________________________________

SANAYİ-ÖNCESİ KENTLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

(Ortaçağ Kentleri)________________________________

Roma İmparatorluğunun çökmesiyle Avrupa’da kentsel yaşam sekteye uğruyor

KARANLIK ÇAĞ

• Merkezi otoriteye dayalı Roma İmparatorluğunun birleştirici ve koruyucu gücü ortadan kalkıyor

• Barbar kavimlerin saldırıları ve istilası ile:

- kentler tahrip oluyor

- kentleri besleyen kırsal alanların ve ticaret yollarının

güvenliği kalmıyor

- nüfus daha güvenli yerlere göç ediyor

- salgın hastalıklar ile kent nüfusu giderek azalıyor

• Roma İmparatorluğunun ekonomik ve politik sürekliliğini sağlayan güçlü yol ağı kentlerin istilasını kolaylaştırıyor

• Askeri nedenlerle düzlüklerde kurulmuş olmaları Roma kentlerinin savunmasını imkansız kılıyor

Roma İmparatorluğunun sonu Kent uygarlığının sonu

• 9. yüzyıldan itibaren politik istikrar yeniden tesis edilmeye başlanıyor

• Yerleşik hayatın yeniden canlanmaya başladığı bir GEÇİŞ dönemi

• Kentlerden ziyade:

- manastır etrafında kümelenmiş köyler

- dağınık kırsal yerleşmeler sözkonusu

• Roma İmparatorluğunun birleştirici gücünü KİLİSEyükleniyor

11. Yüzyıldan itibaren KENTSEL YAŞAM yeniden canlanıyor:

Kent surlarının daha dayanıklıinşa edilmesine elveren teknoloji

Kentleri tekrar güvenli kılıyor

Tarımsal üretim yöntemlerinin geliştirilmesi, yeni topraklarıntarıma açılması

Verimlilik, tarımsal artı-üründe artış

Uzun mesafe ticaretin yeniden canlanması ile ekonomik canlılık

Kapalı ekonomiden çıkışsürecinin başlaması

Ticari aktivitenin canlanması ile Değiş-tokuş ekonomisinden Para ekonomisine geçiş süreci

Para ekonomisine geçiş Kırsal toprağın kentsel toprağa dönüşümünü teşvik ediyor

Kentsel nüfus vergilendirme ve kira yoluyla nakit gelir sağlıyor

• 12. ve 13. yüzyıllardan itibaren Batı Avrupa’da önemli bir kentsel gelişme dönemi yaşanıyor

• Bugünkü kentlerin birçoğunun kuruluş dönemi

• Ortaçağ şehirciliğinin ‘altın yılları’

Ortaçağ Kentlerinin Kuruluş Süreci________________________________________

• Feodal beyler toprakları üzerinde yaşayan halkı saldırılardan korumak üzere ‘kale kentler’ kuruyor (9.yy sonları)

• Sur dışında, kale kapısı önünde düzenli olarak pazar yeri kuruluyor Tüccarlar giderek bu alanda yerleşiyor

• Bu yerleşmeler giderek surlar ile çevrilerek kent içine alınıyor

• Tüccar ve zanaatkarlara özgürlük hakkı veriliyor (1 Yıl, 1 gün kentte ikamet etmek koşulu ile; serflikten özgürlüğe)

‘Kale kentten’ Kente; (Bourg Faubourg)

‘KENTİN HAVASI ÖZGÜR KILAR’

BOURG ve FAUBOURG

Cenevre Kent Maketi

‘İç kale’ ve katedral

Hristiyanlığın en etkin olduğu dönem

KİLİSE herşeye hakim

Cenevre Katedral

Hemen her kentin bir koruyucuAziz’i var

Bologna’nın koruyucu Azizi

LONCALAR Ortaçağ kentinin diğer önemli kurumu

• Üretimi niceliksel ve niteliksel olarak denetliyor (kalite, miktar, fiyat)

• Lonca mensupları arasında sosyal dayanışma

• Usta - çırak ilişkisi (işçi – işveren yerine)

• Tarım dışı üretimde uzmanlaşma loncalar arasında

• Lonca içinde işbölümü yok tüm üretim süreci baştan sona tek kişi tarafından

12. Yüzyıldan itibaren ticaretin gelişmesi ile bu üretim sürecinde çözülmeler meydana geliyor

Üretim ile ticaret ayrılıyor

Uzmanlaşmış bir ‘tüccar’ sınıfı doğuyor

Güvenlik ve istikrar ortamına bağlı olarak kentlerarası ticaret gelişiyor

Kentlerarası uzmanlaşmaTicaret burjuvazisinin yükselişi

Yükselen tüccar sınıfının:

• kendi hareket alanını genişletmek

• Özerklik elde etmek

amacıyla aralarında kurdukları dayanışma ile ilk BELEDİYEörgütleri kuruluyor

ORTAÇAĞ KENTİNİN ÖNEMLİ KURUMLARI:

• KİLİSE

• LONCA

• BELEDİYE

ORTAÇAĞ KENTLERİNDE MEKANSAL ORGANİZASYON

________________________________________

• Yerseçiminde savunma önemli faktör

• Ancak

• Kuruluş yeri bakımından çeşitlilik gösterirler:

• verimli tarım topraklarına ve• ticaret akslarına yakınlık da önemli

Korunaklı tepelerde.....

Ostuni, İtalya

Casares, Güney İspanya

Kimi zaman düzlüklerde, su kenarlarında, ticaret yollarıüzerinde

Sloten, Hollanda

Yamaçlarda.....

Sırtlarda...

San Gimigano, İtalya

Sırtlarda....

Zaman içinde,Organik gelişmiş kentler

Fransa

İstisnalar BASTİDLER(Yeni Kent, uç kent)

Aigues Mortes, Fransa 13. yüzyıl başı

BASTİDLER Planlanmış, uç kentler

Grenade-sur-Garonne, Fransaca. 1300

• Organik gelişmeyi yönlendiren biçimlendiren güçlü bir merkezi otorite yok

• Önceden tasarlanmış bir plana göre gelişme yok (bastidler hariç)

• Doğal koşullar

• Gelenekler, görenekler

• Yazılı olmayan kurallarOrtaçağ Kentlerininbiçimlenişinde rol oynamıştır

Kuruldukları coğrafyaya göre çeşitlilik gösterirler

Ortaçağ Kentlerinin ortak özellikleri___________________________________

Küçük kentler (max. 100 bin nüfus; Kuzey

Avrupa’da 10bin; Hollanda daha da az)

Yaya kentleri - insan ölçeği

Doğal koşullaraTopografyayaİklime

Gündelik ihtiyaçlara cavap veren formlar

Venedik

uygun

Organik sokak dokusu, dar kıvrımlı yollarGayri muntazam yapı adaları ve parsel biçimleriDar sokaklar boyunca uzanan bitişik nizam konutlar

Venedik Kudüs

Kısıtlı kaynaklar ve

teknolojik yetersizlik

Roma İmparatorluğu veya Helenistik Yunan’da olduğu gibigörkemli, anıtsal yapılara izin vermiyor

Ayrıca, anıtsallığı mümkün kılacak politik güç de yok

BÜTÜNLÜK İÇİNDE ÇEŞİTLİLİK

Kilise veya katedral diğer yapıların etrafında kümelendiği en önemli yapı

Daima bir meydanla birlikte düşünülüyor

Venedik Meydanlar ve kiliseler sistemi

San Marco MeydanıVenedik

San Marco MeydanıVenedik

Venedik, kilise meydanı

Murano

Katedral MeydanıCenevre

Pazar Meydanı Antik Çağdaki Agora veya Forum gibi kentin ticari merkeziKilise Meydanı ve Pazar Meydanı birbiri ile bağlantısı olan iki güçlü kentsel öge

Pazar Meydanı, Cenevre

Belediye Binası ve Lonca Binası meydanlarla birlikte düşünülüyor

Piazza del Campo, Sienna

Kilise

Belediye Binası

Lonca Binası

Ortaçağ Kentini simgeleyen en önemli yapılarMeydanlarla ilişkilendiriliyor

Piazza del Campo, Sienna

Düğün Dansı, Sienna

Meydanlar:

Ortaçağ kentini oluşturan sosyal ve ekonomik süreçlerin ifadesi

Önemli kamusal alanlar Kent yaşamının merkezi

Piazza Navona, Roma

Meydanlar önemli kamusal alanlar kent yaşamının merkezi

Meydanlar önemli kamusal alanlar kent yaşamının merkezi

Balık pazarı, Venedik

Piazza del Campo, Sienna

Piazza Maggiore, Bologna, İtalya

Kopenhag, Danimarka

Ortaçağ Kentinde :

• Konut – işyeri ayrımı yok Yatayda fonksiyonel uzmanlaşma yok

• Alt katlar dükkan / atölye; Üst katlar konut(en zengin kentsoyluların konakların da bile)

• Mekanda sınıfsal ayrışma yok Zengin ile fakir yan yana

• Mahaller ağırlıklı olarak:- sosyal ve politik fraksiyonlara göre (Fraksiyonlar kenti)

YA DA- meslek loncalarına göre (Loncalar kenti)tanımlanıyor

FRAKSİYONLAR KENTİSan Gimignano