Polisemija

PolisemijaTipovi semantikih transformacijaLeksema i aloleksaLeksema najmanja samostalna jedinica leksikog sitema

U savremenoj leksikologiji:Leksema sva znaenja i svi obliciAloleksa leksika jedinica upotrebljena u jednom znaenju i jednom obliku.

Leksema i aloleksaAlolekse:Fizike (ortografski dubleti: e raditi/radie)Funkcionalne (razliiti oblici)Semantike (njena posebna znaenja)

Leksema i aloekseSemantike alolekseSemantike alolekse obino se nazivaju semantikim realizacijama jedne lekseme.Polisemine lekseme imaju vie semantikih aloleksa, tj. semantikih realizacija.Monoemine lekseme imaju samo jednu semantiku aloleksu, te im odgovara samo jedna semantika realizacija.

Leksema i aloekseLekseme:autosemantikesinsemantike (funkcionalne) kod njih znaenje ne postoji kao sistemska kategorija (predlozi, veznici, rece)Analiza leksikog znaenjaMetodi analize leksikog znaenjaKomponencijalna analizaleksema 1. semantiki sadraj (semema) 2. semantiki sadraj (semema)semantiki sadraj arhisema + seme (nieg ranga) krompir , -ira m bot. vrsta povra sa podzemnim zadebljalim delom loptastog oblika; hranljiv; jeftin.Komponencijalna analizaGramemeSemantika realizacija semantiki sadraj jedne lekseme u odreenoj semantikoj poziciji. Semantika pozicija je mesto jedne lekseme u linearnom poretku rei, tj. mesto realizacije jedne lekseme.

Polisemija i semantika disperzijaPolisemija sposobnot leksema da se realizuje u vie znaenja, da ima vie semantikih realizacija.

zub 1. svaka od ploastih ili klinastih koica prevuenih gleu u vilicama oveka i veine drugih kimenjaka koje slue za kidanje i sitnjenje hrane.Ovo je primarno znaenje, osnovni semantiki sadraj. Rezultat komponencijalne analize:arhisema: organ u vilicama ovekaseme: klinast, otar

Polisemija i semantika disperzijaSeme koje se odnose na oblik veoma su produktivne. One uestvuju u motivaciji gotovo svih sekundarnih semantikih realizacija.

Zub 2. otriji izrezak na raznim predmetima (npr. testeri). Sekundarno znaenjeOvaj proces se naziva semantika disperzija ili leksiko-semantika derivacija.

Polisemantinost je posledica bogatstva osnovnog semantikog sadraja, tj. bogatstva semantikih elemenata u njemu.

Tipovi semantikih transformacijaPostoji nekoliko tipova semantikih transformacija Izvorita ovih transformacija su semantiki elementi u semantikim sadrajima (najee osnovnim). Prema tome koji je od ovih elemenata zahvaen transformacijom, razlikujemo 4 osnovna tipa:platisemijametonimijasinegdohametaforaPlatisemijaPlatisemija je irokoznanost, sposobnost primarne (proste, neizvedene) lekseme da u svojoj nominacionoj realizaciji (osnovnom znaenju) imenuje dva slina pojma.

Platisemijaglava 1. gornji deo oveijeg odnosno prednji deo ivotinjskog tela u kome se nalazi mozak i glavna ula. Ovde identifikujemo dva pojma (referenta). Kod ostalih tipova semantikih transforamcija dva referenta su znak dve semantike realizacije, dva znaenja jedne lekseme. Razlika u odnosu na druge tipove semantike disperzije jeste u tipu referenta PlatisemijaI u prvom i u drugom semantikom sadraju veoma su sline i arhiseme (deo ivotinjskog tela / deo ljudskog tela) i seme nieg ranga (gornji / prednji; okruglast, sa glavnim ulima, vaan deo tela).Ove razlike u semama u ovim semantikim sadrajima nisu dovoljne da bi se u jezikoj svesti razdvojila ova dva pojma (glava oveka i glava ivotinje).

MetonimijaArhisema je fokus, izvorite metonimijskih transformacija. arhisema zajednika za sve lekseme jedne leksiko-semantike grupe metonimijska transformacija je proces koji se na isti nain razvija kod svih leksema iz grupe. Iz tog se razloga ovakva polisemija naziva regularnom. MetonimijaPrimeri:olja, aa, erpa, lonac....1. arhisema: neka posuda u kojoj se neto dri 2. arhisema: koliina koja staje u tu posudu. grad, selo, oblast, ulica....1. arhisema: naseljeno mesto, naseljeni punkt.2. arhisema: stanovnici datog naseljenog mestaSinegdohaArhisema je fokus transformacija indukovanih sinegdohom. mutacija i izmena arhiseme i razvitak novih sema nieg ranga. Sinegdoha je neregularna, individualna jer ne zahvata sve lanove jedne leksiko-semantike grupe.Postoje 4 osnovna tipa transformacija kojima je u osnovi sinegdoha. SinegdohaPrvi tip osnovna (prava) sinegdohaupotrebom imena dela kakve celine za samu celinu sastoji se u transformaciji, u gubljenju partitivnosti arhisemedesemantizacija i resemantizacija jednog broja sema polaznog semantikog sadraja. SinegdohaPrimeri:glava 1. gornji deo oveijeg odnosno prednji deo ivotinjskog tela u kome se nalazi mozak i glavna ula. 4. a. osoba, pojedinac, linostarhisema: deo oveijeg tela > ovek (gubi se partitivnost)seme nieg ranga: gornji, prednji (desemantizovane)krov > kua, domlice > ljudska jedinka, osoba, linostSinegdohaDrugi tip Kod ovog tipa sinegdohe imamo prenos nominacije sa ireg pojma na ui (odnosno sa hiperonima na hiponim). Arhisema iz polaznog semantikog sadraja ostaje ista i u sekundarnom. seme iz polaznog takoe ostaju iste, ali se pored njih razvijaju nove seme, one na osnovu kojih se jedan hiponim razlikuje od hiperonima i od drugih hiponima. SinegdohaPrimeri:kola 1. vozilo na tokovima koje slui za prevoz ljudi i stvari. 2. zapreno vozilo. 3. automobil sa motornom ili elektrinom vuom. 4. VagonIz osnovnog znaenja razvijaju se ostala znaenja koja su sa osnovnim u odnosu hiperonim hiponim. ena, ovek, maka...SinegdohaTrei tipKod ovog tipa imamo upotrebu imena jednog pojma i za iri slian pojam i za ui slian pojam slian po semskom sastavu u semantikom sadraju. . SinegdohaPrimer:Zemlja planeta > kopno > meka materija po Zemljinoj kori > dravaLeksema narod realizuje se u vie znaenjaNacija; etnika grupa; stanovnitvo; ljudi na niim stepenima imovinske i drutvene hijerarhije; mnotvo osoba; ukuani; porod, potomstvo. Teko je odrediti koje je od ovih znaenja primarno, a koja su sekundarna. U renicima se ovakva znaenja obino navode poev od najireg do najueg.Sinegdohaetvrti tipKod ovog tipa imamo upotrebu imena neke grupe lica za lice iz te grupe. Primer: banda, vojska1. grupa 2. pojedinac iz takve grupeOvaj tip semantikih transformacija veoma je redak. MetaforaMetafora je prenos nominacije (imenovanja) s jednog pojma na drugi, odnosno s jednog semantikog sadraja na drugi motivisan analokim povezivanjem semantikih komponenata, sema nieg ranga, uz obavezno zamenjivanje arhiseme polaznog semantikog sadraja arhisemom ciljnog semantikog sadraja. MetaforaPrimer:glava 1. gornji deo oveijeg odnosno prednji deo ivotinjskog tela u kome se nalazi mozak i glavna ula + okruglast + krajnji. arhisema:deo telaseme: okruglast, krajnji6. gornji, proireni, zaobljeni ili zadebljali kraj ili deo predmeta (~ eksera, ~klina, ~ suncokreta)arhisema: deo predmetaseme: krajnji, okruglast, proireni

MetaforaZajedniki element ovih semantikih sadraja ove lekseme je sema oblika.Samo je ovaj element omoguio asocijativno povezivanje ovih dvaju semantikih sadraja, a ovo asocijativno povezivanje rezultiralo je prenosom nominacije s pojma glava kao deo tela na pojam glava kao proireni deo predmeta.