กฎหมายกบัสงัคม (Law & Society)

อ.พงศภัทร สนั่นศิลป

ความรูทั่วไปเกี่ยวกับกฎหมาย

ครอบครัว

Knowledge about family law

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1435 บัญญัติวา

“การหม้ันจะทําไดตอเม่ือชายและหญิงมีอายุสิบเจ็ดปบริบูรณแลว

การหม้ันท่ีฝาฝนบทบัญญัติวรรคหนึ่งเปนโมฆะ”

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1436 บัญญัติวา

“ผูเยาวจะทําการหม้ันไดตองไดรับความยินยอมของบุคคล ดังตอไปนี้

(1) บิดาและมารดา ในกรณีท่ีมีท้ังบิดามารดา

(2) บิดาหรือมารดา ในกรณีท่ีมารดาหรือบิดาตายหรือถูกถอนอํานาจ

ปกครองหรือไมอยูในสภาพหรือฐานะท่ีอาจใหความยินยอมหรือโดยพฤติการณ

ผูเยาวไมอาจขอความยินยอมจากมารดาหรือบิดาได

(3) ผูรับบุตรบุญธรรม ในกรณีท่ีผูเยาวเปนบุตรบุญธรรม

(4) ผูปกครอง ในกรณีท่ีไมมีบุคคลซึ่งอาจใหความยินยอมตาม(1)

(2) และ (3) หรือมีแตบุคคลดังกลาวถูกถอนอํานาจปกครอง

การหม้ันท่ีผูเยาวทําโดยปราศจากความยินยอมดังกลาวเปนโมฆียะ”

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1437 วรรคหนึ่ง

และวรรคสอง บัญญัติวา “การหมั้นจะสมบูรณเม่ือฝายชายไดสงมอบ

หรือโอนทรัพยสินอันเปนของหม้ันใหแกหญิงเพื่อเปนหลักฐานวาจะสมรส

กับหญิงนั้น

เม่ือหม้ันแลวใหของหม้ันตกเปนสิทธิแกหญิง

คําพิพากษาศาลฎีกาท่ี ๑๘๕๒/๒๕๐๖ จําเลยขอหม้ันนองสาวโจทกเพื่อให

แตงงานกับบุตรจําเลย แตจําเลยไมมีเงิน จึงทําสัญญากูใหโจทกยึดถือไวและ

โจทกจําเลยตกลงกันวาถาจําเลยปลูกเรือนหอ โจทกจะลดเงินกูใหบางตามราคา

ของเรือนหอ ตอมาจําเลยไมปลูกเรือนหอและบุตรจําเลยไมยอมแตงงานกับ

นองสาวโจทก โจทกจึงฟองเรียกเงินตามสัญญากู สัญญากูดังกลาวนี้เปนเพียง

สัญญาจะใหทรัพยสินเปนของหม้ันกันในวันขางหนา ยังไมไดมีการมอบทรัพยสิน

ใหแกกันอยางแทจริง เจตนาแทจริงของคูสัญญาก็มิไดมุงตอการใหสัญญากูตก

เปนของอีกฝายหนึ่งในสภาพของหม้ันและไมมีความประสงคใหตกเปนสิทธิแก

หญิงเม่ือสมรสแลว ในกรณีเชนนี้ถือไมไดวามีการใหของหม้ันกันตามกฎหมาย

โจทกจะฟองเรียกเงินตามสัญญาหาไดไม เพราะสัญญากูรายนี้ไมมีมูลหนี้เดิมอัน

จะมีผลทําใหโจทกมีสิทธิเรียกรองใหจําเลยชําระหนี้ตามสัญญาได

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1442 บัญญัติวา

“ในกรณีมีเหตุสําคัญอันเกิดแกหญิงคูหม้ันทําใหชายไมสมควร

สมรสกับหญิงนั้น ชายมีสิทธิบอกเลิกสัญญาหม้ันไดและใหหญิงคืน

ของหม้ันแกชาย”

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1443 บัญญัติวา

“ในกรณีมีเหตุสําคัญอันเกิดแกชายคูหม้ันทําใหหญิงไมสมควร

สมรสกับชายนั้น หญิงมีสิทธิบอกเลิกสัญญาหม้ันไดโดยมิตองคืน

ของหม้ันแกชาย”

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1439 บัญญัติวา

“มีการหม้ันแลว ถาฝายใดผิดสัญญาหม้ันอีกฝายหนึ่งมีสิทธิเรียกใหรับผิด

ใชคาทดแทน ในกรณีท่ีฝายหญิงเปนฝายผิดสัญญาหม้ันใหคืนของหม้ัน

แกฝายชายดวย”

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1441 บัญญัติวา

“ ถาคูหม้ันฝายหนึ่งตายกอนสมรส อีกฝายหนึ่งจะเรียกรองคาทดแทนมิได

สวนของหม้ันหรือสินสอดนั้นไมวาชายหรือหญิงตาย หญิงหรือฝายหญิงไม

ตองคืนใหแกฝายชาย”

ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๔๔๑ “คาทดแทนนั้น อาจเรียกได

ดังตอไปนี้

(๑) ทดแทนความเสียหายตอกายหรือชื่อเสียงแหงชายหรือหญิงนั้น

(๒) ทดแทนความเสียหายเนื่องจากการท่ีคูหม้ันบิดามารดาหรือบุคคล

ผูกระทําการในฐานะเชนบิดามารดาไดใชจายหรือตองตกเปนลูกหนี้ เนื่องในการ

เตรียมการสมรสโดยสุจริตและตามสมควร

(๓) ทดแทนความเสียหายเนื่องจากการท่ีคูหม้ันไดจัดการทรัพยสิน

หรือการอื่นอันเก่ียวแกอาชีพหรือทางทํามาหาไดของตนไปโดยสมควรดวยการ

คาดหมายวาจะไดมีการสมรส

ในกรณีท่ีหญิงเปนผูมีสิทธิไดคาทดแทนศาลอาจช้ีขาดวาของหม้ันท่ีตก

เปนสิทธิแกหญิงนั้นเปนคาทดแทนท้ังหมดหรือเปนสวนหนึ่งของคาทดแทนท่ี

ฝายหญิงพึงไดรับ หรือศาลอาจใหคาทดแทนโดยไมคํานึงถึงของหม้ันท่ีตกเปน

สิทธิแกหญิงนั้นก็ได”

สินสอด เปนทรัพยสินซึ่งฝายชายใหแกบิดามารดา ผูรับบุตรบุญ

ธรรมหรือผูปกครองฝายหญิง แลวแตกรณี เพื่อตอบแทนการท่ีหญิงยอม

สมรส ถาไมมีการสมรสโดยมีเหตุสําคัญอันเกิดแกหญิงหรือโดยมีพฤติการณ

ซึ่งฝายหญิงตองรับผิดชอบ ทําใหชายไมสมควรหรือไมอาจสมรสกับหญิง

นั้นฝายชายเรียกสินสอดคืนได

ถาจะตองคืนของหม้ันหรือสินสอดตามหมวดนี้ ใหนําบทบัญญัติ

มาตรา 412 ถึงมาตรา 418 แหงประมวลกฎหมายนี้วาดวยลาภมิควร

ไดมาใชบังคับโดยอนุโลม”

• สินสอด เปนทรัพยสินซึ่งฝายชายใหแกบิดามารดา ผูรับบุตรบุญธรรม

หรือผูปกครองฝายหญิง แลวแตกรณี เพื่อตอบแทนการท่ีหญิงยอมสมรส

ถาไมมีการสมรสโดยมีเหตุสําคัญอันเกิดแกหญิงหรือโดยมีพฤติการณ

ซึ่งฝายหญิงตองรับผิดชอบ ทําใหชายไมสมควรหรือไมอาจสมรสกับหญิงนั้น

ฝายชายเรียกสินสอดคืนได (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย 1437

วรรคสาม)

ความแตกตา่งระหวา่งของหมัน้กบัสนิสอด

ของหม้ัน สินสอด

ความหมาย ทรัพยสินท่ีฝายชายมอบ

ใหแกหญิงในขณะทํา

การหม้ัน เพื่อเปนการ

ประ กันว า จะ ทํ ากา ร

สมรสตอไป

ท รัพย สิ น ท่ี ฝ า ย ช า ย

ใหแกบิดา มารดา ผูรับ

บุ ต ร บุ ญ ธ ร ร ม ห รื อ

ผูปกครองของฝายหญิง

เพื่อตอบแทนในการท่ี

หญิงยอมสมรส

การสงมอบ ขณะหมั้น เวลาใดก็ได

การหมั้น

ความหมาย

การที่ชายและหญิงทําสัญญาวาจะสมรส กลาวคือ ตองมีเจตนาไปจดทะเบียนสมรสกันตามกฎหมาย

เพื่ออยูกินดวยกันฉันสามีภรรยา

เงื่อนไขการหมั้น 1. เงื่อนไขอายุ

ช า ย แ ล ะ ห ญิ ง ที่ ห มั้ น กั น ต อ ง อ า ยุ อ ย า ง ต่ํ า 17 ป บ ริ บู ร ณ (ป ร ะ ม ว ล ก ฎ ห ม า ย

แพงและพาณิชย มาตรา 1435)

2. เงื่อนไขความยินยอม

ผูเยาวจะทําการหมั้นไดตองไดรับความยินยอมของบิดามารดา หรือผูปกครอง หรือ ผูรับบุตร

บุญธรรม (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1436)

3. เงื่อนไขการสงมอบของหมั้น

สมบูรณเมื่อฝายชายไดสงมอบหรือโอนทรัพยสินอันเปนของหมั้นใหแกหญิงเพื่อเปนหลักฐาน

วาสมรสกับหญิง (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1437)

การคืนของหมั้น 1. กรณีหญิงตองคืนของหมั้น

1) หญิงเปนฝายสัญญาหมั้นไมยอมสมรสกับชายโดยไมมีเหตุอันสมควร (ประมวลกฎหมายแพงและ

พาณิชย มาตรา 1439)

2) ชายบอกเลิกสัญญาหมั้น เมื่อมีเหตุสําคัญอันเกิดแกหญิงคูหมั้น (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย

มาตรา 1442)

3) หญิงคูหมั้นไมยอมไปจดทะเบียนสมรส

การหมั้น

การคืนของหมั้น 2. กรณีหญิงไมตองคืนของหมั้น

1) คูหมั้นไมวาชายหรือหญิงตายกอนสมรส (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย

1441)

2) หญิงบอกเลิกสัญญาหมั้น เมื่อมีเหตุสําคัญอันเกิดแกชายคูหมั้น(ประมวลกฎหมาย

แพงและพาณิชย 1443)

3) ชายเปนผู ผิดสัญญาหมั้นไมยอมไปทําการจดทะเบียนสมรสกับหญิง

โดยไมมีเหตุผลอันสมควร (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย 1439)

4) เมื่อหมั้นกันแลว ท้ังชายและหญิงละเลยไมไปจดทะเบียนสมรส

คาทดแทนในการผิด

สัญญาหมั้นท่ีจะ

เรียกรองได

1. ความเสียหายตอรางกายหรือชื่อเสียงแหงชายหรือหญิงน้ัน (ประมวลกฎหมาย

แพงและพาณิชย มาตรา 1440 (1))

2. ความเสียหายเน่ืองจากการท่ีคูหมั้น บิดามารดา หรือบุคคลผูกระทําการในฐานะ

บิดามารดาไดใชจาย หรือตองตกเปนลูกหน้ีเน่ืองในการเตรียมการสมรสโดยสุจริต

และตามสมควร (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1440 (2))

3. ทดแทนความเสียหายเน่ืองจากการท่ีคูหมั้นไดจัดการทรัพยสินหรือการอื่นอันเก่ียว

แกอาชีพหรือทางทํามาหาไดของตนไปโดยสมควรแกการคาดหมายวาจะไดมีการ

สมรส (ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1440 (3))

การสมรสตามประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยของประเทศไทย

ตองเปนชายและหญิงยินยอมตกลงใจกันใชชีวิตคูฉันสามีภริยา โดยชายและ

หญิงนั้น หากจะเปนคูสมรสตามท่ีกฎหมายใหความคุมครองจะตองดําเนินการ

จดทะเบียนสมรส การสมรสจึงถือวาเปนสัญญาอันกอใหเกิดสถานะทางกฎหมายอยางหนึ่ง

๑. อายุและเพศ ตองเปนชายและหญิงท่ีมีอายุ ๑๗ ปบริบูรณ (ม.๑๔๔๘)

หากอายุต่ํากวาแมแตคนเดียว การสมรสนั้นตกเปนโมฆียะ แตกตางกับการทําสัญญา

หม้ันท่ีตกเปนโมฆะ

๒. ความวิกลจริต กฎหมายหามมิใหทําการสมรส หากชายหรือหญิง หรือท้ัง

คูเปนคนวิกลจริตทําการจดทะเบียนสมรสกัน หากฝาฝนยอมเปนโมฆะ

๓. ความเปนสายโลหิต กฎหมายหามมิใหชายหรือหญิงท่ีเปนญาติพี่นอง

ทางสายโลหิตโดยตรงหรือลงมา ซึง่รวมถึงการเปนพี่นองรวมบิดาหรือมารดาดวย หากฝาฝน

การสมรสนั้นยอมตกเปนโมฆะ คือ หากมีความเก่ียวพันธกันทางสายเลือดแลว กฎหมายหาม

มิใหทําการสมรสกัน

๔. บุตรบุญธรรมกับผูรับบุตรบุญธรรม กฎหมายบัญญัติหามมิใหทําการสมรส

ระหวางกัน หากฝาฝนความเปนบุตรบุญธรรมและความเปนผูรับบุตรบุญธรรมยอมสิ้นไป

เทากับวาผลทางการสมรสนั้นสมบูรณนั้นเอง

๕. ผูท่ีมีคูสมรสอยูแลว กฎหมายหามมีใหชายหรือหญิงท่ีจดทะเบียนสมรสอยูแลว

ทําการจดทะเบียนสมรสกับคนอื่นอีก หากฝาฝนการสมรสในคร้ังหลังยอมตกเปนโมฆะ

๖. การจดทะเบียนสมรสตองเกิดจากความยินยอมกันท้ังชายและหญิง ไมไดเกิดจาก

การฉอฉล หลอกลวง หรือขมขู หรือการสําคัญผิดตัวคูสมรส หากไมตองดวยตามท่ีกลาวมา

การสมรสตกเปนโมฆียะ เวนแตการสมรสท่ีเกิดจากการไมยินยอมนั้นจะตกเปนโมฆะ

ผลทางกฎหมายเม่ือมีการจดทะเบียนสมรสถูกตองตามกฎหมายแลว ๑. สามีภรรยาตองอยูรวมกันฉันสามีภรรยา ประมวลกฎหมายแพงและ

พาณิชย มาตรา ๑๔๖๑ กําหนดหลักกฎหมายไววา ท้ังสองคนตองชวยเหลือ

อุปการะเลี้ยงดูกันตามความสามารถและฐานะของตน

๒. ทรัพยสินและหนี้สินของสามีภรรยา สินสมรสและสินสวนตัว

ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๔๘๐ มีหลักวา หากจัดการ

สินสมรสโดยฝาฝน มาตรา ๑๔๗๖ คูสมรสอีกฝายมีสิทธิฟองขอใหเพิกถอน

นิติกรรมนั้นได ภายใน ๑ ปนับแตวันรูเหตุอันจะขอเพิกถอนหรือ ๑๐ ปนับแต

วันทํานิติกรรมนั้น แตจะใหสิทธิเพิกถอนไมได หากคูสมรสอีกฝายใหสัตยาบัน

หรือบุคคลภายนอกนั้นดําเนินการโดยสุจริตและเสียคาตอบแทน

• ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1546 บัญญัติวา “เด็กเกิดจาก

หญิงท่ีมิไดมีการสมรสกับชาย ใหถือวาเปนบุตรชอบดวยกฎหมายของหญิง

นั้น เวนแตจะมีกฎหมายบัญญัติไวเปนอยางอื่น”

• กรณีเวนแตกฎหมายบัญญัติเปนอยางอื่น เชน เร่ืองอุมบุญ เปนตน

• สวนเด็กท่ีเกิดจากชายและหญิงเปนสามีภรรยากันโดยชอบดวยกฎหมาย

หรือภายในสามรอยสิบวันนับแตการสมรสสิ้นสุดลง ในสันนิษฐานวาเด็กนั้น

เปนบุตรท่ีชอบดวยกฎหมายของชายและหญิงนั้น

พระราชบัญญัติฯ ดังกลาวเปนกรณีท่ีกฎหมายบัญญัติไวเปนอยางอื่น

จึงเปนขอยกเวนของมาตรา ๑๕๔๖ แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย

คือ บุตรท่ีเกิดจากชายและหญิงผูใหกําเนิดตนนั้นมิไดจดทะเบียนสมรสตาม

กฎหมาย บุตรท่ีเกิดมานั้น กฎหมายถือวาเปนบุตรนอกกฎหมายของผูเปนบิดา

หลักสํ าคัญ คือ ผู ท่ีจะ รับบุตรบุญธรรมจะตอง มีอายุ ไมต่ํ ากว า ๒๕ ป

และอายุผูรับบุตรบุญธรรมจะตองมีอายุมากกวาผูท่ีจะเปนบุตรบุญธรรมอยาง

นอย ๑๕ ป

ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๕๖๒ ผูใดจะฟองบุพการีของตน

เปนคดีแพงหรือคดีอาญามิได แตเม่ือผูนั้นหรือญาติสนิทของผูนั้นรองขอ

อัยการจะยกคดีขึ้นกลาวก็ได

มาตรา ๑๕๖๓ บุตรจําตองอุปการะเลี้ยงดูบิดามารดา

มาตรา ๑๕๖๔ บิดามารดาจําตองอุปการะเลี้ยงดูและใหการศึกษาตามสมควร

แกบุตรในระหวางท่ียังเปนผูเยาว

บิดามารดาจําตองอุปการะเลี้ยงดูบุตรซึ่งบรรลุนิติภาวะแลว

แตเฉพาะผูทุพพลภาพและหาเลี้ยงตนเองมิได

ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๕๐๑ การสมรสยอมสิ้นสุดลงดวย

ความตาย การหยา หรือศาลพิพากษาใหเพิกถอน

ดังนั้น การสมรสสิ้นสุดลงเมื่อ

๑. คูสมรสฝายใดฝายหนึ่งถึงแกความตาย

๒. ศาลพิพากษาเพิกถอนการสมรสท่ีเปนโมฆียะ

๓. คูสมรสหยาขาดจากการเปนสามีภรรยากัน

มาตรา ๑๕๙๙ เม่ือบุคคลใดตาย มรดกของบุคคลนั้นตกทอดแกทายาท

ทายาทอาจเสียไปซึ่งสิทธิในมรดกไดแตโดยบทบัญญัติแหงประมวล

กฎหมายนี้หรือกฎหมายอื่น

มาตรา ๑๖๐๐ ภายใตบังคับของบทบัญญัติแหงประมวลกฎหมายนี้

กองมรดกของผูตายไดแกทรัพยสินทุกชนิดของผูตาย ตลอดท้ังสิทธิหนาท่ี

และความรับผิดตาง ๆ เวนแตตามกฎหมายหรือวาโดยสภาพแลวเปนการเฉพาะตัว

ของผูตายโดยแท

มาตรา ๑๖๐๓ กองมรดกยอมตกทอดแกทายาทโดยสิทธิตามกฎหมาย

หรือโดยพินัยกรรม

ทายาทท่ีมีสิทธิตามกฎหมาย เรียกวา “ทายาทโดยธรรม”

ทายาทท่ีมีสิทธิตามพินัยกรรม เรียกวา “ผูรับพินัยกรรม”

มาตรา ๑๖๒๙ ทายาทโดยธรรมมีหกลําดับเทานั้น และภายใตบังคับ

แหงมาตรา ๑๖๓๐ วรรค ๒ แตละลําดับมีสิทธิไดรับมรดกกอนหลังดังตอไปนี้

คือ

(๑) ผูสืบสันดาน

(๒) บิดามารดา

(๓) พี่นองรวมบิดามารดาเดียวกัน

(๔) พี่นองรวมบิดาหรือรวมมารดาเดียวกัน

(๕) ปู ยา ตา ยาย

(๖) ลุง ปา นา อา

คูสมรสท่ียังมีชีวิตอยูนั้นก็เปนทายาทโดยธรรม ภายใตบังคับของบทบัญญัติ

พิเศษแหงมาตรา ๑๖๓๕

มาตรา ๑๖๓๕ ลําดับและสวนแบงของคูสมรสที่ยังมีชีวิตอยูในการรับมรดกของผูตายน้ัน ให

เปนไปดังตอไปน้ี

(๑) ถามีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๑) ซ่ึงยังมีชีวิตอยูหรือมีผูรับมรดกแทนที่

แลวแตกรณี คูสมรสที่ยังมีชีวิตอยูนั้น มีสิทธิไดสวนแบงเสมือนหนึ่งวาตนเปนทายาทชั้นบุตร

(๒) ถามีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๓) และทายาทน้ันยังมีชีวิตอยูหรือมีผูรับมรดก

แทนที่ หรือถาไมมีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๑) แตมีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๒)

แลวแตกรณี คูสมรสที่ยังมีชีวิตอยูนั้นมีสิทธิไดรับมรดกกึ่งหน่ึง

(๓) ถามีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๔) หรือ (๖) และทายาทน้ันยังมีชีวิตอยู หรือ

มีผูรับมรดกแทนที่ หรือมีทายาทตามมาตรา ๑๖๒๙ (๕) แลวแตกรณี คูสมรสที่ยังมีชีวิตอยู

มีสิทธิไดมรดกสองสวนในสาม

(๔) ถาไมมทีายาทดังทีร่ะบุไวในมาตรา ๑๖๒๙ คูสมรสที่ยังมีชีวิตอยูน้ันมีสิทธิไดรับ

มรดกทั้งหมด

ประวัติผูสอน

นายพงศภัทร สนั่นศิลป

ประวัติการศึกษา

จบการศึกษามัธยมปลายจากโรงเรียนพรหมานุสรณ-

จังหวัดเพชรบุรี

จบการศึกษาระดับปริญญาตรี นิติศาสตรบัณฑิต –

มหาวิทยาลัยรามคําแหง

เนติบัณฑิตไทย สมัยท่ี ๖๘

จบการศึกษาระดับปริญญาโทนิติศาสตรมหาบัณฑิต

ประวัติการทํางาน

o นิติกรสวนพัฒนากฎหมาย สํานักกฎหมายและวิชาการศาลยุติธรรม

สํานักงานศาลยุติธรรม

o อาจารยประจําสาขานิติศาสตร คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร