LEKSIONI XIIISISTEMI NERVOR VEGJETATIVSistemi nervor vegjetativ prbhet nga fije dhe ganglion nervore t cilat i drgojn degt e tyre pr inervimin e muskulaturs s lmuar t organeve t brendshme dhe vazat, pr inervimin e gjndrs dhe muskulaturn e zemrs. Ky sistem nga origjina e vet dhe pr lidhjet e tij anatomike sht konsideruar si pjes e specializuar dhe varts i SN Cerebrospinal. SN vegjetativ ka brthamat e tij t cilat quhen brthama vegjetative. Kto vendosen n substantia grisea centralis, kryesisht n dyshemen e ventrikulit t III-t dhe paraqiten si grumbuj qelizash me ngjyr t njjt. Berthamat vegjetative jan t shumta dhe t ndryshme, pra dhe funksionet vegjetative jan t ndryshme.

Nprmjet tyre rregullohet veprimtaria e organeve t brendshme, sepse ato marrin pjes n zhvillimin e proceseve metabolike. N mnyr indirekte ato ndikojn dhe n sfern psiqike. Sistemi nervor vegjetativ duke inervuar t gjitha viscerat ka pr detyr q funksionet e organeve tu prshtaten edhe kushteve q rrethojn organizmin (sekrecioni i djerss n vap). Ky sistem nga ana anatomike nuk mund t ndahet nga animali (omatiku). Q t dy grshetohen n veprimtarin e tyre dhe nga ana funksionale jan t lidhur shum ngusht me njri tjetrin. sht e rndsishme t dihet se t dy sbashku ndikohen nga gjendrat me sekrecion t brendshm.Sistemi nervor vegjetativ prmban edhe fije sensitive (temperatura, dhimbja, taktiliteti, etj), kto fije vijn nga ganglione spinale. Trungu simpatik sht i lidhur me nervat cerebrospinal nprmjet nj numri t madh degsh. Degt q e bashkojn at me nervat kapital quhen rami anastomotici, kurse ato q bashkojn trungun simpatik me nervat spinal quhen rami komunikantes. Kto t fundit mund t jen me ngjyr t bardh, me mielin, ramus komunikans albus ose me ngjyr gri, pa mielin ramus komunikans griseus.

Neuroni simpatik afferent vendoset n ganglion spinale, ku nj zgjatim vjen nga periferia, kurse zgjatimi tjetr kalon n rrnjt e pasme pr n palcn e kurrizit duke mbaruar n brthamn simpatike, nukleus intermedio-lateralis t t njjtit segment. Duhet theksuar se n ganglion spinale formohen lidhjet me qelizat e neuronit periferik sensitive t nervave spinale. Ndrsa qeliza e neuronit periferik efferent t parasimpatikut gjendet n brthama t caktuara t mezencefalonit , rombencefalonit dhe parasacralis t palcs s kurrizit, ato t simpatikut vendosen n segmented C8-Th1-L3Sistemi nervor vegjetativ prbhet nga: pjesa simpatike dhe parasimpatike. Nga ana morfologjike sht e vshtir q ato t veohen, por pr nj ndarje t till na ndihmojn metodat fiziologjike dhe farmakologjike. Autort i kan konsideruar kto dy pjes si antagoniste dhe sinergjste meqense ato n t njjtin organ ushtrojn funksione t kundrta por pr nj qllim. Pra ato jan n unitet me njra tjetrn. Simpatiku ngacmon organet e trupit ton, i fton ato pr t rritur rendimentin n pun, n raport me ambientin, ergotrop, kurse parasimpatiku vepron ne drejtim t kundrt. Ai pakson aktivitetin e organeve n kuptimin e nj kursimi ekonomik duke i ln n qetsi, histotrop.

Kto cilsi bien n sy sidomos gjat gjumit ku dominon parasimpatiku dhe porsa tek njri fillon zgjimi futet menjher n veprim simpatiku. Nprmjet organeve t shqisave fuqizohen ose dobsohen disa funksione vegjetative. Kshtu p.sh. sekrecioni i pshtyms realizohet edhe n nuhatjen e nj gjelle t mir njeriut I lngzon goja, por mund t ndodh dhe e kundrta q gjat nuhatjes t nj ere t keqe t filloj pr disa njerz ndjenja e t vjellit. T dy pjest e sistemit nervor vegjetativ, simpatiku dhe parasimpatiku e ushtrojn veprimtarin e tyre m t theksuar n periudha t ndryshme t jets. Kshtu p.sh. te fmijt simpatiku dominon n krahasim me parasimpatikun, prandaj ata jan t shkatht, t lvizshm. Kurse tek pleqt mbizotron kryesisht parasimpatiku d.m.th. ata paraqiten t qet dhe t ngadalshm n shoqri e familje.Sistemi nervor simpatik

Ktu prfshihen pjesa qendrore dhe ajo periferike. Pjesa qendrore e simpatikut vendoset n qelizat intermedio laterale t palcs s kurrizit q shtrihet nga niveli C8-Th1-L3. Pjesa periferike e tij prfaqsohet nga trunkus simpathicus q prbhet prej nj zinxhiri ganglionesh, ganglia trunci sympathici, t vendosuar anash shtylls kurrizore dhe prej ganglioneve prevertebrale duke u vendosur njra posht tjetrs formojn truncus simpaticus. Kto ganglione jan t ngjashme me ato t nervave spinal.Truncus sympathicus

Fillon nga basis crani, direkt n nivelin e foramen caroticum externum dhe mbaron n vertebrn e par coccigeale. Ky trung prbhet nga 22-25 ganglione q jan t vendosura n formn e nj zinxhiri lateralisht kolons vertebrale. Prve trungut n pjesn simpatike duhen llogaritur edhe formacionet e mposhtme:1. Rami interganglionares, jan zgjatime nervore t cilat lidhin ganglionet simpatike.

2. Rami communicates, i dallojm sidomos n pjesn torakale dhe lumbale, t cilat jan t adoptuara pr t kryer lidhjen segmentare me nervat spinal.

Pars cervikalis

Pjesa cervikale e truncus sympathicus gjendet para proceseve transversale t shtat vertebrave cervikale, mbi muskujt prevertebral duke u ndar nga kto prej fascies me t njjtin emr. Kjo pjes kalon para arteries vertebrale dhe ndahet nga arteria carotis communis dhe nervi vag nprmjet fascies s thell t qafs. Pjesn cervikale e gjejm gjithmon t kryqzuar nga prpara ose nga prapa prej harkut t arteries thyroidea inferior. N pjesn e siprme t qafs arteria carotis interna i qndron truncus sympathicus prpara dhe medialisht, kurse vena jugulare dhe nervi vag lateralisht. Ne pjesn e mesme t qafs medialisht, gjendet arteria carotis communis, kurse vena jugulare dhe dhe nervi vag i qndrojn nga prpara. Ndrsa n pjesn inferior t qafs, trungu simpatik u qndron formacioneve t siprprmendura lateralisht dhe kryqzohet me faqen e pasme t art. subklavia. N pjesn cervikale t trungut simpatik dallojm tre ganglione q sipas vendosjes jan emruar: ganglioni cervical superior, media dhe inferior. Ganglioni cervikal superior Ka nj vllim m t madh n krahasim me ganglionet e tjera cervikale. Ai paraqitet n formn e nj pllake me dimensione 25-30mm i gjat, 6-8mm i gjer, 3-5 mm i trash, i vendosur n nivelin e vertebrave 2-3 cervikale. E gjejm t vendosuar mbi fascine prevertebrale lateralisht faringut. Nga prpara ktij ganglion qndron tufa neurovaskulare, kurse prpara medialisht qndron n raport me art.carotis interna, ndrsa prpara dhe lateralisht i qndron vena jugulare. N ganglionin cervical t siprm bhet lidhja e neuronit t par pr t kaluar n neuronin e dyt t fijeve t mposhtme eferente.Ganglioni cervical i mesm sht m i vogl se i pari, nuk sht gjithmon i pranishm dhe paraqitet me shum variacione. Ky arrin nivelin e vertebrs s gjasht cervikale, biles ka mundsi q shpesh her t jet shum m afr ganglionit cervical t poshtm. Ky ganglion vendoset n fascien prevertebrale dhe musculus longus colli. Nga prpara ka tufn neurovasculare t qafs dhe qndron n raport constant me arterien thyroidea inferior, t cils i qndron m shpesh prapa. Nga ekstremiteti inferior i ktij ganglion nisen dy fije t holla, njra prej ktyre sht e shkurtr dhe e trash dje zbret prapa arteries subclavia, kurse fija tjetr prfaqon n form anse t njjtn arterie.Ganglioni cervical i poshtm kt ganglion e gjejm n nivelin e procesus costotrans versalis t vertebrs 7 cervikale dhe m t shumtn e rasteve sht i ngjitur me ganglionin e par torakal duke formuar kshtu ganglion stellatum i cili vendoset po n nivelin e vertebrs s 7 cervikale dhe t koks s brinjs s par. Ky sht m voluminoz se i mesmi. Plexus cardiacus Formohet kryesisht nga degt e nervit vag, nga nervi laringeus superior et inferior si dhe nga degt kardiake q lshojn tri ganglionet cervikale dhe ganglion i par torakal. Pasi nervi cardiaci hyn n aperture thoracis superior, nervat e ans s djatht dhe ato t ans s majt i afrohen njri tjetrit duke formuar kshtu nj rrjet t gjer anastomotike. Dallojm dy plexus, plexus cardiacus superficialis q formohet kryesisht n ann e majt t zemrs. Ky pleks mbulohet nga buza konkave e arcus aorte si dhe nga vendi i ndarjes s trungut pulmonary, duke prfshir gjithashtu dhe ganglion cardiacum.

Plexus cardiacus profund i cili gjndet m djathtas dhe pak m sipr se pleksi superficial, pra direkt dhe prapa harkut t aorts, midis ksaj dhe vendit t ndarjes s trakes si dhe sipr trungut pulmonar, sht m i dendur dhe m i fuqishm se i pari, t dy komunikojn nprmjet anastomozave. Nga t dy pjest e pleksit kardiak dalin pothuaj pr do an degzime periferike t cilat bien n kontakt me organet fqinje. Pars thoracica trunci simpathici Kjo prmbledh 10-12 ganglione thorakale t forms trekndshe dhe ngjyr gri. Kjo pjes kalon anash shtylls kurrizore nga brinja e par deri tek e 12-ta, dhe prpara kokave t brinjve, e mbuluar nga pjesa kostovertebrale e pleurs si dhe nga fascia endothoracica. Nga prapa trunkusi kryqzohet nga arteria dhe nga vena interkostale. Pjesa thorakale e trunkusit kalon midis crus mediale dhe lateralet diafragms pr t shkuar n pjesn lumbale. Prsa i prket lidhjeve dhe degve q lshon kjo pjes duhet t prmendim:a. Rami interganglionares,

b. rami communicantes,

c. rami bronchiales,

d. nervus splanchnicus major et minor.

Nervi spalnchnici prmban fije me karakter vazokonstriktor. Ato prmbajn pjesrisht fije nervore vazomotore pr vazat e intestinumit, pjesrisht fije motore pr muskujt e intestinumit dhe pjesrisht fije receptore. Fijet motore jan t natyrs s dyfisht. Kjo do t thot se n rast se ato ngacmohen, disa prej tyre shkaktojn frenimin e peristaltiks, kurse disa t tjera e shpejtojn at.

Pars lumbalis Trungu simpatik pasi kalon diafragmn zbret n kavitetin abdominal sipas abdominalis trunci sympathici. Ktu i kalon shtylls kurrizore nga prpara anash, duke qndruar njkohsisht medialisht fillesave t muskulit psoas major. Vena cava inferior i qndron trungut simpatik t djatht prpara, kursetruncus simpatikus i ans s majt i qndron lateralisht aorts abdominale e cila mundet edhe ta mbuloj at krejtsisht. N nivelin e promotoriumit trungu simpatik prkulet pr t kaluar n faqen pelvike t sakrumit. Pjesa lumbale prbhet nga 4-5 ganglione, rrall mundet edhe nga tre. Tri ganglionet e para ju qndrojn lateralisht trupave t vertebrave, ndrsa ganglioni i fundit qndron prpara ligamentit q shtrihet midis vertebrs s 4-t dhe t 5-t lumbale.Plekset simpatike t gjoksit dhe t barkut

1. Plexus mediastinalis inervon organet e pjess s pasme t mediastinumit si jan: ezofagu, pleura mediastinale etj.2. Plexus aorticus thoracicus

3. Plexus mesentericus superior fusha e inervimit shtrihet nga koka e pankreasit, pars descendens duodeni, zorrt e holla e deri tek fillimi i zorrs s trash. Plexus mesentericus ose auerbachi, gjendet n t gjith zorrn e holl dhe t trash, biles nuk mungon edhe n stomak prej ku ai ngjitet deri n ezofag dhe n muret e faringut.

Trungu simpatik q vjen nga regjioni lumbal futet n kavitetin pelvik me emrin pars pelvina trunci sympathici. N kt regjion ai vendoset n faqen pelvike t sakrumit dhe medialisht foramina sacralia pelvina. Nga prpara mbulohet nga fascia pelvike dhe peritoneumi parietal, kurse lateralisht dhe prapa ka raport me rectum. T dy trungjet bashkohen njri me tjetrin n nivelin e vertebrs s par koksigeale n t ashtuquajturn ganglion coccygeum. Porcioni sacral i truncus sympathicus formohet nga katr ganglion sakrale si dhe nga ganglioni koksigeal q sht tek. Si gjith ganglionet ashtu edhe ato komunikojn njra me tjetrn nprmjet rami interganglionares.Ganglionet prevertebrale

Ganglion coeliacus

Ganglion mesentericus superior et inferior

Fijet q dalin nga t dy ganglionet shkojn pr t formuar plexus solaris, prej t cilit formohen shum plekse sekondare pr inervimin simpatik t organeve t hapsirs s barkut.

Pjesa parasimpatike

Si qendra t pjess parasimpatike t sistemit nervor vegjetativ do t konsiderojm truncus cerebri pars encephalica dhe pjes sakrale pars sacralis. T rralla jan rastet kur nga fijet q dalin nga kto qndra formohen nerva t veanta, si ndodh p.sh. me n. vagus sepse zakonisht fijet nervore parasimpatike iu bashkangjiten nervave t tjer q kalojn aty pran. Neuroni i par shkputet ose del n afrsi t organit q inervohet pra n ganglionin parasimpatik ose intramural q vendosen brnda mureve t organit. Pasi kalon n neuronin e dyt postganglionar, athere impulset mbrijn n organ kryesisht pr muskulaturn e lmuar dhe pr gjendrat.

Pars encephalica

Kjo ndahet n pars mensencephalica dhe n pars rhombenphalica. Parsmensencephalica prmbledh fijet nervore q fillojn nga brthamat viscreale t nervit okulomotor. Pasi i bashkangjiten nervit okulomotor dhe m von degs s poshtme t tij, ato prfundojn n ganglion ciliare nga ku do t shkojn pr t inervuar muskulin ciliar dhe m. sphincter pupilae.Rruga pr n m. ciliaris Neuroni i par fillon nga brthama teke parasimpatike e nervit okulomotor,vazhdon n prbrje t t njjtit nerv dhe nprmjet radix breve shkojn n ganglionin ciliar.

Pars rhombencephalica kjo pjes prfshin fijet viscreale q prmbahen n nervat intermedius, glassopharingeus dhe vagus. N n. intermedius gjnden fije preganglionare t cilat dalin nga nucleus salivatorius superior.

Rrugt salivatore pr glanduln submandibularis dhe sublinguale

Nervi i par fillon nga nucleus salivatorius vazhdon si n. intermedius prej t cilit shkputet n.Chorda tympani i cili pasi i bashkangjitet nervit lingual mbaron n ganglion submandibulare. Ktu bhet lidhja pr neuronin e dyt nga ku dalin shum degza pr inervimin parasimpatik t gjndrave t siprprmendura.Rrugt pr glanduln lakrimale

Neuroni i par fillon nga nucleus salivatorius superior, vazhdon me nervin intermedius, pastaj si nervus petrosus major, sbashku me n.petrosus profundus formon n. canalis pterygoideus q shkon e mbaron n ganglionin pterigopalatin. Pars sacralis

Pjesa sakrale e parasimpatikut vendoset n nucleus inter mediolateralis sakralis t segmenteve S2, S3, S4. Fijet q dalin prej ktij regjioni vazhdojn n prbrje t radix anterior t katr nervave t para sakrale, t cilat pasi formojn degza t gjata nervore mbarojn n ganglionet periferike. Nga kto ganglione dalin fibra post ganglionare pr inervimin e muskulaturs s vazave, glandulave dhe organeve t kavitetit pelvik. Po edhe n kt regjion dallojm gjithashtu pleksin pelvik q vendoset prreth ganglionit pelvik. Fijet e neuronit t dyt shkojn pr t inervuar colon dhe organet e tjera t kavitetit pelvik. Rrugt q shpien impulse pr ngushtimin e vazave t penisit kalojn n prbrje t n.pudentalis.

Literatura

Anatomia

f.365 - 373