ภาษา ความเปนจรง ความวางและเสยงหวเราะ

โสรจจ หงศลดารมภ ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การประชมวชาการประจำาปของสมาคมปรชญาและศาสนาแหง – ประเทศไทย ๒๕ ๒๖ ตลาคม ๒๕๕๕

โครงราง● ทมาของปญหา● ขอเสนอ● พทธศาสนากบการหวเราะ● การหวเราะกบการบรรลธรรม● ความวางกบการหวเราะ● สรป

ทมาของปญหา● การหวเราะเปนธรรมชาตเฉพาะของมนษย เชนเดยวกบการเปนผมเหตผล

● แตปรชญากลบเลอกทจะไมศกษาการหวเราะ● ความเปนเหตเปนผลเปนรากฐานของตรรกะ

– แลวการหวเราะเปนรากฐานของอะไร ตรรกะของความขำา? ตรรกะของเสยงหวเราะ?

ทมาของปญหา● John Morreall, “The Rejection of Humor in

Western Thought”

– ทฤษฎของการหวเราะ● Superiority Theory● Incongruity Theory

– เหตใดนกปรชญาจงมกตอตานการหวเราะ● Hostility● Irrationality● Irresponsibility

ปญหาปรชญาวาดวยการหวเราะ● เราจะอธบายการหวเราะ หรอวเคราะหมโนทศน

“ ” การหวเราะ ไดอยางไร?

● การหวเราะกบความมเหตมผลแตกตางหรอเหมอนกนอยางไร?

● การหวเราะเปนชองทางเขาถงความจรงไดหรอ ไม อยางไร?

Umberto Eco’s The Name of the Rose

● อรสโตเตลมทฤษฎเกยวกบละครโศกนาฏกรรม(tragedy) แตทำาไมไมมทฤษฎเกยวกบหสนาฏกรรม(comedy)?

● บทบาทของหสนาฏกรรมในการทำาลายความ“ ” – เครงขรม ของการมเหตมผล ทำาลาย

“ ” “ ”โครงสรางของ ความเปนจรง และ ความร

ตวอยาง● “ ” ละครเรอง เมฆ (The Cloud) ของอรสโตเฟนส มงเสยดสโสกราตส

● ความหมายทางปรชญาของละครเรองน● “ ” “ ” โสกราตสเปนตวแทนของ ปรชญา เหตผล แตเอามาเปนตวตลกเอกของเรอง

● บางทอาจจะมชองทางเขาถงความจรงอน อๆก หรอไมกตวความจรงนนแหละทเปนเรองตลก

ทรรศนะเกยวกบเรองตลกและการหวเราะในพระพทธศาสนา

พระไตรปฎก● [๒๑๖] กโดยสมยนนแล พระฉพพคคย ยงภกษรปหนงซง

อยในจำาพวกพระสตตรสวคคย ใหหวเราะเพราะจดวยนว มอ ภกษนนเหนอย หายใจออกไมทน ไดถงมรณภาพพวก

เธอมความรงเกยจวา พวกเราตองอาบตปาราชกแลว กระมงหนอ จงกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาค พระผ

มพระภาค ตรสวา ดกรภกษทงหลาย พวกเธอไมตอง อาบตปาราชก แตตองอาบตปาจตตย

● [๕๘๗] ทชอวา ธรรม คอ หวเราะในนำา ความวา ในนำา ลกพนขอเทาขนไป ภกษมความประสงคจะรนเรง ดำาลงก

ด ผดขนกด วายไปกด ตองอาบตปาจตตย.

● [๕๘๗] ทชอวา ธรรม คอ หวเราะในนำา ความวา ในนำา ลกพนขอเทาขนไป ภกษมความประสงคจะรนเรง ดำาลงก

ด ผดขนกด วายไปกด ตองอาบตปาจตตย.

● สาวตถนทาน. ครงนน พระฉพพคคยเดนหวเราะ ลนไปในละแวกบาน ...

● พระบญญต● ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกไมไปในละแวกบานดวยทงความหวเราะลน.

● สกขาบทวภงค● อนภกษไมพงเดนหวเราะลนไปในละแวกบาน ภกษ

ใดอาศยความไมเออเฟอ เดนหวเราะไปในละแวก บาน ตองอาบตทกกฏ.

ตาลปตตสตรดกรนายคามณ เราหามทานไมไดแลววา อยาเลยนายคามณ ขอพกขอนเสยเถด ทานอยาถามขอนกะเราเลย แตเราจกพยากรณใหทาน ดกรนายคามณ เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากราคะอนกเลสเครองผกคอราคะผกไว นกเตนรำารวบรวมเขาไวซงธรรมอนเปนทตงแหงความกำาหนด ในทามกลางสถานเตนรำา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากโทสะ อนกเลสเครองผกคอโทสะผกไว นกเตนรำารวบรวมเขาไวซงธรรมเปนทตงแหงโทสะ ในทามกลางสถานเตนรำา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากโมหะ อนกเลสเครองผกคอโมหะผกไว นกเตนรำายอมรวบรวมไวซงธรรมอนเปนทตงแหงโมหะ ในทามกลางสถานเตนรำา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน นกเตนรำานน ตนเองกมวเมาประมาท ตงอยในความประมาท เมอแตกกายตายไป ยอมบงเกดในนรกชอปหาสะอนง ถาเขามความเหนอยางนวา นกเตนรำาคนใดทำาใหคนหวเราะ รนเรงดวยคำาจรงบาง คำาเทจบาง ในทามกลางสถานเตนรำา ในทามกลางสถานมหรสพผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชอปหาสะ ความเหนของเขานนเปนความเหนผด ดกรนายคามณ กเรายอมกลาวคตสองอยางคอ นรกหรอกำาเนดสตวเดยรจฉาน อยางใดอยางหนง ของบคคลผ มความเหนผด ฯ

แต...

Lankavatara Sutra

Then the Blessed One beholding again this great assembly with his wisdom-eye, which is not the human eye, laughed loudly and most vigorously like the lion-king. Emitting rays of light from the tuft of hair between the eyebrows, from the ribs, from the loins, from the Śrivatsa [svastika] on the breast, and from every pore of the skin, —emitting rays of light which shone flaming like the fire taking place at the end of a kalpa, like a luminous rainbow, like the rising sun, blazing brilliantly, gloriously—which were observed from the sky by Śakra, Brahma, and the guardians of the world, the one who sat on the peak [of La kā] vying with ṅMount Sumeru laughed the loudest laugh.

เสยงหวเราะของพระพทธเจา● ความแตกตางระหวางเสยงหวเราะของพระพทธเจา กบของพระทเลนจเอวกน

● แตนแสดงวา หากการหวเราะนนเกดจากการเหนวาโลก ไมมแกนสารสาระอะไร เปนอนจจง ทกขง อนตตา การ

หวเราะนนกไมนาจะผด● ตวผดคอกเลส ไมใชการหวเราะ

เสยงหวเราะของพระพทธเจา● ความแตกตางระหวางเสยงหวเราะของพระพทธเจา กบของพระทเลนจเอวกน

● แตนแสดงวา หากการหวเราะนนเกดจากการเหนวาโลก ไมมแกนสารสาระอะไร เปนอนจจง ทกขง อนตตา การ

หวเราะนนกไมนาจะผด● ตวผดคอกเลส ไมใชการหวเราะ

เสยงหวเราะกบความวาง● ความวาง, สญญตา (ศนยตา)

● การมองเหนวาไมมอะไรมแกนสารสาระอะไรทควรจะยด มนถอมน รวมทงตวความไมมแกนสารสาระนนเองดวย

● การหวเราะเกดจากการเขาใจทกสงเปนความวาง เปนความรสกทเกดจากภายใน

● ประเภทตางๆของการหวเราะ

การหวเราะในพระพทธศาสนา● สวนใหญเปนเรองลบ (ไมคอยด)● แตไมไดแปลวาไมดไปตลอด● เมอเปนเชนน ตองมองเนอหากบความหมายของตาลปตต

สตรใหม ไมใชวาพระพทธเจาจะหามการเลนละคร หรอ เลนตลกไปทงหมด แตเฉพาะการเลนทนำาไปสการยดมน

ถอมนในตวตน หรอนำาไปสทางของกเลส

● การหวเราะเปนการทำาลายกำาแพงของความเครงขรมท วางเอาไวเพอสรางความนาเชอถอ การหวเราจงเปนการ

วพากษวจารณททรงพลง

● ในพระพทธศาสนา เราอาจมองวาการหวเราะมไวเพอ ทำาลายกำาแพงของพธกรรมทแขงทอตายตว จนขาดความ

หมายทแทจรงของพธนนๆ ไป การหวเราะเปนการทำาให ความศกดสทธของพธกรรมสญสลายไป จนกลายเปนเรอง

ตลก :-) จดมงหมายกคอกระตนใหเราหนมามองความ หมายทแทจรงของพธกรรมนนๆ หรอตงคำาถามวาควรจะ

ยงมพธเหลานอยหรอไม