dhe

me n

dihm

ën e

hartë

s fi z

ike,

pë

rshk

ruaj

më s

ë bas

hku

se çf

arë ë

shtë

lu

mi d

he n

ga se

për

bëhe

t ai.

Gjeografi a 7

41

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

33.

34.

• Ide

ntifi

kon,

ba-

zuar

në

vëzh

gim

et

dhe

në m

odel

e të

nd

rysh

ëm, e

lem

en-

tet p

ërbë

rëse

të

lum

it dh

e llo

jet e

lu

men

jve.

• Për

cakt

on d

re-

jtim

et k

ryes

ore

të sh

trirje

s së

disa

lum

enjv

e në

ha

rtën

e bo

tës d

he

Shqi

përis

ë.

• Kra

haso

n liq

en-

et m

e or

igjin

ë të

nd

rysh

me,

duk

e sj

ellë

shem

buj d

he

përc

aktu

ar v

endn

-do

dhje

n e

tyre

në

hartë

.

Situ

ata

21.1

: Dik

ush

mun

d të

ban

ojë p

ranë

nj

ë lum

i, nj

ë tje

tër e

ka p

arë g

jatë

udhë

timev

e, në

emisi

one t

elev

iziv

e apo

fi l-

ma;

dik

ush

mun

d të

ket

ë pus

huar

pran

ë tij;

një

tjet

ër m

und

të k

etë p

arë s

e nga

bu

ron

apo

ku d

erdh

et n

jë lu

më.

Gjit

hash

tu, n

ë har

ta k

emi p

arë s

htrir

jen

e lu

men

jve t

ë ndr

yshë

m. B

azua

r në

këto

njo

huri

dhe m

e ndi

hmën

e ha

rtës

fi zik

e, pë

rshk

ruaj

më s

ë bas

hku

se çf

arë

ësht

ë lum

i dhe

nga

se p

ërbë

het a

i.

Situ

ata

21.2

: Baz

uar n

ë fi g

urën

34

(a d

he

b), p

ërsh

krua

j veç

oritë

e se

cilit

prej

lum

enjv

e.

Situ

ata

22.1

: Për

gjat

ë rru

gës q

ë për

shko

n,

lum

i krij

on re

lievi

n e t

ij. P

ërsh

krua

jmë s

ë ba

shku

veç

oritë

e kë

tij re

lievi

. A e

dini

si

krijo

hen

form

at k

arak

teris

tike t

ë rel

ievi

t lu

mor

?

Situ

ata

22.2

: Baz

uar n

ë fi g

urën

3

36, p

ërca

kto

elem

ente

t për

bërë

se të

lum

it dh

e për

shkr

uaj

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i TIK

;

Proj

ekt k

urrik

ular

;

Hul

umtim

dhe

zbu

-lim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at; K

onku

rs;

9. P

unë p

rakt

ike

2.5

Tem

a: E

lem

en-

tet p

ërbë

rëse

të

lum

it dh

e llo

jet e

lu

men

jve

10. P

unë p

rakt

ike

2.6

Tem

a: P

ërca

k-tim

i i d

rejti

mev

e kr

yeso

re të

shtr

ir-je

s së d

isa lu

men

jve

në h

artë

n e b

otës


42

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

35.

36.

37.

• Vëz

hgon

në

zonë

n (q

ytet

in/fs

hatin

) e

tij p

rani

në e

bur

i-m

eve

dhe

disk

uton

pë

r llo

jin d

he p

ër-

dorim

in e

tyre

.

• Për

shkr

uan

form

imin

e b

orës

dh

e ak

ujve

dhe

• for

mat

e lu

gina

ve

• që

form

ohen

në

• pje

së të

ndr

yshm

e

• të

tij.

Situ

ata

23: V

endi

ynë

ka

dalje

të g

jerë

në

det

, si d

he li

qene

mja

ft të

thel

la, m

e si

përf

aqe

të m

ëdha

. Kës

htu,

kus

hdo

prej

ne

sh m

und

të p

usho

jë n

ë br

egde

t apo

pr

anë

një

liqen

i. A

shtu

si d

etet

, edh

e liq

enet

e z

butin

klim

ën d

he n

a of

rojn

ë pe

shk

shum

ë të

mirë

. Kur

jem

i pra

në n

jë

liqen

i, na

tyrs

hëm

mun

d të

na

lindë

pye

t-ja

: si ë

shtë

form

uar a

i?

11. V

epri

mta

ria

e lu

men

jve

12. L

iqen

et d

he ll

o-je

t e ty

re

13. P

unë p

rakt

ike

2.7

Tem

a: L

iqen

et

në S

hqip

ëri

Gjeografi a 7

43

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

38.

39.

40.

vepr

imin

e ty

re n

ë m

jedi

s.

• Het

on p

ër n

jë

çësh

tje m

jedi

sore

që

lidh

et m

e uj

ërat

(p

.sh.,

eroz

ioni

lu-

mor

, tha

rja e

liqe

n-it

artifi

cia

l etj.

) në

zonë

n e

tij:

• ide

ntifi

kon

prob

lem

in;

• për

cakt

on fa

ktor

ët

e m

unds

hëm

që

e sh

kakt

ojnë

;

• ofr

on z

gjid

hje;

• vle

rëso

n pë

rfi -

timet

dhe

rrez

iqet

e

zgjid

hjev

e të

m

unds

hme.

• Mod

elon

ndë

r-tim

in e

bre

ndsh

ëm

të T

okës

duk

e pë

r-sh

krua

r veç

oritë

Situ

ata

24: P

ërsh

krua

jmë fi g

urën

e p

a-ra

qitu

r. B

azua

r në

iden

ë që

për

cjel

l ajo

dh

e në

info

rmac

ione

t që

kem

i, ev

iden

to-

jmë

së b

ashk

u di

sa p

rej b

urim

eve

ujor

e që

ndo

dhen

në

Shqi

përi

ose

pran

ë ve

nd-

bani

mit

tonë

. A e

din

i se

ç’llo

j bur

imes

h ja

në?

Si ja

në fo

rmua

r?

Situ

ata

25: G

jatë

stin

ës së

dim

rit, n

jë

pjes

ë e

popu

llsis

ë që

jeto

n në

zon

at

mal

ore

të v

endi

t ton

ë, p

ërba

llet m

e vë

shtir

ësi t

ë m

ëdha

qar

kulli

mi,

për

shka

k të

resh

jeve

të m

ëdha

të d

ëbor

ës

dhe

ngric

ave.

Në

lartë

si m

ë të

mëd

ha,

disa

maj

a m

ales

h zb

ardh

in n

ga b

ora

e ak

ujt e

dhe

gjat

ë ve

rës,

pra

në m

ënyr

ë të

pë

rher

shm

e.

A e

din

i pse

ndo

dh k

ësht

u? S

i for

moh

en

akuj

t dhe

bor

a e

përh

ersh

me?

14. B

urim

et d

he

përd

orim

i i ty

re

15. P

unë p

rakt

ike

2.8

Tem

a: B

urim

et

në v

endb

anim

in

tim d

he p

ërdo

rim

i i t

yre

16. B

ora

dhe a

kujt


44

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

41.

42.

43.

44.

krye

sore

për

se

cilë

n sh

tresë

.

• Kla

sifi k

on

shkë

mbi

njtë

sedi

-m

enta

rë, m

eta-

morfi k

ë dh

e vu

llkan

ikë.

• Ide

ntifi

kon

fak-

torë

t kry

esor

ë që

ndi

kojn

ë në

form

imin

e

dher

ave.

Situ

ata

26: D

imë

që T

oka,

si p

jesë

e

grup

it të

pla

netë

ve të

bre

ndsh

ëm, ë

shtë

një

trup

shkë

mbo

r që

përb

ëhet

pre

j ele

-m

ente

ve të

rënd

a (a

lum

in, s

ilic,

nik

el,

heku

r, kr

om e

tj). N

ë si

përf

aqe,

ne

e sh

ohim

atë

si n

jë tr

up të

ngu

rtë. B

azua

r në

info

rmac

ione

t dhe

për

fyty

rimet

tuaj

a,

si m

endo

ni, ë

shtë

ajo

një

soj e

ngu

rtë

deri

në q

endr

ën e

saj?

Situ

ata

27: M

ësua

m q

ë çd

o sh

tresë

e

Tokë

s ësh

të e

për

bërë

nga

shkë

mbi

nj të

ndry

shëm

. Në

sipë

rfaq

en e

saj a

rrijm

ë të

sh

ohim

vet

ëm d

isa

prej

tyre

(kry

esis

ht

në z

onat

ku

vepr

on e

rozi

oni,

mun

gon

bim

ësia

apo

ka

çarje

të re

lievi

t), p

asi

pjes

a m

ë e

mad

he e

shkë

mbi

njve

ësh

të e

17. P

ërsë

ritje

3(H

idro

sfer

a)

18. P

roje

kt (o

ra e

dy

të) T

ema:

Çës

htj-

et m

jedi

sore

të

ujër

ave n

ë/pr

anë

vend

bani

mit

tim

19. N

dërt

imi i

br

ends

hëm

i To

kës

20. L

loje

t e

shkë

mbi

njve

dhe

sh

këm

binj

të se

di-

men

tarë

Gjeografi a 7

45

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

45.

46.

mbu

luar

nga

dhe

rat,

bim

ësia

, ujë

rat a

po

ndër

timet

. Fig

urat

e m

ëpos

htm

e pa

ra-

qesi

n dy

mje

dise

shkë

mbo

re.

Përs

hkru

ajm

ë pë

rmba

jtjen

e se

cilit

pre

j ty

re d

he sj

ellim

shem

buj t

ë ng

jash

ëm

nga

mje

dise

shkë

mbo

re q

ë nj

ohim

apo

sh

ohim

rret

h ne

sh. S

i jan

ë nd

ërtu

ar a

to?

Situ

ata

28: R

isje

llim

në

vëm

endj

e se

çf

arë

ndod

h në

man

telin

e T

okës

, ku

men

dohe

t që

ka v

atrë

n pj

esa

më

e m

ad-

he e

vul

lkan

eve.

Baz

uar n

ë nj

ohur

itë

që k

eni m

bi v

ullk

anet

, si m

endo

ni, n

ga

shpë

rthim

i dhe

ftoh

ja e

tyre

, a n

dodh

in

ndry

shim

e në

sipë

rfaq

en e

Tok

ës?

Situ

ata

29: M

erm

eri ë

shtë

një

mat

eri-

al q

ë pë

rdor

et sh

pesh

për

ndë

rtim

in a

po

zbuk

urim

in e

obj

ekte

ve të

ndr

yshm

e,

p.sh

.: st

atuj

a, sh

kallë

ban

esas

h, p

arm

akë

drita

resh

, fas

ada

ndër

tesa

sh e

tj. N

ë të

gj

itha

këto

rast

e ës

htë

përd

orur

mer

mer

i i p

ërpu

nuar

(plla

ka o

se c

opa

të m

ëdha

m

erm

eri).

Si m

endo

ni, n

ë ç’

form

a dh

e m

adhë

si g

jend

et a

i në

naty

rë?

21. S

hkëm

binj

të

mag

mat

ikë

22. S

hkëm

binj

të

met

amorfi k

ë


46

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

47.

48.

49.

50.

Situ

ata

30.1

: Dim

ë që

nën

toka

sh

qipt

are

ësht

ë e

pasu

r me

min

eral

e.

List

ojm

ë di

sa p

rej t

yre

dhe

përs

hkru

a-jm

ë ku

ndo

dhen

e p

ërse

për

dore

n.

Situ

ata

30.2

: Baz

uar n

ë m

odel

in e

par

a-qi

tur m

ë si

për (fi g

. 59)

, jep

shem

buj t

ë tje

rë sh

këm

binj

sh të

zon

ës k

u ba

non

dhe

përs

hkru

aj p

ërdo

rimet

e ty

re.

Situ

ata

31: N

ë fi g

urë

ësht

ë pa

raqi

tur

prer

ja të

rthor

e e

një

lloj t

oke.

Për

shkr

ua-

jmë

se ç

farë

veç

oris

h (tr

ashë

sia,

ngj

yra,

de

ndës

ia, p

ërm

asat

e c

opav

e që

e p

ërbë

-jn

ë) d

allo

jmë

nga

sipë

rfaq

ja e

saj d

eri n

ë th

ellë

si.

23. R

ëndë

sia e

m

ater

iale

ve q

ë pë

rbëj

në T

okën

(p

.sh.,

shkë

mbi

njtë

, m

iner

alet

) për

sho-

qëri

në

24. D

hera

t

25. P

ërsë

ritje

4(L

itosf

era

1)

26. T

estim

3 (H

i-dr

osfe

ra d

heLi

tosf

era

1)

Gjeografi a 7

47

▪PL

AN

I 3-M

UJO

R (P

RIL

L –

QE

RSH

OR

20

orë)

; KL

ASA

VII

▪FU

SHA

: SH

OQ

ËR

IA D

HE

MJE

DIS

IL

ËN

DA

: GJE

OG

RA

FI 7

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

kyçe

1. K

ompe

tenc

a e

kom

unik

imit

dhe

të sh

preh

urit

(Nxë

nësi

/ja k

omun

ikon

në

mën

yrë

efek

tive)

• Shp

reh

men

dim

in e

vet

, me

gojë

ose

me

shkr

im, s

i dhe

në

form

a të

tjer

a të

kom

unik

imit

mbi

: pro

cese

t his

torik

e që

kan

ë ko

ntrib

uar n

ë fo

rmat

e

Tokë

s; lë

vizj

et e

kon

tinen

teve

për

gjat

ë ko

hëra

ve, f

akto

rët q

ë nd

ikoj

në n

ë sh

përn

darje

n e

paba

raba

rtë të

bot

ës b

imor

e e

shta

zore

sipa

s bre

zave

të n

x-eh

tësi

së; m

bi p

oten

cial

et tu

ristik

e, e

kono

mik

e, m

jedi

sore

të h

apës

irave

bre

gdet

are,

për

mes

shem

bujv

e ng

a ve

ndi d

he b

ota.

; ndë

rvar

ësin

ë gl

obal

e të

nd

ikim

eve

mje

diso

re (p

.sh.,

trans

ferim

i i n

dotje

s).

• Dëg

jon

me

vëm

endj

e pr

ezan

timin

dhe

kom

ente

t e b

ëra

nga

të tj

erët

rret

h ty

re, d

uke

bërë

pye

tje, k

omen

te, s

qarim

e dh

e pr

opoz

ime.

• Shp

jego

n qa

rtë d

he sa

ktë,

me

gojë

ose

me

shkr

im (d

uke

përd

orur

gju

hën

dhe

fjalo

rin e

për

shta

tshë

m) k

uptim

in e

term

ave:

plla

ka te

kton

ike,

fush

a,

kodr

a, m

ale,

ndë

rvar

ësi g

loba

le e

ndi

kim

eve

mje

diso

re, e

tj.

• Veç

on in

form

acio

nin

krye

sor n

ga n

jë li

bër,

gaze

të, r

evis

të, i

nter

net,

radi

o, T

V, h

arta

, fot

o, e

tj., k

omen

ton

dhe

e sh

fryt

ëzon

atë

si re

fere

ncë

gjat

ë ha

r-tim

it të

një

pun

imi o

se d

etyr

e m

e sh

krim

.

2. K

ompe

tenc

a e

të m

endu

arit

(Nxë

nësi

/ja m

endo

n në

mën

yrë

kriju

ese)

• Për

zgje

dh d

he d

emon

stro

n st

rate

gji t

ë nd

rysh

me

për z

gjid

hjen

e n

jë p

robl

emi (

p.sh

. ndo

tjen

në u

jëra

).

• Int

erpr

eton

të d

hëna

të n

drys

hme

mbi

pas

urin

ë uj

ore,

klim

ën, b

otën

e g

jallë

, pop

ullim

in, a

ktiv

itete

t pro

dhue

se d

he ll

ojin

e v

endb

anim

it,

trash

ëgim

inë

naty

rore

e k

ultu

rore

të ti

j, si

dhe

mbi

ndi

kim

in e

vep

rimta

risë

së n

jeriu

t mbi

mje

disi

n lo

kal.

• Kra

haso

n nd

rysh

imet

e si

përf

aqes

së T

okës

që

ndod

hin

si p

asoj

ë e

lëvi

zjev

e të

nga

dalta

(p.sh

. for

mim

i i m

alev

e) d

he p

roce

seve

të sh

pejta

(tër

met

et,

vullk

anet

).

3. K

ompe

tenc

a e

të n

xëni

t (N

xënë

si/ja

mës

on p

ër të

nxë

në.)

• Për

zgje

dh të

dhë

na n

ga b

urim

e të

ndr

yshm

e (li

bra,

revi

sta,

har

ta, f

oto,

të d

hëna

të m

arra

nga

pub

likim

e të

qev

eris

jes v

endo

re, e

ncik

lope

di, i

nter

net,


48

ose

vëzh

gim

e në

terr

en),

të c

ilat i

shfr

ytëz

on p

ër re

aliz

imin

e p

roje

ktit

kurr

ikul

ar d

he i

klas

ifi ko

n at

o bu

rime

sipa

s rën

dësi

së q

ë ka

në p

ër te

mën

.

• Shf

rytë

zon

të d

hëna

t për

të d

emon

stru

ar të

kup

tuar

it (n

ëpër

mje

t for

mav

e të

ndr

yshm

e të

të sh

preh

urit)

mbi

: for

mat

kry

esor

e të

relie

vit t

ë ko

nti-

nent

eve;

ndr

yshi

met

e si

përf

aqes

së T

okës

që

ndod

hin

si p

asoj

ë e

lëvi

zjev

e të

nga

dalta

(p.sh

. for

mim

i i m

alev

e) d

he p

roce

seve

të sh

pejta

(tër

met

et,

vullk

anet

); fa

ktor

ët q

ë nd

ikoj

në n

ë sh

përn

darje

n e

paba

raba

rtë të

bot

ës b

imor

e e

shta

zore

sipa

s bre

zave

të n

xeht

ësis

ë; p

robl

emat

ikat

e k

rijua

ra si

pa-

sojë

e n

dërh

yrje

ve të

vep

rimta

risë

së n

jerë

zve;

etj.

• Zba

ton

në m

ënyr

ë të

pav

arur

udh

ëzim

et e

dhë

na n

ga b

urim

et e

për

doru

ra p

ër d

etyr

ën q

ë i k

ërko

het.

• Ndë

rlidh

tem

ën e

re o

se n

jë ç

ësht

je të

dhë

në m

e nj

ohur

itë d

he p

ërvo

jat p

arap

rake

, duk

e i p

araq

itur n

ë fo

rma

të n

drys

hme

të të

shpr

ehur

it si

pas n

jë

radh

itjej

e lo

gjik

e.

• Par

asht

ron

pyet

je (p

se, ç

farë

, si,

kur?

) dhe

org

aniz

on m

endi

met

e v

eta

në fo

rmë

të sh

krua

r për

tem

atik

ë që

traj

tohe

t/pro

blem

in e

dhë

në d

he v

lerë

son

përp

arim

in e

vet

der

i në

zgjid

hjen

e d

uhur

.

• Men

axho

n em

ocio

net,

ndje

njat

, koh

ën, s

hfry

tëzi

min

e m

ater

iale

ve d

he m

jete

ve g

jatë

kry

erje

s së

një

dety

re/a

ktiv

iteti

(në

klas

ë/sh

kollë

apo

në

terr

en).

4. K

ompe

tenc

a pë

r je

tën,

sipë

rmar

rjen

dhe

mje

disi

n (N

xënë

si/ja

kon

trib

uon

në m

ënyr

ë pr

oduk

tive.

)•

Bas

hkëv

epro

n në

mën

yrë

aktiv

e m

e m

osha

tarë

t dhe

të tj

erët

për

real

izim

in e

një

akt

ivite

ti të

për

bash

kët s

i p.sh

. het

on p

ër n

jë ç

ësht

je m

jedi

s-or

e që

lidh

et m

e uj

ërat

(p.sh

., er

ozio

ni lu

mor

, tha

rja e

liqe

nit a

rtifi c

ial e

tj.) n

ë zo

nën

e tij

duk

e id

entifi

kua

r pro

blem

in, p

ërca

ktua

r fak

torë

t e m

unds

hëm

që

e sh

kakt

ojnë

, ofr

uar z

gjid

hje

dhe

vler

ësua

r përfi t

imet

dhe

rrez

iqet

e z

gjid

hjev

e të

mun

dshm

e;

• D

uke

zhvi

lluar

pro

jekt

in k

urrik

ular

, rea

lizon

edh

e sh

ërbi

me

në n

dihm

ë të

për

mirë

sim

it të

mje

disi

t të

kom

unite

tit të

tij;

• D

isku

ton

mbi

pot

enci

alet

turis

tike,

eko

nom

ike,

mje

diso

re të

hap

ësira

ve b

regd

etar

e, p

ërm

es sh

embu

jve

nga

vend

i dhe

bot

a.

• H

eton

dis

a nd

ër p

robl

emat

ikat

e k

rijua

ra si

pas

ojë

e nd

ërhy

rjeve

të v

eprim

taris

ë së

nje

rëzv

e (p

.sh.,

ndër

timet

e sh

umta

dhe

pa

krite

r, m

unge

-sa

e k

anal

izim

eve

dhe

trajti

mit

të u

jëra

ve të

zez

a et

j)-në

një

zon

ë br

egde

tare

, në

një

qend

ër u

rban

e, n

ë nj

ë zo

në ru

rale

• V

lerë

son

ndër

varë

sinë

glo

bale

të n

diki

mev

e m

jedi

sore

(p.sh

., tra

nsfe

rimi i

ndo

tjes)

.

• D

isku

ton

në g

rup

për r

ëndë

sinë

që

ka m

broj

tja e

mje

disi

t, pa

soja

t që

sjel

l dëm

timi i

tij p

ër je

tën

e ba

norë

ve d

he p

ropo

zon

mas

at q

ë du

hen

ndër

mar

rë p

ër e

vitim

in e

tyre

.

Gjeografi a 7

49

5. K

ompe

tenc

a pe

rson

ale

(Nxë

nësi

/ja b

ën je

të të

shën

dets

hme.

)• N

dan

përv

ojat

dhe

men

dim

et n

ë gr

up.

6. K

ompe

tenc

a qy

teta

re (N

xënë

si/ja

për

kush

tohe

t nda

j të

mir

ës së

për

bash

kët.)

• Tre

gon

vetë

besi

m të

lartë

në

mar

rjen

e ve

ndim

eve

për v

eprim

et q

ë nd

ërm

err p

a dë

mtu

ar in

tere

sat e

të tj

erëv

e, të

cila

t kon

tribu

ojnë

në

rritj

en e

cilë

-si

së së

akt

ivite

tit të

gru

pit s

hoqë

ror/k

omun

itetit

.

• Mer

r pje

së n

ë ak

tivite

tet q

ë pr

omov

ojnë

tole

ranc

ë dh

e di

vers

itet k

ultu

ror,

etni

k, fe

tar,

gjin

or e

tj, n

ë sh

kollë

apo

në

kom

unite

t, ku

për

fshi

hen

mos

-ha

tarë

të të

gjit

ha p

ërka

tësi

ve të

për

men

dura

, që

jeto

jnë

në b

ashk

ësin

ë e

gjer

ë.

7. K

ompe

tenc

a di

gjita

le (N

xënë

si/ja

për

dor

tekn

olog

jinë

për

të n

xitu

r in

ovac

ioni

n.)

• Për

dor m

jete

t dig

jital

e dh

e m

jedi

set i

nfor

mat

ive

për t

ë ko

mun

ikua

r dhe

bas

hkëp

unua

r, du

ke p

ërfs

hirë

kom

unik

imet

në

dist

ancë

për

zhv

illim

in e

nj

ohur

ive.

• Ana

lizon

, vle

rëso

n, m

enax

hon

info

rmac

ioni

n e

mar

rë e

lekt

roni

kish

t.

Rez

ulta

tet e

të n

xëni

t sip

as k

ompe

tenc

ave

të fu

shës

/lënd

ës

1. V

ëzhg

imi d

he h

etim

i i d

ukur

ive

gjeo

grafi

ke

Nxë

nësi

/ja:

• For

mul

on d

he d

rejto

n py

etje

mbi

: for

mat

kry

esor

e të

relie

vit t

ë ko

ntin

ente

ve; p

roce

set h

isto

rike

që k

anë

kont

ribua

r në

form

at e

tokë

s (lë

vizj

et e

ko

ntin

ente

ve p

ërgj

atë

kohë

rave

; plla

kat t

ekto

nike

);

• Spe

kulo

n m

e pë

rgjig

jet,

duke

shpj

egua

r ide

të e

tij;

• Het

on d

isa

ndër

pro

blem

atik

at e

krij

uara

si p

asoj

ë e

ndër

hyrje

ve të

vep

rimta

risë

së n

jerë

zve

(p.sh

., nd

ërtim

et e

shum

ta d

he p

a kr

iter,

mun

gesa

e

kana

lizim

eve

dhe

trajti

mit

të u

jëra

ve të

zez

a et

j)-në

një

zon

ë br

egde

tare

, në

një

qend

ër u

rban

e, n

ë nj

ë zo

në ru

rale

;

• Për

cakt

on m

arrë

dhën

iet s

hkak

-pas

ojë

të d

ukur

ive

gjeo

grafi

ke,

që

ndod

hin

në m

jedi

sin

loka

l;

• Ide

ntifi

kon

në h

artë

ven

det m

e la

rtësi

abs

olut

e të

ndr

yshm

e;


50

• Dife

renc

on fo

rmat

kry

esor

e të

relie

vit t

ë ko

ntin

ente

ve d

he b

ën d

allim

in e

tyre

në

hartë

;

• Dem

onst

ron

në h

artë

lidh

jen

e br

ezav

e vu

llkan

ikë

me

zona

t e të

rmet

eve.

2. M

bled

hja,

vle

rësi

mi d

he k

omun

ikim

i i in

form

acio

nit

Nxë

nësi

/ja:

• Ide

ntifi

kon

dhe

shqy

rton

burim

et e

info

rmac

ioni

t që

përd

or p

ër k

ërki

m.

• Vle

rëso

n bu

rimet

për

vle

fshm

ërin

ë dh

e be

sues

hmër

inë

e ty

re.

• Ndë

rton

njoh

uri p

ër m

jedi

sin

loka

l dhe

pro

cese

t e d

ukur

itë g

jeog

rafi k

e në

gje

osis

tem

, duk

e pë

rdor

ur m

jete

t dhe

shka

thtë

sitë

gje

ografi k

e, si

har

tat,

vëzh

gim

et n

ë te

rren

, fot

ografi ,

etj.

• Kom

unik

on (m

e sh

krim

, me

gojë

, grafi k

isht

, viz

ualis

ht) s

hpër

ndar

jen

hapë

sino

re të

duk

uriv

e gj

eogr

afi k

e, p

ërm

es p

ërdo

rimit

të h

arta

ve të

shka

llëve

të

ndr

yshm

e, d

uke

përd

orur

fjal

orin

e p

ërsh

tats

hëm

gje

ografi k

;

• Kra

haso

n nd

rysh

imet

e si

përf

aqes

së T

okës

që

ndod

hin

si p

asoj

ë e

lëvi

zjev

e të

nga

dalta

(p.sh

. for

mim

i i m

alev

e) d

he p

roce

seve

të sh

pejta

(tër

met

et,

vullk

anet

);

• Vle

rëso

n nd

ërva

rësi

në g

loba

le të

ndi

kim

eve

mje

diso

re (p

.sh.,

trans

ferim

i i n

dotje

s).

3. M

arrj

a e

vend

imev

eN

xënë

si/ja

:

• Sin

tetiz

on të

dhë

nat d

he z

hvill

on n

jë p

ërfu

ndim

, p.sh

., nj

ë pa

rash

ikim

apo

një

gje

tje k

yç.

• Nxë

nësi

/jaid

entifi

kon

rrug

ë të

ndr

yshm

e të

vep

rimit

dhe

para

shik

on p

asoj

at p

ër to

.

• Për

dor p

yetje

për

të refl e

ktua

r në

çdo

stad

të k

ërki

mit

“Çfa

rë fu

nksi

onoi

?”, “

Si m

und

të p

ërm

irëso

het”

.

Gjeografi a 7

51

PRIL

L-Q

ERSH

OR

(20

orë)

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

Nxë

nësi

/ja:

• Arg

umen

ton

rënd

ësin

ë e

mat

e-ria

leve

që

përb

ë-jn

ë To

kën

(p.sh

., sh

këm

binj

të,

min

eral

et) p

ër

shoq

ërin

ë.

• Nxj

err p

ërfu

n-di

me

për p

roce

set

hist

orik

e që

kan

ë ko

ntrib

uar n

ë fo

r-m

at e

tokë

s:

• Lëv

izje

t e k

onti-

nent

eve

përg

jatë

ko

hëra

ve

• Plla

kat t

ekto

nike

• Dife

renc

on fo

rmat

kr

yeso

re të

relie

vit

të k

ontin

ente

ve

dhe

bën

dalli

min

e

Situ

ata

32.1

: Rik

ujto

jmë ç

farë

kem

i mës

u-ar

mbi

ven

din

që zë

Tok

a në s

istem

in d

iel-

lor d

he d

iskut

ojm

ë mbi

pye

tjet:

Kur

ësht

ë fo

rmua

r Tok

a? P

se n

drys

hon

ajo

nga p

lan-

etët

e tje

rë të

siste

mit

diel

lor?

Situ

ata

32.2

: Baz

uar n

ë ske

mën

e pa

raqi

-tu

r: a)

për

shkr

uaj n

drys

him

et q

ë vër

en n

ga

një p

eriu

dhë t

e tje

tra g

jatë

erës

ken

ozoi

ke;

b) ev

iden

to d

y pr

ej n

gjar

jeve

më t

ë rën

dë-

sishm

e të e

rës p

aleo

zoik

e dhe

asaj

mes

o-zo

ike.

Situ

ata

33: R

isjel

lim n

ë vëm

endj

e ndë

r-tim

in st

rukt

uror

të T

okës

dhe

për

shkr

uajm

ë çf

arë j

anë l

itosf

era d

he as

teno

sfer

a.

Situ

ata

34: S

jelli

m ed

he n

jë h

erë n

ë vë

men

dje n

dërti

min

e ko

res s

ë Tok

ës;

kupt

imin

mbi

plla

kat t

ekto

nike

dhe

kufi

jtë

mid

is ty

re. P

ërsh

krua

jmë ç

farë

janë

: kor

ja

kont

inen

tale

dhe

ajo

oqea

nike

, plla

kat

tekt

onik

e dhe

kufi

jtë m

idis

tyre

. Mës

uam

që

plla

kat t

ekto

nike

lëvi

zin,

por

, a e

dini

pse

?

-Vle

rësi

m

me

gojë

;

-Vle

rësi

m

i pun

ës n

ë gr

up;

-Vle

rësi

m i

punë

s pra

k-tik

e;

-Vle

rësi

m

i det

yrës

së

shtë

pisë

;

-Vle

rësi

m i

ese-

ve;

-Vle

rësi

m

me

shkr

im;

-Vle

rësi

m

i loj

ës m

e ro

le.

Punë

në

grup

;

Punë

në

dysh

e;

Punë

indi

vidu

ale;

Bas

hkëb

ised

ime

e pr

ezan

time

në fo

r-m

a të

ndr

yshm

e;

Përd

orim

i i T

IK-u

t;

Proj

ekte

kur

riku-

lare

;

Hul

umtim

dhe

zbu

-lim

;

Bra

inst

orm

ing;

Dis

kutim

e;

Deb

at; K

onku

rs;

Lojë

me

role

;

Teks

ti i

gjeo

grafi

së

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të

botë

s.

Har

tat

fi zik

o-gj

e-og

rafi k

e dh

e pol

i-tik

e të E

v-ro

pës.

1. H

istor

ia e

Tokë

s

2. P

ange

a dh

e ku-

fi jtë

e pl

laka

ve te

k-to

nike

3. P

llaka

t tek

ton-

ike d

he d

inam

ika

e tyr

e

4. T

ërm

etet

5. V

ullk

anet

6. F

orm

at e

relie

vit

7. B

ota

bim

ore

8. F

akto

rët q

ë nd

ikoj

në n

ë sh

përn

darj

en e

pa

bara

bart

ë të

botë

s bim

ore

9. B

ota

shta

zore

Tem

atik

a:

Proc

eset

nat

y-ro

re d

he sh

o-që

rore

Nën

tem

atik

a II

: Pro

cese

t dh

e du

kurit

ë na

tyro

re n

ë To

kë (v

azh-

dim

)


52

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

60.

61.

62.

tyre

në

hartë

.

• Ide

ntifi

kon

në

hartë

ven

det m

e la

rtësi

abs

olut

e të

nd

rysh

me.

• Kra

haso

n nd

ry-

shim

et e

sipë

-rf

aqes

së T

okës

që

ndo

dhin

si

paso

jë e

lëvi

zjev

e të

nga

dalta

(p.sh

. fo

rmim

i i m

alev

e)

dhe

proc

esev

e të

sh

pejta

(tër

met

et,

vullk

anet

).

• Dem

onst

ron

në

hartë

lidh

jen

e br

ezav

e vu

llka-

nikë

me

zona

t e

tërm

etev

e.

Çfar

ë ndo

dh n

ë kufi

jtë e

plla

kave

tekt

o-ni

ke?

Situ

ata

35.1

: Le t

ë sho

him

në t

abel

ën m

bi

paso

jat e

tërm

etit

të rë

në n

ë Por

to P

rinc t

ë H

aitit

, në v

itin

2010

. Nga

info

rmac

ione

t që

mun

d të

ken

i për

tërm

etet

që k

anë r

ënë n

ë ve

ndin

tonë

, sill

ni sh

embu

j rre

th p

asoj

ave

të ty

re.

Situ

ata

35.2

: Baz

uar n

ë har

tën

e fi g

urës

70

, tre

go se

në c

ilët k

ufi j

plla

kash

ësht

ë pë

rqen

drua

r pje

sa m

ë e m

adhe

e të

rmet

eve

në b

otë.

Situ

ata

36.1

: Rik

ujto

jmë n

johu

ritë q

ë kem

i m

arrë

mbi

shkë

mbi

njtë

mag

mat

ikë d

he p

ërsh

krua

jmë s

e si f

orm

o-he

n at

a. Po

mag

ma d

he ll

ava,ç

farë

janë

? Ps

e ndr

ysho

jnë m

idis

tyre

?

Situ

ata

36.2

: Baz

uar n

ë har

tën

e fi g

urës

73

, tre

go se

në c

ilët k

ufi j

plla

kash

ësht

ë pë

rqen

drua

r pje

sa m

ë e m

adhe

e vu

llkan

eve

në b

otë.

Mat

eria

le

nga i

nter

-ne

ti, li

bra,

en

cikl

o-pe

di

Teks

te

nga f

usha

të

tjer

a;

foto

, har

ta,

vide

o

Mat

eria

le

të p

ërga

t-itu

ra m

e Po

wer

po

int d

he

në p

ro-

gram

e të

tjera

, të k

r-iju

ara n

ga

mës

uesit

/et

dhe

nx-

ënës

it.

10. P

unë p

rakt

ike

2.9

Tem

a: B

ota

e gj

allë

sipa

s bre

zave

të

nxe

htës

isë

11. P

ërsë

ritje

4(L

itosf

era

2)

11. P

ërsë

ritje

4(L

itosf

era

2)

Gjeografi a 7

53

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

• Ide

ntifi

kon

fak-

torë

t që

ndik

ojnë

në

shpë

rnda

r-je

n e

paba

raba

rtë

të b

otës

bim

ore

e sh

tazo

re si

-pa

s bre

zave

të

nxeh

tësi

së.

Situ

ata

37: N

ga te

ksti

i Gje

ografi s

ë 6, r

iku-

jtojm

ë se ç

farë

janë

mje

dise

t nat

yror

e. K

ra-

haso

jmë m

jedi

set n

atyr

ore t

ë par

aqitu

ra n

ë fi g

urat

e m

ëpos

htm

e (a,

b, c)

dhe

për

shkr

u-aj

më s

e cila

t ele

men

te n

atyr

ore m

bizo

tëro

-jn

ë te s

ecili

pre

j tyr

e.

Situ

ata 3

8: R

isjel

lim n

ë vëm

endj

e njo

hurit

ë e m

arra

mbi

bre

zat e

nxe

htës

isë, d

uke p

ër-

shkr

uar v

eçor

itë e

klim

ës n

ë kët

a bre

za d

he

si nd

ikon

ajo

në zh

villi

min

dhe

shpë

rnda

r-je

n e b

otës

bim

ore.

Situ

ata

39.1

: Baz

uar n

ë njo

hurit

ë që k

emi,

ne m

und

të ev

iden

tojm

ë

disa

nga

fakt

orët

që n

diko

jnë n

ë shp

ërnd

ar-

jen

e bot

ës b

imor

e dhe

në

shum

ëllo

jshm

ërin

ë e sa

j. Ci

lët j

anë a

ta?

Situ

ata

39.2

: Për

shkr

uaj s

e çfa

rë n

diki

-m

i ka m

bi b

imës

inë k

omun

iteti

në v

end-

bani

min

tënd

.

Situ

ata

40.1

: Sho

him

har

tën

e mëp

osht

me

dhe p

ërsh

krua

jmë s

e si j

anë s

hpër

ndar

ë

disa

pre

j llo

jeve

të b

otës

shta

zore

në p

lane

t. Ba

zuar

në n

johu

ritë e

mar

ra o

se


54

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

62.

63.

64.

Nxë

nësi

:

• Dis

kuto

n m

bi p

o-te

ncia

let t

uris

tike,

ek

onom

ike,

mje

-di

sore

të h

apës

ir-av

e br

egde

tare

, pë

rmes

shem

bu-

jve

nga

vend

i dhe

bo

ta.

• Het

on d

isa

ndër

pr

oble

mat

ikat

e

në k

urio

zite

tet q

ë mun

d të

ken

i lex

uar m

bi

botë

n e k

afsh

ëve,

përm

endn

i edh

e she

m-

buj t

ë tje

rë (m

bi v

endn

dodh

jen

dhe j

etën

e

tyre

). Si

men

doni

, pse

bot

a sht

azor

e ësh

të

e lar

mish

me d

he e

shpë

rnda

rë n

ë bot

ë në

mën

yrë t

ë pab

arab

artë

?

Situ

ata

40.2

: Baz

uar n

ë fi g

. 87

dhe 8

8, p

ër-

shkr

uaj n

drys

him

et q

ë vër

en m

idis

lloje

ve

të b

otës

shta

zore

të zo

nës s

ë nxe

htë d

he

atyr

e të z

onës

së ft

ohtë

.

Situ

ata

41.1

:Shi

hni m

e kuj

des f

otot

e

mëp

osht

me d

he k

raha

soni

ndr

yshi

met

m

idis

tyre

. Në c

ilin

prej

bre

gdet

eve t

ë pa-

raqi

tura

dal

loni

elem

ente

të n

gjas

hme m

e br

egde

tet e

ven

dit t

onë,

të ci

lat i

ken

i par

ë

12. T

estim

4(L

itosf

era

2)

13. P

roje

kt o

ra e

tr

etë T

ema:

Çës

ht-

jet m

jedi

sore

të

ujër

ave n

ë/pr

anë

vend

bani

mit

tim

14. P

oten

cial

et e

zo

nave

bre

gdet

are

Gjeografi a 7

55

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

65.

66.

kriju

ara

si p

aso-

jë e

ndë

rhyr

jeve

të

vep

rimta

risë

së

njer

ëzve

(p.sh

., nd

ërtim

et e

shu-

mta

dhe

pa

krite

r, m

unge

sa e

kan

a-liz

imev

e dh

e tra

-jti

mit

të u

jëra

ve të

ze

za e

tj):

• në

një

zonë

br

egde

tare

;

• në

një

qend

ër

urba

ne;

• në

një

zonë

rura

le

• Vle

rëso

n nd

ërva

rësi

në

glob

ale

të n

diki

-m

eve

mje

diso

re

(p.sh

., tra

nsfe

rimi i

nd

otje

s).

apo

keni

pus

huar

në t

o? S

i men

doni

, çfa

rë

rënd

ësie

kan

ë zon

at b

regd

etar

e për

jetë

n dh

e eko

nom

inë t

onë?

Situ

ata

41.2

: Për

shkr

uaj v

eprim

tarit

ë ek

onom

ike n

ë fi g

urat

2, 3

dhe

4, d

he ev

i-de

nto

se sa

të p

rani

shm

e jan

ë ato

në z

onat

br

egde

tare

të v

endi

t ton

ë.

Situ

ata

42: M

ësua

m se

zona

t bre

gdet

are

përb

ëjnë

hap

ësira

me p

oten

cial

e të m

ëdha

tu

ristik

e dhe

ekon

omik

e për

ven

det k

u gj

ende

n. P

ër v

etë k

usht

et q

ë ofro

jnë,

në

këto

zona

ësht

ë për

qend

ruar

një

num

ër i

lartë

pop

ullsi

e. Po

r, a d

ëmto

het d

he n

dote

t m

jedi

si br

egde

tar p

rej v

eprim

tariv

e eko

no-

mik

e dhe

mbi

popu

llim

it? Ç

farë

ndo

tjesh

m

und

të sh

kakt

ohen

?

Situ

ata

44: S

i e p

araf

ytyr

oni q

ytet

in k

u do

të

don

it të

jeto

nit:

me p

arqe

dhe

hap

ësira

të

gjer

a, go

dina

të v

jetra

antik

e apo

hist

orik

e të

ruaj

tura

me k

ujde

s, bl

loqe

ndë

rtesa

sh të

ul

ëta,

të n

dërtu

ara m

e pla

nim

etri,

apo

me

ndër

tesa

të la

rta d

he sh

umë p

ranë

një

ra-

tjetrë

s? S

i mun

d të

jetë

gje

ndja

e trafi k

ut të

au

tom

jete

ve d

he sh

kalla

e nd

otje

s në t

ë?

15. N

dotje

t në

zona

t bre

gdet

are

17. N

dotja

në

qend

rat u

rban

e


56

Nr.

Te

mat

ika/

Nën

tem

atik

aR

ezul

tate

t e të

nxë

-ni

t sip

as te

mat

ikav

eTe

mat

mës

imor

eSi

tuat

a e t

ë nxë

nit

Met

odo l

ogjia

e

mës

imdh

ënie

sTe

knik

at e

vl

erës

imit

Buri

met

67.

68.

69.

70.

Situ

ata

44: S

i e p

araf

ytyr

oni q

ytet

in k

u do

të

don

it të

jeto

nit:

me p

arqe

dhe

hap

ësira

të

gjer

a, go

dina

të v

jetra

antik

e apo

hist

orik

e të

ruaj

tura

me k

ujde

s, bl

loqe

ndë

rtesa

sh të

ul

ëta,

të n

dërtu

ara m

e pla

nim

etri,

apo

me

ndër

tesa

të la

rta d

he sh

umë p

ranë

një

ra-

tjetrë

s? S

i mun

d të

jetë

gje

ndja

e trafi k

ut të

au

tom

jete

ve d

he sh

kalla

e nd

otje

s në t

ë?

Situ

ata

45: P

ranë

lum

enjv

e ja

në p

ërqe

n-dr

uar q

ytet

e të

rënd

ësis

hme

të b

otës

. Ed

he q

ytet

ërim

et e

par

a ka

në li

ndur

pë

rgja

të rr

jedh

ave

të ty

re. P

or, p

aral

el-

isht

me

zhvi

llim

in d

he rr

itjen

e q

ytet

eve,

sh

oqër

ia n

jerë

zore

ka

shka

ktua

r ndo

tje

të sh

umë

lum

enjv

e. S

i men

doni

, nga

se

ndot

en lu

men

jtë d

he to

kat e

qyt

etev

e?

Situ

ata

46: P

robl

emat

ika

e nd

otje

s nuk

nd

eshe

t vet

ëm n

ë qy

tete

, ajo

ësh

të e

pr

anis

hme

edhe

në

fsha

tra. N

ga n

jo-

hurit

ë që

ken

i, si

men

doni

, nga

se sh

kak-

tohe

t ndo

tja n

ë zo

nat r

ural

e?

17. N

dotja

në

qend

rat u

rban

e

18. N

dotja

në

qend

rat u

rban

e (v

azhd

im)

19. N

dotja

në

qend

rat r

ural

e

20. P

roje

kt (o

ra

e kat

ërt)

Tem

a:

Çës

htje

t mje

diso

re

të u

jëra

ve n

ë/pr

anë

vend

bani

mit

tim

Gjeografi a 7

57

PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE (modele skematike)

Shënim: Edhe pse në planifi kimet e mëposhtme ditore të orëve mësimore janë paraqi-tur për çdo orë, rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe, nuk është detyrim që brenda një ore mësimore ato të realizohen të gjitha (të shtata kompetencat), por vetëm disa prej tyre. Paraqitja e plotë e tyre në çdo orë mësimore është bërë:

• për shkak të respektimit të formatit të një ore mësimore;• me qëllim paraqitjen në të, të çdo detaji që do të ndihmonte në orientimin e punës së

mësuesit;• për të paraqitur në mënyrë të plotë të gjitha pritshmëritë që mund të ketë secila prej

orëve mësimore.

Nëntematika I-Toka në hapësirë Në përfundim të kësaj nëntematike, nxënësi/ja:përshkruan:• formën e Tokës;• përmasat dhe rëndësinë e tyre;• pozicionin e Tokës në sistemin diellor.

identifi kon provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj.ndërton dhe përdor modele, të cilat:• tregojnë lidhjen ndërmjet rrotullimit të Tokës rreth vetes dhe gjatësisë së ditës;• përshkruajnë pozicionin e Tokës kundrejt Diellit në ditët e ekuinokseve dhe solsticeve.


58

Tema mësimore: I.1 Toka në sistemin diellor

FUSHA: SHOQËRIADHE MJEDISI

LËNDA:GJEOGRAFI

SHKALLA: III

KLASA: VII

Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.1 Toka në

sistemit diellor

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe

1. Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efek-tive.)

• Shpreh mendimin e vet me gojë ose me shkrim (si dhe në forma të tjera të komunikimit), mbi vendin e Tokës në hapësirë.

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth tyre,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese.)

• Interpreton duke e ilustruar me shembuj konkretë vendin e Tokës në sistemin diellor.

3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë.)

• Menaxhon emocionet, ndjenjat, kohën dhe shfrytëzimin e materialeve gjatë kryerjes së detyrës.

4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi-ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)

• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social, etnik etj.) për realizimin e diskutimit mbi vendin e Tokës në hapësirë.

• Vizaton një skemë të sistemit diellor, ose ndërton me plastelinë një maket që tregon vendosjen e trupave në sistemin diellor.

5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme.)

• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.

6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)

• Kontribuon në rritjen e cilësisë së përgjigjeve të grupit.

7. Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)

• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht mbi: a) vendin që zë sis-temi diellor në gjithësi dhe në galaktikën“Rruga e Qumështit” b) vendin që zë Toka në sistemin diellor.

Gjeografi a 7

59

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke

• Nxënësi/ja formulon dhe drejton pyetje mbi raportin e Tokës me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; heton mbi origjinën e gjithësisë dhe veçanërisht të sistemit diellor.

2. Mbledhja, vlerësimi dhe komunikimi i informacionit

• Nxënësi/ja krahason përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor;

3. Marrja e vendimeve

• Nxënësi/ja përcakton se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit” dhe në sistemin diellor.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore:

• përshkruan se ku ndodhet Toka në raport me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; • krahason përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor; • përcakton se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit”.

Fjalët kyçe: univers; galaktikë; sistem diellor; Toka në sistemin diellor

Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, encik-lopedi

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-cat e natyrës, TIK

Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve

a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve

Për të realizuar këtë, mësuesi/ja bazohet në kuriozitetin e vazhdueshëm që i karak-terizon nxënësit, në të përditshmen e tyre dhe në dëshirën e vazhdueshme të tyre për të mësuar rreth botës që i rrethon. Përdor pyetje të cilat ata mund t’i kenë bërë në jetën e përditshme... P.sh mësimi fi llon me pyetjen: Çfarë vendi zë Toka jonë në hapësirën që na rrethon?”

b. Ndërtimi i njohurive të reja

Situata e të vepruarit

Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.1.

Veprimet në situatë

Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.1 në tekst: Diskuto-jmë: “Hapësira që na rrethon, është e pafundme. Njeriu kërkon vazhdimisht ta njohë sa më shumë atë. Por, çfarë vendi zë Toka jonë në këtë hapësirë?”


60


Nxënësit diskutojnë, tregojnë, përshkruajnë....

Mësuesi/ja vazhdon: E gjithë hapësira e pafundme rreth nesh quhet univers ose gjithësi. Ajo është

krijuar si rezultat i një shpërthimi të madh (Big Beng), gjatë të cilit, lënda dhe energjia u shpërndanë në drejtime të ndryshme… Mësuesja u drejtohet përsëri nxënësve me pyetjen që nxit Brain-storming-un: Po Toka dhe sistemi diellor si u formuan?

Mësuesi/ja pret përgjigjet prej nxënësve ....

Mësuesi/ja vazhdon: Rreth 4.6 miliardë vjet më parë, rreth Diellit u formua sistemi ynë diellor. Sistemi diellor

përbëhet nga Dielli (që ndodhet në qendër) dhe nga planetët, satelitët, asteroidet, kometat dhe meteorët, të cilët rrotullohen rreth tij. Toka ku ne jetojmë, është një nga tetë planetët e sistemit diellor. Ajo ndodhet rreth 150 milionë km larg nga Dielli dhe ka vetëm një satelit natyror, Hënën, e cila qarkullon rreth Tokës dhe së bashku me Tokën, edhe rreth Diellit…

Hapi II: Vëzhgo – Analizo – Diskuto

Mësuesi/ja orienton nxënësit të vëzhgojnë tekstin dhe drejton py-etjet Bazuar në fi gurat 2 dhe 3: a) përshkruaj se ku ndodhet Toka në raport me Diellin dhe me planetët e tjerë të sistemit diellor; b) krahaso përmasat e Tokës me ato të Diellit dhe të planetëve të tjerë të sistemit diellor; c) përcakto se çfarë vendi zë sistemi ynë diellor në galaktikën “Rruga e Qumështit”.

Pasi lexojnë tekstin dhe analizojnë fi gurat 2 dhe 3 të tekstit, nx-ënësit përshkruajnë dhe diskutojnë.

Hapi III: Punë në dyshe/Praktikë e pavarur/ Punë në grup

Në vazhdim, nxënësit punojnë dhe diskutojnë ushtrimet e dhëna në tekst, në rubrikën “Radha jote”.

Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura

Nxënësit/et prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.

Vlerësimi i nxënësitVlerësimi i nxënësit/es fokusohet në vlerësimin e punës individu-ale dhe të punës në grup.

Gjeografi a 7

61

Tema mësimore: I.2 Forma e Tokës dhe rëndësia e saj

FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISILËNDA:

GJEOGRAFISHKALLA:

IIIKLASA: VII

Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.2 Forma e

Tokës dhe rëndësia e saj


1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)

• Shpreh mendimin e vet për tematikën që trajtohet.

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth formës reale të Tokës.

• Përshkruan formën e Tokës duke analizuar fi gurën 5 të tekstit.


• Krahason ngjashmëritë dhe dallimet midis paraqitjeve skematike të formën e Tokës (paraqitur në fi gurën 5 të tekstit).


• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (libra, revista, harta, foto, enciklopedi ose internet), të cilat i shfrytëzon për analizën e tij.

4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive.)

• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët gjatë diskutimit dhe hulumtimit.


• Ndan mendimet në grup.


• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.


• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht (përmes internetit apo ma-terialeve të shkruara) mbi përfytyrimet që ka pasur njerëzimi mbi formën e Tokës, përpara se të bëheshin zbulimet e mëdha gjeografi ke, studimet mbi formën e saj, si dhe fotografi met nga hapësira.


62

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës

1. Vëzhgimi dhe hetimi i dukurive gjeografi ke

Nxënësi/ja përshkuan se si ka ndryshuar njohja mbi formën e Tokës në etapa të ndryshme të zhvil-limit të shoqërisë.


Nxënësi/ja vlerëson rolin e formës së Tokës.


Nxënësi/ja analizon, vlerëson, formën sferike të Tokës.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkru-an formën e Tokës.

Fjalët kyçe: formë sferike, formë elipsoidi, forma reale e Tokës, brezat klimatikë.

Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enci-klopedi

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-ca natyrore, TIK


a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve

Nxënësit/et dinë:

a. që si të gjithë planetët e tjerë, edhe Toka është sferike.



Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.2 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).


Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.2 në tekst: Diskuto-jmë: Njeriu është përpjekur të zbulojë pamjen e vërtetë të Tokës shumë kohë më përpara se të dërgoheshin kamerat në hapësirë (kujto çfarë ke mësuar në klasën e gjashtë). Në shekullin III pr.K., me anë të llogaritjeve që bëri, dijetari grek, Aris-toteli dha i pari idenë e rrumbullakësisë së Tokës. Kohë më vonë, formën reale të këtij planeti e sollën imazhet e dërguara nga satelitët artifi cialë.

Gjeografi a 7

63


• Ju mund të keni lexuar kuriozitete të ndryshme mbi Tokën dhe keni parë fotografi të pamjes së saj. Si e parafytyroni formën e Tokës?

Nxënësit diskutojnë, tregojnë, përshkruajnë....


Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 5 të tekstit dhe vazh-don: Për qëllime studimi, forma e Tokës është konsideruar gjith-monë sferike, si një top me sipërfaqe të lëmuar (shih fi gurën 5, a). Por forma e saj reale është paksa më e ndërlikuar. Rrezja polare është më e shkurtër se ajo ekuatoriale, pra Toka është më e fryrë në Ekuator dhe pak e shtypur në pole (shih fi gurën 5, b). Përveç kësaj, sipërfaqja e Tokës ka reliev me ulje e ngritje të shumta, si male, kodra, fusha, lugina, rrafshnalta etj. (shih fi gurën 5, c). Pra, forma reale e Tokës i ngjan një elipsoidi që në sipërfaqe ka ulje dhe ngritje të shumta.

Orientohen nxënësit të vëzhgojnë me kujdes fi gurën 5 dhe bazuar në të përshkruajnë ndryshimet që dallojnë midis formave a, b dhe c, duke i dhënë përgjigje pyetjes: Cila prej tyre i përafrohet formës reale të Tokës?

Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 6 të tekstit dhe vazh-don: Forma sferike e Tokës ndikon shumë në sasinë e rrezatim-it diellor, që mbërrin në sipërfaqe të ndryshme të saj. Për shkak të një forme të tillë, rrezatimi diellor, i cili hyn në atmosferën e Tokës në formën e rrezeve paralele, bie me kënde të ndryshme në sipërfaqen e saj, duke krijuar kështu brezat klimatikë…

Nxënësit diskutojnë mbi situatën: “Rikujto njohuritë e marra nga teksti i Gjeografi së 6, mbi klimën e vendit tonë. Diskuto: a) në cilin brez klimatik ndodhet vendi ynë dhe me çfarë këndi bie rrezatimi diellor në këtë brez; b) çfarë tiparesh ka klima e vendit tonë”. Vlerësojnë pasojën e formës sferike të Tokës.


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë ushtrimet e rubrikës “Radha jote”.



Vlerësimi i nxënësitVlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.


64

Tema mësimore: I.3 Përmasat e Tokës. Rëndësia e tyre

FUSHA: SHOQËRIA DHE MJEDISILËNDA:

GJEOGRAFISHKALLA:

IIIKLASA: VII

Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.3 Përmasat

e Tokës. Rëndësia e tyre



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth përmasave të planetit tonë.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, disa të dhëna për Tokën: (rrezja ekuatoriale, rrezja polare, rrezja mesatare, sipërfaqja e Tokës, vëllimi i Tokës, dendësia mesatare)


• Interpreton lidhjen midis masës së Tokës dhe pranisë së atmosferës që e rrethon.


• Ndërlidh temën e re ose një çështje të dhënë me njohuritë e marra në temën 1.1, me njohuritë e marra apo të hulumtuara nga burime të ndryshme, duke i paraqitur në forma të ndryshme të të shprehurit sipas një radhitjeje logjike.


• Diskuton në grup mbi rolin e përmasave të Tokës.




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimeve në grup.


• Përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative për të komunikuar dhe bashkëpunuar, duke përf-shirë komunikimet në distancë për zhvillimin e njohurive.

Gjeografi a 7

65



Nxënësi/ja përshkruan disa përmasa mbi Tokën.


Nxënësi/ja vlerëson rolin e përmasave të saj.


Nxënësi/ja evidenton të dhënat mbi planetin tonë dhe vlerëson rëndësinë që ka masa e tij.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkru-an përmasat e Tokës dhe rëndësinë e tyre.

Fjalët kyçe: rreze ekuatoriale, rreze polare, rreze mesatare, sipërfaqja e Tokës, vëllimi i Tokës, masa e Tokës, dendësia mesatar e Tokës.

Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, encik-lopedi

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, shken-cat e natyrës, TIK

Metodologjia/teknikat e përdorura/veprimtaritë e nxënësve/eve



a. që planeti ynë ka atmosferë.




Hapi I: Rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.3 në tekst: Diskuto-jmë: Risjellim në vëmendje vendin që zë Toka në sistemin diellor. Krahasojmë përmasat e saj me ato të planetëve të tjerë të sistemit diellor.

Nxënësit vëzhgojnë, diskutojnë, përshkruajnë....


66



Mësuesi/ja vazhdon: Zhvillimi i vazhdueshëm i teknologjisë përmes imazheve të dërguara nga satelitët artifi cialë, ka sjellë in-formacione të plota mbi përmasat e planetit tonë. Mësuesja pyet nxënësit: Ç’dini ju për mënyrat se si informohemi mbi planetin tone?

Nxënësit/et diskutojnë dhe përshkruajnë....

Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin tekstin dhe vazhdon: Shihni më poshtë disa të dhëna për Tokën:

Përshkruani fi gurën 8.

Nxënësit/et përshkruajnë....

Mësuesi/ja përsëri vazhdon: Megjithëse bën pjesë në grupin e planetëve të vegjël, përmasat e planetit tone kanë rëndësi të madhe sepse përcaktojnë masën e tij (5.98 x 1024 kg). Masa e Tokës ndikon në madhësinë e forcës gravitacionale që krijohet. Për shkak të kësaj force që ushtron, planeti ynë arrin të mbajë të lidhur pas vetes atmosferën, një shtresë shumë e rëndësishme për jetën. Më pas i fton nxënësit të plotësojnë tabelën e ushtrimit 1.


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë ushtrimin 1, 2 tek rubrika “Radha jote”.



Vlerësimi i nxënësitVlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.

Rrezja ekuatoriale (a) = 6378 km

Rrezja polare (b) = 6357 km

Rrezja mesatare = 6371 km

Sipërfaqja e Tokës: 510 milionë km2

Vëllimi i Tokës: 1083 miliardë km3

Dendësia mesatare: 5,5 gr/cm3

Gjeografi a 7

67

Tema mësimore: I.4 Rrotullimi i Tokës rreth boshtit të vet dhe pasojat gjeografi ke

FUSHA: SHOQËRIA DHE MJE-DISI

LËNDA: GJEO-GRAFI

SHKALLA: III KLASA: VII

Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.4 Rrotullimi i

Tokës rreth boshtit të vet dhe paso-jat gjeografi ke



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth rrotullimit të Tokës rreth boshtit të vet dhe pasojat gjeografi ke që sjell, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth vetes.


• Evidenton rrotullimin ditor të Tokës dhe pasojat që rrjedhin pre tij.


• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit mbi konceptet (rrotullimi ditor i Tokës, formimi i ditë-natës, shtypja në pole shmangia e trupave që lëvizin horizontalisht), duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e diskutimeve në klasë.




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit të grupit.




68



Nxënësi/ja vëzhgon dhe përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes.


Nxënësi/ja vlerëson rolin e zhvillimit të teknologjisë, hartografi së dhe të përdorimit të mjeteve e formave digjitale në studimet mbi rrotullimin e Tokës rreth vetes.


Nxënësi/ja përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes dhe diferencon pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth vetes.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: Iden-tifi kon provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj. Përshkruan rrotullimin e Tokës rreth vetes; Diferen-con pasojat e rrotullimit të Tokës rreth vetes

Fjalët kyçe: rrotullimi ditor i Tokës, formimi i ditë-natës, shtypja në pole

shmangia e trupave që lëvizin hori-zontalisht

Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enciklopedi

Lidhja me fushat e tjera ose me te-mat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komunikimi, TIK, shkenca natyrore.




a. që të gjithë planetët e sistemit diellor, rrotullohen rreth vetes.


Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të ar-ritura




Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.4 në tekst.

Diskutojmë: “Përgjatë 24 orëve, vëmë re se dita dhe nata ia lënë vendin njëra-tjetrës në mënyrë të përsëritur. Dielli shfaqet në agim, në vazhdim e shohim që lëviz nëpër qiell deri sa perëndon, dhe më pas vjen nata. Mëngjesin tjetër, dielli rishfaqet dhe çdo gjë përsëritet nga e para. Për rrjedhojë, duke iu përshtatur këtij ndryshimi të përhershëm, e gjithë bota e gjallë në planetin tonë krijon një regjim ditor të caktuar. Por, a e dini si formohet ditë-nata?”

Gjeografi a 7

69



Nxënësit japin përgjigjet e tyre.

Mësuesja orienton nxënësit të shohin fi gurën 9 dhe vazhdon të trajtojë informa-cionin e tekstit: Toka rrotullohet rreth boshtit të saj për 24 orë (ose saktësisht 23 orë e 56 minuta), nga perëndimi në lindje, në drejtim të kundërt me lëviz-jen e akrepave të orës. Gjatë rrotullimit rreth vetes, Toka i ekspozon Diellit çdo pjesë të sipërfaqes së saj. Gjithmonë na duket sikur Dielli lëviz në raport me ne, ndërkohë që jemi ne që lëvizim bashkë me Tokën, rreth boshtit të saj...

Mësuesja nxit një brainstorming me pyetjen: Përshkruaj si ndryshon vendn-dodhja e Diellit (ose rruga që

përshkon Dielli nga momenti i lindjes deri në perëndim) gjatë 24 orëve, në vendbanimin tënd.

Nxënësit përshkruajnë fi gurën.


Mësuesi/ja vazhdon: shihni fi gurën 10 të tekstit. A e dini ju se cilat janë pasojat që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth vetes?

Pas përgjigjeve të tyre ajo vazhdon: Provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth vetes, janë vetë pasojat që rrjedhin prej këtij rrotullimi….

Më pas mësuesja nxit një tjetër brainstorming me anë të situatës: Bazuar në fi gurën 10, përshkruaj drejtimet e shmangies së erërave/masave ajrore/rrymave oqeanike, gjatë lëvizjes së tyre nga një gjerësi gjeografi ke në tjetrën, në secilën hemisferë.

Nxënësit/et përshkruajnë


Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1 dhe 2. Vlerësohen pasojat që rrjedhin nga rrotullimi i Tokës rreth vetes.

Lihen ushtrimet 3 dhe 4 për detyrë shtëpie dhe në orën pasardhëse nxënësit/et demonstrojnë zgjidhjet e tyre.

Vlerësimi i nx-ënësit

Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.


70

Tema mësimore: I.5 Rrotullimi i Tokës rreth Diellit


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika I: Toka në hapësirëTema mësimore: I.5 Rrotullimi i

Tokës rreth Diellit



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtat-shëm: Rrotullimin e Tokës rreth Diellit dhe pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej tij.


• Interpreton duke e ilustruar këtë rrotullim me shembuj konkretë (si p.sh. formim i stinëve apo ndryshimi i vendit të lindjes dhe perëndimit të Diellit).


• Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (harta, foto, revista ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e diskutimeve të shembujve të përdorur në klasë për të ilustruar rrotullimin e Tokës rreth Diellit.

• Parashtron pyetje (pse, çfarë, si,?), organizon mendimet e veta dhe vlerëson përparimin e vet deri në zgjidhjen e duhur.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e diskutimeve në klasë.




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit/diskutimeve të grupit.



Gjeografi a 7

71



Nxënësi/ja shpjegon qartë mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth Diellit dhe evidenton pasojat gjeo-grafi ke që rrjedhin prej tij.


Nxënësi/ja vlerëson dhe komunikon me të tjerët rolin e këtij rrotullimi.


Nxënësi/ja analizon dhe vlerëson pasojat gjeografi ke që rrjedhin prej rrotullimit të Tokës rreth Diel-lit, në secilin prej pozicioneve të Tokës kundrejt Diellit.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: për-shkruan rrotullimin e Tokës rreth Diellit; diferencon paso-jat e rrotullimit të Tokës rreth Diellit

Fjalët kyçe: rrotullimi i Tokës rreth Diellit, formimi i stinëve, solstice, ekuinokse.

Burimet: Teksti, foto, internet, album, revista shkencore, enciklopedi





a. që Toka si gjithë planetët e tjerë, rrotullohet edhe rreth Diellit..





Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit I.5 në tekst- Disku-tojmë: “Gjatë vitit, stinët i lënë vendin njëra-tjetrës. Duke qenë se i njohim kar-akteristikat e secilës stinë, planifi kojmë edhe punët, pushimet apo mënyrën

e të veshurit, për t’u përshtatur me to. Por, a e dini si formohen stinët?”

Nxënësit japin përgjigjet e tyre.


72



Mësuesja orienton nxënësit të shohin fi gurën 11 dhe i fton ata ta përshkruajnë atë.

Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e tekstit: Në 22 dhjetor, Toka i ek-spozon Diellit më tepër Hemisferën Jugore, ndaj kjo date për këtë hemisferë shënon ditën e solsticit veror, ndërsa për Hemisferën Veriore, ditën e solsticit dimëror. Për shkak të këtij pozicioni kundrejt Diellit, Hemisfera Jugore merr më tepër energji diellore dhe në të fi llon vera astronomike. Dielli lind në juglindje dhe perëndon në jugperëndim…

Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 22 dhjetor.

Mësuesi/ja vazhdon: Më 22 qershor, Toka i ekspozon Diellit më tepër Hemisferën Veriore. Për Hemisferën Veriore, kjo datë shënon ditën e solsticit veror, ndërsa për Hemisferën Jugore shënon ditën e solsticit dimëror. Hemisfera Veriore merr më tepër energji diellore dhe në të fi llon vera astronomike. Dielli lind në verilindje dhe perëndon në veriperëndim. Rrezet diellore bien pingul në tropikun e Veriut…

Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 22 qershor.

Mësuesi/ja vazhdon: Më 21 mars dhe 23 shtator (data ekuinoksi), rrezet diellore bien pingul në Ekuator, kështu

që kufi ri ndarës midis ditës e natës kalon nëpër të dyja polet…

Ndërkohë ajo fton nxënësit ta përshkruajnë këtë me fjalët e tyre duke iu referuar fi gurës 12, për datën 21 mars dhe 23 shtator.


Nxënësit demonstrojnë ushtrimin 3: Me anë të një topi (që përfaqëson Tokën) dhe të një elektriku dore (që përfaqëson Diellin), vepro si në fi gurën përbri. Trego se si ndriçohet Toka në stinë të ndryshme. Analizo se çfarë ndodh në secilën prej hemi-sferave të Tokës më: 22 Qershor, 22 Dhjetor 21 Mars dhe 23 Shtator.


Nxënësit prezantojnë dhe diskutojnë zgjidhje/rezultatet/gjetjet e tyre.

Vlerësimi i nxënësit


Gjeografi a 7

73

Punë praktike 1.1

▪ Nëntematika: Toka në hapësirë ▪ Tema: Toka në sistemin diellor

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• ndërton dhe përdor modele që tregojnë: a) vendin e Tokës në sistemin diellor; b) pa-

sojat e rrotullimit të Tokës rreth vetes; c) pozicionin e Tokës kundrejt Diellit në ditët e ekuinokseve dhe të solsticeve;

• kërkon me objektivitet të dhëna dhe informacion për të qenë më i/e saktë në shp-jegimet e tij/saj mbi formën dhe përmasat e Tokës;

• paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e veta;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale;• demonstron bashkëpunim gjatë punës në grup për përgatitjen e modeleve.

Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike: 45 minuta për prezantimin e punës; klasa.

Materialet burimore: Të dhëna të siguruara përmes tekstit mësimor, materialeve të reko-manduara nga mësuesi/ja, internetit dhe enciklopedive të ndryshme.

Mjetet e punës: Skeda me informacione të shkruara (të siguruara nëpërmjet tekstit mësi-mor, materialeve të rekomanduara nga mësuesi/ja, internetit dhe enciklopedive), fotografi , plastelinë/ topa llastiku/tullumbace/topa letre, karton/kuti kartoni/dërrasë/kuti druri, tela/spango, lapsa me ngjyra, gjilpëra me kokë.

Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe (ndërtim maketi, prezantim, diskutim).

Puna përgatitore:Përcaktohet dhe diskutohet që në mësimin e parë të kësaj nëntematike, ideja e punës prak-

tike (nis puna që me ushtrimin nr. 3). Për këtë: 1. ndahen detyrat e grupeve, në mënyrë që nxënësit të punojnë hap pas hapi në fund të çdo teme mësimore; 2. përgatiten objektet dhe etiketat që do të plotësojnë maketin.


74

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike• Me objektet e përgatitura në shtëpi (planetë, Dielli, Hëna, asteroide etj.) ndërtohet

në klasë maketi që paraqet sistemin diellor. Orbitat dhe boshtet e rrotullimit mund të jenë prej teli.

• Gjatë ndërtimit të maketit jepen të dhënat e duhura mbi: a) përmasat, formën e Tokës dhe rëndësinë që kanë ato për planetin tonë; b) mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth vetes dhe pasojat që rrjedhin prej tij; c) mënyrën e rrotullimit të Tokës rreth Diellit dhe pasojat që vijnë prej tij (në ditët e ekuinokseve dhe solsticeve) etj. Është mirë që disa prej këtyre të dhënave të jenë të shkruara edhe në etiketa me ngjyra (të përgat-itura më parë), që gjatë prezantimit të mund të vendosen dhe ngjiten në platformën e maketit ose mbi trupat e sistemit diellor. Gjatë këtij prezantimi, informacioni sho-qërues mund të bëhet edhe me anë të PowerPoint-it (të përgatitur që më parë).

• Diskutohet midis grupeve (vlerësohen punët e njëri-tjetrit).• Bëhet vlerësimi i nxënësve.

Përsëritje 1

▪ Nëntematika: Toka në hapësirë ▪ Tema: Toka në sistemin diellor

1. E vërtetë apo e gabuar?

• Toka bën pjesë në grupin e planetëve të jashtëm, që kanë përmasa të mëdha. V G• Shtypja e Tokës në pole shkaktohet prej rrotullimit të Tokës rreth Diellit. V G• 23 shtatori shënon ditën e ekuinoksit vjeshtor për Hemisferën Veriore. V G• Toka është një nga tetë planetët e sistemit diellor. V G• Toka rrotullohet një herë në vit rreth Diellit. V G• Dielli është qendra e gjithësisë. V G• Toka ka disa satelitë natyrorë. V G

2. a. Në tabelën e fi gurës 1, plotëso emërtimin e secilit planet sipas numrave përkatës.

b. Përshkruaj vendin që zë Toka në sistemin diellor, në gjithësi, si dhe në galaktikën “Rruga e Qumështit”.

Gjeografi a 7

75

3. Diskuto mbi pyetjet:• Cila është forma e Tokës?• Çfarë pasojash rrjedhin nga forma që ka planeti ynë?• Cilat janë përmasat e planetit tonë?• Përse kanë rëndësi përmasat e Tokës?• Si bëhet rrotullimi i Tokës rreth vetes dhe çfarë pasojash rrjedhin ?• Si bëhet rrotullimi i Tokës rreth Diellit?• Cilat janë pasojat e rrotullimit të Tokës rreth Diellit?

4. Përcakto se në cilën pe-riudhë të vitit ndodhet Toka në fi gurën 2 (a, b dhe c).

Analizo se çfarë ndodh në secilën prej hemisferave të Tokës, për shkak të ndryshim-it të pozicionit të saj kundrejt Diellit.

Testim 1 - Toka në hapësirë (shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)

Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tek-stit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.

Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.


76

▪ Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë

Në përfundim të kësaj nëntematike, nxënësi/ja:• Modelon strukturën vertikale të atmosferës duke përdorur informacion nga burime të

ndryshme të të nxënit.• Dallon brezat e nxehtësisë dhe rëndësinë e rrezatimit diellor, si rrezatimi bazë për

planetin tonë.• Përshkruan:

- shkaqet dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë; - ndikimin e saj në qarkullimin e rrymave oqeanike dhe erërave. • Sjell shembuj si modelet globale ndikojnë mikroklimën (p.sh., rryma e Golfstrimit

pasojat në klimën e Evropës veriperëndimore);• Shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmos-

ferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.

• Përdor: - instrumentet për matjen e temperaturës së ajrit, shtypjes atmosferike, lagështirës

dhe përcaktimin e drejtimit të erës, për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin;-harta sinoptike për të bërë parashikime të motit. • Përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve.• Identifi kon:

- faktorët që ndikojnë në formimin e klimës; - zonat kryesore klimatike në hartë.• Ndërton dhe interpreton grafi kë klimatikë për zona të ndryshme.• Argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset

në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë).

• Interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;• Identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia);• Bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe

faktorëve që ndikojnë: - valët detare - rrymat oqeanike - baticat dhe zbaticat• Skicon në hartë drejtimin e lëvizjes dhe rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike

dhe përshkruan rolin e tyre në klimën e rajoneve që përshkojnë.

Gjeografi a 7

77

• Identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.

• Përcakton drejtimet kryesore të shtrirjes së disa lumenjve në hartën e botës dhe Shqipërisë.

• Krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vend-ndodhjen e tyre në hartë.

• Vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.

• Përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.• Heton për një çështje mjedisore që lidhet me ujërat (p.sh., erozioni lumor, tharja e

liqenit artifi cial etj.) në zonën e tij:• identifi kon problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që e shkaktojnë;• ofron zgjidhje;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme.

• Modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.

• Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.• Identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.• Argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, miner-

alet) për shoqërinë.• Nxjerr përfundime për proceset historike që kanë kontribuar në format e tokës:

• Lëvizjet e kontinenteve përgjatë kohërave• Pllakat tektonike

• Diferencon format kryesore të relievit të kontinenteve dhe bën dallimin e tyre në hartë.

• Identifi kon në hartë vendet me lartësi absolute të ndryshme.• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e lëvizjeve të ngadal-

ta (p.sh. formimi i maleve) dhe proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet). • Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve. • Identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore e shta-

zore sipas brezave të nxehtësisë.


78

Tema mësimore: II.1 Atmosfera. Përbërja e saj

FUSHA: SHOQËRIA DHE MJE-DISI

LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.1 Atmosfera. Përbërja e saj



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi atmosferën, duke përdorur gju-hën dhe fjalorin e përshtatshëm.

• Veçon informacionin kryesor mbi rajonin nga libra, internet etj.,e komenton dhe e shfrytëzon atë si referencë gjatë diskutimeve në grup.


• Përdor analizën për të prezantuar përbërjen e atmosferës.


• Ndërlidh temën e re me njohuritë e mëparshme (kryesisht rrezatimin diellor dhe formën sferike të Tokës).


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave në grup.




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.


• Përdor mjetet digjitale për të komunikuar dhe bashkëpunuar me shokët/shoqet.

Gjeografi a 7

79



Nxënësi/ja përshkruan se ç’është atmosfera dhe pse ka rëndësi ajo.


Nxënësi/ja diskuton përmes shembujve rolin e atmosferës.


Nxënësi/ja analizon përbërjen e atmosferës

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja: përcakton kuptimin mbi atmosferën; analizon përbërjen e atmosferës.

Fjalët kyçe: atmosferë, elemente të gazta, të ngurta, të lëngëta.

Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi





që atmosfera qëndron e lidhur pas Tokës për shkak të masës së saj.



Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.1 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).


Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.1 në tekst- Disku-tojmë: “Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi shkakun pse atmosfera qëndron gjithmonë e lidhur me Tokën. Çfarë kuptoni me konceptin atmosferë? A është ajo e domosdoshme për jetën në Tokë?”


80


Nxënësit diskutojnë, tregojnë...


Mësuesi/ja vazhdon: Atmosferë quhet shtresa e ajrit që mbështjell Tokën. Pra-nia e saj është mjaft e rëndësishme për planetin tonë, sepse lejon të mbërrijë në sipërfaqen e tij atë pjesë rrezatimi diellor aq të domosdoshme për jetën dhe pengon depërtimin e rrezeve të dëmshme. Përveç kësaj, lëvizjet e përhershme të rrymave të ajrit që ndodhin

në atmosferë, zbutin diferencat midis temperaturave të ditës dhe të natës, si dhe realizojnë shpërndarjen e dritës në Tokë.

Mësuesi/ja fton nxënësit të vërejnë fi gurën 1 dhe të diskutojnë mbi pyetjen: Përshkruaj rëndësinë që ka prania e atmosferës për jetën tënde dhe për gjithë botën e gjallë.

Nxënësit/et përshkruajnë...

Mësuesi/ja vazhdon: Atmosfera e Tokës përbëhet nga elemente të gazta, të ngurta dhe të lëngëta. Elementet e gazta janë: azoti, që zë 78% të atmosferës, oksigjeni, i cili zë 21%, si dhe gaze të tjera, që zënë 1% të saj. Pjesën më të madhe të gazeve që përbëjnë 1% të atmosferës e zë dioksidi i karbonit… Në vazhdim mësuesi/ja fton nxënësit/et të vërejnë fi gurën 2 dhe të diskutojnë mbi pyetjen: Trego përmes disa shembujve, rëndësinë që ka oksigjeni për botën e gjallë në

planetin tonë.



Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1, 2 dhe 3 tek rubrika “Radha jote”.

Prezantimi dhe demonstrimii rezultatevetë arritura



Vlerësimi i nxënësit fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të asaj në grup.

Gjeografi a 7

81

Tema mësimore: II.2 Struktura e atmosferës


LËNDA:GJEOGRAFI

SHKALLA: III KLASA: VI

Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrorenë Tokë

Tema mësimore: II.2 Struktura e atmosferës

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive.)

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi lëvizjen, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.

• Veçon llojet e lëvizjeve dhe i komenton me moshatarët e tij/saj


• Përdor krahasimin dhe kontrastin për të dalluar llojet e lëvizjeve.


• Ndërlidh temën e re me njohuritë e mëparshme.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave në grup.






• Përdor mjetet digjitale për të komunikuar dhe bashkëpunuar me shokët/shoqet.


Nxënësi/ja vëzhgon llojet e lëvizjeve dhe shkaqet e tyre.


Nxënësi/ja vlerëson rolin e zhvillimit të teknologjisë dhe të përdorimit të mjeteve e formave dig-jitale në njohjen mbi botën dhe në lëvizjen e mallrave ideve e informacionit. Dallon se dukuria e migrimeve të popullsisë ka ndodhur në etapa të ndryshme të zhvillimit të shoqërisë dhe për arsye të ndryshme.


Nxënësi/ja diferencon përmes shembujve nga vendi/Evropa/bota, llojet e ndryshme të lëvizjes.


82

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja modelon strukturën vertikale të atmosferës duke përdorur informacion nga burime të ndryshme të të nxënit.

Fjalët kyçe: troposferë, stratosferë, mezosferë, termosferë, ekzosferë



Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësvea. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve

Nxënësit dinë:

që atmosfera qëndron e lidhur pas Tokës për shkak të masës së saj.

përbërjen e atmosferës


Situata e të vepruarit Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.2 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).


Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.2 në tekst- Disku-tojmë: “Deri në çfarë lartësie shkon atmosfera? Si mendoni, a është ajo njësoj e dendur dhe me të njëjtat temperatura si pranë sipërfaqes së Tokës, ashtu edhe në lartësi?”

Nxënësit diskutojnë, tregojnë se çfarë kanë lexuar mbi këtë...


Mësuesi/ja vazhdon: Atmosfera e planetit tonë është e përbërë nga disa shtresa, ku secila prej tyre ka veçoritë dalluese. Nisur nga sipërfaqja e Tokës drejt lartë-sisë, atmosfera përbëhet nga këto shtresa: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera dhe ekzosfera...

Mësuesi/ja fton nxënësit/et të lexojnë në tekst mbi shtresat e atmosferës. Në vazhdim i fton ata që duke pasur si referencë fi gurat 3 dhe 4 të tekstit të disku-tojnë mbi veçoritë e secilës shtresë të atmosferës.

Nxënësit diskutojnë, përshkruajnë...


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1 dhe 2 te rubrika “Radha jote”. Lihet detyrë në grup, në shtëpi, ushtrimi 3.





Gjeografi a 7

83

Tema mësimore: II.3 Rrezatimi diellor dhe rëndësia e tij


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.3 Rrezatimi diel-lor dhe rëndësia e tij



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi rrezatimin diellor, rrezatimin tokësor, breza (zona) të nxehtësisë (duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm).

• Veçon informacionin kryesor nga një libër, gazetë, revistë, internet, radio, TV, harta të ndryshme etj., dhe e shfrytëzon atë si referencë për të evidentuar rolin e rrezatimit diellor.


• Përzgjedh dhe demonstron forma të ndryshme gjatë diskutimit mbi rolin e rrezatimit diellor dhe botës së gjallë e njeriut.


• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.


• Diskuton në grup për rëndësinë që ka rrezatimi diellor për jetën në planet.




• Tregon vetëbesim të lartë në marrjen e vendimeve dhe zgjidhjet e dhëna, të cilat kontribuojnë në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit shoqëror/komunitetit.



• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.


84



Nxënësi/ja evidenton kuptimin mbi rrezatimin diellor dhe atë tokësor.


Nxënësi/ja vlerëson rolin e rrezatimit diellor mbi jetën në planetin tonë.


Nxënësi/ja analizon formimin e brezave të nxehtësisë në Tokë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja dallon brezat e nxehtësisë dhe rëndësinë e rrezatimit diel-lor, si rrezatimi bazë për planetin tonë.

Fjalët kyçe: rrezatim diellor; brezat e nxehtësisë.


Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuhët dhe komuni-kimi, TIK, shkenca natyrore.



Nxënësit dinë:

Rolin e formës sferike të Tokës.



Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.3 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).


Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit II.3 në tekst- Disku-tojmë: “Çfarë roli luan energjia diellore për jetën në planetin tonë?”

Nxënësit diskutojnë...


Mësuesi/ja vazhdon: Dielli i dërgon Tokës në mënyrë të vazhdueshme sasi të mëdha energjie dhe drite, të cilat përbëjnë rrezatimin diellor. Ky rrezatim nuk mbërrin i gjithi në sipërfaqen e planetit tonë, sepse një pjesë e tij përthithet nga gazet e shtresave të atmosferës… Ftohen nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 5, të përshkruajnë se çfarë ndodh me rrezatimin diellor që mbërrin në sipërfaqen e Tokës. Nxënësit/et tregojnë....

Gjeografi a 7

85


Mësuesi/ja vazhdon: Siç e dimë, për shkak të formës sferike të Tokës, pjesë të ndryshme të sipërfaqes së saj marrin sasi jo të njëjta rrezatimi diellor, çka do të thotë që vende të ndryshme në planetin tonë ngrohen në mënyrë të pabarabartë. Për rrjedhojë, në Tokë formohen këto zona ose breza nxehtësie:…

Ftohen nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 6, të përshkruajnë fi gurën 6 për të tre-guar ndikimin e formës së Tokës në sasinë e rrezatimit diellor që marrin zona të ndryshme të saj, në gjerësi të ndryshme gjeografi ke.

Nxënësit/et përshkruajnë....


Në vazhdim orientohen nxënësit/et të diskutojnë në grup mbi rolin rrezatimit diellor për planetin tonë. Sjellin shembuj.

Diskutojnë gjithashtu edhe ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 tek rubrika “Radha jote”. Ushtrimi 4 punohet së bashku me mësuesen.





Tema mësimore: II.4 Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.4 Faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabara-

bartë të nxehtësisë


1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit (Nxënësi/ja komunikon në mënyrë efektive)

• Shpreh mendimin e vet mbi faktorët e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.


86

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajto-het duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.


• Përdor analizën për të dalluar faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.


• Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit mbi faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë, duke i sqaruar nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit dhe të gjetjeve të ndryshme.




Nxënësi/ja përshkuan faktorët e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë


Nxënësi/ja vlerëson pasojat që rrjedhin prej shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë në Tokë.


Nxënësi/ja diskuton mbi faktorët dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi: për-shkruan: shkaqet dhe pasojat e shpërndarjes së pabarabartë të nxehtësisë; ndikimin e saj në qarkullimin e rrymave oqeanike dhe erërave.

Fjalët kyçe: pozita gjeografi ke, ek-spozimi ndaj Diellit, kushtet e motit dhe

gjendja atmosferike, lloji i sipërfaqes, formimi i masave, ajrore dhe rrymave, oqeanike/detare.



Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësvea. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/eve

Nxënësit kanë njohuri mbi:

formën e tokës dhe shpërndarjen e pabarabartë të nxehtësisë.

Gjeografi a 7

87



Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.4 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).


Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.4 në tekst – “Dis-kutojmë: Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi formën e Tokës dhe rrotullimin e saj rreth Diellit. Çfarë lidhje ka midis sasisë së rrezatimit diellor që mbërrin në Tokë, formës sferike të saj, si dhe kohës së ekspozimit kundrejt Diellit?

Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë...


Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 7 dhe trajton së bashku me ta se si ndikon pozita gjeografi ke mbi shpërndarjen e pabarabartë të nxehtësisë.

Nxënësit përshkruajnë fi gurën.

Më tej mësuesi/ja vazhdon të trajtojë faktorët e tjerë: Kushtet e motit dhe gjendja atmosferike. Kur moti është i kthjellët dhe pa

re, në sipërfaqen e Tokës mbërrin një sasi më e madhe e rrezatimit diellor. Ndërsa në kushtet e një moti të vranët, me ajër të ndotur dhe të lagësht, sasia e rrezeve diellore është më e vogël, pasi një pjesë e tyre thithet nga avujt e ujit,

gazet e ndryshme dhe pluhurat.• Lloji i sipërfaqes. Sasia e rrezatimit që përthi-thet dhe shpërndahet më pas nga Toka, lidhet ngushtë me karakteristikat e sipërfaqes së saj. Sipërfaqet më të errëta të Tokës (toka të errëta, asfalti etj.) thithin më shpejt e më tepër energji diellore sesa ato më të çelëta, ndërsa sipër-faqet ujore ngrohen dhe ftohen më ngadalë…

Ftohen nxënësit/et të lexojnë pasojat që rrjedhin prej ndryshimit të sasisë së rrezatimit duke e ilustruar me shembullin e fi gurës 10.


Nxënësit punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 4.

Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura


Vlerësimii nxënësit



88

Tema mësimore: II.5 Moti


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II: Proceset dhe dukuritënatyrore në Tokë

Tema mësimore: II.5 Moti



• Shpreh mendimin e vet mbi marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin.

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime dhe propozime.


• Përdor analizën për të shpjeguar marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i kë-tyre treguesve.


• Nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit, shfrytëzon të dhënat për të demonstruar mar-rëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës rela-tive për të kuptuar motin.









Gjeografi a 7

89



Nxënësi/ja përshkuan elementet e motit si një ndryshim afatshkurtër.


Nxënësi/ja vlerëson marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin.


Nxënësi/ja shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja shpjegon marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temper-aturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës rela-tive për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve.

Fjalët kyçe: mot, elementet e motit





Nxënësit/et kanë njohuri mbi:

Ndryshueshmërinë e motit gjatë ditës apo nga një vend në tjetrin.



Për të realizuar këtë temë, mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.5 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).



Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.5 në tekst – “Poth-uajse çdo ditë interesohemi të dimë se si është dhe si do të jetë moti ditën tjetër në vendin ku jetojmë.


90


Rrugët nga mund ta marrim informacionin janë të ndryshme: televizioni, ra-dioja, interneti, telefonat tanë celularë. Në këtë tabelë paraqitet moti në Tiranë përgjatë 24 orëve të datës 3 janar. Bazuar në të dhëna e saj, përshkruani ndrys-himet e motit gjatë 24 orëve të kësaj dite. Cilat elemente të motit kanë ndrysh-uar më tepër? Çfarë lidhje shihni midis elementeve të motit?



Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 11 dhe trajton së bashku me ta se si ndryshojnë elementet e motit: Trysnia atmosferike, temperatura, drejtimi i erës dhe lagështira relative janë elemente të motit, të cilat lidhen ngushtë ndërmjet tyre (fi g. 11). Ndryshimi i njërit prej këtyre elementeve refl ektohet te të gjitha të tjerat, duke shkaktuar kështu ndryshime të motit në një vend të caktuar. Për shembull, nëse temperaturat e ajrit rriten, ai bymehet e ngjitet lart duke u bërë më i lehtë dhe për pasojë, trysnia atmosferike ulet. Ndryshimet e vlerave të trysnisë atmosferike midis vendeve të ndryshme shkaktojnë lëvizje të masave ajrore ndërmjet tyre, pra erën. Gjatë lëvizjes, era ndikon më pas në ndrys-himin e temperaturës dhe të lagështirës së ajrit. Kjo tregon se elementet e motit ndikojnë zinxhir te njëri-tjetri.

Më tej mësuesi/ja fton nxënësit/et të përshkruajnë motin e paraqitur në hartën e fi gurës 12.

Më tej mësuesja trajton rëndësinë e parashikimit të motit...


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 4.



Vlerësimi inxënësit


Gjeografi a 7

91

Punë praktike 2.1 (2 orë)

▪ Tema: Ndërtimi i instrumenteve të thjeshta nga nxënësit/et,për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• ndërton instrumente për matjen e temperaturës së ajrit, të trysnisë atmosferike, të

lagështirës së ajrit, të reshjeve, si dhe për përcaktimin e drejtimit e të shpejtësisë së erës;

• përdor këto instrumente për të mbledhur të dhëna që lidhen me motin;• shpjegon raportin ndërmjet temperaturës ditore, trysnisë atmosferike, lagështirës rel-

ative dhe drejtimit e shpejtësisë së erës, për të kuptuar motin si ndryshim afatshkurtër i këtyre treguesve;

• bashkëpunon në grup dhe ndan me të tjerët njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.

Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:90 minuta (2 orë mësimore); në klasë.

Materialet burimore: teksti mësimor i Gjeografi së 7, interneti.

Disa njohuri paraprake mbi aparaturat që përdoren për matjen e elementeve të motit:Për të qenë sa më të saktë në parashikimet e tyre, meteorologëve u duhet të mbledhin

të dhëna atmosferike deri në lartësinë 30 000 m. Këtë e arrijnë nëpërmjet përdorimit të te-knologjive dhe të aparaturave të ndryshme, si: radarët dhe satelitët e motit, imazhet infra të kuqe, aparaturat digjitale. Për të matur vlerat e elementeve të motit pranë sipërfaqes, ata për-dorin aparatura më të thjeshta si: termometër, barometër, higrometër, pluviometër etj. Këto gjenden në qendrat sinoptike. Edhe ju mund të ndërtoni aparatura të ngjashme, por më të thjeshta, të cilat do t’ju shërbejnë për të mbledhur të dhëna në lidhje me motin.

Mjetet e punës:Për ndërtimin e termometrit: një vazo qelqi, ujë, alkool për përdorim të zakonshëm, ngjy-

rosës ushqimi (si p.sh. ngjyrosës vezësh), pipëz plastike, plastelinë, letër e bardhë dhe vizore.Për ndërtimin e barometrit: një vazo qelqi, një tullumbace e madhe, një llastik, një

gjilpërë, ngjitës, pipëz plastike, letër e bardhë.


92

Për ndërtimin e fl ugerit: pipëz plastike, pjatë; letër e bardhë, laps me gomë, gjilpëra me kokë, ngjitës, shenjues, plastelinë.

Për ndërtimin e anemometrit: pesë gota plastike, dy pipëza plastike, një laps (me gomë të papërdorur), kapëse letrash, gërshërë, ngjitës, gjilpëra me kokë, shenjues.

Për ndërtimin e higrometrit: Një copë dërrasë me përmasa 27.5 cm x 5 cm x 5 cm, një copë kartoni të hollë me përmasa 15 cm x 4 cm, një copë kartoni të fortë me përmasa 21 cm x 27.5 cm, laps, vizore, gërshërë, ngjitës, disa fi je fl oku rreth 20 cm të gjata,

gjilpëra me kokë, lapsa me ngjyra.Për ndërtimin e pluviometrit: Një shishe plastike dylitërshe, gërshërë, ngjitës shirit, vi-

zore, shenjues.

Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Alkool + ujëngjyruesHapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:A. Për ndërtimin e termometrit (instrumenti që mat temperaturën e ajrit), veproni si më

poshtë (fi g. A/1):1. Në kapakun e vazos prej qelqi bëni një brimë sa diametri i pipëzës plastike që keni

zgjedhur.2. Përzieni në pjesë të barabarta ujin me alkoolin dhe hidheni këtë përzierje në vazo,

duke e mbushur deri në ¼-ën e saj.3. Shtoni disa pika të ngjyrosësit të ushqimit te përzierja e ujit me alkoolin. Kjo ju bën

të mundur të shihni ndryshimin e temperaturës kur lëngu i ngjyrosur të kalojë nëpër pipëzën plastike.

4. Futeni pipëzën plastike përmes brimës së bërë në kapak, aq sa të mos e prekë fundin e vazos (fi g. A/2).

5. Mbështilleni me plastelinë pipëzën plastike në pjesën ku ajo hyn në vazo, për të sig-uruar kështu një mbyllje hermetike, dhe termometri juaj është gati për t’u përdorur.

6. Ngjitni në pjesën e jashtme të vazos një letër të bardhë, të vijëzuar, ose një vizore, për të parë sa ndryshon niveli i lëngut gjatë ndryshimit të temperaturës.

Për nxënësit më kureshtarëPër të parë se si mund të ndërtohet një termometër në kushtet e shtëpisë, mund ndiqni

linkun e mëposhtëm: https://www.youtube.com/watch?v=1LOk1XzbPxgProva: Provoni ta vendosni termometrin tuaj në ambiente të ndryshme (vendoseni atë një

herë në një enë me ujë të ngrohtë dhe më pas, në një enë me ujë të ftohtë).

Gjeografi a 7

93

B. Për ndërtimin e barometrit (instrumenti që mat trysninë atmosferike) veproni në këtë mënyrë:

1. Priteni tullumbacen në dy pjesë me madhësi të ndryshme (fi g. B/1). Pjesën më të madhe të saj tendoseni mbi buzët e vazos së qelqit, duke e puthitur (si kapak) me anë të një llastiku (fi g. B/2).

2. Ngjiteni pipëzën plastike mbi tullumbace me ngjitësin shirit (fi g. B/3).3. Në fund të pipëzës ngjitni një gjilpërë po me ngjitës shirit.4. Shënoni mbi një copë letër të ngjitur në mur, disa vija të ndara me hapësira të bara-

barta midis tyre. Tashmë, barometri juaj është gati (fi g. B/4).Për nxënësit më kureshtarë Në linkun e mëposhtëm mund të shihni se si ndërtohet një

barometër me mjetet përkatëse: https://www.youtube.com/watch?v=ah8F-xmvB2kA/1C. Për ndërtimin e fl ugerit (instrumenti që mat drejtimin e erës), veproni si më poshtë

(fi g. C/1):1. 1. Priteni pipëzën në mënyrë të tërthortë në të dyja anët, deri në 2 cm gjatësi.2. Vizatoni në një letër të bardhë dy forma si në fi gurë dhe pritini ato. Ngjitini format

nëpër prerjet e pjesëve anësore të pipëzës plastike.3. Me anë të një gjilpëre me kokë, bashkoni mesin e pipëzës plastike me gomën e lapsit.

Sigurohuni që pipëza plastike të rrotullohet lirshëm (fi g. C/2).4. Ngjiteni me plastelinë pjesën tjetër të lapsit, të vendosur vertikalisht me pjatën.5. Shkruani mbi pjatë anët e horizontit: V (veriu), J (jugu), L (lindja), P (perëndimi).6. Vendoseni fl ugerin në një mjedis të hapur, për të parë se nga cili drejtim fryn era (nëse fl ugeri tregon veriun, atëherë era vjen nga veriu).

D. Për ndërtimin e anemometrit (instrumenti që mat shpejtësinë e erës) veproni si më poshtë:

1. Merrni katër gota plastike dhe në secilën prej tyre hapni nga një brimë. Brima duhet të bëhet rreth 1.5 cm poshtë buzëve të gotës.

2. Merrni edhe një gotë tjetër dhe hapni në të dy brima (rreth 1.5 cm poshtë buzëve të saj) përballë njëra-tjetrës. Më pas, bëni edhe dy brima të tjera përballë njëra-tjetrës (secila 1 cm poshtë buzëve të gotës). Hapni edhe një brimë në fundin e gotës (në qendër), nëpër të cilën lapsi të kalojë lirisht (fi g. D/1 dhe D/2).

3. Futini pipëzat plastike nëpër brimat e bëra, ashtu si në fi gurat D/2 dhe D/3.4. Sigurohuni që gryka e secilës gotë të ndjekë fundin e gotës përbri. Çdonjëra nga katër

gotat duhet të qëndrojë në pozicion anësor, si në fi gurën D/3.5. Futeni lapsin nga pjesa e gomës përmes fundit të gotës së pestë. Në vazhdim, vendos-

eni gjilpërën me kokë në mënyrë të tillë që të bashkojë dy pipëza plastike (diagonale me njëra-tjetrën) me gomën e lapsit.


94

6. Përdorim shenjuesin për të vënë një shenjë (p.sh. një X të madh) në fundin e njërës prej gotave anësore (fi g. D/3).

7. Anemometri juaj është gati për t’u përdorur. Vendoseni në një vend të hapur, ku fryn erë.

8. Shikoni gotën e shënuar me X në fund të saj teksa rrotullohet. Numëroni sa herë rrotullohet kjo gotë brenda 10 sekondave dhe përdorni tabelën e mëposhtme për të vlerësuar shpejtësinë e erës.

Rrotullimet

në 10 se-

konda 2-4

5-7

8-9

10-1

2

13-1

5

16-1

8

19-2

1

22-2

3

24-2

6

27-2

9

30-3

2

33-3

5

36-3

7

38-4

0

41-4

3

44-4

6

47-4

9

50-5

1

52-5

4

55-5

7

Shpejtësia e

erës në kilo-

metra për

orë (km/h)

2 3 5 6 8 10 11 13 14 16 18 19 21 23 24 26 27 29 31 32

E. Për ndërtimin e higrometrit (instrumenti që mat lagështirën e ajrit) veproni në këtë mënyrë:

1. Vizatoni në një karton të hollë një shigjetë me përmasa 12.5 cm x 2.5 cm dhe priteni më pas me gërshërë.

2. Ngjitni copën e kartonit të trashë mbi sipërfaqen e dërrasës.3. Fiksoni me një gjilpërë me kokë shigjetën mbi kartonin e trashë.4. Njërën anë të fi jeve të fl okut (të bashkuara si tufë) ngjiteni me qendrën e shigjetës,

ndërsa anën tjetër, me kartonin e trashë si në fi g. E.5. Vendoseni higrometrin jashtë. Shënoni në karton pozicionet e shigjetës dhe shkruani

sipas rastit: “mot i lagësht” ose “mot i thatë” (me anë të shenjave konvencionale).Prova Në ditë me ajër të lagësht, fi ja e fl okut e thith lagështinë, si rrjedhojë, ajo zgjatet dhe

shigjeta do të shkojë më poshtë. Ndërsa nëditë të thata, kur fi ja e fl okut thahet dhe bëhet më e shkurtër, shigjeta do të shkojë më sipër.F. Për ndërtimin e pluviometrit (instrumenti që mat sasinë e reshjeve), veproni si më

poshtë (fi g. F):1. Priteni grykën e shishes plastike dylitërshe dhe kthejeni përmbys brenda pjesës tjetër,

që të shërbejë si hinkë.2. Ngjitini bashkë të dyja pjesët në vendin ku takohen.3. Duke përdorur vizoren dhe shenjuesin, në anë të shishes, në të gjithë gjatësinë e saj

ndërtoni një vijë të ndarë në centimetra.4. Në ditët me shi, vendoseni jashtë pluviometrin që ndërtuat. Pas shiut do të shikoni se

sa ujë është mbledhur aty. Që shishja të mos bjerë gjatë matjes së sasisë së reshjeve në një mjedis të hapur, hidhni disa gurë ose rërë në fund të saj.

5. Ndërtoni një tabelë, ku të shënoni sasinë e reshjeve të rëna gjatë një jave.

Gjeografi a 7

95

Punë Praktike 2.2

▪ Tema: Parashikimi i motit përmes leximit të hartave sinoptikedhe përdorimit të instrumenteve të thjeshta

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• përdor dhe lexon harta të ndryshme sinoptike;• parashikon dinamikën e motit përmes krahasimit të hartave sinoptike;• përdor instrumentet që ka përgatitur vetë, për të matur elementet e motit;• vëzhgon dhe interpreton të dhënat e regjistruara prej këtyre instrumenteve;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.

Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:45 minuta; në klasë.

Materialet burimore:Harta të ndryshme sinoptike, teksti mësimor i Gjeografi së 7, rubrika e parashikimit të

motit në stacione të ndryshme televizive, interneti.

Mjetet e punës:Harta të ndryshme sinoptike, të siguruara përmes internetit ose prej mësueses, teksti mësi-

mor, laps/ stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4, tabak kartoni, lapsa me ngjyra/lapustila, instru-mentet e matjeve të elementeve të motit, të përgatitura prej nxënësit/es (termometri, baro-metri, higrometri, pluviometri, anemometri dhe fl ugeri).

Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktikeA. Lexoni hartën sinoptike të Evropës, të paraqitur në faqen pasuese (ose harta të tjera

sinoptike, të siguruara nga interneti), duke përshkruar:• Vlerat e trysnisë atmosferike në kontinentin tonë, në momentin e matjes së tyre (du-

het të keni parasysh që vlerat e trysnisë atmosferike ndryshojnë në varësi të temper-aturës së ajrit).

• Numrin e qendrave atmosferike me trysni më të lartë dhe atyre me trysni më të ulët, llojin e masave ajrore dhe të fronteve atmosferike që janë formuar (shënim: kur një


96

masë ajrore e ngrohtë lëviz drejt një mase ajrore të ftohtë, formon frontin e ngrohtë, dhe anasjelltas).

• Drejtimin e erës (duke pasur parasysh që era lëviz nga një vend me trysni të lartë dre-jt një vendi me trysni të ulët);

Llojet e reshjeve që sjellin këto masa ajrore të paraqitura në hartë.B. Nxirrni përfundimet mbi veçoritë që paraqet moti në këtë moment fotografi mi në hartë,

duke i shënuar ato në fl etore/fl etë formati A-4. Diskutoni me të tjerët mbi punën e përgatitur.C. Nëse keni siguruar nga interneti harta sinoptike që paraqesin motin për disa ditë rresht,

vëzhgoni se si ndryshojnë elementet e tij nga njëra hartë në tjetrën. Mbi bazën e ndryshimeve që dalloni, mund të bëni parashikimin e motit për ditët në vazhdim.

D. Për të paraqitur dhe parashikuar motin në vendbanimin tuaj, shfrytëzoni të dhënat e regjistruara prej instrumenteve që keni përgatitur mbi temperaturën, trysninë atmosferike, lagështinë e ajrit, sasinë e reshjeve, shpejtësinë dhe drejtimin e erës. Mbi bazën e këtyre të dhënave, vizatoni me lapsa me ngjyra gjendjen e elementeve të motit (duke përdorur shenjat konvencionale) për ditët që keni përzgjedhur të analizoni dhe më pas prezantojeni punën tuaj (si në fi gurën përbri).

Diskutoni me njëri-tjetrin mbi përfundimet e arritura.

Gjeografi a 7

97

Tema mësimore: II.6 Klima


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.6 Klima



• Shpreh mendimin e vet mbi klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve etj dhe mbi faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;



• Përdor analizën për të shpjeguar marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të kuptuar klimën si ndryshim afatgjatë i këtyre treguesve.


• Nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit, shfrytëzon të dhënat për të përshkruar klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve;

Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;



5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme)







98



Nxënësi/ja përshkuan elementet e klimës si një ndryshim afatgjatë.


Nxënësi/ja vlerëson marrëdhënien ndërmjet të dhënave të temperaturës ditore, shtypjes atmosferike dhe lagështirës relative për të dalluar klimën.


Nxënësi/ja përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të temperaturës, reshjeve; Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan klimën si rezultat i modeleve afatgjatë të tem-peraturës, reshjeve; Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;

Fjalët kyçe: klimë, gjerësi gjeo-grafi ke, qarkullimi i masave ajrore, reliev.






Në glob ka larmi klimash.

Disa faktorë që ndikojnë në limën e vendit tonë.





Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.6 në tekst – “Kli-ma e vendit tonë ka tipare të ndryshme nga ajo e shumë vendeve të tjera, që ndodhen pranë apo larg nesh (risjellim në vëmendje se çfarë veçorish ka klima e Shqipërisë dhe e vendbanimit tonë). Si mendoni, cilët mund të jenë faktorët që ndikojnë në klimën e një vendi?“


Gjeografi a 7

99



Mësuesi/ja vazhdon: Mesatarja e të gjitha kushteve të motit të një vendi (tem-peraturës, trysnisë atmosferike, lagështirës, ditëve me diell etj.) për një peri-udhë afatgjatë (30-vjeçare) quhet klimë. Ajo, në dallim nga moti, është më e qëndrueshme. Nëse elementet e motit në një vend të caktuar të globit mund të ndryshojnë në çdo kohë, klima atje ka pothuajse të njëjtat tipare për periudha të gjata kohore.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 13 dhe të përshkruajnë se si ndryshojnë el-ementet e klimës sipas gjerësive gjeografi ke.

Në vazhdim fton nxënësit/et të përshkruajnë përmbajtjen e fi gurave 14 dhe 15. Në vazhdim nxit përgjigjet e nxënësve: Përshkruaj se si ndikon relievi në klimën e vendit ku ti jeton.


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”.





Tema mësimore: II.7 Klima (vazhdim)


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore:II.6 Klima (vazhdim)


• Shpreh mendimin e vet mbi faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;



100


• Përdor analizën për të kuptuar klimën si ndryshim afatgjatë i këtyre treguesve.


• Identifi kon: - faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;











Nxënësi/ja rendit faktorët që ndikojnë mbi klimë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna për llojet e klimave në botë.


Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në formimin e klimës;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në formimin e klimës.

Fjalët kyçe: afërsia me sipërfaqet ujo-re, rrymat oqeanike e detare, bimësia, veprimtaria njerëzore.






Në glob ka larmi klimash.

Disa faktorë që ndikojnë në limën e vendit tonë.

Gjeografi a 7

101






Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.7 në tekst – “Në mësimin e mëparshëm, trajtuam disa prej faktorëve që ndikojnë mbi klimën e një vendi. Përveç tyre, mësuam që mbi klimë ndikojnë edhe rrymat oqeanike/detare, afërsia me sipërfaqet ujore, bimësia, veprimtaria njerëzore. Si mendo-ni, cili prej këtyre faktorëve ndikon më tepër në klimën e vendit tonë? Po në klimën e vendbanimit tuaj?



Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë me radhë faktorët e tjerë që ndikojnë mbi klimë. Nxënësit përshkruajnë fi g 16. Më pas ajo orienton nxënësit që bazuar në hartën e zonave klimatike të: a) evidentojnë llojet e klimave në brigjet e kontinenteve dhe në brendësi të tyre, në Ekuator, në gjerësitë mesatare, në gjerësitë polare, si dhe në zonat malore dhe të vrojtojnë gjithashtu klimat në Gadishullin Skandi-nav.

b) të rendisin faktorët që ndikojnë në shumëllojshmërinë e klimave në botë.

Ajo fton nxënësit/et të lexojnë në tekst rëndësinë e klimës dhe të sjellin shem-buj të tyre për ilustrim.


Nxënësit/et punojnë dhe diskutojnë në grup ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”.






102

Tema mësimore: II.8 Njeriu dhe ndryshimet klimatike


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II: Proceset dhedukuritë natyrore në Tokë

Tema mësimore: II.8 Njeriu dhe ndryshimet klimatike


• Shpreh mendimin e vet mbi rolin e veprimtarisë njerëzore mbi klimë (p.sh. shtimi i gazeve serë);



• Përdor argumente për të evidentuar rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi).


• Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë).










Nxënësi/ja bën dallimin midis efektit serë natyral dhe atij të shtuar prej veprimtarisë njerëzore,


Nxënësi/ja mbledh të dhëna për ndryshimet klimatike që po ndodhin në planet dhe pasojat që rrje-dhin prej tyre.

Gjeografi a 7

103


Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi ) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serrë).

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e proceseve dhe modeleve të klimës për jetën dhe proceset në Tokë (p.sh., thatësira, turizmi) dhe rolin e veprimtarisë njerëzore (p.sh. shtimi i gazeve serë). Evidenton pasojat që rrjedhin prej ndryshimeve kli-matike.

Fjalët kyçe: efekti serrë, ngrohja globale, pasojat e tyre.






Ndryshimet që po ndodhin në klimë





Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.8 në tekst – “Risjellim në vëmendje çfarë kemi mësuar mbi rëndësinë e atmosferës. Në Tokë do të kishte diferenca të mëdha midis tem-peraturave të ditës dhe të natës, nëse nuk do të ishte atmosfera. Ajo e mban nxehtësinë konstante, duke e qarkulluar atë nga njëri vend te tjetri. Disa shtresa të saj veprojnë si një fi ltër për rrezet diel-lore. Cilat janë këto shtresa? Si dhe sa ndikon rrezatimi diellor mbi klimë? Po klima si ndikon mbi jetën tonë?”



104



Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë efektin serë natyral të atmosferës së planetit dhe atë shtuar prej veprimtarisë njerëzore. Kështu mësuesja sqaron: Elemente përbërëse si dioksidi i karbonit, avujt e ujit e disa gaze të tjerë, edhe pse zënë përqindje shumë të vogël në atmosferë, luajnë rol shumë të rëndësishëm për temperaturat e ajrit, pra për klimën e planetit tonë. Ata lejojnë të mbërrijë në Tokë rrezatimi diellor dhe mbajnë në atmosferën pranë sipërfaqes së saj rreza-timin tokësor. Ky proces quhet efekti serë dhe është një proces vetërregullues i atmosferës. Nëse nuk do të ndodhte, temperatura mesatare vjetore e ajrit do të ishte me vlera negative. Gjatë shekullit të fundit, përmes aktivitetit të tij, nje-riu e ka rritur ndjeshëm efektin serrë, sepse ka shtuar përqindjen e dioksidit të karbonit, pluhurave, avujve të ujit dhe të gazeve të dëmshme në atmosferë. Kjo ka ndodhur prej rritjes së përdorimit të lëndëve djegëse (nafta, gazi, qymyri), pakësimit të sipërfaqeve pyjore, shtimit të erozionit të tokave, përdorimit pa kriter të kimikateve në bujqësi etj. Çlirimi me shumicë i gazeve serrë ka rritur përqendrimin e tyre në atmosferë dhe për rrjedhojë, përherë e më shumë po ndikon në rritjen e vazhdueshme të temperaturës mesatare globale të ajrit, pra në ngrohjen globale.

Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 18.

Në vazhdim ftohen nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 19 a/b/c/d/e/ dhe bashkë me mësuesin/en trajtojnë pasojat e ndryshimeve klimatike.

Fton nxënësit/et të sjellin shembuj nga e përditshmja e tyre.


Nxënësit/et sjellin shembuj të ndryshimeve klimatike që vënë re në të përditsh-men e tyre. Në vazhdim punojnë me ushtrimet 1,2,3 tek rubrika “Radha jote”. Jepet si detyrë për në shtëpi ushtrimi 4 (me qëllimin që përgjigjet e dhëna në klasë, t’i detajojnë më tepër duke i konsultuar edhe me prindërit)





Gjeografi a 7

105

Tema mësimore: II.9 Zonat klimatike


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II:Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë

Tema mësimore:II.9 Zonat klimatike


• Shpreh mendimin e vet mbi veçoritë e zonave kryesore klimatike në botë;

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime.


• Përdor krahasimin për të identifi kuar zonat kryesore klimatike në botë.


• Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.










Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna për zonat kryesore klimatike në botë dhe vlerëson ndryshimet midis tyre.


Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në botë.


106

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon zonat kryesore klimatike në hartë.

Fjalët kyçe: klima e zonës së nxe-htë, klima e zonave mesatare klima e zonave të ftohta





Nxënësit dinë:

Që klima ndryshon nga ekuatori në pole;

Q në Tokë formohen brezat e nxehtësisë.






Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.9 në tekst – “Siç e dimë, rrezatimi diellor shpërndahet në mënyrë të pabarabartë mbi sipërfaqen e Tokës. Kjo bën që në planetin tonë të formohen brezat (zonat) e nxehtësisë. Cilët janë ata? Sipas jush, çfarë klime kanë?”



Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë zonat klimatike që formohen në planetin tonë. Kështu mësuesja sqaron: Secila prej zonave të nxehtësisë ka veçoritë e veta klimatike. Kështu, duke shkuar nga Ekuatori në pole, dallojmë llojet e klimave të mëposhtme. Klima e zonës së nxehtë, e cila shtrihet midis Tropikut të Veriut dhe Tropikut të Jugut, përfshin klimën ekuatoriale dhe klimën tropikale. Vendet që ndodhen në të dyja anët e Ekuatorit kanë klimë ekuatoriale. Për shkak të sa-sisë së njëjtë të rrezatimit diellor që marrin gjatë gjithë vitit, ato kanë vetëm një stinë, e cila karakterizohet nga temperatura të larta deri në mesditë dhe reshje të shumta çdo pasdite. Duke u larguar nga Ekuatori drejt tropikëve, të gjitha vendet kanë klimë tropikale, në të cilën dallohen dy stinë. Pranë tropikëve, për shkak të masave ajrore të thata dhe mungesës së reshjeve, në brendësi të konti-nenteve janë formuar sipërfaqe të mëdha shkretinore.

Fton nxënësit të shohin fi gurat 20 dhe 21, dhe të përshkruajnë mjediset që kri-johen në kushtet e klimës ekuatoriale dhe asaj tropikale.

Gjeografi a 7

107


Në vazhdim mësuesi/ja trajton veçoritë e zonës klimatike mesatare: Klima e zonave mesatare, të cilat shtrihen midis tropikëve dhe rrathëve polarë në të dyja hemisferat, përfshin: klimën mesatare oqeanike, klimën mesatare konti-nentale dhe klimën subtropikale (ku bën pjesë klima mesdhetare, që ka edhe vendi ynë). Në këtë zonë dallohen të katërta stinët e vitit. Vendet me klimë me-satare oqeanike kanë verë të ngrohtë e të thatë dhe dimër të ftohtë e të lagësht. Vendet me klimë mesatare kontinentale karakterizohen nga diferenca të mëdha të temperaturës dhe sasi jo të mëdha. Klima e zonave të ftohta ose polare, që shtrihen midis rrathëve polarë dhe poleve në të dyja hemisferat, karakterizohet nga

temperatura shumë të ulëta (temperatura mesatare është gjithmonë nën 00), reshje në formë bore, akuj të përhershëm dhe erëra të forta. Në këto zona dallo-hen dy stinë.

Në vazhdim, fton nxënësit të përshkruajnë fi gurat 22, 23 dhe të përshkruajnë mjedisin që krijohet në kushtet e klimës

mesatare mesdhetare dhe klimës polare.


Në vazhdim plotësojnë ushtrimin 1 të rubrikës “Radha jote”. Mësuesja ndih-mon nxënësit të japin përgjigjet e duhura për ushtrimin 2.





Punë Praktike 2.3

▪ Tema: Përcaktimi i disa veçorive që kanë klimat sipas zonave tënxehtësisë. Ndërtimi dhe interpretimi i grafi këve klimatikë për vende të ndryshme në to (2 orë)

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• përdor dhe plotëson harta të ndryshme, ku paraqiten zonat klimatike të botës;• ndërton dhe krahason grafi kë klimatikë për zona të ndryshme;• interpreton ndryshimet e temperaturës dhe reshjeve në grafi kët që prezantojnë klimën


108

e zonave të ndryshme, duke i parë të lidhura me faktorët që ndikojnë;• ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale.• demonstron bashkëpunim gjatë punës në grup.

Koha dhe vendi i zhvillimit të punës praktike:90 minuta (dy orë mësimore); në klasë.

Materialet burimore:Harta klimatike e botës, teksti mësimor i Gjeografi së 7, enciklopedi, atlasi gjeografi k,

interneti.

Mjetet e punës:Harta klimatike e botës, teksti mësimor, laps/stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4, lapsa me

ngjyra/lapustila.

Metodologjia që do të përdoret:Punë individuale.

Puna përgatitore:Për realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në të dhënat e tabelave 1, 2 dhe në

hartën që paraqet zonat e nxehtësisë.

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Ndërtoni grafi kët me të dhënat e tabelave 1 dhe 2, që paraqesin vlerat mesatare të

temperaturave dhe sasinë mesatare të reshjeve të çdo muaji, për vende që ndodhen në breza klimatikë të ndryshëm. Ndërtoni në të njëjtin grafi k kurbat e vlerave të temper-aturës dhe të reshjeve të një vendi në gjithë muajt e vitit. Përsëriteni këtë për të gjitha vendet e treguara në tabelë.

Sasia mesatare e reshjeve sipas muajve (në mm) për disa stacione meteorologjike

Vendet/Muajt

Jana

r

Shku

rt

Mar

s

Prill

Maj

Qer

shor

Kor

rik

Gus

ht

Shta

tor

Teto

r

Nën

tor

Dhj

etor

Londër 70 90 110 85 50 40 45 78 80 107 113 65

Republika e Kongos 154 140 162 201 174 77 29 129 226 253 195 128

Gjeografi a 7

109

Algjeria 116 76 57 65 36 14 2 4 27 84 93 117

Irkutsk (Rusi) 12.4 8.5 10.8 18.9 32.9 61.9 120.1 82.6 50.2 29.9 18.3 19.2

Antarktida 50 40 70 50 8 7 15 20 18 110 100 50

Shqipëria 132 120 100 87 99 60 28 39 73 157 152 142

Sudan 15 30 70 100 150 170 110 70 15 710 0 0

Vëzhgoni dhe mbani shënime për secilin stacion meteorologjik, duke evidentuar se në cilët muaj paraqiten vlerat më të larta dhe më të ulëta të temperaturës, si dhe sasitë më të mëdha dhe më të vogla të reshjeve përgjatë vitit.

• Gjeni në hartën e botës, të ekspozuar në klasë, pozitën gjeografi ke të secilit vend që ndodhet në tabelat 1 dhe 2. Përmes një shenje dalluese, përcaktoni vendndodhjen e secilit prej këtyre vendeve në hartën klimatike (skicë) të tekstit;

• Përcaktoni se çfarë klime ka secili prej këtyre vendeve (bazuar në vlerat e temper-aturave, sasinë e reshjeve dhe në ecurinë e tyre përgjatë vitit).

• Interpretoni ndryshimet që vihen re në vlerat e temperaturave dhe në sasinë e reshjeve në secilin prej grafi këve, duke i lidhur ato me faktorët që ndikojnë.

• Plotësoni në hartën skicë tipat e klimave dhe evidentoni në hapësirat e lëna bosh veçoritë që ka secila prej tyre. Vendosni në hartë edhe vlerat e gjerësive gjeografi ke të kufi jve ndarës midis brezave të nxehtësisë.

• Ndani me të tjerët përfundimet dhe njohuritë e përftuara nga vëzhgimet individuale

Nëntematika II Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë

▪ Përsëritje II Tema Atmosfera

1. E vërtetë apo e gabuar?

• Mbështjellja ujore e Tokës quhet atmosferë. V G• Rrezatimi diellor është burimi i jetës në Tokë. V G• Grimcat e pluhurit në atmosferë janë elemente të gazta. V G• Ajri pranë sipërfaqes së Tokës ngrohet nga rrezatimi tokësor. V G• Kur moti është i kthjellët dhe pa re, sasia e rrezatimit diellor që vjen në Tokë është

më e madhe. V G


110

2. Përcakto:a) në grafi kun 1, se sa për qind zë secili element nëpërbërjen e atmosferës dhe përshkruaj rolin e tyre;b) në fi gurën 2, se cilat janë shtresat që përbëjnëatmosferën dhe përshkruaj veçoritë e tyre.

3. Diskuto mbi pyetjet:a. Pse ka rëndësi prania e atmosferës?b. Cilët janë faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e nxehtësisë në planet?c. Ku ndryshon rrezatimi diellor nga rrezatimi tokësor?d. Përse është i rëndësishëm rrezatimi diellor?e. Cilat janë pasojat që vijnë nga shpërndarja e pabarabartë e nxehtësisë?f. Pse ka rëndësi shqyrtimi i elementeve të motit dhe parashikimi i tij?g. Si ndryshojnë elementet e motit?h. Cilët janë faktorët që ndikojnë mbi klimën?i. Ku qëndron dallimi midis motit dhe klimës?j. Çfarë pasojash sjellin në jetën tonë dhe në planet ndryshimet klimatike?

4. Argumento se ku ndryshon “efekti serrë” natyral i atmosferës së Tokës nga ajo që po ndodh gjatë këtij shekulli prej rritjes së aktivitetit njerëzor.

5. Përcakto në hartën klimatike të botës (të ekspozuar në klasë), brezat e nxehtësisë dhe klimat e tyre.

Përshkruaj veçoritë që kanë klimat që formohen në secilin prej këtyre brezave.

6. Lidh me shigjetë alternativat e duhura.

1. Shtimi i gazeve serrë2. Klima3. Ngrohja e pabarabartë e Tokës4. Moti

a) është gjendja e atmosferës në një çast të dhënë, në një vend të caktuar.

b) krijon brezat e nxehtësisë.c) është mesatarja e vlerave të temperaturës,

trysnisë atmosferike, lagështirës, ditëve me diell etj., për një periudhë afatgjatë.

d) sjell ngrohjen globale.

Gjeografi a 7

111

Testim 2 Atmosfera(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)

Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tek-stit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.

Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.

Projekt (ora e parë)

▪ Tema: Çështjet mjedisore të ujërave pranë vendbanimit tim

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,

liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit të tij;• hulumton mbi një çështje mjedisore që lidhet me ujërat në zonën e tij dhe identifi kon

problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• identifi kon disa zgjidhje të mundshme;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin e punës idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-

meve të tilla.


112

Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara një vit më

parë për realizimin e projektit të Gjeografi së 6; vëzhgime të nxënësve në terren; biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të siguruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, media dhe shtypi;

Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe, hulumtim, intervista, anketim, diskutim, analizë, prezantim, shkëmbim

opinionesh.

Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara informacione nga shtypi i shkruar, kompjuter, vid-

eoprojektor, tabelëprezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, fotografi të ndryshme, skica/vizatime, makete

të ndërtuara nganxënësit etj.

Udhëzimet për realizimin e projektit:• diskutohet mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë:

lumi, liqeni, hapësira bregdetare, burimet ujore pranë vendbanimit tënd; prezantohen këto potenciale me anë të albumeve, fl etëpalosjeve, eseve, materialeve të përgatitura me PowerPoint, apo dhe në formë maketi, videoje;

• hulumtohet mbi një ose disa çështje mjedisore që lidhen me ujërat e zonës ku banon;• identifi kohet problemi dhe paraqitet në klasë;• përcaktohen faktorët e mundshëm që kanë shkaktuar ose vazhdojnë të shkaktojnë

këtë problematikë mjedisore;• ofrohen zgjidhje për minimizimin e problemit;• vlerësohen përfi timet dhe rreziqet që vijnë prej zgjidhjeve të mundshme;• përgatiten fl etëpalosje ose postera, në të cilat paraqitet problematika mjedisore,

shkalla e ndërhyrjes së shtetit dhe komunitetit për përmirësimin e gjendjes, si dhe rrugët e zgjidhjes. Këto fl etëpalosje mund të shërbejnë në veprimtari të ndryshme, të organizuara nga shkolla për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit.

Gjeografi a 7

113

Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së parë të projektit:

Ndahen nxënësit në grupe, me nga katër anëtarë secili;• Njihen nxënësit me përmbajtjen e projektit, burimet e informacionit dhe me mënyrat

si punohet me to. Nxënësit japin idetë e tyre.• Mësuesi/ja jep sugjerime mbi shpërndarjen e punës brenda grupit.• Nxënësit/et ndajnë rolet brenda grupit.

ShënimNë përfundim të projektit (në orën e katërt të planifi kuar) do të bëhet prezantimi i punës

së kryer. Deri në fazën e prezantimit, gjatë orës së dytë dhe të tretë të projektit nxënësit mund t’i referohen rubrikës “Udhëzimet për realizimin e projektit”, paraqitur më sipër.

Tema mësimore: II.10 Cikli i ujit


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore:II.10 Cikli i ujit



• Shpreh mendimin e vet mbi lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje, komente, sqarime.


• Përdor shembuj për të interpretuar cilin e ujit në atmosferë;


• Nxënësi/ja interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën.






114






Nxënësi/ja vëzhgon lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën;


Nxënësi/ja mbledh të dhëna se si ndodh cikli i ujit në atmosferë;


Nxënësi/ja përkufi zon kuptimin mbi hidrosferën si dhe interpreton lidhjen midis saj dhe litosferës, atmosferës, biosferës;Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja interpreton lidhjen e hidrosferës me litosferën, atmosferën, biosferën si dhe ciklin e ujit në planet;

Fjalët kyçe: hidrosferë, cikli i ujit





Nxënësit dinë:

Disa prej pjesëve që përfshihen në konceptin hidrosferë;

Që rrezatimi diellor është burimi i energjisë për çdo gjë në Tokë.






Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.10 në tekst – “Në mësimin e parë të Gjeografi së 7 mësuam se në planetin tonë, uji është i pran-ishëm në të gjitha format e tij, për shkak të atmosferës dhe distancës Tokë-Diell. Si mendoni, a mund të shterojë uji ndonjëherë? Jepni disa shembuj.”


Gjeografi a 7

115



Mësuesi/ja vazhdon të trajtojë kuptimin mbi hidrosferën. Kështu, ai/ajo sqaron: Mbështjellja ujore e planetit tonë quhet hidrosferë. 97% e saj është ujë i kripur dhe gjendet në formën e deteve dhe oqeaneve, ndërsa 3% është ujë i ëmbël dhe gjendet në liqene, lumenj, përrenj, ujëra nëntokësore, burime, si dhe në formën e borës e të akullnajave.

Në vazhdim, mësuesi/ja fi llon të trajtojë ciklin e ujit: Në planetin tonë, uji është gjithmonë në lëvizje, duke ndryshuar si rrjedhojë edhe gjendjet e tij (të lëngët, të gaztë dhe të ngurtë). Ai lëviz nga hidrosfera në atmosferë, litosferë dhe në biosferë, duke krijuar edhe lidhje midis këtyre mbështjelljeve.

Në vazhdim, bazuar në fi gurat 24, 25 mësuesi/ja fton nxënësit të përshkruajnë me fjalët e tyre, format në të cilat gjendet uji në secilën prej mbështjelljeve gje-ografi ke të planetit dhe ciklin e ujit në planet.


Në vazhdim nxënësit/et plotësojnë ushtrimin 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura




Tema mësimore: II.11 Veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.11 Veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve


• Shpreh mendimin e vet mbi veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia);

• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth kësaj tematike që trajtohet duke bërë pyetje dhe sqarime.


116

2. Kompetenca e të menduarit (Nxënësi/ja mendon në mënyrë krijuese,)

• Përdor shembuj për të identifi kuar veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve.

3. Kompetenca e të nxënit (Nxënësi/ja mëson për të nxënë,)

• Nxënësi/ja identifi kon se si ndryshojnë temperatura e kripësia (dendësia) e ujit të deteve/oqeaneve, sipas gjerësive gjeografi ke.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët, për realizimin e punës në grup.









Nxënësi/ja vëzhgon lidhjen midis veçorive të ujit të deteve dhe oqeaneve dhe gjerësive gjeografi ke.


Përmes hartave nxënësi/ja mbledh të dhëna se si ndodhin këto ndryshime.


Nxënësi/ja identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temperatura, kripësia, dendësia) dhe ndryshimet e tyre në oqeanin botëror.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon veçoritë e ujit të deteve dhe oqeaneve (temper-atura, kripësia, dendësia).

Fjalët kyçe: kripësia e ujërave oqean-ike/detare, dendësia dhe temperature e tyre.





Nxënësit dinë:

Që ujërat detarë/oqeanikë ndryshon temperatura dhe kripësia.

Gjeografi a 7

117






Mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.11 në tekst – “Plotësojmë në hartën skicë të mëposhtme oqeanet e botës dhe përshkruajmë se midis cilave kontinente ndodhen. Siç e shohim, ato duken si një tërësi ujore që rrethon kontinentet. Si mendoni, a kanë të gjitha oqeanet të njëjtën kripësi, dendësi dhe temperaturë të ujit?”

Nxënësit/et plotësojnë hartën dhe përshkruajnë...


Mësuesi/ja fton nxënësit/et të lexojnë informacionin e tekstit. Më pas së bash-ku me ta, bazuar edhe në fi gurat 26, 27 vazhdon të trajtojë veçoritë e ujërave oqeanikë e detarë: Planeti ynë quhet ndryshe edhe “planeti blu”, sepse rreth 71% të sipërfaqes së tij e përbëjnë oqeanet, pjesë e së cilave janë detet. Sipër-faqja ujore është më e madhe në Hemisferën Jugore, ku shkon deri në 81%, krahasuar me Hemisferën Veriore, në të cilën oqeanet dhe detet zënë 61% të sipërfaqes. Thellësia mesatare e oqeaneve shkon në 3800 m…


Në vazhdim nxënësit/et diskutojnë mbi ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”.






118

Tema mësimore: II.12 Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.12 Lëvizjet e ujërave oqeanike. Valët detare


• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët rreth dallimit ndërmjet lëviz-jeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi valët detare, duke përdorur gju-hën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e valëve detare, duke e ilustruar me shembuj konkretë.


• Përdor fi gura dhe makete të ndryshme për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve.

• Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga teksti shkollor, për të plotësuar detyrat e dhëna në grup.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët për realizimin e detyrave dhe të diskutimeve, në klasë.




• Kontribuon në rritjen e cilësisë së diskutimit/detyrave të dhëna në grup.



Gjeografi a 7

119



Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë mbi valët detare dhe elementet e valës;


Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve në madhësinë e valëve që formohen.


Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe fak-torëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat; evidenton llojet e valëve sipas origjinës dhe elementet e saj.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi, bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat. Evidenton llojet dhe elementet e valëve.

Fjalët kyçe: valë detare, cunam, kreshtë, bazë, gjatësi e valës, lartësi e valës, tallaz.






Uji detar vazhdimisht është në lëvizje;






Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën e paraqitur në rubrikën “diskutojmë” dhe të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: Gjatë pushimeve në bregdet, kemi vënë re se deti herë është i qetë e herë me dallgëzime të vogla ose të mëdha. Në fi gurën e mëposhtme, deti paraqitet i dallgëzuar. Si mendoni, nga se formohen këto dallgëzime?”

Nxënësit/et të diskutojnë..


120



Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat e oqeaneve dhe të deteve janë gjithmonë në lëviz-je. Në sipërfaqe, lëvizjet janë në formën e valëve, ndërsa më në brendësi, në formën e rrymave detare ose oqeanike. Po kështu, çdo 24 orë uji i deteve dhe oqeaneve përparon dhe tërhiqet nga toka në mënyrë periodike, në formën e baticës dhe zbaticës. Të gjitha këto lëvizje të ujërave shkaktohen nga veprimi i disa faktorëve, të cilët do t’i trajtojmë në vazhdimësi.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurat 28 e 29 dhe ndërkohë mësuesi/ja trajton së bashku me nxënësit/et llojet e valëve dhe elementet e tyre: Vala është një nga lëvizjet e dukshme të ujërave oqeanike ose detare. Shkaku më i

zakonshëm i formimit të saj është era, që fryn mbi sipërfaqen e ujit. Në varë-si të forcës së erës ndryshon edhe madhësia e valës, e cila varion që nga valëzimet e ulëta e deri tek ato më të larta (12 m lartësi). Pika më e lartë e një vale është kreshta, ndërsa pika më e ulët e saj është baza. Distanca vertikale ndërmjet kreshtës dhe bazës quhet lartësi e valës, kurse largësia horizon-tale nga njëra kreshtë në tjetrën ose nga njëra bazë në tjetrën, quhet gjatësi e valës…


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”.



Vlerësimi i nx-ënësit/es


Gjeografi a 7

121

Tema mësimore: II.13 Baticë-zbaticat


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.13Baticë-zbaticat




• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi baticë-zbaticat, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e baticë-zbaticave, duke e ilustruar me shembuj konkretë.






5. Kompetenca personale (Nxënësi/ja bën jetë të shëndetshme)







122


Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë në formimin e baticë-zbaticave;


Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve në madhësinë e baticë-zbaticave që formohen.


Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet valëve dhe baticë-zbaticave, si dhe faktorëve që ndikojnë në formimin e tyre.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet valëve dhe baticë-zbaticave, si dhe faktorëve që ndikojnë në formimin e tyre. Evidenton llojet e baticave.

Fjalët kyçe: baticë; zbaticë



Metodologjia/teknikat e përdorura/ veprimtaritë e nxënësve/eve



Uji detar vazhdimisht është në lëvizje dhe niveli i ujit në bregdet ndryshon disa here gjate ditës;



ër të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.13 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).



Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën e paraqitur në rubrikën “diskuto-jmë” dhe të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: Nëse jemi të vëmendshëm, në ditët e pushimeve mund të vëmë re që gjatë 24 orëve, niveli i ujit në bregun e detit ndryshon. Kjo mund të dallohet qartë, sidomos kur ndodhemi pranë ndon-jë moli apo trampoline.

Gjeografi a 7

123


Në mëngjes herët dhe pasdite, kolonat e molit e të trampolinës dallohen lehtë-sisht, ndërsa në mesditë uji mbulon një pjesë të madhe të tyre. Këtë ndryshim mund ta vëmë re edhe nëse kemi zgjedhur të qëndrojmë nën një çadër pranë bregut. Në mesditë, uji mund të na vijë deri te çadra. A e dini se pse ndodh ky ndryshim i nivelit të ujit në bregdet?

Nxënësit/et të diskutojnë..


Ftohen nxënësit/et të shohin pamjet (a) e (b) të fi gurës 30 dhe ndërkohë mësue-si/ja trajton së bashku me ata/ato formimin e baticë-zbaticave.

Në vazhdim, mësuesi/ja u drejtohet nxënësve/eve: Bazuar në këtë fi gurë: 1. përshkruaj me fjalët e tua ndryshimin që vë re në nivelin e ujit në bregdet gjatë një dite; 2. kujto dhe trego nëse e ke vënë re këtë ndryshim të nivelit të ujit në bregdet gjatë pushimeve. Nxënësit/et diskutojnë, përshkruajnë…

Në vazhdim mësuesja vazhdon: Siç e dimë, baticë-zbatica është ndryshimi cik-lik i nivelit të ujit në bregdet gjatë 24 orëve. Ajo formohet si rezultat i forcës tërheqëse të Hënës ndaj Tokës, forcës tërheqëse të Diellit ndaj Tokës dhe i forcës centrifugale të Tokës (ose kundërvepruese të Tokës ndaj forcës tërheqëse të Hënës). Baticat dhe zbaticat hënore janë dy herë më të mëdha se ato të shkaktuara nga forca tërheqëse e Diellit. Megjithëse Hëna ka përmasa shumë të vogla (krahasuar me Diellin), për shkak të afërsisë së saj me Tokën, forca tërheqëse që ushtron mbi të është tepër e ndjeshme. Disa prej baticave mund të jenë më të mëdha apo më të vogla se ato që ndodhin zakonisht…

Ftohen nxënësit/et të përshkruajnë paraqitjen skematike e baticave më të larta dhe atyre më të ulëta në fi gurën 31.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.






124

Tema mësimore: II.14 Rrymat oqeanike


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.14 Rrymat oqeanike




• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi rrymat oqeanike, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton faktorët që ndikojnë në formimin e rrymave oqeanike, duke e ilustruar me shembuj konkretë.












Gjeografi a 7

125


Nxënësi/ja dallon faktorët që ndikojnë mbi rrymat oqeanike;


Nxënësi/ja vlerëson rolin e faktorëve që ndikojnë në formimin e rrymave oqeanike.


Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat; evidenton llojet e rry-mave që formohen.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja bën dallimin ndërmjet lëvizjeve të ndryshme të ujërave të oqeaneve dhe deteve dhe faktorëve që ndikojnë mbi valët detare, rrymat oqeanike, baticat dhe zbaticat. Evidenton llojet e rrymave oqeanike/detare.

Fjalët kyçe: rrymë e ngrohtë, rrymë e ftohtë.






Rrymat oqeanike ndikojnë në klimë;






Mësuesi/ja fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së rubrikës “disku-tojmë”: “Risjellim në vëmendje informacionet mbi rrugën që përshkon rryma e Golfstrimit dhe për ndikimet e saj në klimën e vendeve pranë të cilave kalon. Përveç kësaj rryme ka edhe shumë të tjera që ndikojnë ndjeshëm në klimën e vendeve të ndryshme. Një pjesë e tyre sjell rritje të temperaturave, ndërsa disa të tjera i ulin ato. Por, pse formohen dhe lëvizin rrymat oqeanike?”

Nxënësit/et të diskutojnë mes tyre.


126



Mësuesi/ja vazhdon: Masat e mëdha ujore, që lëvizin për mijëra kilometra në formën e lumenjve të nënujshëm, nga një gjerësi gjeografi ke në tjetrën, quhen rryma oqeanike. Në varësi të gjerësisë gjeografi ke ku formohen dhe prej nga nisen, ato mund të jenë rryma të ngrohta dhe rryma të ftohta. Këto rryma lëviz-in me një shpejtësi prej 4-5 km në orë dhe mund të përshkojnë deri në 100 km në ditë. Duke qenë se formohen në një gjerësi gjeografi ke dhe depërtojnë në gjerësi të tjera gjeografi ke, veçoritë e rrymave (kripësia, dendësia dhe temper-atura) ndryshojnë nga ato të ujërave përreth tyre.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurat 32 dhe 33 dhe ndërkohë mësuesi/ja trajton së bashku me nxënësit formimin e rrymave oqeanike të lidhura ngushtë me faktorët që ndikojnë mbi to (në formim dhe në shmangie)


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura



Vlerësimi fokusohet në vlerësimin e punës individuale dhe të punës në grup.

Punë praktike 2.4

▪ Tema: Skicimi në hartë i rrugës që ndjekin disa nga rrymatoqeanike dhe evidentimi i rolit të tyre mbi klimën e rajoneveqë përshkojnë

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• skicon në hartën skicë rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike;• qarkon/shënon në hartën skicë shmangien e drejtimit të lëvizjes së disa prej rrymave• oqeanike dhe evidenton se cili është shkaku i shmangies së tyre;• përshkruan rolin e rrymave oqeanike në klimën e rajoneve që përshkojnë;• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.

Gjeografi a 7

127


Materialet burimore:Harta e rrymave oqeanike, teksti mësimor i Gjeografi së 7, enciklopedi, atlasi gjeografi k,

informacionet e grumbulluara më parë nga interneti mbi këto rryma.

Mjetet e punës:Harta skicë e rrymave oqeanike në tekst, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila.

Metodologjia që do të përdoret:Punë individuale; diskutim në grupe.

Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në informacionet e grumbulluara më

parë nga interneti mbi rrymat oqeanike, në dijet e përvetësuara nga teksti mësimor, si dhe në hartën skicë të këtyre rrymave.

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• përcaktoni koordinatat gjeografi ke sipas paraleleve dhe meridianëve të paraqitur në

hartë.• skiconi në hartën skicë, rrugën që ndjekin disa nga rrymat oqeanike;• qarkoni/shënoni në hartën skicë drejtimin e shmangies që pësojnë rrymat oqeanike

nga drejtimi fi llestar i tyre;• përcaktoni veçoritë e rrymave oqeanike dhe faktorët që ndikojnë në formimin e

shmangien e tyre;• evidentoni rolin që luajnë rrymat oqeanike në klimën e rajoneve që përshkojnë.


128

Tema mësimore: II.15 Lumenjtë dhe elementet përbërëse të tyre


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.15 Lumenjtë dhe elementet përbërëse të tyre



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve,duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, kuptimin mbi lumenjtë, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm llojet e lumenjve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.












Gjeografi a 7

129



Nxënësi/ja dallon veçoritë e llojeve të ndryshme të lumenjve;


Nxënësi/ja vlerëson elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.


Nxënësi/ja identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndry-shëm, elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve.

Fjalët kyçe: lumenjtë fushorë, lumen-jtë malorë, elementet përbërëse të

lumit.






Lumenjtë rrjedhin drejt grykëderdhjes;






Mësuesi/ja fton nxënësit/et të diskutojnë së bashku përmbajtjen e rubrikës “dis-kutojmë”:”Dikush mund të banojë pranë një lumi, një tjetër e ka parë gjatë ud-hëtimeve, në emisione televizive apo fi lma; dikush mund të ketë pushuar pranë tij; një tjetër mund të ketë parë se nga buron apo ku derdhet një lumë. Gjithash-tu, në harta kemi parë shtrirjen e lumenjve të ndryshëm. Bazuar në këto njohuri dhe me ndihmën e hartës fi zike, përshkruajmë së bashku se çfarë është lumi dhe nga se përbëhet ai.”

Nxënësit të diskutojnë me njëri-tjetrin.


130



Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat sipërfaqësore që kanë rrjedhje të vazhdueshme nëpër një shtrat të krijuar prej tyre, quhen lumenj. Lumenjtë në botë janë të shumtë dhe kanë veçori të ndryshme nga njëri-tjetri. Këto veçori varen nga llo-jet e klimës e të relievit, nga përshkueshmëria e shtresave të tokës, nga prania ose jo e bimësisë, si dhe nga veprimtaria njerëzore. Sipas relievit nëpër të cilin kalojnë, lumenjtë janë: fushorë dhe malorë. Lumenjtë fushorë, për shkak të pjerrësisë shumë të vogël ose mungesës së pjerrësisë së relievit, kanë shpejtë-si të vogël rrjedhëse, shtrat të gjerë dhe formojnë gjarpërime përgjatë rrugës së tyre. Lumenjtë malorë, për shkak të pjerrësisë së luginës që përshkojnë, kanë shpejtësi dhe forcë gërryese të madhe përgjatë rrjedhës së tyre. Si rrjedhojë, ata dallohen për shtretër të ngushtë e të thellë (deri në kanione), me pragje e ujëvara.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 34 dhe të përshkruajnë veçoritë e secilit prej lumenjve të paraqitur.

Mësuesi/ja vazhdon: Lumi përbëhet nga një rrjet degësh ujore, ku secila prej tyre ndahet në degë më të vogla. Ky rrjet i gjerë degësh quhet sistem ujëm-bledhës. Vendi ku fi llon rrjedha e lumit quhet burim (i përhershëm), ndërsa pje-sa ku derdhet, quhet grykëderdhje. Lumi mund të derdhet në një tjetër lumë, në liqen, në det ose oqean. Sipërfaqja ku ujërat rrjedhëse bashkohen në një lumë kryesor, quhet pellg ujëmbledhës. Pellgjet ujëmbledhëse ndahen prej njëri-tje-trit nga pjesë të ngritura, të quajtura vija ujëndarëse. Përgjatë rrjedhës së tij, nga burimi në grykëderdhje, lumi gërryen, transporton dhe depoziton materi-ale, duke modeluar kështu shtratin e tij. Lartësia e ujit nga baza e shtratit

deri në sipërfaqe quhet nivel. Niveli i lumit ndryshon në varësi të sasisë së re-shjeve, shkrirjes së borës dhe

të ndryshimit të temperaturave.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 35 dhe të përshkruajnë elementet e lumit të paraqitur


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 5.



Vlerësimii nxënësit/es


Gjeografi a 7

131

Tema mësimore: II.16 Veprimtaria lumore


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.16Veprimtaria lumore



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi veprimtarinë lumore në reliev, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, llojet e veprimtarisë lumore në reliev, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm format e krijuara prej veprimtarisë lumore në reliev, duke e ilustruar me shembuj konkretë.













132



Nxënësi/ja dallon veçoritë e luginës prej veprimtarisë lumore;


Nxënësi/ja vlerëson veprimtarinë lumore në reliev.


Nxënësi/ja, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, identifi kon format e krijuara në reliev prej veprimtarisë lumore.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshme, identi-fi kon format e krijuara në reliev prej veprimtarisë lumore.

Fjalët kyçe: erozion, transportim, de-pozitim, sedimente, deltë lumore






Lumenjtë e modelojnë relievin ku kalojnë;






Mësuesi/ja përdor situatën (rubrikën “diskutojmë”) e vendosur në fi llim të mësimit 2.16: Përgjatë rrugës që përshkon, lumi krijon relievin e tij. Përshkrua-jmë së bashku veçoritë e këtij relievi. A e dini si krijohen format karakteristike të relievit lumor?

Nxënësit/et të diskutojnë me njëri-tjetrin.


Mësuesi/ja vazhdon: Gjatë rrjedhjes së tyre, lumenjtë modelojnë shtratin nëpër të cilin kalojnë, përmes erozionit (gërryerjes), transportimit dhe depozitimit të materialeve të ngurta.

Gjeografi a 7

133


Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 36 dhe bazuar në të, të përcaktojnë ele-mentet përbërëse të lumit dhe të përshkruajnë format e luginave që formohen në pjesë të ndryshme të tij..

Mësuesi/ja vazhdon: Forca gërryese e lumit varet nga shpejtësia me të cilën rrjedh, nga vëllimi i ujit dhe i materialeve të ngurta që merr me vete, si dhe nga fortësia e shkëmbinjve të shtratit të tij. Përgjatë rrugës që përshkon, lumi gër-ryen në thellësi dhe në pjesën anësore të shtratit të tij. Kur procesi i gërryerjes ndodh më tepër në thellësi, quhet erozion vertikal. Për shkak të këtij erozioni, luginat mund të marrin formën e germës V ose të kanioneve, si dhe mund të thellohen vazhdimisht duke formuar disa nivele tarracash lumore (fi g. 36 dhe 37 a/b) dhe pragje. Kur procesi i gërryerjes së lumit ndodh në pjesët anësore të shtratit të tij, duke e zgjeruar atë, quhet erozion anësor. Si rezultat i këtij ero-zioni, luginat mund të marrin formën e germës U, ose mund të jenë me fund të sheshtë.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 37 dhe të përshkruajnë llojet e tarracave lumore.

Mësuesi/ja vazhdon: Bashkë me ujin, lumi merr me vete edhe materialet e ngurta që gërryen nga shtrati. Këto materiale, që mund të jenë të madhësive të ndryshme, quhen sedimente. Në varësi të madhësisë së sedimenteve ndrys-hon dhe distanca e transportimit të tyre. Sedimentet më të imëta e më të lehta qëndrojnë në sipërfaqen e ujit dhe shkojnë më larg, deri në grykëderdhje. Sed-imentet më të rënda depozitohen më afër pjesës ku ndodh gërryerja. Në zonat e sheshta, ku pjerrësia e lumit është më e vogël, lumenjtë mund të gjarpërojnë (meandrojnë) si në fi gurën 36, pjesa 3. Duke iu afruar grykëderdhjes, lumi e ngadalëson shpejtësinë e tij dhe depoziton aty të gjitha materialet që ka marrë me vete, duke formuar delta lumore të formave të ndryshme (fi g. 38).

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 38 dhe të përshkruajnë llojet e deltave lu-more.



Prezantimi dhe demonstrimi i rezu-ltateve të arritura





134

Punë praktike 2.5

▪ Tema: Elementet përbërëse të lumit dhe llojet e lumenjve

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon në hartën skicë të botës, drejtimet kryesore të shtrirjes së lumenjve më të

mëdhenj në botë.• hulumton dhe grumbullon informacione mbi veçoritë e këtyre lumenjve;• përshkruan disa prej veçorive që kanë këta lumenj;• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale;• tregon frymë bashkëpunimi në grup;


Materialet burimore:Harta fi ziko-gjeografi ke e botës, teksti mësimor i Gjeografi së 7, atlas, materiale të grum-

bulluara nga interneti mbi lumenjtë më të mëdhenj të botës.

Mjetet e punës:Harta skicë e lumenjve të Shqipërisë, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etore/fl etë

formatiA-4, materiale të grumbulluara nga interneti mbi lumenjtë më të mëdhenj të vendit tonë.

Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.

Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike mbështetuni në njohuritë e marra nga teksti mësimor

mbi: elementet përbërëse të lumenjve, llojet e lumenjve dhe veprimtarinë e tyre në reliev. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et që më parë të hulumtojnë dhe të grumbullojnë informacione mbi veçoritë e lumenjve më të mëdhenj në Shqipëri.

Gjeografi a 7

135

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike• Veçoni/përzgjidhni në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë (të ekspozuar në klasë)

disa prej lumenjve të vendit tonë, për t’i vëzhguar gjatë punës praktike.• Gjejini dhe emërtojini ata në hartën skicë të tekstit.• Identifi koni përmes hartës se çfarë lloj lumenjsh janë dhe drejtimet që ndjekin.• Identifi koni, bazuar në vëzhgimet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë, element-

et përbërëse të lumenjve që përzgjodhët dhe vendosini emërtimin përkatës secilit prej tyre në hartën skicë të tekstit. Plotësoni degë të lumit që nuk janë paraqitur në hartën skicë.

• Bazuar në vëzhgimet mbi hartën fi ziko-gjeografi ke, përshkruani shkurtimisht në fl e-tore/ fl etë formati A-4, veçoritë që kanë këta lumenj (sipas llojit që i përkasin);

• Përshkruani se në cilën pjesë të lumit mbizotërojnë: erozioni, transportimi dhe depozitimi.

• Ndërtoni një maket (me plastelinë, dru, guralecë etj.), që paraqet elementet e një lumi;• Diskutoni me njëri-tjetrin mbi përfundimet e arritura nga vëzhgimet dhe punët

individuale.

Punë praktike 2.6

▪ Tema: Përcaktimi i drejtimeve të rrjedhave të disa lumenjve krye-sorë në hartën e botës

Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e botës, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etore/fl etë for-

mati A-4.Metodologjia që do të përdoret:Punë në grupe.Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në dijet e marra nga teksti mësimor mbi

llojet e lumenjve. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe grumbullojnë informa-cione mbi veçoritë e lumenjve më të mëdhenj në botë.

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Veçoni/përzgjidhni në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës lumenjtë më të mëdhenj, për

t’i vëzhguar gjatë punës praktike.• Emërtojini ata në hartën skicë të botës.• Emërtoni oqeanet dhe detet ku këta lumenj derdhen.


136

• Identifi koni në hartën skicë të botës, drejtimet kryesore të shtrirjes së lumenjve që përzgjodhët (në cilat zona burojnë dhe ku derdhen). Vëzhgoni me kujdes në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës, gjerësitë gjeografi ke dhe tiparet e relievit në zonat ku burojnë, kalojnë dhe derdhen lumenjtë. Analizoni nëse këta faktorë ndikojnë në madhësinë e tyre.

• Krahasoni format e grykëderdhjeve.• Hulumtoni dhe grumbulloni informacione mbi lumenjtë dhe përshkruani veçoritë

kryesore të tyre;• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.

Tema mësimore: II.17 Liqenet dhe llojet e tyre


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.17Liqenet dhe llojet e tyre



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi veçoritë e e liqeneve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, se cilat janë llojet e liqeneve sipas origjinës së formimit, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Interpreton, bazuar në vëzhgimet dhe në modele të ndryshëm llojet e liqeneve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.






Gjeografi a 7

137








Nxënësi/ja dallon veçoritë e secilës prej liqeneve;


Nxënësi/ja vlerëson rëndësinë e liqeneve.


Nxënësi/ja krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vendn-dodhjen e tyre në hartë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason liqenet me origjinë të ndryshme, duke sjellë shembuj dhe përcaktuar vendndodhjen e tyre në hartë.

Fjalët kyçe: liqene natyrore (tekton-ike, vullkanike, akullnajore, karstike, bregdetare), liqene artifi ciale






Shqipëria ka disa liqene tektonikë, bregdetarë, akullnajorë...;

Rëndësinë e liqeneve;






Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “diskutojmë” fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: “Vendi ynë ka dalje të gjerë në det, si dhe liqene mjaft të thella, me sipërfaqe të mëdha.


138


Kështu, kushdo prej nesh mund të pushojë në bregdet apo pranë një liqeni. Ashtu si detet, edhe liqenet e zbutin klimën dhe na ofrojnë peshk shumë të mirë. Kur jemi pranë një liqeni, natyrshëm mund të na lindë pyetja: si është formuar ai?”



Mësuesi/ja vazhdon: Liqenet janë gropa të mëdha e të mbyllura, të mbushura me ujë prej një kohe të gjatë (fi g. 39/a). Ato mund të furnizohen prej: resh-jeve, ujërave rrjedhëse, burimeve nëntokësore, ujërave të përftuara nga shkrirja e borës dhe akujve etj. Liqenet mund të jenë me rrjedhje, kur prej tyre buron ndonjë lumë apo përrua, ose pa rrjedhje, kur nuk ka asnjë të tillë. Kur sasia e ujit që hyn në liqen është më e vogël se ajo që del prej tij, liqeni mund të kthe-het në një kënetë (fi g. 39/b).

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 39 dhe bazuar në të, të përshkruajnë mënyrën e formimit të një liqeni...

Në vazhdim, mësuesi/ja fton nxënësit/et të njohin informacionin e tekstit mbi llojet e liqeneve dhe së bashku me ta trajton llojet e liqeneve: Liqenet ndrysho-jnë nga njëri-tjetri në bazë të mënyrës së formimit të tyre. Për këtë arsye, ato ndahen në liqene natyrore dhe liqene artifi ciale. Sipas origjinës së formimit, liqenet natyrore janë: tektonike, vullkanike, akullnajore, karstike dhe bregde-tare…


Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 3.





Gjeografi a 7

139

Punë praktike 2.7

▪ Tema: Liqenet në Shqipëri

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon në hartë liqenet e Shqipërisë dhe i klasifi kon ato sipas origjinës së formimit;• përshkruan veçoritë e secilit prej tyre (sipas llojit);• evidenton rëndësinë e liqeneve;• diskuton me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.


Materialet burimore: Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, teksti mësimor i Gjeografi së 7, informacione mbi liqenet e vendit tonë, të grumbulluara nga interneti.

Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, laps/stilolaps, fl etore/fl etë formati A-4.


Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike mbështetuni në njohuritë e përftuara nga teksti mësi-

mor mbi liqenet. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe grumbullojnë informa-cione mbi llojet e liqeneve, veçoritë e tyre dhe rëndësinë që kanë.

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Gjeni liqenet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë (të ekspozuar në klasë).• Qarkojini dhe ngjyrosini ato në hartën skicë të Shqipërisë.• Klasifi kojini liqenet sipas origjinës së formimit (vendosi në tabelën e mëposhtme).• Bazuar në informacionet e grumbulluara nga interneti mbi llojet e liqeneve dhe

nga vëzhgimet në hartën fi ziko-gjeografi ke të Shqipërisë, përshkruani shkurtimisht veçoritë e tyre (në tabelën e mëposhtme).

• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet dhe punët individuale.


140

Tema mësimore: II.18 Burimet dhe përdorimet e tyre


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II: Proceset dhedukuritë natyrore në Tokë

Tema mësimore: II.18Burimet dhe përdorimet e tyre



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi llojin dhe përdorimin e burimeve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, se cilat janë llojet e burimeve, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Diskuton për llojin dhe përdorimin e burimeve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.












Gjeografi a 7

141


Nxënësi/ja dallon veçoritë e burimeve;


Nxënësi/ja vlerëson përdorimin e burimeve.


Nxënësi/ja vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja vëzhgon në zonën (qytetin/fshatin) e tij praninë e burimeve dhe diskuton për llojin dhe përdorimin e tyre.

Fjalët kyçe: burime të ftohta, burime të ngrohta






Shqipëria ka shumë burime ujore...;






Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “Diskutojmë”, fton nxënësit/et të diskutojnë rreth përmbajtjes së saj: “Përshkruajmë fi gurën e paraqitur. Bazuar në idenë që përcjell ajo dhe në informacionet që kemi, evidentojmë së bashku disa prej burimeve ujore që ndodhen në Shqipëri ose pranë vendbanimit tonë. A e dini se ç’lloj burimesh janë? Si janë formuar?



142



Mësuesi/ja vazhdon: Ujërat nëntokësore që dalin në mënyrë natyrale mbi sipër-faqen e tokës, formojnë një burim. Këto ujëra mund të burojnë që nga një rrjedhë e vogël deri në sasi shumë të mëdha. Burimet ujore formohen përg-jatë thyerjeve të shtresave shkëmbore, çarjeve karstike, ose përgjatë luginave lumore. Burimet ndryshojnë nga njëri-tjetri për nga temperatura, kripërat minerale dhe gazet e tretura në to. Burimet e mëdha janë kryesisht burime karstike. Nisur nga temperatura e ajrit në vendin ku dalin, ujërat e burimeve mund të jenë të ftohta (kur temperatura e tyre është më e ulët se temperatura e ajrit), dhe të ngrohta ose termale (kur temperatura e tyre është më e lartë se 200C). Disa burime përmbajnë ujëra minerale, në të cilat gjenden sasi të konsiderueshme kripërash minerale dhe gaze të tretura. Në vende të ndryshme të botës ka edhe burime me ujëra të nxehta, që quhen gejzera. Ujërat e këtyre burimeve dalin me force pranë zonave vullkanike, në intervale të caktuara ko-hore (si në fi gurën 45).

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 45 dhe bazuar në të, të përshkruajnë gejze-rat dhe të krahasojnë ato me burimet ujore që gjenden në vendin tone.

Në vazhdim, mësuesi/ja fton nxënësit/et të njohin informacionin e tekstit mbi rëndësinë e burimeve ujore dhe të diskutojnë rreth tyre. Ftohen të sjellin shembuj burimesh nga vendbanimi i tyre.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihen si detyrë shtëpie ushtrimet 3 dhe 4.





Gjeografi a 7

143

Punë Praktike 2.8

▪ Tema: Burimet pranë vendbanimit tim dhe rëndësia e tyre

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• vëzhgon në zonën ku banon për praninë e burimeve (nëse nuk ka të tilla, ai/ajo mund

të kërkojë informacione mbi burime të ndryshme të vendit tonë);• hulumton dhe grumbullon informacione mbi veçoritë e këtyre burimeve;• përgatit dhe prezanton fl etëpalosje ose albume, që evidentojnë veçoritë e këtyre buri-

meve dhe rëndësinë e përdorimit të tyre.• ndan me të tjerët përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.• tregon frymë bashkëpunimi në grup.


Materialet burimore:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të grum-

bulluara nga interneti mbi burimet në vendin tonë dhe veçanërisht në zonën ku nxënësi/ja ba-non; materiale të siguruara nga pushteti vendor, informacione nga më të rriturit.

Mjetet e punës:Harta fi ziko-gjeografi ke e Shqipërisë, laps/stilolaps, lapsa me ngjyra/lapustila, fl etë for-

mati A-4, fl etëpalosje, foto, laptop, videoprojektor, ujë të ambalazhuar.


Puna përgatitorePër realizimin e kësaj pune praktike, mbështetuni në dijet e marra nga teksti mësimor

mbi burimet. Mësuesi/ja orienton nxënësit/et si të hulumtojnë dhe të grumbullojnë informa-cione mbi burimet në/pranë vendbanimeve të tyre (kërkesë e shtruar edhe te “Radha jote” në mësimin 2.18).


144

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:

• Vëzhgoni në zonën ku banoni për praninë e burimeve (nëse nuk ka të tilla, mund të kërkoni informacione mbi burime të ndryshme të vendit tonë).

• Identifi kojini ato në hartën e Shqipërisë.• Hulumtoni dhe grumbulloni informacione mbi veçoritë e këtyre burimeve.• Diskutoni për llojet e burimeve, veçoritë që kanë dhe përdorimin e tyre.• Përgatitni dhe prezantoni fl etëpalosje ose albume, që evidentojnë veçoritë e këtyre

burimeve, rëndësinë e përdorimit si edhe vlerat e tyre. Këto mund t’i paraqitni edhe në formën e një përmbledhjeje nëpërmjet programit PowerPoint.

• Ndani me njëri-tjetrin përfundimet e arritura nga vëzhgimet individuale.

Tema mësimore: II.19 Bora dhe akujt


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore:II.19 Bora dhe akujt



• Dëgjon me vëmendje prezantimin dhe komentet e bëra nga të tjerët mbi formimin e borës dhe akujve, duke bërë pyetje, komente dhe sqarime.

• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim, formimin e borës dhe akujve, duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e përshtatshëm.


• Diskuton për llojin dhe përdorimin e burimeve, duke e ilustruar me shembuj konkretë.



• Përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.



Gjeografi a 7

145






• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës


Nxënësi/ja dallon veprimin e borës dhe të akujve në mjedis;


Nxënësi/ja përshkruan veprimin e borës dhe të akujve në mjedis.


Nxënësi/ja përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan formimin e borës dhe akujve dhe veprimin e tyre në mjedis.

Fjalët kyçe: borë e përhershme, kufi ri i borës së përhershme, akullnajë






Akullnajat formohen në pole;

Në zonat malore formohet edhe borë të përhershme dhe akuj;






Mësuesi/ja, bazuar në rubrikën “Diskutojmë” fton nxënësit/et të diskuto-jnë rreth përmbajtjes së saj: “Gjatë stinës së dimrit, një pjesë e popullsisë që jeton në zonat malore të vendit tonë, përballet me vështirësi të mëdha qarkul-limi, për shkak të reshjeve të mëdha të dëborës dhe ngricave. Në lartësi më të mëdha, disa maja malesh zbardhin nga bora e akujt edhe gjatë verës, pra në mënyrë të përhershme. A e dini pse ndodh kështu? Si formohen akujt dhe bora e përhershme?”


146


Nxënësit/et të diskutojnë mes tyre.


Mësuesi/ja vazhdon: Në majat e maleve dhe pranë poleve, temperaturat e ajrit janë shumë të ulëta dhe reshjet bien në formë bore. Kur këto reshje janë të mëdha dhe temperaturat shumë të ulëta, aq sa bora mbetet përgjatë gjatë gjithë vitit, formohet bora e përhershme. Lartësia mbi të cilën bora asnjëherë nuk ar-rin të shkrijë, quhet kufi ri i borës së përhershme. Kufi ri i borës së përhershme ndryshon në varësi të sasisë së reshjeve që bien dhe të vlerave të temperaturave të ajrit. Kur temperaturat rriten dhe sasia e reshjeve zvogëlohet, kufi ri i borës së përhershme ngrihet më sipër në lartësi, dhe anasjelltas.

Ftohen nxënësit/et të shohin fi gurën 46 dhe bazuar në të, të përshkruajnë se si ndryshon lartësia e kufi rit të borës së përhershme nga Ekuatori deri në pole, si dhe pse ndryshon.

Në vazhdim, mësuesi/ja vazhdon: Rënia e vazhdueshme e borës bën që shtresat e reja të saj të mbivendosen mbi

borën e mëparshme. Për shkak të ngritjeve dhe uljeve të temperaturës, ajo shkrin dhe ngrin disa herë, duke u kthyer në kokrriza akulli. Kur trashësia e borës shkon rreth 20-30 m, pesha e saj ushtron një trysni më të madhe ndaj kokrrizave të borës së poshtme dhe e bën atë më të ngjeshur. Gjatë ngjeshjes, kokrrizat e shtresave të poshtme të akullit shkrijnë dhe kur temperatura bie përsëri, ringurtësohen, por në përmasa më të mëdha, të cilat përbëjnë masën e akullnajës. Në rast se relievi është i pjerrët dhe pjesa fundore e akullit bëhet e rrëshqitshme, akulli i krijuar fi llon të lëvizë dhe formon një akullnajë. Nëse re-lieve nuk ka pjerrësi, akullnaja shpërndahet në të gjitha drejtimet. Gjatë lëviz-jes së tyre, akullnajat gërryejnë, transportojnë dhe depozitojnë në reliev. Shpe-jtësia e kësaj lëvizjeje ndryshon në varësi të pjerrësisë së shpatit, trashësisë së akullit dhe temperaturave të ajrit. Veprimtaria gërryese e akullnajave formon cirqet akullnajore dhe luginat akullnajore, ndërsa veprimtaria depozituese for-mon morenat (që mund të jenë anësore, të sipërme, të bazës dhe frontale, si në fi gurën 47).

Fton nxënësit/et të përshkruajnë pjesët e akullnajës të paraqitura në fi gurën 47.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si de-tyrë shtëpie ushtrimi 6.

Gjeografi a 7

147






▪ Përsëritje III ▪ Tema Hidrosfera ▪ Përsëritja III - Hidrosfera )

1. E vërtetë apo e gabuar? • Rreth 97% e hidrosferës përbëhet nga ujë i ëmbël. V G• Lumenjtë mund të derdhen vetëm në dete ose oqeane. V G• Mbushja me ujë e gropave karstike formon një liqen akullnajor. V G• Vala është një nga lëvizjet e nënujshme të ujërave oqeanike ose detare. V G• Lartësia mbi të cilën bora asnjëherë nuk arrin të shkrijë, quhet kufi ri i borës së

përhershme. V G• Masa të mëdha ujore që lëvizin për mijëra kilometra në formën e lumenjve sipër-

faqësorë, quhen rryma oqeanike. V G

2. Në fi gurën 1, plotëso me numrat përkatës rrathët e shigjetave që tregojnë qarkullimin e ujit në natyrë dhe përshkruaj se si ndodh ai.

3. Bazuar në fi gurën 2, përshkruaj se si ndryshon temperatura mesatare e ujërave oqean-ike/ detare sipas gjerësive gjeografi ke (nga Ekuatori në pole) dhe përcakto shkaqet që ndiko-jnë në ndryshimin e saj.

4. Bazuar në fi gurën 3, përshkruaj se si ndryshon kripësia mesatare e ujërave oqeanike/detare sipas gjerësive gjeografi ke (nga Ekuatori në pole) dhe përcakto shkaqet që ndikojnë në ndryshimin e saj.


148

5. Vendos në fi gurën 4, elementet përbërëse të lumit dhe evidento se çfarë veprimtarie kryen ai që prej burimittë tij e deri ku derdhet.

6. Bazuar në fi gurën 5: a) përcakto pjesët përbërëse të akullnajës; b) përshkruaj vep-rimtarinë e akullnajës gjatë

rrugës që ajo përshkon.

7. Diskuto mbi pyetjet e mëposhtme.a. Pse qarkullon uji në natyrë?b. Çfarë veçorish kanë ujërat e oqeaneve/deteve?c. Pse formohen valët?d. Ç’janë baticat dhe zbaticat dhe pse formohen ato?e. Ç’janë rrymat oqeanike dhe si formohen ato? Pse e ndryshojnë drejtimin gjatë rrugëti-

mit të tyre?f. Si ndahen liqenet sipas origjinës?g. Çfarë janë burimet dhe sa lloje janë ato?h. Si formohet akullnaja?

Lidh me shigjetë alternativat e duhura.a. formohet nga uji i përftuar prej shkrirjes së

akujve në një gropë akullnajore.b. është e errët dhe e ftohtë, sepse aty nuk

mbërrin rrezatimi diellor.c. formohet kur bora e sezonit bie mbi borën

e pashkrirë të sezonit të kaluar.d. formohet kur temperatura e tij është më e

ulët se temperatura e ajrit.

Projekt (ora e dytë)


Rezultatet e të nxënit

Në përfundim të këtij projekti, nxënësi/ja:• diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike dhe mjedisore që mund të kenë: lumi,

1. Bora e përhershme2. Burimi i ftohtë3. Liqeni akullnajor4. Shtresa ujore e fundit të oqeanit

Gjeografi a 7

149


problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-

meve të tilla.

Burimet kryesore të informacionit:Teksti mësimor i Gjeografi së 7, materiale të hulumtuara dhe të grumbulluara më parë për

realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve/eve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të siguruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.


opinionesh.Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-

eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit/et etj.

Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së dytë të projektit:

• Nxënësit/et raportojnë punën e bërë deri në këtë fazë të projektit.• Evidentohet kontributi i secilit anëtar të grupit dhe shkalla e bashkëpunimit midis

tyre.• Nxënësit/et përshkruajnë shkallën e përdorimit të burimeve të informacionit, rrugët e

sigurimit dhe vlefshmërinë e tyre.• Raportohen vështirësitë dhe bëhen sugjerime edhe nga nxënës/e të grupeve të tjera

mbi zgjidhje dhe ide të ndryshme.

Shënim:Për udhëzimet e realizimit të projektit referoju rubrikës përkatëse, të paraqitur në orën e parë të tij.


150

Tema mësimore: II.20 Ndërtimi i brendshëm i Tokës


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore:II.20 Ndërtimi i brendshëm i Tokës



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim veçoritë kryesore për secilën shtresë të Tokës.


• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij, ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.


• Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake (topin me rrjetën gjeografi ke).

Modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.


• Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.









Nxënësi/ja përshkuan veçoritë kryesore për secilën shtresë të Tokës.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndërtimin e brendshëm të Tokës.


Nxënësi/ja modelon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.

Gjeografi a 7

151

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja mod-elon ndërtimin e brendshëm të Tokës duke përshkruar veçoritë kryesore për secilën shtresë.

Fjalët kyçe: korja (kontinentale, oqeanike) manteli, bërthama, litosfera,

astenosfera






Toka është një trup i ngurtë, i përbërë nga shtresa;

Brendësia e Tokës nuk mund të shihet me sy të lirë;





Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.20 (në tekst) – “Diskutojmë: Dimë që Toka jonë, si pjesë e grupit të planetëve të brendshëm, është një trup shkëmbor që përbëhet prej elementeve të rënda (alu-min, silic, nikel, hekur, krom etj). Në sipërfaqe, ne e shohim atë si një trup të ngurtë. Sipas informacioneve dhe përfytyrimeve tuaja, a mendoni se është ajo njësoj e gurtë deri në qendrën e saj?“

Nxënësit/et diskutojnë mes tyre.


Duke marrë si shembull fi g-urën 48, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Njohuritë tona mbi struk-turën e brendshme të Tokës bazohen kryesisht në të dhë-na jo të drejtpërdrejta, sepse njeriu, deri më sot ka arritur të gërmojë jo më shumë se 12-15 km në thellësi të saj.


152


Për ta njohur Tokën deri në brendësi të saj, na vijnë në ndihmë valët sizmike, të cilat në momentet kur ndodhin tërmetet, shpërndahen në drejtime dhe mënyra të ndryshme, në varësi të përbërjes së lëndës ku kalojnë (fi g. 48)… Bazuar në këtë fi gurë, mësuesja u tregon nxënësve/eve ndryshimet që pësojnë valët (se si përthyhen valët-me kënde të ndryshme dhe ka zona ku nuk kalojnë) në shtresa të ndryshme të Tokës.

Në vazhdim trajton ndërtimin shtresor të Tokës: Shtresa e parë, në të cilën ndodhet edhe bota e gjallë, është korja e Tokës. Ajo përbën vetëm 2% të vël-limit të përgjithshëm të këtij planeti dhe është e formuar nga shkëmbinj me përbërje të ndryshme, ku mbizotërojnë elemente të tilla si, silici dhe alumini. Kjo shtresë gjendet në formën e kores kontinentale dhe kores oqeanike. Trashë-sia e kores kontinentale ndryshon nga 30 km deri në 70 km, ndërsa ajo e kores oqeanike shkon 5 deri në 8 km…

Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 49, të dallojnë dhe përshkruajnë shtresat e Tokës nga sipërfaqja në brendësi.


Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 2



Vlerësimii nxënësit/es


Gjeografi a 7

153

Tema mësimore: II.21 Llojet e shkëmbinjve dhe shkëmbinjtë sedimentarë


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.21Llojet e shkëmbinjve

dhe shkëmbinjtë sedimentarë



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.


• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij, klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, meta-morfi kë dhe vullkanikë, duke përshkruar veçoritë kryesore të shkëmbinjve sedimentarë.



• Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë. Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë.










154


Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve sedimentarë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë.


Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vullkanikë. Klasifi kon shkëmbin-jtë sedimentarë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë, metamorfi kë dhe vull-kanikë. Klasifi kon shkëmbinjtë sedimentarë.

Fjalët kyçe: shkëmbinjtë (sedimenta-rë, magmatikë, metamorfi kë) sedimen-tarë copëzorë, sedimentarë kimikë, sedimentarë organogjenë






Toka është një trup i ngurtë, i përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;

Jo të gjithë shkëmbinjtë mund të shihet me sy të lirë;






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.21 (në tekst) – “Diskutojmë: Mësuam që çdo shtresë e Tokës është e përbërë nga shkëmbinj të ndryshëm. Në sipërfaqen e saj arrijmë të shohim vetëm disa prej tyre (kryesisht në zonat ku vepron erozioni, mungon bimësia apo ka çarje të relievit), pasi pjesa më e madhe e shkëmbinjve është e mbuluar nga dher-at, bimësia, ujërat apo ndërtimet. Figurat e mëposhtme paraqesin dy mjedise shkëmbore. Përshkruajmë përmbajtjen e secilit prej tyre dhe sjellim shembuj të ngjashëm nga mjedise shkëmbore që njohim apo shohim rreth nesh. Si janë ndërtuar ato?


Gjeografi a 7

155



Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 50, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Shkëmbinjtë janë trupa të ngurtë, të përbërë nga një ose më shumë minerale. Ata janë krijuar si rezultat i proceseve të formim-it dhe zhvillimit të kores së Tokës (oqeanike dhe kontinentale), por edhe të shtresave më në thellësi. Shkëmbinjtë më të vjetër në sipërfaqen e Tokës (prej rreth 4 miliardë vjetësh) janë gjetur në Australi dhe në Groenlandë, ndërsa në Shqipëri, më të vjetrit datojnë 450–500 milionë vite më parë. Në botë njihen rreth 1000 lloje shkëmbinjsh, të cilët sipas mënyrës së formimit ndahen në tri grupe të mëdha: sedimentarë, metamorfi kë dhe magmatikë (fi g. 50).


Në vazhdim mësuesi/ja trajton shkëmbinjtë sedimentarë: Shkëmbinjtë sedi-mentarë formohen nga grumbullimi dhe ngjeshja e sedimenteve të ndryshme. Sedimentet janë grumbullime me origjinë organike (prej mbetjeve bimore ose shtazore), ose inorganike (prej copëzave të shkëputura nga shkëmbinj të ndryshëm të kores tokësore). Shkëmbinjtë sedimentarë formohen në pjesën më sipërfaqësore të kores tokësore (si në atë kontinentale, ashtu edhe në ko-ren oqeanike). Madhësia e copëzave që grumbullohen, varet nga fortësia e shkëmbinjve që copëtohen dhe nga distancat që përshkojnë ato gjatë transporti-mit nga njëri vend në tjetrin.

Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 51, të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve sedimentarë në Tokë.


Në vazhdim mësuesi/ja trajton llojet e shkëmbinjve sedimentarë: Shkëmbinjtë sedimentarë ndahen në: sedimentarë copëzorë, sedimentarë kimikë, sedimenta-rë organogjenë.


156

• Shkëmbinjtë sedimentarë copëzorë formohen nga grumbullimi dhe ngjeshja e copëzave me madhësi të ndryshme, të shkëputura prej shkëmbinjve të tjerë. Në varësi të përmasave të këtyre copëzave, këta shkëmbinj gjenden në formën e konglomeratit, zallishtes, rërës, argjilës etj….

Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 52 a/b/c, të përshkruajnë veçoritë e shkëmbinjve sedimentarë.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 4.



Vlerësimii nxënësit/et


Tema mësimore: II.22 Shkëmbinjtë magmatikë


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II: Procesetdhe dukuritë natyrore në Tokë

Tema mësimore:II.22 Shkëmbinjtë magmatikë



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve magmatikë.


• Demonstron dhe shpjegon për moshatarët e tij mënyrën e formimit të shkëmbinjve magmatikë, duke përshkruar veçoritë kryesore të tyre.



• Klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.



Gjeografi a 7

157


• Ndan përvojat dhe mendimet në grup.6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.)





Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve magmatikë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë magmatikë.


Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.

Fjalët kyçe: magmë, llavë, magma-tikë intruzivë, magmatikë efuzivë, ul-trabazikë, bazikë. mesatarë, acidë.

Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara, al-bum, revista shkencore, enciklopedi.





Toka është e përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;





Hapi I: Rrjeti i diskutimitMësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.22 (në tekst) – “Diskutojmë: Risjellim në vëmendje se çfarë ndodh në mantelin e Tokës, ku mendohet që ka vatrën pjesa më e madhe e vullkaneve. Bazuar në njohuritë që keni mbi vullkanet, si mendoni, nga shpërthimi dhe ftohja e tyre, a ndodhin ndryshime në sipërfaqen e Tokës?”



158



Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 50, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Për të njohur shkëmbinjtë magmatikë, duhet të kuptojmë fi llimisht se ç’është magma. Magma është një përbërje e shkrirë, e formuar kryesisht në mantelin e Tokës, e cila përmban minerale të ndryshme dhe gaze të tretura. Ajo formohet si rezultat i temperaturave dhe trysnisë së lartë që ushtrohet mbi shkëmbinjtë që ndodhen në pjesën e poshtme të kores dhe mbi ata të mantelit. Për shkak të gjendjes së saj të shkrirë dhe të dendësisë më të vogël se shkëmbinjtë e ngurtë të

litosferës, magma ngjitet në pjesët e sipërme të shtresave tokësore. Kur arrin të dalë në sipërfaqe dhe lëshon në atmosferë gazet e saj, magma quhet llavë.

Fton nxënësit/et të përshkruajnë formimin e shkëmbinjve magmatikë, bazuar në fi gurën 53.

Në vazhdim mësuesja trajton llojet e shkëmbinjve magmatikë: Ftohja dhe më pas ngurtësimi i magmës çojnë në formimin e shkëmbinjve magmatikë (fi g. 53). Nëse ngurtësimi i magmës ndodh në brendësi të Tokës, shkëmbinjtë e formuar quhen magmatikë intruzivë (të brendshëm), ndërsa kur ngurtësimi i saj ndodh në sipërfaqen e Tokës, shkëmbinjtë quhen magmatikë efuzivë (të jashtëm). Në bazë të përqindjes së sasisë së dioksidit të silicit që përmbajnë, shkëmbinjtë magmatikë ndahen në shkëmbinj ultrabazikë, bazikë, mesatarë dhe acidë. Shkëmbinjtë acidë janë më rezistentë se ata ultrabazikë.

Fton nxënësit/et që, bazuar në fi gurën 54, të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve magmatikë në Tokë.

Nxënësit diskutojnë mes tyre.


Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 2.

Gjeografi a 7

159



Vlerësimi i nx-ënësit/es


Tema mësimore: II.23 Shkëmbinjtë metamorfi kë


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika II: Procesetdhe dukuritë natyrore në Tokë

Tema mësimore: II.23Shkëmbinjtë metamorfi kë



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim llojet e shkëmbinjve metamorfi kë.


• Përshkruan mënyrën e formimit të shkëmbinjve metamorfi kë.



• Klasifi kon shkëmbinjtë metamorfi kë.










160


Nxënësi/ja përshkuan llojet e shkëmbinjve metamorfi kë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë metamorfi kë.


Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë metamorfi kë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja klasifi kon shkëmbinjtë magmatikë.

Fjalët kyçe: metamorfi kë kontakti, metamorfi kë rajonalë






Toka është e përbërë nga shkëmbinj të shumtë e të ndryshëm;






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.23 (në tekst) – “Diskutojmë: Mermeri është një material që përdoret shpesh për ndërtimin apo zbukurimin e objekteve të ndryshme, p.sh.: statuja, shkallë bane-sash, parmakë dritaresh, fasada ndërtesash etj. Në të gjitha këto raste është për-dorur mermeri i përpunuar (pllaka ose copa të mëdha mermeri). Si mendoni, në ç’forma dhe madhësi gjendet ai në natyrë?


Gjeografi a 7

161



Duke orientuar nxënësit/et të bazohen në fi gurën 56, mësuesi/ja vazhdon të trajtojë informacionin e ri: Shkëmbinjtë metamorfi kë formohen si rezul-tat i transformimit (metamorfozës) që pësojnë shkëmbinjtë sedimentarë dhe magmatikë për shkak të temperaturës dhe trysnisë së lartë nën sipërfaqen e Tokës. Shkëmbinjtë metamorfi kë në planetin tonë zënë një hapësirë të konsid-erueshme dhe gjenden kryesisht nën thellësitë 5 km. Në Shqipëri, përhapja e tyre është më e kufi zuar. Ndër ta dallohen shkëmbinjtë mermerë, që gjenden kryesisht në Peshkopi e Shkodër, si dhe kuarcitet në Tropojë. Procesi i trans-formimit të shkëmbinjve magmatikë apo sedimentarë në metamorfi kë

ndodh pranë zonave vullkanike dhe në vendet ku mund të ketë fundosje të shtresave shkëmbore prej lëvizjes së pllakave të kores tokësore. I gjithë ky pro-ces zhvillohet në brendësi të tyre, ku temperatura dhe trysnia e lartë shkakto-jnë ndryshime në strukturën dhe përbërjen kimike të mineraleve që përmbajnë shkëmbinjtë.

Fton nxënësit/et të përshkruajnë formimin e shkëmbinjve metamorfi kë, bazuar në fi gurën 56.

Në vazhdim mësuesja trajton llojet e shkëmbinjve metamorfi kë: Në varësi të kushteve ku ndodh transformimi i shkëmbinjve magmatikë apo sedimentarë në metamorfi kë, dallohen dy lloje shkëmbinjsh: metamorfi kë kontakti dhe meta-morfi kë rajonalë.

Fton nxënësit/et që bazuar në fi gurën 57 a/b të dallojnë mënyrën dhe vendin e formimit të shkëmbinjve metamorfi kë në Tokë.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si detyrë shtëpie ushtrimi 3.






162

Tema mësimore: II.24 Rëndësia e shkëmbinjve


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore:II.24 Rëndësia e shkëmbinjve



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën.


• Përshkruan llojet e shkëmbinjve dhe mineraleve kryesore që përdoren nga shoqëria njerëzore.



• Argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë.









Gjeografi a 7

163


Nxënësi/ja përshkuan rëndësinë e shkëmbinjve.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi shkëmbinjtë dhe mineralet e ndryshme me rëndësi ekonomike për shoqërinë


Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja argumenton rëndësinë e materialeve që përbëjnë Tokën (p.sh., shkëmbinjtë, mineralet) për shoqërinë.

Fjalët kyçe: minerale (të ngurta, të lëngëta, të gazta), minerale (metalore dhe jometalore).





Nxënësit dinë:

Shkëmbinjtë dhe mineralet kanë rëndësi të madhe ekonomike dhe natyrore;






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.24 (në tekst) – Diskutojmë: Dimë që nëntoka shqiptare është e pasur me minerale. Listojmë disa prej tyre dhe përshkruajmë ku ndodhen e përse përdoren.



Mësuesja trajton konceptin minerale dhe gjendjet e tyre: Shkëmbinjtë përbëhen nga minerale të ndryshme.


164


Mineralet janë përbërje lëndore, të cilat janë formuar nga procese fi zike e ki-mike që zhvillohen në koren e Tokës. Secili prej tyre ka një strukturë të cak-tuar, që e dallon nga të tjerët. Mineralet mund të jenë në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë. Në gjendje të ngurtë janë mineralet metalore (si kromi, bakri, hekuri, alumini etj.) dhe jometalore (si mermeri, kaolina etj). Në gjendje të lëngët është nafta, ndërsa në gjendje të gaztë është gazi natyror.

Në vazhdim, fton nxënësit/et të shohin informacioni e dhënë në tekst dhe e tra-jton së bashku me ta.

Fton nxënësit/et të diskutojnë rreth këtij informacioni duke përshkruar fi gurat 58 dhe 59 si dhe duke sjellë vetë shembuj ilustrues.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura




Tema mësimore: II.25 Dherat


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.25Dherat



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.

Gjeografi a 7

165


• Përshkruan veçoritë e kryesore të dherave.



• Identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.










Nxënësi/ja liston faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi veçoritë kryesorë të dherave.


Nxënësi/ja identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave.

Fjalët kyçe: dherat, shkëmbinj mëmë, faktorët kryesorë që ndikojnë në formimin e dherave, profi li i dherave.






Në shkëmbinj të ndryshëm formohen lloje të ndryshme dherash.


166



Për të realizuar këtë temë mësuesi/ja përdor situatën e vendosur në fi llim të mësim-it 2.25 (ose situata të tjera të përzgjedhura prej tij/saj).



Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.25 (në tekst) – Diskutojmë: Në fi gurë është paraqitur prerja tërthore e një lloj toke. Përsh-kruajmë se çfarë veçorish (trashësia, ngjyra, dendësia, përmasat e copave që e për-bëjnë) dallojmë nga sipërfaqja e saj deri në thellësi.



Mësuesja trajton konceptin dhera (toka): Dherat janë një trup natyror, i formuar nga grumbullimi i materialeve të shpërbëra prej shkatërrimit të shkëmbinjve, si dhe nga ajri, uji në formë tretësirash të pasura me kripëra, copëzat e fosileve organike dhe organizmat e gjallë (shumë të vegjël e mikroskopikë, si insektet, krimbat, bakteret). Dherat gjenden në pjesën e sipërme të kores së Tokës dhe janë të pasura me lëndë organike. Shkëmbinjtë mbi të cilët formohen dherat, i quajmë shkëmbinj mëmë (fi g. 60). Për formimin e dherave nevojiten periudha të gjata kohore, sepse procesi i shkatërrimit të shkëmbinjve është shumë i ngadaltë. Në shpërbërjen e tyre ndikon edhe aktiviteti i kafshëve, bimëve dhe gjallesave shumë të vogla. Mendohet se formimi i një centimetri dhe (tokë) kërkon nga 100 deri në 1000 vjet...

Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 60 dhe trajton profi lin e dherave.

Bazuar në fi gurën 90, nxënësit/et përshkruajnë veçoritë e secilës shtresë, duke sjellë edhe vetë shembuj ilustrues.

Në vazhdim mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në formimin e dherave: Dherat ndryshojnë ndërmjet tyre, për shkak të veçorive që kanë (trashësia, ngjyra, përbërja minerale, dendësia, etj.). Kjo, pasi formimi i dherave varet nga këta faktorë:

• Lloji i shkëmbinjve. Në varësi të llojit të shkëmbinjve, pra të fortësisë dhe të për-bërjes së tyre, përcaktohen edhe veçoritë e dherave që formohen. Për shembull, shkëmbinjtë më të butë, të cilët gërryhen e shpërbëhen më shpejt, formojnë toka me trashësi (thellësi) më të madhe…

Në vazhdim ftohen nxënësit të përshkruajnë fi gurën 61...



Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2, 3, 4, të rubrikës “Radha jote”.

Gjeografi a 7

167






▪ Përsëritje IV ▪ Tema Litosfera 1

1. E vërtetë apo e gabuar? • Ne mund t’i shohim me sy të lirë të gjitha llojet e shkëmbinjve të planetit. V G

• Mineralet mund të jenë në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë. V G

• Shkëmbinjtë nën të cilët formohen dherat, i quajmë shkëmbinj mëmë. V G

• Bërthama e Tokës përbëhet nga nikeli dhe hekuri. V G

• Shkëmbinjtë janë trupa gjeologjikë, të përbërë nga një ose më shumë minerale. V G

• Në planetin tonë gjenden tri lloje shkëmbinjsh: sedimentarë, magmatikë dhe metamorfi kë. V G

• Shkëmbinjtë metamorfi kë ndahen në: ultrabazikë, bazikë, mesatarë dhe acidë. V G

2. Në fi gurën 1: a) emërto shtresat e Tokës; b) evidento disa prej veçorive të secilës prej tyre.

3. Plotëso skemën e përbri.Shkëmbinjtë

Çfarë janë shkëmbinjtë

Llojet e shkëmbinjve

Bejnë pjesë:Bejnë pjesë: Bejnë pjesë:


168

4. Analizo faktorët që ndikojnë në formimin dhe përhapjen e dherave.

5. Në fi gurën 2, plotëso profi lin e dherave dhe përshkruaj disa nga veçoritë e secilës shtresë.

6. Diskuto mbi këto pyetje: a. Si janë formuar shkëmbinjtë magmatikë, sedimentarë dhe metamorfi kë?b. Cilat janë llojet e shkëmbinjve sedimentarë? Si formohet secili prej tyre?c. Cilat janë llojet e shkëmbinjve magmatikë? Si formohet secili prej tyre?d. Cilat janë llojet e shkëmbinjve metamorfi kë? Si formohet secili prej tyre?e. Çfarë janë mineralet dhe në ç’formë gjenden në natyrë?f. Ku qëndron rëndësia e shkëmbinjve dhe e mineraleve?g. Çfarë kupton me fjalën “dhera”?h. Nga ndryshojnë dherat prej shkëmbinjve?


1. Shkëmbinjtë metamorfi kë rajo-nalë formohen

2. Kur ngurtësimi i magmës ndodh në sipërfaqe të Tokës,

3. Materiali organik i dherave formo het nga

4. Shkëmbinjtë sedimentarë formo-hen nga

a. dekompozimi i organizmave bimorë dhe shtazorë.

b. kur shtresat e mëdha shkëmbore në thellësi u nënshtrohen temperaturave dhe presioneve shumë të larta.

c. grumbullimi dhe ngjeshja e sedimenteve të ndryshme.

d. formohen shkëmbinjtë magmatikë efuzivë.

Testim 3 – Hidrosfera dhe Litosfera 1(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)

Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit/et: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit/et të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat e ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tekstit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.

Gjeografi a 7

169

Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit, në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percep-timit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij/saj të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit/es për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij/saj, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra, i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështetet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues të nxënësit/es.

Tema mësimore: II.26 Historia e Tokës


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.26Historia e Tokës



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim historinë e formimit të planetit tonë.


• Përshkruan kohën gjeologjike të Tokës



• Identifi kon disa prej ngjarjeve më të rëndësishme përgjatë historisë së formimit të saj.

4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi/ja kontribuon në mënyrë pro-duktive,)









170


Nxënësi/ja liston erat kryesore të kohës gjeologjike të Tokës (nga më e vjetra tek më e reja)


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ngjarjet më të rëndësishme që kanë ndodhur që prej 4.6 miliardë vite më parë.


Nxënësi/ja përshkruan kohën gjeologjike të Tokës.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan kohën gjeologjike të Tokës.

Fjalët kyçe: koha gjeologjike, era, periudha






Toka është formuar miliona vite më parë dhe ka pësuar ndryshime.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.26 (në tekst) – Diskutojmë: Rikujtojmë çfarë kemi mësuar mbi vendin që zë Toka në sistemin diellor dhe diskutojmë mbi pyetjet: Kur është formuar Toka? Pse ndryshon ajo nga planetët e tjerë të sistemit diellor?



Mësuesi/ja trajton konceptin kohë gjeologjike: Mendohet se Toka u formua rreth 4.6 miliardë vite më parë.

Gjeografi a 7

171


Duke qenë se bëhet fjalë për një kohë shumë të largët, dukuritë që kanë ndod-hur në planetin tone janë të shumta dhe mjaft të rëndësishme. Shtrirja kohore që nga momenti i formimit të Tokës e deri më sot përbën kohën gjeologjike të saj. Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike në era dhe në periudha, duke eviden-tuar ngjarjet më të rëndësishme që kanë ndodhur në secilën prej tyre. Ndër to mund të veçohen: formimi i shkëmbinjve më të vjetër (rreth 4 miliardë vite më parë); rritja e sasisë së oksigjenit në atmosferë (rreth 2.3 miliardë vite më parë); fi llimi i jetës në Tokë (rreth 542 milionë vite më parë). Një dëshmi e rëndë-sishme, mbi të cilën gjeologët bazohen për të shpjeguar ndryshimet që kanë pësuar bota e gjallë dhe kushtet natyrore në planetin tonë, janë fosilet e gjetura midis shkëmbinjve....

Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin fi gurën 63 dhe të përshkruajnë disa prej ngjarjeve më të rëndësishme që kanë ndodhur në planetin tonë që prej 4.6 mil-iardë vite më parë...

Nxënësit përshkruajnë...


Lihen detyrë klase ushtrimet 1,2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 3.






172

Tema mësimore: II.27 Pangea dhe kufi jtë e pllakave tektonike


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.27 Pangea dhe kufi jtë e pllakave tektonike



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë mil-iona viteve.


• Përshkruan ndryshimet kryesore të Pangeas.



• Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.










Nxënësi/ja evidenton llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë miliona viteve.


Nxënësi/ja përshkruan ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë miliona viteve. Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llojet e kufi jve midis tyre.

Gjeografi a 7

173

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja përshkruan ndryshimin që ka pësuar Pangea përgjatë mil-iona viteve. Identifi kon llojet e pllakave tektonike dhe llo-jet e kufi jve midis tyre.

Fjalët kyçe: Pangea, pllaka tektonike, kufi j pllakash (ruajtëse, shkatërruese, ndërtuese).












Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.27 (në tekst) – Diskutojmë: Risjellim në vëmendje ndërtimin strukturor të Tokës dhe përshkruajmë çfarë janë litosfera dhe astenosfera.



Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurat 63 e 64 dhe trajton ndryshimet që ka pësuar Pangea: Rreth 250 milionë vite më parë, kontinentet kanë qenë të bash-kuara të gjitha, duke formuar një superkontinent të quajtur Pangea (fi g. 64/a).

Ky superkontinent fi lloi të copëtohej rreth 200 milionë vite më parë. Të një-jtët shkëmbinj dhe fosile të kësaj peri-udhe janë gjetur si në Afrikën Perëndi-more, ashtu edhe në pjesën lindore të Amerikës së Jugut (fi g. 65). Kjo tregon se këto kontinente kanë qenë të bash-kuara më parë. Që atëherë, lëvizja e pl-lakave tektonike ka bërë që kontinentet të zhvendosen në pozicionet që janë sot (si në fi gurën 64/d)...


174


Bazuar në fi gurat 63 e 64, mësuesi/ja fton nxënësit të përshkruajnë ndryshimet që ka pësuar Pangea...


Në vazhdim, bazuar në edhe në fi gurën 65, mësuesja trajton llojet e pllakave dhe të kufi jve të tyre: Ndryshimi i madh midis superkontinentit të 250 milionë vjetëve më parë dhe pamjes që ka sot sipërfaqja e Tokës, shpjegohet me lëviz-jen e pllakave tektonike. Litosfera e sotme e planetit tonë është e ndarë në 15 pllaka të mëdha tektonike dhe në mbi 20 të vogla. Koha gjeologjike e Tokës (në miliona vite)…


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet për detyrë shtëpie ushtrimi 2.





Tema mësimore: II.28 Pllakat tektonike dhe dinamika e tyre


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.28 Pllakattektonike dhe dinamika e tyre



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet që pëson korja oqeanike dhe ajo kontinentale përgjatë miliona viteve.


• Përshkruan ndryshimet kryesore që ndodhin në koren e Tokës.



• Identifi kon dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tektonike.

Gjeografi a 7

175





6. Kompetenca qytetare (Nxënësi/ja përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët)








Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi ndryshimet e vazhdueshme që ka pësuar korja e Tokës.


Nxënësi/ja krahason dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tektonike.Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tekton-ike.

Fjalët kyçe: dinamika e kores së Tokës, dukuritë tektonike që ndodhin në secilin lloj të kufi jve të pllakave












Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.28 (në tekst)


176


– Diskutojmë: Sjellim edhe një herë në vëmendje ndërtimin e kores së Tokës; kuptimin mbi pllakat tektonike dhe kufi jtë midis tyre. Përshkruajmë çfarë janë: korja kontinentale dhe ajo oqeanike, pllakat tektonike dhe kufi jtë midis tyre. Mësuam që pllakat tektonike lëvizin, por, a e dini pse? Çfarë ndodh në kufi jtë e pllakave tektonike?



Mësuesja fton nxënësit të shohin fi gurën 65 dhe trajton dinamikën e kores tokësore: Pas formimit të Tokës si planet, korja e saj nisi të ngurtësohej. Pjesa më e madhe e kores kontinentale ka një vjetërsi 3-4 miliardë vjeçare, ndërsa korja oqeanike më e vjetër daton 180 milionë vjet më parë. Siç shihet, ndërm-jet moshave të tyre ka një diferencë të madhe. Kjo shpjegohet me dinamikën e secilës prej tyre. Korja kontinentale, duke qenë më pak e dendur se ajo oqean-ike, nuk mund të zhytet dhe të shkatërrohet. Pjesa më e madhe e saj mbetet e pandryshuar, si ajo e formuar miliarda vite më parë. Ndërkohë, korja oqeanike e re formohet vazhdimisht në kufi jtë e pllakave ndërtuese....


Në vazhdim, mësuesi/ja trajton dukuritë që ndodhin në kufi jtë e pllakave tek-tonike: Në kufi jtë e pllakave ruajtëse pllakat i rrëshqasin horizontalisht njëra-tjetrës, pra këtu nuk ka as zhytje të tyre dhe as del material nga manteli (fi g. 68/a). Ndërkohë që pllakat i rrëshqasin njëra-tjetrës në kufi jtë e tyre, fërkimi që krijohet shkakton tërmete. Këto tërmete janë të rralla, por kanë forcë të madhe shkatërruese, sepse janë të cekëta (afër sipërfaqes). Kufi j të pllakave ruajtëse dallohen p.sh. në çarjen e madhe të San Andreas, Kaliforni.








Gjeografi a 7

177

Tema mësimore: II.29 Tërmetet


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.29Tërmetet



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet e sipërfaqes së Tokës.


• Përshkruan ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet).



• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet).

• Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.










178




Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi pasojat e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet).

Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.


Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndo-dhin si pasojë e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zo-nat e tërmeteve.

Fjalët kyçe: tektonike, vullkanike, vatër, hipoqendër, epiqendër, magni-tudë.





Nxënësit dinë:

Toka tronditet vazhdimisht nga tërmete me forcë të ndryshme.

Kur ndodhin sjellin dëme të mëdha.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.29 (në tekst) – Diskutojmë: Le të shohim në tabelën e mëposhtme pasojat e tërmetit të rënë në Porto Princ të Haitit, në vitin 2010. Nga informacionet që mund të keni për tërmetet që kanë rënë në vendin tonë, sillni shembuj rreth pa-sojave të tyre.

Nxënësit përshkruajnë, sjellin shembuj...

Gjeografi a 7

179



Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin fi gurën 69 dhe trajton konceptin mbi tërmetet: Lëkundjet e shpejta të kores së Tokës si rezultat i veprimit të fak-torëve të brendshëm, quhen tërmete. Ato formohen si pasojë e lëkundjeve dhe shkëputjeve të shkëmbinjve në brendësi të kores tokësore, për shkak të fërkim-it që krijohet gjatë lëvizjeve të pllakave tektonike. Tërmetet ndodhin krye-sisht në zonat ku riaktivizohen thyerjet e vjetra tektonike. Këto quhen tërmete tektonike. Tërmetet shkaktohen edhe nga lëvizja e fuqishme e magmës nëpër korridoret e saj. Këto lloj tërmetesh quhen vullkanike dhe ndodhin më shpesh përgjatë “Unazës së Zjarrtë të Paqësorit”. Në varësi të thellësisë ku formohen, tërmetet mund të jenë: të cekëta, të ndërmjetme dhe të thella.....

Në vazhdim fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurën 69. Nxënësit përshkrua-jnë...

Në vazhdim, mësuesi/ja trajton elementet e tërmetit: Zona e kores së Tokës ku lind tërmeti, quhet vatër e tij ose hipoqendër. Ajo ndodhet në një thellësi nga disa dhjetëra kilometra (15-20 km) deri në 700 km. Zona që gjendet në sipër-faqen e Tokës, në drejtim vertikal me vatrën e tërmetit, quhet epiqendër. Valët sizmike që dalin nga vatra, përhapen në të gjitha drejtimet në formë rrethore, duke shkaktuar lëvizjen e shtresave shkëmbore. Disa valë përhapen në brendësi të Tokës, ndërsa disa të tjera përhapen vetëm në sipërfaqe. Fuqia e një tërmeti (forca me të cilën tundet toka) quhet magnitudë e tij. Në ditët e sotme, një siz-mograf e mat magnitudën nëpërmjet shkallës Rihter (dikur përdorej shkalla Merkal).

Fton nxënësit/et të përshkruajnë hartën e fi gurës 70 dhe së bashku me ta për-cakton shpërndarjen gjeografi ke të tërmeteve në botë..


Në vazhdim, bazuar në hartën e fi gurës 70, nxënësit/et tregojnë se në cilët kufi j pllakash është përqendruar pjesa më e madhe e tërmeteve në botë.








180

Tema mësimore: II.30 Vullkanet


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.30Vullkanet



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim ndryshimet e sipërfaqes së Tokës.


• Përshkruan ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet).



• Krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet).

• Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.







Kompetenca digjitale (Nxënësi/ja përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin.)





Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi pasojat e proceseve të shpejta (tërmetet, vullkanet).

Gjeografi a 7

181

Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.


Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason ndryshimet e sipërfaqes së Tokës që ndodhin si pasojë e proceseve të shpejta (vullkanet). Demonstron në hartë lidhjen e brezave vullkanikë me zonat e tërmeteve.

Fjalët kyçe: vullkani, vatra, oxhaku, krateri, produktet vullkanike, zonat vullkanike.





Nxënësit dinë:

Në Tokë ka shumë zona vullkanike

Kur ndodhin sjellin dëme të mëdha.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.30 (në tekst) – Diskutojmë: Rikujtojmë njohuritë që kemi marrë mbi shkëmbinjtë magmatikë dhe përshkruajmë se si formohen ata. Po magma dhe llava, çfarë janë? Pse ndryshojnë midis tyre?

Nxënësit përshkruajnë, sjellin shembuj...


Mësuesi/ja trajton konceptin vullkan: Procesi i daljes së produkteve vullkanike dhe vendi ku ato dalin në sipërfaqe, quhet vullkan.


182


Një vullkan shpërthen kur forca e magmës në brendësi është më e madhe se re-zistenca e kores tokësore që e rrethon atë. Në këtë rast, duke u nisur nga thellë-sia, magma e shkrirë, nën trysninë e gazeve që përmban, hap me forcë korri-dore nëntokësore, depërton përmes tyre për të dalë në sipërfaqe dhe shpërthen (fi g. 71 dhe fi g. 72). Ashtu

si tërmetet, edhe vullkanet janë rezultat i dinamikës së pllakave tektonike. Mësuesja fton nxënësit të shohin fi gurën 71 dhe së bashku me nxënësit trajton pjesët e një vullkani dhe produktet e tij: Një vullkan është i përbërë nga tri pjesë kryesore (fi g. 71): 1. Vatra e vullkanit, e cila ndodhet në thellësi dhe për-bën rezervuarin ku grumbullohet magma. 2. Oxhaku, që është korridori përg-jatë të cilit lëviz magma (mund të ketë një ose disa oxhakë). 3. Krateri, i cili përbën grykën në formë hinke, nga ku dalin produktet vullkanike…


Fton nxënësit/et të përshkruajnë hartën e fi gurës 72 dhe së bashku me ta për-cakton shpërndarjen gjeografi ke të vullkaneve në botë..



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 të rubrikës “Radha jote”. Lihet si de-tyrë shtëpie ushtrimi 6.





Gjeografi a 7

183

Tema mësimore: II.31 Format e relievit


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.31Format e relievit



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim format e relievit të Tokës.


• Përshkruan se cilët janë faktorët që ndikojnë në formimin e formave të relievit të Tokës.



• Krahason midis tyre veçoritë e relievit të sipërfaqes së Tokës.

• Demonstron në hartë format kryesore të relievit të Tokës.










184


Nxënësi/ja evidenton format kryesore të relievit të Tokës.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe vlerëson faktorët që ndikojnë në formimin e tyre.

Demonstron në hartë format kryesore të sipërfaqes së Tokës.


Nxënësi/ja krahason format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe faktorët që ndikojnë në formimin e relievit të saj.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja krahason format kryesore të sipërfaqes së Tokës dhe fak-torët që ndikojnë në formimin e relievit të saj.

Fjalët kyçe: faktorë të jashtëm dhe faktorë të brendshëm të formimit të relievit, mal, kodër, fushë, luginë






Planeti ynë ka formë tepër komplekse, si një elipsoid me reliev;

Relievi është në zhvillim;






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.31 (në tekst) – Diskutojmë: Nga teksti i Gjeografi së 6, rikujtojmë se çfarë janë mjediset natyrore. Krahasojmë mjediset natyrore të paraqitura në fi gurat e mëposhtme (a, b, c) dhe përshkruajmë se cilat elemente natyrore mbizotërojnë te secili prej tyre.

Nxënësit/et përshkruajnë, sjellin shembuj...

Gjeografi a 7

185



Mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në formimin e relievit të Tokës dhe for-mat kryesore të relievit të saj: Format e ulura dhe të ngritura të kores tokësore përbëjnë relievin e Tokës. Relievi është produkt i veprimit të faktorëve të brendshëm dhe atyre të jashtëm. Si faktorë të brendshëm dallohen përbërja shkëmbore dhe lëvizjet e ndryshme tektonike. Format që krijohen prej fak-torëve të brendshëm, modelohen nga veprimi i faktorëve të jashtëm. Në këta faktorë bëjnë pjesë: veprimi i elementeve klimatike, veprimtaria e ujërave rr-jedhëse sipërfaqësore e nëntokësore, veprimtaria detare, karstike, akullnajore, si dhe veprimtaria e njeriut.

Format e relievit: Malet janë format më të larta në reliev. Disa male janë for-muar gjatë ngurtësimit të magmës në sipërfaqe, disa të tjera prej rrudhosjes dhe ngritjes së shtresave të kores tokësore (kryesisht përgjatë kufi jve shkatërrues). Ato mund të gjenden si male të veçuara, vargje malore dhe malësi. Malet kanë shpate dhe kreshta (të mprehta ose të latuara) me forma të larmishme, të kri-juara gjatë periudhave të…


Fton nxënësit të përshkruajnë fi gurat 74, 75, 76, 77 dhe të evidentojnë se cilët janë faktorët e formimit të relievit, si dhe format e krijuara në reliev. Së bashku me ta përcakton shpërndarjen gjeografi ke të vullkaneve në botë..

Nxënësit/et përshkruajnë, diskutojnë...








186

Tema mësimore: II.32 Bota bimore


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.32Bota bimore



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim klasifi kim e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.


• Përshkruan shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.



• Nxënësi/ja përshkruan veçoritë e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.










Nxënësi/ja rendit brezat bimorë të botës.


Nxënësi/ja vlerëson shumëllojshmërinë e botës bimore në botë.


Nxënësi/ja identifi kon shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.

Gjeografi a 7

187

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore e shtazore sipas brezave të nxehtë-sisë.

Fjalët kyçe: bimësia e zonës së nxe-htë, bimësia e zonave mesatare, bimë-sia e zonave të ftohta.






Planeti ynë ka botë të gjallë të larmishme;






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.32 (në tekst) – Diskutojmë: Risjellim në vëmendje njohuritë e marra mbi brezat e nxehtësisë, duke përshkruar veçoritë e klimës në këta breza dhe si ndikon ajo në zhvillimin dhe shpërndarjen e botës bimore.



Mësuesi/ja trajton shpërndarjen e bimësisë në zonat (brezat) e nxehtësisë: Shpërndarja jo e njëjtë e nxehtësisë dhe e lagështirës nga Ekuatori në pole, bën që në sipërfaqen e rruzullit tokësor të kemi zona të ndryshme bimore. Duke u nisur nga Ekuatori në drejtim të poleve, dallohen këto lloje bimësish: Bimë-sia e zonës së nxehtë, që ndeshet në pyjet e dendura ekuatoriale, në savana dhe shkretëtira. Bimësia e zonave mesatare, e cila shtrihet në pyjet e këtyre zonave, preritë, shkretëtirat dhe zonat mesdhetare. Bimësia e zonave të ftohta ose ajo e tundrës. Hapësira e shtrirjes së bimësisë së zonave mesatare dhe të zonave të ftohta është më e madhe në Hemisferën Veriore sesa në Hemisferën Jugore (për shkak të shtrirjes shumë më të madhe të kontinenteve).…


188


Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurat 78, 79, 80, 81, 82 dhe të evidentojnë veçoritë e secilës zonë bimësie.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”.





Tema mësimore: II.33 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës bimore


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.33 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës

bimore



• Rendit saktë, me gojë ose me shkrim faktorët që ndikojnë shpërndarjen e botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.


• Përcakton se cilët faktorë ndikojnë më tepër mbi shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në glob.



• Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.

Gjeografi a 7

189










Nxënësi/ja evidenton se cilët janë faktorët shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në botë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna se cilët faktorët ndikojnë më tepër në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore në botë.


Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës bimore e shta-zore sipas brezave të nxehtësisë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës bimore sipas brezave të nxehtësisë.

Fjalët kyçe: klima, cilësia e ajrit, re-lievi, tokat, njeriu








190






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.33 (në tekst) – Diskutojmë: Bazuar në njohuritë që kemi, ne mund të evidentojmë disa nga faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës bimore dhe në shumëllo-jshmërinë e saj. Cilët janë ata?



Mësuesi/ja trajton faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e bimësisë në zonat (brezat) e nxehtësisë: Shpërndarja e botës bimore varet nga një sërë faktorësh. Midis tyre veçojmë: klimën, cilësinë e ajrit, relievin, llojet e tokave dhe vep-rimtarinë e njeriut. Nga Ekuatori drejt poleve, klima ndryshon, duke ndikuar mbi bimësinë me të gjitha elementet e saj. Drita është një nga elementet e klimës, për të cilin bima ka shumë nevojë për të kryer procesin e fotosintezës. Disa bimë janë dritëdashëse, ndërsa disa të tjera, hijedashëse. Lagështira është një element tepër i domosdoshëm për jetën e bimëve, pasi nëpërmjet saj treten kripërat e ndryshme, që ato i thithin me anë të rrënjëve. Disa bimë kanë nevojë për më tepër lagështirë sesa të tjerat. Era i ndihmon gjithashtu bimët në avul-limin e ujit që kanë thithur nëpërmjet rrënjëve, si dhe ndikon në pjalmimin e tyre dhe shpërndarjen e farërave. Erërat e forta e rrezikojnë shumë zhvillimin e bimësisë.…

Fton nxënësit/et të përshkruajnë fi gurat 83, 84, 85 dhe të evidentojnë faktorët kryesorë që ndikojnë mbi shpërndarjen e bimësisë.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.





Gjeografi a 7

191

Tema mësimore: II.34 Faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e botës shtazore


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: II.34Faktorët që ndikojnë në

shpërndarjen e botës shtazore



• Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim se si është shpërndarë bota shtazore sipas brezave të nxehtësisë.


• Përshkruan shpërndarjen e pabarabartë të shtazore sipas brezave të nxehtësisë.



• Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.










192


Nxënësi/ja evidenton shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore në botë.


Nxënësi/ja mbledh të dhëna mbi faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shta-zore sipas brezave të nxehtësisë.


Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabarabartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja identifi kon faktorët që ndikojnë në shpërndarjen e pabara-bartë të botës shtazore sipas brezave të nxehtësisë.

Fjalët kyçe: evolucioni i Tokës, kli-ma, relievi, bimësia, njeriu





Nxënësit dinë:







Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 2.34 (në tekst) – Diskutojmë: Shohim hartën e mëposhtme dhe përshkruajmë se si janë shpërndarë disa prej llojeve të botës shtazore në planet. Bazuar në njo-huritë e marra ose në kuriozitetet që mund të keni lexuar mbi botën e kafshëve, përmendni edhe shembuj të tjerë (mbi vendndodhjen dhe jetën e tyre). Si men-doni, pse bota shtazore është e larmishme dhe e shpërndarë në botë në mënyrë të pabarabartë?


Gjeografi a 7

193



Mësuesi/ja trajton shpërndarjen e botës shtazore në zonat (brezat) e nxehtë-sisë: Bota shtazore ose fauna e planetit tonë është e shumëllojshme. Ajo jeton në sipërfaqen e Tokës, nën tokë, në ujë dhe në ajër. Bota shtazore ndryshon nga njëra gjerësi gjeografi ke në tjetrën, por edhe midis vendeve të së njëjtës gjerë-si, për shkak të faktorëve të ndryshëm. Ndër ta, më kryesorët janë: evolucioni i Tokës, klima, relievi, bimësia dhe njeriu. Evolucioni i Tokës- Ndryshimet që ka pësuar sipërfaqja e Tokës përgjatë kohës së saj gjeologjike, kanë ndikuar edhe në botën shtazore (fi g. 86). Si rezultat i shkëputjes dhe veçimit të konti-nenteve nga njëri-tjetri, bota e hershme shtazore u zhvillua në kushtet specifi ke të secilit prej tyre, duke marrë veçoritë përkatëse. Kjo shpjegon ndryshimet midis botës shtazore të kontinentit të Amerikës së Jugut dhe asaj të kontinentit afrikan, edhe pse kanë kushte klimatike të ngjashme. Pas ndarjes së dy konti-nenteve dhjetëra milionë vite më parë, në secilin prej tyre u zhvilluan lloje të reja të botës shtazore.

Fton nxënësit/et që, bazuar në fi g. 87 dhe 88, të përshkruajnë ndryshimet që vëren midis llojeve të botës shtazore të zonës së nxehtë dhe atyre të zonës së ftohtë.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, të rubrikës “Radha jote”.Prezantimi dhe demonstrimi i rezultatevetë arritura




Punë praktike 2.9

▪ Tema: Shpërndarja e botës së gjallë sipas zonave të nxehtësisë

Rezultatet e të nxënitNë përfundim të kësaj pune praktike, nxënësi/ja:• identifi kon brezat e nxehtësisë dhe zonat klimatike në hartën skicë të botës;


194

• hulumton dhe grumbullon informacione mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi veçoritë e tyre;

• përshkruan llojet kryesore të botës bimore dhe shtazore sipas brezave të nxehtësisë;• bashkëpunon në grup dhe ndan me të tjerët njohuritë e përftuara nga vëzhgimet

individuale.


Materialet burimore: harta fi ziko-gjeografi ke e botës, teksti mësimor, atlasi, materialetë gjetura në internet mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi

veçoritë e tyre.

Mjetet e punës: harta fi ziko-gjeografi ke e botës, laps/stilolaps, lapsa me ngjyrë/lapustila, fl etore/fl etë formati A-4, laptop, videoprojektor.


Puna përgatitore:Për realizimin e kësaj pune praktike, nxënësit duhet të bazohen në njohuritë e marra nga

teksti mësimor, mbi brezat e nxehtësisë dhe zonat klimatike që shtrihen në secilin prej tyre. Mësuesi/ja i orienton që më parë nxënësit të hulumtojnë dhe grumbullojnë informacione mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe mbi veçoritë e tyre. Me këto informa-cione, nxënësit do të përgatisin përmbledhjen, e cila do të prezantohet gjatë punës praktike me PowerPoint, skema të bëra në tabakë kartoni, postera apo me fl etëpalosje. Mësuesi/ja orienton që më parë disa prej nxënësve të përgatitin herbariume me llojet e bimëve që rriten në vendin tonë ose në vendbanimet e tyre.

Hapat që do të ndiqen gjatë zhvillimit të orës së punës praktike:• Në hartën fi ziko-gjeografi ke të botës, të ekspozuar në klasë, përcaktoni brezat e nxe-

htësisë dhe llojet e klimave që kanë.• Përcaktojini dhe emërtojini ato në hartën skicë të botës (në tekst).• Përcaktoni dhe emërtoni në hartën skicë të botës hapësirën që zënë llojet e bimësisë

në secilin brez të nxehtësisë (sipas llojeve të klimave). Shkruani në kuadratet bosh disa prej karakteristikave kryesore të tyre.

• Paraqitni në hartën skicë të mëposhtme, me shkrim ose me një shenjë konvencionale, nga dy ose tri lloje bimësh përfaqësuese për secilën lloj bimësie.

• Paraqitni aty, me shkrim ose me një vizatim të thjeshtë, edhe nga dy ose tre për-faqësues të botës shtazore për secilin brez të nxehtësisë.

• Prezantoni nëpërmjet PowerPoint-it, skemave të bëra në fl etë kartoni, posterave apo

Gjeografi a 7

195

fl etëpalosjeve, produktin që keni përgatitur prej hulumtimeve tuaja mbi llojet e botës së gjallë sipas brezave të nxehtësisë dhe për veçoritë e tyre.

• Tregojuni (nëse e keni përgatitur) shokëve tuaj edhe herbariumin, duke veçuar në të ndonjë lloj bime që përdoret si bar mjekësor.

▪ Nëntematika II: Proceset dhe dukuritë natyrore në Tokë ▪ Përsëritje V ▪ Tema Litosfera 2

1. E vërtetë apo e gabuar?• Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike të Tokës, në era dhe në periudha. V G• Pasojat e drejtpërdrejta të lëvizjeve të pllakave tektonike janë: tërmetet, vullkanet dhe

formimi i maleve. V G• Tërmetet që ndodhin në zonat ku riaktivizohen thyerjet e vjetra tektonike, quhen

tërmete tektonike. V G• Shkëputja e pjesëve të Pangeas zë fi ll rreth 250 milionë vite më parë. V G• Korja oqeanike është më pak e dendur se korja kontinentale. V G• Në kufi jtë e pllakave ndërtuese ndodh largimi i pllakave nga njëra-tjetra. V G• Krateri përbën rezervuarin ku grumbullohet magma. V G• Veprimtaria e elementeve klimatike dhe ajo e ujërave rrjedhëse, janë faktorë të

jashtëm që veprojnë mbi relievin.V G

2. Plotëso: a) pjesët e një tërmeti (në fi gurën a) dhe përcakto zonat më aktive sizmike në botë;a) b) pjesët e një vullkani dhe produktet vullkanike të tij (në fi gurën b) dhe përcakto zo-nat vullkanike më aktive në botë.

3. Bazuar në hartën e pllakave tektonike në botë:a. përcakto tipat e kufi jve të pllakave tektonike në rastet 1, 2 dhe 3.b. përshkruaj se çfarë ndodh në secilin prej tyre.

4. Diskuto mbi pyetjet:a. Çfarë është pllaka tektonike?b. Pse korja kontinentale është më e vjetër se ajo oqeanike?c. Si formohen tërmetet dhe sa lloje janë ato sipas origjinës së formimit?d. Cilët janë faktorët e formimit të relievit dhe nga ç’forma kryesore përbëhet ai?


196

e. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e bimësisë?f. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e botës shtazore?


a) quhet një fragment i litosferës, i kufi zuar nga tre tipa kufi jsh.

b) janë forma më të ulëta se malet që nuk e kalojnë lartësinë 1000 m.

c) janë forma kryesisht të sheshta e të ulëta, të krijuara nga ulje tektonike të tokës ose nga grumbullime sedimentare.

d) shtrihet përgjatë tundrës.

1. Bimësia e zonës së ftohtë2. Pllakë tektonike3. Fushat4. Kodrat

Testim 4 – Litosfera 2(shih planin vjetor dhe atë të tremujorit të parë për orën se kur bëhet testimi)

Shënim 1: Ndërtimi i testit duhet të masë shkallën në të cilën janë arritur nga nxënësit/et: njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e tyre. Sugjerohet që në ndërtimin e testit, mësuesit të mbështeten kryesisht në rubrikat dhe në tipat ushtrimeve që ofrojnë përsëritjet model (të tekstit). Pyetjet e përsëritjes mund t’i përdorni për pyetje testimi dhe gjatë orës së përsëritjes të formuloni edhe pyetje të tjera.

Shënim 2: Në orën e përsëritjes dhe të testimit në lidhje me trajtimin e një çështjeje/koncepti, nxënësi/ja duhet të vlerësohet me anë të situatave që sjell/përdor, të ngjashme me ato të trajtuara gjatë temave mësimore. Nxënësi/ja duhet të vlerësohet për shkallën e percepti-mit dhe lidhjen ndërmjet përvojave të tij të të nxënit dhe zbatimeve të ardhshme. Në përgjigjet e tij, nxënësi/ja mund të përdorë burime të ndryshme. Kontrolli mbi të kuptuarit e koncepteve duhet të mbështetet në kontrollin e mundësisë së nxënësit për t’i shpjeguar ato me fjalët e tij, por sidomos në aftësinë për t’i zbatuar ato. Pra i gjithë kontrolli i njohurive duhet të mbështe-tet mbi zhvillimin e shprehive të analizës, të mendimit kritik dhe krijues te nxënësit.

Projekt (ora e tretë)



Gjeografi a 7

197


problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-

meve të tilla.


realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të sig-uruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.


opinionesh.

Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-

eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/ viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit etj.

Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së tretë të projektit:

• Nxënësit përshkruajnë punën e bërë deri në këtë fazë të projektit. Tashmë ai duhet të jetë në trajtën e një raporti paraprak, ndaj u këshillohet të tregojnë një vëmendje të veçantë për origjinalitetin dhe cilësinë e punimit, për të pasur një produkt sa më të realizuar në fazën përfundimtare.

• Evidentohet kontributi i secilit anëtar të grupit dhe shkalla e bashkëpunimit midis tyre.

• Nxënësit përshkruajnë shkallën e përdorimit të burimeve të informacionit, rrugët e sigurimit dhe vlefshmërinë e tyre.

• Raportohen vështirësitë dhe bëhen sugjerime edhe nga nxënës të grupeve të tjera, mbi zgjidhje dhe ide të ndryshme.

Shënim Për udhëzimet e realizimit të projektit referoju rubrikës përkatëse, të paraqitur në orën e parë të tij.


198

Ndërvarësia midis njerëzve,vendeve, rajoneve dhe mjediseve

III.

▪ Nëntematika: Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin

Nxënësi:• Diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare,

përmes shembujve nga vendi dhe bota.• Heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së

njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajti-mit të ujërave të zeza etj):

• në një zonë bregdetare;• në një qendër urbane;• në një zonë rurale

Vlerëson ndërvarësinë globale të ndikimeve mjedisore (p.sh., transferimi i ndotjes).

Tema mësimore: III.1 Potencialet e zonave bregdetare


LËNDA:GJEOGRAFI


Nëntematika III:Shoqëria dhe ndërveprimi me mjedisin

Tema mësimore: III.1Potencialet e zonave bregdetare


Shpjegon qartë dhe saktë, me gojë ose me shkrim që bregdeti ka shumë potenciale turistike, ekono-mike dhe mjedisore.


Përshkruan disa potenciale turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.


Ndërlidh temën e re me njohuritë dhe përvojat paraprake.

Gjeografi a 7

199

Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota


Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët për realizimin e një aktiviteti të për-bashkët/diskutimi të situatës.


Ndan përvojat dhe mendimet në grup.


Kontribuon në rritjen e cilësisë së aktivitetit të grupit.


Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.



Nxënësi/ja heton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.


Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare.


Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota.

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja diskuton mbi potencialet turistike, ekonomike, mjedisore të hapësirave bregdetare, përmes shembujve nga vendi dhe bota.

Fjalët kyçe: potenciale mjedisore, po-tenciale ekonomike.

Burimet: Teksti, foto, internet, materiale të printuara,album, revista shkencore, enciklopedi




Nxënësit dinë:

Bregdeti është hapësirë që ofron potenciale të mëdha zhvillimi;


200






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.1 (në tekst) – Diskutojmë: Mësuam se zonat bregdetare përbëjnë hapësira me poten-ciale të mëdha turistike dhe ekonomike për vendet ku gjenden. Për vetë kushtet që ofrojnë, në këto zona është përqendruar një numër i lartë popullsie. Por, a dëmtohet dhe ndotet mjedisi bregdetar prej veprimtarive ekonomike dhe mbi-popullimit? Çfarë ndotjesh mund të shkaktohen?



Mësuesja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst. Në vazhdim trajton së bashku me ta potencialet mjedisore të hapësirave bregdetare: Zonat bregdetare janë zonat që gjenden ndërmjet tokës dhe detit, të cilat dallohen nga prania e një bote të gjallë, të larmishme. Ato përbëjnë mjedise të veçan-ta, ku bota e gjallë detare dhe ajo tokësore takohen me njëra-tjetrën. Në zonat bregdetare jetojnë edhe shumë lloje endemike (të veçanta) të fl orës dhe faunës. Një shembull i tillë është prania e pelikanit kaçurrel në Lagunën e Karavastasë (në bregdetin e Adriatikut). Në shumë vende bregdetare të botës gjenden edhe shkëmbinj koralorë nënujorë, me bukuri të rrallë natyrore (p.sh. Barriera Kora-lore e Australisë).

Fton nxënësit/et që, duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 1 të përshkruajnë edhe botën e gjallë që e karakterizon bregdetin ku ata/ato kanë kaluar pushimet ose jetojnë…

Në vazhdim bazuar në fi gurat 2, 3 dhe 4, nxënësit/et përshkruajnë se sa të pran-ishme janë në vendin tonë veprimtaritë ekonomike të paraqitura aty.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.

Gjeografi a 7

201





Tema mësimore: III.2 Ndotja në zonat bregdetare


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: III.2Ndotja në zonat bregdetare



• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;


• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në hapësirat bregdetare.



• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;










202


Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në hapësirat bregdetare.


Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe nga bota mbi disa nga problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;


Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj.) në një zonë bregdetare;

Fjalët kyçe: urbanizimi dhe mbipop-ullimi, veprimtaritë ekonomike.






Në zonat bregdetare, ka të pranishme edhe ndotje.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.2 (në tekst) – Diskutojmë: Shihni me kujdes fotot e mëposhtme dhe krahasoni ndry-shimet midis tyre. A dalloni në to elemente të ngjashme me bregdetet e vendit tonë, të cilat i keni parë apo keni pushuar? Si mendoni, çfarë rëndësie kanë zo-nat bregdetare për jetën dhe ekonominë tonë?

Gjeografi a 7

203




Mësuesja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.

Në vazhdim trajton së bashku me ta disa prej shkaqeve kryesore të ndotjes së zonave bregdetare: Në zonat bregdetare, ndotja dhe problematikat e lidhura me të po bëhen gjithnjë e më shumë shqetësuese Ndër shkaqet kryesore veçohen: urbanizimi e mbipopullimi, veprimtaritë ekonomike, mënyrat e përdorimit të tokës, ndryshimet klimatike, erozioni dhe ndotjet e lumenjve.

Urbanizimi dhe mbipopullimi -Gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit, për shkak të proceseve të shpejta të urbanizimit, zonat bregdetare janë gjendur vazhdimisht nën një presion shumë të lartë popullimi. Sot në botë, më shumë se gjysma e popullsisë jeton në zonat bregdetare (deri në 60 km nga deti), për shkak se ato ofrojnë kushte (natyrore, ekonomike) më të mira jetese dhe mundësi lidhjeje me botën. Numri i popullsisë i këtyre zonave është vazhdimisht në rritje, çka ka nxitur shtimin e banesave dhe bizneseve e për rrjedhojë edhe të ndotjes në forma të ndryshme. Ndotja nga mbipopullimi shkaktohet sidomos prej inerteve të ndërtimit dhe prej derdhjeve urbane (biznese e banesa që i derdhin ujërat e zeza në det)...

Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 5, 6, 7 të përshkruajnë llojet e ndotjeve në bregdet dhe shkaqet e tyre.…

Në vazhdim nxënësit/et përshkruajnë se sa të pranishme janë këto lloje ndot-jesh në vendin tonë.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3, 4, të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 5.






204

Tema mësimore: III.3 Shkaqet e tjera të ndotjes në zonat bregdetare


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: III.3 Shkaqet e tjera të ndotjes në zonat bregdetare



• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;


• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në hapësirat bregdetare.



• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;










Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në hapësirat bregdetare.

Gjeografi a 7

205


Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë bregdetare;


Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë bregdetare;

Fjalët kyçe: përdorimi i tokës, ndrys-hime klimatike, erozioni dhe ndotja e lumenjve.




a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve/et


Në zonat bregdetare, ka të pranishme edhe ndotje.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.3 (në tekst) – Diskutojmë: Ndër shkaqet kryesore që ndikojnë në problematikat dhe ndotjen e bregdetit janë edhe mënyrat e përdorimit të tokës (për bujqësi apo zhvillim industrial), ndryshimet klimatike, erozioni dhe ndotjet e lumenjve. Bazuar në informacionet që keni, përshkruani si ndikojnë ato në ndotjen e vijës bregdetare të vendit tonë.



Mësuesi/ja fton nxënësit/et të shohin materialin e trajtuar në tekst.


206


Në vazhdim trajton së bashku me ta mënyrat e përdorimit të tokës: Sipërfaqe të mëdha toke pranë zonave bregdetare ndoten për shkak të përdorimit të tepru-ar të plehrave kimike në bujqësi, ose prej mbetjeve toksike të industrive të mëparshme me teknologji të vjetruar (p.sh. në Porto Romano të Durrësit). Nga toka, përmes ujërave nëntokësore plehrat kimike dhe mbetjet toksike përfun-dojnë edhe në det, duke shkaktuar ndotjen e tij. Nëse mbillen kultura bujqësore në kushte të tilla, pasojat e konsumimit të tyre do të ishin mjaft të rënda për shëndetin tonë.

Fton nxënësit/et që, duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 8, 9, 10, 11 të përshkru-ajnë edhe llojet e ndotjeve në bregdet dhe shkaqet e tyre.



Lihen detyrë klase ushtrimet 1dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.





Tema mësimore: III.4 Ndotja në qendrat urbane


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: III.4Ndotja në qendrat urbane


• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;

Gjeografi a 7

207


• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat urbane.



• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;








• Analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës/lëndës


Nxënësi/ja heton mbi llojet e ndotjeve në një zonë urbane.


Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;


Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;

Fjalët kyçe: zhvillim i qëndrueshëm, llojet e ndotjeve.





208



Në zonat urbane, ka të pranishme edhe ndotje.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.4 (në tekst) – Diskutojmë: Si e parafytyroni qytetin ku do të donit të jetonit: me parqe dhe hapësira të gjera, godina të vjetra antike apo historike të ruajtura me kujdes, blloqe ndërtesash të ulëta, të ndërtuara me planimetri, apo me ndërtesa të larta dhe shumë pranë njëra- tjetrës? Si mund të jetë gjendja e trafi kut të au-tomjeteve dhe shkalla e ndotjes në të?



Mësuesi/ja fton nxënësit të shohin materialin e trajtuar në tekst.

Në vazhdim trajton së bashku me ata/ato rëndësinë e qyteteve dhe shkaqet e ndotjes në to: Qytetet dallohen për numrin e lartë të popullsisë e të aktiviteteve prodhuese. Në to ofrohen shumë shërbime administrative, shëndetësore, treg-tare, arsimore etj. (risillni në vëmendje se çfarë keni mësuar në Gjeografi në 6, mbi llojet e vendbanimeve në Shqipëri). Si të tilla, ato paraqesin mundësi më të mëdha punësimi, arsimimi dhe kujdesi shëndetësor për njerëzit, prandaj edhe tërheqin më tepër popullsi nga zonat rurale dhe nga ato më periferike…

Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 12, 13 të përshkruajnë potencialet e zonave urbane dhe llojet e ndotjeve në to.…



Lihen detyrë klase ushtrimet 1, 2, 3 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 4.

Gjeografi a 7

209





Tema mësimore: III.5 Ndotja në qendrat urbane (vazhdim)


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: III.5 Ndotjanë qendrat urbane (vazhdim)



• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;


• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat urbane.



• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;










210




Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë urbane;


Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë urbane.

Fjalët kyçe: ndotja e ujërave, ndotja e tokës, ndotja zanore.






Në zonat urbane, ka të pranishme edhe ndotje.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.5 (në tekst) – Diskutojmë: Pranë lumenjve janë përqendruar qytete të rëndësishme të botës. Edhe qytetërimet e para kanë lindur përgjatë rrjedhave të tyre. Por, paralelisht me zhvillimin dhe rritjen e qyteteve, shoqëria njerëzore ka shkaktu-ar ndotje të shumë lumenjve. Si mendoni, nga se ndoten lumenjtë dhe tokat e qyteteve?

Gjeografi a 7

211





Në vazhdim trajton së bashku me ta shkaqet e tjera të ndotjes në qytete: Në shumë vende të botës, lumenjtë dhe detet janë shfrytëzuar në mënyrë të përhershme për derdhje urbane dhe industriale. Nivelet më larta të ndotjes së ujit gjenden kryesisht në vende me ritme të shpejta të rritjes ekonomike, për shembull, në Indi dhe në Kinë, ku më tepër prioritet i jepet rritjes ekonomike, sesa mbrojtjes së mjedisit.…

Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 14, 15, 16, 17 të përsh-kruajnë llojet e ndotjeve në zonat urbane.…



Lihet detyrë klase ushtrimi 1 i rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ush-trimi 2.






212

Tema mësimore: III.6 Ndotja në qendrat rurale


LËNDA:GJEOGRAFI



Tema mësimore: III.6Ndotja në qendrat rurale



• Shpjegon qartë dhe saktë se cilat janë disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë rurale;


• Përshkruan llojet e ndotjeve që ndeshen në zonat rurale.



• Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;











Gjeografi a 7

213


Nxënësi/ja sjell shembuj nga vendi dhe bota mbi disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve në një zonë rurale;


Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndërhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;

Rezultatet e të nxënit të temës mësimore: Nxënësi/ja heton disa ndër problematikat e krijuara si pasojë e ndë-rhyrjeve të veprimtarisë së njerëzve (p.sh., ndërtimet e shumta dhe pa kriter, mungesa e kanalizimeve dhe trajtimit të ujërave të zeza etj) në një zonë rurale;

Fjalët kyçe: ndotja e ajrit, e tokës dhe e ujërave në zonat rurale, ndërvarësia e ndikimeve mjedisore.






Në zonat rurale, ka të pranishme edhe ndotje.






Mësuesi/ja shtron për diskutim situatën e vendosur në fi llim të mësimit 3.6 (në tekst) – Diskutojmë: Problematika e ndotjes nuk ndeshet vetëm në qytete, ajo është e pranishme edhe në fshatra. Nga njohuritë që keni, si mendoni, nga se shkaktohet ndotja në zonat rurale?





214


Në vazhdim trajton së bashku me ta shkaqet e tjera të ndotjes në zona rurale: Ndotja e ajrit në zonat rurale shkaktohet kryesisht prej djegies së plehrave, dj-egies ose prerjes së pyjeve dhe kullotave, prej përdorimit të plehrave kimike në bujqësi, prej tymrave që dalin nga furrat e gëlqeres, fabrikat e prodhimit të çimentos, apo prej sektorëve ekonomikë të ndryshëm që mund të jenë zhvilluar në zonat rurale..…

Fton nxënësit/et që duke përshkruar përmbajtjen e fi g. 18, 19, 20, 21 të përsh-kruajnë llojet e ndotjeve në zonat urbane.…


Në vazhdim së bashku me nxënësit/et, mësuesi/ja trajton ndërvarësinë e ndot-jeve bazuar në përshkrimin e fi gurës 22.


Lihen detyrë klase ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Radha jote”. Lihet detyrë shtëpie ushtrimi 3.





Projekt (ora e katërt)




problemin;• përcakton faktorët e mundshëm që shkaktojnë problematikën mjedisore;• ofron zgjidhjen e problemit;

Gjeografi a 7

215

• vlerëson përfi timet dhe rreziqet e zgjidhjeve të mundshme;• ndan me grupin idetë dhe përfundimet individuale;• u bën thirrje moshatarëve dhe komunitetit për të qenë aktivë në zgjidhjet e proble-

meve të tilla.


realizimin e projektit; vëzhgime të nxënësve në terren, biseda me më të rriturit e familjes dhe komunitetin përkatës; të dhëna dhe analiza të marra pranë pushtetit lokal; informacione të sig-uruara nga interneti, institucione apo organizata mjedisore, si dhe nga media e shtypi.


opinionesh.

Mjetet që do të përdoren deri në realizimin përfundimtar të projektit:Teksti mësimor, materiale të printuara, informacione nga shtypi i shkruar; kompjuter, vid-

eoprojektor, tabelë prezantimi, shenjues, fl etëpalosje, postera, foto të ndryshme, skica/viza-time, makete të ndërtuara nga nxënësit etj.

Përshkrimi përmbledhës i veprimtarive kryesore që do të zhvillohen gjatë orës së katërt të projektit:

• Prezantimi i punës së secilit grup, që mund të bëhet në mënyrë elektronike (me PowerPoint apo me forma të tjera) ose me anë të posterave, skemave, tabakëve etj., sipas vendimmarrjes së grupit.

• Dorëzohet produkti i printuar.• Diskutohet në klasë për përfundimet e arritura.• Bëhet vlerësimi i nxënësve.• Shpërndahen në klasë (më pas edhe te bashkëmoshatarët dhe komuniteti) posterat e

përgatitur.

Test 1 (për tremujorin e parë)

Nëntematika: Toka në hapësirë & Atmosfera

Grupi A

Emër/mbiemër ______________________________

1. Përkufizo konceptet: 2 pikë

a) Efekti serë: _____________________________________________________________

b) Klimë: _________________________________________________________________

2. Qarko alternativën e saktë. 1 pikë

Shtypja atmosferike:

a. zvogëlohet me rritjen e lagështirës;

b. rritet me rritjen e temperaturës së ajrit;

c. rritet me rritjen e lartësisë;

ç. zvogëlohet me rritjen e dendësisë.

3. Përcakto nëse fjalitë e mëposhtme janë të vërteta (V) apo të gabuara (G). 6 pikë

a. Dielli është qendra e sistemit tonë diellor. ____

b. Pozita e planetit Tokë, as shumë afër dhe as shumë larg Diellit, por edhe prania e atmosferës

përreth saj, bëjnë të mundur që Toka të ketë temperaturë të përshtatshme për ekzistencën e jetës

në të.____

c. Rritja e temperaturës globale në këtë dhjetëvjeçar është shkak i veprimtarisë

njerëzore. _____

d. Rrezatimi ultravjollcë i Diellit vjen drejtpërdrejt në Tokë.____

e. Këndi që formojnë rrezet e Diellit me sipërfaqen e Tokës, nuk është i ndryshëm në pjesë të

ndryshme të saj. ____

f. Izobaret bashkojnë rajone që kanë sasi të njëjtë reshjesh. _____

4. Lidh me shigjetë zonën klimatike me veçorinë përkatëse. 4 pikë

a. Zona e klimës së nxehtë 1. Sasia e reshjeve është shumë e paktë.

b. Zona e klimës subtropikale 2. Dallohet për sasi të mëdha reshjesh.

c. Zona e klimës polare. 3. I përket edhe klima detare e pjesës perëndimore.

d. Zona e klimës mesatare 4. Sasia e reshjeve është përqendruar në stinën e dimrit 5. I përket edhe klima e ftohtë kontinentale.

5. Sa do të jetë temperatura në lartësinë 1500 m mbi nivelin e detit? 2 pikë

6. Analizo pasojat gjeografike të rrotullimit të Tokës rreth vetes. 5 pikë

7. Përshkruaj veçoritë e troposferës dhe të mezosferës: 6 pikë

a. Troposfera ________________________________________________________________

___________________________________________________________________________.

b. Mezosfera ________________________________________________________________

___________________________________________________________________________.

8. Evidento faktorët që ndikojnë në formimin e klimës: 5 pikë

Suksese!

Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31

Test 1 (për tremujorin e parë)

Nëntematika: Toka në hapësirë & Atmosfera

Grupi B

Emër/mbiemër ______________________________


a) Atmosferë: ______________________________________________________

b) Mot: ___________________________________________________________

2. Qarko alternativën e saktë. 1 pikë

Ozoni:

a. nuk është përgjegjës për efektin serrë;

b. është një gaz me formulë O2;

c. ndodhet në troposferë;

ç. formohet nga oksigjeni nën veprimin e rrezeve ultravjollcë.


a) Yjet janë trupa qiellorë të zjarrtë që lëvizin në hapësirë dhe që rrezatojnë dritë dhe

nxehtësi përreth tyre.__

b) Të gjitha galaktikat largohen gjithmonë e më shumë prej galaktikës sonë dhe prej njëra- tjetrës. ___

c) Gjithësia nuk ka një moshë të caktuar dhe një masë të caktuar. ___

d) Gjithësia, si një tërësi, nuk ka fillim të përcaktuar, as fund të përcaktuar, por ajo zgjerohet

vazhdimisht dhe në pafundësi.___

e. Klima pasqyron gjendjen e përgjithshme të motit për shumë vite apo dhjetëvjeçarë. ____

f. Rrezatimi i drejtpërdrejtë është më i madh në një mot të kthjellët. ____

4. Sa do të jetë temperatura në lartësinë 1000 m mbi nivelin e detit? 2 pikë

5. Lidh me shigjetë llojin e masës ajrore me veçoritë përkatëse. 4 pikë

a. Klima e zonës së ftohtë 1. E ftohtë, shumë e thatë

b. Klima e zonës së nxehtë 2. E freskët, e lagësht.

c. Klima e zonës mesatare 3. Shumë e ftohtë dhe e thatë.

d. Klima subtropikale 4. Shumë e ngrohtë dhe shumë e lagësht.

6. Përshkruaj veçoritë e stratosferës dhe të termosferës. 6 pikë

a. Stratosfera ________________________________________________________________.

b. Termosfera ________________________________________________________________.

7. Paraqit skemën e formimit të stinëve dhe analizo pse formohen ato? 5 pikë

8. Si ndikon njeriu në ndryshimet klimatike? Argumento përgjigjen. 5 pikë

Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31

Test 2 (për tremujorin e dytë)

Grupi A

Emër/mbiemër ______________________________

1. Përkufizo konceptet: 6 pikë Oqean: _____________________________________________________________________ Shkëmbinj: __________________________________________________________________ Rrymë oqeanike: _____________________________________________________________ Erozion: ____________________________________________________________________ Ujëra nëntokësore: ____________________________________________________________ Liqen: ______________________________________________________________________


1 Cunamit njihen ndryshe si valë detare sizmike, pasi 80% e tyre ndodhin për shkak të tërmeteve nënujore. ____ 2. Materialet e depozituara në plazhe, duke iu nënshtruar veprimtarisë së erës, krijojnë dunat bregdetare. ____ 3. Shpejtësia e një rrjedhje ujore, nuk varet shumë nga pjerrësia e terrenit. ____ 4. Liqene quajmë gropa të mëdha të mbushura me ujë, të cilat nuk komunikojnë drejtpërdrejt me detin. ____

5. Manteli është shtresa më e brendshme e Tokës. ____ 6. Të gjitha kontinentet e sotme, kanë qenë të bashkuar në kontinentin e madh, Pangea, i cili filloi të ndahej në kontinente rreth 200 milionë vite më parë. _____ 7. Malet e vjetra janë më të larta se malet e reja dhe kanë maja të mprehta. _____

3. Skico skemën e një vale detare në lëvizje dhe paraqit elementet e saj. 5 pikë

4. Argumento, pse brigjet perëndimore të kontinenteve të Hemisferës Jugore janë më të ftohta. 3 pikë ______________________________________________________________________________

5. Çfarë janë burimet dhe sa llojesh janë ato? 3 pikë

6. Si formohet akullnaja? 2 pikë

7. Analizo formimin e shkëmbinjve magmatikë, sedimentarë dhe metamorfikë. 5 pikë

Suksese!

Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31

Test 2 (për tremujorin e dytë)

Grupi B

Emër/mbiemër ______________________________


Det: _______________________________________________________________________ Baticë-zbaticë: _______________________________________________________________ Ujëra nëntokësore: ____________________________________________________________ Liqen: ______________________________________________________________________ Mantel: _____________________________________________________________________ Kore: _______________________________________________________________________


1. Litosfera, hidrosfera, atmosfera janë tri sferat që u përkasin sistemeve abiotike. ____

2. Hidrosfera ndërvepron me atmosferën, por nuk ndikon në formimin e klimës dhe të motit.___ 3. Uji kur është në gjendje të ngurtë, zhytet në ujin në gjendje të lëngët. ____ 4. Avullimi është procesi i shndërrimit të ujit nga gjendje e lëngët në gjendje të gaztë. ____

5. Uji i detit është më pak i kripur në zonat e nxehta (ekuatoriale) sesa në zonat e ftohta (polare)_

6. Shkëmbinjtë janë bashkime në mënyrë natyrore i një ose më shumë mineraleve. ____

7. Mermerët janë shkëmbinj metamorfikë. _____

3. Paraqit skemën e qarkullimit të ujit në natyrë dhe shpjego se si ndodh ai? 5 pikë

4. Vlerëso shkurtimisht rolin e ujit dhe se si duhet të veprojmë ne si shoqëri në raport me të. 3 pikë

5. Analizo se si formohen liqenet natyrore. 5 pikë

6. Si formohet bora e përhershme? 2 pikë

7. Analizo shtresat që përbëjnë Tokën. 3 pike

Suksese!

Nota 4 5 6 7 8 9 10 Pikët 0-7 8-12 13-17 18-21 22-25 26-28 29-31

Test 3 (për tremujorin e tretë)

Grupi A

Emër/mbiemër ______________________________


a) Krater: _____________________________________________________________________ b) Reliev: _____________________________________________________________________ c) Mal: _______________________________________________________________________ d) Tërmet: ____________________________________________________________________ e) Pllakë tektonike: _____________________________________________________________

2. E vërtetë apo e gabuar? 4 pikë

a) Gjeologët e ndajnë kohën gjeologjike të Tokës, në era dhe në periudha. V G b) Pasojat e drejtpërdrejta të lëvizjeve të pllakave tektonike janë: tërmetet, vullkanet dhe formimi i maleve. V G c) Tërmetet që ndodhin në zonat ku riaktivizohen hyrjet e vjetra tektonike, quhen tërmete tektonike. V G d) Shkëputja e pjesëve të Pangeas zë fill rreth 250 milionë vite më parë. V G

3. a) Në figurën përbri, plotëso pjesët e një vullkani.

b) Përcakto zonat vullkanike më aktive në botë.

5 pikë

4. Bazuar në hartën e pllakave tektonike në botë, përcakto tipat e kufijve të pllakave tektonike dhe përshkruaj se çfarë ndodh në secilin prej tyre: 6 pikë

5. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e botës shtazore dhe analizo evolucionin që kanë pësuar? 10 pikë

6. Si paraqitet ndotja e mjedisit në zonat urbane? 5 pikë

Suksese!

NOTA 4 5 6 7 8 9 10 PIKET 0-8 9-13 14-18 19-23 24-27 28-31 32- 35

Test 3 (për tremujorin e tretë)

Grupi B

Emër/mbiemër ______________________________

1. Përkufizo konceptet: 5 pikë a) Vullkan: ___________________________________________________________________ b) Fushë: _____________________________________________________________________ c) Epiqendër: __________________________________________________________________ d) Pllajë: _____________________________________________________________________ e) Pangea___________________________________________________________________

2. E vërtetë apo e gabuar? 4 pikë

a) Korja oqeanike është më pak e dendur se korja kontinentale. V G b) Në kufijtë e pllakave ndërtuese ndodh largimi i pllakave nga njëra-tjetra. V G c) Krateri përbën rezervuarin ku grumbullohet magma. V G d) Veprimtaria e elementeve klimatike dhe ajo e ujërave rrjedhëse, janë faktorë të jashtëm që veprojnë mbi relievin. V G

3. a. Plotëso në figurën përbri elementet e një tërmeti.

b. Përcakto zonat më aktive sizmike në botë.

5 pikë

4. Përcakto cilat janë format e relievit dhe përshkruaj kuptimin e secilës prej tyre.

6 pikë

5. Cilët janë faktorët që ndikojnë në përhapjen e bimësisë? Analizo shpërndarjen e bimësisë në vendin tonë, sipas lartësisë mbi nivelin e detit. 10 pikë

6. Si paraqitet ndotja e mjedisit në zonat bregdetare? 5 pikë

Suksese!

NOTA 4 5 6 7 8 9 10 PIKET 0-8 9-13 14-18 19-23 24-27 28-31 32- 35

libËr pËr mËsuesin gjeografia 7 - shkollaime.al 7.pdf · libër për mësuesin 4 mësues të...

Documents