lecture 5

LOGOLOGOМикро эдийн засаг

Õýðýãëýã÷èéí ¿éë õºäëºëèéí

îíîë.ßëãààã¿éí ìóðóé.

Lecture - 5

Add your company slogan

LOGOLOGO

Õýðýãëýã÷èéí ¿éë õºäëºëèéí îíîë.ßëãààã¿éí ìóðóé.

www.themegallery.com

Õýðýãëýã÷èéí òààøààë

1

ßëãààã¿éí ìóðóé2

3 Õýðýãëýã÷èéí ñîíãîëò

4 Õóâü õ¿íèé áà çàõ çýýëèéí ýðýëò


LOGOLOGO

Õýðýãëýã÷èéí ¿éë õºäëºëèéí îíîë.ßëãààã¿éí ìóðóé

Õýðýãëýã÷èéí çàí, ¿éë õºäëºëèéí îíîë íü õýðýãëýã÷ íü íýã áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé áàãöûã íºãººãººñ íü èë¿¿ òààøààõ òóõàé àñóóäëààñ ýõýëäýã. Òààøààëûí òóõàé àñóóäëûã òàéëáàðëàõûí òóëä ýõëýýä ¿íäñýí ãóðâàí òààìàãëàëûã àâ÷ ¿çüå. Áèäíèé àâ÷ ¿çýõ ýäãýýð òààìàãëàë íü èõýíõ íºõöºë áàéäàëä, èõýíõ õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä áèåëýëýý îëäîã þì.1. Íýãä¿ãýýð òààìàãëàë íü áèé áîë÷èõñîí òààøààëûí òóõàé áóþó

õýðýãëýã÷ íü áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé áàãöûã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ áà àíãèëàõ áîëîìæòîé áàéõ.

Õýðýãëýã÷ íü À áà Â ãýñýí õî¸ð áàãöààñ À – ã Â – ãýýñ ýñâýë Â – ã À - ãààñ èë¿¿ òààøààõ áà àëü ÷ áàãöíààñ èæèë õàíàìæ àâäàã áàéæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ òààøààë íü áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé ºðòãèéã àíõààð÷ ¿çýõã¿é áàéãàà þì.



LOGOLOGO


. Õýðýãëýã÷ íü òàëõíààñ áÿëóóã èõ òààøààõ áîëîâ÷ òàëõàà õóäàëäàæ àâ÷ áîëîõ þì. Ó÷èð íü òàëõ íü õÿìä áàéíà. Äàðààãèéí òààìàãëàëä áîë òààøààë íü øèëæèõ ÷àíàðòàé

áàéäàãò îðøèíî. Øèëæèõ ÷àíàð ãýäýã íü õýðýãëýã÷ À áàãöûã Â – ãýýñ, Â áàãöûã Ñ – ãýýñ èë¿¿ òààøààõ òîõèîëäîëä À áàãö íü Ñ – ãýýñ èë¿¿ òààøààëûã áèé áîëãîäîã ãýäãýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Æèøýý íü õýðýãëýã÷èéí òààøààëààð “Ðîëëñ – Ðîéñ” àâòîìàøèí íü “Êàäèëëàê” - ààñ èë¿¿, “Êàäèëëàê” – íü “Øåâðîëå” – ãîîñ èë¿¿ ãýâýë “Ðîëëñ – Ðîéñ” – íü “Øåâðîëå” – ãîîñ èë¿¿ òààëàãäàõ íü òîäîðõîé.

Ãóðàâäóãààð òààìàãëàëä õýðýãëýã÷ íü ºðòãèéã ¿ë òîîöîí á¿õ áàðàà “ñàéí” ãýæ òîîöîõ áóþó òóõàéí áàãöóóäûí/õîñëîëûí/ àëü áàãö /õîñëîë/ áàðààíààñ èë¿¿ èõèéã àâ÷ áîëîõ áîëîìæîîð òîäîðõîéëîãäîíî.


Ýíýõ¿¿ ãóðâàí òààìàãëàë íü õýðýãëýýíèé îíîëûí çàãâàðûí ¿íäýñ áîëäîã


LOGOLOGO


ßëãààã¿éí ìóðóé ßëãààã¿éí ìóðóé ãýäýã íü èæèë õýìæýýíèé ñýòãýë õàíàìæèéã[1]

ºã÷ áàéãàà áàðààíû áîëîìæèò á¿õ õîñëîëûí îëîíëîã/ íèéäýì/ þì. Äàðààõ õ¿ñíýãòýíä õóâöàñ áà õ¿íñíèé ç¿éë¿¿äèéí õýä õýäýí

õîñëîë ºãºãäæýý. Õýðýãëýã÷èéí áàðààíû áîëîìæèò õîñëîë Õ¿ñíýãò 5.1

[Áàðààíû õîñëîë Õ¿íñíèé

á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðë¿¿ä

Õóâöàñíû òºðë¿¿ä

ABCDEF

201040301010

305520452045



LOGOLOGO


Ýäãýýð õýðýãëýã÷äèéí òààøààëûã ãðàôèê äýýð ä¿ðñýëæ ¿ç¿¿ëáýë:

Çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä À íü 20 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, 30 íýãæ õóâöàñ á¿õèé õîñëîë áºãººä õýðýãëýã÷ íü ãóðàâäóãààð òààìàãëàë ¸ñîîð À õîñëîëûã Å õîñëîëîîñ èë¿¿ òààøààõ áîëíî. Ó÷èð íü À õîñëîëä õ¿íñ áà õóâöàñ àëü àëü íü Å õîñëîëûíõîîñ èõ áàéíà. ¯¿íòýé íýãýí àäèë õýðýãëýã÷ íü D õîñëîëûã À õîñëîëîîñ èë¿¿ òààøààõ íü îéëãîìæòîé þì. Çóðàãò òýìäýãëýãäñýí D áà Å õýñã¿¿äèéí ÿìàð ÷ õîñëîëóóäûã áèä À õîñëîëòîé õàðüöóóëæ áîëîõ áºãººä ýäãýýð íü À õîñëîëîîñ èõ áóþó ýñâýë áàãà áàéõ áîëíî.



LOGOLOGO


10 20 30 40


D

E

10

20

30

40

50 B

EA

C

Íýãæ Õóâöàñ

Íýãæ õ¿íñíèé ç¿éë


LOGOLOGO


Çóðàã 5.1. Õýðýãëýã÷äèéí òààøààëûí õàðüöóóëàëò. Õàðèí À õîñëîëûã áóñàä õîñëîëòîé õàðüöóóëàõûí òóëä ýäãýýð

õîñëîëûí òàëààðõè õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýã ìýäýõ øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà. Õýðýãëýã÷èéí õîñëîëóóäàä ºã÷ áóé ¿íýëãýýíèé òóõàé íýìýëò ìýäýýëëèéã ÿëãààã¿é ìóðóé á¿õèé çóðàã 5.2 äýýðýýñ õàðæ áîëíî.

(Utility – ïîëåçíîñòü – õàíàìæ) ßëãààã¿éí ìóðóé äàðààõ øèíæ¿¿äèéã àãóóëäàã. ¯¿íä:

1. ßëãààã¿éí ìóðóéí íàëàëòûí ÷èãëýë ñºðºã áàéíà.2. ßëãààã¿éí ìóðóéíóóä îãòëîëöäîãã¿é. 3. Òàâààðûí îðîí çàéí äàõ äóðûí öýã¿¿äýýð ÿëãààã¿éí ìóðóé òàòàãäàæ

áîëíî 4. Яëãààã¿éí ìóðóé íü êîîðäèíàòûí òýíõëýãèéí ýõ òèéø ã¿äãýð áàéíà



LOGOLOGO


Ãýõäýý äºðºâä¿ãýýð øèíæ çàðèì òîõèîëäîëä áèåëýãäýõã¿é áàéæ áîëíî.


A

F

A

F

10 20 30 40

30

40

50

20

E

10

U

C

B

D

Çóðàã 5.2. ßëãààã¿éí ìóðóé


LOGOLOGO


Çóðàã 5.2 äýýðõ ÿëãààã¿éí ìóðóé U - í äàéð÷ ãàð÷ áàéãàà À,Â,Ñ öýã¿¿ä íü õýðýãëýã÷ ýäãýýð õîñëîëä ÿëãààã¿é àäèëõàí õàíääàã áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà. ßëãààã¿éí ìóðóé íü ç¿¿í ãàð òàëààñ áàðóóí ãàð òèéø óðóóäñàí õýëáýðòýé áàéäàã. ßëãààã¿é ìóðóé íü ÿàãààä óðóóäñàí õýëáýðòýé áàéäàã âý? ¯¿íèéã îéëãîõûí òóëä ÿëãààã¿éí ìóðóé íü À öýãýýñ D öýã ð¿¿ äýýø ÷èãëýñýí áàéíà ãýæ ¿çüå. Òýãâýë ýíý íü ãóðàâäóãààð áóþó õýðýãëýã÷èéí áàðààíû õîñëîë õýäèé èõ áàéõ òóòàì òºäèé÷èíýý ñàéí ãýñýí òààìàãëàëûã çºð÷èæ áàéíà. Ó÷èð íü áàðààíû D õîñëîë À õîñëîëîîñ èë¿¿ èõ õ¿íñ áà õóâöàñ àãóóëñàí áºãººä õýðýãëýã÷ íü D õîñëîëûã èë¿¿ òààøààõ ¸ñòîé. Èéì ÷ ó÷èð À áà D öýã¿¿ä íü íýã ìóðóé äýýð îðøèõ ¸ñã¿é þì. U – ÿëãààã¿éí ìóðóéãààñ áàðóóí äýýø îðøèõ á¿õ áàðààíû õîñëîë íü U ìóðóé äýýð îðøèõ õîñëîëóóäààñ èë¿¿ òààøààë áèé áîëãîäîã. Õýðýãëýã÷äèéí ÿíç á¿ðèéí ÿëãààã¿éí ìóðóéíóóäûã íýãýí ãðàôèê äýýð ä¿ðñýëæ õàðóóëñíûã ÿëãààã¿éí êàðò ãýíý



LOGOLOGO



Õóâöàñ , íýãæ

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæ

Ñ

Â À

0U1

U2

U3

Çóðàã 5.3. ßëãààйã¿éí ìóðóéí êàðò


LOGOLOGO


ßëãààã¿éí ìóðóéíóóä íü õîîðîíäîî îãòëîëöäîãã¿é. ¯¿íèé ó÷èð øàëòãààíûã äàðààõè çóðãàí äýýð àâ÷ ¿çüå. (Çóðàã 5.4.)


Õóâöàñ ,

íýãæ

U1

A

B

0

C

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í,

íýãæ

U2

Çóðàã 5.4. ßëãààã¿éí ìóðóéíóóä íü õîîðîíäîî îãòëîëöäîãã¿é


LOGOLOGO


U1 áà U2 ÿëãààã¿éí ìóðóéíóóä íü À öýã äýýð îãòëîëöîæ áàéíà. Ýíý òîõèîëäîëä À áà Â öýã¿¿ä íü U1 ìóðóé äýýð îðøèõ áºãººä, ýäãýýð õîñëîëóóä íü õýðýãëýã÷äýä èæèë õýìæýýíèé òààøààë ºãíº. Õàðèí À áà Ñ öýã¿¿ä íü U2 ìóðóé äýýð îðøèõ áóþó ìºí ë èæèë òààøààë á¿õèé õîñëîëóóä þì. Ýíäýýñ Â áà Ñ öýã¿¿ä äýýðõè õîñëîëóóä íü ìºí ë èæèë òààøààë áèé áîëãîíî ãýæ ¿çýæ áîëíî. Ãýâ÷ èéì íºõöºë áàéõ áîëîìæã¿é þì. Ó÷èð íü Â öýã äýýðõè õîñëîë íü Ñ öýã äýýðõè õîñëîëîîñ (õ¿íñ áà õóâöàñ àëü àëü íü) èõ áàéíà. Èéìýýñ äýýðõ òààìàãëàë áèåëýõã¿é áîëæ áàéíà.

Îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæèãäýõ¿¿í Õýðýãëýã÷èä õýä õýäýí áàðààíààñ ñîíãîëò õèéõèéí òóëä íºãºº

áàðààíààñ íü òàòãàëçàõàä õ¿ðäýã. ßìàð áàðààíààñ íü, ÿìàð õýìæýýãýýð òàòãàëçàæ áàéãààã ÿëãààã¿éí ìóðóé õàðóóëäàã. Çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä õýðýãëýã÷ íü À õîñëîëîîñ Â õîñëîëðóó øèëæèõ ¿åäýý 1 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í èë¿¿ àâàõûí òóëä 6 íýãæ áàðààíààñ òàòãàëçàõàä áýëýí áàéíà. Õàðèí Â – ãýýñ Ñ -ã èë¿¿ èõ òààøààõ òîõèîëäîëä íýìýëò 1 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í àâàõûí òóëä 4 íýãæ õóâöàñíààñ òàòãàëçàíà. Ñ – ãýýñ D øèëæèõýä 1 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í èë¿¿ àâàõûí òóëä 2 íýãæ õóâöàñíààñ òàòãàëçàæ áàéíà



LOGOLOGO



8 4

21

1

CD

E

Õóâöàñ, íýãæ 16 À

12 6 Â

1 2 3 4 5 Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæ

4

Çóðàã 5.5 Îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæèãäэõ¿¿íèé ãðàôèê ä¿ðñëýë


LOGOLOGO


Õýðýãëýã÷ íü õóâöàñíààñ èõèéã áà õ¿íñíýýñ áàãà õýðýãëýæ áàéâàë, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ èõèéã õýðýãëýõèéí òóëä õóâöàñíààñ òàòãàëçàíà. Ýíäýýñ õýðýãëýã÷ íü ÿìàð íýã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýäèé÷èíýý èõ õýðýãëýíý, òºäèé÷èíýý òýð á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ àâàõ àõèóö õàíàìæ íü áóóðäàã ãýñýí ç¿é òîãòîë ãàð÷ áàéíà.

Õýðýãëýã÷ íýã áàðààã èë¿¿ õýðýãëýõèéí òóëä íºãºº áàðààíààñ ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð òàòãàëçàæ áóéã îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæýý ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëäîã. Îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæýý (MRS) ãýäýã íü ÿìàð íýãýí íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ õýðýãëýõèéí òóëä íºãºº á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ òàòãàëçàõàä áýëýí áàéãàà õàìãèéí èõ íýãæèéí õýìæýý þì. Õýðýâ áèä õóâöàñíû ººð÷ëºëòèéã - Ñ, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ººð÷ëºëòèéã - F ãýâýë:


F

CMRS


LOGOLOGO


Õýðýãëýã÷èéí áàðààíû À õîñëîëîîñ Â õîñëîëûí äàãóó øèëæèõýä MRS = - Ñ/ F= - (- 6)/1= 6 áîëíî. Â – ãýýñ Ñ áîëîõîä MRS = 4, Ñ – ãýýñ D áîëîõîä MRS = 2, ýöýñò íü D – ãýýñ Å áîëîõîä MRS =1 áàéíà.


ßëãààã¿éí ìóðóéíààñ õýðýãëýã÷èéí íýã áàðààã íºãºº áàðààíààñ õýð çýðýã èë¿¿ òààøààäàã áîëîõûã õàðæ áîëíî. (Çóðàã 5.6)

Ø¿¿ñ Ø¿¿ñ À) Áîëäûí Á) Äîðæûí òààøààë òààøààë Óíäàà Óíäàà

Çóðàã 5.6 ßëãààã¿éí ìóðóéí òóñëàìæòàéãààð õýðýãëýã÷äèéí

òààøààëûã õàðüöóóëàõ íü.


LOGOLOGO


Çóðàã 5.6à äýýðõè ÿëãààã¿éí ìóðóéíààñ õàðàõàä Áîëä íü æèìñíèé ø¿¿ñèéã áóñàä óíäààíààñ èë¿¿ òààøààäàã áºãººä áóñàä óíäààã õýðýãëýõèéí òóëä æèìñíèé ø¿¿ñíýýñ ìàø áàãà õýìæýýãýýð òàòãàëçàõàä áýëýí áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí Äîðæûí õóâüä (çóðàã 5.6á) óíäààã æèìñíèé ø¿¿ñíýýñ èë¿¿ òààøààäàã áóþó íýã íýãæ óíäàà óóõûí òóëä õàðüöàíãóé îëîí íýãæ æèìñíèé ø¿¿ñíýýñ òàòãàëçàõàä áýëýí áàéíà. Õýðýâ Äîðæ æèìñíèé ø¿¿ñýíä åðäººñ äóðã¿é áóþó õýðýãëýäýãã¿é áîë ò¿¿íèé ÿëãààã¿éí ìóðóé íü áîñîî øóëóóí áàéíà.



LOGOLOGO


Òºñâèéí øóëóóí Õýðýãëýã÷èéí òààøààëûã çºâõºí õýðýãëýã÷èéí ¿éë õºäëºëèéí îíîëîîð

òàéëáàðëàæ áîëäîãã¿é. Õóâü õ¿íèé ñîíãîëòîíä òºñâèéí õÿçãààðûí øóëóóí íü áàðàà áà ¿éë÷ëãýýíèé ¿íèéí òóñëàìæòàéãààð õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãëýýíä õÿçãààð òàâüæ áàéäàã.

Òºñºâ õ¿íèé ñîíãîëòûã õýðõýí õÿçãààðëàäàã òóõàé îéëãîëòûã òàéëáàðëàõûí òóëä íýã æèøýý àâ÷ ¿çüå.

Õýðýãëýã÷èéí îðëîãî áºãººä îðëîãîî õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áà õóâöàñ ãýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä õóäàëäàí àâàõàä çàðöóóëäàã ãýæ ¿çüå.

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîî õýìæýýã- X, Õóâöàñíû òîî õýìæýýã - F , Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íéè ¿íèéã – ÐX, Õóâöàñíû ¿íèéã – ÐY ãýâýë : (5.1)


IYPXP YX


LOGOLOGO


Äîëîî õîíîãèéí îðëîãûí õýìæýý 40 ìºíãºí íýãæ áºãººä íýãæ õ¿íñíèé ç¿éëä 1 ì.í, õóâöàñíû ¿íýä – 2 ì.í. çàðöóóëäàã áºãººä ¿¿íèéã õ¿ñíýãòýä ¿ç¿¿ëýâ.

ªãºãäëººñ õàðàõàä òºñâèéí øóëóóí íü À öýãýýñ Å öýãèéã õîëáîñîí øóëóóí øóãàì áàéõ áºãººä ýíý øóëóóíû òýãøèòãýë äàðààõ áàéäëààð èëýðõèéëýãäíý:

Áàðààíû õîñëîëó

óä

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿

¿í (Õ)Õóâöàñ (Y)

Íèéò çàðäàëì.í.

ÀÂÑDE

010203040

20151050

4040404040


402 YX ì.í


LOGOLOGO


Äýýðõ ºãºäëººð òºñâèéí øóëóóíûã çóðæ ¿ç¿¿ëáýë:


402 YX

Y

X

P

P

X

Y

1 15

(I/PY)=20

Õóâöàñ, íýãæ À Òºñâèéí øóëóóí

Â Íàëàëò

5 10 Ñ 10 5 D

E

0 10 20 30 40 = (I/PX) Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæ

Çóðàã 5.7 Òºñâèéí øóëóóí


LOGOLOGO


5.1 òýãøèòãýëýýñ áèä X – ýýñ èë¿¿ã àâàõûí òóëä ÿìàð õýìæýýíèé Y – ã àëäàæ áîëîõûã òîîöîæ áîëíî.

¯¿íèé òóëä òýãøèòãýëèéí õî¸ð òàëûã õî¸óëàíã íü ÐY - ä õóâààÿ:

(5. 2) 5.2 òýãøèòãýë íü îðäèíàò òýíõëýã äýýð I/PY ýõëýëòýé, – PX/ PY

ãýñýí ºíöãèéí êîýôôèöèåíòòýé øóëóóíû òýãøèòãýë þì. ªíöãèéí êîýôôèöèåíò íü õî¸ð áàðààíû ñºðºã òýìäýã á¿õèé ¿íèéí õàðüöàà áîëîõ þì. Ò¿¿íèé òîîí óòãà íü íèéò çàðäëûí õýìæýý òîãòìîë áàéõ íºõöºë äýõü á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðëóóëàëòûí õýìæýýã èëýðõèéëäýã.


XP

P

P

IY

Y

X

X


LOGOLOGO


¯íý áà îðëîãûí ººð÷ëºëòèéí íºëººëºë. Áèä òºñâèéí øóëóóí íü òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áà îðëîãîîñ

õàìààðäàã áîëîõûã ¿çëýý. Õàðèí õóâü õ¿íèé îðëîãî áà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áàéíãà òîãòìîë áàéäàãã¿é. Ýíý òîãòìîë áàéäàãã¿é ÷àíàð íü òºñâèéí øóëóóíä ÿàæ íºëººëäºã áîëîõûã àâ÷ ¿çüå.1. Îðëîãûí ººð÷ëºëò



LOGOLOGO



0

10

20

30

40

L1L2

L3

20

40

60

80

( I = 40)(I =

20)

(I = 80)


Õóâöàñ,

íýãæ

Çóðàã 5.8. Îðëîãûí ººð÷ëºëòèéí òºñâèéí øóëóóíä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº


LOGOLOGO


Îðëîãî ººð÷ëºãäºõºä (á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ººð÷ëºãäººã¿é ó÷èð íàëàëòûí ºíöºã õýâýýð õàäãàëàãäàíà) çºâõºí õýð÷ìèéí õýìæýý ë ººð÷ëºãäºæ áàéíà. Õýðýãëýã÷èéí îðëîãî 2 äàõèí ºñºõºä (L1- ýýñ L2) õóäàëäàæ àâàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéõ íü òîî 2 äàõèí ºñºõ áà ìºí õýìæýýãýýð áóóðàõàä (L1 - ýýñ L3) á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóäàëäàí àâàõ õýìæýý 2 äàõèí áóóð÷ áàéíà.


1.¯íèéí ººð÷ëºëòÕýðýâ íýã áàðààíû ¿íý íü ººð÷ëºãäºæ, õàðèí íºãºº áàðààíû ¿íý ººð÷ëºãäººã¿é òîõèîëäîëä òºñâèéí øóãàì ÿàæ øèëæèõèéã ¿çüå. ¯¿íèé òóëä 5.2 òýãøèòãýëèéã àøèãëúÿ:

XP

P

P

IY

y

X

Y


LOGOLOGO


Õýðýâ çºâõºí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 2 äàõèí áóóðñàí ãýâýë, áîñîî òýíõëýã äýýðõ õýð÷ìèéí õýìæýý õýâýýð ¿ëäýæ õàðèí ºíöãèéí êîýôôèöèåíòûí õýìæýý äàðààõè áàéäëààð ººð÷ëºãäºíº.


4

1

2

5.0

Y

X

P

P íýãæ Õóâöàñ,

20

L1 (PX = 1)

0 20 40 60 80


Çóðàã 5.8. Îðëîãûí ººð÷ëºëòèéí òºñâèéí

øóëóóíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººL3

(PX =2)

(PX = 1/2)

L2


LOGOLOGO


Õýðýãëýã÷èéí ñîíãîëò Õýðýãëýã÷èéí òààøààë áà òºñâèéí øóëóóíûã àâ÷ ¿çñýíýýð

áèä õýðýãëýã÷ ÿìàð áàðààíààñ õýäèé õýìæýýòýéã àâàõ òóõàé ìýäýæ áîëíî. ªºðººð õýëáýë, õýðýãëýã÷ ººðèéíõºº òºñâèéí õýìæýýíä õýðýãöýýãýý õàìãèéí èõýýð õýðõýí õàíãàæ áîëîõûã àâ÷ ¿çýæ áàéãàà þì.

Õýðýãëýã÷èéí áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé õàìãèéí îíîâ÷òîé õîñëîëûã ñîíãîõ ÿâö íü äàðààõè õî¸ð øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:

Ýíý õîñëîë íü òºñâèéí øóëóóí äýýð áàéõ ¸ñòîé. ßàãààä ãýäãèéã äîîðõè ¿íäýñëýëýýð àâ÷ ¿çüå. Òºñâèéí øóëóóíààñ ç¿¿í äîîð áàéðëàõ õîñëîëûí öýã íü õýðýãëýã÷ ººðèéí îðëîãûí çàðèì õýñãèéã çàðöóóëààã¿é áàéíà ãýäãèéã èëýðõèéëíý. Õýðýãëýã÷ íü ººðèéí îðëîãûí íýã õýñãèéã èðýýä¿éí õýðýãëýýíäýý çîðèóëàí õàäãàëñàí áàéæ áîëîõ þì. Áèä çàãâàðûã õÿëáàð÷ëàõûí ¿¿äíýýñ ºíººãèéí îðëîãûã á¿ðýí çàðöóóëíà õýìýýí ¿çüå.


1.Õàðèí ºíººãèéí îðëîãûí ò¿âøèíä õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàæ àâàõ áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé õîñëîë íü òºñâèéí øóëóóíààñ áàðóóí äýýø áàéðëàõ áîëîìæã¿é þì. Èéìýýñ õýðýãëýã÷èéí õîñëîë íü çºâõºí òºñâèéí øóëóóí äýýð ë áàéðëàíà.


LOGOLOGO


Õýðýãëýã÷èéí áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé îíîâ÷òîé õîñëîë íü õýðýãëýã÷èä õàìãèéí èõ òààøààëûã áèé áîëãîõ íºõöëèéã áèåë¿¿ëæ áàéõ ¸ñòîé.

Çóðàã 5.10 äýýðõ ÿëãààã¿éí ãóðâàí ìóðóé íü õóâöàñ áà õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ àâàõ õýðýãëýã÷èéí ÿíç á¿ðèéí òààøààëûã õàðóóëæ áàéíà.

Áèä äàðààõè ÿëãààã¿éí ãóðâàí ìóðóéí U3 íü õàìãèéí äýýä õàíàìæèéã, U2 íü äàðààãèéí ò¿âøíèé õàíàìæèéã, U1 íü õàìãèéí áàãà áóþó ìóó ñýòãýë õàíàìæèéã èëýðõèéëäýãèéã ìýäíý. Çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä U1 ÿëãààã¿éí ìóðóéí äýýðõè Â öýã õàìãèéí îíîâ÷òîé ñîíãîëò áèø áºãººä ó÷èð íü èë¿¿ õàíàìæèéí ò¿âøèí á¿õèé U2 áà U3 áàéãàà þì. Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿ èõ òààøààëûã õàðóóëñàí U3 ÿëãààã¿éí ìóðóé áàéãàà õýäèé áîëîâ÷ òóõàé îðëîãûí ò¿âøíèé õóâüä ¿¿íä õ¿ðýõ áîëîìæã¿é þì. Õàðèí À öýãèéí õóâüä ºíººãèéí îðëîãûí ò¿âøèíä õàìãèéí èõ òààøààë áèé áîëãîõ õîñëîëûí õýìæýýã èëýðõèéëæ áàéíà. À öýã äýýð òºñâèéí øóëóóíû íàëàëòûí õýìæýý íü ÿëãààã¿éí ìóðóéí íàëàëòûí õýìæýýòýé òýíö¿¿ áàéíà



LOGOLOGO




20 Ñ 15 Â - 5Y 10 À +5X U3 U1 U2

0 10 20 30 40 Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæ

Çóðàã 5.10 Õýðýãëýã÷èéí õýðýãöýýã á¿ðýí (max)õàíãàæ áàéãààã èëýðõèéëñýí ãðàôèê


LOGOLOGO


Îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæýý íü ÿëãààã¿éí ìóðóéí ºíöãèéí êîýôôèöèåíòûí ñºðºã óòãà áàéäàã áºãººä ýíäýýñ áèä õýðýãëýã÷èéí õàìãèéí èõ ñýòãýë õàíàìæèéí õýìæýý äàðààõè öýã (5. 3) äýýð áàéíà ãýæ õýëæ áîëîõ þì.

(5. 3)

Îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæýý íü òóõàéí õî¸ð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí õàðüöààòàé òýíö¿¿ áàéõ ¿åä õàíàìæ õàìãèéí äýýä õýìæýýíä õ¿ðäýã.

(5. 3) òýãøèòãýëèéí íºõöºë íü ýäèéí çàñàã äàõü îíîâ÷ëîëûí òîäîðõîé íýã íºõöëèéí æèøýý þì. Ýíý æèøýýí äýýð àõèóö àøãèéí õýìæýý áóþó ººðººð õýëáýë íýìýãäýë íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýñíýýñ áèé áîëîõ àøèã íü àõèóö çàðäëûí õýìæýýòýé òýíö¿¿ áàéõ íºõöºëä õàíàìæ õàìãèéí èõ áàéíà.


Y

X

P

PMRS


LOGOLOGO


Àõèóö àøãèéí õýìæýý MRS – ýýð õýìæèãääýã. À öýã äýýð ýíý íü 1/2 – òýé òýíö¿¿ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, õýðýãëýã÷ 1íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í èë¿¿ õýðýãëýõèéí òóëä 1/2 íýãæ õóâöàñíààñ òàòãàëçàæ áàéíà. Ýíý öýã äýýð àõèóö çàðäëûí õýìæýý íü òºñâèéí øóëóóíû ºíöãèéí êîýôôèöèåíòîîð õýìæèãäýõ áºãººä íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä çàðöóóëàõ çàðäàë íü 1/2 íýãæ õóâöàñíààñ òàòãàëçñàí çàðäëààð íºõºãäºæ áàéãàà ó÷èð 1/2-òîé òýíö¿¿ áàéíà. Õýðýâ MRS íü ¿íèéí õàðüöààíààñ èõ áóþó áàãà áîë õàíàìæèéí õàìãèéí èõ áàéõ áîëîìæ áèåëýõã¿é. 5.4 çóðàã äýýðõ Â öýãèéí õóâüä õýðýãëýã÷ íü 10 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, 15 íýãæ õóâöàñ ñîíãîñîí áàéíà. Ýíäýýñ ¿íèéí õàðüöàà (áóþó àõèóö çàðäëûí õýìæýý) 1/2 - òýé òýíö¿¿ áàéíà. Ó÷èð íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í 1 äîëë., õóâöàñ 2 äîëë. – ûí ¿íýòýé þì. Õàðèí MRS (áóþó àõèóö àøèã) íü 1/2 – ýýñ èõ áóþó 1 – òýé òýíö¿¿ áàéíà. Ýíäýýñ õýðýãëýã÷ íü íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýãæ õóâöñààð ñîëèõîä áýëýí áàéãàà áºãººä òóõàéí íºõöºëä õýðýãëýã÷èéí ñýòãýë õàíàìæ õýâýýð õàäãàëàãàäàõ áîëíî.



LOGOLOGO


Õàíàìæèéí õàíäëàãà Õàíàìæ ãýäýã íü õýðýãëýã÷èéí ÿìàð íýãýí áàðààã

õýðýãëýñíýýð áà ÿìàð íýãýí ¿éë õºäëºëèéã ã¿éöýòãýñíýýð ººðò íü áèé áîëîõ ñýòãýë õàíàìæ þì.

Õ¿ì¿¿ñ ººðèéí ñýòãýëä íü íèéöñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâ÷, ººðò íü òààëàãääàãã¿é ýä ç¿éëñýýñ òàòãàëçàæ áàéäàã. Õàíàìæèéí ôóíêö íü õýðýãëýã÷èéí òºðºë á¿ðèéí õîñëîëóóäûã òààøààëûíõ íü ò¿âøíýýð, õîñëîë äàõü á¿òýýãäýõ¿íèé òîî õýìæýýãýýð íü õàðüöóóëäàã. Õàíàìæèéí ôóíêö áà ÿëãààã¿éí ìóðóé çýðýã íü õýðýãëýã÷èéí ÿíç á¿ðèéí õîñëîëóóäûã, õýðýãöýýã õàíãàæ áóé ò¿âøíýýð íü õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä þì. Õàíàìæèéí ôóíêö : (5.4)

ãýäýã íü õýðýãëýã÷ íýãä¿ãýýð áàðààíààñ X, õî¸ðäóãààð áàðààíààñ Y õýìæýýãýýð õýðýãëýõýä õàíàìæèéí ò¿âøèí íü XY ¿ðæâýð áàéíà.

Äàðààõè çóðàãò ýíýõ¿¿ ôóíêöýýð èëýðõèéëýãäñýí ÿëãààã¿éí ìóðóéíóóä ä¿ðñëýãäæýý. Ãðàôèêèéã çóðàõûí òóëä ÿìàð íýãýí õîñëîëûã ñîíãîíî


YXYXU ;


LOGOLOGO


. Æèøýý íü: X = 5, Y = 5 ãýñýí õîñëîëûã ñîíãîâîë U = 25 áîëíî. Äàðàà íü XY = 25 áàéõ á¿õ áîëîìæèò õîñëîëóóäûã àãóóëñàí ÿëãààã¿éí ìóðóéã çóðæ áîëíî. X = 2.5 áà Y= 10, X = 10 áà Y = 2.5 ãýõ ìýò.

Õî¸ðäóãààð ÿëãààã¿éí ìóðóé íü XY = 50 áàéõ á¿õ õîñëîëóóäûã àãóóëíà. Ýöýñò íü XY = 100 áàéõ õîñëîë á¿õèé ÿëãààã¿éí ìóðóéã çóðæ áîëíî.


0

5

10

15

20

Õóâöàñ, íýãæ

5 10 15 20

U = 52

U = 50

U = 100


Çóðàã 5.11 Õàíàìæèéí ôóíêö áà ÿëãààã¿éí ìóðóéí ãðàôèê ä¿ðñëýë


LOGOLOGO


Õóâü õ¿íèé áà çàõ çýýëèéí ýðýëò Õóâü õ¿íèé ýðýëò ¯íèéí ººð÷ëºëò Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ººð÷ëºãäºñíººñ òóõàéí õýðýãëýã÷èéí

õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áà õóâöàñíû õýðýãëýý õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áàéãààã àâ÷ ¿çüå.

Ýõëýýä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 1 äîëë., õóâöàñíû ¿íý 2 äîëë., íèéò îðëîãî 20 äîëë. áàéñàí. Õýðýãëýã÷èéí õàíàìæ õàìãèéí èõ áàéõ õîñëîë 5*.1à çóðãèéí Â öýã äýýð îðøèæ áàéíà. Õýðýãëýã÷èéí ýíý öýã äýýðõ 12 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, 4 íýãæ õóâöàñ á¿õèé õîñëîë íü, U2 õàíàìæèéí óòãûã àãóóëñàí ÿëãààã¿éí ìóðóéãààð òîäîðõîéëîãäîõ õàíàìæèéí ò¿âøèíã èëýðõèéëæ áàéíà. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áà òîî õýìæýýíèé õîîðîíäûí õàìààðëûã õàðóóëñàí 5*.1b çóðàã äýýðõ Å öýã íü 5*.1à – çóðãûí Â öýãèéí íýãýí àäèë õýðýãëýã÷ íü 1 äîëë. – ûí ¿íýòýé 12ø õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâíà.



LOGOLOGO


Ýíäýýñ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 2 äàõèí ºññºí ãýâýë 5*.1à çóðàã äýýðõ òºñâèéí øóëóóí íü öàãèéí ç¿¿íèé äàãóó ýðãýëò õèéæ, ò¿¿íèé íàëàëòûí õýìæýý íü (ºíöãèéí êîýôôèöèåíò íü) 2 äàõèí ºñíº.

Ýíý íºõöºëä õýðýãëýã÷èéí õàíàìæ õàìãèéí èõ áàéõ öýã íü U1 ÿëãààã¿éí ìóðóéí À öýã áàéíà. Ó÷èð íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íýìýãäñýíýýð õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð, ìºí õàíàìæèéí õýìæýý áóóðñàí. À öýã äýýð õýðýãëýã÷ íü 6 íýãæ õóâöàñ áà 4 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ñîíãîí àâ÷ áàéíà. ¯¿íýýñ ¿íäýñëýí 5*.1b çóðàã äýýð õýðýãëýã÷ íü 4 íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òóñ á¿ðèéã íü 2 äîëë. – ààð õóäàëäàí àâõàä áýëýí áàéãàà D öýãèéã òýìäýãëýâ.

Õýðýâ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 0.5 äîëë. áîëæ áóóðñàí áîë ãýñýí íýìýëò íºõöºë àâ÷ ¿çüå. Ýíý òîõèîëäîëä òºñâèéí øóëóóí öàãèéí ç¿¿íèé ýñðýã ýðãýëò õèéæ U3 õàíàìæèéí óòãûã àãóóëñàí ÿëãààã¿éí ìóðóéãààð òîäîðõîéëîãäîõ Ñ öýã äýýð 20 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í 5 íýãæ õóâöàñ á¿õèé õîñëîë áèé áîëíî.



LOGOLOGO






4 12 20

0.50

1.00

1.50

2.00

Õ¿íñ. á¿ò. ¿íý

F

E

D

Ýðýëòèéí ìóðóé

4 12 20

4 5 6

U1

U2

B

“¿íý – õýðýãëýý” ìóðóé

U3 A

C

Çóðàã 5*.1 ¯íèéí ººð÷ëºëòèéí ¿ð ä¿í.


LOGOLOGO


Ýðýëòèéí ìóðóé 5*.1à çóðàã äýýðõ “ ¿íý – õýðýãëýý” ìóðóé íü õóâöàñ áà õ¿íñíèé

á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë á¿ðèéí õîñëîëóóäûí õàìãèéí èõ õàíàìæèéí öýã¿¿äèéã àãóóëñàí áàéíà. Ãýõäýý õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõ òóòàì õàíàìæèéí õýìæýý ºñ÷ õýðýãëýã÷ èë¿¿ èõ õ¿íñíèé á¿òýýãäõ¿¿í õóäàëäàí àâ÷ áàéíà. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõàä õýðýãëýý èõñýõ ýíý çàãâàð íü èõýíõè íºõöºëä õ¿÷èíòýé áàéäàã.

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõàä õóâöàñíû õýðýãëýý ÿìàð áîëîõ âý ?

5*.1à çóðàãò ¿ç¿¿ëñíýýð õóâöàñíû õýðýãëýý ºñºõ áà áóóð÷ áîëíî. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðñíààð õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð ñàéæèð÷, õóâöàñ áà õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýý ºñºæ áîëîõ þì.

5*.1b çóðàã äýýð õýðýãëýã÷èéí ¿íýýñ õàìààðàõ ýðýëòèéí ìóðóé ä¿ðñëýãäæýý.



LOGOLOGO


Ýðýëòèéí ìóðóé íü õî¸ð ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðûã àãóóëäàã. ¯¿íä:1. Ìóðóéí äàãóó øèëæèõ òóòàì õàíàìæèéí õýìæýý ººð÷ëºãäºæ áàéäàã.

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý õýäèé áàãà áàéõ òóòàì òºäèé÷èíýý õàíàìæèéí ò¿âøèí èõ áàéíà. ( Çóðàã 5*.1à – ààñ õàðàõàä ¿íý áóóðàõàä ÿëãààã¿éí ìóðóé äýýøèëæ áàéíà.) Îðëîãî òîãòìîë áàéõàä íýã òàâààðûí ¿íý ººð÷ëºãäºõºä, õàðèí íºãºº òàâààðûí ¿íý õýâýýð òîãòìîë õàäãàëàãäàõàä õóâèéí õýðýãëýýíèé îíîâ÷òîé ò¿âøíèé ººð÷ëºëòèéã òóñãàí õàðóóëæ áàéãàà ìóðóéã “¿íý – õýðýãëýý ìóðóé” (ÐÐÑ) ãýíý.

2. ÐCÑ – àíã. Price Consumption Curve (¿íý – õýðýãëýý ìóðóé.) Ýðýëòèéí ìóðóéí öýã á¿ð äýýð õýðýãëýã÷èéí õàíàìæ õàìãèéí èõ

áàéíà. Ýíý íºõöºë íü õóâöàñûã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýýð îðëóóëàõ àõèóö õýìæýý íü äýýðõè á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéí ¿íèéí õàðüöààòàé òýíö¿¿ ãýäãýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõ òóòàì ¿íèéí õàðüöàà áà îðëóóëàëòûí àõèóö õýìæýý ìºí áóóð÷ áàéíà.



LOGOLOGO


Îðëîãûí ººð÷ëºëò Áèä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõàä áèäíèé õóâöàñ áà

õ¿íñíèé õýðýãëýý õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áàéãààã ¿çëýý. Õàðèí îðëîãî ººð÷ëºãäºõºä þó áîëîõûã ¿çüå. Îðëîãî ººð÷ëºãäºñíººñ ãàðàõ íºëººã ¿íèéí ººð÷ëºëòèéí íýãýí àäèë øèíæèëæ ¿çýöãýýå.



LOGOLOGO




3

5 7

4 10 16 Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæ

U1

À U2

Â U3

C “Îðëîãî – õýðýãëýý” ìóðóé

4 10 16


D1

D2 D3

D E F

1.00

Õ¿íñ. á¿ò. ¿íý Çóðàã 5*.2 Õýðýãëýã÷èéí ñîíãîëòîíä

(à) áà ýðýëòýíä (b) îðëîãûí ººð÷ëºëòèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëºº.


LOGOLOGO


Çóðàã 5*.2 äýýð õýðýãëýã÷ íü ººðèéí îðëîãîî õ¿íñ áà õóâöàñ ãýñýí õî¸ð ç¿éëä õýðõýí õóâààðèëæ áàéãààã õàðóóëñàí õýðýãëýã÷èéí ñîíãîëòûã ¿ç¿¿ëæýý. Õóâöàñíû íýãæèéí ¿íý 2 äîëë., õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæèéí ¿íý 1 äîëë. ãýæ ¿çýýä õýðýãëýã÷èéí îðëîãî 10 äîëë. ãýâýë õàìãèéí èõ ñýòãýë õàíàìæ á¿õèé õîñëîë À öýã äýýð áàéíà. Õýðýãëýã÷ íü îðëîãîîðîî 4 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í 3 íýãæ õóâöàñ àâàõ áîëíî. Òóõàéí ñîíãîëòûí 4 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í 5*.2b ãðàôèê äýýð D1 ýðýëòèéí ìóðóéí D öýã äýýð îðøèíî.

Õýðýâ îðëîãî 20 äîëë. áîëñîí ãýâýë ÿàõ âý? Ýíý òîõèîëäîëä òºñâèéí øóëóóí íü áàðóóí ãàð òèéø øèëæèæ U2 ÿëãààã¿éí ìóðóé äýýðõ Â öýã íü õàìãèéí èõ õàíàìæèéã èëýðõèéëíý. Â öýãèéí õîñëîë íü 10 íýãæ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í 5 íýãæ õóâöàñààð òîäîðõîéëîãäîíî. Ýíýõ¿¿ õ¿íñíèé õýðýãëýý íü 5*.2b çóðàã äýýðõ Å öýã äýýð îðøèíî.



LOGOLOGO


5*.2 à çóðàã äýýðõ “ Îðëîãî – õýðýãëýý” ìóðóé äýýð á¿õ ë õàìãèéí èõ õàíàìæ àâàõ öýã¿¿ä áàéõ áà ýíý ìóðóé íü ç¿¿í äîîðîîñ áàðóóí äýýø ÷èãëýñýí áàéíà. Ó÷èð íü îðëîãûí ºñºëòººñ øàëòãààëàí õ¿íñ áà õóâöàñíû õýðýãëýý àëü àëü íü ºñíº. Îðëîãî ºñºõºä õýðýãëýý ºñºæ áàéãàà íü “Îðëîãî – õýðýãëýý” ìóðóéí ºíöãèéí êîýôôèöèåíò ýåðýã áàéãààã èëýðõèéëýõ áºãººä îðëîãûí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü ýåðýã ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà. Ýðýëòèéí ìóðóéí áàðóóí òèéø øèëæèõ õýìæýý íü õýäèé èõ áàéõ òóòàì òºäèé÷èíýý îðëîãûí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü èõ áàéíà. Èéì áàðààã õýâèéí áàðàà ãýõ áºãººä ººðººð õýëáýë, îðëîãî ºñºõºä õýðýãëýã÷ íü òóõàé áàðààíààñ èë¿¿ èõèéã õóäàëäàí àâäàã.

Îðëîãî ºñºõºä ýðýëò íü áóóðäàã áàðààã äîîä çýðýãëýëèéí áàðàà ãýõ áºãººä èéì áàðààíû îðëîãûí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü ñºðºã óòãàòàé áàéíà. Õàñàõ òýìäýã íü îðëîãî ºñºõºä õýðýãëýý áóóðíà ãýäãèéã èëýðõèéëíý



LOGOLOGO



10 20 30 Ãàìáóðãåð, íýãæ

Áèôøòåêñ,

15

10

5 A

U1

B

U2

CU3

íýãæ

Çóðàã 5*.3 Äîîä çýðýãëýëèéí áàðààíû õýðýãëýýíä îðëîãûí ººð÷ëºëò íºëººëºõ íü.


LOGOLOGO


Îðëîãî áàãà áàéõ ¿åä ãàìáóðãåð áà áèôøòåêñ íü àëü àëü íü õýâèéí áàðààíä òîîöîãäîíî. Õàðèí îðëîãî ºñºõèéí õèðýýð “ Îðëîãî – õýðýãëýý” ìóðóé íü (Â – ãýýñ Ñ öýã äýýð) ç¿¿í ãàð òèéø ìóðóéæ áàéíà. Ó÷èð íü îðëîãî èõñýõýä ãàìáóðãåðèéí õýðýãëýý áàãàñàæ ¿¿íèé ä¿íä ãàìáóðãåð íü äîîä çýðýãëýëèéí áàðààíä ò

Îðëîãûí ¿ð ä¿í (ýôôåêò), Áàðààíû ¿íèéí áóóðàëò íü õî¸ð ÿíçûí íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Íýãä¿ãýýðò :

Õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð áîäèò ä¿íãýýðýý ºñºæ áàéíà. Óðä íü õóäàëäàí àâ÷ áàéñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýã÷ íü áàãà ìºíãººð õóäàëäàí àâàõ áºãººä íýìýëò á¿òýýãäýõ¿¿í àâàõ ÷àäâàðòàé áîëíî.

Õî¸ðäóãààðò : Õýðýãëýã÷ íü ¿íý íü áóóðñàí áàðààíààñ èë¿¿ èõèéã õýðýãëýõ áîëíî. Ýíý õî¸ð ¿çýãäýë çýðýã ÿâàãäàõ áºãººä áèä ýäãýýð ¿çýãäë¿¿äèéí ÿëãààã ãàðãàõûí òóëä øèíæèëæ ¿çüå.



LOGOLOGO


Ýíý ¿åä õýðýãëýã÷èéí òºñâèéí øóëóóí, U2 ÿëãààã¿éí ìóðóé äýýðõ Â öýãýýð òýìäýãëýãäñýí C2 F2 øèíý õîñëîë áèé áîëíî. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí áóóðàëò íü õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëæ, áîäèò îðëîãûí ºñºëòèéã áèé áîëãîæ áàéíà.

Àíõ õýðýãëýã÷ ÎF1 õýìæýýíèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàí àâäàã áàéñàí áîë ¿íèéí áóóðàëòûí äàðàà OF2 õýìæýýòýé àâäàã áîëæýý.



C2

C1

R


F1 Å S F2

A

Ñ B

U1

U2

Îðëóóëàëòûí Îðëîãûí íºëººëºë íºëººëºë

Íèéò íºëººëºë

Çóðàã 5*.4 Îðëîãûí áà îðëóóëàëòûí ¿ð ä¿íãèéí ººð÷ëºëò

(õýâèéí áàðààíû æèøýýí äýýð.)


LOGOLOGO


Ýíäýýñ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóäàëäàí àâàëò F1 F2 – õýìæýýãýýð ºññºí íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí õóâöàñíû õóäàëäàí àâàëò ÎC1 – ýýñ ÎC2 – áîëæ áóóð÷ýý.

¯íèéí áóóðàëò íü îðëóóëàëòûí áà îðëîãûí íºëººëºëä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.Îðëóóëàëòûí íºëººëºë ãýäýã íü ÿìàð íýãýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé

¿íèéí ººð÷ëºëòººñ øàëòãààëàí, õàíàìæèéí ò¿âøèí ( áà áîäèò îðëîãûí õýìæýý) ººð÷ëºãäºõã¿é áàéõ íºõöºë äýõ, òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýýíä ãàðàõ ººð÷ëºëòèéã õýëíý.

Îðëóóëàëòûí íºëººëºë íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàëòûí ¿ð ä¿íä õ¿íñíèé õýðýãëýýíä ãàðàõ ººð÷ëºëòèéí íºëººã õàðóóëæ áàéãàà áºãººä òóõàéí íºõöºëä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í íü õóâöàñòàé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé õÿìä áîëæ áàéíà. Ýíý îðëóóëàëò íü ÿëãààã¿éí ìóðóéí äàãóóõ øèëæèëòýýð èëýðõèéëýãäýíý.



LOGOLOGO


Çóðàã 5*.4 äýýð îðëóóëàëòûí íºëººëºë íü RT òºñâèéí øóëóóíòàé ïàðàëëåëü îðøèõ ( õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàðüöàíãóé áàãà ¿íèéã èëýðõèéëñýí) U1 ÿëãààã¿éí ìóðóéã ø¿ðãýñýí (õàíàìæèéí ò¿âøèí òîãòìîë áàéõ)øèíý òºñâèéí øóëóóí äýýð õýìæèãäýíý. Òóõàéí òºñâèéí øóëóóíû Ñ öýã äýýðõ õîñëîëä õýðýãëýã÷ íü ÎÅ õýìæýýíèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í áàéíà. F1Å õýð÷èì íü îðëóóëàëòûí íºëººëëèéã õàðóóëæ áàéíà.

5*.4 çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðàõàä îðëóóëàëòûí íºëººëºë íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.

Îäîî 5*.4 çóðàã äýýðýýñ îðëîãûí íºëººëëèéã àâ÷ ¿çüå. Õýðýãëýã÷ íü

RT òºñâèéí øóëóóí U2 ÿëãààã¿éí ìóðóéí äýýð îðøèõ Â õîñëîëûã õýðýãëýõ áîëíî. Ó÷èð íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí áóóðàëò íü õýðýãëýã÷èéí õàíàìæèéí ò¿âøèíã íýìýãä¿¿ëæ áàéíà



LOGOLOGO


ªºðººð õýëáýë õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÎÅ – ãýýñ OF2 õ¿ðòýëõ ºñºëò íü îðëîãûí íºëººëºë áºãººä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í íü ýíãèéí áàðàà ó÷èð íºëººëëèéí õýìæèãäõ¿¿í íü ýåðýã òîî áàéíà. Îðëîãûí íºëººëºë íü íýã ÿëãààã¿éí ìóðóéãààñ íºãºº ÿëãààã¿éí ìóðóéä øèëæèõ øèëæèëòèéã òóñãàí õàðóóëäàã ó÷ðààñ ò¿¿íèé òóñëàìæòàéãààð õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí ººð÷ëºëòèéã õýìæèæ áîëîõ þì. Õýðýâ áàðàà íü äîðä áàðàà áîë îðëîãî ºñºõºä õýðýãëýý íü áóóðäàã ó÷èð îðëîãûí íºëººëºë íü ñºðºã áàéíà.

5*.5 çóðàãò äîðä áàðààíû îðëóóëàëòûí áà îðëîãûí íºëººëëèéã õàðóóëæýý. Îðëîãûí íºëººëëèéí ñºðºã óòãà íü F2 E õýð÷èì áàéíà



LOGOLOGO



0 F1 F2 S T


Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, íýãæU2

C1

C2

A

B

Ñ

Çóðàã 5*.5 Îðëîãûí áà îðëóóëàëòûí ¿ð ä¿íãèéí ººð÷ëºëò

(Äîðä áàðààíû æèøýýí äýýð)


LOGOLOGO


Çàõ çýýëèéí ýðýëò. Õóâü õ¿íèé ýðýëòèéí ìóðóéãààñ çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóéä

Àñóóäëûã õºíãºâ÷ëºõèéí ¿¿äíýýñ õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýë äýýð ãóðâàí õýðýãëýã÷ (À,Â,Ñ) áàéíà ãýæ ¿çüå. Äîîðõè õ¿ñíýãòýíä õýðýãëýã÷èéí òºðºë á¿ðèéí õîñëîëóóä ºãºãäæýý.


¯íý, äîëë.

À õýðýãëýã÷

, íýãæ

Â õýðýãëýã÷

, íýãæ

Ñ õýðýãëýã÷

, íýãæÇàõ çýýë,

íýãæ12345

64200

108642

16131074

322518116


LOGOLOGO


¯íý á¿ðèéí ò¿âøèí äýõ ýðýëòèéí õýìæýýíèé íèéëáýð íü òóõàéí ¿íèéí íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéã õàðóóëäàã. Æèøýý íü ¿íý 3 äîëë. áàéõ òîõèîëäîëä çàõ çýýëèéí ýðýëò 2 + 6 + 10 = 18 áàéíà. 5*.5 çóðàã äýýð õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí ìóðóéã ä¿ðñýëáýë àáñöèññ òýíõëýã äýýðõ õóâü õ¿í á¿ðèéí ýðýëòèéí òîî õýìæýýíèé íèéëáýðýýð èëýðõèéëýãäñýí ìóðóé áàéíà. Æèøýý íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 4 äîëë. ãýýä À. Â. Ñ. õýðýãëýã÷äèéí ýðýëòèéí ìóðóéã DA, DB, DC ãýâýë:



LOGOLOGO


¿íý. äîëë 5 4 3 Çàõ çýýëèéí ýðýëò 2 1 DÂ DÑ DA 0 5 10 15 20 25 30 Õ¿íñíèé

õýðýãëýý, íýãæ


Çóðàã 5*.5. Çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóé


LOGOLOGO


Õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ýðýëòèéí ìóðóé íü äîîø ÷èãëýñýí áàéõ áºãººä ¿¿íòýé íýãýí àäèëààð íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóé íü ìºí äîîø ÷èãëýñýí õýëáýðòýé áàéíà. Õàðèí íèéò ýðýëòèéí ìóðóé çààâàë òýãø øóëóóí áàéõ àëáàã¿é áºãººä ìàíàé æèøýýí äýýð íèéò ýðýëòèéí ìóðóé õîòîéëòòîé áàéíà. Ó÷èð íü çàðèì õýðýãëýã÷èä 4 - ººñ äýýø äîëë. – ààð òóõàéí áàðààã õóäàëäàí àâàõ õ¿ñýëã¿é áàéíà.

Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë (íýìýãäýë àøèã îðëîãî) õóâü õ¿ì¿¿ñ

äóíäæààð õýð çýðýã ñàéí àìüäàð÷ áàéíà ãýäãèéã õàðóóëíà. Õýðýãëýã÷äèéí òºðºë á¿ðèéí áàðààíû õýðýãëýý áà òºëáºð õèéõýä

áýëýí áàéãàà ¿íèéí äýýä õýìæýý çýðýã íü ÿëãààòàé áàéíà. Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë ãýäýã íü ÿìàð íýãýí áàðààíä òºëºõºä

áýëýí áàéãàà õàìãèéí äýýä ¿íý áà òóõàéí ¿åä áàðààã õóäàëäàí àâàõàä òºëæ áóé ¿íèéí õîîðîíäûí ÿëãàà þì.



LOGOLOGO


Æèøýý íü õýðýãëýã÷ íü 1 ôóíò ¿õðèéí ìàõàíä 3 äîëë. òºëºõºä áýëýí áàéãàà áîëîâ÷ ¿íýí õýðýãòýý 2 äîëë. òºëñºí áîë õýìíýñýí 1 äîëë. íü õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë áîëæ áàéíà. Á¿õ õýðýãëýã÷äèéí èë¿¿äëèéí íèéëáýð íü íèéò õýðýãëýã÷äèéí èë¿¿äýë áîëíî. Õýðýãëýã÷äèéí èë¿¿äëèéã ýðýëòèéí ìóðóéí òóñëàìæòàéãààð õÿëáàð òîîöäîã. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí ìóðóé äýýð õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë áà ýðýëòèéí õàðüöààã ¿ç¿¿ëüå



LOGOLOGO


Ð. Äîëë. 10 9 8 7 Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 Õ¿íñ. á¿ò. Íýãæ Çóðàã 5*.6 Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéí ãðàôèê



LOGOLOGO


Ýðýëòèéí ìóðóéã øóëóóíààð áóñ øàòëàë õýëáýðòýéãýýð áàéãóóëñàíààð

áèä íýã ôóíò íýã á¿ðýýð íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõàä õýäèé õýìæýýíèé õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéã áèé áîëãîæ áóéã òîîöîæ ÷àäàõ þì. Íýã ôóíò õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý 4 äîëë. ãýæ ¿çüå. Õýðýãëýã÷èéí õóâüä íýã ôóíò õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý öýíý 10 äîëë. áóþó õýðýãëýã÷ 10 äîëë – ààð õóäàëäàí àâàõàä áýëýí áàéíà ãýâýë çàõ çýýëèéí ¿íý áà õýðýãëýã÷èéí òºëºõºä áýëýí áàéãàà ¿íý õî¸ðûí çºð¿¿ 6 äîëë. õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë áîëíî. Õî¸ð äàõü ôóíò õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë 9 – 4 = 5 äîëë. áîëíî ãýõ ìýòýýð õýðýãëýã÷èéí íèéò èë¿¿äýë 6 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1 = 21 äîëë. áàéíà.

Øàòëàë õýëáýð íü õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ áàðààíû íýãæèéí õýìæýý áàãàñàõ òóòàì øóëóóí øóãàìàí õýëáýðò øèëæäýã áàéíà. Æèøýý íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý áàãàñàæ 1 ôóíòýýñ 1/2 ôóíò áîëîõ ¿åä äàðààõ áàéäëààð ä¿ðñëýãäýíý.



LOGOLOGO


Ð. Äîëë. 10 9 8 7 5 4

3

2 1 0 1 2 3 4 5 6


Õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë

Áîäèò çàðäàë

Ýðýëòèéí ìóðóé - D

Õ¿íñ. á¿ò. Íýãæ

Çóðàã 5*.7 Øàòëàë õýëáýð á¿õèé õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéí ãðàôèê


LOGOLOGO


Ýíý òîõèîëäîëä õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë íü ãóðâàëæèíãèéí òàëáàéãààð òîîöîãäîíî.


LOGOLOGOwww.themegallery.com

lecture 5

Documents