las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

52
Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química, técnica y estilo El caso concreto de Barcelona y Siena en el siglo XIV Flavia Bazzocchi ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) ha estat autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició des d’un lloc aliè al servei TDX. No s’autoritza la presentació del seu contingut en una finestra o marc aliè a TDX (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts de la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora. ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR. No se autoriza la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR (framing). Esta reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora. WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the TDX (www.tdx.cat) service has been authorized by the titular of the intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative aims is not authorized neither its spreading and availability from a site foreign to the TDX service. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service is not authorized (framing). This rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the using or citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.

Upload: others

Post on 22-Apr-2022

11 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química, técnica y estilo

El caso concreto de Barcelona y Siena en el siglo XIV

Flavia Bazzocchi

ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) ha estat autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició des d’un lloc aliè al servei TDX. No s’autoritza la presentació delseu contingut en una finestra o marc aliè a TDX (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts de la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora.

ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR. No se autoriza la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR (framing). Esta reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora.

WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the TDX (www.tdx.cat) service has been authorized by the titular of the intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative aims is not authorized neither its spreading and availability from a site foreign to the TDX service. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service isnot authorized (framing). This rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the usingor citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.

Page 2: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

������������ ���������������������������������� �������

��������������������

����������� ����

�������������������������������������������������������������� ���� �������������� ��� ������!��������� ���� ��"#$�

��

�������������������

% ����� �&&�'��

��������������������������� ��������������

�������������������

��������������� ���� �������������� ������ ���������������� ������

�������������������

���!�����"���#��$�#��%���!�����������#������

Page 3: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

&'(

(�����)����� ��������������

Page 4: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

&',

��

Page 5: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

&''

(�*�� ����������������������� ��)����� ���������������+����'�������� ��,��� ���

-���������

"���������-��������.�������-�������������/�������#�����������������������

� ����� �� �����0 /��1� 2 �� ����.����� �������� ��� ����������3 ��� ���1�$

�����4���� ��1�� �� ����� �������5��� ��� �� ������ '����� �!& ���� �� ������0 ��

������ )������� -�1�� ������������ ������3 ��2�� ������ ����2��� � �� ������

���2���� ����������� ��� ������ 2 .�� �6 �� ������� � ��� ���� ������������� 2

��������� ��� ��������!7 ���������� 879&&:79&7; �� ���/ ������� � ��1� �1��� ��

����������0 2 ��<���� ��� ��<��� .�� ����� .�� �� �������� �� ����� �

��������� ��� �������� ������������3 ������ ��������� �� ���������� -�������

��.������0���!

��������� �� ������ �������� ������ �� �����0 /��1�3 �� 7= �� ���� �� &&&, "���

��������>>>�����1����1����?���������������1�����!@��1��������6�����������

��A�1���� �� #�������3 ��1��� � �� �����1������ �� �� ������ ����$ ��.�������3 �

-�1� �� ���� �������A���0 �� �� ���� ��������� -���� �� ��������0 �� ������� ��

#���3.������0��������5�������5����������������0���������1������B�

"���!"��������5�&&*C���D����������E����������� ������ ����������������

)������� )����������� 2 -���� �������� �� ������� �� �����A������=! F ����� �� -����

���������������������0�����������A�����������������/���������������3

���� ��� ������ �4������� �� ����� �����3 ���� ���������� �� ��� ��������! F�

��<��� .�� ������ ��� ��������� �� �����3�� ������� �� ���� �� �� ����� 2 �� �������

��������� � ���� #����+ (%������� ������ �� �� ����)�� ���)�� ������ �� �� ��� �����

*����������)�� ������� ���� ��� ������� �� +��� ���� ��� �� �� � ����� #���� '� ��

&)��������3B!3&'=*3�!&!7"�����������������������������#�����������?1����61��.���3����������)�����2�3(*3&''C3!=,3��!*(:*,!= ���� �� -������� �� �� )������� �� #������� 2 ��1�� ��� D?���������E ������� �$��� ��� ��4��� ���������03 .�� ���� .����� ��� �� ��������� �� ��������� 1�1�����/���� 2 � ������� ��� ������������0�4-�������+G��������3H!3&,*&I����-3H!&'*&I)��������3B!3&'=*I������ ������03F!3&'9=IB����G�����3H!3&'J9I ��5�3F!3799'I ��5�3F!37997!

Page 6: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

799

���)����� ,�� ������������� ���� �� �����-����*� ���������� �����#����'� ��

�� +�������� ���)������./

� ��������0 ��������� ��1�� �� ������� ���� �� ���������0 ��� �������� ������

����������� � �� ���������0 �� �����3 � �� ��2���� ���������� �� �������

�������������2������������)����!F���&&JJ�����������������K������.��

������1� D��� ����E �� ��1������#�������3 �� ��������� .�� ����1�� �� �1������

��������I������������������������������������������������������������

����1���!F���1����������/������������������0���������.��������������

�������������1���� �����)������03���������&&(&3.����<0D���������)�����

8L; �� ���� � ������ �� �������� �� �� �*� ���� ����� � *� ������E! �� -��-� ��

����������&&(&��������1�����-�����������������4�����A���������A������

�1����������������!

(�*�*�� ������&����� ����,����������������

F�����������������1����������������0-�������������:��1����������������

���������2���1�$������1�1������������0����������������������������

� �� ������ ���2���� �����������: 2 ����1������ � �������1� ��� ���������

��������3����������������/��������3����1�����������������3������������

����������/1������2��3���������������������8���!(,;!

����$)��������*����������$���������1������0�����<���+�����/���2��

�0����! ������������3������-������6�������������������M>>3��������/1������2��3

�������1�����.���������������������������32����1�����-��������A�����

������������I���������������3������������������M>>2�����A�����M>>>3������A0

�����������0����������2������1�����3�����������������������������������

���2����-��������������0�����! ����������0�����������1����������M>>>!

B��6 �� �5��� � ��� ���������/� ��������3 �� ������ �������� �� ������20 ���� ��

�����������������������������+ ����1�����3��������0���/���2��1�������

C)��������3B!3&'=*3�!*!*)��������3B!3&'=*3�!J2'!

Page 7: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

79&

����� �� ����� ����3 �� ����0 �� � ������� /1���� ��2��3 ������������3 .��

�����1������������������������3*��������2(������!J�����/1������1��

������������������&J����������������3 ��1����� ��10���������502��

����1�� .�� � �� ����� �����-� �� �� A�� ������ �� /1���� 8��������; �� ���������

������������������������3��2�������A���6�������������������/����

/1������B��?������! � ���������0�������1��������1�20�����1���������

������2��������������0!)�������/������������������������������02��

/1���������������������2�����������I����6��������3������������������/1����3

���1������0��������2���������������3.����1��������������1����������

10���� �� ��50 �������! �������� � �� ��������� 2 ������ 2� �� �������� ��1��

��������� �� ������ �� ������������� �� �������� D�� ����0�EI �� ������ ��������.�� ��

���2���0��������������������������������������������3.������������������

�����������1�$��������0��������!

���������������������������������2�����������������������������0-������

&&'*3 ���� �� ����� �� ���������� ����������� � ������� ���������� ��� ��������

���������� � ��� �1��� � �� ��������� �� ��������0!( F ���1�� �1��� ��� �����

��1�����������A������1�����������������������������������1���3.���1���2

���������� � ����� �� �� ������ :� �������: ������ �� ��� ������3 �������������

���������� ��� �� ������� ��������0 ���0���� �� ��� �1����� 2 ��2��3 ����

��������)����2�������)���������!

F����������������������0�����������������������������������������

�����1��������2��������3�������3/1����������2������/1���������������I�����

.�� �� ������� �� ���� �� �� �������� � -�1�� ��������� .�� ��������A��� �� ���2����

���������������������3����1��� ��������������3 �������������3����������3 ��

���������2����������������������������������������������$�����3.����-��-�

.���0 ���������! ���� .�� �� /1���� ��2�� 2� �4�����3 ��� �������� ������� ��� ���

/1������� ������� �A.������N���������������������B�?�������2B���������� ���

B������: 2 ���������� �� ����� �������� �������� �� /1���� ������! ��1�� ����� J ��5�3F!379973�!J*!(>1����!

Page 8: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

797

��1��������10����������������0����2��-������������1����0�������������������

�������������������!

��1������������������������������������2�����������3.�����1�$��.�����

��1��� �� 10����� �� ��������3 �� -�A� �������� �� ��������0 �� �� �����

������������� ���������3 �������� ��� ������ �� �������3 ��1���������! F���

����3 .�� ���� ��� ���������� � ��� ����� �� �� ������ #������3 � ��� �������

����������B�������"����2�>�����3�����������0���������������������.��

�#����������������������A�������������/������������1�����I�������

�� ���� ���� ��� ������� �� ������� �� �� ������ ����� �������� � ���� �������

����������! � ������ �� .�� �� �������� ��� ���� �� ��1����� �� 10����� ��

�������� �� ������ ����������3 ��������� ��� ������� ����������� �� �������

���������������<��2������������������3��1�����.��������������������������2

�������������10�����!)�������/��������������1�������A0�����������0��

����������������������!

)����1�������%������������8&7&*:&7=C;���1��0��������������������1�����2

���6 �������� �� �������0 � ��������� -���� �� &7=9 ��1�0 �� ���������� ��

��������3�6�����������������!,��-��-��&7*'3��������������<����>G�

�� 1��� ������ &9 ������1�� ������0 C9 ���� �� ��������� � ��� .�� �������� ���

����������������������������0'D����)���������������)���� ��*�������� ������

���������#�� '� ��#�� 1����� #�� 2��������*����������)��������� ����������� �����

������������� ������)���������)���������+����� ������ ����� 345�������������

��� �����*����������)����������+�����������������������������������������)�����

������ �������� ��#�� 6������#��7�� �����#�� -������#�� !����)��.89����������.��3

����1������3�� �������2�����1����1���3�������1�$�������� ������� �����

, ��5�3F!379973�!(&!' ����������������0��������1�B���#����2B�������������/1����������3B��������2B�H��� ���/1����� ���������3B����������1��A��������������������3B�������1��A����������� ������� 2 B��� F����1��- � �� ������ ����� �� �� ��� �������! � ������ �� -� �������� �)��������3B!3&'=*3�!&=!&9F���&7*&�������������������1�� ���������0��������G������� �����.��D���������� ������������ ���������� ������ ������ ���� ���� � ����#����!����)������� *������� ������������ ���������������������������*������)���*� � E����������3@!3&',C3�!&9J!

Page 9: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

79=

��2��!&& ����������������.�����������A�������������������.������0��������0

���$)���������������������1�����0������/�������������2������������

����1������ �� .�� �� �� ������ ����� �� �� ��� ��2�� �� �������� ���1�$ ���

�������� ������ �� ��� ���� ���������3 ����1������ ���1���� -���� &7J9! ���-�

��������� ���� ����� �����$� ��� ������� �� �� ����� ��������� ��� ��0��� "��0

����%.��3�����������=&��������1����&7JJ��<�1����1�������10�����3����������

�������������������0D2���:�� 1 ,, �$ &% ������;�������0��������)���< 1������

���������)����'� �� �� �� ������������� ���� �������� ������� !���'� �� ����

:� 2��� �����������.8=

�����.�����������������������3�����������0-����������������������������

� ����������� ��������+ �� ������ ����� �� �����A0 <��� �� �� ������� ����� ���

������� ������ �� ������ ������ ��� ����� M>>>3 ��� ��� ��������� �� �1���� �� �����

������.�� ��� ���� ���������3 � �� ������ ������ ��� ����� M>>>3 2 ��� 6������ ��� ��

���1�����������������������"������#���� 8&7,':&=9,;��2���1������������

��������������������������������������10�������6����������!&=

F����1�����3����1�����������A����������.������������-�������������������M>>>3

���������������������1�����������2 ��������20�����������������/�����2

���������������/����3��������������10����������������A�����2����������3

������� �� ��1�� <������ ��������� 2 ����� ����������3.�� ����� �� �������� �����

����������7J������!����A��1���������������3����1����0�����������������

�����������0��������������3�������-�����������32����������������1������

����������������������!#�������������������3�����-�������)���������#�������

�������������������������������<���������0��������.��������������

������0 �� ����� ������� �� ������� ���/��� ����� �������� ���� �����3

�������32"����!&C

��.������1�.����)���������#��������������������&==&3����������H��

�� ����0 ����� ��� ������� .�� �� ������� �� �� ������ ���3 2 �� 6��� &&)��������3B!3&'=*3�!&=!&7)��������3B!3&'=*3�!&C!&=)��������3B!3&'=*3�!&J!&C������3H!3&'''3�!&,'!

Page 10: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

79C

-���������� .�� ������ -�1�� �������� ��������� �� ���� �� ���������0 � ����

�������� ������� N-�2 ������������: ������� ��� ��� �� >����3 .�� � ��

2� +����� ��������������������������������������0����������&*+

D2��������6����� +�)��)���'����� �������%�������'����� ��*���������������

��������������� <�����2�*������2����������������� +�)��)����6����������

����!������������������������������� �� ��*������<����"�������� �����

��-���������������������2���������� +�)��)����>����)��)���>���������

2���� #�� ���� )��)� �� ����� � ��� -��� �� +�)��)� �� ,����� � ��� >��?��)�

�� +�)��)���,�����.8@

F������B/�-�A"����������.��3 ���� �� �����������������0� ��)��������

#�����������<���������������������������������B������2B���1��8���7';

�����������0�� ��)�������������� �������������=9�� <�����&==&!&(�����1�

���� ��� ���1�� �� ��������0 ������0���� �� �� ���-��� ��������3 ��� A��� ����� 2 ���

���������I�����������������������M>G������A��������������������������

����������������������������������������������������!&,

&*B/�-�A"���3&'J7:&'J=3�!7!&JB/�-�A"���3H!&'*C3�!&=&!&(B/�-�A"���3&'J7:&'J=3�!7!&, ��5�3F!3&''&3�!=,*!

Page 11: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

79*

(�.����������������������� ���� �*/

������������������������������������)���������#�������23��������3� ����/�

�������3 ������� ���� � ����� �� ����������3 ��� �1������ ������������� 2 ���

������� .�� ���������� �� ������� ��� �������� ������������3 �� ������ ��� ���������

�����0����! ���-�� ����� ��� ����������� ���������1��� ����������� �� �����

���������������� �����M>M+������������������� ����2������ ������������ �����

��������������������������2����������/�����������3����������!79 ��.����

��<��������A��������1�������1��1��������2����������!7&

D!��0�� ���*��� ���������*���?�)��)������ ���*������� �����'�������������

=A��0������8A88 #� �����������?�*������������������)�����������?��.==

� ���������� � ���������� �� �� ��������0 ������������ �� ������0 � �� ��������

������� ���������0 2 ��������0 �� ��� ���������! F� 7' �� ����1�� �� &*7J ��

)���������1��1��������������1��� �� �������3.����1��1����������������

D����������E7=�������������0!����������������3������������������������MM

���<������� ������������� ��� ���A�� .�� �� -�1�� ������� � $����� ���������!7C

���������� ��� ����������� ������1��� ��1�� ��� ��������� ������� ��� ������

���������������-��������)�������3��2�������������������������������

��� ��������� ���������0 �������� � ��1������� �5��3���� ����� �� ������� ��

-�������������2�����������������!

&'��������������������������������������������������������������)�����G�����������������!79D2��8A88890��� ��0����������� �����������B������������������������ ��������*����������� ������3+�+�����������������B+�������5.)��������3B!3&'=*3�!(J!7& D2�� 8ACD =A ����� <������� �� �� ��� ��������� ��� ��)��� E�������� �� ��� ���������� ������ ��������F������ �����E��*������� �������)������������������������G������������������*��� ����.�)��������3B!3&'=*3�!(J!77F���������3�!3&,**3�!'!7=)��������3B!3&'=J3�!(&!7C������� ������3H!3&''73�!=9*!

Page 12: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

79J

(�0�������������������������

����.����������������������0����0������1����������������M>G.�����<������

���������������?�����G������3������������B��������3���������������

8����2���3���!(':,9;�����������2��������0����.�����������������-���

�������!F����6��������������������������������������������������������

�� ����� ����������! B�1�� � ���� �A�� ��1���� ������� �� ��1�A� �� � ������<�

��������8?:&;��2������������������������������������!

������� ������������������������������0�������������������������� ���

��� �������� 2 ������� ��������7* ������ ��� �1��� ���� ������ ��� ����� M>G 2

������������MGI7J)�5������5���0������/�������������������������������������

�� �� )������ �� ��� B������ 2 ������ ���A�� ������������3 ���������� � �� �����

��������!7( � -�����������3 ����/�3 ������� � ����A������ �� ��� ���-�� ��

�<�����0������1����������MG3����������������������������.�����������A0

��� �5�� ��������� � &C=9 2 �� ������0����0���� .�� ������1����0 ���� �����������

��������2�������������0����������������������MG3���$��������!7,

F����A������������4��������������������������������������������������

�����+���������-�����������J7,������/�����2�����������������0�����3������

���-���������/�����������G����2����J*9��! �������������/���������������

�� ��� ������� �� ������ ���������3 �������� �� ����� ������ �������� �� 0����

������1�����������������������������+������3&J=��2�����7*9��!7'

������������ ������� �� ���������0��� �������3 ��� ����0 ������ �� ������� ��

����� �������� 2 � ��� �������� ��������3 ���$������3 �� ������������� �������� �

����������������!=9

7*F����������������������������������1�1�������������������� ��������� ��������!�������� .�� � ��� 6������ ��1��������� �� ������� �� ������ �����0 ��� ��������3 -���� ����������������������������������������!7J������� ������3H!3&''73�!7(9!7()�5�����3B!379973�!7CC!7,����23"!3&'',3�!&J*!7'G������$��A3�!3799,3�!('=9 �� �/���� ������0 ������/���� �� ����� ������� � )-�����3 ���� � ��1�� ���������������<���������������0���������6����������������������-������������G����2���)�����!

Page 13: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

79(

F�� �����0����������� ��������� ��"���������0+��)�������������� ������

���������������$������.�����������������������������2��������1������I��

-��-�������������"������������������������+������������������2������

��������1�A�!F����������������������01��������������������������������

����0!G���:�����������.���������0�������.�������������<����������

���)�����8����0?:C;������������������?1����B�������3<��������������2��

�������1������� �������.��������� ���������� ����0����!=&F ��������������

����������������������������������3����.�����������������������

����������3��������������������������! � ��������� ����1���������������

�����8������������������������������������������������������������.��

��������������� ����������;����������.�� �� ��������� ���� �������� ����

�������������������?1����B�������!

����A.�������������0������������������������3�����3.��������/��A����

����2����������)�����3.�������������0��������1�������<���������!F

�����2���4���������������������������<�������������������0�����������3

��1�� 2 H����3 ������� � �� ����� ������� �� ���������� �� ������ �� ������<��

���������������������������������!F����������6�����<����������������������

����.��3��1��1�2��������1��3�����������0&7:�8���!,&;=7!

�� ������ ���������A���� ��� ������� ����$������ ����2� ���1�$ �������

������������� 2 �� ���������� �������� ������ ��������� ��� ���� �� �� )������� ��

"����1���8�:>>3�:G>>;��������M>G!==�����.�������������������A���0�����1�<�3G���:

F)-�������������0.��������������1��A���������<��������&7==�������������������������)�������3����������������2 ���32�����������G��������@�5�3�������������������2����H���2 �����������I� ��� ������� ���������B��������/������5������������������<��.�������� �������������)�����!������� �� ���-������������ �� �����������������1�� �����������)������ ���������0�������3 ���������� ���F���������3 ���7C��2���� �������� ����(���������H������+���������H�������� ����H��������E�������� ���������������I�����)��� ����������I����� ��������B�� E8��!C3C;!F���������������������G���������@�5��1��A�����/�������������������F����������3������������������������������)�����������!=&������� ������3H!3&'',3�!7(9!=7B�����������B�!G���������A�����/�����1��������������0��������������.�����������������������!==)�5�����3B!379973�!7C*!

Page 14: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

79,

����������0� ���� �������������3�� �����D������� #����)�� ����E3 ����������

�1�������������������������!

F����$�������1�������������A�����������������������������������������3

������������1������������1��.��-�1�������1�$��������� �������4�������� ��

���������4������!=CF�6����� �������� ����������0������1��������������������

����D��������E3���������A���������A������������3�/�������0�����.���������3

�����������������������A�����������������������2�.��������!

�����.�������������������0������������.������0���3��������������������

�������0 �� ��������3 ��1�� ���� � ���� ��.������0��� 8�$��� �!�<! �� ����0����;3

�������������������������������3�����������1�������������������������

���1�<������������)�����.�������������1�3���������������������1�<��

�����������������������!=*

F� �����0 ���3 �������� � ����� �������3 �� ������� � ��<���� ��������� ��

���������0 2 �����<� �� ���������0 ���������/� ����������! �� -��-�3 ����������

���������� 2 ��������� � ��� ��������3 ��� &J �����1������ �� ������3 �����������3

��������������2��0����������3������1�����!F�����������������������������

���������+ �������������������������3 � �� ���������� ��1�A� ���������/

�������� � �� ����� �������� 2 � �� ���� ������� �� ��������� �� ������ �� ��

)���������#�������I�����������/��������������������0����$�����!

F� ������ ���� ������� �� ���������0 ������+ � �� ����� �������� ��������� ��

�����������0������1�A�������3���������������������������.���������3

�����������������������1�<�����������������.����������������������

���.����� �� ����� ��������3 � ���� �� ������ 8���! ,7;! �������� �� ���������0

����$����������������������������/�����I��G����3.�����������������

�������������������������1��A����@�5�3��������������������3���/�������

���������/�����.��3������������3��������������������������������!F����

��<���������������$��������0������������������<���������������.�����

�����0����!

=C������� ������3H!3&'',3�!7(&!=*)�5�����3B!379973�!7C*!

Page 15: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

79'

�����.�����������������������0���������������0����������:����������?:J2

?:7:��������������������0��������.�����������������������������4������

8�����;���������!F�����0����������������������������0����������������A��

.�� ����1������ �� -� �������� ������ �� ����<�I �� -��-� �� �������� ��� ��

��������A �� ����� ���� � �� ���� ������� ��� ������3 ��1�� ���� ���� �����A�� ��

��������3������������������������������������1�������3.���������������

-����/����������2��5�����������4������������������!

������ �� 6����� ��������0 ����������� �<������� 8799,3 ����G������$��A; ������

�������� �������1� ���������� ��������� � ����� ���� ���������� �� ��

��������� ���������0 2 � ����� ���� ��������� �� ��� �� ���� ���� � ����

���������� ��������� �<�������� ���� ��� ������ MG> 2 MM! F��� 6����� �� ����

�������������3 ����� �� &'(9 ����� �� ����0 ���� �� �����3 � �4�����0 �� ���

�����1������������������3.�����������/�����������-�����������������������

2��-�������-�������������������������M>G8��������03*��;2��������MG>>>

8���/.���3&9��;!=J

�����$������������������������������������������4������������������������

��������������������������������0!���������A���������������������3���������

��������������������/����������������������1��3 �����������������

����5�2��<���������������������������0��C��8��������������1��;!=(

�� ������� ����1� � 1���� ��������� �� ���������03 �4����� ������ .��

����1�����������2��2�����������0.����1������������������������������I���

��������������1�������� �����3��������� ������������3.�� ����� �����������

��� �������� ���4� 2 � ������ ����� �� �������� ����������� ��������� ��

��������.���������3����������������������������������������������������

=J(:�)��� ����������� ����� +������?������������� �������� ����������������������������� ��� ���� ������� ��� '���� ��� ������ ���)��� ��� ���� ������� ��� � �� �� �� +� ������ �������)�� ��� ���)����� � ����� �� ��� ��*� �� � ���)������ � ��� �� ��� ���� ������ �� ����� ����� �����*� �������0� ����������������������.G������$��A3�!3799,3�!(,!=(G������$��A3�!3799,3�!(,!

Page 16: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7&9

����1����������������!F��������������������������1�����2�����������������

��.��5��������������������������A�������������0!=,

F ��������� � ��� ���������3 ����� �� ������1� � 1�� ������ �� ���������0 2

�����������! �������A��/�������������������������������������A�����-����

.��������1�� ������������2���1���������������<����0����6�������������

���������������������2����������0������!#�������������1�������������1����

����������0�����������3 <����� �������������1�$��������������������������

�$���������������������1��2����������0�����������0�<�������!='

F �� ����� �������� �� ������� ������ �������� ��������1��� �� ������ �� ���

��������+���:=&C�������2����������������������������0����8���!,=;����������

����0�:=7*�����������������������)����������������������������������

������� 8���! ,C;I �� �:=7= ���1�$3 ��� ��� ����1������ �� ���A� ���������� �� ���

������� 8���! ,*;!�� ������������������1������ ��������1��� �� �����������

��������������������:=792�:=778���!,J:,(;! �����/����A��3�4�������������

����������������������M>G.��-��������A�����������������������������2���

�������������������MG3.�������������N�4��������:=&C:�1��������������2

����1�� � �� �� ��� �� ������� ��������3 �� �1��� ��2� ���������� ������

=,������:G���$�3�!3�����:#������3�!3799=!JK(��,������� ���-�����������*������������������������ �����������������������������������������������0������������������� ���� � !������������������������ �������)0���������� ��� ����� ���� ���� ����� ��)�������� ���������� � ����)��� �� ��������?� ��� ������� �� ��� ��������� � ������������ ��������)��� �������������������������������������� �������������� ��������� ������� ������������� ��������� ����������������� �������������������� ������������� �� ����� �� ������� ��� ���������� �� ��� ��������� �)� ���� �� �� ������� ������� ���� � ��� ����� ����������)��� ��������L���� ��� �� ����������)�������� ����)0���������� ���������� ���������� �������������������� ��� ����� ��)����� ��� ����������� �� *�� ������������������ ���� ����� �� �������������� ����������L���� ��� ��������*��� ������������� ������� �����)���������*� ����� ������ !� ������� �� ������� ��� �� �������� �������� �� M�� � � ��� �� ����� �� ����L� �� ��� ������������� �� ����� ��� ��)� ����� �� ����� ��� �� �������� ����� ������ �� �������� ��� �� ��������������� �������������� ���� ���� ��������� ��*��� �������� ���)�������*� �� ������������� ����� ��� ������ ���M� ����� �� �������� � ������ �)�� �� ����� �� � ������������� ��������� ���������� ����� �� �������� ��� ���*� �� +���� �� ������� �������� � �� ������� ��� �������� �� ��� �� ������������*� ����� ����������������)�� !��� �������� ��� ���������)���� *�� ����������� ����*� ��������� ��������������������� ����*������������������� ���������� ����� N����������� ������������� �� ����� ��� ����� ������?�� � �� ���� �������� �� �� ������ �� ��� �������� ��� �� ������� ��� ��� ��� *� ������ �� *����� ��������0� �� ��� ������� �� ��� �������� ��� ������ ������� ��� ������ ������ ����� ��� ����� ��� ��� ����� ����� ��� ��L�� �� ��� �� �� )��� +���� ������� �� ����� �� ����� ��� ���� �� ������ E ���� ����������� ���� �� )��������0 2 "���������0 �����������3)G��:@����1���799C3���!=!

Page 17: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7&&

����������� ���� �� ��� �������� ���� ���1�$ �� ����� ��<���� ������� �� ��

��������3�������1���.�������������������.���1����������������MG-����

�������MG>>>!

��� ��.�� �� ������� � �� �$������ ���������0�� ���������� ������� ��-�������

�������� �� ���0�� � ����� � ��5������������� .��3 ��� �� .�� -���� ������

������1��-�����-���3��-��������������B������������������������2���

)������� �� ����� ���� � �� )������� �� #�������! ��� ��������� �����������

������� �� �������� ������� � �� ���������� ���� ���O��-3 �������� �� ���� ��

�������� 2 �������3 ��������� ��� � ����� �� ������ ���� ��1������� �� ����! )���

��������������������.������� �������������������������� �����3 -���$����3

��2��������<�1�����������������0��������������������.����������/�����

�� ��������03 �� ����� ��������0 ������� � �� ������� ����� �������� ��

��������������������������3��2��5���������������!���������������������

���������0 ����� �������3 � ����� �� �� ����5� ��������3 ��1���� ��� ��<���� ��

����� ��������� �� �������0 ��.������ ���� ����� ��� ��������� �������! ����� ��

B�����������������3���D�������������������$������E8������������������/����

����������0;-�����������������$�����/�������������������A������������0

2 ���������0�����������! B��6�� �������������� ����������02�4��������� ��

���������0�������������������!�����A�������������������3����������������

����$�����������A�����<������������3�����������������������0�������

����1��������! ������������������������������$�����������������0�����

��5�� ���/���� 8���2�������3 �����3 ����A�3 ��1������� �0����3 ���!;3 ����� ��

�������A���08������3����3-������3������-�;2������ ��������������B?72 ��

��1�����0�������������������0��������6���������0������������4�������

�������!����/���������������������� �� ��������03������������ ��1�� �� ����

����������������3�/�������1��3��������������0������2�������������0�����!

Page 18: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7&7

(�1������� ���� � ��������������������������������

F������������/��������)��������������0�����0�������� �����������0�� ���

���������� ��)���������#�����������������+ ����������3�����A����� ���������

M>>>:MG2 ����������3��� �����MG>:MM!C9��� ��.���� �������� ������������0��������

�����������1�����0������������������������0���������������!

� ��������0 �� �������� ����������� ���� ������������ ��� �� ��/����� ����� � ��

��.����������0�������������2��-���������������A�����������-���1���-����

��������� ��� ����� M>G!C& F��� ��� ��� ���� �� �� �������� ������� �� ������ ����$� ��

���������������������3��������������������B���������2����?�����G������3

����1��3�����.����������������������������3��������������������������

���������B�������������B������!

B��6����������4����H����G����C73H��������0��0����������������)�������

��#�����������1�A���B���P�����2����������.���������?�����G������2��

��A�1����������B�������8.������0��������#�����������&==C2&=CJ;����

-���������������0���0���������.�������������������������������-�3

�������������������������!C=

F� ��0��� ����- �������1� �� ��������� ��������� ��� ������� B�������3 ��2��

��������������� �������2���4�������������������������������3�����������1���+

D*�����������������0����'���������� �������������?����&������)�� �������

���� +��������)���������������������)�������������������0����������������

�������*��������)���*� �����������������������#�����������)��)��.//

B��6 ������� ������� �����������<�������-����� �������C*3�&=C9 ������1�

���1�<��������1��������������!CJF�������1����&=C7��%����&�������)�������

�������.���(+�+������������� ��������� ������E���*���������������� +�)��)���

C9)��������3B!3&'=*3�!=(!C& ��5�3F!379973�!=C'!C7)��������3B!3&'=*3�!C=!C=�����.��������������1�1�����������1����)�����������?�����G������3�$������1�$+������2 ������03F!3&'9C3"��A2�����3H!3&'=&3CC)��������3B!3&'=*3�!C=!C*� �3>��4����3���!*'*!CJ��������������������������������<���-�����������������������������0���1�$�������������������0��������������������B���#����I�$������������0��������23"!I799*3�!7C!

Page 19: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7&=

�� ���������*���*��������� ��������������=9���������������/999�������������

��)��'������.C(

���1������1����&=CC2�&=CJ�������0�����������������.��D�� �B��������

������� ���������� ��� �+����*���������)���)���� ���������� �����������������

+����*�� ��������������������� ������EC,!

�����$�����������-��3����������-�����������0��1�������������!B�1����

.�� ������ �� ������ �� ������ �� ������ �� �� ������� ��� �������� ��� ��� ������

�����0����2�������������������B���)����2.���&,&*�������0����������!

�����&,7&������������-�1�����������1����������!C'

����� � ���� �� ����� ��.������0��� �� ������ �� � �����3 ��1����� ��� ��

10��������������32������1�������������3�����A����������������������������!

� ��������0 ������0���� �� ������� � ���� ������+ ��� �������� �� ��� 10�����3 ���

�$����� 2 ��� ����������! �� ���� ������ �� 10����� ���������� ��������� �����

������������������0����+��)������0����G�������������A���1�����3B�������

����� �� ����� �� �� 10���� ������ 2 B��� #����3 ������ �� #�������3 ����� ��

10���� ��� ����� ����� <��� �� B� ��1��! )����2� ���� ��������0 ��.��5��

��1�A�� �������3 .�� ����� � B���P����� 2 � ���?����� G������3 <��� � ���

�$�����3������������������������������B�������!F��������������������0

������0���� �� �� �������3 � �� ����� MG>>> ����- ���������1� �� �������� �� � ����1��

�0�������/������)������32�1����������������������������3��2�����������:

����������������2����������:������������������1�������0��������������

���������B���#���������<�*9!

"��������� ����������������� ��.��.����������2������������������$��� �� �����

��������������������������������������������������������2�����2������

������� ��������������! B��6 ������� �� ������� ������������0-�����-����-�

�������� �� �������� �� ��� �������� ���������� � ��� �1���3 ���� ���� .�� ��

��.��������� �� �� ������� � ���� ��������� � �� )�������3 �� ��A��1�� ����� .�� C(�! !�!#3>��4G���3���!*'=� ��5�3F!3&''&3�!=,(!C, ��5�3F!379973�!=*9!C')��������3B!3&'=*3�!C=!*9������2 ������03F!3&'9C3�!'7!

Page 20: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7&C

�����������������������������3���������02�����������������3�������������3

���������������2������4���<����!*&

����������������3�����.��-�2����.�����������������A��2.�����������

��� ?�� ��� G������3 ��1�� ���1�����3 <��� �� ��� ��������� 2 ��� ����$���

��.������0���� ��� ��<���3 � � ��� �� ���0��� 2 �.����1����3 �������� ��� ��

-�����������������������!

(�1�*�� ���2�����������!����3��� ���� ���4���5� �$��������

�����������.��������������������������������?�����G�������������������

�� ������ ����������� 2 ���� � ����� ����� �����<� �� ����� �� �� .�� ��� ��

���2�����0�����������!F���<�����������������������������3.���������

����������������������+������������������2������������������������3���/

����������� ����������� ����-��/����� ������������������������01����3�� �������

������������/����������!*7

����������������� ������/�������������1�1������������������������������3

�����������������������������������������������������������0��G������

8���! ,,;! ���������������� � .���� ��������� ��������� �� ������ �� ���

���������3�����1�������������1���������������������������0�����������

������������M>M!��1����������������1����������������0.�������������1�$

�������<���������������3��-�������������������1����������������������������

����������������1������1���0��������A�����������!

F���-�&,7'8&=�����A�;��������.�������<�H������<������1��"��0������

�������1��������A����������������������������D��� ��������J��L�����������

����� �����������*���)���������=�������C����O��������L����������� ����8A

������� �����������*�������*����8������=����@P������QD*=!

*& ��5�3F!3799(3�!&9JI����23"!3799*3�!7C!*7F4�����0����������3��������3�������02���������0��#�����!*=������� ������3H!3&''73�!77=!

Page 21: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7&*

F� &* ����2� �� &,*( ������ � �������� ����� ���� D*�� ��� ��L� �� �������� �� ��

��������)���0����������� ���345/9���� %����L����������.C/

F�7��<�����&,*,"��0����������1��&7'����������������������������������

�����������������������������+(345 ��������)���0��=���������J=9���� ����/��L�

����������8=9���� ����C��L��� ��� ��������B��/9����.CC

�6�������������0���������������-�������)���������������=&��������1��

��&,*,�����F��� H���/D��)��JC�����88 �����=C��������������������� ����

���� ��� �� ��������� �� ������ ������ �� �� ������� ����� ����� �� ������ ���

"����������*J!

@�����������������������1�������������-�������5�&'*J3���������.�������

���������������������� �����3���<����������3�����0��������������

����������0 �� ��� ��������� �� �� )������� �� #�������3 ������ � ��� ������������3

<��� �� ��� 1����3 �� ���������� ��� 6��� ������ .�� .����1� �� ���������! F�

��<��������������������3D�������)��E�����A0������0����F4�����0����������2

��)������0����G������<������������������8�������1�����������A.������;

�� ���������� )�����! �� ����� ������ ������ �� ���� ������ ����� ��������� ��

�������������� �� ������� � �������0 �� ��� �4�������! F ��������� �� ��������

��������3�����������������1���������������������3�-�����������.�$�3�1��

��������������������������32��������������1���!���������������2�����������

�� �����A0 �� �������� 2 ���� ������� �� �������� �� �����3 �4���2��� ����.���� ���� ��

����������������������1��! �������������(2,��2����A������������������

��������������������������3���������2������3���������������.����3����.����

�������.�������/����������������������3�1�������������������!����/�����

������A��������������������-�����������*(3����4�������������=9��!*,

F� ���1�<� ��� �������� �� = �� �������1�� �� &'*( 2 ��� ��������� �������������

������������������<����������A��������������5���������!

*C������� ������3H!3&''73�!77C!**������� ������3H!3&''73�!77J!*J������� ������3H!3&''73�!77(!*(�������������(��!*,D<��� �����R)�����,������� ������0���.�!=�

Page 22: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7&J

���������������8 :>I�&31&3�=31=;������������6����<�����.�������2����

�������������������������������M>G3�������������/������<���������������

������������������������8���!,';!*'

F����������������0 ������1��������.�����1�$��"����������,����� 8 :>I�73

17;����������A���������M>G3������������-���������������������.���������

�� �� �1�� �� $���� ���������!J9 �������� ������ ��� �1��� �� ����������0 �� ���

�������������)���������#��������<���������&'**������1���1���������������

(������������ ���������?�������������������� ������ ������������ ������ ���

�� ���� �������� ���� �L����� � ��� �� ������ �� ��� &������� �� ���� � � "����������

��������������$%$���+� ����������� ������ *������ �����������������������

�0� �����������)������������������.J&!

�����������������������/������������G�����������<���������3���������

1�<�1����.�����0�����3���/���������A���������1�2�����3����������������

��������������������� ������������������2� ��1��3�������������� �� �2���

������! ��<� � ���� �������� � ����A3 .�� ������� � �������� �� �������� 2

���������3����1������������������������������������0������3�� �������

����� �A����������� ��<� ����! ������������/������������� ������� �����������

.��������3���������3��1������������3�������������G������3���������

/�������6����2���������������������!

��������3 � �� �������� ������ :> �� ���������� ��������� ����� ��� ����� .��

����������/���������G������3����1���������������������������0 :>3�=-�

����������������������������������������!F�������������������������$

B�������"���8�����-�������������5�&'=J;���������������G������������

� �� ����� �������� � ��� �� �� )������ �� ��� ?����� G������3 ���� �� ����

��4�3 ���� �� �� ������ �� -�1���� ��������� 8���! '9;! � �������� �� B��� #����3

�������������������������� ���/����������1���������� ��)���������

�������.������1��������������������������0��������� ����������� ���

*'���������������������� ������A�����������.������������<����$���G���:����3H!3&''73��!=9,:=9'!J9����������3@!3������-3H!3&',C3�!7(=I����23"!3&'',3�!&JCI)�5�����3B!3799,3�!7=C!J&D<��� �����R)�����,������� ������0���.�!=�

Page 23: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7&(

G������ �� �������� � �� ����� /���3 �� -��-� �� ����3 �� ���1�� �� ������

�������2����������������������������$����8���!'&;!F���<�������������������

����1���� ��������3 �4����� �� ����� ������.�� �����1� ��1�<� ��� 1��A� �A.������3

�-���������������!J7F������������������������������������������.�������0

�� )������� ������ 2 �����$� �� ������ ��� ����$�3 ����� � &,&& ��� ������

�����0����������������3<����������������3����������������!J=

F� �������������2�����������0�� �������������0������� ��)�������� ���?�����

G������������������������������������������������5�&'=CD����������� ������

��*����������+�+�������������������������#����B�����������*����������� ������

�� #��� 7�� ���� � +���� ��������� ����� ������� ��� *��������� �� �� ������ �� #���

1�����EJC!

F���1��3����������������������>��������������8���-�����������5�&'=';��

�����G�����������2����������������.�������������-���������8���!'7;!J*

��1��� � .�� ����1������ �� �������� �� ������A0 ���� �� ���������03 �� �� ����

-�1�����������������-�1�����������<�������������3.������1���1�����!

F���A��1�������������.��������0���<�����������&'=J2&'='2.��������

���������! ��������-������������������0���������������������-��������2��

��������/����<����������������B�������3�����������������������02��

������1��������-���������������0�������3������������������������1�� ��

���������!JJ

F�������������8&'**;���������������������������������������������0������

��<���3��2� ����2�������1�������������������� �����������B�������+(345

���� ����� ���� ��� �� ��������� ���� ���������� ��� �������� ������ ��)�� �� ���

����������� ������ ���������������,�������������������� ��)���������� �����

�� ��� �� ������ ��� ����� � ����������� �� ������ �� ���� ��� ��� �� �������

J7������� ������3H!3&''73�!===!J="��A������3H!3&'=&3�!7&!JC���������������3��,��?3&'=C!J*>��������������3��4�����3!9C'*'9&&!JJ����������3@!3&',C3�!7(=

Page 24: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7&,

��� ������ ������� ��� �� ��� ����� ��� ��� ���������� ��� ��� �� ������ �� �����

����)������������������� ������ .@D

�� �������� �������� ��������� � ��� ������� ��������� ����������� �� ������ �� �

���� ��� �� ��������3 ��2 ������ 2 �����3 ������� � ��� 6������ ������� ��

����������0��-�������-�������������������������������������3�/������32

��������$���������0����������A�28�����������;�������������5��������A�!J,

@���������������������������2������A����������������������������

���������1���������������2*�����������I ����������������������<�����

-����������1���������������������������3.����1��������A��������������

������������������������������������������!

������������������0�����3������������������0�����������������������<��2��

�����������������2������2������3<���������������������3-����������

������� � �����4���� ��1�� ��� ��<���� �������� �� ������� $���� .�� �������1�

��$��������������������8���!'=;!

��-��-������������� ����� ����������� ��� �������������������� ��)������ �� ���

?�� ��� G������ �� -� �������� � ��� ��������� ��� /1���� �� ������1��3 �� �����

�������������1����������)��������������2������������������������������

������������B��������B��������������!

�������������������������������6�������<�����������������������������0

������������8�!=C9;������������������#�������! �.����.��������������

������������������)����������������� ��������������������� ��)��������B�

B�������2�����������������<��������0����������8���!'C;!F��1���������

������������0��������������2������3�������������������������������8�����;3

�����������������2�����<��.��-���<�����������A3�������������.����

�������������������������������������1���3��������������!

F�����������1����������1��1�������������/�����2�������3.�������������

�����������������������31��.�������������������������������������������

�����1�����!����������������<������������������1�$�����������������

��������������3�/������2 ��.����3.�������������������������4��������������� J(D<��� �����R)�����,������� ������0���.�!C�J,>�����������������0����F�������=3799'3�!&9!

Page 25: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7&'

8�����;�����������������������<��!FB��������������������������������

� ������ ��� �� �������� ����� �������� �� � ���1���� �� ���������03 .�� ��

�����������/��������1���������������2����A����������������������0����

������ 2 ��� ������ �����! �����$� �� -�1�� ����������� ����� �������� ������������

������ ��������� ��� ��������� ��� ��A�1�������� B�������J' � �� ������ �� ���

��<�����������������������1�$�����������0������������������0��������

���������������������������������3�����������1����!(9

����������3�������� �� ��������������3 �������� ������������ ���������������

B�������������1������������������������1����B�������3��������������������

����������!(& F��� ������� �� ������� ��������� ���� ���� �����A�� ����������

8G���4�&=C&3@����&=C7;����������1��������������8B���)�������K������&=C,;2

�� 1�1��������� �� ������ �� ��������� � �� .�� ����� ��� ��� �4������� �� ��

�����������3 ������������ ������������� �����3#�������2��������!����/� ��

���������0����0����������������������������2���������������6������������

�� ����1������ �� .�� � ���� ������ �� ������� �� �� ��������0 �� ����3 ����1������

�������������1�$������1�����������/���!

(�1�.��#�����,� ��������������������� ��������������-����

F���������������-�����������1������������������������������������������M>G

���� .�� �� ��<��� ��� ���������� � 799' ��� �� ������� �= 2 ������ ���

���������� � �� �������0 �� �������� �� �������� �� ���������0! F��� ������03

����1������ ���������� �� �� ����� ������� �� ��� �/�����3 ������� �����������

��5��� :��1�� ���� � ����� ���A�: ���� �� ������3 ��<��� � � ������� ������� ��

���������03�����2������������������������1�������!

J'F4����� ��� �� .�� �� ������� � ��� ��������� ��� ��������� �� ������1��3 �� ��� .�� ��������������1�$�������������!(9����23"!3&'',3�!&JCI����23"!3799*3�!7CI)�5�����3B!3799'3�!7=C!(&)�5�����3B!3799'3�!7=*!

Page 26: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

779

���-���0���3� ������ ���$���������������� ���1��3������ �����������������

������� � � �������� ��������� �� �������03 .�� ������� � �/����� ��� ������ � ���

��������� 2 �� ��������0 ����������3 �� ���� � ���������� �������A������3

������������������������4�����2����������!

(�(������� �����!����5�������� ���!������� ��������������������������������

F ���������������<���� >G���������&9������1����&7*'����� ��������

.�����)�������-�1�������������B���������������������<��2���������B�

������! �����������A����/1��������/������.�����������<������$)��������

� ��������� .�� ����� �� ����A��� ��� �1��� �� �� )������� ����1������ �.�����

A������1������������������������������!F���������.����������������������

B������������1��1����������������������!

����/� �� -���������� ������� .�� � �������� ��� ����� M>G3 ������ �� ������

������������� ��� ��.������� ������� ���������� 2 ������ ����1� �� ����0

����������������<���2.��������0���1��������������5�����������������

���� �� )���.���� 8&=*,:&=J9;3 ��2�� ����� ���/ ���1���� � �� ������� �� �� �������

<����������B���#����2���1�$������/������4��������!(7

���������� �� ������ .�� �� ������� �� B�������� �� �� �������� �� ��� ��������

��������������A�����������������M>G3������������/1��������������������������

������ ��� ��������3 ���� ��1�� �� ������ �� ����� ��� ��������� .�� ����� ��

�������0!(=

��� �� .�� �� ������� � �� ��������03 � �� )������� ����� ������� -�1� �� �������

�����������G����3���������1�������������������������0���������D�����

B������E��1���������������������������������������������!��������������

�������������M>G�������������.����0��������������������1��3�������.���������

��2��3 ���.�� �� ��2���� �� ��� ����1������ �� �� )������� ���� � ����� ����

(7)��������3B!3&'=*3�!=(!(= ��5�3F!379973�!=*7I ��5�3F!3799(3�!&9C!

Page 27: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

77&

���������� 2 ���.�� � ���� �� ����� ����������� �� ����1��1� �� ������ �� ��

@��������!

����������-��������������������������������������0I�������������-�

77 �� ������ �� &=*' �� ��A�1���� �� #������� ���� �� )���.���� �� ������� � ��

��1�����������#��0����.����������D�������?��������E�������������������

��������������� ��������D��������������������E����������������� �� ���������

B��������D������)�� ��������������������������)�*������������������������

�� ��#����.D/

F� ����������������������4�������0��.����0����.�� �� �����A0��� �������

B��������� ����5����������� �����������!��1�<��� ��������������.�����/

���2�����1������1�����������������3����.�������-���0����.��5���<�

����������������� ���A��������2��������-���!F�� ����������������

�������� ������1� �� ���������0 ��� ����� ����1���� ��� �� ��A�1���� )���.����3 ��

���-��������2�����������������������.������������������������������������2

�������.����D%�+� ���������� ������������"����1������#�� ��1���� �� #3�� 5��

"��������� S 3!5� ���� ���3�5 �3��5 +� ������S �� +������ ��� ����3�5 )���������

�3��5����� 1���� T��� ���� ���� ��� ���� ����� ��3�5����S -����� �� +��3��� �5���

'3��5��� +����3���5 $$$% ��� �� �3�5)��� ��3�5� � ���������� �3���5�� 1 ,,, �$ &%% ��

�����S ����)�� �3��5� ��3�5������ �3�5����� �� �3�5*���� ��� �3�5�� �����)�� �������3��5��

+�� ��������������3��5S������3�5 3�5����� �������$��������������3�5 ��.DC

��� ���� �� =& �� ������1�� �� &=J( �� ��A�1���� )���.���� �������1� �� ����� �� ��

)������ �� B�������� 2 �� ����� .�� ���� ���-� ���������� � �� ������ ���� ��

��������0 ��� ��<���! � �5� �/� ����� � �� ������� �� ������1� �� ����1�� ��

���1������������������)�������������������������1���(J������������������

/��������������$����������-�&'����2���&=J,�������������������������

���1������)��������������B���2�������G���������!

(C� �#3"�����!@���������>>>3�)��������3B!3&'=*3�!=,!(*B��-�A"���!H!3&'J7:&'J=3�!J!(JB�1��������������4�������-����1���������3����1������������������0�$���������3�!3799(3�!79C:7&'!

Page 28: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

777

F����������1��1�&9��1���������������������D������� ��������������)�������

*� � ������"����1����#����'���� �������.DD B��6����� ��5��������������������

/1���� ������������ �6 �� ������� � ��� �����+ � �� ��������3 ���� ������� ��

���������.������1�����������1�������1�������2�����������.�����������

������������������3����-�2���������������������.������������(,!����/�

������-�.�� ���������� ��������������������� �������� �������������3.�� �����

��������������M>G!

����������1����������������+���������.���������1���������������������2

��������.������������-�����������������������������������������

/1���� ��2��! F ���� ����� ����� ������������� �� �����0 �� ��� �������� ���

��A�1���� )���.���� 2 �� �����A��� ������� ������� �������� � �� ������0 �� ��

������('!����������1��������������1���������������������������3�������

�������������������3���������3.����1�����������!

��� ��.�� �� ���������������������������3 �� ������������1���������������!F�

������������������������������������������+��������������.��������

2 ������ �� ����� �������� �� �� �������3 � �� ������� ������ ���� �� ������� ��

���/��� B���1���� � �� �A.������ 2 �� G���� � �� �����-�3 2 � �� ������� �� �� A��

�A.��������� ���� �������!������������� ��� ��������� ����1���������������

�������������������������<���8���!'*;!

�� �������� ������ ���������� .�� ������ ��� ������� ��������� �� �� ������� ��

���1���������4������0������������.���������2�����������10����3��

�������� ����������! F �� A�� ������� �� ���������� �� ����� �� ����� ������ .��

������� ��1���$�����3 ���������� �� ������<�� �� �� ���� ��������! � �������

((� �#3������������3#�������3�)��������3B!3&'=*3�!=,!(,)��� ���������� �� ��� 6������ �1��� �� ����������0 �� �� )������ �� B��� ����� �� ��� B������3���������������������������%"����� 879&&;3 ���� >������������������������� ����� 87J:7'��<���79&7;��-������������������������������)��<�3 ��������%2��������AA���-�+�� �������� #���� 1���� ���� #������ �� �� ������� �� '��������� ������� ���� ���� �� ������� � �� ��� �� ���1��������������1�����������-����������-����������������-��/���������������<���3����� ���� ��.������0��� ���� ����0����3 ������0���� 2 �� ��� ���������! �������� �� -� ��������� ������������� 2 ����������3 �����������������/� �������� ������� ������/���� � �����0���������<�������A���!F���4��������������1������0!(' ��5�3F!3&''&3�!=,'!

Page 29: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

77=

������3 � ���� ������ ��� ����������3 �� �������� � �� ���10����3 ���/����� 2

������������ �������� ��������3���� ��1������ ������ 2 ���1���� ��������!#����

������ �� ������ �� �������3 �� ��� ������A� ��.������0���3 .�� �� ������ ��1�� ��

���������������1������������������2���/������3��������2������������������

.���������������������������������0������0����!

F �� ������� �� �� ������� ������� ���1�$ ������ ������� -��/������ .�� �� -�

���������������������������������1��+�����������������3���������B���������3��

��A�1���� )���.���� 2 �� ���1��� �� �� )������� �� #������� �� ��� ������<�� .��

�������������1������������������������<���3�����������4������3����

��/����� ��1�� ��� ������������ N .�� ���� �� ����1��� ����� �� ��������: �� -�

�������� ���1�$ �� ������ ��� ��0��� ������ ����1�3 ��.������� �� �� )�������

�������&=C'-����&=*'!

����������.�������������������������������4����������������������0�����3

���.������ ��� ��� ������ ������3 �������� ��������� � ��� ����� ��� �������3

��������� �� ��������� �0����� ����������! F��� ����� ��������3 ��2�� �<������ ��

����� ��������� � �� ������� ��� ������� ��������� �� #������3 ���� �� �������� ��

�������������������0������������������������������3��1���������������0

�������� ��� �� ���� ������� �� /1���� ��2�� .�� ������� �� �1������ �� ���

�������� �/�! �� ������� ����� �����1������ � &',= ������ ��� �1��� ��

����������0 ��1�� �� ��<��� ������ ��������� ��� H�� ����� �� ������ ��� >������

��F������)������!,9

�� ��.������������������� ����.��������� �������3����1����� ������3

���������� ��� �� ������ ���� �� ���3 �� �������� ���� ������� �� �����3 �� ��� 2 �

����5� ������3 ��������� 1�<� 1����.���� .�� ������ ��� �� ��������� � ��� .�� ��

���������������������������������������������?�����G������!����������

������������/������������������������������1�������������B���)�����!,&

F�������������������������<���������������������������������������0

,9 �G��������37&����������&',=3�������!,&������3H!3�������3B!3&',(3�!79,2CJ7I������� ������3H!3&''73�!7J,IB�����3H!3&''(3�!J,I����23"!3799*3�!7&J!

Page 30: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

77C

.��������������������������������������������������0�����������2�1����

� ������ �������� �������� �� ������� .�� �� �����0 �� ��� ���/� ���������

��.������0����3�������������"����������!,7

(�(�*�6�� ��������������� ���- �2�����7����8�� ���

F�����������������������������)��������B�����������/����������������������

.���0������������������������������������������M>G3�����������������

�����������������������������!����������������������1�������-���������-�2���

�/����� ���������� ��� ����������� ��6����� ����������03 ����������3 ������3

�������������������������������!

� ����� �� �� -������$�� ���-� �� ����������03 ����� ��� ���� �������� -�

��������� �� ����� ���������+ ��� ������� ��������� � ������ ������� �������

������������������������0���������01�������������������/�����2���

�������01�����������������)�����������������!���6�����3�����.��5��<���

��1�<��� ���� ��� ����� �������� �� ��� ������� �������3 �� �1����� ���� ��.��5�

����01�������������0�������!

@�-�2������.���������������������������������������1�����������3�������

����������0�� �� ������� 2�� �������������� ���/������������� �����������2 ��

��������������������!��������������.��������������������0�������������

��� ������� �������� ��� ���� ����������� 8)!B! >>3 )!B! :>I ���! '( �3 13 ���! ', �3 1;

�������.������������8)!B!>>>3���!'J3�313�;����������������������0.�������

����1��F����1��-������������������������������������������G�������0!

���������������������A.������8)!B!>>>;-���������2��������32���6�������A��

���������.�����������3�1������������ ��������3����������������������3

����������01������������-����/��<�����������.����-��0���������3.���

���1���������������������3�����������������������������8���!'';!,=

,7 ��5�3F!3&''&3�!='*!,=B�����������B�!G���������A������1���������������������������<���������.����������1���������������������������!

Page 31: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

77*

����1������������������0�������)�������8@�������;��������������������0

� #������� � �� ����� ������ .�� �� ����� ������� ���� 1������ �� #����

,�������T������2��1����1�����������������������0����0���������������!��

�������� .������� �������� .�� �� ���� ���������� ��� ������� ������ ���

����������������������������������)��������������3���.���&=*(����

-�1��������������������0�������1��������2�����������������������!

�����������������������������/������������A��������������0��������

������A����������.�������������1�<�������������������<������A.������2

���������������������2�������������������1��D ��A�1��E8F����1��-3���!&99;!

��� ��.������������ ���������0�� ��������3���� ��/����������������������

���������B�������������������������1��������-����������������������A�����

H���������8����������������&=792&==C;2.����0����1���������3����)����

�������6������B!�����������������������������.����������������0��������

�������.����������0�����������������������M>G!,C

� ���������� �� �� ������ �����6���� � �� A�� ��� )��� ������ �� ����� M>G -�

������������������������������1��.��������������������������������������

�����! �����������.�� �� ���������� ������ ���1������B���:?����"���

8&=&,:&==';��������������.�������������������-�������$�����������������

H�� ������� D�� ����� ��� +������� �� #����ER��� �B��� ����� �� �**�� ��� ���� ���

�������������������3�������������������������0����B+���������5��� ������-����

���� �� �����U�������� ��$%& ��� �� 345 ,B��� ���� �B��������������� ���� ������

�B���� +��������6���-� ����.AC

��������-�1���.�������������1�$���������5�A�������������������Q����43

"��� 2 H���R���3 ���� �� ������� �<������ �� ������ �����6���� ��� ������

��������������M>G.�������-�1�����������������������0�������������!,J

������A������������ ������������������������������� ������0����������

6����<����������0�����������3��1�������������-��������������������������

,C����23"!3799C3�!&C!,* ����3H!3&'(93�!C9!,J����23"!3&'',3�!&JJ!

Page 32: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

77J

������ �� �� @�������!,( � ��������0 ��/����� �� ��� �������� .�� ���1�<��� � ��

��������0�����6������������������S��T����&==92&=*9�������1������������

��������2-�����������������������������������������������������5��&==9:

C93������6���������H���������2�����������������1�-�����������������!

F#��������������������1������ �����������/��������������$���������

��������0�����01����.�������A��6�/��������������2��1����A������������<��

������������!��-��-� ��1��� ������ ������� ��������� �����0 �� ��� ������

��������.����������2������������������8���!&9&;!F������������������������/����

����A���������������������0��������������������������M>G2������������0

�� �������� �� �����3 ��2� ������0 ��������0 � ��� ����� � ���� .�� �������

����0����3��������������������������������������1����������������1�!#��2����

�����������������������������������������B������3�����������������1��������

�4��������� ������3 ��.����� �� ���� ������ �����0.�� �� �������� 23 ���6 �� �������

��������3������1����������������:�����������������������A0������������0���

������� ���������: � 1�� ��5�� ��� ��<���� �� �����<�� ������� ���� .�� �� ��1�<�

��.����������������2�������3�����������������<������������������������!

� �������� ������ 8)!B!>>; -� ������ ��2 ��������! �� �� .�� ����1������ ��� ��

���2���� ������� �� �������� .���� ��� ���������3 �� ���������� ��$���� � �� �� ��

����������������32�����������=31=������������-�1�����.���! ���1�A�����

G�������� ��������0��������� ���������� �� ����4�����A���0 �����0���� ������3

������� �� ��1�A� ��� ���/���3 �������� �� ��������0 2 � 1�� ������ ��

���������03 -� ���� ����1���� �� �������������� ��� �����0 �� ������1��3 ������ �

��������� ��� ����� MG! �� ���� �����A��� ��� H! ������ �� �5� &'== �� ���5� ��

����������������������2������������+���������8)!B!>>;����������������

�A.������ �� /��� .�� ���������� �� ������� � )!B! :> 2 �� ���� �� ������ /���

������� ��� ������� ��� ����1������ �� ������1��! � �1������ �� ���� � ���1��

����������������������������A.��������G����.����������������������

)!B!>>������������-��1��3����������������G����.��������������������

����0)!B! :>!��1����.�������������0�&'==����A��1�������.�����<�����0

,(����23"!3799C3�!&JI)�5�����3B!3799'3�!7C&!

Page 33: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

77(

������������������G����.�����������������������0)!B!>>����������/��

�������������5�&'==2.��������������������������-����������0����������0��

��������������������������8���!&9&1��;!

F���������.������6����������������������������������������������0

D2�� 1���� ������ �����E 2 �� �� �� ����� ��������� ����������� .�� �� �� �� �����

�������3������������������2���������������!F����������������������������

���������������8�&31&;.�����/��������!,,

F ��1�<�� �� /��� ��� ����0 )!B!>> �� ��A��1�� ����� .�� �������� �������� ��

�����������������������������������2����������������3��������������

����������������������8���!&97;I�������/�3����1��3����������0�������A0�

�����A���:��������2������������$������:��������������������������1��2

��������1����A�����������8���!&9=;!

F�����������A����4��������1�$����������A������������3.������������.����2

�����������3����������������������������<��.�����������������������

H������������H����@���!���6�����������������1������1���$��������0����+

��� � ���� �� �������� � ��������3 .�� ��� ���� ������� ��� ������ �� ��� �������3 ���

��������������6����3�����������������I���������3������������������������

�������3 -��-� .�� �� ������� �1��� ������ �� ���������� ����������3 ���� �����

���������������������������2������������������1������������������������!

��������������������������������������/�������.����������3������������

1���������������$������.�������1������������������������������������A�

�0����! �� 1��A�� 2 ��� �������� ��� /����� .�� -�1��� ������� ������� �������

���������������������������������������3.����������������2�����������

������1��������/��������A.������3.������������/������1�2���������!

U�3 ���� -������ ������ � B���3 ������A� ��� �������� �� �� ������ ���������� ����

�����������������������3���������������������1������������������������!F

��� ������� �� B������ ����������� ��������� 2 .�� ��������� ������� � ���

,,G���:����3H!3&''73�!7C'!

Page 34: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

77,

���������3��-�����2���������������2����A��������������������3����������

��������������������������2��.������0����8���!&9C:&9*;!

� ������� 2 6����� �1��������� ��<��� -���� �� �4������ 8)B! :>; �� ���������� ���

�������3����������������������������0����2��������0���! ��������������1����

������� ������������� ��� ������� ������������������� ������������������� ��

������ �������0! F 1��� � �������� �������� ���� ����� ��� ������<��

������������2�����/���������������������������3���������-���������������

(1��������������������������.������������������������3�������������������

�����M>G2������������MG!,'

����� � ���� �� ����� ������/���� �� ��������0 ������ �� �������3 ��� -�1����

�������� ����� ��� �������������������<���2����/����.��� ���� �� ������� 2

�����������������������������! �����������������������������������������

��������� -������� � �� )������� �� �����3 ���� ��1���� .�� �� ����� �������

���������&=*(�������0������������0����0��������)��������B�������2���

����1��������!B��6��������������/��������������������������23������1��.��

������������B������������������������������H���������3����6������������

��� -�������� .�� �����A� �� ��� �������� .�� ����� �� ������� ��� ������3

������ �� ��� �������� �� �� B������0 ������� � �� ����1������ 2 ���1�$ �� ��

������0 ��� )������� 2 "���������0! �������� �� -� -������ ������ �������� ������0

����������������2���������������1����H����B����8&=*,3"���1����B�������;3

.������������������� �������/������������!F#�����������������������

���������������2���������3�������������������2��������������!

F�����������B�����������������������������������4��������.������������

����������������������������0!��1����.����������� ����������1�0��

�������������������������������������1��������2.������1�������������0���

�����������������2��������3����A��1��������.��������������0��������

� ������� �� ������� �� 1��� �������3 .�� 2� � �����1� �� �����A������

�������!

,'G���:����3H!3&''73�!7*(I�

Page 35: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

77'

F������������3�������������������������0��+� .������A������������3��

���������� ��������0��� �������� ������������������� ������ ��������������

����0�1���� ���������.�� ������������ ����3����/� �� ������������

.�� � ��� ��� ������ �������� ��� ������� �� �����A��� � ��������3 � �������

$����!

(�(�.������������������������ ������������

������A���������������������0��������������������������3�����������������

�� ��������0 ��������/��3 .�� �4��������� ��� � �������� ����� �� ������

����$�3������1����� ��������2��������������"�������!

F�����0������1�����)��������0����)���������#�����������������1�����

�5�879&&:79&7;�������0��B�!����G������$��A������������0�������������������

�� �� ������� �� B��� �����3 ����� .�� ������ �� �������<� �� ��� ������3 ��

���������02����������0����������A���1������1��!

�����.��������������������������1������ ��������3-�2����������������������

���� �� ������ �� ���������0 �� ��� ��������� 2 �� ��� �������! F���� 6������

���������� ���� ��������������-�� �����������2��������.�� �� �������

��� ������� ���� .���� ���A�� .�� ������ � �� ������3 � ���� ������ �� �����

����� .�� ���/ 1�� ���������� ���� � ��� ����������� ����������! F ���1��3 ���

����0���� .�� ������ ��� ��������� ��������� � �<����� �4������ ���� ������� ��

�������0�����1�����������������M>G!

F ������������������������.�� ��� �01������������/����������������������

���������03 �4����� �� �� �� �������� ������ 8)!B!>>; .�� ���/ �/� ��5��� .�� ���

���/�! ����������������������.�����������<������������1�����4��������

���� ����0 ���/ 1�� ����������3 ������ ��� ������ .�� �������2� �� ���

�����������!F�����������������������.����������������������/��4���������

�������2.�����������������.������1�����<�������������3����������

���-������3���.�������������0�����2 ��������.���� ��������!F�-��-���

Page 36: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7=9

��������������������A���1�������������3���������������������������

�������������1�� ��������0������������032��������.����� ����������A��

��������M>G!

F��/�3������������1�$���/�1�������������32��-��-���.�����������

������� ��������� 2 ����5��� ����� ���� � �� �������� ����� ��� �����������

�������������������������.���������������������������������������

��������������!�����.�����������������������0���������3�������������A����

����� �A�� �� -� ��������� �� ���� ������ �� ������� .�� �������� �� ����������3

���������������������AI������������5����������������8������������

������3������2�������;.�������������0������������3<������������������

������3����1����1�����������������������!

��� ��.������������ ����������������2������������������/1������������2�

������� ����� � -�2 ������������� �� ����� 8���! &9J;! �� ��������� 2 �$������

�������������A����������������������������������������������������/����.��3

�6���3����/���<�������!F���������������������<������������������������

����������#�������������������1�����������3�4�������������.��5��A���

������������������������I�������������������������������������������

�����������������!@�-�2�������������������������������A��8���!&9(;!

(�(�0�9�� �������� ���������������������������������������������

�����������0����������������������������������������������2�������.�����

���-� �����A� -���� �������3 .�� �� �������� �������� �� � ��� ���������

���������3������1�$������1�����0��������$.����������������������������!

F� ������� �� ��� ��������� ���������� �� �� )������ �� B��� ����� -� ����

���.���������0�������������������.������:��������N2���������������

����� ��������� ��� ��� �������: ��� ���1�$ ��� �� ��.��A� �� �����������

��.�����������������������0 ������2��������������������0! ����������.��

�6���������������1������������)B>)���������������������������������

� ��� ������+ ��� .�� -� ���� ��������� ��� ��� ������������� 1�<� �������

Page 37: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7=&

�����������3 �����$� �� �� ����� ������0 �� ��� ���A�� 2 ��� .�� �� -�

��������������B�!G������$��A3�����������!

F ����1�� 79&93 ������ ��� �������� ������ �� ���������0 �� �� )������ �� B���

�����3G������$��A������0��������������0�����N�������2���������:�������������

� �� ������ �� �������� 2 ���� �����A�� �� ����������0! � ��� ���� �� ��� ������� 2

���������1�<�����������������3����������C7��������������������������!

����A ���������2���������������������0.��3��� ��.�������������������3

����������������������������������1����������0���/���N�4�������������

��������: .�� ����1������ �� �������� � ����� �� �� ������ � ���������� ��

���������� ������ ����������� ������� �� ��<���� ��� ��<���3 ��� ��������

������������ � ����� �����������! � ���� ����/���� ����2� �� �A��3 �� /�1��3 �� ��<�

���.�$2��������������������������2��������!F�������������������������

�������������2����������������������������������������������3��������

�����������3��������������������3������������������/������!

����� � ���� �� ����� ����������� ��� ��������� �� ����� �������� � C ������+ ��

������� ����2� ��� �������� �� ����� �A��3 ��������� �� �������� � ������� ����

�1���� ��������� ��������� � -�<��! F� ������ �������� ��� ���A�� �������� ���������

����������2���������������.������������1�������������������� ��������3

�����������������������������������������������������������!B���-�2�����A�

.���������������������������������������� ���.������������� ����������

����������.������������1����� ��������3���������������/����<�����������

���� ����� ����� 2 �� ������1�� ����������� �� ���� ��������� �� �������

������!'9�����0�������������������������#-���-����-�1��1�������5��.��

�� ����������� ��1�� ��� ���A�� ���� ������ �� ��������0 � �� -��� 2 �� �������

�������0 �� �������� ����/����3 ���� ���1�$ -�1��� .�� ���� � ����� .�� � ��

���� ����� �� ����������� 2 �� ������ ���0���� ��� ��� �������� �� �������

����������! F � ������ �������� � ����� �� ����� ������� �� ������1� � ������

������� 2 �� ����1�� .�� � �� -��� �� �������� ��� ���A�� �����A���� � -������ ��

'9������� �������3H!3&'',3��!7==:7='!

Page 38: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7=7

�������0�������1��������������������������!F���������������������

���������� �� �� ����� �� �4����������� ���0����+ ���� ������� ��1��1� ��� ���

���A�� �����A����! F ������ �� �����A���0 �� � ������ �� �� ��������� �� ��

����1�����0������������2���������������<������������!

� ������� ��� ������� �������� �� -� ������ �������� ���� � �� 6��� ���A� ���

������ �����3 .�� ������� �� ��������0 ����$����� �� ����� ���� ��1�� ����

�������2���������������3��������������������������������)�����������B������

8)!B!>>>3 ��������3 ����0�J 2�*I)!B!>>3 ����0�* 2�J ;! F�����1��.������ ��������

���������� �� �� ��������0 ������� �������� � �������� � �� ������� ���� ��

����������� ����������0����2.�����������������������2���3����1���������

��� 1��1������ ��� ����� M>M3 ��2��� � ���A�� � �� ����� ������� �� ��� �������!

����/� -�2�����A�.����� ����������0�������������� �� ������ ����� ���� ��

������ �� � �������� �� ������/� ��<�A� 2 �� ���������0 ��� ��1�<� �� -��� �����

��1��������������08���!&&9;!

������ ��� �1��� �� ����������0 �� �� ������� -� ���� ����1�� �������� ��� �������

���������.��.����1����������������������0�����+������3������������<�2

��A��!F��������)!B!>>>�����������������������-�����������������01�������

��������2���������������������������������������01���2���������.����������

8���!&&&;I���������)!B>>������������A������������������������1����<���

����������������.����������1�������������������3���������������������

�/� �4���� ���� �� �6����� �� �� ������ 2 �� ��������3 �� ������3 �� ����� �A�� ��

������1����������6���������������3����A��������������.�����.�����

����0������3������������1���������������8���!7; !F)!B! >�����������������<�

���.�$ �����1� ����� �� �� ��������0 ��� ����01��� �� �� �A.������3 2 �� ������1�

���������������������������������01���2�����/����.����������8���!=;!F���

���������������������02��������-���������1������������������������1�����0��

��� ������������� .�� ���� � ���� -� D���������E ��� ��������� ��������� � ��

������.������������1�����1���������������8�����4������;2��������������

8�����������;!F�-��-�����������������������-������������������������0��

��������������A����������������������������0������-��������������������

Page 39: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7==

��� ��������� �������A��! B� �������� �� ������� ��������1������� �����-�

���1�1��������������.����������������A�������������2�����������������<���

��.������0���I����.�������������������0��=&��������1����&=J(�����������

��1��������������������������������-�!

(�(�1�:��� �������� �����

$������� � ��;�������! �� ������� ���/����� ����������� �� �����������

�����������32��������������������������������<�����������.�$!���������3

�������������������������1��������������.���������������������

����������3�����-��-�2�1����������������������<����������������.��

�����������0����:�/������.��-���������������D��������/���E���������������

��������0 ����� � ����2� � �� ������ ����/���� � ��<� .�� ����� ��� �����A���

����������������� ��� �� ������� ��������3 .�� � ���� ���� ������� �������� � �

�������������������03�������1�������/�����!

��������������3J�������������)�?����������������.��������������&'3&2

��7C3=V32��W7?������&=3=2��7&3*8���������������#�:&,3���.��-�1�������

�/��������;I����?������������������=!=92C!(V32��@�7?�����������������

� ������� ��������� � 9!=*V! B� ����� �� ������� ������ ���� �������1��� �� ���

������1��� ���� ����������������� �������� ��������/���3 2 �������������� ����

��� 2� ����A���� � � �����0 ������� �� �� )������� �� #�������!'& F���� J �������

������� �� ��������0 ��<� ���.�$! F� ������ ������� �� ������� �� ��������0 ��

���������������2���/����������������������������������������!

��������<��������������<����.�$3��������������.������������#�:9(39,3&93&&

2 C( �� ��������� ��������� .�� ���������� � �� ��������0 ��� ������0 � ��

������ ������� �� �������������� �� ��1��3 ��� ���� .���� �4������ ��� ��� ��������

��������������������.������8����=,92����'99X�Y�;!F����������.������

'&������:G���$�3�!3�����3�!3��!��!3799=!

Page 40: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7=C

�������� ������ ���A���� ��������.���� �� Z3 .���������1��������������� ��

�����������/������������������������! �2.����������.���������A���������

�/��������1���0��������������������A��������������������3.���������������

������������1����������������������������!

F�������#�:&,������������������1���������������������W7?82�����������

���1�1������ �� )�?;3 -��-� .�� ���� ������� � ��������0 �� ����� ����1��� �

��������0�����������8�������3.���������A0��6�������������������������������

�/� �4����;! F ������3 ����� ����A���� �� �������� �� �������� ���A�

������5���������������������1�����.��������������������J��������������

����������������������=�������+#�:9(3&,2C(32#�:9,3&92&&!F������������

���������������� �3��3�3B�3)�3)�3"13)�3��3��3��3B�3"13S3Z�3B3��3��3#-3�2

� ������ �� �� ��2���� �� ��������3 ����1������ ���������� �� ������ �����3

�������.��$����������������������������������������@�!

>��������3 ����� ��� ������ ����� �� �1����� .�� �� #�:&, ������� ���������

�����������1������������8�������3���������������4������0��������������������;

�������������������+ �3)�3)�3���!F���-��-�����������������.�����������

���������.���6������������������������2����������������������������

������������������3���������������2����������������.����������!

��������#�:&' 8������ ���������������� ��������������������������;�������

������� �������������������� ������ ������ ����A���� �����������3 ��.��-���

.����1�������������.��������� ���1�$��������� ����������������������

�����������������������������������������������������������!

$�������� ��;������!F�������-�����A���=,�������3�������,�A����3=���������3

�������27(�������������������������8�����2����;2��������!

F� ������ ����� ���������� � �� ��/���� ������ .�� -���� ����� � ����� ��<����

���������� �������� 2 ��������3 � ���� �� ����� �� �1���� ��� �� ���1����0 ��

-�����2��1��!F����������6���������������<������������������������������0

��� -����� 2 �� ��1���� ��� ������� ����� �����2��������� ������ �� ���������� ��

���������B����������������������������1��!'7

'7�����3�!3���R�3�!37997!

Page 41: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7=*

F ������3 �� ����� ����� ��� ������ � ������� � #������� ������� �� ��������

��������� ���� �� ����� ������ 2 �� ����� ���������� � �� ��� � ���� ��������3 2 �

������ �� ������� � -����� �� �������1�� �� ��� ������ �� ����� ����� ����� ��

������1��3 ����� �� ������� � ��1�� � �� ������ �� #������� ����4���������

��������� �� ��� �� ��� ������� ����� ����� 2 ������ � ������1��3 ����� �� -��-�

�����������/���04����� ����� �����������! ������� ������������� �� ��������

�������������8�4�������������������#�������;�������4������������������

����������� ��������� ������������0�� ��� ����������-�����2 ��1��3 ���6����

������1�����������������������/��������M>G3�����1���������/��������

�/����������������������������! ��-����������������03��1���5����.������

�1���� ���� ��������� ����/���� �-�2 .�� �5���� ������ ��������� �� -����� � ��

���������0����������������8��.�������������������.�����.�����������

����1�������������������������������<���;!>��������-�2.����5����.����

��1���5����������������������������������������������3��3�132-����=�C

������/�)�.���������������������!���������������.����)�����������.��

��� �� ����� ���6� ���� ����0���� �� ����� ����� 8���� ��3 � ������� �� ��1�� 2

-�����;3������������������������2��������������-������������������!

�����.���������������������������3��-�����A����������������������!F�������

#�:7* �� � �������� � �������� ������ ���� /�1��3 ����<��� ����/���� 2

�������������������������>":&&8���������������0�>"�:C3����1�������������

��� ����1������ �� �����;3 �� ���� .�� ����� ������ ��<�� �� ������ �� ����� �� ��

�����A� ������/���� � ���-� ������ 2� �������� ����������! B� ����� �� � �����

�1������������ �� �����0 ��������� 8����4��������� � *9 V�/� .�� ���

������� ����<����; � �� �����A .�� ������ ������� 8���� �� ��1�� .�� ��� �����

������� �������1���; 2 ���� �� ������� 8��������� �� � 7* ��� ����� �/�;! F

��<�������������������0���������A���1�1���������������8.��A/����������

�����������;.�������������������������3� �����������0��������� �������

8.�� �������������� 1�<� � � ����� ����� �������1�� ��� �������� � ������ 2

�����;!F����1�1��.��������������-�2������������-�������1������������3

Page 42: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7=J

2Y� � �������� �� �A����3 ���� �� � ������� �� ��� ����� �������������� � ����

����������������������������������!

�������� ����������#�:C92C* 8����6����� ����������������3��-�1�������4������

�����������������������;�����������������!F�������#�:C9���������������

���������2�������3��.���������������������0��2��������������������

�������� 8����� 2 �������; .�� �����.�� .�� �� ������ ����A��� -�2� ������� ��

��������0����4������0��������������������������!����������������������-��

.�� �� ��2�� ������� � ������ �� ���� ������ ����� ����������� � �� ��������0

����������������������������!

��� �� .�� �� ������� �� �����3 ��1�� ������� � ������� ��������� �� � ����������

�����������0����3�����.���������������-��.���������������������������

������� ��������0 � � -��� �������� .�� -� �������� � ��� ������� �� -�����

�������! F ��� ������������ �������� ���� �0�� �� ����� ������1�� ������� �

�����������$�����������������������.������������������A������������6�

-��������������������1�3����.�����/�������������A���1�����$����!

F������<�����#�������������������������1����������������������A��

8� ����� �� , �������;! �� ������������������0�������� ��� ��������������� �� -���

������-�� ��� ������� ���������+ ��� ������� #� C:J3 �� ����� �A�� �����3 ������

�������������.�����������������-����������.�������������������/�����

������I ��� ������� #� 7 2 =3 �� ����� �A�� ���� �/� �����3 ���1�$ ������ ������� 2

��������������������/�����������I����������#�&2'3��������A���������

��������3���1�$�������������2��������������������/�����������I��������#�

*����������������A��.�����#�C2J�����/��������!B���1����3��.��������

�������� ��������������1������3��.�� ���������.��-�2.���������.�������

����� ������� ������������ .������� ������� ��� ������� �������� 8�� .�� �4���2�

��1�����������������;!

B� �������� � �� ���������0 .������ �� ��� �������� ��2���������3 �������

������������������������������������3����������������8#�&3=2*;�����������A�

�����������������������������-��/���������.���� �����3��� ����7&3J:

7C3,V��@�7?I�������.���������8#�7"3C3J3'2CJ;���������������������

Page 43: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7=(

&J3J:&(3( V �� @�7?! F���� ���������� � �� ������� � ����� �� ���������� �

������5���� ��� ������� ���-� ������ �� ������� � �� ������ �����

8����4��������� � � ���� �� ,:&9 V ����� ������� � �������;3 �� .�� � ������ ��

����� ���������� ���� �� ��������� �� �� ��������0 �� ����� ��������/� ��1��� �

������� � � -��� .�� ����� ���1�<�� � ������������ ����1������ ��������� � ���

�����I2��$����������������0���1�$����������������������������

��������������������������<������������������-��/�������1��8��.�����

-����������������������������������������2������������!

B� ��� ���� ���� �� ��<���� � ��� �������� � �������� ���A� ���������A����3

������� �1���� � ��<��� �� ����������� �������� 6�����! F ������ �����3 ��

������#�:CJ3�4�������������������������������������������������������������3

���� ��� ���������� � ��� �������� �� ��� �������� ��2��������� 8�/� ������ 2

���� ������� .�� �� �����;3 ������� .�� ��� �� ������� � ������ 2 ����� ������

���������� � �� ������� �� ������� #� 7"3 C3 J3 2 '! B� ��1����3 �� �1�������� ���

�������� � ���A� � ������ �������� ���A� S:Z�:@13 � �� ��2�� ����� �� ���

�����������A�������� ���������������������� �� ��1������0���������3�������

���.������������������������0����������������������A����!

B� ���������� �� ������� � )�3 @� � >3 ���A������ ��������������� �� ��� ����

�������� �� ��1���� �4�������� � $���� ��������3 ������ �� ��� D����<��

�������0�����E���������������A����������D��������E ��������+�������.�����

������� #� C 2 J ������ ��� ����������� ���������� ���� ��� �� .�� �� ������� �

����������2���������2���A��3�����������������2���������2Y����A��!�����������

#� *3 ����<��� � ��� ��������� 2 �0�� �������� �������0�������� ��� �� ����

�������3 ������� ������� �������1��� � ��1�� ��� �� .�� �� ������� �� )�3 @� � >3

������� .�� ������� ��������� ��� �� .�� �� ������� � ��� �����������2���������

8�������������������������������������������21�<�N���������������:�

�������;����1���������������32�.������������������������������������

�/�1�<��������2�/��������������!�������3������.�����������������������

Page 44: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7=,

���������� �� ������� ������ 2 ���������3 ���� �������� �� ��� ������� ��������

���������!

�� ������� #� 7 2 = �������2� ���� ����<� ��2 ����<��� ��� ��� �����������

�������0�����3 ���� �������� ���1�$ ������ � � ������������� ��� ��.�� ��

��������������������2���������82����������������1��������������������������

�������� ���������;3 ������� �������� � )� 2 @� ��/��������� ��$����� ���2

����<����3��.���1�����������.���������0����������0��������������

����������0�� ���������1����3 ��.���4����� ������<�A����������1�����3����

�������������#�7����������������>.�������������������������

������� �� �����3 �� .�� �����.�� �� ������ 2 ����������0 ��� ����<��� � ��$���� �

��1������������� ������������������������������3��������������������1���

����! ���������#�&2'�������2���������<��������0���������������1��3����

�������������������� ������������������ ��1������0 8�����������������

�/���������������������������#�&;3���������������������1��������.����

��������)�2@�8�������������������<����������#�72=3�������-���2����

� )�3 ��� ���� �� &&99:&7*9 ������ ��� ����0 �������� � ��� (79 �� $����I -��-�

��-������������������������������1�����������A���/�����������������

#�&2';!����/�3��������.����������#�'����6������������3��<�������

����#�7.������������������>�����������������������������������3

��.�������.����������2����������0�������<������$�������1�������������

������������������������������3��������������������1���>!

F ������3 �� �����/� ���������� �� �� ���������0 �� ��� �������� .�������

�����������������2���������2����A���������<�������������A�������������

��-��������.���������<���������0������������<���������82������������

�� ��� � �������� ��� �����; ������� ����1������ � �� ������� � ��������

��2���������! ������������0����������2�����������������3������������.��

����� ����� ������� ������� ���������0 .������ 2 ��������������� �������0����� ��

�����������������3��.����������������0���������������������03���1�1������

��������������������������2��������������3����������������2�����

�������� �� ����� ��1�� ��� ��<���� �� ������ 1���� ���������� � ������ �� ���

Page 45: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7='

������� 2Y� -���� ���������3 � �� ����� �1�� � � ���� ���� � � /�1���

��������/�� ��04���! >��������3 �� �������0 �� ��� ������� � ��� .�� ����� ��

��1������������������� ������� ��������������������������-��/�1�<���

>��� �����.�� �� ������������������������ ��� �������������.����������

���������������1�$����������������!

F� ���1�$ ���������.����� ������ �����������A���� ��������������1����3 ���

�������� ���A� S:Z�:@1 .�� ����� ��� 1���� ���A������ �� ��� ������A����������

�������� � ���� ���� ������� ��������3 � ���� ���� ������� ���1�$ ����������

����������������������������1���������2��1����>3��.�������������������

.�� ��� ���������1��������� ���1�$ �������� ���� ���A��������������������

����� ��������3 .�� ������� ���������� ������������� � ��� ������� ����������

�� ���� ��1��� � > 8�� �����3 .�� ���/ ��������� � �� ��� �� ��1���� � ��

�����������������������0�������������������������!

@����/���/����������������.������.���2���� �� �����������0��������3

����2����1���0��������<������������3��������������������������������

��1������������!#�������������0����/��������������3�������.���0���

�������C������� ���������������� ����������� �������A�������� �� ����������

������3�������������������������������������������������B�������������

B������! ��� �� ����3 � ������ ���������� ������ ��������� �� �� ����� �� ��� �������

���������� � �� ����� $����3 ����� 2 ����1���03 �� � -�1�� ���� ��������� �� �

����������������<���������������������������I������������A������

�����������������������������1��1�������1��8��������;������������������!

F�����������$������.������������� ��.�������� �������������������

��������� �0�� ����� ��������� �� ���1����3 �� ���������A���� �� �� �����

���������0��������������������1������������$�A�����������8����<�����

� �� ���� �� ��� ������� ���/�����3 �� ������ #�:C( �1����� �� �� �������� ��������� ��

����������������� ���#�:9(2&,;!������������3�� �����������������/�������

������ ������������������ ��1�� ������������3 .���� ��������� ��.������

�������������������!����������������������#�:9,3&92&&3 �����������0���

Page 46: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7C9

������ ������� �� 1���3 �� ����� 8��1��; �������� � �� ��������03 2 �� �������

�����0���� ��� ������ 8���.�$3 �� ����� �1������ �� ����� ������� � ������� ��

�����������������������������;��������������������������������������!

��� �����������������������������<��������������������� ���������032

����������������0����������-��������������������<���3�1��3����

����������0 ��2 �����A �� ������� ��<� ���.�$ ��5���� ��� �������0 .������ �

1��.������!'= ��� �� .�� �� ������� �� ������ �������3 �� ������ � ���� ��<��� ��

#��������� � 6������2 ������� �� ������� �� ����� � �0�� �����������������

�������� �� ����� 879;3 ������ ����1��1��� � 1��� � ��������� ����0����:������������ �

������� ��������3����������A�8#�7J��7';3�������������1������������������

8#� =93 =& 2 ��� =C �� =,;! F� ������/� ���1�� .�� ������� ��5���� �� .�� ������

�����/���� �� ������ ����� ���1�$ �� ��������� ��� �� ������� � ��������

��2��������� 2 ���A�� 8)�3 )�3 "13 #-3[3 #�3 ���!; �� �������� ������/�� � �� ������

�����������������������.����������1�����������������������������!����

�1���� �/� ��������0 ��1�� ����� ������� �� ������� �����A�� � ������� �����������

����������'C.���4����������1<�����������������!

'=������:G���$�3�!3�����3�!3����!3799=!'CG$�������<����������������1�������������������1��������������3F!����!3799'!

Page 47: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7C&

(�<�)�� ������������������� ��

F��������������������0����������)���������#���������-����������-������

������� ���-� �/� ��������� ��� ��<���3 ����������� ���1�$ ������� � �� �/�����

.������:��������! � ����������0 ��-� ����������������������� ������ ������

����0�������������M>G+������������?�����G������2�����������B�������������

B������!

�� ����� ����������� ����������� ��1�� ���� ������� �������3 �� �� ��� �/�

������� ��� ������3 �������� �� ���������0 �� �� ��A�1���� �� #������� ����

B�������8&==C:&=CJ;!B�1����.���&=C9����1��������-�1�����1���2.��

�&=C7������������������������0�/��������������������03.�����������0

����������������������&=CC! �����������.��������������������������������

?�� ��� G������ �� �� ��������� �� ������ ����������� 2 ���� � ����� �����

�����<������������.����������2�����0�����������!@�������1<����������������

����<�������0�����������������������2����A����������������������������

������1�� ��� ���������� -���0����:����������3 �5������ ����� ��������� ��1�� ��

��1������02�������������������!

���������������8 :>I�&31&3�=31=;������������������������������3����������

��6����<�����.�������2������������������������������ �����M>G3�������

������/������<���������������������������������������!

F�����������"����������,�����8 :>I�7317;3��������������������1������A����

�����M>G'*3������������������������-����������1��������.����������/�1��

�����1����$�������������3��1���������������������������2������A�!@������

��������� -� ���� �����1����� ���1�$ ��� ��� ������� �� ����������03 ���� ��

�������.��������������������������������3�����<������������1���������

��������!

�������� �� �������� �� ��������1� ��������� ����� ��� ����� �� ��� ������� .��

������������ ���������������� :>3����1���������������������������0�=-�

'*����������3@!3������-3H!3&',C3�!7(=I����23"!3&'',3�!&JCI)�5�����3B!3799,3�!7=C!

Page 48: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7C7

��������.��������������0����/������������������!'JF����������������5�

&'=J �� �� �� ����� �� �� G���� .�� ����� �� ������ ����0 :> �= �������� � ��

����������������������2��������4�3����������������-�1�������������!

� �������� �� B��� #���� .�� �� ������� �������� � �� ����� ���/��� ���

����1�������� �� �� ��������3 ������� �� ����� ���� ���������� 2 ����������

��.������0���.���������������������������! ����������������A��1�����

�� ���� .�� ����1������ ������ �<������ ��������� �� �� ������� �� ��� ?�����

G������ �� �����A����� ����� �������� � �� ����� ��� ����1�������� 2 .�� ��

������0����������������.������1������2�����������1�����������������!

���0������������5�&'=C������������1��������������������2�����������0��

�������������0�����������������������?�����G������2�����������������������!

��1��� � .�� ��� ����� ��������� �� �5� &'=' ������� �� ���� ������ ��� ����03

������������ �����A��� � �� ��<��� ������3 �� -� ��������� .�� �� ���� ���

����0������ :>�=���������3����1�������<�����������&'=J2&'='!

F� ������� �� ��� �/����� .������:��������� �� ��� ���A�� -�1��� ������ ���������� ���

���������� ����������3 ���� -� ���� ������1�� ��������� ��� �������� ���� .�� ��

��<��� ��� ���������� � 799' ��� �� ��������= 2 � �� ��������� ���������

���������������������������������0!

F�����������������������������������������-�1�����������������������������3

� �������� ��� ������� �� ����������0 -������� �� -�1�� �� �� ������ ����

������� �� �� .�� �� �����3 ��������� ��� ���� �� ��������3 ��� ���� ������� ���

���������� ����������! @� �� -� �������� ���A�� �� �������� �� �����3 -��-� .��

���<� ������������ �� �� ���������0� � )�����5� �� ���� �����3 .�� ������ �

����������������M>G!

��������������������������������������������������������?�����G��������

-�1�������������������<�����0�������������1��3�����2B��������������!

@�������������������/���A��1�����������������������������������6�����

������3��������������������.��-����������A���������������������������

���A��! F� ������ ������� .�� �� ��� ��� ����������� �� �� �����������0 �� ����

'J>1����!

Page 49: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7C=

B�������3 ��������� � ��1�� ��<����! ����/� �� ��� �� ��� ������ �������3

�<������������������/���������������������3��-����������������.�����

�1��� ����1������ �� �������� � ������ ������ �������! F� ������ .�� � B���

�������������-����������������������������3��������#����������3����

-�2.�������.���B�������������������������1�������������2��1���������

��� ��������� .�� ��� ������3 ��� �� ���� � ������� ���������� .�� � �4���� ���

���� �� �����! )���� ��������� ������ �� ���1�<� ��� ��������� �� ������1�

���������������������1�<��� �� ������! B������������0���� ��-��<������� ��

��<������1���������A��.���������������������0���������1����/�������

��� �������� ����0�����! F� �/�3 �� ����������0� �� � ������ �� ��������0 ���<����0

1���������������3�������������������<����������������������������������2

�� ����0 �������! �� �1���� ���� B������� �� -� �������� �� ��1�� ��� �������

������� B����� ���� ����1�� �<������ �� ��� ���������3 ���� �� ����� �� ��������0

������������-�����������������������0����������2������������������!

F���������������������B�������������B��������-����������������<�����

��� �1��� �� ����������0 �������� � ��1� � ��� �5�� 79&&:79&7 2 �� -� ���������

�������� ������ ����������3 ���� � ���� ����1����� ���� ������������ ��� ������!

)������������ ����2������ �����<��������A��������� �����3 �������� ���-��

�������������������������������������������������0!F������������-�77

����������&=*'����A�1������#�������������)���.������������������1�������

���� #��0 ���� .�� �� ������ D��� ����?� �������E �������� �� �� ������� ������� �

������� ��������D��������������������E����������������������������B��������!

���������� �� .�� �� ������� �� �� �1�� ��� ������� ������ �� ������ � ���

�������.��������������������3�����������������������������2�������������

����2������������������������������������������$�����!������������

����� ������/���� �� ����1�� .�� �� ������� �� � ����� ������3 ��1��� � .�� ������

������������0��������������������3����/����������������������������3

�����������������������������0!

Page 50: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7CC

F� ������� �� ��� ������ ��������� �� ���� ��<��� -� ���� ����������1�� ���� ��

����1���0 � �������� �� ������ ������� ������� ���������� �� �� ������� �� B�

������ �� �� )������� �� �����3 2 ��2� ������� ������� �� -�1�� .������ ����

���������!

F� �/����� ������ �� ��� ��� ������ �� �1��� ��������� �� ��������3 .�� �������

�1������3 ����������� 2 ���������3 �� -� �������� �� .�� �� ����� �� �� ��� ���

����� �����! �������� -���� ������� � ������ .�� ����1������ -�1�� ������

���������������������������������2������/�������������������������)��������

B��������3�������������!B��6����������23������1��.��������������B�

����������)�������������������������������������H���������3����6����������

�� ��� -�������� .�� �����A� �� ��� �������� .�� ����� �� ������� ��� ������3

������ �� ��� �������� �� �� B������0 ������� � �� ����1������ 2 ���1�$ �� ��

������0 ��� )������� 2 "���������0! �������� �� -� -������ ������ ������0 ���� ���

��������� 2 �� ������ ��� ����1�� �� H���� B���� .�� �� ������������� �� ���

����/������������!'(B������������2����������<�.���������������������

������02��������0�����<��������������2������������<�����������A���02

����������$��������������������������1��!�

F������������������������������������������-�����������������������������1��

��� �������� .�� ����1������ ����������� � �� ��������0 ��� ��<��� 2 ��� �������

��������������<����������/��������������������!

��� �� .�� �� ������� � ��� �������2���� �� �� ����� ������ 1���3 ��� ������� �/�����:

���/����������������������������������������32�����������������������

���������<�����������.�$3������������������02��1������0����:��������������

�� -� ���������� � �� ���� �� ��� ���/� ��<���� ������� �� ���� ����� �����! B�

���������0.�������������������/�.��������������A�������������03���������

����1������������������������0������������<���!

����������0����:�/������������2����+��������-�����A���=,�������3�������,

�A����3=���������3�������27(�������������������������2��������!

'(����23"!3799C3�!&'!

Page 51: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

���������������� ���������������� ������ �������� ��� �� �������� !� ��� �� ������"�� ������#�������������$%&

7C*

�����.��������������������������1������0��������������3������������������

�� ��/���� ������ .�� -���� ����� � ����� ��<�������������� �������� 2 ��������3

���� �� ����� �� �1���� ��� �� ���1����0 �� -����� 2 ��1��! F� �������� �� �1����

������� �� �����0 �� ������� � �� �����A .�� ������ ������� 2 ���� ��

�������3 2 �� ������ �������� .�� ���� ������ �� �����<� � � -��� ��

��1���� ��������3 2Y� � �������� �� �A����3 ���� � ������� �� ��������� ��

�����������!

F ��������� �� ����� �A��3 �� �������� � �� ���������0 .������ �� ��� ��������

��2���������3�������������������������������������������! ������������0���

������� 2 ��������� ���� ����3 ������ � ����� .�� ����� ����� ������� �������

���������0.������2����������������������0������������������������3��.��������

��������0 �� ����� ������� �� �����03 ���1�1������ � �� ����� ������ � �

����������2������������ ��3 ��������� �������2 �������������������� ��1��

��� �������� �������� �� ������ 1���� �����A���� � ������ �� ��� ������� 2Y� -����

���������3� ��������1���� ����������/�1�����������/����04���!F���

���� �� -� ������ � ������0 �� ��� ��� �������� ����������� .�� �������� ��

��<���+���1�����1��������������������#�������8��������������M>G���������

���MG;2�����1������������������������1��8�����������������MG;!

�����.��������������������������3�����������6������2������������A��

�� ���� ���� ���� ���1�$ �� 79 �<�������� ���������� � ���������� �� �������� ��

�����3 ������ ����1��1��� � 1��� � ��������� ����0����:������������ � ������� ��������3

��� �� �����A� � �� �� ���� ����1������ �� ��� �������! F� ����� �/� ���1�� .��

���������5������.�������������/��������������������1�$��������������

��������������������2���������2���A��8)�3)�3"13#-3[3#�3���!;����������

������/����������������������������������.����������1��������������

�������� �������!F�����������1�$ ������������������ ��� ��������������

������ �� ��� "������� �� #������� � ��� ������ �� ������1�� <����������� ����

���������3 ��1��� � .�� ��� ������� ����������3 ��� ��� �� ���� �������� �������

�������1����������������������1�����������������3��������.���������

Page 52: Las vidrieras góticas mediterráneas: composición química

)�������*+ �)���������#��������

7CJ

��� ������ ����������! ���� ������� .������� �������� �� �� ��� ���������� �/�

���������� -������� � ���� �������3 �� ����� �� -�1�� ������1��� .�� ��� ���A��

-������� � �� ����� ���������� ��� ������ 2 ��� ��������� ����������� � ���

������������������������/�����3���������.�����������������������0����

�������3��������������������A�������������2����������!